EsP10 LM U2

10
Edukas
yon sa
Pagpap
Modyu
l para s akatao
a Mag-a
aral
Yunit II
Ang akla
edukad t na ito
or mula ay mag
katuwa
Hinihika sa mga ngna inih
ya t n a m p u bliko at andaat
mag-em in ang mg p ribadon sinuring
ail ng ka a guro a g paara mga
action@ n il ang pun t ib a ng nasa la n a t pamant
deped.g a at mu laranga asan.
ov.ph. ngkahi n n g edukas
s a K aga yon na
Mahala w ar an n
ga sa am g Eduka
in ang in s yon sa
yong m
ga puna
at mun
gkahi.
Kagawa
ran ng
Republi Edukas
ka ng P yon
ilipinas
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or
mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
1
Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikasampung Baitang
Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
ISBN:
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang sipi sa ano mang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng
pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.)
na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon.
Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright
Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling
ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi
inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang
karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral
Mga Konsultant: Manuel B. Dy Jr., PhD at Fe A. Hidalgo, PhD

Editor: Luisita B. Peralta
Mga Manunulat: Mary Jean B. Brizuela, Patricia Jane S. Arnedo,
Goeffrey A. Guevara, Earl P. Valdez, Suzanne M. Rivera,
Elsie G. Celeste, Rolando V. Balona Jr.,
Benedick Daniel O. Yumul, Glenda N. Rito, at
Sheryll T. Gayola
Tagaguhit: Gilbert B. Zamora
Naglayout: Jerby S. Mariano
Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo, Jr.,
Elizabeth G. Catao, at Luisita B. Peralta
Inilimbag sa Pilipinas ng FEP Printing Corporation

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat
( DepEd-IMCS )
Office Address: 5 th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072 E-
mail Address: imcsetd@yahoo.com
2
Talaan ng Nilalaman
Ikalawang Markahan
Modyul 5: Ang Pagkukusa ng Makataong Kilos at Mga Salik na

Nakaaapekto sa Pananagutan ng Tao sa Kahihinatnan ng Kilos
at Pasiya .......................................................................................83
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo? ................................................83
Paunang Pagtataya ...................................................................................85
Pagtuklas ng Dating Kaalaman .................................................................87
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa ........................90
Pagpapalalim ............................................................................................92
Pagsasabuhay ng mga Pagkatuto ..........................................................104
Modyul 6: Ang Layunin, Paraan, Sirkumstansiya, at Kahihinatnan ng

Kilos ..........................................................................................107
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo?..............................................107
Paunang Pagtataya ................................................................................108
Pagtuklas ng Dating Kaalaman................................................................111
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa ......................113
Pagpapalalim ...........................................................................................115
Pagsasabuhay ng mga Pagkatuto ............................................................122
Modyul 7: Ang Kabutihan o Kasamaan ng Kilos Ayon sa Paninindigan,

Gintong Aral, at Pagpapahalaga ..............................................125
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo? ..............................................125
Paunang Pagtataya .................................................................................126
Pagtuklas ng Dating Kaalaman ...............................................................128
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa ........................129
Pagpapalalim ...........................................................................................131
Modyul 8: Mga Yugto ng Makataong Kilos at Mga Hakbang sa Moral na
Pagpapasiya ..............................................................................143
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo? .............................................143
Paunang Pagtataya ................................................................................144
Pagtuklas ng Dating Kaalaman ..............................................................146
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa .......................149
Pagpapalalim............................................................................................151
Eduka
syon
a Pag s
MOD papak
YUL 5 atao B
aitan
: A NG Ika g 10
KILOS PAGK l awang
AT M UKUS M arkah
G A SALIK A N G an
PANA M AKATA
NAGU NA N ONG
TAN N AKAA
G TAO APEK
SA KA TO SA
NG KI HIHIN
LOS A ATNA
T PAS N
A. AN
O AN I YA
G INA
ASAH
AN GM
Sa M AIPAM
odyu4l A MA L
ang n natut AS M
agbib uhanm O?
igay s o, na
mapa a tao ang ka
nagut n g ka layaa
ansa ka yahang n
nagsis pinilin p um
ikap n g pasi ili at m
a pilii ya. Ku aging
ng pa n ang p n g lagi k
gmam asiya ang
ahal a at kilo
nanga t tumu s na na
ngaila tugon gpapa
ngann k a sa kita
ang b g iyo m ga sit
alakid ng pa wasyo
, mas gliling ng
kalaya asabin kod,a
an. n
gag tatagl n u m an
ayka n
g tuna
y na
Ngun
it may
mga k mga
pagka
at aga an katao
g nari nna g
magk ri nig m“ aniton
usa d Mo g
ahil h at ut o
laman i ndi k a k a nama
g ang n a ba ng
laki n tBaa!k”it
gawa g inaa g a yon n
ing hu sahan a
maha sa tao
tumu mon s lalo n
gon d a kan a sa m
ito? S iyang ga
Maha a mody k a kayah
lagan u l na it a n na
g Tan o, sag
ng pa ong: u tin mo a
giging Halika ng
maka ! Taha
ng ma tao sa k in ang
buting pama landa
o magit s
Sa mo ps iyon. a n ng p
dyul n a gpili
tanon a ito,
g na i inaas
to: ahang
ma s a
sagot
1. Bak mo an
it may g mga
panan maha
ng ma agutan halag
ang ta ang
katao o sa k 83
ng kil ahihin
os?
2. Bak atnan
it nak (kbeabreproduced
aaapAll rights reserved. No part of this material may
ektor utihan or transmitted in any form or by any means -
karah electronic o mechanical
ang k including photocopying – without o kasa from the DepEd Central Office. First
written permission
asanEdition, aman maan
, at ga2015. gman )
mga k w i sa gan, m
pan as
tao sa amin,
kahih takot
in atnan ,
ng ka
Inaas niyan
ahan g
kaala ding
man maip
, kak amam
ayah alas
an, a mo s
t pag a mo
- una dyul
wa: n a it
5.1 N o ang
akiki sumu
lal:a suno
d na
a. na
m ay
p agk
ukus
pags a ang
asag maka
awa t a on
ng ki g kilo
b. an los-lo s kun
g b aw ob sa g nag
at sa p a m am mum
lik na a ula it
ng ka n a kaaa t n u bay n o sa
niyan p e g mala
g kilo kto s isip yang
5.2 N s at p a p an
akap a s iya a n agut
agsu an ng
suri n: tao s
a. mg g a kah
a kilo ihina
s na t n an
may
b. mg pana
a sitw nagu
asyo tan
kama ng na
ngma k aaap
ngan ekto
5.3 N , mas sa pa
aipal i gkuk
iliwa d h ing da usa n
n ag a mdam g kilo
5.4 N n g i s d ah
akap Bata n , tako il sa
agsu yang t, kar
suri n: Ko n s a h asan
a. sar g epto , at g
iling ng ar awi
kilos a lin
na da
mapa p at p
nagu an ag
tan s utan
b. sa a pagk at na
riling ilo s kaga
pasiy gawa
a b at ng pa
tao s ay sa raan
a kah m ga upan
ihina salik g ma
upan t nan n n a nak ging
g ma g kilos a aape
hubo at pa kto s
at m g an g siya a a p an
abuti kaniy t nak anag
ang k agag u t an
akay awa n ng
ahan g mg
sa p a h ak
Narir agpa bang
itoan p a s iya n
pam g mg ang t
pagk a kra ama
atuto ytiry
5.4: ang
pagt
ataya
ng o
utpu
a. M t sa k
ay an akay
gkop ahan
g
nflaow
ito ay charnt
m ab u a ma
ti o m gigin
rito; asam g gab
a kas ay at
ama n agp
b. M n a an apak
ay m g mg ita ng
ga h a a sali kilos
kban k na kung
na na gin s maaa
gsasa a p ag ring m
alang huhu akaa
c. M - alang sg a ng is pekto
ay pa n g mg a ng ki
liwan a sali los b
agan k na ilan
kapa g mg m 84 g mabuti
n agu a ma aaari
tan; a katao ng m o ma
d. M t ngkil akaa sa a
ay ko os na may be reproduced p ektoor transmitted inmany
ngkreAll rights reserved. No part of this material naba r ito; form or by any means -
tonor
electronic gp mechanical including photocopying – withoutb written
awas permission from the DepEd Central Office. First
sa pa
giginEdition, 2015. lano upa anan
g
g ma ng m
pana apan
ataon akay
g kilo ah an
s. at an
g kam
alaya
n
Bago magsimula ang pagtalakay sa mga paksang susunod, mabuting sagutan ang
mga maikling pagtataya bilang sukatan ng iyong mga kaalaman at maging puhunan
mo sa mga susunod pang talakayan. Handa ka na ba?
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahing mabuti ang bawat pangungusap at unawain ang tanong.

Piliin ang pinakaangkop na sagot at isulat ang titik ng iyong napiling sagot sa iyong
kuwaderno.
1. Kung kikilalanin ang katuruan ni Aristoteles, aling kilos ang ipinakita ng isang taong
nanakit sa kapuwa dahil sa galit bilang reaksiyon sa panloloko sa kaniya? a.
Walang kusang-loob
b. Kusang-loob
c. Di kusang-loob
d. Kilos-loob
2. Nakagagawa ng mali ang tao hindi dahil ninais niya kundi nakikita niya ito bilang
mabuti at nakapagbibigay ito ng kasiyahan. Ito ay sa kadahilanang ang _____ niya
ay nakatuon at kumikiling sa mabuti sa kanya na nakikita niya bilang tama. a. Isip
b. Kalayaan
c. Kilos-loob
d. Dignidad
3. Masipag at matalinong mag-aaral si Ali. Sa talakayan at pangkatang gawain ay

hindi siya nagpapahuli. Marami siyang mga gawain na nagpapatunay ng kaniyang
galing. Dahil dito, naging paborito siya ng kaniyang mga guro at lagi siyang
nabibigyan ng papuri sa magaganda niyang ginagawa. May pananagutan ba si Ali
kung bakit nasa kaniya ang paghanga at mataas na pagtingin ng kaniyang mga
guro?
a. Oo, dahil siya na lamang ang parating nagtataas ng kamay upang sumagot.
b. Oo, dahil hindi niya pinagbibigyan ang ibang kaklase upang sumagot.
c. Wala, dahil ginagawa niya ang tama bilang isang mag-aaral.
d. Wala, dahil talagang may kumpetisyon sa isang klase.
4. Ang tao ay inaasahan na dapat palagiang gumagawa ng mabuting kilos. Anuman

ang mabuti ay dapat isinasakatuparan niya. Ang mabuting gawa ba ay dapat gawin
sa lahat ng pagkakataon?
a. Oo, dahil ito ang dapat para sa kabutihan ng lahat.
b. Oo, dahil ang hindi nito pagsakatuparan ay isang maling gawain.
85
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
Edition, 2015.
c. Hindi, dahil walang obligasyon ang tao na gawin ito.
d. Hindi, dahil ang mabuting kilos ay kailangan lamang gawin kung ang hindi
86
Edition, 2015.
pagsa
katup
5. Alin aran n
sa sum ito ay
usuno magd
a. Pag d na h adala
liban alimb ng isa
ng isa a wa a ng ma
ng est ng hin ling b
takda udyan di ma unga.
ng-ara t e d a
b. Hin lin an na an r aig ng
di pag g kani g dah kama
suot n lang g ilan a ngma
c. Pag i Mab u r o . y w ala siy ngan?
pasiya el ng k a noo
n g i sa aniyan ng na
pagpa ng est g ID k gbigay
sok an u d yante a ya hin ng
d. Pag g kani n a p di siya
-uwi n lang g u maso pinap
g maa uro. k sa k asok.
ga ni l as e k
araw Pedro ah it pa l
na iyo dahil aging
n. saemae huli sa
yrgenc
6. Alin y m eetianng
sa mg g mga
a ito a guro n
a. Ang n g kilos g
pagna na da
n a kaw n h il sa tak
b. Ang g kots ot?
pag-ii e.
ngat n
c. Ang g isan
pagsis g doct
inung o r sa
d. Ang a ling sa pag-o
pag-il t u n opera
ag ni M a y na s .
anny a k it.
Pacqu
7. Alin iao sa
sa sum sunto
usuno k.
dahil d ang
sa kar tunay
ahasa na da
a. Dah n? hilan
il sa m kung
a l a kas na bakit
b. Dah hindi
il sa k im pluwe mapa
ahina n s nanag
c. Dah an ng i ya sa kilo utan a
il hind isang s ng kilo
i kaya ta o s
d. Dah n g ma a
il hind pektu
i kaya han a
ng ma ng isip
apekt
8. Alin u han a
sa m g ng kilo
a kilos s-loob
a. Pan na ito
liligaw ang b
scarush awas
b. Pag . ang p
batok anana
sa bar gutan
c. Pag kada d dahil
sugod ahil sa sa dam
sa bah b ig l damin
d. Pan ay ng a ang p ?
lilibre kaalit anlolo
sa bar an. ko .
kada d
ahil sa
9. Alin mataa
sa mg s na m
a ito a arkan
a. Pag nhgindim g nak
lilinis aitutu uha.
ng ilo ring n
b. Pag ng a gaw
pasok i?
c. Pag n a n g maa
susug ga
al
d. Ma
alimp
ungat
a n sa
gabi
10. Is
ang m
atand
store. ang b
Nguni abae
t wala ang n
ng ba agpap
ay ma rya na apalit
yroon ng ma
nama maaa laking 87
nagsin n dah ring ip pera s
ungali il mar alit sa saarisi-asna
n g . Anon a m ing be k a niyan gri
a. Tak g saliAll rights reserved. ntNo
a part of this material g pmay be reproduced or transmitted in any form or by any means -
ot k ang a ng kan e r a . Ngun
b. Kam electronic or nakaa including
mechanical ilang ti – without
photocopying it anpermission
written
g toto from the DepEd Central Office. First
Edition, 2015. pekto n d a h o
angm c . Kara s a sitw a n. Ang
angan hasan asyon ti n
gi de ra
hing d
a mdam
in
B. PA
GTUK
L AS N
G DAT
ING K
AALA
M AN
Gawa
in 1T: hin
k , Pair
, and
Panut Share
o:Basa
hin at
sagot suriin
. Pagk ang m
atapo ga sit
s, hum wasyo
anap n. Isu
ng ka lat sa
pareh iyong
a at m kuwa
a gbaha derno
Sitwa ginan n ang m
syon .1 g inyo ga
Huma n
dahil n ga ang g sagot
sa pam iyong .
bihira mga k
isang ng galin a klase
paligs g na i Tanon
ahan. pinak g:
Hindi L umapit it a mo sD
mo ak s ila sa a apat k
alain iyo at a ban
dahil n a ma b in g mag
sa ing y kakl ati nkga pakita
git sa ase ka .galit
iy o. Ngu n a d a hil
mana sinira sa iyo
himik nit ma apnagkka ng
at ipa s min apahi
nakar g sabali a buti m ya ? Bak
amda kat na ong i t?
m ka la m a n
na na ng pagka g bagam
gsabin pahiy an
g nan a. Ma
iniwa y kaib
la sila igan k
ng hin a
di iyo
n toto
o.
Sitwa
syon .2
Nasak
isangb sihan
ullysa mo an
iyong g pan
Dahil kaklas anaki
sa t a k e sa lo t ngTa
ot na ob n g nong:
sinum baka k l asrum.
bong mada Mapa
sa kin may k panag
auuku a , hindi ot ka
lan. mopiato ba sa
nanah iyong
imik?
Bakit?
Sitwa
sy on .3N
agbili
ang p nang in
an gulo n yong
g inyon guro n
sa pag g k l a sabi
hahan a se na hTan o
da sa magp ng:
ng pa darati ulong
aralan ng na pMaray
. Bigla Found panan
kaibig ang n ation aguta
an na a gyaya a D asya m nka
pumu ng iyo aa ba
kaklas ntabsira ng mg a ring k
e kun t h day p adahi a h inatna
g kaya arntyg i l hind n
alam nakal sang 88 i m o n
ang b imuta ipinag as a bi ang
ilin sa n mon bilin s
iyo. g ipag a iyo ? B
All rights reserved. No part of this material maybigabe
y reproduced or transmittedakit?in any form or by any means -
Edition, 2015.
Mga Tanong:
1. Ano ang iyong mga reaksiyon sa bawat sitwasyon?

2. Kung ikaw ang nasa unang sitwasyon, susundin mo ba ang udyok ng iyong
damdamin? Bakit? Bakit hindi?
3. Sa ikalawang sitwasyon, makatutulong ba ang pananahimik mo na huwag
magsumbong? Masasabi bang mayroon kang pananagutan bilang saksi sa
ginawang pananakit ng iyong kaklase sa kapuwa mo kaklase? Ipaliwanag.
4. Sa ikatlong sitwasyon, gaano ang bigat ng iyong pananagutan sa pagbibigay ng
bilin sa iyo na di sadya ay nakalimutan mo?
5. Kung ikaw ang nasa sitwasyon 1, 2, at 3, ano ang nararapat mong gawin na
magpapamalas ng makataong kilos?
6. Paano dapat ipamalas ng tao sa kaniyang araw-araw na buhay ang paggamit ng
isip at kilos-loob sa pagtugon sa mga gawaing nangangailangan ng pananagutan?
Gawain 2
Panuto: Bumuo ng anim na pangkat. Pag-aralan ang mga sitwasyon sa ibaba. Gabay
ang pormat, tukuyin ang mga salik na nakaaapekto sa pananagutan ng tao na naging
dahilan kung bakit naging mahina ang tauhan sa pagpili ng mabuting opsiyon at hindi
naging mapanagutan ang kaniyang kilos. Ang mga salik ay kamangmangan,
masidhing damdamin, takot, karahasan, at gawi. Gawin sa loob ng 15 minuto. Pumili
ng lider na magpapaliwanag sa awtput.
Para sa Pangkat 1
Si Fatima ay
laging nahuhuli sa
klase dahil
tumatawid pa siya
sa main highway
Pananagutan ng
sa kanilang lugar
n
papunta sa
paaralan.
__________
______________
__________ ______________
__________ ______________
______________
____________
Para sa Pangkat 2
Nakasanayan ni
Edgardo ang mag
89
Edition, 2015.
inat at humikab. Pananagutan ng Isang araw, nagalit Salik Tauhan ang
kanilang guro __________ ______________ dahil napalakas __________
______________ ang paghikab niya __________ ______________ habang
nagtuturo ______________
ito. ____________
90
Edition, 2015.
Para sa
Pangka
t 3
Pinata
wag
si Oma
r ng
kaniya
ng gur
o
ng dah Panan
il hind Salik ag utan n
siya na i g
kilahok ______ Tauhan
ginawa sa ____
ngfire d ______ ______
ng paa rill ____ _____
ralan. ______ ______ ___
____ _____
______ _ __
_____
______ _ _ _
Para sa _____
Pangka _ _ _
t 4 ______
_____
_
Papau
wi n a s
Prince i
ss nan
g
hinara
ng siya
mga ta ng
mbay a
sapilita t
ng kinu
ang ka ha
niyang
pera. S Panan
a sobr ag
nerbiy ang Salik utan n
os a y g
______ Tauhan
naibiga ____
y din ______
niya an ____ ______
g pera _____
ng ______ ______ ___
nasing ____ _____
il mula ______ ___
kontrib sa _____
usyon ______ ___
para sa nila _____
proyek ______ _ __
to. _____
_
Para sa
Pangka
t 5
Isang fi
tness
instruc
tressan
naglala g
ka d p a
Tinang uwi.
ka n g k
ng sna unin
tcheran
bag niy g
a. Hind
niya ito i
binigay Panan
siya’y n at agutan
anlaba Salik ng
Bigla n n . _ T a uh a
iyang n _ _____ n
aisip ___
na sum ______ ______
igaw u ____ _____
humin pang _ ___
gi ng s _ _ ______ __ _ _ _____
aklolo _ _ _ ___
haban ______
g nakik _____
agawa i pag _91
_____ _ __
n ngba _____
g sa _ _
______ or transmitted_
snatch All rights reserved. No part of this material may be reproduced_____ in any form or by any means -
e.r _
Edition, 2015.
92
Edition, 2015.
93
Edition, 2015.
Gawa
in 4
Panut
o:Bum
uong a
artiku patna
lo o b pangk
alita n at.Baw
ng ula a tung atpan
t. Pum kol sa gkatay
ili ng a m ga pa may d
tauha rtikulo ngyay iyaryo
n ay m o bali aring o anu
apana ta at s n a ganap mang
ng kilo gutan uriin i . P um
s dahi o hind to kun ili ng l
l sa k a i. Tuk g ang ider a
Pagka mang uyin a mga k t taga
tapos m angan n g mga ilos na sulat
saguti , m a s a lik i p i n ak
n ang sidhin na na ita ng
mga t g dam kaaap
anong damin e k to s
Saguti sa iba , ta k o a pag
n ang ba. t, kara kukus
sumu hasan a
sunod , at ga
a. Ano : wi.
ang ip
inakit
b. Dap ang si
at ba twasy
talaga on?
c. Bat ng ma
ay sa nagot
pangy ang m
kapar a ya r i o si ay gaw
usaha twasy a ng k
n? Ipa o n na i ilos? B
liwan n il a h akit?
ag. a d, ano
ang m
aaarin
g ipat
aw, p
D. PA abuya
GPA ,o
PALA
LIM
Panut
oB: asa
hin at
unaw
aing m
ab uti an
g sanay
say.
Ang M
akata
Sa mg ong K
a nak ilos
mo na a raang
ginag mody
konse amit n ul, na
nsiyaa g tao tutuh
t ka ang is an
mabu layaan ip a t k
hay si h indila i lo s-loob
magp ya bila mang ,
akata ng tao upang
o . Sady , k u ndi up
Ipinag ang n ang siy
kaloo a t a a ay
at pa b sa kan t angi n
kultad iya an ga an
upang g laha g tao.
pagka hubug t ng k
taoat inang a kayaha
malak upang kaniya n
ingham magp ng
akata
gamiti onsa oK.aya
n ang tao an isang
t aglay g m a g
pagka niyan p a kataoa
mit ni g mga t
pagka to. Pa k a
taong a n o nga b k a y ahan
mga s tao? P a nah sa
alik n a a n o n u h u b o
a nab iy a gina g ang
magp anggi gamiat
akata t s a pagsis n g
o?
ikap n
iyang
Ayon
magig kay A
ing an gapay 94
o , anum
na kan n g uri s ang u
iyang iya ng ri ng t
buhay tao sa No part ofathis
ginag All rights reserved. o anmaterial
g isan may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
D. ahil awa n mga s
electronic
sa isip g
or a
mechanical
y on at includingu s photocopying
u nod n –g without
indibi written permission from the DepEd Central Office. First
aglay a g a a duwa
tulad t kilos
Edition, 2015. gawin araw, l ngay
ng kal - lo ob n g p a sa m a y naka on at
aya tao ga sakla kung
ay kap g iba p aw ng
angya ang p kaniya
r ihang akulta ng
kumilo d na k
s ayon aniyan
sa kan g
iyang
nais at ayon sa katuwiran. Bawat segundo ng kaniyang buhay, siya ay kumikilos,

naghahatid ng pagbabago sa kaniyang sarili, sa kaniyang kapuwa at sa mundong
kaniyang ginagalawan. Ayon pa rin kay Agapay, ang kilos ang nagbibigay patunay
kung ang isang tao ay may kontrol at pananagutan sa sarili. Sa puntong ito sa tulong
ng babasahing ito, mahalagang lakbayin mo ang pag-unawa sa kilos mo bilang tao at
ang pananagutan mo kaugnay nito.
May dalawang uri ng kilos ang tao: ang kilos

