Συνοπτικός πίνακας περιεχομένων των μουσικών σταθμών

από την Αρχαία περίοδο έως τον 20ο αιώνα.

ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

• ΜΟΝΟΦΩΝΙΑ
Αρχαία περίοδος
Απ’ το 4.500 π.Χ. περίπου, έως τον 4ο αιώνα μ.Χ. (Αγ. Αμβρόσιος επίσκοπος Μεδιολάνου)
Πρώιμος Μεσαίωνας
Απ’ τον 5ο αιώνα έως τον 9ο αιώνα μ.Χ. (Γρηγοριανό – Βυζαντινό μέλος) – Περίοδος των Πατέρων της
Εκκλησίας.

• ΠΟΛΥΦΩΝΙΑ
Μεσαίωνας
Απ’ τον 9ο αιώνα (Όργανο) μέχρι το 1400 περίπου. – Πρώιμη πολυφωνία.
Αναγέννηση
Απ’ το 1400 (Ars Nova) μέχρι το 1600 (Χρυσός αιώνας Πολυφωνίας)

• ΟΜΟΦΩΝΙΑ
Μπαρόκ (Προκλασική περίοδος)
Απ’ το 1600 μέχρι το 1750 περίπου (Θάνατος Μπαχ) - (1725 – 1775 = Στυλ Ροκοκό)
Κλασική εποχή
1750 (Θάνατος του Μπαχ) έως το 1827 (Θάνατος του Μπετόβεν)
Ρομαντική εποχή
Απλώνεται σ’ όλο τον 19ο αιώνα.
(1890 – 1915 = Υστερο – Ρομαντική περίοδος – Ιμπρεσιονισμός)
Σύγχρονη εποχή
Ο 20ος αιώνας.

ΜΟΝΟΦΩΝΙΑ
Πρωτόγονη εποχή:
1. Αναζήτηση της προέλευσης της μουσικής στον πρωτόγονο άνθρωπο και στις καθημερινές εκδηλώσεις της ζωής
του. ΜΟΥΣΙΚΉ - ΡΥΘΜΟΣ.
2. Ανάπτυξη της ακουστικής ικανότητας του ανθρώπου, μέσα απ’ τα ηχητικά φαινόμενα, που παράγουν τα
στοιχεία της φύσης.
3. Δημιουργία βάσεων για τη μουσική, όχι σαν τέχνη αλλά σαν μέσο έκφρασης ζωτικών αναγκών του ανθρώπου.
ΧΟΡΟΣ - ΤΡΑΓΟΥΔΙ – ΜΙΜΙΚΗ.

4.000 π. Χ. και μετά:

Εμφάνιση αρχαίων πολιτισμών: Κίνας - Αιγύπτου - Ινδίας - Ασσυρίας και Βαβυλώνας - Ισραήλ - Ελλήνων - Ρωμαίων.

1ος - 3ος αιώνας:

1. Γέννηση Βυζαντινής μουσικής.
2. Ανάπτυξη εκκλησιαστικού τραγουδιού.
4ος – 5ος αιώνας:
1. Ανάπτυξη Βυζαντινής μουσικής μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.)
2. Αμβροσιανό μέλος. (Αγ. Αμβρόσιος 340 – 397 μ.Χ. Μιλάνο)
3. Δημιουργία αντιφωνίας και πρωτοπαρουσίαση της χειρονομίας. (Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος – 390 μ.Χ.)
6ος - 7ος αιώνας:
1. Ακμή Βυζαντινής μουσικής, (εποχή Ιουστινιανού 527 – 565 μ.Χ.).
2. Πάπας Γρηγόριος (Ρώμη 540 – 604 μ.Χ.): Γρηγοριανό μέλος και αντιφωνάριο.
8ος - 9ος αιώνας:
1. Η Οχτώηχος του Δαμασκηνού. (676 – 756 μ.Χ.)
2. Η σχολή Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη.
3. Σεκουέντσα ή πρόζα στην ανατολική εκκλησία.
 4. Εξέλιξη Γρηγοριανού μέλους. (Η βάση της Πολυφωνίας)
10ος - 11ος αιώνας:
1. Λειτουργικό δράμα.
2. Εξάπλωση Γρηγοριανού μέλους απ’ τα μοναστήρια του Αγίου Γάλλου.
3. Η αρχή της παρακμής του Γρηγοριανού μέλους, (Γκ. ντ’ Αρέτσο - 995 – 1050 μ.Χ.)
4. Κάμψη Βυζαντινής μουσικής.
12ος - 13ος αιώνας:
1. Σχολή Κουκουζέλη (Ανατολική Εκκλησία)
2. Εμφάνιση Τροβαδούρων (12ος αιώνας).
3. Εμφάνιση Αρχιτραγουδιστών - Ερωτοτραγουδιστών (13ος αιώνας).
ος
14 αιώνας:
1. Παρακμή Ερωτοτραγουδιστών.
2. Επίδραση της ανατολικής μουσικής στο Βυζαντινό μέλος.
3. Περιφρόνηση Γρηγοριανού μέλους απ’ την ανερχόμενη πολυφωνία.
15ος - 18ος αιώνας:
1. Προσπάθεια απλοποίησης και καθιέρωσης μιας μόνιμης σημειογραφίας για τη Βυζαντινή μουσική.
2. Η καινούργια τέχνη (πολυφωνία), καταστρέφει την απλότητα της μονοφωνικής μελωδίας και την παραμερίζει
εντελώς.
19ος αιώνας:
1. Ο Ρομαντισμός αναγνωρίζει το Γρηγοριανό μέλος και το καθιστά σαν το πιο κατάλληλο τραγούδι για τις
ανάγκες της λειτουργίας.
2. Δίνεται η τελειωτική μορφή στη Βυζαντινή σημειογραφία.
(ΝΗ - ΠΑ - ΒΟΥ - ΓΑ - ΔΗ - ΚΕ - ΖΩ - ΝΗ) - Χρύσανθος Προύσης.