ng tao (acts of man) at makataong kilos (human act).
Ang kilos ng tao (act of man) ay mga kilos na
nagaganap sa tao. Ito ay likas sa tao o ayon sa
kaniyang kalikasan bilang tao at hindi ginagamitan ng
isip at kilos-loob. Ang kilos na ito ay masasabing
walang aspekto ng pagiging mabuti o masama - kaya
walang pananagutan ang tao kung naisagawa ito.
Halimbawa nito ay ang mga biyolohikal at
pisyolohikal na kilos na nagaganap sa tao tulad ng
paghinga, pagtibok ng puso, pagkurap ng mata,
pagkaramdam ng sakit mula sa isang sugat,
paghikab, at iba pa.
Ang makataong kilos (human act) naman ay kilos na isinagawa ng tao nang
may kaalaman, malaya, at kusa. Ang kilos na ito ay resulta ng kaalaman, ginamitan ng
isip at kilos-loob kaya’t may kapanagutan ang tao sa pagsasagawa nito. Karaniwang
tinatawag itong kilos na niloob, sinadya at kinusa sapagka’t isinasagawa ito ng tao sa
panahon na siya ay responsable, alam niya ang kaniyang ginagawa at ninais niyang
gawin ang kilos na ito. Ang makataong kilos ay kilos na malayang pinili mula sa
paghuhusga at pagsusuri ng konsensiya. Pananagutan ng taong nagsagawa ng
makataong kilos ang bunga ng kaniyang piniling kilos. Kung mabuti ang kilos, ito ay
katanggap-tanggap. At kung masama ang kilos, ito naman ay kahiya-hiya at dapat
pagsisihan.
Maaari bang maging makataong kilos ang kilos ng tao? Ang sagot ay oo.
Halimbawa: Si Jasmin ay isang mag-aaral sa Baitang 10. Hilig niya ang magpunta sa
library at doon ay magbasa ng mga paborito niyang dyornal. Sa kaniyang paglalakad
ay naririnig niya ang kuwentuhan ng kaniyang mga kaklase tungkol sa maagang pag-
aasawa ng isa nilang kamag-aaral. Hindi sadya na marinig niya ito at magkaroon ng
kaalaman tungkol dito. Kaya hindi niya ito inintindi at nagpatuloy siya sa paglalakad
patungo sa library.
Pagsusuri: Maliwanag na
walang kamalayan si Jasmin sa tsismis sa
loob ng kanilang klase. Kahit narinig pa
niya ang mga ito sa kaniyang paglalakad
patungo sa library, hindi ito tumimo sa
kaniyang isip gayundin ang mga detalye ng
kuwento. Kaya, ang kilos na pagkakarinig
95
Edition, 2015.
ay hindi sinadya. Ang kakayahan niyang
tumugon sa mga narinig ay hindi niya pinili.
Kaya, ang kilos na pagdinig sa usapan ay
hindi malayang pinili.
Samakatwid, maipapalagay natin

na isang kilos ng tao ang makarinig ngunit
ang kilos na narinig mula sa usapan galing
sa umpukan ay isang kilos ng tao na
maaaring maging makataong kilos.
Halimbawa: Sa mga narinig mula sa
umpukan habang naglalakad, nahikayat si
Jasmine at naengganyo sa usapan tungkol
sa kaklase nilang maagang nakapagasawa.
Siya ay lumapit sa umpukan, tuluyang
nakihalubilo sa kanila, at nagbigay pa ng
mga reaksiyon sa usapan.
Pagsusuri: Si Jasmin ay nagkaroon ng kaalaman sa mga usapan sa pamamagitan ng

pagkakaroon ng interes sa tsismis. Binigyan niya ng mga ideya ang kaniyang isip na
maengganyo sa tsismis at pagtanong pa tungkol dito. Kaya, ang kilos na ito ay sinadya
at pinag-isipan.
Sa pagkakataong ito, ginamit ni Jasmin ang kaniyang kakayahang pumili at malayang
kilos-loob sa pagtukoy at pagpili ng kaniyang kilos. Ipinakita niya ito nang siya ay
lumapit at makinig sa usapan/tsismis. Kaya, ang kilos ay malayang pinili.
Siya ay hindi lamang nakinig kundi nakihalubilo, nagtanong at nagbigay pa ng
kaniyang reaksiyon - isang indikasyon na ito ay ginusto at sinadya. Ang kilos ay
nagpakita ng pagkukusang kilos (voluntary act).
Dahil sa ang simpleng narinig ay naging kilos na ang intensiyon ay makarinig at

makipagtsismisan, ang dating kilos ng tao ay naging makataong kilos. Sa kasong ito,
ang kilos ay may kapanagutan (imputable) para kay Jasmin na siyang responsable sa
piniling kilos.
Ang pananagutan ay nararapat na may kaalaman at kalayaan sa piniling kilos

upang masabing ang kilos ay pagkukusang kilos (voluntary act). Ang bigat (degree) ng
pananagutan sa kinakaharap na sitwasyon ng isang makataong kilos ay nakabatay sa
bigat ng kagustuhan o pagkukusa. Ang mga ito (degree of willfulness o voluntariness)
ay nasa lalim ng kaalaman at kalayaan na tinatamasa. Sa madaling salita, kung mas
malawak ang kaalaman o kalayaan, mas mataas o mababang digri ang pagkukusa o
pagkagusto. Kung mas mataas o mababang digri ang pagkukusa, mas mabigat o
mababaw ang pananagutan.
Tatlong uri ng Kilos ayon sa Kapanagutan ( Accountability )
Kailangang maging maingat ang tao sa paggawa ng

makataong kilos sapagkat ang mga ito ay maaaring maging
96
Edition, 2015.
isyung moral o etikal. Ito ay dahil ang kilos na ito ay
ginagawa nang may pang-unawa at pagpipili dahil may
kapanagutan (accountability). Ayon kay Aristoteles, may
tatlong uri ng kilos ayon sa kapanagutan: kusang-loob, di
kusang-loob, at walang kusang-loob.
Kusang-loob. Ito ang kilos na may kaalaman at pagsang-ayon. Ang gumagawa ng

kilos ay may lubos na pagkaunawa sa kalikasan at kahihinatnan nito.
Halimbawa: Ang isang gurong nasa sekondarya na gumaganap ng kaniyang tungkulin
bilang guro. Gumagamit siya ng iba’t ibang istratehiya sa pagtuturo para sa kaniyang
klase. Nagbubuo rin siya ng banghay-aralin (lesson plan) bilang preparasyon sa
kaniyang araw-araw na pagtuturo. Naghahanda siya ng mga angkop at kawili-wiling
kagamitang pampagtuturo upang mapaunlad ang pagkatuto ng mga mag-aaral.
Gumagawa rin siya ng mga angkop na pagsusulit upang matiyak ang mga minimithing
pagkatuto ng mga mag-aaral.
Pagsusuri: Ang halimbawang ibinigay ay nagpakita ng isang tunay o lubos na

kaalaman tungkol sa isang gawain at kung paano ito dapat isagawa sa pamamagitan
ng pagganap kung paano ito isakatuparan at maging matagumpay ito.
Maliwanag sa halimbawa na may lubos na kaalaman ang guro sa kaniyang

ginagawang kilos. Ipinakita rin niya ang malayang kilos-loob na isakatuparan ang
piniling kilos at maging mapanagutan dito. Kaya, masasabi nating ang kilos ay
kusangloob.
Di kusang-loob. Dito ay may paggamit ng kaalaman ngunit kulang ang pagsang-ayon.

Makikita ito sa kilos na hindi isinagawa bagaman may kaalaman sa gawain na dapat
isakatuparan.
Halimbawa: Si Arturo, isang barangay official ay naglingkod bilang COMELEC member
para sa lokal at pambansang eleksiyon. Binulungan siya ng kaniyang chairman na
tulungan ang isang kandidato sa pamamagitan ng “dagdag-bawas.” Alam niyang ito ay
ilegal at labag sa kanilang moral na tungkulin kaya hindi siya pumayag. Sa kabila nito,
ginawa parin niya ang pabor na hinihingi dahil baka matanggal siya bilang miyembro
kung hindi siya susunod bagaman labag ito sa kaniyang kalooban.
Pagsusuri: Ang isinagawang kilos na mag “dagdag-bawas” ay naisakatuparan
bagaman labag sa taong gumanap nito. Ito ay dahil may takot siya na matanggal sa
kaniyang posisyon bilang miyembro ng COMELEC kung siya ay tatanggi. Ang kilos ay
may pagkukusa (voluntary). Malaya siyang nagpasiya sa piniling kilos na tumulong na
gawin ang maling gawain.
97
Edition, 2015.
Sa sitwasyong ito, may depektibo sa intensiyon at pagsang-ayon ng taong nagsagawa
kahit pa labag ito sa kaniyang kalooban. Kaya, masasabi nating ang kilos ay kulang ng
pagsang-ayon at pagkukusa.
Walang kusang loob. Dito ang tao ay walang kaalaman kaya’t walang pagsang-ayon
sa kilos. Ang kilos na ito ay hindi pananagutan ng tao dahil hindi niya alam kaya’t
walang pagkukusa.
Halimbawa: May kakaibang ekspresyon si Dean sa kaniyang mukha. Madalas ang
pagkindat ng kaniyang kanang mata. Nakikita ang manerismong ito sa kaniyang
pagbabasa, pakikipagkuwentuhan sa kaibigan, at panonood ng telebisyon. Minsan sa
kaniyang pamamasyal ay may lumapit na dalaga at nagalit sa kaniyang pangingindat.
Nagulat siya dahil hindi niya alam na nabastos niya nang hindi sinasadya ang dalaga.
Hindi humingi ng paumanhin si Dean dahil iyon ay isang manerismo niya.
Pagsusuri: Bagaman may kaalaman si Dean sa kaniyang manerismo, hindi naman ang
pagkindat ang kaniyang paraan ng pagpapahayag ng pagkagusto sa dalaga. Sa
kaniyang pagkilos, makikita na wala siyang kaalaman na sadyang bastusin o
magpakita ng interes sa dalaga at magkusa siyang makipagkilala. Kung kaya, ang
kilos ay walang pagkukusa dahil walang pagsang-ayon sa taong gawin ang kaniyang
naisip dahil iyon ay kaniyang manerismo.
Layunin: Batayan ng Mabuti at Masamang Kilos
Makikita sa layunin ng isang makataong kilos kung ito ay masama o mabuti.

Dito mapatutunayan kung bakit ginawa o nilayon ang isang bagay. Ayon kay
Aristoteles, ang kilos o gawa ay hindi agad nahuhusgahan kung masama o mabuti.
Ang pagiging mabuti at masama nito ay nakasalalay sa intensiyon kung bakit ginawa
ito. Halimbawa, sa pagtulong sa kapwa, hindi agad masasabing mabuti at masama
ang ipinakita maliban sa layunin ng gagawa nito. Magiging mabuti ito kung gagawin
para sa isang tao na nangangailangan ng tulong mula sa pagbuhat ng mabigat na
bagay at may kagustuhan siyang tumulong. Magiging masama ito kung may intensiyon
siyang nakawin ang gamit ng kaniyang tinulungan.
Ang lahat ng bagay ay likas na may layunin o dahilan. Kung ilalapat sa mga
sitwasyon, ang bawat kilos ng tao ay may layunin. Ang layuning ito ay nakakabit sa
kabutihang natatamo sa bawat kilos na ginagawa. Ang kabutihang ito ay nakikita ng
isip na nagbibigay ng pagkukusa sa kilos-loob na abutin o gawin tungo sa kaniyang
kaganapan - ang kaniyang sariling kabutihan o mas mataas pang kabutihan. Ito ay ang
itinuturing na pinakamataas na telos – ang pagbabalik ng lumikha sa tao, ang Diyos.
98
Edition, 2015.
Ngunit kailan ba obligado ang isang tao na ilayon o gustuhin ang isang
kabutihan? Dapat ba na gawin at abutin ang lahat ng bagay na nagbibigay ng
kabutihan? Ang kabutihan ng inuman ay maaaring nilalayon ng isang tao. Dito ay
maraming bagay na nakapagdudulot sa kaniya ng kasiyahan. Ngunit kailangan ba
niyang pumasok sa inuman lalo na kung ito ay may posibilidad na may masamang
resulta at hindi lamang ang kasayahan? Sa lahat ng ito ang pagpasok sa inuman ay
isang makataong kilos na ginamitan ng isip at kilos-loob. Ibig sabihin, ito ang kilos na
may pagkukusang-loob. Kaya ang isang taong lasing na nakapanakit ay hindi masisisi
sa pananakit ngunit masisisi naman sa dahilan kung bakit siya nalasing. Ang taong
sangkot ay may kapanagutan sa kilos na hindi niya direktang nilayon. Hindi
mapananagot ang isang tao kung ang bunga ng kilos niya ay walang kaugnayan sa
mismong ikinilos niya. Halimbawa nito ay kung nasaktan ang kaklase mo dahil sa hindi
mo siya pinakopya. Ang nasaktang damdamin niya ay hindi maaaring iugnay sa iyo
sapagkat hiwalay na ito sa pasiya mo na huwag magpakopya. Pero sa kaso ng
inuman, ang masamang bunga ng isang kilos ay hindi mangyayari kung hindi naman
magaganap ang mas kinusang-loob na kilos. Ibig sabihin nito kailangan mong maging
maingat sa pagpapasiya sa bawat kilos. Kailangan nga ba obligado ang isang tao na
kumilos patungo sa kabutihan?
Makataong Kilos at Obligasyon
Ayon kay Santo Tomas, hindi lahat ng kilos ay Ano ang mga halimbawa
obligado. Ang isang gawa o kilos ay obligado lamang ng obligasyon na kung
kung ang hindi pagtuloy sa paggawa nito ay may hindi ilalayon o isasagawa
masamang mangyayari. Dapat piliin ng tao ang mas ay may masamang
mataas na kabutihan - ang kabutihan ng sarili at ng mangyayari?
iba, patungo sa pinakamataas na layunin. Halimbawa,
ang pag-akay sa isang matanda na tatawid sa kalye. Kung hindi mo tutulungan ay
maaaring mahagip ng mga sasakyan. At kung iyong itutuloy ang pag-akay sa kaniyang
pagtawid, makasisiguro kang magiging maayos ang kaniyang kalagayan.
Iba pang halimbawa, ang hindi mo pagbayad ng buwis. Mayroon ba itong

masamang bunga? Mayroon, dahil sa huli ng argumento ay maaapektuhan ka ng
layunin kung bakit kailangan mong magbayad ng buwis. Mayroon kayang masamang
bunga kung hindi ka mag-aaral nang mabuti? Mayroon, dahil ang kaalaman sa isang
gawain na hinihingi ng hanapbuhay na papasukin o negosyong itatayo balang araw ay
hindi makakamtan.
Kabawasan ng Pananagutan: Kakulangan sa Proseso ng Pagkilos
Ayon kay Aristoteles, may eksepsiyon sa kabawasan sa kalalabasan ng isang

kilos kung may kulang sa proseso ng pagkilos. May apat na elemento sa prosesong
99
Edition, 2015.
ito: paglalayon, pag-iisip ng paraan na makarating sa layunin, pagpili ng pinakamalapit
na paraan, at pagsasakilos ng paraan.
1. Paglalayon. Kasama ba sa nilalayon ang kinalabasan ng isang makataong kilos?

Kung sa kabuuan ng paglalayon ay nakikita ng tao ang isang masamang epekto ng
kilos na sa kaniya ang kapanagutan ng kilos.
Halimbawa, kung ang hindi mo pagbigay ng tulong sa isang kaklase na mahirap

umunawa ng aralin ay nagbigay sa kaniya ng mababang marka, maaaring isisi sa
iyo ang pagbaba ng kaniyang marka.
2. Pag-iisip ng paraan na makarating sa layunin. Ang pamaraan ba ay tugma sa pag-

abot ng layunin at hindi lamang kasangkapan sa pag-abot ng naisin? Dito ay
ginagamit ang tamang kaisipan at katuwiran.
Halimbawa, ang pagbibigay ng regalo sa kaklase o kaya ay pagiging mabait sa

kaniya upang makapangopya sa panahon ng pagsusulit.
3. Pagpili ng pinakamalapit na paraan. Sa puntong ito, itatanong mo:

- Nagkaroon ba ng kalayaan sa mga opsiyon na pagpipilian o pinili lamang ang mas
nakabubuti sa iyo na walang pagsasaalang-alang sa maaaring epekto nito?
- Iniwasan mo ba ang pagpipilian/opsiyon na mas humihingi ng masusing pag-iisip?
- Ang lahat ba ay bumabalik lamang sa pansariling kabutihan na hindi nagtataguyod
ng kabutihan ng iba?
4. Pagsasakilos ng paraan. Dito ay ginagamit ang kilos-loob na lalong nagpapalakas

ng isang makataong kilos upang maging tunay na mapanagutan. Ang pagkilos sa
pamaraan ay ang paglapat ng pagkukusa na tunay na magbibigay ng kapanagutan
sa kumikilos.
Halimbawa, ang planong pagtulong sa isang komunidad. Ang paglikom at
paghanap ng sponsors at benefactors ang siyang unang naging punto ng plano at
kasunod ay ang mga beneficiaries. Lahat ay nabigyan ng kaukulang pansin dahil
lahat ng komite ay nagbahagi ng kanilang makakaya.
Ikaw naman, ano-ano ang mga angkop na halimbawa ayon sa
sitwasyong kinakaharap mo bilang mag-aaral sa Baitang 10?
Ayon kay Aristoteles, kung may kulang sa mga ito, nagkakaroon ng

kabawasan sa kapanagutan ng isang tao ang ginawang kilos. Ngunit hindi nawawala
ang kapanagutang ito maliban sa kung apektado ito ng mga salik na maaaring
makapagpawala ng kapanagutan. Dahil dito, maaaring mabawasan o mawala ang
100
Edition, 2015.
kapanagutan. Ibig sabihin, ang kahihinatnan ng makataong kilos, kasama na ang
pagpapataw ng parusa kung mayroon man, ay nababawasan din o nawawala.
Mga Salik na Nakaaapekto sa Makataong Kilos
Ang makataong kilos ay maaaring mabawasan o kaya ay mauwi sa pagiging

isang ordinaryong kilos ng tao dahil sa mga salik na nakaaapekto rito. Ang mga salik
ay direktang nakaaapekto o nakapagpapabago ng kalikasan ng isang makataong
kilos lalo na sa papel ng isip at kilos-loob. Maaari ring mabawasan ang pananagutan
ng makataong kilos dahil sa impluwensiya ng mga salik na ito. May limang salik na
nakaaapekto sa makataong kilos: ang kamangmangan, masidhing damdamin, takot,
karahasan, at gawi.
1. Kamangmangan. Isa sa pinakamahalagang elemento ng makataong kilos ay

ang papel ng isip. Ang kamangmangan ay tumutukoy sa kawalan o kasalatan ng
kaalaman na dapat taglay ng tao. Ito ay may dalawang uri: nadaraig (vincible) at hindi
nadaraig (invincible). Ang kamangmangan na nadaraig ay ang kawalan ng kaalaman
sa isang gawain subalit may pagkakataong itama o magkaroon ng tamang kaalaman
kung gagawa ng paraan upang malaman at matuklasan ito. Ang kamangmangan na
hindi nadaraig ay maaaring kamangmangan dahil sa kawalan ng kaalaman na
mayroon siyang hindi alam na dapat niyang malaman. O kaya naman walang
posibleng paraan upang malaman ang isang bagay sa sariling kakayahan o sa
kakayahan man ng iba. Sa madaling salita, naibigay na ang lahat ng paraan upang
maitama ang kamangmangan. Kung walang paraan upang maitama ang
kamangmangan, ang isang gawa ay hindi itinuturing na makataong kilos at walang
pananagutan sa bahagi ng gumawa. Halimbawa ay ang gawa ng isang taong
itinuturing na
wala sa matinong pag-iisip. Hindi siya mapapanagot sa sirkumstansiyang ito. Ngunit
kung ang kamangmangan na kayang baguhin sa pamamagitan ng isang masikap na
paraan na alamin ang isang bagay bago gawin, may kapanagutan na siya sa kaniyang
kilos. Maaari itong makapagbawas ng pananagutan dahil sa kaunting kakulangan sa
pagsisikap na malabanan ang kamangmangan. Halimbawa nito ang isang tao na
dumating sa Maynila galing sa probinsya. Tumawid siya sa isang kalsada na kung
saan ipinagbabawal ang pagtawid. Ang kapanagutan sa ginawa niya ay hindi direktang
makikita dahil sa kawalan niya ng kaalaman tungkol sa batas ng jaywalking.
2. Masidhing Damdamin. Ito ay ang dikta ng bodily appetites, pagkiling sa isang

bagay o kilos (tendency) o damdamin. Maituturing ito na paglaban ng masidhing
damdamin sa isip - para bang ang pangangailangan ng masidhing damdamin ay mas
matimbang kaysa sa dikta ng isip. Ito ay ang malakas na utos ng sense appetite na
101
Edition, 2015.
abutin ang kaniyang layunin. Tumutukoy ito sa masidhing pag-asam o paghahangad
na makaranas ng kaligayahan o kasarapan at pag-iwas sa mga bagay na nagdudulot
ng sakit o hirap. Halimbawa nito ay ang pag-ibig, pagkamuhi, katuwaan, pighati,
pagnanais, pagkasindak, pagkasuklam, pagnanasa, desperasyon, kapangahasan,
pangamba, at galit.
Ang masidhing damdamin o passion ay normal na damdamin subalit ang tao ay may
pananagutan upang pangasiwaan ang kaniyang emosyon at damdamin dahil kung
hindi, ang mga emosyon at damdaming ito ang mangangasiwa sa tao. Ang paghubog
ng mga positibong damdamin at maayos na pagtanggap sa mga limitasyon sa buhay
ay isang daan upang mapangasiwaan ang damdamin.
Ang masidhing damdamin ay maaaring nauuna (antecedent) o kaya’y nahuhuli

(consequent). Ang nauuna (antecedent) ay damdamin na nadarama o napupukaw
kahit hindi niloob o sinadya. Ito ay umiral bago pa man gawin ang isang kilos. Ang kilos
sa ilalim ng damdaming ito ay hindi malaya kaya ito ay kilos ng tao (act of man). Ang
nahuhuli (consequent) naman ay damdaming sinadyang mapukaw at inalagaan kaya
ang kilos ay sinadya, niloob, at may pagkukusa. Bago pa isagawa ang kilos ay dapat
na magkaroon ng panahon upang labanan nang mas mataas na antas na kakayahan –
ang isip – upang mawala ang sidhi ng damdamin.
Narito ang isang halimbawa: Sa sobrang kagalakan ng lalaki dahil sa pagkapasa niya
sa Bar Exam ay bigla niyang nayakap ang katabi niyang babae. Maaari ba siyang
akusahan ng sexual harassment? Depende ito sa uri ng damdamin. Ito ay tinatawag
na nauna (antecendent) kung ito ay umiral bago pa man gawin ang isang kilos at
nahuhuli (consequent) naman kung ito ay nagkaroon muna ng pagkukusa mula sa
kilos-loob.
Ang naunang damdamin (antecedent) ay hindi nakapag-aalis ng kapanagutan subalit
nakapagpapababa lamang ito. Sinasabing sa ilalim ng damdaming ito nababawasan
ang pagkukusa sapagka’t ito ay nakabatay sa kaalaman at kalayaan. Naaapektuhan
ng damdaming nauuna (antecedent) ang isip kaya’t naaapektuhan nito ang
paghuhusga at pagpapasiya. Katulad ng halimbawa natin sa lalaking nayakap ang
kaniyang katrabaho sa sobrang galak. Hindi siya masisisi ng pagiging guilty ng
harassment dahil hindi niya kinusa na matapakan ang karapatan ng iba. Ngunit
kailangan pa rin niyang humingi ng paumanhin sa kaniyang maling kilos. Ang
nahuhuling damdamin (consequent) naman ay ang pagkakaroon ng panahon na
alagaan ang damdamin at ginagamit na dahilan o paraan sa ikinikilos. Katulad ng galit
na kinimkim at naging dahilan sa paghihiganti, ang may gawa ay direkta at lubos na
mapanagot sa kaniyang ginawa. Sa kabilang dako, ang damdaming nauuna ay
102
Edition, 2015.
maaaring maging damdaming nahuhuli kung ito ay aalagaan at ipagpapatuloy na
manatili.
3. Takot. Katatapos lang ni Diego na manood ng isang nakatatakot na palabas.