ΠΟΛΥΦΩΝΙΑ
ος
Μεσαίωνας: 9 αι. – 1400 μ.Χ.
ARS ANTIQUA
9ος αιώνας:
Οι πρώτες πολυφωνικές προσπάθειες στη Σκωτία και τη Φλάνδρα: Γκύμελ -
Όργανο.
11ος αιώνας: (Γαλλία)
Γκουίντο ντ’ Αρέτσο 995 – 1050 περίπου (Ονοματολογία των φθόγγων)
12ος αιώνας:
Λεονέν 1180, Περοτέν 1200 – Σχολή Παρισιού (Οι πρώτοι συνθέτες!)
1. Ντισκάντους (Αντίθετη κίνηση των φωνών), Γαλλία.
2. Αρχή της εξέλιξης της αντίστιξης στη Γαλλία.
3. Ρυθμισμένη ή αναλογική μουσική. Ιωάννης ντε Γκαρλάντ
4. Χρησιμοποίηση των κλειδιών.
5. Ψεύτικο βάσιμο.
ος
13 αιώνας:
1. Κοντούκτους (Γαλλία).
2. Μοτέτο.
3. Ροντό ή Ροντέλους (Αγγλία)
4. Οκέτους.
5. Πρωτοεμφάνιση της μίμησης και του κανόνα με το Μοτέτο (Αγγλία 1240 – Ο 1ος κανόνας του θέρους – Τζων
Φόρνσετ).
Αναγέννηση: 1400 – 1600 μ.Χ.
Μορφές, Μουσικά είδη
Φωνητική μουσική
λειτουργία, μοτέτο, καντσόνα, μαδριγάλιο
Οργανική μουσική
χορευτική, τελετουργική
Μουσικό Σύστημα
Τροπικό (Εκκλησιαστικοί τρόποι)
ARS NOVA
14ος αιώνας: (Γαλλία – Ιταλία)
Γκυγιώμ ντε Μασώ 1300 – 1377, Φρανζέσκο Λαντίνο 1335 - 1397
1. Για πρώτη φορά αναφέρεται σε θεωρητικό έργο του Φίλιππου ντε Βιτρύ (1322), ότι απαγορεύονται οι
παράλληλες πέμπτες και όγδοες.
2. Καθιερώνονται οι τρίτες και οι έκτες στην Ιταλία.
3. Δημιουργία νέων πολυφωνικών μορφών στην Ιταλία: Μαντριγκάλ - Μπαλάντα - Κάτσια.
4. Κατοχύρωση του επαγγέλματος του μουσικού.
15ος αιώνας: (Φλάνδρα: Βέλγιο – Ολλανδία – Β. Γαλλία)
Γκυγιώμ Ντυφαί 1400π. – 1474, Ζιλ Μπενσουά 1400 – 1460, Ντάνστεϊμπλ
1370 – 1453 (1η Γαλλοφλαμανδική Σχολή)
Όκεγκεμ 1420 – 1495, Όμπρεχτ 1450 – 1505, Ζοσκέν Ντε Πρέ 1450 –
1521 Χένρι Ίσαακ 1460 - 1517, (2η Γαλλοφλαμανδική Σχολή)
1. Εξέλιξη της πολυφωνίας στην Φλάνδρα. Η αντίστιξη φτάνει στο απόγειό της.
2. Οι σχολές Μετρίζ.
3. Η αρχή της θεαματικής ανάπτυξης.
4. Γέννηση λειτουργίας. (Γκυγιώμ Ντυφαί)
5. Πρωτοεμφάνιση της μορφής της παραλλαγής (Ντάνστεϊμπλ).
6. Καθιέρωση 4φωνης πολυφωνίας.
7. Δημιουργία στυλ μίμησης. (Είσοδος φωνών)
8. Ανακάλυψη μουσικής τυπογραφίας απ’ τον Οτταβιάνο ντε Πετρούτσι.
9. Ανάπτυξη του ληντ στη Γερμανία.
10. Δημιουργούνται τα μέτρα (ίδια για όλες τις φωνές)
ος
16 αιώνας: (Ιταλία) – Στυλ A capella
Παλεστρίνα 1525 – 1594, Ορλάντο ντι Λάσσο 1532 – 1594,
Μ. Πρετόριους 1571 – 1621, Τ. Λ. ντα Βιτόρια 1548 – 1611, Μπέρντ 1542 – 1603, Μόρλεϊ 1557 – 1603, Γουίλμπι 1574 –
1683, Α. Γκαμπριέλι 1510 – 1586, Τζ. Γκαμπριέλι 1557 – 1612, Τζων Ντόουλαντ 1562 – 1626, Κλεμάν Ζενακέν (+ 1560)
1. Δημιουργία στυλ A - CAPPELA (Ιταλία – Ρωμαϊκή Σχολή: Παλεστρίνα).
2. Καθιερώνεται το αρμονικό - με συγχορδίες - στυλ απαγγελίας. Η συγχορδία δεν είναι τυχαία συνάντηση των
φωνών πια.
3. Διατύπωση συνηχητικών κανόνων (Ζαρλίνο 1517 - 1590) – Αρχή της κίνησης της μουσικής μεταξύ ισορροπίας
και έντασης.
4. Ανάπτυξη κι εξέλιξη του Γαλλικού τραγουδιού και διαφοροποίηση του απ’ το Γερμανικό.
5. Εμφάνιση μετρημένου τραγουδιού στη Γαλλία.
6. Εμφάνιση καινούργιων πολυφωνικών μορφών: Φρόττολα (Β. Ιταλία), Βιλανέλλα (Ν. Ιταλία).
7. Ανανέωση του Μαντριγκάλ στην Ιταλία, σαν την πιο τέλεια πολυφωνική κοσμική μουσική.
8. Δημιουργία προϋποθέσεων που θα οδηγήσουν στην όπερα και στο ορατόριο (δραματικό Μαντριγκάλ).
9. Εξέλιξη των οργάνων. (Τελειοποίηση πληκτροφόρων οργάνων: Τσέμπαλο Βίρτζιναλ – Σπινέτο)
10. Οι πρώτες προσπάθειες για μουσική καθαρά ενόργανη (μουσική για λαούτο).
11. Ανάπτυξη της μορφής της παραλλαγής για πληκτροφόρα όργανα (Βίρτζιναλ - Αγγλία).
12. Νέες πολυφωνικές μορφές που προετοιμάζουν τη φούγκα: Ριτσερκάρ - Καντσόνε - Φαντασία - Τοκάτα (Ιταλία).
13. Προϋποθέσεις που θα οδηγήσουν στη σονάτα και το κοντσέρτο.
14. Δημιουργία μουσικής ορχήστρας (Γκαμπριέλι – Βίλαερτ: Βενετσιάνικη Σχολή).

ΟΜΟΦΩΝΙΑ
Εποχή Μπαρόκ ή συνεχούς βάσιμου
(Προκλασική περίοδος) 1600 – 1750 (Θάνατος Μπαχ)
Μορφές, Μουσικά είδη
Φωνητική Μουσική
όπερα, ορατόριο, λειτουργία, καντάτα
Οργανική Μουσική
φούγκα, κοντσέρτο γκρόσο, τρίο σονάτα, σουίτα, προκλασική συμφωνία
Μουσικό Σύστημα
Τονικότητα (Μείζων και Ελάσσων τρόπος)
17ος αιώνας: Ιταλία – Γερμανία - Αγγλία
Μοντεβέρντι 1567 – 1643, Α. Σκαρλάττι 1660 – 1725, Λουλλύ 1632 – 1687, Κουπρέν 1668 – 1733, Ραμώ 1683 – 1764,
Πέρσελλ 1659 – 1695, Συτς 1585 – 1672, Μπουξτεχούντε 1637 – 1707, Κορέλλι 1653 – 1713, Κούναου 1660 – 1722,
Φρεσκομπάλτι 1583 – 1643, Καρίσιμι 1604 – 1674, Στραντέλλα 1645 - 1681
1. Γέννηση Όπερας - Ορατορίου - Μελωδίας με συνοδεία (Απαγγελτικό – Παραστατικό στυλ)
2. Γέννηση Σονάτας - Κοντσέρτου. (Τελειοποίηση του βιολιού – Αμάτι, Στραντιβάρι, Γκουαρνέρι)
3. Χρησιμοποίηση για πρώτη φορά των οργάνων για περιγραφικούς σκοπούς (Μοντεβέρντι).
4. Ανοίγει το πρώτο θέατρο Όπερας στη Βενετία (Κασσιάνο).
5. Εμφάνιση και καθιέρωση της Καντάτας.
6. Η θρησκευτική μουσική υιοθετεί το στυλ της μελωδίας με συνοδεία.
7. Καθιέρωση της αρχής του συνεχούς βάσιμου. (Basso continuo – Τσέμπαλο)
8. Εμφάνιση της Σουίτας για ορχήστρα (Γερμανία).
18ος αιώνας:
Βιβάλντι 1678 – 1741, Ντ. Σκαρλάτι 1685 – 1757, Τέλεμαν 1681 – 1767,
Γ. Σ. Μπαχ 1685 – 1750, Χαίντελ 1685 – 1759, Γκλούκ 1714 – 1787,
Στάμιτς 1717 – 1757, Κ. Φ. Ε. Μπαχ 1714 – 1788, Πάχελμπελ 1653 – 1706,
Αλμπινόνι 1671 - 1750
1) Επιτυγχάνεται ο συγκερασμός της κλίμακας (Η διαίρεσή της οκτάβας σε 12 ίσα ημιτόνια) – Γεννιέται η λειτουργική
αρμονία).
2) Δημιουργείται το κοντσέρτο για βιολί (Βιβάλντι - Κορέλλι).
3) Δημιουργία όπερας ΜΠΟΥΦΑ.
4) Η μεταρρύθμιση του Γκλουκ στην Όπερα.
5) Δημιουργούνται οι βάσεις για την σύγχρονη ενορχήστρωση με τη σχολή της Μανχάϊμ (καινούργιοι χρωματισμοί: P –
F – Cresc…).
6) Καθιερώνεται το κλασικό πρότυπο της σουίτας για ορχήστρα απ’ τον Μπαχ.
7) Η εξύψωση της θρησκευτικής μουσικής απ’ τον Μπαχ.
8. Ναπολιτάνικη Όπερα και ευνούχοι (Α. Σκαρλάττι).
9) Γέννηση Συμφωνίας (Ομοφωνικό στυλ).
10) Καθιέρωση των μορφών του προηγούμενου αιώνα και τελειοποίηση αυτών και των οργάνων. (Πιάνο φόρτε:
Κριστοφόρι – Φλωρεντία 1709)
11) Οι καινοτομίες του Χάϋντν στη Συμφωνία (Θεματική ανάπτυξη - Δημιουργός κουαρτέτου εγχόρδων).
Κλασικισμός: 1750 - 1827 (Θάνατος Μπετόβεν)
Μορφές, Μουσικά είδη
Φωνητική Mουσική:
Τραγούδι, όπερα, λειτουργία
Oργανική Mουσική:
συμφωνία, κοντσέρτο, σονάτα, κουαρτέτο εγχόρδων, μουσική δωματίου
Μουσικό Σύστημα:
Τονικότητα (Μείζων και Ελάσσων τρόπος)
Ρομαντισμός (19ος αιώνας)
Μορφές, Μουσικά είδη
Φωνητική Μουσική
όπερα, λειτουργία, έργα για φωνή και ορχήστρα
Οργανική Μουσική
συμφωνία, κοντσέρτο, σονάτα, κουαρτέτο εγχόρδων, μουσική δωματίου, συμφωνικό ποίημα, μικρά έργα για πιάνο
Μουσικό Σύστημα:
Τονικότητα (Μείζων και Ελάσσων τρόπος) - Διεύρυνση της Τονικότητας
19ος αιώνας:
Μπετόβεν 1770 – 1827, Σούμπερτ 1797 – 1828 Βέμπερ 1786 – 1826,
Μέντελσον 1809 – 1847, Σούμαν 1810 – 1856, Σοπέν 1810 – 1849,
Μπερλιόζ 1803 – 1869, Λίστ 1811 – 1886, Μπραμς 1833 – 1897,
Βάγκνερ 1813 – 1883, Μπρούκνερ 1824 – 1896, Βέρντι 1813 – 1901,
Ροσσίνι 1792 – 1868, Ντονιτσέτι 1797 – 1848, Ρ. Στράους 1864 – 1949,
Σαιν Σανς 1835 – 1921, Μπιζέ 1838 – 1875, Φρανκ 1822 – 1890,
Γνουνώ 1818 – 1893, Μάλερ 1860 – 1911, Φωρέ 1845 – 1924,
Τσαϊκόφσκι 1840 – 1893, Πουτσίνι 1858 - 1924
1. Η καθιέρωση της σονάτας και της συμφωνίας απ’ τον Μπετόβεν.
2. Το γερμανικό Λήντ (Σούμπερτ – Σούμαν)
 3. Η μεταρρύθμιση της όπερας απ’ τον Βάγκνερ.
4. Η κορύφωση της πιανιστικής – σολιστικής δεξιοτεχνίας (Λιστ – Σοπέν - Παγκανίνι).
5. Εξέλιξη γενικά της ενόργανης μουσικής.
6. Προγραμματική μουσική
7. Δημιουργία εθνικών μουσικών σχολών.
Εθνικές Μουσικές Σχολές
Γκρηγκ 1843 - 1907 (Νορβηγική), Σιμπέλιους 1865 - 1957 (Φινλανδική)
Σμέτανα 1824 – 1884, Ντβόρζακ 1841 – 1904 (Τσέχικη)
Γκλίνκα 1804 – 1857 (Ρώσικη) ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ 5: Μπαλακίρεφ (1837 - 1910), Cesar Cui (1835 - 1918), Modeste
Moussorgsky (1839 - 1881), Rimsky Korsakov (1844 - 1908), Alexandre Borodine (1833 - 1887),
Tchaikowsky (1840 - 1893)
Ισαάκ Αλμπένιθ 1860 – 1919, Μ. ντε Φάλια 1876 – 1936, Γρανάδος 1867 - 1916 (Ισπανική)
Ντήλιους 1862 – 1934, Έλγκαρ 1857 – 1934 (Αγγλική)
20ος αιώνας - Σύγχρονη εποχή
Κόνταϋ 1882 – 1967, Ερίκ Σατί 1866 – 1925, Μιγιώ 1892 – 1975,
Χόνεγκερ 1892 – 1955, Πουλένκ 1899 – 1962, Ραχμάνινωφ 1873 – 1943,
Σκριάμπιν 1872 – 1915, Προκόφιεφ 1891 – 1953, Σοστακόβιτς 1906 – 1975, Μπρίτεν 1913 – 1976, Χίντεμιτ 1895 – 1963,
Καρλ Όρφ 1895 – 1982, Κουρτ Βάιλ 1900 – 1950,
1. Δημιουργία νέων κλιμάκων.
2. Περιφρόνηση των «παλιών» αρμονικών κανόνων. (Ιμπρεσιονισμός)
3. Δημιουργία Δωδεκάφθογγου και Σειραϊκού συστήματος. (Ατονικότητα – Εξπρεσιονισμός)
4. Απελευθέρωση του ρυθμού απ’ το μέτρο (Πολυρυθμία και Πολυτονικότητα).
5. Εμφάνιση της Τζαζ μουσικής και η επίδρασή της στη διαμόρφωση της σύγχρονης ορχήστρας.
6. Δημιουργία πειραματικής μουσικής (συγκεκριμένη – ηλεκτρονική – αλεατορική μουσική).
Κινήματα – Τάσεις του 20ου αιώνα
Mεταρομαντισμός (1875-1920)
Βάγκνερ – Μάλερ – Στράους
Χρωματικότητα, διευρυμένη τονικότητα, διαδοχή συγχορδιών με τρίτες, δεύτερες, σχέση τριτόνου κ.λ.π.
Iμπρεσιονισμός
Ντεμπυσύ 1862 – 1918, Ραβέλ 1875 – 1937
Κλίμακες των τρόπων, εξωτικές κλίμακες, ολοτονική κλίμακα (6τονη), συγχορδίες 7ης και 9ης, παράλληλη κίνηση των
συγχορδιών, ορχηστρική πολυχρωμία
EΞΠPEΣIONIΣMOΣ (1920-1945)
Nεοτονικότητα
Στραβίνσκυ 1882 – 1971, Μπέλα Μπάρτοκ 1881 – 1945
Διευρυμένη τονικότητα, ασύμμετροι ρυθμοί, πολυρρυθμία, πολυμετρία, μετρική μετατροπία, πανδιατονισμός,
διάφωνη αντίστιξη, λαϊκοί τρόποι, πολυσυγχορδίες, πιάνο ως κρουστό, ορχήστρα ως κρουστό, τεχνικές εγχόρδων.
Δωδεκαφθογγισμός
Σαίνμπεργκ 1874 – 1951, Μπεργκ 1885 – 1935, Βέμπερν 1883 – 1945
Ατονικότητα, δωδεκάφθογγη σειρά, εξπρεσιονιστικό μελόδραμα, ομιλούμενο τραγούδι, ηχοχρωματική μελωδία
MONTEPNIΣMOΣ (1945-1968)
Kέητζ, Bαρέζ, Bέμπερν, Mπουλέζ, Λίγκετι, Mπάμπιτ, Mπέριο, Ξενάκης, Στοκχάουζεν
Σειραϊσμός
ολικός σειραϊσμός, συμπεπυκνωμένος μοτιβικός σειραϊσμός, δωδεκάφθογγη συμφωνία
Hλεκτρονικά Mέσα
συγκεκριμένη μουσική, ηλεκτρονική μουσική, κολάζ, ηλεκτρονική ένθεση, συνδυασμοί ηλεκτρονικών μέσων /
βοκαλισμών / παραδοσιακών οργάνων, πολυμέσα
Πειραματική Mουσική
απροσδιοριστία και αλεατορική μουσική, σύνθεση με νόμους των πιθανοτήτων, αυτοσχεδιαζόμενη σύνθεση, αμετρική
μουσική, αλληλεπιδραστική μουσική, σιωπή-μουσική περιβάλλοντος, συνεργατική σύνθεση, παραστατική
σημειογραφία, μικροπολυφωνία, στατικές μαζικές συνηχήσεις, τονικές ολισθήσεις, μικρο- διαστήματα, ανοικτή φόρμα,
νέες ηχογόνες πηγές, τεχνικές πιάνου, προετοιμασμένο πιάνο, τεχνικές φωνής, τεχνικές παραδοσιακών οργάνων
METAMONTEPNIΣMOΣ 1970
Mινιμαλισμός Pάϊλυ, Pάιχ, Γκλας
τονικός και ατονικός μινιμαλισμός, επαναπροσδιορισμός της όπερας.
Eκλεκτικισμός Kραμπ, Mπάρμπερ, Mασγκρέηβ
νεοτονικότητα, νεορομαντισμός, εξωδυτικές επιρροές.
 Αντιστοίχιση των μουσικών όρων από το Εγχειρίδιο Μελέτης του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου για την
θεματική ενότητα ΕΠΟ 20: Η Μουσική στην Ευρώπη (Ν.Μάμαλη).