Habang nag-iisa, naglalaro sa isip niya ang mga napanood kaya pakiramdam niya ay
may nakatingin sa kaniya. Biglang may tumalon na pusa sa harapan niya kaya siya ay
napasigaw. Dahil dito, nagulat at nataranta ang mga tao sa bahay nila. Siya ba ay may
pananagutan ng alarm at scandal?
Ang pagkatakot ay isa sa mga halimbawa ng masidhing silakbo ng damdamin. Ang

takot ay ang pagkabagabag ng isip ng tao na humaharap sa anumang uri ng
pagbabanta sa kaniyang buhay o mga mahal sa buhay. Tumutukoy din ito sa
pagpataw ng puwersa gaya ng pananakit o pagpapahirap upang gawin ng isang tao
ang kilos na labag sa kaniyang kalooban. Kasama rin dito ang pananakot sa tao o sa
kaniyang mga mahal sa buhay upang mapasunod itong gumawa ng masama.
Sa buhay natin may mga pagkakataong kumikilos tayo nang may takot o di kaya ay
dahil sa takot kaya nagawa natin ang isang bagay. Hindi nawawala ang pananagutan
ng isang tao sa kilos na ginawa dahil sa takot kundi nababawasan lamang. Ito ay dahil
malinaw pa rin sa isip ang ginagawa mo. Halimbawa, ikaw ay nakakita ng pambubulas
(bullying). Dahil takot ka sa mga sigang mag-aaral, pinili mo na lamang na manahimik
sa pag-usisa ng guro dahil sa takot sa pangyayaring nakita mo. Nabawasan ang
kapanagutan ng pagsisinungaling mo sa sitwasyong ito. Kung ang takot ay
makapagdadala sa isang tao ng pansamantalang kaguluhan ng isip at mawala ang
kakayahang makapag-isip nang wasto, ang pananagutan ay nawawala.
4. Karahasan. Ito ay ang pagkakaroon ng panlabas na puwersa upang pilitin ang
isang tao na gawin ang isang bagay na labag sa kaniyang kilos-loob at pagkukusa. Ito
ay maaaring gawin ng isang taong may mataas na impluwensiya. Maaaring mawala
ang pananagutan ng kilos o gawa na may impluwensiya ng karahasan. Ito ay kung
nagkaroon ang tao ng sapat na paraan para labanan ang karahasan subalit nauwi sa
wala at mas nasunod ang kalooban ng labas na puwersa. Ang tanging naaapektuhan
ng karahasan ay ang panlabas na kilos ngunit ang pagkukusa o kilos-loob ay hindi.
Ngunit kailangan mong maglapat ng ibang paraan sa gitna ng karahasan bago
masabing hindi ka mapanagot. Halimbawa, isang kaklase mong siga ang pinipilit kang
kumuha ng pagkain sa kantina. Binantaan ka niya na aabangan sa labas kung hindi
mo siya susundin. Sa pagtanggi mo ay pinitik niya ang iyong tenga kaya napilitan ka
na sundin siya. Sa pagkakataong ito, hindi ka mapananagot sa ginawa mo. Pero
tandaan na kailangan mo munang mag-isip ng paraan para maiwasan ito.
5. Gawi. Ang mga gawain na paulit-ulit na isinasagawa at naging bahagi na ng

sistema ng buhay sa araw-araw ay itinuturing na gawi (habits). Kung ang isang gawa o
kilos ay nakasanayan na, nababawasan ang pananagutan ng isang tao ngunit hindi ito
nawawala. Ito ay dahil ang isang gawi bago nakasanayan ay nagsimula muna bilang
103
Edition, 2015.
isang kilos na may kapanagutan at pagkukusa sa taong gumagawa. Kaya ang gawi ay
hindi kailanman nakapagpapawala ng kapanagutan sa kahihinatnan ng makataong
kilos. Halimbawa nito ay ang pagmumura na naging pang-araw-araw ng ekspresyon
ng isang tao. Mapanagot ka pa rin dahil nagsimula ito bilang kusang pagsasalita nang
hindi maganda at nakasanayan na lamang.
Maraming gawa o kilos ang tinatanggap na ng lipunan dahil ang mga ito ay
bahagi na ng pang-araw-araw na gawain ng mga tao. Bilang bahagi ng sistema, may
posibilidad na ituring ang mga ito na katanggap-tanggap na kilos na noong una ay
hindi naman. Ang gawi ay masama kahit ito man ay maging isang uri ng kilos ng tao
(act of man) dahil sa pinakaunang pagkilos nito ay may pag-iral ng kaalaman at
kilosloob. Ang bawat kilos na niloob ng tao ay may kakabit na pananagutan. Ang antas
ng pananagutan ay nakadepende sa antas ng kilos na ginawa. Nangangahulugan ito
na may maliit at malaking pananagutan para sa maliit at malaking bagay na nagawa.
Ang Likas na Batas Moral ay patuloy na iiral upang manatili at umiral ang katarungan.
Lahat ng bagay ay may kapalit, malaki man ito o maliit pa.
Maituturing mo na ba ang sarili mo bilang isang tao na may pananagutan sa

ginagawa? May kakayahan ka na gumawa ng mapanagutang pasiya? Malinaw na ba
sa iyo kung kailan ka lamang maaaring ma-excuse sa mga ginagawa mo? Handa ka
na bang kumilos kaakibat ang mapanagutang resulta o kahihinatnan ng ano mang
pasiya mo? Sa mga sagot mo sa tanong na ito, ano ang mga patunay sa katatagan mo
bilang isang mapanagutang indibidwal na may makataong kilos?
104
Edition, 2015.
Taya
hin a
ng Iy
ong
Pa g-un
awa
Ano
ang
naun
naun awa
awaa an m
n, sa o sa
gutin iyon
ang g bin
sum asa?
usun Upan
od n g ma
1. A a tano subo
no a ng sa k an
ng m g lali
ga ki iyon m ng
Ipali lo s na g k u iyon
wan mait w a dern g
ag. utur o .
2. S innga
a tat mak
longu atao
ri ng at da
pana kilos patm
guta na m apan
n? B aitut agut
3. K akit? u rinnga an?
ailan mak
natin atao
matu a, lin a
sa m tuko ng ka
asam y na rapa
ang ang t-dap
4. A epek gaw at
ng la to ng a in o
yuni mak kilos n
n ba atao g tao
o hin ng k n g k ay h
di m i lo s ay b il o s? Ip indi
abuti a taya aliwan mak
5. K ? P anga n din s a akap
ailan g. anag
gan t uwir a pagh ot
oblig anan u sga k
ado . ung
ang ang
tao n kilos
Pagh a isa ay m
inuh gaw abuti
a ng a an
Bata g isang
yang mak
Kons atao
epto ng k
Panu ilos?
toM: ula Ipali
wan
sa iy ag.
pang ong
ungu mga
sap u pagk
pang atut
mab o sa
uo a baba
ng B sahin
1. An a taya , tap
g ma ng K usin
kata onse ang
ong pto. sinim
____ kilos ulan
____ ay si g
____ nady
____ ____ a at ni
____ ____ loob
____ _ ____ ng ta
____ ____ o, __
____ ____ ____ ____
____ _ _ _ _ _ ____
____ ____ ____ ____
____ ____ ____ ____
____ ____ ____ ____
____ ____ ____ ____
2. Na _ ____ _ ____ _____
kaaa _ ____ _ ____ _ ____
pekt ____ ____ ___
o an ____ ____
____ g ____ ____ ____
____ ____ ____ ____
____ ____ ____ _
____ _ ____ ___ _____
____ ____ s a pana _ ____
____ ____ nagu .
____ _ ____ __ ____ t an n
____ _ ____ _____ g tao s
____ ____ ____ a __
____ ____ ____ ____
____ ____ ____ ____
____ ____ ____ ___
____ ____ ____
____ ____ ____
____ ____ ____
____ __105
____ _
____ ____
____ ____
All rights reserved. No part of this material may ___be__reproduced _
or transmitted in any form or by any means -
____
electronic or mechanical including photocopying – without written __permission
____ from the DepEd Central Office. First
Edition, 2015. _.
E. PA
G SASA
BUHA
Y NG M
GA PA
GKAT
Pagga UTO
nap
Panut
oA: ng
mapa
natin nagut
hanga ang k
d ang ilos a
magin masa y may
g mai m ang b papel
ngat s unga ng isi
a mga ng ati p at k
ano a n ilos-lo
ng da pagpa g pini ob. B
pat m pasiy ling k ilang
ong g a. Kun ilos o tao, h
awin? g mah gawa indi
1. Sa i Ipaliw arap k ; kung
sang anag. a sa m k aya d
pangk ga sit apat n
Ngun a t a ng ga w a s a
it ma wain, y o n sa i
y isa k hinati b aba,
2. Ma ayong kayo
y nap k a ibigan n g g uro sa
ulot k na na
3. Ma acnegllp i tig-aa
y mal h onesa tr s m akisam pat sa
i sa p i c y c a bawa
4. Nal anuto l ena sin s a inyo t pan
aman n g guro a sakya n g pan gkat.
mo n a t m n mo gkat.
a may aaarin .
kasin g mam
tahan ali ka
Pagni na an y o sa
nilay g nakab pagsa
abata got.
mong
kapati
Panut d.
oP: agn
ilayan
1. Ano ang s
ang p umus
agkat unod
2. Ano ao ng . Isula
ang m isang t sa k
taong uwad
ga pa m erno
salik s r aan n a y mati ang iy
a mak a m a b a y ong s
ataon a ari m na pa agot.
g kilo o n g gaw n i nindi
s? in upa gan s
ng hin a kan
Pagsa di ka iyang
sabuh maap kilos?
ay ektuh
an ng
mga
Gunit
ain an
nasak g mga
tan (m pangy
aaarin ayari
ang in g dah sa bu
isip m il sa k hay m
o). Isu a pabay o kun
ikalaw lat an aan m g sa a
ang k g mga o o da n may
olum sitwa h i mga t
. Mag syong l s a pan ao ka
pagka tala s it sa r ng
katon a ikat o at an i li n g kab
g may long k g k apuw u tihan
magu nasira olum ang n lang
lang, ng tiw n g m a s a
kapati ala, sa g a hakba k t an
d, kai maha sa un
bigan n, o u ng up a at
, kakl g n a a n g a
ase, o y an sa y usin a
Sitwa kapitb pagit ng mg
syon a h ay. an mo at a
kung
nasak saan ng iyo
tan a may K ng
kong apuw
kapuw ang n
a(Halim asakt
bawa an
: Mag Mga H
ulang ak
iba pa atakin 106bang upa
) g ayu ng
sin an
All rights reserved. No part of this material may be
g mga
ugreproduced
nayan or transmitted in any form or by any means -
Edition, 2015.
Mga
Kaka
i l an g
anin
g Kaga
m itawne
Mga (bsite
Sa s, so
nggu ftwa
nian rm
e, ga ak
: l atw
, ork
shee
Mga )t
Akla
t:
Agap
ay, R
. (20
educ 01E).th
ator.s ics a
Ma n nd th
dalu e Fili
yong pino
Artic City, :AM
ulo, Phili anua
A. & ppin l on
F es: N M o ra
Publ l o rend a ti ls for
ishin o G. onal stud
g, In (2V 00a3lu) B ook ents
c. e. s an S t ore. and
d Wo
Babo rk Et
r, E. h.iBcsu
(199 lacan
Rex B 9E).th : Trin
ics: T itas
ook he P
store hilos
. ophi
cal D
Black iscip
burn line o
, S. ( f A. cMti
Pres 2 00O 5 aonnila
s. )x.for , Phi
d Dic lippi
tiona nes:
ry o f
Philo
Carin so. O
phxyfo
o, M rd: O
. et a xford
l. (20 Univ
0A8P).o ersit
cketf y
Glen u l of Vi
n, P. rtu. eRs
J. (19 izal:
Book 30E)t. Glad
h i cs: A Tidin
Co. Class gs Pu
Ma n blish
ual i ing,
n Mo Inc.
Law, ral P
S. (2 hilo.s
007)E Loopnhdy
Mon .yew on: B
tema itnes . Her
yor, s Com der
Phili F . pani
ppin (19E9 ons P
es: R t4h)i.cs hilos
ex B : The o. pLo
hyndo
ook Philo n: A
Puns S t o re. s o phy o Peng
alan f .LiM
feand uin C
, T. e a o mp
Com t al. (2 luyon any.
pany 00K7a)g. a g City,
, Inc. napa
n sa
May
Reye lalan
s, R. .gQIVuezo
(198 n Cit
Stud 9 ). Re y: Re
ent.s v . Ed ( 2 x Pri
Quez 0 0 nting
on C G
9 r)o. un
ity: A d an
Sam D MU d No
bajo Pres rm o
n J r., s. f Mo
M (2 rality
Educ 0 1E : Eth
ation 1t)h. ics ics fo
a nd fo r E r C ol
Dyor Educ duca lege
nal ator tors:
s in A A Co
ll Are llege
as of Text
Kaisi DiscCi book
pan
(Ang p &l inEeP. ub for107Teac
O pisya li shing her
ISIP) l na D All rights reserved. No part of this material may ,beInreproduced
Vol. c . or transmitted in any form or by any means -
1 No yorn
. 1 IS electronic oralmechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
N-23 2015. ng Isabu
SEdition,
50-6 hay,
601 Salik
pp sik
a sa
Inter ng Piloso
net piya
o
Babo
r, E.
RE. th
Retr ics U
ieved pdat
1 ed E
id=q 3 Fe ditio
zETC b r uary n Th
c5fh 2014 e Ph
kkC& iloso
+acts from phica
&sou pg=P h tt p l Disc
r ce=b A 170& :/ /boo iplin
dI&h l & ots= l pg=P k s.goo e o. f
l=en Ayk6 A170 gle.c Actio
&sa WY9 &dq o n
ge&q =X& =mo m .ph/o
= mo ei=fC Frw& difie
difie j7Up sig=P rs+o ks?
rs%2 7jJ-S Chgi f +
0of% d i Aew Q HUU h uma
Fern 20hu yYDI rdD3 n
ande man Ag & 5 Q
z, KM %20 ved= dZpw
M. od acts& 0CGE D4m
www ifiers f=fal Q6A 3PB
.slide o f Hum s e E w CA#v
shar an A =one
e.ne . Rctest pa
t/Klm r i
Glen n Mo eved
n. P. isesF 0 9 Feb
JA. To erna ruar
cath u r of th n d e z/mo y 201
olict e Sum difie 4 fro
heol .mRaet rs-of m htt
ogy.i rieve - hum p://
nfo/ d a n
Gilby s u mma 0 9 Febr -a cts
OP , T -theo uary
S.t. T logic 2014
from hom a/su from
http: as A mma http:
//bo q uin -p a rt2A //ww
g=PA as Su . w.
oks.g m m ph p
5&d oogl a Th ?q=4
q=vo e .com eoloRg 3 8
0&si lunta .ph/ eiatreie
g=i1U rines b o v ed
24oQ s+of oks? 13 Fe
e0iQ bFifV +hum id=a brua
fsho m a n+ac H O _ ry 20
GQC BEkl t _VcX 14
%20 Q&v d - d V s & s ourc h fYC
hum ed=0 jcyvU e &pg=
an% CEgQ 4 &h = bl&o PA5&
20ac 6AEw l=en ts=a lp
ts&f B j & s a = d 8 k
Panu = f alse g K #v=o X &ei= f vA Hb
ncial nepa MRb
man ge&q 7UuT
rese , RM. o =vol wA
arch difie unta
pape r s of H r iness
r-jun uma %20
iors. nA . Rc of
Paul blog t
estrie
i n OP s pot.c ve d 13
, TT.h om/ Febr
e Hu 2012 uary
2014 man / 06/m 2014
from A ct s R o difie from
http: epor rs-of http:
//pre t in M -hum //
zi.co oral a n-ac
m/ 5 The. oR ts.ht
f6zn leotgryie ml
b9qo ved 1
kst/t 3 Febr
he-h uary
uma
n-ac
ts/
108
Edition, 2015.
Edukasyon sa Pagpapakatao Baitang 10
Ikalawang Markahan
MODYUL 6: LAYUNIN, PARAAN, SIRKUMSTANSIYA,
AT KAHIHINATNAN NG MAKATAONG KILOS
A. ANO ANG INAASAHANG MAIPAMAMALAS MO?
Kilos ko, pananagutan ko! Ito ang mga salitang nagsasabing bilang tao, nararapat
na suriin nating mabuti ang bawat kilos na ginagawa natin. Pamilyar ka ba sa iyong
mga isinasagawang kilos? Nakikita mo ba ang mabuti o masama sa mga ito?
Sa Modyul 5, nalaman mo na gamit ang katwiran, sinadya at niloob ng tao ang

makataong kilos; kaya pananagutan niya anuman ang kalabasan nito, mabuti man o
masama. Nakaaapekto rin ang kamangmangan, masidhing damdamin, takot,
karahasan, at gawi sa kaniyang pananagutan dahil maaaring mawala ang pagkukusa
ng kilos.
Layunin naman ng modyul na ito na higit na makapagsuri ka ng kabutihan o

kasamaan ng iyong isinasagawang kilos at pasiya. Sa pamamagitan nito,
matutulungan kang lubos na mapagnilayan kung paano ka nakapagsasagawa ng
makataong kilos at mula rito ay masasagot mo ang Mahalagang Tanong na: Bakit
mahalagang maunawaan na ang layunin, paraan, sirkumstansiya, at
kahihinatnan ng kilos ay nagtatakda ng pagkamabuti o pagkamasama ng kilos
ng tao?
Halika na! Simulan mong tuklasin ang kahalagahan ng iyong pagkilos bilang isang
tao.
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na

kaalaman, kakayahan, at pag-unawa:
6.1 Naipaliliwanag ang layunin, paraan, sirkumstansiya, at kahihinatnan ng

makataong kilos
6.2 Nakapagsusuri ng kabutihan o kasamaan ng sariling pasiya o kilos sa isang
sitwasyon batay sa layunin, paraan sirkumstansiya, at kahihinatnan nito
6.3 Napatutunayan ang Batayang Konsepto ng aralin
109
Edition, 2015.
6.4 Nakapagtataya ng kabutihan o kasamaan ng pasiya o kilos sa isang
sitwasyong may suliranin (dilemma) sa layunin, paraan (kilos) at sirkumstansiya
nito
Naririto ang mga kraytirya ng pagtataya ng output sa kakayahang pampagkatuto
6.4:
1. Nasuri nang maaayos ang sitwasyong may suliranin (dilemma) batay sa

layunin, paraan, at sirkumstansiya nito
2. Natukoy ang kabutihan o kasamaan ng pasiya o kilos
3. Nakapagbigay ng sariling sitwasyon mula sa karanasan na nabibigyan ng
tamang pagtukoy sa layunin, paraan, at sirkumstansiya gayundin ang
kabutihan o kasamaan nito
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga aytem at piliin ang titik ng pinakatamang
sagot. Isulat ito sa iyong kuwaderno.
1. Ito ang bunga ng ating isip at kagustuhan na nagsasabi ng ating katangian. a.

pasiya
b. kilos
c. kakayahan
d. damdamin
2. Bakit sinasabing ang moral na kilos ay ang makataong kilos ayon sa etika ni Sto.
Tomas de Aquino?
a. Sapagkat nahuhusgahan nito ang tama at maling kilos.
b. Sapagkat nakapagpapasiya ito nang naaayon sa tamang katwiran.
c. Sapagkat malayang patungo ito sa layunin na pinag-isipan.
d. Sapagkat napatutunayan nito ang sariling kilos kung ito ay mabuti o masama.
3. Si Jimmy ay isang pulis. Kilala siyang matulungin sa kanilang lugar kaya’t mahal na
mahal siya ng kaniyang mga kapitbahay ngunit lingid sa kaalaman ng kaniyang
mga tinutulungan, na ang itinutulong niya sa mga ito ay galing sa pangongotong na
kinukuha niya sa kaniyang mga nahuhuling tsuper sa kalsada. Tama ba o Mali ang
kilos ni Jimmy?
a. Tama, dahil marami naman siyang natutulungan na nangangailangan.
b. Mali, dahil hindi sa kaniya galing ang kaniyang itinutulong.
c. Tama, dahil mabuti naman ang kaniyang panlabas na kilos.
d. Mali, dahil kahit mabuti ang panlabas na kilos, nababalewala pa rin ang
panloob na kilos.
110
Edition, 2015.
4. Kung ang papel na ginagampanan ng isip ay humusga at mag-utos, ano naman
ang papel ng kilos-loob?
a. Umunawa at magsuri ng impormasyon.
b. Tumungo sa layunin o intensiyon ng isip.
c. Tumulong sa kilos ng isang tao.
d. Gumabay sa pagsasagawa ng kilos.
5. Alin sa sumusunod ang hindi kahulugan ng sirkumstansiya?
a. Ito ay tumutukoy sa isang kondisyon o kalagayan kung saan ang kilos na
ginawa ay nakaaapekto sa kabutihan.
b. Ito ay tumutukoy sa panloob na kilos na nakabatay kung saan nakatuon ang
kilos-loob.
c. Ito ay nakapagbabawas o nakapagdaragdag sa kabutihan o kasamaan ng
isang kilos.
d. Ito ay nakapagpapabago sa halaga ng isang kilos.
6. Alin sa sumusunod ang hindi kahulugan ng Layunin?

a. Ito ay tumutukoy sa panloob na kilos.
b. Ito ang pinakatunguhin ng kilos.
c. Ito ay nakapagbabawas o nakapagdaragdag ng kabutihan o kasamaan ng
kilos.
d. Ito ay nakabatay kung saan nakatuon ang kilos-loob.
7. Isang araw habang wala sa bahay ang mga magulang ni Bren ay pumasok siya sa
kanilang silid at kumuha ng 500 piso sa loob ng kabinet kung saan nakatago ang
pera nila. Ang pagkuha ni Bren ng pera ay masama. Nadaragdagan ng
panibagong kasamaan ang kaniyang ginawa dahil___________. a. kinuha niya ito
nang walang paalam
b. kinuha niya ito nang wala ang kaniyang mga magulang
c. ang kinuhanan niya ng pera ay ang kaniyang mga magulang
d. ang pagkuha niya ng pera ay hindi nagpakita ng pagrespeto
8. May babae na nagustuhan at minahal si Alex ngunit ang babaeng ito ay mayroon
ng asawa. Ngunit sa kabila nito, ipinagpatuloy pa rin niya ang kaniyang
pagmamahal sa babae hanggang sa magkaroon sila ng relasyon. Ano kayang
prinsipyo ang sumasakop sa sirkumstansiya ng kilos ang makikita sa sitwasyon?
a. Ang sirkumstansiya ay maaaring makalikha ng kakaibang kilos ng mabuti o
masama.
b. Ang sirkumstansiya ay hindi maaaring gawing mabuti ang masama.
c. Ang sirkumstansiya ay maaaring gawin ang mabuting kilos na masama.
d. Ang sirkumstansiya ay maaaring lumikha ng mabuti o masamang kilos.
111
Edition, 2015.
9. Kaarawan ni Mang Robert, nagpunta ang kaniyang mga kaibigan at sila ay
nagsaya. Humiram sila ng videoke at sila ay nagkantahan hanggang umabot sila
ng madaling-araw. Naiinis na ang kaniyang mga kapit-bahay dahil sa ingay na
dulot nito. Ano kayang prinsipyo ang sumasakop sa sirkumstansiya ng kilos ang
makikita rito?
a. Ang sirkumstansiya ay maaaring gawin ang mabuting kilos na masama.
b. Ang sirkumstansiya ay maaaring makalikha ng kakaibang kilos ng mabuti o
masama.
c. Ang sirkumstansiya ay maaaring gawing mabuti ang masama.
d. And sirkumstansiya ay lumikha ng mabuti o masamang kilos.
10. Naging pangulo ng kanilang pangkat si Julianna. Simula sa araw nang siya ay
manalo, ginampanan niya nang lubos ang kaniyang tungkulin at responsibilidad.
Ano kayang prinsipyong sumasakop sa sirkumstansiya ng kilos ang makikita rito?
a. Ang sirkumstansiya maaaring lumikha ng mabuti o masamang kilos.
b. Ang sirkumstansiya ay maaaring magdulot ng bagong kabutihan sa masamang
kilos at bagong masamang hangarin sa masamang kilos.
c. Ang sirkumstansiya ay maaaring makalikha ng mabuti o masama.
d. Ang sirkumstansiya ay hindi maaaring gawing mabuti ang masama.
11. Ang sumusunod na pangungusap ay nagsasaad ng kahulugan ng kahihinatnan ng

kilos maliban sa _______________.
a. Ang lahat ng ginagawang kilos ng tao ay may dahilan, batayan, at kaakibat na
pananagutan.
b. Ang kilos ay dapat makita sa layunin ng taong nagsasagawa nito.
c. Ang bawat kilos ay dapat pag-isipan bago ito isagawa.
d. Ang kilos ay kailangan ng sapat na pagpaplano upang makita ang mga bagay
na dapat isaalang-alang.
12. Si Gene ay isang espesyalistang doktor sa puso. Siya ay maingat sa pagbibigay

kung anong gamot ang nararapat sa pasyente dahil alam niya bilang doktor na
hindi lahat ng gamot na kaniyang ibinibigay ay may magandang idudulot sa mga
pasyenteng iinom nito. Alin sa mga Salik na Nag-uugnay sa makataong kilos ang
ipinakita ni Gene? a. Layunin
b. Kilos
c. Sirkumstansiya
d. Kahihinatnan
13. Ito ay tinatawag na panlabas na kilos na kasangkapan o paraan upang makamit