Κεφάλαιο 1:
Η Μουσική στην Ευρώπη κατά το Μεσαίωνα - από τη Μονωδία στην Πολυφωνία
(Μουσικοί όροι):

1. Φωνή: όρος που αντιστοιχεί είτε στην ανθρώπινη φωνή είτε στη μελωδία που «διαγράφει» ένα μουσικό
όργανο.
2. Αντίστιξη (contra punto= στιγμή έναντι στιγμής): συνθετική τεχνική με: α)μία κύρια φωνή (σοπράνο, υψηλή)
και τις υπόλοιπες φωνές σε συνοδευτικό ρόλο, σχηματίζοντας συγχορδίες (ομοφωνία) ,β)με ρυθμικά και
μελωδικά ανεξάρτητες φωνές (πολυφωνία).
3. Ομοφωνία: ρυθμική ομοιομορφία των φωνών.
4. Συγχορδία: Η (ταυτόχρονη και κάθετη) συνήχηση τριών ή τεσσάρων ή πέντε κ.ο.κ. φωνών.
5. Μελισματικό ύφος: Μελωδικό ύφος με χαρακτηριστικό τις πολλές νότες που αντιστοιχούν σε κάθε συλλαβή
του κειμένου.
6. Γρηγοριανό μέλος: Η λειτουργική μουσική της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, που πήρε το όνομα της από τον
Γρηγόριο τον Α', επίσκοπο Ρώμης από το 590 έως το 604. Του Γρηγοριανού Μέλους είχε προηγηθεί το
Αμβροσιανό Μέλος (4ος αιώνας). Ο Αμβρόσιος, επίσκοπος Μιλάνου, προσπαθώντας να βάλει τάξη στην
αναρχία των ύμνων που χρησιμοποιούσε η Δυτική Εκκλησία, καθόρισε τη χρήση 4 τρόπων (κλιμάκων) καθώς
και τους ύμνους που θα έπρεπε να ψάλλονται. Στο τέλος του 6ου αιώνα ο Πάπας Γρηγόριος αναθεώρησε και
πάλι το σύνολο των μελωδιών που χρησιμοποιούσε η Καθολική Εκκλησία και καθόρισε ποιες ακριβώς
μελωδίες θα ψάλλονται και σε ποιο σημείο της λειτουργίας.
7. Τροβαδούροι- τρουβέροι: τραγουδοποιοί κοσμικών, ερωτικών, λαϊκών τραγουδιών (δημιουργοί του κειμένου
και της μουσικής ). Τέλη 11ου αι. Ν. Γαλλία:Τροβαδούροι, 12ος αι. Β.Γαλλία Τρουβέροι και ερωτοτραγουδιστές
(Minnesangern) στο γερμανόφωνο χώρο.
8. Όργκανουμ: Τρόπος επεξεργασίας μίας μελωδίας με βάση την παράλληλη κίνηση δύο φωνών (προϋπόθεση: η
δημιουργία σύμφωνων διαστημάτων 8ης, 5ης ,4ης)
9. Διάστημα: Η απόσταση που «χωρίζει» δύο φθόγγους. Π.χ.: ΝΤΟ-ΣΟΛ: διάστημα 5ης . Δηλαδή: ΝΤΟ
(ρε),(μι),(φα),ΣΟΛ= 5 νότες.
10. Σύμφωνα διαστήματα: Τα διαστήματα, ανάλογα με την αίσθηση που προξενούν, διακρίνονται σε εύηχα
(σύμφωνα) ή σε έντονα (διάφωνα).
11. Ντισκάντους: Αρχές 12ου αι. είναι η εξέλιξη του όργκανουμ. Υπαγορεύει το συνδυασμό δύο μελωδιών που
κινούνται με αντίθετη κίνηση (ανοδικά- καθοδικά). Δεκτά (σύμφωνα) διαστήματα: 8ης, 5ης,4ης,3ης 6ης.
12. Τενόρ (tenor): Φθόγγοι μεγάλης (χρονικής-ρυθμικής) διάρκειας που συνοδεύουν την κύρια φωνή-μελωδία του
όργκανουμ. (Ο όρος ταυτίζεται με τον όρο βάσιμο, όπου βάσιμο εννοούμε την χαμηλότερη (βάση) συνοδευτική
φωνή μιας μελωδίας).
13. Κάντους φίρμους: Η βασική φωνή, η αρχική μελωδία, πάνω στην οποία δομείται ένα άσμα.
14. Γκιμέλ: (cantus gemellus: δίδυμο τραγούδι). Δίφωνο άσμα. Η κύρια φωνή συνοδεύεται από τη δεύτερη,
σχηματίζοντας (απόσταση) διάστημα 3ης ανιών ή κατιών.
15. Ψευδές βάσιμο( faux bourdon): Μελωδία που τοποθετείται ανάμεσα από τον Τενόρ και την κύρια φωνή με
σκοπό να εξομαλύνει το τραχύ άκουσμα των παράλληλων διαστημάτων 4ης. ( Τα διαστήματα 4ης ήταν
απαγορευμένα τον 15ο αι. στην Ευρώπη)
16. Μοτέτο: Μικρό κείμενο που εντάσσεται σε κάθε μουσική φράση του όργκανουμ. Το 1200 ήταν μία μελωδία
που συνδυαζόταν αντιστικτικά με ένα Γρηγοριανό άσμα. (Το ντούπλουμ όταν έχει κείμενο ονομάζεται μοτέτο).
17. Ντούπλουμ (duplum): Ελεύθερη φωνή – μελωδία, η οποία τοποθετείται πάνω από την υποστηρικτική φωνή
του Τενόρ.
18. Τρίπλουμ (triplum): Προσθήκη τρίτης μελωδίας (με λόγια εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους) στο μοτέτο.
19. Κανόνας: η σύνθεση στην οποία μία φωνή επαναλαμβάνεται (με αυστηρή μίμηση) από μία άλλη.
20. Σεκουέντσα: Προσθήκη κειμένου στο μακρύ μέλισμα της τελευταίας συλλαβής του Alleluia. Η κλασική
σεκουέντσα έχει δύο στίχους με την ίδια μελωδία, τους οποίους τραγουδούν δύο ημιχόρια εναλλάξ.
21. Πολυφωνικό σανσόν: Κοσμικό τραγούδι του 15ου αι. για 3-6 φωνές. Υπάρχουν διασκευές για μία φωνή με
συνοδεία λαούτου.
 22. Φροτόλα: Φαινομενικά λαϊκή πολυφωνική μορφή τραγουδιού των αριστοκρατικών και αστικών στρωμάτων
στο τέλος του 15ου αι. στην κεντρική και Β. Ιταλία. Ομοφωνική για 4 φωνές με κύρια φωνή τη soprano (η μόνη
με κείμενο), το basso είναι μια συμπληρωματική μελωδία, ενώ η alto και ο tenor είναι απλώς
συμπληρωματικές φωνές.
23. Κοράλ (choral): (χορικό). Με την επικράτηση της Μεταρρύθμισης ο Λούθηρος, κρίνοντας ότι το Γρηγοριανό
μέλος είναι περίπλοκο, επιχείρησε να προσφέρει στην Εκκλησία ένα ευρύ ρεπερτόριο από ύμνους, στη
γερμανική γλώσσα. Πρόκειται για ομαδικό τραγούδι με διανθισμένη μελωδία, με αρχικό σκοπό να εξοικειώσει
το εκκλησίασμα με τον ύμνο της ημέρας.
24. Μαντριγκάλι: κοσμικό τραγούδι ( συχνά και με ποιμενικό περιεχόμενο) που αντλεί τα θέματά του από τον
έρωτα και την αγάπη. Αρχικά ήταν για δύο φωνές και η γλώσσα του κειμένου ήταν λιτή.
25. Καντσόνε: μεταγραφή, επεξεργασία ή απομίμηση του σανσόν.
26. Κοντούκτους (conductus): Εκκλησιαστική συνθετική φόρμα. Αποτελεί ως τραγούδι για 1-3 φωνές το κύριο
είδος της εποχής της Notre Dame. Το περιεχόμενό του είναι θρησκευτικό αλλά όχι λειτουργικό (αργότερα
κοσμικό, ηθικό, πολιτικό), είναι πάντα λαμπρό και αποτελεί σοβαρή τέχνη των κληρικών.