ang layunin. a. Layunin
b. Kilos
c. Sirkumstansiya
112
Edition, 2015.
d. Kahihinatnan
14. Mayroon kang mahabang pagsusulit ngunit hindi ka nakapag-aral dahil ginabi ka
nang umuwi galing sa kaarawan ng iyong kaibigan. Nakikita mo ang sagot mula sa
iyong katabi. Tama ba o mali na kopyahin mo ito?
a. Tama, dahil hindi ko naman hiningi ang sagot, kusa ko naman itong nakita.
b. Mali, dahil hindi ko dapat kopyahin nang walang paalam sa kaniya.
c. Tama, dahil ang aking layunin ay makapasa sa pagsusulit.
d. Mali, dahil kung ano lamang ang nalalaman ko ang dapat kong isulat na sagot
sa pagsusulit.
113
Edition, 2015.
15.Ba
kit hin
d i ma
a. Dah aaring
il kun paghi
g mas walay
ama a ain an
mabu ng pa g pan
ti ang nloob loob a
b. Dah pa n labas. , magig t panl
il kun in abas n
g ano g m asama a kilos
c. Dah ang ki r in ?
il hind los ng a ng bu
i ma g panla ong k
d. Dah iging m bas ay ilos, k
il maa ag a n a g ahit
aring n da an m umula
mada g kala sa pan
ig ng p labasa loob n
anlab n ng la a kilos
as na h at ng k .
kilos a i los.
ng pa
B. PA nloob
GTUK na kilo
L AS s.
NG D A
TING
KAAL
Gawa
AMAN
in 1
Panut
o:
Basah
in ang
sa baw bawa
at ipin t sitw
akitan asyon
g kilos . Tuku
. Isula yin an
t ang g layu
iyong nin, p
s agot s araan
1. a kuw , at sir
adern kums
o. tansiy
May m a
arkah
at nag ang p
basa n agsus
g kani ulit si
yang m Erick.
Siya a
ga nap y pum
ag-ara asok s
lan. a kani
yang s
ilid
Layun
in ___
_____
Paraa _____
n ___ _____
_____ _____
Sirkum _____ _____
stansi ______ _____
ya ___ _____ _____
_____ _____ _____
_____ _ _____ _____
_____ _____ _____
_ _ _ _ _ __
2. _ _____ _____
_____ _____
Maga _____ __
ling sa _____
asigna __ _____
ng pa turan _
aralan g M
nagtu s a mga k a t emati
turosa ompe k a si G
Matem ka p uwaniy ti s yon at lenda
palag . Siya
atika a kam i siyang ang p
tuwin ag-ara anlab
g hap nl a ma nanan an
on ba h in asa as al o. Siya
go siy ignatu ay
a umu rang
wi.
114
Layun
All irights
n ___reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
_____
electronic
Paraa or mechanical _including
_____ photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
Edition,n2015.
_____ _____
_____ _____
Sirkum _____ _____
_ __
_____ _____ _____
_____ _____ _____
_ _____ _____ ____
_____ _____
_____ _____
_____ ____
3. _____
_____
Si Jom _____
ar ay m
Tinaw alungk
agansiy ot d a h
ng ala a ng k il naiw
k sa b aniyan an siy
ahay n gbarka ang m
nalulu g d aa ag-isa
ngkot i s a p a t n iya sa k a n
, siya a nilang y angma ilang b
y naki barkada g - inuma ahay.
pag-in . Dahi nsila
uman l nag-ii
. sa si Jo
mar a
t
Layun
in _____
Paraan _____
_____
_____ _____
_____ _____
Sirkum _____ _____
stansi _ _____ _____
ya ___ _____ _____
_____ _____ _____
_____ _____ _____
4. _____ _____ ____
_____ _____
Matag _ _____ _ _____
al nan _____ ___
g nais _ __ _____
haban ni Kim _____
g mag na ma _
naiwa -isa la g karoo
n ng k ma n g n
c
aniyan s iya sa en
llgphon
at itin g kam kanila .eIsang
ago. ag-ara ng sili araw,
cl eallnpgh d - aralan a
onenito y nakit
. Kinuh a niya
a ito n ng
i Kim
Layun
in _____
_ _____
Paraan __
_____
_____ _____
_ _____ _____
Sirkum _
_____ _____
st
ansiya _____ _____
_____ _____ _____
_ _ _ _____ _ _ _ ______ _____
Mga T _____ _____ _
anong _____ _____
: _____ ___
1. An _____
o-ano _____
ang la _____
2. Ma yunin,
y pagk paraa
akaiba n, at s
4? Ipa ba ang irkum
liwana kilos s stansi
g. a sitwas y a sa b
3. Kun yon bil awat s
g ikaw a itwasy
ang ta n g 1 at on?
wasyo tanun 2 sa si
n 3 at gin, an twasy
4? Pat o ang on bila
unaya mas ta ng 3 a
Gawa n . mang kil t
in 2 o s, si t
wasyo
n 1 at
Panut 2 o sit
o:
1. Tin
gnan a
n g Ga
ng lay wain 1
unin,p . Isula
araan t ang iy
kuwad ,at sirk on g m
erno. umsta ga kon
2. Ma nsiynag septo
tungk
tapos
mong
m akatao
n g
k ol sa 115
kahulu
3. Iba maisu i lo s. Isula gan
hagi a lat aAll
n tito sa
ng sag grights
m g reserved.
a kons No part of this material may iy
be reproduced
on g or transmitted in any form or by any means -
malak ot sa belectronic or mechanical e including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
ing ko awat is p to a y b
nsepto Edition, a at m
2015. umuo
makat mula s u l a sa n g ta t
aong k a ka h mga s long p
a a
unin, p kayo n
araan g inyo
,
at sirk ng
u m st a
4. Ma nsiya
ging m ng
5. Mg ali kh ain sa
a Tan gagaw
ong: ing pr
a. An esent
o ang asyon
iyong .
ng m n atukla
akata san sa
b. Ba ong k kahulu
kit ma ilo s? gan n
halag g layu
c. Pa a na m nin, p
ano it alama araan
o nak n i , at sir
atutu to ng tao kums
pasiya l on g sa t a ? tansiy
? o sa k a
aniya
ng pa
gpili n
g isas
C. PAG agawa
ng kilo
LINAN s at
AT PA G NG M
G-UN GA KA
A WA AL AM
AN, K
Gawa A KAYA
in 3 H A N,
Panut
o:
Suriin
ginaw ang b
awat
ang p sitwas
asiya yon sa
kung o kilo ibaba
ikaw a s ng t at ting
y nan auhan nan k
kilos k iniwa . Lagy ung m
ung n la n a a n n g abuti
aniniw ito ay tsek a o mas
paliw al a m ab u n g k o ama a
anag kang i ti at la lum n ng
sa iyo to a y g y a n g m a buting
ng na masam ng ek
pili. Is a . Isula i s ang ko k ilos
ulat a t sa su lum n
ng iyo s u g m
Mga S ng sag n od na asama
itwasy ot sa kolum ng
on iyong an g iyon
kuwa g
1. Na Mabu derno
nalo s
i ting K .
baran Mang ilosMa
ggayc Philip sama
a bilang ng Kil
lugar. ptain o s Paliw
Wala sa ka anag
siyang n ilang
upang inaksa
ibigay y a
paglili ang sa ng ora
ngkod rili sa s
nang kaniya
buong ng
2. Nai katap
s ni Ja atan.
ymee
kaniya na ma
ng kam tulun
kaya’t ag-ara ga n a
pinak ln a ng
o p p u m a
pagsu y a niya s a
sulit. ito sa
kanila
ng
3. Hab
ang n
asa lo
at And ob ng
re w a simba
kanila y pinag han s
ngkam -uusa i Pol
a g - p an n
nakikip aranl a ila an
agrela di um g
syon s ano’y
a kani
lang g
uro.
4. Si
Mang
Gerry
kaniya ay ma
ng mg tulung
lingid a kap insa
sa ka it b ahayN
a laman . g u nit
mga ti
nutul ng ka 116
ibinib u n g ann,a a n iy an
igay n g
ng
pagbe All rights sa mg Nopepart
iya reserved. ranofg this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
bentaor
electronic mechanical a it o
including
ay galiphotocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
niy
gamo 2015.a ng ipinag
naEdition, ng sa
t. babaw
al
Mga T
anong
:
a. Sin
o-sino
b. An sa tau
o ang han an
masas g nagp
c. Paa abi mo akita n
no mo sa baw g mab
nahus uting
gahan at tauh kilos?
mga ta a n? P Sino-s
uhan s k un g ma a ngatw ino an
a baw buti o iranan g hind
at sitw masam . i?
Gawa asyon a an g pasiy
in 4 ?
a a t ki
los na
Panut ginaw
o: a ng
1. Ma
g-isip
ng isa
kilos. I ng sitw
sulat i asyon
2. Tuk to sa lo sa iyo
ob ng ng buh
uyin m kahon ay na
o ang . G kung s
sitwas la yunin, a win ito aan na
yon. paraa sa iyo gpapa
n, at s ng kuw kita ng
irkum ad er iyong
stansiy n o.
a ng iy
Sitwas ong pa
yon na siya o
nagsa kilos s
gawa a
ng pas
iya at
kilos
Layun
in
Paraan
(kilos)
Sirkum
st ansiya
Mga T
anong
:
1. An
o ang
masas
2. An abi mo
o ang sa iyo
iyong ng kilo
ka ba re yalisasy s, mab
o hind on ma uti ba
3. Paa i? Ipal tapos o mas
no nak iw anag. m on g ga ama?
win an Patun
atutul g gaw ayan.
ong sa a
Upang i yo ang pa in ? Naging
higit n gsusu masay
paraan a m apalal ri ng kilos b 117 a
, o sirk im ang ago ito
na! Sa u m st a iyong isagaw
samah nsiya All rights kaalaNo
reserved. a?
part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
an kita n g ma ka t m an sa k
upelectronic
ang m or a o
mechanical including
ng kilo a h
photocopying
alagah – without written permission from the DepEd Central Office. First
Edition, aunaw
2015. s pagn an ng
aan an ilayan layuni
g bab ang ba n,
b
D. PAGPAPALALIM
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay.
Layunin, Paraan, Sirkumstansiya, at Kahihinatnan ng

Makataong Kilos
“Kilos ay suriin, mabuti lagi ang piliin.” Kung ikaw ang tatanungin, ano ang
pakahulugan mo sa mga salitang ito? Marami kang pinagkakaabalahan araw-araw
mula sa gawaing bahay, sa pagpasok sa paaralan, sa pakikisalamuha sa iyong mga
kaibigan, ay nagsasagawa ka ng maraming kilos. Nasusuri mo ba ang lahat ng ito?
Napipili mo ba ang mabuti? Tumutugma ba ang paraan ng pagsasagawa mo ng kilos
sa iyong mga layunin? Iyan ay ilan lamang sa mga tanong na magpapaalala sa iyo ng
iyong dapat gawin bilang tao.
Sa Modyul 5, natutuhan mong pananagutan ng tao
Ang makataong ang anumang kahihinatnan ng kaniyang kilos, mabuti man o
kilos ay bunga ng masama. Mahalagang mapagnilayan niya ang bawat kilos
ating isip at na kaniyang isasagawa dahil hindi magiging ganap ang
kagustuhan na pagiging tao niya kung hindi siya kumikilos ayon sa
kabutihan. Pero teka muna, naaalala mo pa ba ang ibig
nagsasabi ng
sabihin ng kilos?
ating katangian.
Kung ano tayo at Hindi lahat ng kilos ng tao ay maituturing na makatao. Ang
kung ano ang makataong kilos ay bunga ng ating isip at kagustuhan na
kalabasan ng nasasalamin ang ating pagkatao. Kung ano tayo at kung
ano ang kalabasan ng ating kilos ay batay sa ating
ating kilos ay
pagpapasiya. Nangangahulugan ito na hindi lahat ng ating
batay sa ating isinasagawang kilos ay mabuti.
pagpapasiya.
Sa etika ni Sto. Tomas de Aquino, ang moral na makataong kilos, ang kilos-
kilos ay ang makataong kilos sapagkat malayang loob ang
patungo ito sa layunin na pinag-isipan. Ang papel na tumutungo sa isang layunin.
ginagampanan ng isip ay humusga at mag-utos. Ang Hindi makapaghahangad ng
papel naman ng kilos-loob ay tumutungo sa layunin o anuman ang isang tao kung
intensiyon ng isip. Ang panloob na kilos ay wala itong pinakahuling
nagmumula sa isip at kilos-loob. Samantalang ang layunin at ito ay ang
panlabas na kilos ay ang pamamaraan na ginagamit makapiling ang Diyos sa
upang isakatuparan ang panloob na kilos. Hindi kabilang buhay.
maaaring maging hiwalay ang dalawang ito Sa bawat
sapagkat kung masama ang panloob, magiging masama rin ang buong kilos, kahit
mabuti ang panlabas. Halimbawa nito si Robin Hood? Siya ay kilala sa kaniyang
pagiging matulungin lalo na sa mga mahihirap. Ngunit saan ba niya kinukuha ang
kaniyang ibinibigay na tulong sa kanila? Hindi ba sa pagnanakaw? Masasabi mo ba na
tama ang kaniyang kilos? Ikaw ba ay sumasang-ayon dito? Kung ating titingnan,
118
Edition, 2015.
mabuti ang kaniyang panloob na kilos ngunit masama naman ang kaniyang panlabas
na kilos. Kailangang parehong mabuti ang panloob at panlabas na kilos dahil
nababalewala ang isa kung hindi kasama ang isa. Ayon pa rin kay Sto. Tomas de
Aquino, sa bawat makataong kilos, ang kilos-loob ang tumutungo sa isang layunin.
Hindi makapaghahangad ng anuman ang isang tao kung wala itong pinakahuling
layunin at ito ay ang makapiling ang Diyos sa kabilang buhay. Napakaganda, hindi ba?
Kaya’t marahil ay nararapat lamang na mapagnilayan ng tao ang bawat layunin ng
kaniyang isinasagawang kilos. Mahalaga ito upang lubos na malaman kung paano
nagiging mabuti o masama ang isang kilos.
May mga salik na nakaaapekto sa resulta ng kilos, kung ito ay maituturing na mabuti o
masama. Ang mga ito ang batayan sa paghuhusga kung ang kilos ay moral o hindi.
Una, Layunin. Ito ay tumutukoy sa panloob na kilos kung saan nakatuon ang
kilos-loob. Ito rin ay tumutukoy sa taong gumagawa ng kilos (doer); hindi ito nakikita o
nalalaman ng ibang tao dahil ito ay personal sa taong gumagawa ng kilos. Ito ang
pinakalayunin o pinatutunguhan ng kilos. Ayon kay Sto. Tomas de Aquino, ang
mismong kilos ay hindi maaaring husgahan kung mabuti o masama kung hindi nito
isasaalang-alang ang layunin ng taong gumagawa nito. Mahalagang tingnan ang
kabuuang kilos na kasama ang layunin ng tao na nagsasagawa nito. Ang pamantayan
sa kabutihan ng layunin ay kung iginagalang ng taong nagsasakilos ang dignidad ng
kaniyang kapuwa. Halimbawa, binigyan ni Tanya ng pagkain ang kaniyang kamag-aral
na walang baon. Ginawa niya ito dahil nais niyang kumopya sa kaniyang kaklase sa
pagsusulit sa Matematika. Mabuti ba ang layunin ng kilos? May paggalang ba ito sa
dignidad ng kamag-aral?
Dito ipinapakita na mabuti ang pagbibigay ng pagkain sa kamag-aral na walang

baon ngunit ang layunin ay masama. Dito ay mahuhusgahan na ang kilos ay masama
sapagkat masama ang kaniyang layunin.
Naharap ka na ba sa sitwasyon kung saan ang layunin ng kilos

ay hindi mabuti?
119
Edition, 2015.
Ikalaw
maka a, Par
mit a aaItno.
ng lay ay an
kilos. unin. g pan
Halim Ayon labas
bawa kay S n a kil
ka ng , sa ki to. To os na
bato, los na mas d kasan
ito ay e gkapa
may o k umai A qui n nop
masa n , ang o o , may araan
b h et o ma da b h n a upan
nakam n a maka h il hind e t o ay m r ar apat g
amat inom. i k inaka a kakai n a o b
ay ito Ngun in ang n. N g h et o
ang k . Sam it kun bato. unit k ang
abuti a ka g ii nom A n g u n g k
han n tuwid, murkiaatin kilos akain
g pan ang p cgaciitd n g um
labas araan o ay m inom
na k i l ng kil asam ay
Ang b os ay onsaraayr a da h
awat k a ng na anpganta il
layun ilos a rarap kilos
in mo y m a t n d a h
ay ma ay lay a obh il
Paano buti o unin. eto n
kung m asam N gu nit pa it o.
nakap ang is a? Ha ano m
ag-ar a n g m li m o ba n
al ng a g-aara b a w a, sa ahuh
leksiy l ay m pagsu usgah
o n? T angop sulit, an ku
ingna ya ng ano b ng a n
n ang sagot a ang g
laraw mula l ayuni
an sa s a i ba n ni t o
ibaba dahil ?
. hindi
siya
Pa ngon
gopya
A no a
ng lay
unin
ng kil
os?
Ano a Maka
n g nar sagot
arapa sa pa
t na ob gsusu
heto? lit.
A ng p
agsul
at ng
ang n nalala
Tanon al alaman man
ng iba mo, h
g: An indi
g kilo .
s ba n
a gina
wa ay
Mabu sang-
tia ng ka ayon
pama niyan sa ob
mara glayu heto?
an o k ninna
ilos n maka
a gina pasan
mit sa gunit
sitwa mali a
syon. ng ka
Ikaw, niyan
naran g
ang iy a s an m
o ng k o na rin
_____ ilos n ba an
_____ a i t o? g man
_____ gopya
_____ ?
_____ _ _ _____ 120 Paano m
_____ _ _____ o hin
_____ _ _ usgah
____reserved. _ _ _ _ _ __ __ _ an
All rights _ _ No part _
of this material
_____ may be_reproduced
_____ or transmitted in any form or by any means -
_
electronic
_ _
_____or mechanical_including
_____ photocopying ____– _without ______ from the DepEd Central Office. First
_____
Edition, 2015. _____ _____written permission _____
_____ _ _ _ _ _
_ _
__ _____
_____ _ _____ _ ______
_ __
_____ _____
_____ ____
_ _____
_____
Ikatlo, Sirkumstansiya. Ito ay tumutukoy sa isang kondisyon o kalagayan ng

kilos na nakababawas o nakadaragdag sa kabutihan o kasamaan ng isang kilos.
Narito ang iba’t ibang sirkumstansiya:
1. Sino. Ito ang tumutukoy sa tao na nagsasagawa ng kilos o sa taong maaaring

maapektuhan ng kilos. Halimbawa, si Arnold ay pumunta sa bahay ng kaniyang
Lola
Ikaw, ano ang masasabi mo ukol dito?
Ester.
___________________________________________________________
Nakita
_________________________________________________________ niya
kung
saan itinatago ng kaniyang lola ang pera nito. Isang araw ay pumunta siya sa bahay
nito at kinuha niya ang pera sa lagayan. Masama ba ang ginawang kilos ni Arnold?
Bakit? Ang pagkuha ni Arnold ng pera ay masama dahil pagnanakaw ito.
Nadaragdagan ito ng panibagong kasamaan dahil ang pinagnakawan niya ay ang
mismo
Kung ikaw ang tatanungin, nadagdagan ba o nabawasan ang masamang niyang
kilos ni Arnold? lola.
___________________________________________________________
2. _________________________________________________________ Ano.
Ito ang
tumutukoy sa mismong kilos, gaano ito kalaki o kabigat. Halimbawa, gamit pa rin
ang halimbawa sa bilang isa, ang kaniyang Lola Ester ay naubusan ng gamot para
sa sakit nito. Kinailangan nito ng pera upang makabili ng gamot ngunit nawala sa
lagayan ang pera nito.
Ang uri ng kilos ni Arnold ay nagpakita ng mas masamang kilos dahil nahirapan sa
paghinga ang kaniyang lola hanggang madala ito sa ospital.
3. Saan. Ito ang tumutukoy sa lugar kung saan ginagawa ang kilos. Halimbawa,
nagtawanan nang malakas ang ilang kabataan dahil pinag-uuspan nila ang isang
kamag-aral na biglang naghirap dahil nalulong sa sugal ang ama nito. Ginawa nila
ito sa sambahan.
Sa iyong palagay, nararapat ba na gawin nila ito sa kanilang kamag-aral? Ang

Bakit?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
paninirang puri sa kanilang kamag-aral ay masamang kilos at hindi makatarungan

sapagkat hindi alam ng tao na siya ay pinag-uusapan at wala man lang siyang
magawa upang ipagtanggol ang kaniyang sarili. Isa pa, nadaragdagan ang masamang
kilos dahil sa lugar kung saan isinagawa ito.
4. Paano. Ito ay tumutukoy sa paraan kung paano isinagawa ang kilos. Halimbawa,
matalinong mag-aaral si Nestor. Pinaghandaan niya nang mabuti ang kanilang
pagsusulit upang siya ay mapasama muli sa Top Ten sa kanilang seksiyon. Ngunit
habang sumasagot siya sa pagsusulit, mayroon siyang hindi maalala na sagot sa
121
Edition, 2015.
Mabuti ba o masama ang ginawa ni Nestor? Bakit?
___________________________________________________________
_________________________________________________________
tanong. Nanghihinayang si Nestor na hindi ito masagutan dahil alam niyang
pinagaralan niya ito, iyon nga lamang ay nakalimutan niya. Napatingin siya sa papel
ng kaniyang katabi at nakita niya ang sagot, kaya’t kinopya niya ito.
Maaaring makabawas o makaragdag ng kasamaan o kabutihan ang sirkumstansiya.
Sa kaso ni Nestor, nababawasan ang kasamaan ng kaniyang kilos dahil hindi ito
Ano ang masasabi mo sa kilos ni Chris?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
pinagplanuhan o pinaghandaang gawin. Kaya, lumiliit ang bigat ng parusa rito.
5. Kailan. Ito ay tumutukoy kung kailan isasagawa ang kilos. Halimbawa, nasunugan
ang isang pamilya sa lugar nila Chris. Sa halip na tulungan niya ang mga ito,
sinamantala niya ang pagkakataon upang makapagnakaw sa pamilya.
Dito ay mas lalong nadaragdagan ang kasamaan ng kaniyang kilos dahil sa sitwasyon
ng pamilyang nasunugan.
Ang mga Tunay ngang makikita na ang kilos ay nagiging mas

nakapagpapalala o mabuti o mas masama ayon sa sirkumstansiya. Ang
nakapagpapabawas ng
kabutihan o kasamaan mga nakapagpapalala o nakapagpapabawas ng ng isang kilos
ay kabutihan o kasamaan ng isang kilos ay tinatawag tinatawag na na
sirkumstansiya. Maaaring ang mabuti ay mas sirkumstansiya. maging mabuti at
ang masama ay mas maging Maaaring ang mabuti masama. Mayroon din namang
pagkakataon na kung
ay mas maging mabuti
at ang masama ay mas saan nakapagdaragdag ng panibagong kabutihan o
maging masama. panibagong kasamaan sa kilos na ginagawa.
Ikaapat, Kahihinatnan. Ang lahat ng ginagawang kilos ng tao ay may dahilan,

batayan, at may kaakibat na pananagutan. Anuman ang gawing kilos ay may
kahihinatnan. Mahalaga na masusing pag-isipan at pagplanuhang mabuti ang
anumang isasagawang kilos dahil mayroon itong katumbas na pananagutan na dapat
isaalang-alang. Kung minsan, nagkakaroon ng suliranin sa pagpapasiya dahil sa
kawalan ng kaalaman kung ang pinili niyang kilos ay mabuti o masama. Kung minsan,
dahil sa bilis ng takbo ng isip ng tao ay nakapag-iisip at nakagagawa siya ng kilos na
hindi tinitingnan ang kahihinatnan nito. Ngunit sa ikaapat na salik, sinasabi na ang
bawat tao ay kailangang maging mapanagutan sa anumang kilos na kaniyang pipiliin.
Kailangang mapag-isipang mabuti at makita kung ano ang magiging resulta ng
anumang kilos na gagawin. Halimbawa: Si Leo ay isang doktor, matagal siyang nag-
aral sa larangan ng panggagamot. Alam niya kung makasasama o makabubuti sa
isang pasyente ang kaniyang ireresetang gamot. Kung itinuloy pa rin niya ang
122
Edition, 2015.
pagrereseta sa pasyente ng gamot kahit makasasama ito sa huli, mayroon siyang
pananagutan sa anumang kahihinatnan nito.
Ngayon ay inaanyayahan kita na magnilay. Balikan mo ang iyong mga

isinagawang kilos nitong mga nakaraang araw. Nakikita mo ba ang iyong
pananagutan sa kahihinatnan ng mga ito?
Kung kaya’t sa pagsasagawa ng kilos gaano man ito kalaki o kaliit, kailangang pag-
isipan itong mabuti at tingnan ang maaaring maidulot nito. Hindi lamang kailangag
tingnan ang sarili kundi pati ang kabutihang panlahat.
Ngayon, lalong lumilinaw na upang maging mabuti ang kilos, nararapat itong
nakabatay sa dikta ng konsensiya batay sa likas na Batas Moral. Ang bawat kilos na
iyong gagawin ay kailangang nakatuon sa pinakahuling layunin at ito ay ang
makapiling ang Diyos sa kabilang buhay.
May mga tanong ka ba sa puntong ito? Ano-ano ang iyong mga realisasyon
sa iyong mga isinasagawang kilos araw-araw?
Ang mabuting kilos ay dapat palaging mabuti hindi lamang sa kalikasan nito
kundi sa motibo at sirkumstansiya kung paano mo ito ginagawa. Kaya’t mula sa
layunin, paraan, at sirkumstansiya ng kilos ay madaling makikita o masusuri ang
kabutihan o kasamaan nito.
Kung gayon, inaanyayahan kitang pagnilayang mabuti ang iyong mga kilos.
Ang kilos mo ba ay palaging kalugod-lugod sa paningin ng Diyos? Nagpapakita ba ito
ng makataong gawain? Sana ay naging malinaw sa iyo na kailangan mong hubugin
ang iyong sarili upang maging isang mabuting tao, na may kamalayan sa bawat kilos
dahil ito ang iyong magiging gabay tungo sa iyong pagpapakatao.
123
Edition, 2015.
Tayah
in ang Iy
ong P
a g-un
Ano a awa
ng na
nauna unaw
waan aan m
, sagu o sa iy
1. An ti n mo ong b
o ang sumu inasa?
kahul s unod Upan
2. An ugan na tan g mas
o-ano ng kil o ng ubok
a n g o s? I p s a i yo ang la
3. Ba s alik n aliwan ng kuw lim ng
kit hin a nag a g . a de r iyong
di maa - uugna n o:
Ipaliw a ringih y sa ma
anag. iwalay katao
4. Ibi an g panlo ng kil
gay an obna o s? Ip
g iba’ kilos sa aliwa
t nag a
isa. i bang p anlab ng ba
uri ng asna k wat is
5. Pa sirkum ilos? a.
ano n s tansiy
ahuhu a at m
ng ha sgaha agbig
limba n kun ay ng
wa. g a ng lay halim
6. Sa unin n bawa
iyong g sa baw
palag kilos ay at
tay? I a y, upan m a b
paliw g ang uti o m
anag. kilos a asama
y mag ? Mag
ing m bigay
Paghi a buti, s
nuha aan b
sa Ba a i to d
tayan apat n
g Kon akaba
septo
Matap
na ito osmon
, isula gbasa
t sa iy hinat
Pagka ong k gawin
tapos uwad ang m
, pum erno a ga nat
ang gr unta k ng lah aposn
aphic a gaw
a sa iy at ng ainsa
organ o ng pa m ga ko mody
malik i z
me rula sa n gkat at n s epto n ul
haing malili b a
prese it na k u m uo ng i y o ng na
ntasy onsep malak tutuh
on. to na ing ko an.
Mga k in yong n septo
onsep naisu gamit
tong n lat. G
atutu a w in ito
han k sa
o:
Pag-u
ugnay
ng ba
tayan
1. An g kon
o ang septo
kabul sa pa
2. An u han n g-unla
o-ano g bata d ko b
124
ang m yang ilang
aa konse tao
mody a ri kong pto sa
ul nrights
All reserved.
a ito? No partgawin
of this material may be aking p
reproduced or transmitted in any form or by any means -
upang– without written
electronic or mechanical including photocopying ag-un from the DepEd Central Office. First
permission
maila lad bi
Edition, 2015. pat an lang t
g akin ao?
g mga
125
Edition, 2015.
Pagni
nil ay
Gawa
in 6
Ngayo
wang n ay i
naany
kilos n ayaha
tukuy o ong na n kita
in mo k araan ng ma
ang iy g ling gnilay
ong m g o. Bat . Balik
ay sa an mo
ga na iyong ang iy
ging r mga n ong m
eyalis atutu ga isin
asyon han s aga
. a mod
yul na
ito,
An g mAng m
ga ba ga b
go ag
utnugha na kong o
nakto Ang nAng
apulo nap
n satautu t kongulot
aralin ralinh. an ssaaakin aral mkon
. s a agkmingga pm ula g ara
kilos. g
inipa
il inigsin
l mula
kilos. asaga
Ang a
kin wang
Angg maga realisasy
king m on .
ga rea
lisasy
on.
Ngayo
n ay a
natut lam k
uhan. o nan
A g han
o kasa n g kaila dang-
maan n gan m handa
ng iyo o lam ka na
o kasa ng an g sa pag
maan isinas ay an sasab
na du agaw g maing uhay
lot ng ang m a t ng iyo
mga i ga k i n a pa ng mg
Pagsa to . l o s upa gs usuri a
sabuh n g makit s a kabuti
Gawa ay a mo an han
in 7 g kab
utihan
Panut
o:
Mag-i
sip ng
ma). T isang
ayahi sitwa
n ang syon m
ya at k abutih ula sa
kahih a n o ka iyong
inatna s karan
magb n nito a maan asan n
igay n . Ipak ni to b a may
g ko m ita at a t ay sa l a sulira
katiba ento o ipaba y nin (d
yan n payo s a ito s u nin, p ilem
a kan s a iyon a iyong araan,
ilang g gina magu sirkum
Sulira n ab asa an wa. P lang. stans
nin L g iyon alagya Anyay i
ayunin g gina n ito s ahan
wa. a kanila s il a na
Paraa ng lag
n Sir da bil
kums ang
tansiy
aKahih
inatna
n Kom
Paghu ento,
husga
Mabu : payo, a
ti o t
masam la gda ng
a ang
kilos? m agula
Bakit? ng
Malig
ayang 126
at pag bati! A
titiyag ko ay
a nareserved. lubo
magp
a
All rights matap No parts ofnathis
humaterial may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
maha – without written permission from the DepEd Central Office. First
pakita or mechanical oincluding
electronic s ang m photocopyingn ga at
ng ma
na maEdition, 2015. odyul natut
katut buting n a uwa s
ulong intere ito. In a iyon
sa ss aasa g
g o sa od pa tuloy
landa ng ara kang
s
ng pa lin da
Mga giging hil ito
Kaka mabu ay lub
ilanga ting ta os
ning K o.
agam
it(awneb
Mga site, s
Sangg oftwa
unian rme,ga a
: kla,tw
orksh
e e)t
Agap
ay, R amon
B. (20
and E 0E7t)hic
d ucato s and
.r sMand the F
aluyo ilipino
n g Ci t :AM
y : Nati anua
Mont onal B l on M
emay ookst orals
or, Fe ore In for St
lix M. c uden
Natio (1E9t9h4 . ts
nal Bo i)cs th
oksto e Philo
re sophy
of LMifea.nd
Nery- aluyo
Nabo ng Cit
r, Ma y:
ria Im
City: elda P
Natio . (2C0h1
na l B o r0is).tia
ok Sto n Mo
re rality
a nd E
Reyes thMicasn.
, Ram daluy
on C. ong
Quez ( 2 009G)r.
o n Ci o und
ty: AD and N
MU P or m o
ress. f Mor
ality:
Simba Ethics
jon Jr for Co
., Ma llege
rvin J Stude
Teach ulian nts.
er Ed L . ( 2 0
ucatio E1t1h)i.cs
Publis n and for Ed
hing, Educat ucato
Inc. ors in rs: A
All Ar Colleg
eas o e Tex
f DisQc tbook
Mga ui p
elzino for
Saliks en. City:
ik sa C &E
Ming Intern
, J. (1 e t:
907H).u
man
ton C Acts.
ompa I n Th e
ny. Re Catho
vent. t rieved lic En
org/c Febru cyclop
athen ar y 26, N
edeiw a.Yor
/0111 2014 k: Ro
5a.ht from bert A
m N ew Ad pple
_____ vent:
____W . het http:/
h er H /www
bibleh uman .newa
ub.co Acts a d
m/lib r e S pe
speci ra ry/aq c ified b
fied.h uinas y Th e
tm
on Fe /sum irReEntrdi
bruar ma_t e?ved
y 2 5, heolo frohmtt
2014 gica/w p: /
_____ . hethe
____T. r _hum /
he M an_ac
http:/ oralit ts_ar
/www y o f Hu e_
.vatic man .
an.va A Rcetstrie
2014 /arciv ved f
e/ccc rom
_css/
archie
ve/ca
techis
_____ m
on/pF3e
_____ sb1rcu1aa
H. uma r4127
y 24,
https n ActsR.e
://ww trieve
w.cat Alldrights
fromreserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
holicc
Febru ultuelectronic
re.org mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
or
ary 26 Edition, 2015.
/cultu
, 2014 re/lib
rary/
ndexo.
ncfm?
id =340
13

Ikalawang Markahan
MODYUL 7: ANG KABUTIHAN O KASAMAAN NG
KILOS AYON SA PANININDIGAN, GINTONG
ARAL, AT PAGPAPAHALAGA
A. ANO ANG INAASAHANG MAIPAPAMALAS MO?
Sa unang modyul, hinamon ka na sagutin ang tanong na, “Sa bawat kilos ko,
anong uri ng tao ang binubuo ko sa aking sarili?” Ito ay isang paraan ng paghikayat sa
iyo na balikan at pagnilayan mo ang iyong mga isinasagawang kilos. Mulat ka ba sa
mga gawi mo bilang tao? Paano mo nalalaman kung mabuti o masama ang mga ito?
Bilang persona na nasa proseso ng pagpupunyagi tungo sa pagiging personalidad,
paano ka makatitiyak na mabuti ang bawat gawi at kilos mo?
Naunawaan mo sa Modyul 6 na ang layunin, paraan, sirkumstansiya, at kahihinatnan

o bunga ng kilos ay nagtatakda ng pagkamabuti o pagkamasama ng kilos.
Ipinaliwanag sa iyo ang kahalagahan ng pagsusuri ng layunin, paraan, o
sirkumstansiya ng pagsagawa ng bawat kilos dahil dito masusukat kung naaayon ang
mga ito sa kabutihan o hindi. Nalaman mo na ang mabuting kilos ay mahalaga sa
pagkamit ng iyong kaganapan bilang tao. Ngunit naitanong mo na ba kung sapat na ba
ang pagsusuri sa layunin, paraan, sirkumstansiya, at kahihinatnan ng isang kilos
upang mahusgahan ang kabutihan at kasamaan nito? Kung hindi sapat na batayan
ang mga ito sa paghusga ng kabutihan o kasamaan ng isang kilos, mayroon bang mas
malinaw at matatag na pamantayan upang tayahin ang kilos ng tao?
Sa pamamagitan ng modyul na ito, matutulungan kang lubos na mapagnilayan

ang iyong mga kilos at mula rito ay masasagot mo ang mahalagang tanong na: Ano-
anong turo o pananaw ang maaaring gamiting batayan sa paghusga ng
kabutihan o kasamaan ng kilos?

7.1 Natutukoy ang batayan ng paghusga sa kabutihan o kasamaan ng kilos

ayon sa paninindigan, gintong aral, at mataas na pagpapahalaga
128
Edition, 2015.
7.2 Nakapagsusuri kung paano paiiralin ang mas mataas na pagpapahalaga sa
isang sitwasyon na may conflict
7.3 Naipapaliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin
129
Edition, 2015.
7.4Na
itatam
aang is
tiyak n ang m
a alingk
hakba ilos sa
n g gamit pama
pagpa ang pa magit
pahala n ang p
ga in indiga aggaw
n, gin ang m
tong a ga
Narito ral, at m
an g m as ma
ga kr taas n
Pamp aytiry a
agkat a ng
uto 7. pagta
a. Na 4: taya n
kilala g out
ang m put sa
mataa abuti Kasan
at ma ayang
s na p saman
b. Na a gpapah g kilos a
kagaw alaga yon sa
a ng is panin
ang“po indiga
paano ck et rem n, gin
maka indenra” tong a
bubuo n ral, at
pagpa ng ma a glalah
pahala buting ad ng
c. Na g a sa panin mga p
ipakit bawat indiga araan
a ang k il os n at m kung
pagka akapipi
d. Ma malikh li ng ma
y kala ain sa s mata
kip na pagga as ng
pagni “
wpaocnkge
nilay t remi
nder”
Pauna
ng Pagta
ta ya
Panut
oB: asa
hin m
letra n abuti
g pina ang b
kaang awat
kop n pangu
a sago ngusa
t at is p at u
ulat a nawai
1. Ali n g sago n ang
n ang t sa sa tanon
mas m g g. Pilii
a tatag u t ang pa n ang
ayon s n a batay p el.
a pan an ng
anaw pagigin
a. an n i Im m
g mab anuel g mab
uting Kant? uti o m
b. an bunga asama
g layu n g kilos ng isa
nin ng ng kilo
c. an isang s
g mak m abutin
ita an g tao
d. ang g kilos
pagsu bilang
nod sa isang
mg a b tungk
2. Ay a t ulin
on kay a s na n
Max S a g tatagu
natin cheler yod n
sa m g , a lin sa s g mab
a baga umus uting
y, gaw u nod a kilos
a. Isip i, at ki ng tan
los? ging n
b. Da akakik
mdam c ita sa
in . Kilos-l pagpa
oob pahala
3. Ali ga
n sa m d . Saloo
ga kilo bin
a. An s sa i b
g pagb a ba ang
ibigay tumut
ugon
b. An
g pagt
ng reg
alo tu sa tun 130
ulong wing m ay na
c. An sareserved. a y tauwngakgunl
g pagt All rights k a puwa No part of this o k
material
asyon be reproduced
may ?igntransmitted in any form or by any means -
or
akboor mechanical including
electronic n g m aphotocopying – .
without written permission from the DepEd Central Office. First
d. An Edition, 2015. sa hal y hinih
g pagb alan u intay
abaya pang na kap
dn maglin alit.
wis sa n.
takda
ng pa
nahon
.
4. Anong paninindigan ang hindi ipinakikita kung tamad ang isang tao na mag-aral?
a. Ang pag-aaral ay sagot sa kahirapan.
b. Ang pag-aaral ay para sa mga nagnanais yumaman.
c. Ang pag-aaral ay nakatutulong sa pagtuklas sa katotohanan.
d. Ang pag-aaral ay para sa mga matatalino at masisipag pumasok sa paaralan.
5. Sino sa sumusunod ang kumikilos bilang isang hilig at hindi pagganap sa

tungkulin?
a. Isang saleslady na tapat sa mga mamimili tungkol sa kalidad ng produkto
upang lalo itong tangkilikin
b. Isang driver na nagbibigay ng discount o libreng sakay sa mga matatanda.
c. Isang lingkod-bayan na nagbibigay ng regalo tuwing Pasko sa mga mahihirap
upang maalala siya sa panahon ng halalan.
d. Isang negosyanteng nagpapatakbo ng tindahan na maliit lamang ang tubo sa
mga paninda.
6. Ang sumusunod ay dahilan kung bakit hindi maituturing na isang paninindigan ang
pangongopya tuwing may pagsusulit o sa paggawa ng takdang-aralin maliban sa:
a. Hindi ito patas sa mga kaklaseng nag-aaral nang mabuti.
b. Hindi ito katangap-tanggap sa mga guro na gumaganap sa kanilang tungkulin.
c. Nabibigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na pumasa at makakuha ng
mataas na marka.
d. Nawawalan ng saysay ang pag-aaral, pagsusulit at paglikha ng orihinal na
bagay.
7. Alin sa sumusunod ang hindi katangian ng mataas na pagpapahalaga ayon kay

Max Scheler?
a. nakalilikha ng iba pang halaga
b. nagbabago sa pagdaan ng panahon
c. mahirap o di-mabawasan ang kalidad
d. malaya sa organismong dumaranas nito
8. Kung pagbabatayan ang pananaw ni Max Scheler, ang pangongopya ay

a. Tama, dahil natutugunan nito ang pangangailangang pumasa.
b. Tama, dahil ito ay nagbibigay ng kasiyahan sa gumagawa.
c. Mali, dahil hindi pinili ang negatibong halaga kaysa sa katapatan.
d. Mali, dahil maaari kang mapagalitan ng guro.
9. Bakit kinakailangang isaalang-alang ang kapakanan ng kapuwa sa ating pagkilos?

131
Edition, 2015.
a. Ito ay tanda ng tunay na pananampalataya.
b. Sa pagbibigay sa kapuwa, tumatanggap din tayo.
c. Kung ano ang iyong ginawa ay maaaring gawin din sa iyo.
d. Lahat ng nabanggit
132
Edition, 2015.
10.An
g pag tulong
nagpa sa k a p
pa u wa a
kita ng y itinu
ma s m turing
a. An ataas na ma
g pagt na pag buting
ulong papah kilos.
b. An sa k a p a laga? Alin sa
g pagt u wa a sumus
ulong y daan unod
c. An s a kapu u pang t ang
g pagt wa a y ulung
ulong nakap an ka r
d. An sa k a p agbibig in nila
g pagt u wa a a y k .
ulong y pagtu a s iyahan
sa i b a gon sa s a sarili
ay bun tawag .
sod ng na ma
pakiki glingk
sama. od.
B. PAG
TUKLA
S NG D
ATING
KAALA
MAN
Gawa
in 1
Panut
o:
1. Ita
la ang mg
2. Isu a kilos
lat an na gin
g dahil agawa
3. Kila a n mo m o sa
lanin k sa pag bawat
ung m sasaga araw.
4. Ilah abuti wa ng
ad ang o mas mg a n
mga b ama a asabin
a tayan n g bawat k g kilos
bawat na gin i .
kilos. amit m lo s n a ito a
5. Ga o sa p yon sa
miting aghus iyong
gabay ga ng palaga
ang po kabuti y.
rmat s h an o k
a ibab asama
a. Isula an ng
Ang A t ang
king m sagot
ga sa iyo
Kilos Dahila ng kuw
n sa adern
Pagsa o.
sagaw Mabu
a ng ti o
Kilos Masam Batay
a? an sa
Paghu
sga ng
Kabuti
han o
Kasam
1. aan ng
Kilos
2.
3.
4.
6. Ma
tapos
ang ga
a. Na wain,
ging m saguti
adali b n mo
a sa iy ang su
na isin o musun
asaga a ng pag od na
w a m kil al tanon 133
b. Ma o? Bak a kung m g sa i y
halaga it ? a b u ong ku
bang m All rights reserved. No part of this material ti o m
may be reproduced or wtransmitted
adern in any form or by any means -
isinasa a y kam a s amawritten o:
gawa? electronic a
orl mechanical
a yantay including photocopying – without a n g mga k from the DepEd Central Office. First
permission
c. Bak PaEdition,
ngatw2015. o sa d ilos
it mah iranan ahilan
. ng bawa
ala
kilos n
a ating
isinasa
gawa?
134
Edition, 2015.
Sitwasyon A
Inanyayahan si Kyle ng kaniyang mga kaibigan na maglaro ng basketbol

pagkatapos ng klase. Matagal na rin mula ng huli siyang sumama sa lakad ng mga
kaibigan at nami-miss na rin niya ang paglalaro. Alam niya na mahigpit na
ipinagbabawal ng kaniyang ama ang pamamalagi sa labas, lalo na kung gabi na.
Ngunit naisip ni Kyle na kung tatanggihan niya ang kaniyang mga kaibigan,
maaaring magtampo sa kaniya ang mga ito at hindi na siya iimbitahan pa sa
alinmang lakad.
Ano ang gagawin mo kung ikaw si Kyle?
Sitwasyon B
Isa ka sa mga sumisikat na batang aktor sa inyong henerasyon at mapalad

na napiling gumanap sa isang palabas sa telebisyon. Nang mabasa mo ang script,
naisip mong may ilang eksenang hindi ka komportableng gawin. Ngunit ayon sa
director, kung nais mong magpatuloy ang iyong pagsikat, dapat mong sundin ang
script at gawin ang papel mo, mabuti o masama man ito sa paningin ng iba.
Ipinaalala niya na marami ang naghihintay ng pagkakataong sumikat at gampanan
ang papel na ibinigay sa iyo. Ano ang gagawin mo?
Sitwasyon C
Paborito mong tiyuhin si Bert, kahit may isyu siya sa alkoholismo. Habang
naglalakad ka pauwi mula sa paaralan, napadaan siya dala ang kaniyang
sasakyan at inanyayahan kang ihatid sa inyong bahay. Napansin mong nakainom
siya at maaaring maaksidente kayo kung sasakay ka. Ngunit naisip mong madilim
na at wala ka na ring kasabay sa paglalakad pauwi. Tulad ng nauna mong naisip,
nakabangga siya ng isang puno ngunit mapalad pa ring walang malubhang
nasaktan sa inyong dalawa maliban sa ilang gasgas sa iyong braso. Nakiusap ang
Tito Bert mo na huwag nang sabihin sa mga magulang mo ang nangyari. Napansin
ng iyong ina ang mga gasgas mo sa braso pagkarating mo sa bahay. Ano ang
gagawin mo?
6. Sagutin ang sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno.
a. Ano ang kahulugan ng pagpapahalaga?
b. Bakit kailangang tiyakin ang pag-iral ng mataas na pagpapahalaga sa bawat
kilos na isasagawa?
c. Paano natin matitiyak ang pag-iral ng mataas na pagpapahalaga sa bawat kilos
na isasagawa?
D. PAGPAPALALIM
135
Edition, 2015.
Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay.
Ang Kabutihan o Kasamaan ng Kilos Ayon sa Paninindigan, Gintong Aral, at

Paninindigan, Gintong Aral, at Pagpapahalaga
Natatandaan mo ba ang kahulugan at mga katangian ng isang mabuting kilos?