Κεφάλαιο 2:
Ο 16ος αιώνας και η ώριμη αναγέννηση (Μουσικοί όροι):

1. Βιλανέλα: Χορευτικό στροφικό τραγούδι ναπολιτάνικης προέλευσης (συγγενικό με το balletto).Αρχικά ήταν

τρίφωνη ομοφωνική σύνθεση με κυρίαρχη την πάνω φωνή σε λαϊκότροπο ύφος. Αργότερα η σύνθεση γίνεται
τετράφωνη και πιο περίτεχνη (όμοια με το μαντριγκάλι).
2. Βίρτζιναλ: Ανήκει στην κατηγορία των νυκτών πληκτροφόρων οργάνων (νυκτά = έχουν μηχανισμό νύξης: ως
«πένες» χρησιμοποιούνται άκρες από φτερά πουλιών). Συγγενεύει με το σπινέττο και είναι μικρότερο από το
δημοφιλές πληκτροφόρο έγχορδο της εποχής, το τσέμπαλο.
3. Εκκλησιαστικό όργανο: Αερόφωνο όργανο που παράγει τον ήχο του με τη μηχανική διοχέτευση αέρα στους
αυλούς, οι οποίοι ελέγχονται από δύο ή περισσότερες σειρές πλήκτρων (registers) και μία σειρά
ποδοπλήκτρων (πεντάλ).
4. Κοράλ(choral): Χορικό: Στο παραδοσιακό χορικό οι μελωδίες τοποθετούνται στο επάνω μέρος μιας εξαιρετικά
απλής πολυφωνίας, μερικές φορές «νότα κόντρα νότα». Ο Μπαχ καλλιέργησε το είδος και έδωσε στη μελωδία
το ρόλο του κάντους φίρμους (σταθερή μελωδία με νότες μεγάλης διάρκειας), ενώ οι υπόλοιπες φωνές
«σχολίαζαν» το θρησκευτικό κείμενο.
5. Λαούτο: το επικρατέστερο οικιακό όργανο του 16ου αι. Με αυτό παίζονται τα πάντα: συνοδεία τραγουδιού
(σόλο και χορωδίας), μεταγραφές φωνητικών έργων, πρελούδια, τοκάτες, παραλλαγές κ.λπ.
6. Μοτέτο: θρησκευτικό( πολλές φορές βασισμένο σε χωρία της Βίβλου) πολυφωνικό έργο, με ή χωρίς ενόργανη
συνοδεία.
7. Μαντριγκάλι: Εξελίσσεται, ως κοσμικός αντίποδας του μοτέτου, σε ένα περίτεχνο και εκφραστικό είδος ,με
χαρακτηριστικό μανιερισμό. Το κείμενό του αποτελείται από ελεύθερους στίχους και η μουσική μορφή
διαρθρώνεται με βάση το κείμενο σε μιαν ακολουθία μικρών τμημάτων, που υπογραμμίζουν ιδιαίτερα σημεία
του κειμένου και λέξεις. Το ιταλικό μαντριγκάλι, είναι πεντάφωνο ή και εξάφωνο και παρουσιάζει μεγάλη
ρυθμική, αρμονική και χρωματική ποικιλία, με εναλλασσόμενους τονισμούς λέξεων, αντίθετες κινήσεις και
πλούσια μιμητικά μέρη. ( Αντιπροσωπευτικός συνθέτης: Μοντεβέρντι).
8. Πολυφωνικό σανσόν: Τετράφωνη σύνθεση τύπου μοτέτου με την κύρια μελωδία στον tenor. Το γαλλικό
σανσόν δέχεται επιρροές από το μαντριγκάλι με εκφραστική απόδοση των κειμένων και με έντονη
χρωματικότητα.
9. Πρελούδιο: = προανάκρουσμα. Οργανικό κομμάτι για πληκτροφόρο ή λαούτο, το οποίο χρησιμοποιείται ως
εισαγωγή σε φωνητικά έργα όπως τραγούδια, μοτέτα, μαδριγάλια, χορικά.
10. Ριτσερκάρε: Πολυφωνική σύνθεση στο ύφος του μοτέτου: κάθε τμήμα του έργου στηρίζεται στη μίμηση με ένα
νέο θέμα. Είναι πρόδρομος της Φούγκας και εκτελείται από πληκτροφόρα όργανα.
11. Ταμπουλατούρα: Πρακτικοί συμβολισμοί των φωνών με φθογγόσημα, γράμματα ή αριθμούς.
12. Τοκάτα: Δεξιοτεχνική σύνθεση με ελεύθερο και ραψωδιακό ύφος, συνήθως για εκκλησιαστικό όργανο ή
τσέμπαλο. Στην Μπαρόκ περίοδο χρησιμεύει ως εισαγωγή σε μία Φούγκα.
13. Φροτόλα: Κυρίως ερωτική ποίηση, εξελίχθηκε σε αντιστικτική επεξεργασία των φωνών. Αντικαταστάθηκε από
τη Βιλανέβα και το Μαντριγκάλι.
Κεφάλαιο 3:
Ο 17ος αιώνας , η Μουσική Μπαρόκ (Μουσικοί όροι):

1. Άρια: Λυρικό τραγούδι για σόλο φωνή και ορχηστρική συνοδεία που εκφράζει γενικά έντονο συναίσθημα.
Απαντάται στην όπερα, στην καντάτα και στο ορατόριο.
2. Αριόζο: Σύντομο κομμάτι, όμοιο με την άρια.
3. Καντάτα: Φωνητικό είδος για μονωδούς, χορωδία και οργανικό σύνολο που βασίζεται σε κείμενο δραματικού ή
ποιητικού χαρακτήρα. Αποτελείται από διάφορα μέρη που περιλαμβάνουν ρετσιτατίβα, άριες και σύνολα.
4. Ρετσιτατίβο: Σολιστική φωνητική απαγγελία που ακολουθεί τις μεταπτώσεις του κειμένου, ενώ έχει συχνά
αλματική κίνηση. Συναντάται στην όπερα, την καντάτα, το ορατόριο.
5. Πληκτροφόρο όργανο: Όργανο το οποίο χρησιμοποιεί μηχανισμό πλήκτρων(σειρά από «κλειδιά» που
παίζονται με τα δάκτυλα του εκτελεστή) για να παράγει ήχο. Τα πληκτροφόρα όργανα (είναι πολυφωνικά) του
Μπαρόκ είναι το εκκλησιαστικό όργανο, το τσέμπαλο και το κλαβίχορδο.
6. Βιολί: Όργανο με την υψηλότερη έκταση στην οικογένεια των εγχόρδων με δοξάρι. Εμφανίζεται πλήρως
εξελιγμένο στις αρχές του 16ου αι., στη Β. Ιταλία.
7. Ιντερμέδιο: Κωμικό ενδιάμεσο τμήμα (ιντερλούδιο) που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις πράξεις μιας σοβαρής
όπερας του 18ου αι.
8. Κοντσέρτο Γκρόσο: (κοντσέρτο= σύνθεση αρκετά μεγάλων διαστάσεων κατά τη διάρκεια της οποίας ένα ή και
περισσότερα όργανα έρχονται σε διάλογο με την ορχήστρα). Στο κοντσέρτο γκρόσο, που αναπτύχθηκε κατά τη
διάρκεια του μπαρόκ, ένα μικρό σύνολο από όργανα, που ονομάζονταν concertino, έρχονταν σε συνεχή
διάλογο με ένα μεγαλύτερο που ονομάζονταν tutti .(ή ριπιένο).
9. Μονωδία: Φωνητικό είδος, στο οποίο κυριαρχεί μία και μοναδική μελωδία.
10. Μούσικα ποέτικα (musica poetica): Η γέννηση της μουσικής μορφολογίας -ως μια πρώτη προσπάθεια
μορφολογικής προσέγγισης- συναντάται στα κείμενα του Joachim Burmeister "Musica poetica" το 1606. Στη
Musica poetica (μουσική ποιητική) χρησιμοποιήθηκαν συγκεκριμένοι όροι για την περιγραφή υφολογικών
παραστάσεων, φωνητικών συνδυασμών, μουσικών φράσεων και ενοτήτων, στοιχείων επαναλήψεων,
μελωδικών αλυσίδων, αντιφωνικών συνδυασμών, κ.λπ.
11. Μούσικα πράκτικα (musica practica) Ο όρος Musica Practica στην Αναγέννηση, ως συνέχεια της μεσαιωνικής
Musica Instrumentalis του Βοήθιου, απέδιδε τη μουσική που παράγεται από την ανθρώπινη φωνή και από τα
μουσικά όργανα, την τέχνη του ήχου.
12. Μπαρόκ: Εκφράζει τις εντυπώσεις και τα συναισθήματα του ανθρώπου, μέσα από μια τυποποιημένη
απεικόνιση της «φανταστικής πραγματικότητας».
13. Ορατόριο: Έργο μεγάλης διάρκειας, κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου, για σολίστες, χορωδία και ορχήστρα,
χωρίς σκηνική δράση.
14. Όπερα: Το μουσικό δράμα στο οποίο συνδυάζεται η φωνητική και η οργανική μουσική με την ποίηση και τη
θεατρική πράξη, τα σκηνικά και τις ενδυμασίες.
15. Ποιμενικό δράμα: Μουσική σύνθεση που αναφέρεται στη βουκολική ζωή.
16. Ριτορνέλο: Σύντομο επανερχόμενο οργανικό πέρασμα που απαντάται στην άρια και στο μπαρόκ κοντσέρτο.
17. Ρετσιτατίβο: Σολιστική φωνητική απαγγελία που ακολουθεί τις μεταπτώσεις του κειμένου, ενώ έχει συχνά
αλματική κίνηση. Συναντάται στην όπερα, την καντάτα και το ορατόριο.
18. Τρίο σονάτα: Τύπος σονάτας δωματίου γραμμένη σε τρία μέρη (φωνές): δύο μελωδικές γραμμές και συνεχές
βάσιμο. Απαιτεί τέσσερις εκτελεστές για την παρουσίασή της.
19. Tactus: Η αρχή του μέτρου.
20. Τσέμπαλο: Πληκτροφόρο όργανο του πρώιμου μπαρόκ, που οι χορδές του νύσσονται με άγκιστρα αντί να
κρούονται με σφύρες όπως στο πιάνο.
21. Ύφος κοντσερτάτο: Βασίζεται στην εναντίωση ανάμεσα σε δύο ανόμοιους ηχητικούς όγκους (πολυχορικότητα).

Κεφάλαιο 4:
Ο 18ος αιώνας, το όψιμο Μπαρόκ και η Κλασική Βιεννέζικη Σχολή (Μουσικοί όροι):