Bilang pagbabaliktanaw, naunawaan mo sa Modyul 5 at 6 na itinuturing na mabuti ang
isang makataong kilos kung ginamit ang isip upang makabuo ng mabuting layunin at
ang kilos-loob upang isagawa ito sa mabuting pamamaraan. Likas sa tao na naisin at
gawin ang isang bagay na magbibigay ng kaligayahan sa kaniya. Ngunit naitanong mo
na ba sa iyong sarili kung tama bang gamitin ang kaligayahan bilang layunin sa
pagsasagawa ng kilos? Halimbawa, may isang mag-aaral na mahilig manakit,
mangopya, at manguha ng mga mahahalagang bagay sa kaniyang mga kaklase. Para
sa kaniya, mabuti ang mga gawaing iyon dahil hatid ng mga ito ay kakaibang
kasiyahan sa kaniyang sarili – na kaniyang tanging layunin. Ngunit paano naman ang
mga kaklaseng apektado ng kaniyang kilos? Pinatutunayan nito na hindi sapat ang
layunin sa paghuhusga na mabuti ang isang kilos.
Sa kabilang banda, itinuturing ding batayan ng paghusga ng kabutihan o

kasamaan ng isang kilos ang bunga o kahihinatnan nito. Naririto ang ilang halimbawa.
Isang bata ang nahuli sa akto ng shoplifting sa isang tindahan. Ginawa niya ito dahil
malubha ang karamdaman ng kaniyang ina. Naisip niya na mabuting paraan ang
pagnanakaw sa tindahan upang makabili ng gamot at malunasan ang sakit ng mahal
sa buhay. Ayon sa kaniya, hindi na mahalaga kung masama ang paraan basta
gumaling ang ina. Tama ba ang ganitong katuwiran? Ano naman ang masasabi mo sa
mga ilegal na nagtitinda sa bangketa o kaya sa mga nagpapasada ng kolorum (hindi
rehistrado) na mga sasakyan kung saan naniniwala sila na mas mainam na pagmulan
ng kanilang kabuhayan ang mga gawaing ito kaysa sa magnakaw? Maituturing na
bang mabuti ang isang kilos kung ang bunga ay mabuti?
Pag-usapan naman natin ang isang gawi na madalas makita sa paaralan – ang
pangongopya. Mula sa mga pagsusulit hanggang sa pang-araw-araw na takdang
aralin, hindi makaiwas ang ilang mag-aaral na gawin ito. Bakit nga ba? Naghahatid ng
mabuting bunga o kahihinatnan ang pangongopya. Maaaring matugunan nito ang
pangangailangang pumasa ang isang mag-aaral, bukod sa maaaring makakuha rin
siya ng mataas na marka. Ngunit hindi maituturing kailanman na mabuting gawain ang
mangopya. Hindi sapat na batayan ang bunga o kahihinatnan sa paghuhusga ng
kabutihan o kasamaan ng kilos. Ang bunga ay maaaring hindi rin agarang makita lalo
na kung mas mahaba ang oras at proseso ng paggawa ng isang kilos. Tulad ng
136
Edition, 2015.
halimbawa sa itaas, ang pangongopya ay hindi palaging maghahatid ng magandang
resulta. Sa pagkakataong ito, hindi malinaw na batayan sa paghusga ng mabuti o
masama ang bunga ng isang gawain o kilos.
Ang mga katulad na sitwasyon sa itaas ang nagbibigay ng dahilan sa ilang tao
na sumunod na lamang sa nakasanayan o binuong kultura ng nakararami. Sa kabila
ng katotohanang likas sa tao ang kabutihan at nakaukit sa kaniyang puso ang Likas na
Batas Moral, marami pa rin ang mas isinasaalang-alang ang pansariling kapakanan
kaysa sa kabutihang panlahat. Kung hindi sapat na batayan ang layunin, paraan,
sirkumstansiya, at kahihinatnan ng isang kilos sa paghusga ng kabutihan o kasamaan,
mayroon bang mas malinaw at matatag na batayan ang isang mabuting kilos?
Ang Kautusang Walang Pasubali (Categorical Imperative)

“Gawin mo ang iyong tungkulin alang-alang sa tungkulin.”
Ito ang pananaw na itinaguyod ni Immanuel Kant, isang Alemang pilosopo na

naglayong ipakita ang tunay na batayan ng mabuting kilos. Ayon sa kaniya, anumang
gawain na taliwas dito ay ituturing na masama. Binigyang-diin ng pananaw na ito ang
pagganap sa tungkulin, isang hamon sa nakararami na tugunan ito. Ipinaliwanag ito ni
Kant sa Kautusang Walang Pasubali o Categorical Imperative – isang kautusan na
walang kondisyon. Ang mismong tungkulin ay ang kondisyon. Bilang batayan sa
pagkamabuti o pagkamasama ng isang kilos, inoobliga ng Kautusang Walang
Pasubali na gawin ang tungkulin sa ngalan ng tungkulin. Ngunit hindi agad maituturing
Ang Kautusang na mabuti o masama ang isang kilos. Nakabatay ito sa
Walang dahilan kung bakit ito ginagawa o gagawin. May mga
Pasubali o Categorical kilos ang tao na dahil sa kaniyang hilig
Imperative ay ang pagkilos sa (inclination) at hindi dahil ito ay isang tungkulin (duty).
ngalan ng tungkulin. Ginagawa
ng isang tao ang mabuti dahil
Isang halimbawa ang paghinga ng tao (breathing).
ito ang nararapat at hindi dahil Bagamat sa paghinga, tinutupad natin ang tungkuling
sa kasiyahan na gawin ito. mabuhay, wala naman itong katangiang moral dahil hilig
o likas sa tao ang huminga. Subalit hindi likas o hilig ng
isang tao ang pigilin ang paghinga na maaaring maging sanhi ng kamatayan, kahit pa
nahaharap siya sa isang mahirap na pagsubok. Malinaw na siya’y kumikilos batay sa
kaniyang tungkuling mabuhay. Ang pagganap sa tungkulin ay ginagawa dahil sa ito’y
tungkulin, na siyang itinuturing na mabuting kilos.
Sa pagkakataong ito, gamitin nating halimbawa ang pagbibigay ng tulong sa

nangangailangan. Maaaring sabihin na hilig lamang ng isang mayaman na magbigay
ng limos sa isang mahirap. Sa kabilang banda, kung magbibigay ng tulong ang isang
137
Edition, 2015.
pulubi sa tao na alam niyang hindi pa kumakain at mahinang-mahina na, maituturing
na mabuti ang kilos dahil tawag ito ng tungkulin at hindi dahil hilig ito ng pulubi.
Naririto ang balangkas ng Kautusang Walang Pasubali ni Immanuel Kant:

Una, sinasabi nito na dapat kumilos ang tao sa paraan na maaari niyang
gawing pangkalahatang batas ang paninindigan. Ano nga ba ang paninindigan? Ito
ang dahilan ng pagkilos ng tao sa isang sitwasyon. Itinatakda nito ang kilos bilang
isang tungkulin at mabuting dapat gawin. Paano natin ito maisasagawa?
Sa bawat sitwasyon na humihingi ng tugon sa pamamagitan ng mabuting kilos,

kinakailangang tayahin ang dahilan ng pagkilos. Ang dahilang ito ang itinuturing na
paninindigan. Tinataya ito sa dalawang paraan, ang maisapangkalahatan
(universability) at kung maaaring gawin sa sarili ang
Ang paninindigan
gagawin sa iba (reversibility). Sa unang pagtataya, may ay ang dahilan ng
dalawang tanong na dapat sagutin: Maaari bang maging pagkilos ng tao sa
paninindigan ng iba ang paninindigan ng isa sa parehong isang sitwasyon.
sitwasyon? Maaari bang ilapat ang paninindigan sa isang
sitwasyon sa mga kapareho nitong sitwasyon? Kung ang sagot sa mga ito ay oo,
nangangahulugan itong ang paninindigan ay tungkulin na kailangang gampanan.
Obligadong gawin ito dahil iyon ang nararapat. Kung ang sagot naman ay taliwas sa
pagtatayang ito, samakatuwid ang paninindigan ay hindi mabuti.
Suriin natin ang isang sitwasyon sa paaralan.

Madalas mong makita si Miguel na nananakit ng mga kaklase ninyo. Ginagamit
niya ang kaniyang lakas upang kunin ang pagkain o mahalagang gamit ng iba para
sa sarili niyang kapakinabangan. Isang araw, nakita mong sinasaktan niya si
James na malapit mong kaibigan dahil pinipilit niya itong gawin ang takdang-aralin
sa isang asignatura. Ano ang gagawin mo?
Sa pagkakataong ito, ano ang dapat mong gawin? Maraming pagpipilian na
paraan ng pagtugon sa ganitong sitwasyon. Maaari kang magsumbong sa awtoridad o
magsawalang-kibo na lamang. Maaari mo ring ipagtanggol ang mga nagiging biktima
ni Miguel at pagsabihan siya na mali ang kaniyang ginagawa. Ayon kay Kant, anuman
ang sitwasyon, kailangan mong bumuo ng isang paninindigan bilang tugon mo sa
sitwasyon. Ngunit kinakailangang ang paninindigang ito ay maaaring gawing
pangkalahatang paninindigan at maaaring maging paninindigan ng iba sakaling
maharap sila sa parehong sitwasyon. Ang binibigyang-diin dito ay mismong dahilan ng
kilos kung magiging angkop ba ito sa lahat ng tao at sa mga kaparehong sitwasyon.
Paano ka maninindigan sa ganitong sitwasyon? Sa iyong palagay, ang

paninindigan mo ba ay maaaring magiging paninindigan din ng iba? Kung mauulit ang
sitwasyon, maaari pa rin bang ilapat ang paninindigang ito?
138
Edition, 2015.
Kung ilalapat naman ito sa kilos ng pangongopya, anong paninindigan ang
pinanghahawakan ng isang mag-aaral dito? Kung pinaninindigan niya na pumasa sa
pamamagitan ng pangongopya, hindi ito maituturing na pangkalahatang paninindigan
sapagkat hindi ito magiging katanggap-tanggap sa mga guro, mga magulang, at
maging sa mga kaklaseng nag-aaral nang mabuti. Kung mangongopya na lamang ang
lahat ng tao, mawawalan ng saysay ang pag-iisip, pag-aaral, at paglikha ng orihinal na
mga bagay. Malinaw ang katotohanan sa usaping ito – mali ang pangongopya. Hindi
rin ito isang tungkulin, bagkus ay masamang gawi.
Sa ikalawang pagtataya, dapat sagutin ang tanong na: Maaari bang ilapat ang
paninindigang ito sa iba tulad ng paglapat mo nito sa iyong sarili (reversibility)? Kung
oo ang sagot, nangangahulugan ito na mabuti ang paninindigan at ito’y isang
tungkuling dapat gawin. Gamitin nating halimbawa ang pagiging tapat at pagsasabi ng
totoo. Isinasabuhay mo ba ang pagiging tapat? Nagsasabi ka ba ng totoo sa iyong
kapuwa sa lahat ng oras? Nais mo bang maging tapat at magsabi rin sila ng totoo sa
iyo? Ito ang patunay na mabuting gawain at tungkulin ng tao ang pagiging tapat at
pagsasabi ng totoo.
Kaugnay nito ang sinasabi sa ikalawang balangkas ng Kautusang Walang

Pasubali tungkol sa pagkilos ng tao. Inaasahan na dapat mangibabaw ang paggalang
sa bawat isa, pagtrato ayon sa kanilang pagkatao bilang taong may dignidad, hindi
lamang bilang isang kasangkapan kundi bilang isang layunin mismo. Halimbawa,
katuwang natin sa gawaing-bahay ang isang katiwala o kasambahay kaya mahalaga
ang pagtrato sa kaniya nang may paggalang sa kapuwa tao na may dignidad, na may
malasakit sa kaniyang kapakanan at kabuuang pag-unlad. Ito ang naging batayan ng
Karapatang Pantao (Human Rights). Ang paggalang sa dignidad ng tao ay ang
pagbibigay-halaga sa kaniya bilang rasyonal na indibidwal.
Maiuugnay ang ikalawang pagtataya sa Unang Balangkas ng Kautusang
Walang Pasubali sa susunod na paksa sa babasahing ito - ang Gintong Aral ni
Confucius.
Ang Gintong Aral (The Golden Rule)
“Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin nila sa iyo.” Mula sa
kasabihang ito ni Confucius, isang pantas mula sa Silangang Asya, makikita ang
pagkakatulad sa ikalawang pagtataya ng Unang Balangkas ng Kautusang Walang
Pasubali ni Kant – ang reversibility. Ayon sa kaniya, mahalagang isaalang-alang ang
mabuting pakikisama at kapakanan ng kapwa sa bawat kilos ng tao. Itinuturing ni
Confucius na matibay na batayan ng moral na kilos ang reciprocity o reversibility.
Kinakailangang pag-isipan nang malalim ang bawat kilos bago isagawa at ang
139
Edition, 2015.
magiging epekto nito sa iba. Dito higit na mapatutunayan kung mabuti o masama ang
isang partikular na kilos.
Kaugnay ng kasabihang ito ni Confucius,

nabanggit ni Hesukristo nang minsang mangaral siya
na, “Kung ano ang ibig ninyong gawin sa inyo ng mga
tao, gayon din ang gawin ninyo sa kanila” (Lukas 6:31).
Sumasang-ayon din ang kasabihan ni Confucius
sa turo ni Propeta Muhammad sa pananampalatayang
Islam. Makikita sa Hadith (isa sa mga batayan maliban
sa Qur’an) ang pahayag na, “Wala ni isa man sa inyo ang tunay na mananampalataya
hangga’t hindi niya ninanais sa kaniyang kapatid ang nais niya para sa kaniyang sarili.”
Sa puntong ito, malinaw na ang gawain ay mabuti kung ito ay reciprocal
(pagkakatugunan). Binibigyang-diin sa pahayag na ito ang pagsaalang-alang sa
kapakanan ng kapuwa bilang tanda ng tunay na pananampalataya. Ipinaliliwanag nito
na obligado ang taong gumawa ng kabutihan sa iba at tiyak na makatatanggap din
siya ng kabutihan. Sa pagbibigay sa kapuwa, tumatanggap din tayo. Sa huli,
mahalagang tiyakin na ang bawat kilos natin ay hindi lamang para sa ating sarili
bagkus para sa lahat.
Ang Pagnanais: Kilos ng Damdamin
Kung ang paninindigan ay dahilan (isip) ng pagkilos ayon sa Kautusang

Walang Pasubali ni Immanuel Kant, ang pagnanais na gawin ang isang kilos ay bunga
ng damdamin. Ninanais ng tao na gawin ang isang kilos dahil makabubuti ito para sa
kaniyang sarili at sa iba. Hindi bulag ang damdamin Sa bawat kilos na ating
ginagawa, may nakikita tayong
dahil nakikita nito ang kahalagahan ng isang
pagpapahalaga na nakatutulong
mabuting kilos kaya’t obligado ang tao na gawin ito. sa pagpapaunlad ng ating
Dahil dito, kailangang bigyang-pansin ang pagkatao tungo sa pagiging
personalidad.
damdamin sa pagkilos. Bakit tayo tumutulong sa
kapuwa? Bakit natin sinasamahan o dinadamayan
ang isang kaibigan? Bakit ka nagsisikap sa pag-aaral? Bakit kailangan mong maging
maingat sa pagtawid sa kalsada? Bakit sinisikap mong maging mabuting tao? Sa
bawat kilos na ating ginagawa, may nakikita tayong pagpapahalaga na nakatutulong
sa pagpapaunlad ng ating pagkatao tungo sa pagiging personalidad.
Ang Pagpapahalaga Bilang Batayan sa Paghusga ng Kabutihan o Kasamaan ng

Kilos
140
Edition, 2015.
Isa sa mga isinasaalang-alang natin sa ating mga pasiya at
kilos ay ang ating kaligayahan. Dahil dito, binibigyang-halaga o
ninanais natin ang anumang bagay na nagbibigay ng ganitong uri
ng damdamin. Paano natin malalaman kung masama o mabuti
ang mga bagay o kilos na mahalaga at nagbibigay ng kaligayahan
sa atin?
Ayon kay Max Scheler, ang tao ay may kakayahang humusga kung mabuti o
masama ang isang gawi o kilos ayon sa pagpapahalaga (values). Ano nga ba ang
pagpapahalaga? Sa Baitang 7, naunawaan mo na ang pagpapahalaga ay obheto ng
ating intensiyonal na damdamin. Obheto ito ng puso at hindi ng isip, kaya’t
nauunawaan natin ang pagpapahalaga sa pamamagitan ng pagdama rito. Hindi iniisip
ang pagpapahalaga dahil bulag ang ating isip dito. Ngunit hindi ito nangangahulugan
na hindi na natin mapag-iisipan ang mga bagay, gawi, at kilos na mahalaga sa atin.
Ang mga pagpapahalaga ang nagbibigay ng kabuluhan o kalidad sa buhay ng tao. Sa
paanong paraan ito nangyayari?
Gabay natin sa bawat pagpapasiya bilang tao ang ating mga pagpapahalaga.
Nasasalamin sa ating mga kilos at pasiya ang mga bagay na may halaga sa atin.
Obhektibo ang mga pagpapahalaga, kahit tanging damdamin ang nakakikita ng mga
ito. Ngunit, kailangan nating maging maingat sa pagnanais ng anumang mahalaga
para sa atin.
Ayon kay Scheler, nakasalalay sa pagpili ng pahahalagahan ang paghuhusga

sa pagiging mabuti o masama ng kilos ng tao. Maituturing na mabuti ang isang gawain
kung mas piniling gawin ang mas mataas na pagpapahalaga kaysa sa mababang
pagpapahalaga o positibong pagpapahalaga kaysa sa negatibong pagpapahalaga.
Halimbawa, maaaring magdulot ng kasiyahan sa pakiramdam at pagtanggap ng iba
pang kabataang tulad mo ang paninigarilyo. Subalit, alin ba ang mas mataas na
pagpapahalaga; ang pansariling kasiyahan at pagtanggap ng iba o ang pangangalaga
sa sariling katawan at kalusugan? Kung ilalapat natin ito sa pangongopya sa
pagsusulit, maituturing na masama ang mangopya dahil pinili ang negatibong
pagpapahalaga kaysa sa positibong pagpapahalaga ng pag-aaral nang mabuti at
katapatan sa sarili at sa kapuwa.
Binigyang-diin ni Scheler na hindi ang layunin o bunga ng kilos ang batayan sa

paghuhusga ng kabutihan o kasamaan ng kilos. Hindi maaaring sa layunin dahil
magiging masalimuot ang paghahanap ng pamantayan. Gayundin ang bunga dahil
kailangan pang hintayin ito bago malaman kung mabuti o masama ang kilos. Aniya,
ang batayan ay ang mismong pagpapahalagang ipinakikita habang isinasagawa ang
kilos.
141
Edition, 2015.
Upang matiyak ang pagpili sa mataas na pagpapahalaga, balikan natin ang
Limang Katangian ng Mataas na Pagpapahalaga ni Max Scheler. Tinalakay ito sa
Modyul 10 sa Baitang 7 kaya magsisilbi na lamang itong paalala sa iyo. Ang mga ito ay
ang sumusunod:
1. kakayahang tumatagal at manatili ( timelessness or ability to endure )
2. mahirap o hindi mabawasan ang kalidad ng pagpapahalaga ( indivisibility )
3. lumilikha ng iba pang mga pagpapahalaga
4. nagdudulot ng higit na malalim na kasiyahan o kaganapan (depth of
satisfaction)
5. malaya sa organismong dumaranas nito
Sa iyong pagtulay sa mahabang proseso ng pagpapakatao, mahalagang

maging malinaw sa iyo ang mga batayan sa paghuhusga ng kabutihan o kasamaan ng
isang kilos. Ang malalim na pag-unawa sa Kautusang Walang Pasubali, Gintong Aral,
at mga pagpapahalaga ay magbibigay sa iyo ng matatag na kakayahan na gawin ang
mabuti at iwasan ang masama. Hindi man ito maging madali sa iyo sa simula, ang
pagsasabuhay ng mga ito ang makatutulong sa pagpupunyagi mong abutin ang
ikatlong yugto ng pagpapakatao – ang pagiging personalidad.
Tayahin ang Iyong Pag-unawa
Ano ang naunawaan mo sa iyong binasa? Upang masubok ang lalim ng iyong
naunawaan, sagutin ang sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno.
1. Bakit hindi sapat ang layunin at kahihinatnan ng kilos bilang batayan sa paghusga
ng kabutihan o kasamaan ng isang kilos?
142
Edition, 2015.
2. Ipa
liwana
g ang
a. Kau sumus
tusang unod
Walan na bat
b. Gin g ayan n
tong A P asuba g mor
ra l l i n i I alidad
c. Pag n i Confu m manu gamit
papah cius el Kan ang is
alaga t ang ha
3. An a y o n ka limba
o ang y Max wa:
panin S
tungk in d igan? c h eler
uling d Paano
4. Ba a p at gam t a t a yahin
kit naih panan a n g is
aham ? ang pa
Confu bing a ninind
cius? n g Kautu igan b
sang W ago ito
5. Paa a la ituring
no ma ng Pas na
gagam ubali n
ang m it n a bata i K ant sa
ataas yan sa Ginton
na pag paghu g Aral
papah sga ng ni
alaga? k a butiha
Paghin n o ka
uha n sa m a a
g Bata n ng k
yang K ilos
1. Ha o nsept
hatiinn o
g guro
sampu ang kla
ng min se saap
utong at nap
anong talaka angka
yan sa tM . agka
turo o karoo
panan p angka n ng li
kabuti awang t uspaagn ma ha
han o maaar ugtin a nggan
2. Ma k asama i nggam n g tanon g
tapos a n ng k iti n gb g n a
A:n
mapa ilos? ataya o
kingga nsa pa
pangk n ang sa g hu sga ng
alahat got ng
3. Ipa ansgago l a
skil sa t sa m h at ng k
pisara ahalag asapi
at bas a n g tanon sa pan
4. Pag ahin s g at is gkat a
katapo a klas u l a ynbgum
sg,amiti e. t ito sa uo
sagot n a nogutpu is ang ma
n g kl a nt g baw nila pa
se sa m at pan per.
ahalag gukpaat n
Pag-u ang ta gbumu
ugnay nong. o ng p
ng Ba angka
1. Ano t a y a ng Ko lahata
ang ka n s ep t ng
buluh o sa P
2. Ano an ng a g- u n
-ano a Batay lad Ko
ng ma a n g Ko n Bilang
a a r septo Tao
mody i k ong ga sa akin
ul na it win up g pag-
o? ang m unlad
ailapa bilang
t ang a tao?
king m
ga pag
katuto
sa
E. PAG
SASAB
UHAY
NG M
GA PA
Pagga GKAT
n ap UTO
Gawa
in 4
Panut
o:
1. Gu
nitain
ang iy
2. Ilah on g m
ad kun ga kilo
s na iti 143
g ano nu
pagpa n g panini t u rin mo
pahala diganareserved. No gpart
Allnrights ofnthis
g hmaterial
indi m may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
3. Isu ga n g ipelectronic n g na a–bwithout
lat an inakita or mechanical gincluding
ing ba photocopying uti. written permission from the DepEd Central Office. First
g mga m o sa
Edition, 2015. tayan
paraa pagsa mo at
ng mg n ku n sagaw ang m
a a
ang pa o mait bing k
ninind atama ilos.
i gan, G sa p a m
intong amagit
Aral, a an ng
t mata pagbu
as na o
pagpa
pahala
ga.
144
Edition, 2015.
e . Pa
an o
ko m
aisasa
pagp buha
apah yang
alaga mabu
? tingp
anin indig
Pagsa anat
s m at a
abuh as n a
Gawa
ay
in 6
Panu
to:
1. M
ula sa
mga
aral n
isang a nak
pocke uha m
t rem o sa m
mabu indnear odyu
ting p nagla l na it
an i n i l a had n o, ma
kilos. n d igan a g mg a aari k
t mak paraa ang g
apipi n k un umaw
2. M l i ng m g p aan a ng
aaarim as ma o ma
ongh taas n k abub
ingina g p ag uo ng
nakat n g o p
at an d pinyo a p ah al ag
a upa nng iy a sa b
paraa ng hi ongm awat
ngita git na ga mag
talam magi u l an g
kapit o. Ma n g mak g, uro,
b ah a aarin ab u l u at iba
y sa p gtanu han a p an g
3. I p agpili n ginan t m ak a
akita ng pa g magu t otoha
an g p ninin lang,k nan a
agigin digan a p a ng m
g m al at m as ti d ,kaibi ga
ikhain m a ga n
Halim s a pa g ta as n a ,o
bawa gapwoac halag
: knegt re a sa m
mind ga ga
er. gawin
.
. 145
Edition, 2015.
Mga
Kaka
ilang
Mga anin
Sang g Ka
guni ga m
an : i(tw
aneb
site,
softw
Agap arme,ga
ay, R akla
. (20 tw
, ork
Educ 0 1E)t.hic shee
ator. s and t)
sMan t h e Fili
dalu pino
yong :AM
Artic City, anua
ulo, Phili l on
A. & ppin Mor
Publ F loren e s: Na als f
ishin do G tiona or St
g, In . (2V0a l Boo uden
c. 0l3u)e.s k Sto t s an
and re. d
Babo Wor
r, E. k Eth. iBc
(199 us lac
Stor 9E)t.hic an: T
e. s: Th rinit
e Ph as
iloso
phic
Blac al Di
kbur scipl
n, S. ine o
( f.AMcti
Pres 2 0 0O5x).f aonnila
s. o rd D : Rex
ictio Book
nar y
of Ph
Carin ilos.oO
o, M pxhfyo
. et a rd: O
l. (20 xford
A08P)o. Univ
Dy, M cketf ersit
ul o f y
. (20 V irt.uRe
07). iszal:
Reas Mga Glad
earc Baba Tidin
h an sahin gs Pu
d Pu s a Pil blish
blica o sopiy ing,
Dy, M tion. ang Inc.
. (20 Mor
13). al. Q
Kaisi Ang uezo
pa,n1 Pagt n Cit
(1), 1 u t u ro ng y: Offi
8-27 P ce o
. i losop f
Glen iya s
n, P. aKt
J. (19 o 12
Book 3 0E)t.hi Eduk
cs: A asyo
Co. Clas n sa
s Ma Pagp
nual apak
in M atao
Law, oral .
S. (2 Philo.
007E) sLopnhd
.yew yon:
itnes B. H e
s Co rder
Mon mp a
tema nion
yor, s Philo
Rex F. (1 s.oLpoh
Book 9E9th4)i nydon
Stor c
. s : The :AP
e. P hilos engu
ophy in Co
Puns o f mpa
alan . LMi f e
a ny.
, T. e n dalu
Com t al. y ong
pany (20K0 City,
, Inc a
7 g
) .a n Phili
. a pan ppin
sa M es:
Reye ayla
s, R. la n. gQIuV
(198 ezon
Stud 9 ). Re City:
ent.sQ v. Ed Rex
(200G Printi
uezo 9r)o.un ng
n Cit d an
y: AD d No
MU rm o
Pres f Mo
s. ra146lity:
Ethic
s for
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted
Colle in any form or by any means -
ge
Edition, 2015.
l a sa
Inter
net:
Brad
shaw
, JK. an
2014 tian
http: Deon
//ww tolog
w.sli y: Th
desh e Ca
Case are.n tego
, N.M et/ab rical
a x Sc bena Imp.e
heler y/ka Rreattirv
http: : n ieeved
//pe P erso t- intro Marc
rfect n as d ucto h 21
value prag B e arer r y- ,
s.htm mati of Va p p
l st.bl . Rlueetsr
ogsp ieved
ot.co
John m/20 Marc
son, 13/0 h 21
R.Ka 5/ma , 201
stan n t’s M x -sche 4 fro
ford oral ler-p m
.edu P hi losop. e rs
/arch on-a
ives/ hRyetr s-be
Kanti s um2 0 ie v ed M arer-
an E 14/e arch of
thi.csR ntrie 21, 2
ethic etrie s/ka. 014
s/Ka ved nt-m from
ntian M arch oral/ http:
%20 21, 2 //pla
E th 01 4 to.
Linal ics.h from
oved tm http:
H. ear //ww
19, 2 twar w.cs
013 ming us.ed
from Thai u/ind
https C omm iv/g/
://w e rcial gask
Note ww.y - T illd/
s on o utub h ai Go
Kanti e.co od SR
edu/ an E m/ w teotrriiee
~sda th. iRcse atch sv.ed
niel/ t rieved ? v = cZGg Augu
Note Marc hmw st
s/eth h 21 UcbQ
Sche ics3a , 201
ler’s .htm 4 fro
Heira l m htt
com rc.hRy p://p
/201 et rieve hilos
1/10 d Ma ophy
/18/ rch 2 .tam
sche 1 , u.
Skinn lers- 2 014
er, C h ierar from
K. ant chy/ http:
20 Au on A //bru
gust c ting tus.w
actin 2014 f r o m ordp
g-fro from Duty ress.
m-du http: a nd A
ty-an //ask c ting
d-ac aphi in Ac
ting- losop cord
in-ac h er.w ance
cord ordp .wRietht
ance ress. rD
ieuvteyd
-with com
-dut /201
y/ 1/-07
/22/
kant
-on
147
Edition, 2015.
Ikalawang Markahan
MODYUL 8: MGA YUGTO NG MAKATAONG KILOS AT
MGA HAKBANG SA MORAL NA PAGPAPASIYA
A. ANO ANG INAASAHANG MAIPAMAMALAS MO?
Pamilyar ba sa iyo ang mga salitang: “Bahala na nga,” “Sige na nga,” o kaya
naman ay “’P’wede na ‘yan?” Ang mga salitang ito ang nabibigkas mo lalo na kung
hindi ka segurado sa iyong pipiliing pasiya o kung nagmamadali ka sa iyong
isasagawang kilos.
Sa Modyul 7, natutuhan mo na maaaring makaapekto ang kamangmangan,