1. Αισθαντικό ύφος: Χαρακτηριστικός τρόπος παρουσίασης των μουσικών στοιχείων (μελωδία, ρυθμός, αρμονία,
δυναμική, μορφή κ.λπ.)
2. Ζίνγκσπιλ: Τραγουδιστό θέατρο με απαγγελλόμενους διαλόγους και τραγούδια
3. Ιντερμέτζο: Μικρό λυρικό κομμάτι ή μέρος έργου που συχνά προορίζεται για πιάνο. Τα ιντερμέτζι είναι
σύντομες αυτοτελείς κωμικές σκηνές με μουσική, που ερμηνεύονταν ανάμεσα στις πράξεις της σοβαρής
όπερας για να ψυχαγωγείται το κοινό. Από αυτά προέκυψε η όπερα μπούφα.
4. Ύφος gallant: Συνθετικός τρόπος γραφής με ευχάριστο ψυχαγωγικό ύφος,με κύριο σκοπό την ανάδειξη της
γοητείας και της λεπτότητας, με προτίμηση στην τραγουδιστική μελωδικότητα, τα χαριτωμένα ποικίλματα, τη
χαλαρή συνοδεία.( Εκπρόσωπος: Κουπερέν). Προορίζεται για κλειδοκύμβαλο και βιολί.
5. Φόρμα σονάτα: έκθεση, ανάπτυξη, επανέκθεση. Οργανικό είδος με πολλά μέρη για σολίστα ή μικρό σύνολο.
Το πρώτο μέρος του κύκλου σονάτας αποτελείται από τρία τμήματα: Την έκθεση όπου παρουσιάζονται τα
θέματα, την Ανάπτυξη όπου αναπτύσσεται το θεματικό υλικό και την Επανέκθεση όπου επαναλαμβάνονται τα
θέματα.
6. Κουαρτέτο εγχόρδων: Σύνολο μουσικής δωματίου που απαρτίζεται από δύο βιολιά, μία βιόλα και ένα
βιολοντσέλο. Ως όρος στη σύνθεση σημαίνει μία πολυμερής δημιουργία για αυτά τα όργανα.
7. Οπερά κομίκ (opera comique): Παρίσι, αστική κωμική όπερα με απαγγελλόμενους διαλόγους.
8. Όπερα μπούφα (buffa): Νάπολη, εύθυμη όπερα, αναπτύχθηκε από τα ενδιάμεσα μέρη της όπερα seria, με
αντικείμενο της τα αστικά θέματα της commedia dell’ arte.
9. Θύελλα και Ορμή: Ρεύμα το οποίο αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα διαμόρφωσης του κλασικού ύφος. Στόχος
του ήταν να συγκινήσει και να αιφνιδιάσει τον ακροατή, με αντιπροσωπευτική έκφρασή του το δράμα,
υιοθετώντας τη γοητεία της μελωδίας, τα πολύμορφα ποικίλματα και το δεξιοτεχνικό επίπεδο. Εκδηλώθηκε
στην Γερμανία το 1770 με εκπροσώπους τους Χάμαν και Χέρντερ.
10. Κλασικό ύφος: Ύφος λιτό, χωρίς υπερβολές, με νοήματα υψηλά και ευγενή και τρόπο έκφρασης σαφή και
κατανοητό, σε κατά το δυνατόν πλατύτερα κοινωνικά στρώματα. Οι συνθέτες Χάιντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν
θεμελιώνουν τους κανόνες της ενότητας, της ελευθερίας και της τάξης μέσα από το κλασικό ύφος το οποίο
υλοποιείται μέσα από τη φόρμα σονάτας.
11. Κρεσέντο : βαθμιαία αύξηση της έντασης.
12. Φούγκα: Δημοφιλής πολυφωνική μορφή της μπαρόκ περιόδου της οποίας ένα ή περισσότερα θέματα
αναπτύσσονται με αντιστικτικές τεχνικές που βασίζονται στη μίμηση. ( Συνθέτης:Μπαχ, έργο:
Καλοσυγκερασμένο κλειδοκύμβαλο).
13. Φωνητικό σύνολο: Συνηθέστερη κλασική μορφή είναι οι τετράφωνες φωνητικές συνθέσεις (=χορωδία).
14. Σχολή του Μάνχαϊμ: Βασίζεται στην τάση να απλουστευθεί η μουσική γλώσσα. Εγκαταλείπεται η πολυφωνία,
επικρατεί η ομοφωνία μέσα από απλές και χαριτωμένες μουσικές φράσεις, γίνεται συχνή αναφορά σε
διάφορα λαϊκά μελωδικά πρότυπα και υιοθετείται η σχετική απλότητα στην αρμονική συνοδεία. (Ανάλογη
τάση προς το ανάλαφρο και το λεπτεπίλεπτο επικράτησε και στις άλλες τέχνες με το ροκοκό ). Οι εκπρόσωποι
της Σχολής (Στάμιτς, Ρίχτερ, Κάναμπιχ) καλλιέργησαν κυρίως τη συμφωνική μουσική, χρησιμοποιώντας στη
βάση της σύνθεσης διάφορα πνευστά όργανα. Μεγάλες καινοτομίες: α) εισαγωγή εκφραστικών διακυμάνσεων
στην εκτέλεση (κρεσέντο) β) χρησιμοποίηση δεύτερου θέματος στο πρώτο μέρος της συμφωνίας έτσι ώστε η
έκθεση των δύο θεμάτων, η σχετική ανάπτυξή τους και στο τέλος η επανέκθεσή τους να προαναγγείλει την
κλασική φόρμα σονάτας.
15. Σφορτσάντο: Εκφραστική διακύμανση, σημαίνει ξαφνικά δυνατά, με ιδιαίτερο τονισμό: ισχύει για έναν φθόγγο
ή συγχορδία.
16. Τοκάτα: Ελεύθερη μορφή με γρήγορα περάσματα, φιγούρες, συγχορδίες. Εμφανίζεται πια ως χαρακτηριστικό
ζευγάρι της φούγκας.
17. Ορατόριο: Τα αποσπάσματα από τη Βίβλο γίνονται έμμετρα και αποτελούν άσματα, άριες και χορωδιακά έργα.
(πχ. Το Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο του Μπαχ). Πολλά κομμάτια προέρχονται από παλιές κοσμικές καντάτες
( φωνητικά έργα) που αποκτούν νέο θρησκευτικό χαρακτήρα.
18. Πρελούδιο:. Τον 19ο αι. αποκτά αυτόνομο χαρακτήρα.
19. Στρέτο: Μέρος της Φούγκας. Αποτελεί την επεξεργασία του θέματος και τη μεταφορά του σε μία άλλη φωνή
πριν ακόμα το τελειώσει η προηγούμενη (φωνή), χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η αναστροφή, αντιστροφή,
μεγέθυνση, σμίκρυνση.
20. Συμφωνία: Μεγάλο τετραμερές έργο για ορχήστρα, κατά το πρότυπο της σονάτας. ( Συνθέτες: Χάιντν,
Μότσαρτ, Μπετόβεν).
21. Όπερα seria: Νάπολη, σοβαρή- τραγική όπερα, με πλούσια συναισθήματα και δράση.
Κεφάλαιο 5:
Η Μουσική κατά το 19ο αιώνα- Ο Ρομαντισμός (Μουσικοί όροι):