masidhing damdamin, takot, karahasan, at ugali sa pananagutan ng tao sa
kalalabasan ng kaniyang pasiya at kilos. Layunin naman ng modyul na ito na lalo pang
mapalawak ang iyong kaisipan sa masusing paggamit ng iyong isip na kaloob ng Diyos
at maging mapanagutan sa bawat isasagawang kilos at pasiya. Sa pamamagitan nito,
magagabayan ka upang masagot ang mahalagang tanong na: Bakit mahalagang
gamitin ng tao nang tama ang isip at kilos-loob sa pagsasagawa ng moral na
pagpapasiya?
Handa ka na ba? Tayo na! Simulan na natin ang pagtuklas ng mga hakbang sa
pagsasagawa ng moral na pagpapasiya.

8.1 Naipaliliwanag ang bawat yugto ng makataong kilos at mga hakbang sa moral na
pagpapasiya
8.2 Natutukoy ang mga kilos at pasiyang nagawa na umaayon sa bawat yugto ng
makataong kilos
8.3 Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto
8.4 Nakapagsusuri ng sariling mga kilos at pasiya batay sa mga yugto ng makataong
kilos at nakagagawa ng plano upang maitama ang mga kilos o pasiya
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng output sa Kakayahang

pampagkatuto 8.4:
a. Nakapagsuri at nakabuo ng tatlong plano sa pagpapasiyang gagawin sa mga

susunod na araw.
b. Naisulat kung paano isasabalikat ang pananagutan sa gagawing pasiya.
c. Naipakita kung ano ang mangyayari kung sakaling hindi magiging mapanagutan sa
gagawing pasiya.
148
Edition, 2015.
Pauna
n g Pagt
ataya
Panut
oB: asa
hin at
sagot. unawa
Isulat ing ma
i t o sa buti a
iyong ng mg
kuwad a a y te
1. An erno. m at p
o ang iliin an
dalaw g titik
kay St a n g katego ng pin
o. Tom rya na akatam
as de bumu ang
a. Isip Aquin buo sa
at Kilo o? 1 2 yu g
s-loob to ng
b. Int makat
ensiyo aong k
n at L a ilos ay
c. Pag yunin on
huhus
ga at P
d. San agpili
hi at B
unga
2. Ha
bang n
aglala
niyang ka d m saallsi
guston Mary
nag-is g magka Rose a
ip kun r oon n y n a ka
g saan g gano kita siy
makat s iy o n g a ng s
aong k a kuku klasen apato
il h a n g s a p s. Mat
a. Int os si M a r g pera u a t o s. T u agal n
ensiyo y Rose? p an m ig a
n ng la g mabili i l siya sa
b. Na yunin it o . Nasa n dali at
is ng l anong
ayunin yu g to n g
c. Pag
kauna
d. Pra w a sa la
ktikal y
na pag
huhus
3. Ga ga sa p
mit an agpili
g halim
upang ba w a sa
mabili Bilang
mag-iip n i ya ang 2. Pina
on, o m sapato g-isipa
s ? H n ni M
kilos s agnan ihingi ary Ro
i Mary a k aw ng b a siya n se ang
R o p e r a g p e iba’t ib
a. Int s e ? u pang m ra sa kan ang pa
ensiyo a bi li iy a ng raan
n ng la ito. Na magul
b. Pag yunin sa a n n ang,
kauna a kaya
w a sa ng yug
c. Pag layunin to ng
huhus
d. Ma g a s a nais
susing makam
pagsu tan
suri ng
4. Bak p araan
itkaila
ngangis
pasiya aisipa
? t timb
angina
a. Da ng ma
hil ito butiat
a y ma masam
b. Da gsisilb angna
hil ito ing ga idudu
ay ma bay ni lontg
c. Da k atutulo ya sa p
hil ang n g sa ta a n g-araw
d. Dah bawat o upa -araw
il ito a k ilo s a n g m na buh
y nagd y m ay bat a g k aroon ay.
u d u a y a n , s iy a n
5. Bak lot sa dahila g mab
it kaila tao ng n, at p uting
ngang kaseg anana kilos.
a. Up mabig u r uhan s g u tan.
ang m y a n ng s a kaniya
agsilb apat n ng 149
pagpili
b. Up ing ga a p a nahon .
ang m bay sa
agsilb b u h a s a
y. No part of this material p a gpamay
c. Up ing paAll rights reserved. pasbe
ang m a la s iyareproduced or transmitted in any form or by any means -
agkaro electroniclaor a mga including photocopying – without
mechanical ang tapermission from the DepEd Central Office. First
written o?
d. Up oEdition,
n ng s2015. gagaw
ang m apat n in.
apagn a pam
ilayan anta
nig ng n.
isasag
awang
6. A pagpil
lin sa i.
sumu
a. Ti suno
ngna d ang
n an g unan
b. M kaloo g dap
agka b an at ga
lap n wing
c. Is g p at hakb
aisip unay ang s
an g p a mo
osibi ra l n a
d. M l i p agp
agh a d ad apas
n ap n iya?
g iba
ng ka
7. Ku alam
ng ik an
aw a
iyong y ma
gsasa
gaga gaw a
a. Is w in ? ng pa
aisip siya,
ang m ano k
b. M g a a ya a
agh a posib ng pi
n ap ng ilidad naka
c. U ibang hulin
masa k g h ak
d. Ti at m aalam bang
ngna a g tiwal a n na
n ang a sa Di
kaloo yos
ban
8. N
iyaya
si Alf
lama red n
ng s a g kan
isancg iyang
ay ka ompu m ga
niyan ter sh kama
g pin .oH g-ara
ag-is p i ndi ka l na h
magi ipang agad uwag
ging s pum
epek m abuti u mago a s ok
ginam to ni kung t ng oo at p u
it ni A to ku i mun
n g s t o b a ay si A lfred t a na
lfred akali t
a. Is
aisip ? n g sum a ma o b agku
an g m ama mali s ito
b. M ga po siya. at an
agha sibili A nong o ang s
nap n d ad prose akali
c. T g iba s o ng ng
ingna ng ka pakik
n an g alam inig a
d. M kaloo an ng
agka b an
lap n
g p at
unay
9. Ku
ng sa
iyong
halag pagp
a mo apas
kung iya a
kaya ang i y sin
yo n g usuri
ito n mo a
g Ha k pasiy ng iy
a. M bang a, m a ong k
agka sa M kapa onse
lap n oral n gp ap nsiya
b. M g pat a Pag asaya at bin
agha u n ay papa sa iyo ibigy
nap n siya? o hin ang
c. T g iba di. An
ingna ng ka on g b
n ang alam ahag
d. U kaloo an i
masa ban
at m
agtiw
ala sa
10.Sa Diyo
tuwin s
g dum
ang k arati
aniya ng sa
ng sa buha
Sa iy rili ku y ni A
ong p ng ito mir a
alaga ba an ng pa
a. T y , n g gp ap
ingna a saan n ais n asiya
n an g kayan g Diyos palag
b. Is kaloo g b ah o n i niya
aisip b an agi n a a ng tin
ang p g hak 150 ayon sa K atan
on g
c. M osibi bang aniya
agha lidad ng pa ng ka
nAll g p utusaor by any means -
d. U electronic ng ibreserved. No part of this material may be reproduced poratransmitted
ap rights asiya in any form n? Office. First
masa or a
mechanical
ng ka including photocopying – without written permission from s the
i Am DepEd Central
at m
Edition, 2015. a lama ir ?
agtiw n
ala sa
B. PAG
TUKLA
S NG D
ATING
KAALA
Gawa MAN
in 1
Mapa
pansin
pagpa mo na
pasiya sa ba
nito sa . N a ging m wator
adali b as at
iyo at araw,
s a iyon a ito p a r ikaw a
makat g kapuw a sa iyo y nag
aong a? M ? Nap sasaga
pagkilo as ma ansin m wang
s. buti k o
Panut u ng an ba ang n
o: g baw aging
at pas epekt
iya ay o
1. An nakab
o ang a t ay sa
kahulu
2. Isu g an ng
lat sa makat
loob n aong k
3. Ga g paris ilos pa
win it ukat a ra sa i
o sa iy n g iyong yo?
ong k sagot.
uwad
erno.
Maka
taong
Maka
taong
K ilos
Kilos
Saguti
n ang m
ga tan
ong:
1. Ba
kit iya
n ang
2. Ka mga k
ilanga ahulu
n ba n gan m
pagka a p alagin o sa s
katao g isag alitan
n ? aw g mak
3. Paa B akit? a ang m ataon
no ito akatao g kilos
makat ng kilo ? Ipaliw
utulon s sa la anag.
g sa iy hat ng
Gawa o sa a oras o
raw-a
in 2 raw n
a pam
umuh
Panut ay?
o:
1. Ba
sahin
at una
iyong waing
kuwad mabu
e rno. ti ang
2. Sa sitwas
susun yon sa
od na bawat
ay nag pahin
a , l bilang 151
papak agyan . Isula
3. Isu ita ng m n gt)seakng( t ang
lat an akaAll rights reserved. l
Noo part of this material may be reproduced saorgotransmitted
t sa in any form or by any means -
g paliw t a ong ki o b ng pa
4. Pa a electronic
nag sa or lo
mechanical
s at ek including n
photocopying
a klong – without written permission from the DepEd Central Office. First
gkatap iba2015.
Edition, is ( x ) kung
os, iba ba nit kung h ang ta
hagi m o. indi. uhan
o
g-aral
ang iy
ong sa
got.
Sitwa
syon
A
Niyay
a si Om
ng kla ar ng
s kaniy
e dah ang k
ng ka il mag-i amag
niyan i numan -aral n
g mag daw s a huw
ulang ila. Su ag mu
. mama nang
si Om umuw
Nagp a i pagk
akita r k ahit ip atapo
ba si O inagb s
Bakit: mar n abaw
_____ g mak a l ito
_____ ataon
_____ _____ g kilo
_____ _____ s? Oo
_____ _____ ( )
_____ _____ Hindi
_____ _ _ _____ ( )
Sitwa _____ _____
syon _____ _____
B
_____ _____
_____ _____
_____ _____
_____
Hindi ______
nakap _
ag-ara
pagsu l si M o
sulit. nica s
Sa ora a Filip
Sinab s n g pagsu ino ka
ihan s hit ala
iya ng s ulit ay m niy
tinang kaniy m a r ang m
gihan ang k aming ayroo
niya i atabi t an o n silan
to. na pa n g na hind g
kokop i
yahin niya n
Nagp s iya ng a s agot.
apaki sagot
ta ba subal
Bakit: si M o it
_____ nica n
_____ g mak
_____ _____ ataon
_____ _____ g kilo
_____ _ _____ s? Oo
_____ _ _____ ( )
Hindi
Sitwa _____ _____ ( )
syon _____ _____
C _____ _____
_____ _____
_____ _____
_____ _____
Nakit __ _____
a ni A _____
bdulla
cellph h na a
oneng ng ka
kaniy niyan
nang ang g g kam
mada uro. N ag-ara
may p gunit l na si
a. nanah Fatim
imik n a ang
a lam kumu
Nagp a ng s i ha ng
akita ya upang
ba si A huwa
Bakit: bdulla g
_____ h n g mak
_____ ataon
_____ _____ g kilo
_____ _____ s? Oo
_____ _____ ( )
_____ ______ Hindi
Sitwa _____ _____ ( )
syon _ _____ _ _ _____
D _____ _____
_____ _____
_____ _____
_____ ____
Si Ella _____
ay lab _____
kasint inlima _
ahan ng gu
na sila l a n g pa l
kasint ay ma aman
ahan g s g. Niy
ay hin ama na aya si
di siya . Ngu ya ng
suma nit ka kaniy
ma ri h i t m ang
to. 152 hal n
a
Nagp i E lla an
akita g
baAllsrights
i Ella reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
Bakit: ng ma including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
__electronic
_____ or mechanical katao
_____ ng kil
____Edition,
_____
2015.
__ ______ os? O
___ o( )
__ H
_____ tw_a_s__
_____ yo_n____
_____ E _____
_____ _____
_____ _____
_____ _____
_____
Si Er _____
nie a _
y pin
sa Ba a kiusa
itang pan
7 sa ng k
sa Sa kanil aniya
yawi ang n g gu
t. Pin paar ro n a
pum ili siy a lan p tulun
ayag a da a ra sa gan
si Er h il m p a ang
nie k ahus glaho isang
mag aya’t a y si E k nito pang
-aara sinim rnie sa is kat
l. Tat ulan sa la ang
na n long na n r a paligs
agpa araw iya a ngan ahan
kita na la n g ito
kani s i Ern m a g p a . M a
yang ie at n g ba g tutu sayan
kapa ang go a ro sa g
ti dna m sin abi n n g palig k a puw
pang iya, k saha a niy
kat a aysa n, bi a
t pin kit.Ng ailan glang
anga unita gan h
kuan ng to n iyang indi
g ba too,k alaga
baya i nu hasiy an an
ran n g
g ma a ng
lakin isang
g ha
laga.
Nagp
akita
Baki ba si
t: __ Ernie
____ ng m
____ akat
____ ____ aong
____ ____ kilos
____ ____ ? Oo
____ ____ ( )
____ ____ Hind
____ ____ i (
____ ____ )
____ _ ____
Sagu ____ ____
tin a ____ ____
ng m ____ ____
ga t a ____ ____
nong ____ ___
1. S : _____
ino-s _____
ino a
ng ta
kilos uhan
? Ipa na n
liwan agpa
2. M ag. kita
ahal ng m
aga b akat
a para aong
3. N sa iy kilos
akat o an ? Ng
utulo g pa hind
ng b gsas i ma
a sa a gawa kata
isang ong
tao a ng m
ng p akat
agsa aong
saga kilos
wa n ? Ipa
g ma liwan
kata ag.
ong
kilos
? Ipa
liwan
ag.
153
Edition, 2015.
C. PAG
LINA
AT PA NG NG MG
G-UN A KAA
AW A L AM A
N, KA KA
Gawa YAHA
in 3 N,
Panut
o:
1. Ma
g-isip
ng mg
paano a sitw
ka nag asyon
2. Pun pasiya sa iyo
an an at nag ng bu
g h p a hay na
3. Isul an ay s k i t a n hindi
at sa i a ibab g makat mo m
yong k a. Gab aon g k akalim
4. Ibah uwad ay mo ilo s utan.
agi sa e rno an a ng ha s a bawat Isulat
iyong g s li m b s it kung
katab a g ot. a w a. w asyon.
i ang n
Sitwas ilalam
y o n sa an ng
buhay iyong
na nag sagot.
sagaw
a ng Kilos n
pasiya a
isinag Epekt
Hal. B awa o ng
lg. 1 isinag
awang Mga
Niyay pasiya
a ng k H in di s realisa
aibiga
na ma
gc-uttin n at p umama N syon
classe g inili na a unaw
s. puma a an an
tinala
sok sa kay ng g Ang re
klase. at nak gu alisasy
akuha ro ko ay m on
pasan ng as
g mar makab
pagsu k a sa ubu
sulit s
a
n a piliin ti
na iyo a raw p ang
n. agpas
ok sa
klase
dahil m
mabu ay
ti iton
maidu g
dulot
1. pag-a sa
bot ko
aking n g
panga
2. at tun rap
guhin
buhay sa
.
3.
4.
5.
Saguti
n ang m
ga tan
1. Sa ong:
kabuu
an, an
pasiya o-ano
sa m g ang n
a sitw atukla
2. Sa a syon? sa n m
iyong o sa i y
palaga o154
ng isin
pasiya y , bakit agawa
? nagin ng mg
3. Ma g ma b a kilos
y kinaAll rights reserved. No part of this u ti
material may
o mas be reproduced or transmitted at or by any means -
in any form
l a
electronic m or amechanical
n ba a including photocopying – a m
withouta written
a permission from the DepEd Central Office. First
IpaliEdition, ng pas ng ep
wanag2015. ekto n
. iya ng g iyon
t a o sa g kilos
k a
ng isa
sa gawa?
Gawa
in 4
Panut
o:
1. Bali
k an an
g mga s
Suriin itwasy
k ung a o n sa
ng bawa iyong
at ito t isa a buhay
ba ay y na iyo
nagpak k ung na ng isin
2. Isul i ta ng ma g i ng ma ulat s
at ang p a Gaw
iyong k ataon a nagut ain Bi
sagot g kilos an ba lang 1
sa kuw . sa iyo .
adern ng pin
o. iling p
asiya
Mga S
itwasy
on-5(1) NNaaggppaa
ppaakkititaa
m babaititoo
maappaana nngg
nagguuttan
m a p
nga
g spiayasyat
maakkaataon a at
taonggkilo
IIpaliw kiloss??
paliwanag
anang
.
155
Edition, 2015.
Sagutin ang mga tanong:
1. Sa kabuuan, nakita mo ba ang mahalagang pananagutan mo sa bawat pasiya na

iyong ginagawa? Ipaliwanag.
2. Matapos mong pagnilayan kung naging mapanagutan ka o hindi, ano ang
nararamdaman mo ukol dito?
3. Sa iyong palagay, paano ito makatutulong sa iyo bilang isang kabataan?
Upang higit na mapalalim ang iyong kaalaman sa kahalagahan ng

yugto ng makatong kilos at mga hakbang sa pagsasagawa ng moral na
D.
pagpapasiya, halika, basahin mo ang akda tungkol dito.
PAGPAPALALIM
Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay.
Mga Yugto ng Makataong Kilos at Mga Hakbang Moral na Pagpapasiya
Bahagi ng buhay ng tao ang magsagawa ng pasiya. Ito ay madalas mong

ginagawa sa iyong pang-araw-araw na buhay. Kung tatanungin kita, mula sa iyong
iba’t ibang karanasan ng pagsasagawa ng pasiya, masasabi mo bang madali ang mga
ito para sa iyo? Ito ba ay nakapagdulot sa iyo ng tagumpay o kabiguan? Ito ba ay
nagpapakita ng makataong kilos? Ngayon ay inaanyayahan kitang balikan mo ang
bawat sitwasyon kung saan gumawa ka ng pagpapasiya. Isipin mong mabuti kung
ano-ano ang mga ito mula sa pinaka-simple at pinakamahirap na pasiya. Ngayon, ano
ang masasabi mo rito? Nakatulong ba ito sa iyo upang ikaw ay lalong maging isang
mabuting tao? Ito ba ay nakabatay sa pinakahuling layunin ng tao na makapiling ang
Diyos sa kabilang buhay?
Napagnilayan mo ba na ang bawat pangyayari sa iyong buhay ay bunga ng iyong

pagpapasiya? Tulad ng isang nagmamaneho ng sasakyan, siya ang may hawak ng
manibela at siya ang nagdadala kung saang direksiyon niya nais pumunta. Gayon din
ang tao, ang bawat kilos at pasiya na kaniyang gagawin ay may epekto sa kaniyang
sarili at kapuwa kung kaya’t kailangan na ito ay isagawa nang maingat gamit ang talino
na ibinigay ng Diyos. Kung iyo lamang titingnang mabuti sa bawat araw na
nagsasagawa ka ng kilos, may mga kilos na hindi mo kailangang pag-isipan tulad ng
paghinga, pagbahin kung ikaw ay sinisipon, paglakad, at iba pa. Ngunit mayroon ka
ring mga
156
Edition, 2015.
kilos n
akailan
ba sa gan m
paara ong p
lan, m ag-isip
susun akikin an at
od ba ig ba s pagni
sa u t o a tinu layan
Ang m s ng m turo n tulad
g a i to agula g guro halim
a n , bawa
kung y k ai la g , ga g k a k a i ng: ku
anong n gan n aw a ba n n b a ng a ng pa
k g m a g t l mu pasok
nakab il o s ang i n gat na a k dang- s a l bago
atay s d apat ga p agtitim aralin, a pumas
a mak win. M bang t mara ok,
ataon ah alaga s a kung m i pang
g pagk na ma ano a iba.
May p ilos. kita m ng da
a gkakas o kung p a t piliin
Para k unod- ang p at
ay Sto s un i pi
. T o m s oe d
q u( e lin m o ba a
ito: an as de nc)ean y
g isip Aquin g pags
at kilo o, ma asaga
pagpa s-loob y 12 y wa n g
pasiya K. ung ugto i maka
h, indis ang is to. Na taong
anum i y a nagigi an g tao ay h a h ati sa kilos.
ang ka ngmap dalaw
lalaba anagu n a gs asaga ang k
magig sa n n i tanb;ag wang atego
ing m to. Ng k m a rya
abuti u n i t us n a g da l ia
ang ka kung igingp ng
lalaba daraa ab ayasiy
Nariri san ng n siya a sa
to ang kaniya sa m g
at kilo n g isas a y u gtong
s-loob mga y agawa ito, tiy
. ugto n ng kilo
g mak ak na
aktailons s .
gni Sto
. Tom
as de
Aquin
Isip o. Ang
isip
1. Pag
k aunaw
a sa la Kilos-
yunin ob lo
3. Pag
huhus 2. Nai
ga sa s ng la
nais m yunin
5. Ma a k a mtan
susing 4. Inte
pagsu nsiyon
suri n ng lay
7. Pra g paraan unin
ktikal 6 . P aghuh
na pa usga s
ghuhu
sga sa a para
9. Uto pinili 8 an
s . Pagp
ili
11. Pa
ngkai
sipang 10. Pa
layun kakay ggam
in a han n it
g
12. Bu
nga
Paano
gagam
itin an
g yugt
ong it
o? Na
Sitwa ririto
syon: ang is
ang h
alimb
awa.
Nakak
ita si A
kung lvin n
saan s g isan
iy a g bag
mayro n amam ong m
on na asyal. odceellol
nito. Lahat pnhgones
ng kan a isan
iyang gmall
mga k
aibiga
n ay
157
Edition, 2015.
Suriin natin ang paglalapat ng makataong kilos sa sitwasyong ito.
1. Pagkaunawa sa layunin. Matagal na niyang nais magkaroon ng cellphone na

bago sapagkat ang ginagamit niya ay luma na.
2. Nais ng layunin. Ang unang reaksiyon ni Alvin ay ang pagkakaroon ng
pagnanasa rito. Nag-iisip na siya kung saan kukuha ng pera para mabili ito.
3. Paghuhusga sa nais makamtan. Ito ang nais ng kaniyang kalooban, ang
magkaroon ng bagong modelo ng cellphone.
4. Intensiyon ng layunin. Hanggang ngayon ay wala pa ring kalayaan si Alvin na
pumili sapagkat ang kaniyang kilos-loob ay likas na tumatanggap lamang kung
ano ang mabuti na sinasabi ng kaniyang isip. Mayroon siyang pera ngunit
iniipon niya iyon para sa kaniyang pag-aaral sa kolehiyo. Kailangan niyang
pumili, bilhin niya ang bagong modelo ng cellphone o hayaang maubos ang
pera para sa kaniyang pag-aaral sa kolehiyo. Kung itinigil na niya ang ideya na
bilhin ang cellphone, natatapos na rito ang moral na kilos. Ngunit, kung nag-isip
pa siya ng ibang alternatibo tulad ng panghihiram ng pera sa mga kaibigan o
barkada, ang moral na kilos ay nagpapatuloy.
Pinag-iisipan na niya ngayon ang ibat ibang paraan upang mabili ang bagay na
iyon. Bibilhin ba niya ito ng cash o installment? O nanakawain ba niya ito?
5. Masusing pagsusuri ng paraan. Ang pagsusuri ng paraan na kaniyang gagawin
ay nagpapatuloy at ang pagsang-ayon niya sa mga nasabing pagpipilian.
6. Paghuhusga sa paraan. Ngayon ay huhusgahan na niya kung alin ang
pinakamabuti. Pagbabayad sa kabuuang halaga, pagbabayad paunti-unti, o
pagnanakaw; pagkatapos ay huhusgahan niya ang pinakamabuti sa lahat.
7. Praktikal na paghuhusga sa pinili. Ang isip ay kasalukuyang pumipili ng
pinakamabuting paraan.
8. Pagpili. Dito ay pumapasok na ang malayang pagpapasiya na kung saan ang
kaniyang isip ay nag-uutos na bilhin ang nasabing cellphone.
9. Utos. Matapos niya itong bilhin ay ginamit na niya ito agad.
10. Paggamit. Ngayon ay mauunawaan niya kung angkop ba ang kaniyang
isinagawang kilos.
11. Pangkaisipang kakayahan ng layunin. Ngayon ay ikatutuwa niya ang pagtatamo
niya ng cellphone. 12. Bunga. Ito ang resulta ng kaniyang pinili.
Maaaring hindi tayo palaging may kamalayan sa mga yugtong ito o sa pagkakasunod-
sunod nito, ngunit mahalaga na malaman ang bawat yugto upang maging gabay sa
bawat kilos sa araw-araw na buhay.
Sa katunayan, ang moral na kilos ay nagtatapos na sa ikawalong yugto – ang pagpili.

Kung kaya’t kailangan ng masusing pagninilay bago isagawa ang pagpili. Hindi ito
madali dahil kailangan itong pag-aralang mabuti at timbangin ang bawat panig ng mga
bagay-bagay upang makita kung alin ang mas makabubuti dahil dito nakasalalay ang
anumang maaaring kahinatnan nito.
158
Edition, 2015.
Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Alvin, ano ang iyong gagawin:
Bibilhin mo ba ang cellphone o hindi?
________________________________________________
Moral na Pagpapasiya
Ang bawat kilos ng isang tao ay may dahilan, Ang mabuting batayan, at
pananagutan. Sa anumang isasagawang pagpapasiya ay pasiya, kinakailangang
isaisip at timbangin ang mabuti isang proseso at masamang idudulot nito. Noong
ikaw ay nasa Baitang kung saan 7, tinalakay ninyo ang tungkol sa paggawa ng
mabuting malinaw na
pasiya. Naaalala mo pa ba ito? Ang mabuting pagpapasiya nakikilala o
nakikita ng isang
ay isang proseso kung saan malinaw na nakikilala o nakikita
tao ang
ng isang tao ang pagkakaiba-iba ng mga bagay-bagay. Ito pagkakaiba-iba ng ay
mahalaga sapagkat dito nakasalalay ang ating pagpili. mga bagay-bagay.
Halimbawa: Inalok ka ng iyong kaibigan na sumama sa kanila at subukang

gumamit ng ipinagbabawal na gamot. Ano ang iyong gagawin? Paano mo
titimbangin ang mga bagay-bagay ukol dito?
__________________________
__________________________________________________________
_____________________________________________
May kalayaan ang bawat isa sa anumang gugustuhin niyang gawin sa kaniyang
buhay. Sabi nga ni Fr. Neil Sevilla na isang pari sa isang parokya sa Bulacan, simula
nang magkaroon ng isip ang tao hanggang sa kaniyang kamatayan, nagsasagawa
siya araw-araw ng pagpapasiya. Ngunit ang malaking tanong ayon sa kaniya; naaayon
ba ang pagpapasiyang ito sa kalooban ng Diyos? Ibig sabihin, naisasama ba ng tao
ang Diyos sa bawat pagpapasiya na kaniyang ginagawa? Marahil nakikita mo ngayon
na sa bawat gagawin mong pasiya kinakailangan mo ang gabay ng Diyos.
159
Edition, 2015.
Sa anumang isasagawang proseso ng pagpapasiya,
mahalaga na mabigyan ito ng sapat na panahon. Malaki ang
maitutulong nito sapagkat mula rito ay mapagninilayan ang bawat
panig ng isasagawang pagpili. Sa anumang isasagawang
proseso ng pagpapasiya, mahalaga
Sa anumang
Sa anumang na mabigyan ito ng sapat na panahon.
ng
isasagawang proseso isasagawang proseso ng pagpapasiya,
pagpapasya,
Malaki ang maitutulong nito sapagkat mahalaga na
mahalaga na mula rito ay mapagninilayan ang
mabigyan ito ng sapat mabigyan ito ng sapat bawat panig ng isasagawang pagpili. Ito ba ay
makabubuti na na panahon. Malaki pan n. Malaki
ang maitutulong nito ang maitutulong nito o makasasama hindi lamang sa sarili kundi pati
na rin sa sasapagkat mula rito pagkat mula rito ay kapuwa? Kaya nga, madalas nating
ay mapagninilayan
marinig sa isang tao na mapagninilayan ang magsasagawa ng pasiya
ang mga salitang ito, “Bigyan mo
ang bawat panig ng
bawat panig ng
isasagawang pagpili. pa ako ng sapat na panahon.” Mapapansin natin na ang tao
isasagawang pagpili. na nagsasagawa ng mga pagpapasiya nang hindi dumadaan
sa tamang proseso at hindi nabibigyan ng sapat na panahon ay may malaking
posibilidad na hindi maging mabuti ang resulta ng kaniyang pagpapasiya.
Teka muna… Balikan ang mga sitwasyon kung saan naging pabigla-bigla o
impulsive ka sa iyong mga pagpapasiya at pagkilos. Masaya ka ba sa naging Mga
resulta ng mga ito? Bakit? Bakit hindi?
Hakbang sa Moral na Pagpapasiya
Sa yugto ng iyong buhay sa ngayon, napakahalaga na dumaan ka sa proseso bago

ka magsagawa ng pagpapasiya. Makatutulong sa iyo ang proseso ng pakikinig (listen
process). Ito ay isang malalim na pagkaunawa gamit ang tamang konsensiya. Ito rin
ang magsisilbing gabay sa mga sitwasyon na kinakaharap mo sa ngayon at mula rito
matututuhan mo na ang moral na pagpapasiya ay isang kakayahan na may malaking
kontribusyon sa anumang moral na dilemma.
Naririto ang mga Hakbang sa Moral na Pagpapasiya:
1. Magkalap ng patunay (Look for the facts). Mahalaga na sa unang hakbang pa

lamang ay tanungin mo na agad ang iyong sarili. Naririto ang mga halimbawa ng
tanong:
1. Anong patunay ang aking kailangang malaman upang makagawa ng mabuting

pasiya?
2. Ano ba ang nangyayari sa sitwasyon?
160
Edition, 2015.
3. Bakit ito nangyayari?
4. Sino-sino ang taong kasali o kasangkot?
5. Bakit sila napasali sa sitwasyon?
6. Saan nangyari ang sitwasyon?
2. Isaisip ang mga posibilidad (Imagine possibilities). Mahalaga na tingnang mabuti
ang mga posibilidad na mga pagpipiliang magagawa para sa sitwasyon. Dito ay
kailangang makita kung ano ang mabuti at masamang kalalabasan nito. Ano ang
maaaring maging epekto nito hindi lamang sa sarili kundi para sa ibang tao.
3. Maghanap ng ibang kaalaman (Seek insight beyond your own). Hindi sa lahat ng
oras o pagkakataon ay alam mo ang mabuti. Kailangan mo pa ring maghanap ng
mga magagandang kaalaman na maaaring makapagbigay sa iyo ng inspirasyong
makagawa ng tamang pagpapasiya. Halimbawa, maaari mong tanungin ang iyong
sarili. Ito ba ang nais ng Diyos na gawin ko? Ito ba ay naaayon sa kaniyang
kautusan?
4. Tingnan ang kalooban (Turn inward). Ano ang sinasabi sa iyo ng iyong kalooban
tungkol sa sitwasyon? Ano ang sinasabi ng iyong konsensiya? Ano ang personal
mong nararamdaman ukol sa sitwasyon? Ang lahat ng katanungan ay kailangan
mong sagutin sapagkat sa anumang pasiya na iyong gagawin, kailangan na ikaw ay
magiging masaya.
5. Umasa at magtiwala sa tulong ng Diyos (Expect and trust in God’s help). Tanging
ang Diyos lamang ang nakaaalam ng pinakamabuti para sa atin, kaya’t
napakahalaga na tumawag sa Kaniya sa pamamagitan ng panalangin. Ito ang
pinakamabisang paraan upang malaman kung ano ang magandang plano Niya
para sa atin. Ito rin ang magsisilbing lakas na magagamit sa sandaling dumaranas
sa mahirap na sitwasyon.
6. Magsagawa ng pasiya (Name your decision). Dito ay magsasagawa ka na ng

pagpapasiya. Maaari mong tanungin ang iyong sarili kung bakit mo ito pinili. Ano
ang iyong mga plano sa iyong ginawang pagpili? Ikaw ba ay masaya rito? Ito ba ay
batay sa moral na pamantayan? Makatutulong ang mga tanong na ito upang kung
mayroon ka pang agam-agam o pagkalito sa iyong pipiliin, ay mapagnilayan mo
itong mabuti.
Bilang kabataang katulad mo, napakabilis ng araw para sa iyo, kung kaya’t
napakabilis din ang pagsasagawa ng pasiya. Lagi mong tatandaan na sa lahat ng
nilikha ng Diyos, ang tao lamang ang binigyan Niya ng isip at kilos-loob. Ito ay para
gamitin sa pagsasagawa ng mabuting pasiya at kilos. At dahil may isip at kilos-loob
ang tao, magagamit niya ito sa pagsasagawa ng mabuting kilos na nagpapakita ng
pagmamahal hindi lamang sa kapuwa kundi lalo’t higit sa Diyos.
161
Edition, 2015.
Sa magulong mundo na iyong ginagalawan, makatutulong para sa iyo na kung ikaw
ay magpapasiya, ikaw ay manahimik. Damhin mo ang presensiya ng Diyos upang
ikaw ay makapag-isip mabuti at matimbang ang mga bagay-bagay. Makatutulong
162
Edition, 2015.
ito sa
iyo up
para s ang lu
a iyo, busan
sa kap mong
uwa a malam
t sa li an at
punan mapa
Tayah . gnilay
i n an g an ku
Iyong ng an
Pag-u o ang
nawa maka
Ano a bubu
ti
ng na
nauna unaw
waan aan m
, sagu o sa i
tin m yong
1. An o ang s binas
o-ano u m usuno a? Up
ang m
a n g yugto d n a ta n asubo
2. An ong s k ang
o ang ng ma a iyong lalim
kahul katao kuwa ng iyo
3. Pa ugan ng kil derno ng
ano n ng ma os ay :
akatu bu ting p o n k ay Sto
Ipaliw tulon agpap . Tom
anag. sga ta asiya? as de
o ang
4. Ba pagsa Aquin
kit ka sagaw o?
ilanga ang m
5. An n ang abuti
o ang pagla ngpag
iyong laan papas
6. Sa pagka ng sa iya?
iyong unaw p at na
palag a tu n panah
pagsa ay,ma gkol s on ba
sagaw katut a pro go ma
a ng m u lo nbga it se so n gsaga
7. An abuti o sa i g pakik wa ng
o-ano ng pa sang k in ig? pasiy
ang h s iya? I a b a a?
akban paliw t a angka
g ng p a nag. t u ladmo
Paghi roses sa
nuha o ng p
s a Ba a kikini
tayan g. Ipa
g Kon liwan
septo ag an
Mula g baw
sa iyo at isa
babas ng bin .
ahin? asa, a
Isulat no an
malik ito sa g kon
hain s iy o ng ku septo
a pag wade ng na
buo n rno gag unaw
ito at m aan m
ipakit raitpahni o mu
a ito s cgorga l a sa
a iy ong k n i zM
e r.agin
Graph amag g
i c Or g -aral.
anize
r
Batay
ang K
onsep
to:
_____
_____
_____ _____
_____ _____
_____ _____
_____ _____
_____ _____
_____ _____
_____ _____
Pag-u _____ _____
ugnay _____ _____
ng ba _____ _____
tayan 163 _ _____
g kon ____
1. An septo
o ang sa p a
2. An g-umaterial
kabul All rights reserved. No part of this nlad k may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
uhanorB mechanical including photocopying
o-ano electronic o– bwithout
nagt ilang written permission from the DepEd Central Office. First
sa mo g maa2015. ayang Kon
anEdition, tao
dyul n ari ko septo
a it n g gaw s a akin
ilapat bilang
ang a tao?
kin g mga
pagka
tuto
E. PA
G SASA
BUHA
Y NG
MGA
PAGK
AT UTO
Ngay
pasiy o n ay n
a. Dit abati
o nak d mo
pagpi asalala na a n
li ay d y ang g kah
apat maaa alaga
pag-i r ing ka han n
sipan hinat g pa g
Pagga at big n a kakar
nap yan n n ng iyo oon n
g sap n g g mab
Gawa at na b uhay. uting
in 5 oras a Kaya’
t pan t ang
ahon wasto
. ng
Panu
to :
1. Isi
pin an
g mga
pag-a malin
aral, g pas
2. Isu b arang iya na
lat na g ay, at naisa
man simba gawa
3. Isu s a pa h a sa su
lat an ngala n. I s u musu
g iyon wang lat ito nod:
g sag hana s a un pami
ot sa y kun ang h lya, k
iyong g paa anay. aibiga
kuwa n o mo n,
Malin derno ito iw
g pa s . awas
iyang to.
1. Sa naisa
pami gawa
lya
2. Sa Paano
kaibig ito iw
an awas
to?
3. Sa
pag-a
aral
4. Sa 1
baran
ggay
5. Sa
simba
han
Pagn
inilay
Gawa
in 6
Panu
to :
Balika
dahil ng m
uli an
sa ma g isan
ling p g kara
asiya nasan
. Isula sa iyo
t k un ng bu
g ano ha y n
-ano a labi
ang iy s mon
ong n g pi na
atutu gsisih
han m an
Ang a u la rito.
king k
Ang a arana
king k san n
a r a hi nd
Ang A an asana i ko m
king n n na h alilim
atutu indi k utan
han m o ma
lilaim
ay ...
ula ri y…u.tan
to a y
Ang a .. .
kin 164
g nat
utuha
nm
ituolaofarythis material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
All rights reserved. No part …..
Edition, 2015.
Pagsa
s abuh
ay
Sa pa
gpapa
iyo ng siya, k
tama ailang
ng ka a n ka
isipan ng ma
sa iyo gplan
ng pa o dah
Gawa gpili. il ito a
in 7 ng ma
Panut kapag
o: bibiga
y sa
1. Bu
muo n
2. Isu g tatlo
lat an ng pla
g mga no sa
pasiya pagpa
nang pasiya
sa gay ng ga ng ga
3. Isu on ay g awin a gawin
lat sa m agbun t kung sa m g
ikatlo ga ng paano a susu
ng ko maka isasab nod n
mapa l um ang t aong a l i a araw
nagut pagki k at ang .
4. Ipa an sa maaa lo p a nanag
kita s gagaw ring m s.
a mag ing pa angya u ta n
ulang siya. ri kun
at pay ang g g sakalin
o. inawa g hind
5. Pa ng pla i mag
lagda n o at ip iging
an ito a sulat
sa kan sa kan
ila. ila an
g kan
ilang
Mga p puna
asiyan
gagaw g Pa
ano is
in asaba
ang p likatA
anana no an
gutan g man
?kung gyaya
hindi rPiuna
magig at pay
mapa in gmagu o ng
nagut lang
gagaw an s a
1. ing pa
siya?
2.
3.
165
Binab
Nawa ati kit All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
’y ma a sa iy
gsilbi electronic oornmechanical
g pag
iyong
buhay i t on g insp
Edition, 2015.
buo nincluding photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First
irasyo g plan
upang n sa i o sa m
hin ga p
t mag
kama Kaakkamo ng ga
gawin
li ilansag tam .
. anin ang l
g Ka andas
gam ng
Mga i:ta(wn
ebsit
Sang e, so
guni ftwa
an : rm
e,ga
akl atw
, ork
Galic sh eet)
ia, Jane
S. (2
Publ 011A)n
icati g Pa
on. gsas
abuh
ay. IQ
V uezo
Quit n Cit
o, E me y: R ex B
rita S o ok St
.( 200F8u o re
)ndam
Gula en tals o
, Rich f Eth.
ard M iQ
csuez
. (19 on C
9M7o) r ity: C
al Disce &E P
Eduk r nm.e u blica
asyo ntew
N tio n.
n sa Pa J erse
gpap y: Paul
akat ist Pr
a o Gr ess P
Mula ade ub
s a Int 7 Lear licati
erne ne r’s M on.
t: ateri
al
Chris
M cDon
alA d. Gu
ethic ide t
sweb o Mo
.ca/g ral D
uidoen ecisi
/Feb on M
ruar aRkeint
Man y 25, 2 gri.eve
uel V 0 14 d fro
elasq . hmttp:
ueTzh. //ww
Retr inkin . w
ieved g Eth
frohmtt ically
Febr p://w :AF
uary ww.s rame
2,520 c u work
14. .e du/e for M
thics oral
/pub Deci
____ licati sio.n
____ ons/ Mak
____ iie/v ing
_M. or 7/th
http: al De inkin
//ww cisio g.htm
w.sm n Ma l from
p.org k ing a
/reso nd R
urce eal –
cent Life A
er/re pplic
soufr Raetitor
coem/2F inesv.ed
7e5b7r/ from
uary
26, 2
014.
166
Edition, 2015.

EsP10 LM U2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

EsP10 LM U2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

10

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral

Mga Konsultant: Manuel B. Dy Jr., PhD at Fe A. Hidalgo, PhD

Inilimbag sa Pilipinas ng FEP Printing Corporation

Modyul 5: Ang Pagkukusa ng Makataong Kilos at Mga Salik na

Modyul 6: Ang Layunin, Paraan, Sirkumstansiya, at Kahihinatnan ng

Modyul 7: Ang Kabutihan o Kasamaan ng Kilos Ayon sa Paninindigan,

Modyul 8: Mga Yugto ng Makataong Kilos at Mga Hakbang sa Moral na

Panuto: Basahing mabuti ang bawat pangungusap at unawain ang tanong.

3. Masipag at matalinong mag-aaral si Ali. Sa talakayan at pangkatang gawain ay

4. Ang tao ay inaasahan na dapat palagiang gumagawa ng mabuting kilos. Anuman

1. Ano ang iyong mga reaksiyon sa bawat sitwasyon?

nais at ayon sa katuwiran. Bawat segundo ng kaniyang buhay, siya ay kumikilos,

May dalawang uri ng kilos ang tao: ang kilos

Samakatwid, maipapalagay natin

Pagsusuri: Si Jasmin ay nagkaroon ng kaalaman sa mga usapan sa pamamagitan ng

Dahil sa ang simpleng narinig ay naging kilos na ang intensiyon ay makarinig at

Ang pananagutan ay nararapat na may kaalaman at kalayaan sa piniling kilos

Kailangang maging maingat ang tao sa paggawa ng

Kusang-loob. Ito ang kilos na may kaalaman at pagsang-ayon. Ang gumagawa ng

Pagsusuri: Ang halimbawang ibinigay ay nagpakita ng isang tunay o lubos na

Maliwanag sa halimbawa na may lubos na kaalaman ang guro sa kaniyang

Di kusang-loob. Dito ay may paggamit ng kaalaman ngunit kulang ang pagsang-ayon.

Layunin: Batayan ng Mabuti at Masamang Kilos

Makikita sa layunin ng isang makataong kilos kung ito ay masama o mabuti.

Makataong Kilos at Obligasyon

Iba pang halimbawa, ang hindi mo pagbayad ng buwis. Mayroon ba itong

Kabawasan ng Pananagutan: Kakulangan sa Proseso ng Pagkilos

Ayon kay Aristoteles, may eksepsiyon sa kabawasan sa kalalabasan ng isang

1. Paglalayon. Kasama ba sa nilalayon ang kinalabasan ng isang makataong kilos?

Halimbawa, kung ang hindi mo pagbigay ng tulong sa isang kaklase na mahirap

2. Pag-iisip ng paraan na makarating sa layunin. Ang pamaraan ba ay tugma sa pag-

Halimbawa, ang pagbibigay ng regalo sa kaklase o kaya ay pagiging mabait sa

3. Pagpili ng pinakamalapit na paraan. Sa puntong ito, itatanong mo:

4. Pagsasakilos ng paraan. Dito ay ginagamit ang kilos-loob na lalong nagpapalakas

Ayon kay Aristoteles, kung may kulang sa mga ito, nagkakaroon ng

Mga Salik na Nakaaapekto sa Makataong Kilos

Ang makataong kilos ay maaaring mabawasan o kaya ay mauwi sa pagiging

1. Kamangmangan. Isa sa pinakamahalagang elemento ng makataong kilos ay

2. Masidhing Damdamin. Ito ay ang dikta ng bodily appetites, pagkiling sa isang

Ang masidhing damdamin ay maaaring nauuna (antecedent) o kaya’y nahuhuli

3. Takot. Katatapos lang ni Diego na manood ng isang nakatatakot na palabas.

Ang pagkatakot ay isa sa mga halimbawa ng masidhing silakbo ng damdamin. Ang

5. Gawi. Ang mga gawain na paulit-ulit na isinasagawa at naging bahagi na ng

Maituturing mo na ba ang sarili mo bilang isang tao na may pananagutan sa

A. ANO ANG INAASAHANG MAIPAMAMALAS MO?

Sa Modyul 5, nalaman mo na gamit ang katwiran, sinadya at niloob ng tao ang

Layunin naman ng modyul na ito na higit na makapagsuri ka ng kabutihan o

Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na

6.1 Naipaliliwanag ang layunin, paraan, sirkumstansiya, at kahihinatnan ng

1. Nasuri nang maaayos ang sitwasyong may suliranin (dilemma) batay sa

1. Ito ang bunga ng ating isip at kagustuhan na nagsasabi ng ating katangian. a.

6. Alin sa sumusunod ang hindi kahulugan ng Layunin?

11. Ang sumusunod na pangungusap ay nagsasaad ng kahulugan ng kahihinatnan ng

12. Si Gene ay isang espesyalistang doktor sa puso. Siya ay maingat sa pagbibigay

13. Ito ay tinatawag na panlabas na kilos na kasangkapan o paraan upang makamit

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay.

Layunin, Paraan, Sirkumstansiya, at Kahihinatnan ng

Dito ipinapakita na mabuti ang pagbibigay ng pagkain sa kamag-aral na walang

Naharap ka na ba sa sitwasyon kung saan ang layunin ng kilos

Ikatlo, Sirkumstansiya. Ito ay tumutukoy sa isang kondisyon o kalagayan ng