1. Συμφωνικό Ποίημα: Ορχηστρική μορφή ενός μέρους, η οποία: αναπτύσσει μία ποιητική ιδέα, υποβάλλει μία
σκηνή ή δημιουργεί μία διάθεση.
2. Λιντ (ή Ληντ) (Lied): Το τραγούδι στα γερμανικά. Ο όρος αναφέρεται συχνά στο έντεχνο τραγούδι για σόλο
φωνή με τη συνοδεία πιάνου του 19ου αιώνα. (Εκπρόσωπος: Φραντς Σούμπερτ)
3. Οπερέτα: Η Οπερέτα είναι ένα διεθνές θεατρικό είδος όπερας σε μικρότερη, απλούστερη και ελαφριά
απόδοση με περισσότερο κωμικό χαρακτήρα, της οποίας ένα μεγάλο μέρος είναι πρόζα. Πρωτοεμφανίσθηκε
στη Γαλλία. {Ως δημιουργός της φέρεται ο Ιάκωβος Όφενμπαχ. Από την Γαλλική οπερέτα δημιουργήθηκε η
Βιεννέζικη (Γερμανική) που αναδείχθηκε ιδιαίτερα από τον Γιόχαν Στράους τον νεότερο, κύριο χαρακτηριστικό
της οποίας πλέον είναι το βαλς}.
4. Συνολικό έργο Τέχνης: Πρόκειται για ένα έργο τέχνης που ενσωματώνει αναφορές σε άλλες τέχνες.(Ως σύνοψη
όλων των τεχνών). Χρησιμοποιήθηκε από τον Βάγκνερ για να χαρακτηρίσει τα «πολυμορφικά» θεάματα που
εκείνος πρώτος (φαίνεται ότι) εισήγαγε στην Ευρώπη: για πρώτη φορά όχι απλώς η ορχήστρα δεν βρίσκεται
στο επίκεντρο ενός μουσικού κονσέρτου, αλλά αποκρύπτεται εντελώς, η σκηνή συσκοτίζεται και τη θέση της
ορχήστρας παίρνει μια φαντασμαγορία εικόνων, χρωμάτων, φωτισμών κ.λπ.. Παραδείγματα τέτοιων έργων
τέχνης συναντούμε στα μελοδράματα, σε κάποιες σύγχρονες εικαστικές εγκαταστάσεις, στα μιούζικαλ (ο
Βάγκνερ θεωρείται κλασσικά πρόδρομος του μιούζικαλ και του ροκ υπερθεάματος), αλλά, όπως παρατηρούμε,
όλα τα παραπάνω δεν συνιστούν ξεχωριστές τέχνες, αλλά μάλλον το καθένα αποτελεί μια ιδιαίτερη
πραγμάτωση της ευρύτερης τέχνης στην οποία ανήκει. ( Γερμανικός όρος: gesamtkunstwerk= "συνολικό έργο
τέχνης").
5. Προγραμματική μουσική: Οργανική μουσική με λογοτεχνικούς ή εικονογραφικούς συσχετισμούς, ιδιαίτερα
δημοφιλής κατά τον 19ο αιώνα.
6. Εξαγγελτικό μοτίβο (Leitmotiv): Οδηγητικό μοτίβο. Βασικό επανερχόμενο θέμα που αντιπροσωπεύει ένα
χαρακτήρα, ένα αντικείμενο, ή μια ιδέα και συναντάται συχνά ως συστατικό στοιχείο στις όπερες του Βάγκνερ.
7. Μουσικό δράμα (Βάγκνερ): όρος που χρησιμοποίησε ο Βάγκνερ για τις όπερές του.
8. Λυρικό δράμα: Έργο γραμμένο χωρίς διάκριση μερών: οι σκηνές και το κείμενο αποτελούν τη βάση μιας
συνεχούς μουσικής με «συνεχή μελωδία» και δράση, ομιλούμενο τραγούδι, χρήση λάιτμοτιφ, εκτελεσμένο
από μια ορχήστρα με πολλά ηχοχρώματα και ιδιαίτερη εκφραστική αρμονία.
9. Βερισμός: «Οπερατικός ρεαλισμός», ύφος δημοφιλές στην Ιταλία του 1890, το οποίο προσπάθησε να
μεταφέρει το νατουραλισμό στο λυρικό θέατρο.
10. Εθνική σχολή: Η συνειδητοποίηση της μουσική υπόστασης και του παρελθόντος ενός λαού, σε συνδυασμό με
την προβολή της ιδιάζουσας μουσικής γλώσσας και του εκάστοτε τοπικού χρώματος στις συνθέσεις,
αποτελούν την εθνική ταυτότητα ενός έργου και συνεπώς συμβάλουν στη δημιουργία μιας «σχολής» που
συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά εκείνα που καθορίζουν αν ένα μουσικό έργο είναι ουγγρικό, τσέχικο ή
ιταλικό.
11. Μεγάλη όπερα (grand opera): Ύφος της ρομαντικής όπερας που αναπτύχθηκε στο Παρίσι, με σοβαρή ιστορική
θεματολογία, τεράστια χορωδιακά, σκηνές πλήθους, χορευτικά επεισόδια, πλούσιες ενδυμασίες και
εντυπωσιακά σκηνικά.

Κεφάλαιο 6:
«Ο 20ος αιώνας» (Μουσικοί όροι):
1. Αλεατορισμός: Η αλεατορική μουσική είναι η απροσδιόριστη μουσική, της οποίας ορισμένα στοιχεία (όπως το
ύψος, ο ρυθμός ή η φόρμα) καθορίζονται από την επιλογή ή την τύχη.
2. Ατονικότητα: Ολική εγκατάλειψη της τονικότητας. Η ατονική μουσική κινείται από το ένα επίπεδο διαφωνίας
στο επόμενο, χωρίς ενδιάμεσες περιοχές χαλάρωσης.
3. Ανοικτό έργο (ή ανοικτή φόρμα): Στη σύγχρονη μουσική του ακαθορίστου υποδεικνύονται σαφώς κάποιες
λεπτομέρειες της σύνθεσης, αλλά η συνολική δομή διαμορφώνεται από την επιλογή ή την τύχη.
4. Δωδεκάφθογγο σύστημα: Μουσική του 20ου αιώνα που βασίζεται στην ελεύθερη χρήση των δώδεκα φθόγγων
της χρωματικής κλίμακας χωρίς κεντρική νότα ή «τονική». Η διάταξη των δώδεκα χρωματικών φθόγγων
καθορίζεται από το συνθέτη με σκοπό τη δημιουργία μιας βάσης πάνω στην οποία θα εκτυλιχθεί ένα
δωδεκαφθογγικό έργο.
5. Εθνομουσικολογία: Η επιστήμη που καταγράφει τις γλωσσικές, κοινωνικές, μουσικές ρίζες διαφορετικών
πολιτισμικών παραδόσεων και ανιχνεύει τους απομακρυσμένους, από τη δυτικοευρωπαϊκή μουσική
 παράδοση, εναλλακτικούς τρόπους μουσικής γραφής. Εμπνευστές αυτής της επιστήμης: Μπέλα Μπάρτοκ,
Ζόλταν Κόνταλι.
6. Ηλεκτροακουστική μουσική: Όρος που υιοθετήθηκε το 1955, ο οποίος περιγράφει «όλες τις μουσικές οι ήχοι
των οποίων είναι ακουστικοί ή σύνθετοι, επεξεργασμένοι και συναρμοσμένοι σε μορφή αναλογικού ή
ψηφιακού σήματος, τόσο κατά τη διάρκεια της συναυλίας όσο και σε εργαστήριο (στούντιο), και μεταδίδονται
από ηχεία».
7. Ηλεκτρονική μουσική: Δημιουργία έργου με χρήση γεννητριών ήχων ή θορύβων, φίλτρων, διαμορφωτών
συχνοτήτων και συσκευών ελέγχου
8. Μουσικό θέατρο: Η αποκάλυψη της θεατρικής διάστασης του ενόργανου παιξίματος. Οι ερμηνευτές (π.χ.
βιολιστής, φλαουτίστας κ.λπ.) συμμετέχουν σε ένα μουσικό δρώμενο ψυχολογικών και κοινωνικών σχέσεων.
Για παράδειγμα, στο έργο του Κάγκελ ο «Αγώνας» οι βιολοντσελίστες υποκρίνονται ότι συγκρούονται και τον
ρόλο του διαιτητή αναλαμβάνουν τα κρουστά.
9. Νεοκλασικισμός: Όρος, ο οποίος υπεβλήθηκε από τους μουσικοκριτικούς της δεκαετίας του 1920 και
αφορούσε τους συνθέτες που άντλησαν τους τίτλους των έργων τους από την κλασική αρχαιότητα, ενώ
παράλληλα απέρριψαν την ψυχολογική σκιαγράφηση των ηρώων της όπερας και την εκφραστική μουσική
γραφή του 19ου αιώνα. (Συνθέτης-πρότυπο: Ερίκ Σατί).
10. Πολυτονικότητα: Συνθετική «τεχνική» του 20ου αιώνα, η οποία χρησιμοποιεί ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες
τονικότητες μέσα σε ένα έργο.
11. Σειραϊσμός: Μέθοδος σύνθεσης όπου τα διάφορα μουσικά στοιχεία ενός έργου (ύψος, ρυθμός, δυναμική,
ηχόχρωμα) οργανώνονται σε σταθερές σειρές.
12. Στοχαστική μουσική: Η εφαρμογή στη μουσική σύνθεση μαθηματικών αρχών, αρχιτεκτονικών και φυσικών
δομών, με στοιχεία από τη θεωρία των συνόλων, τη θεωρία των πιθανοτήτων, την άλγεβρα Μπουλ, τη θεωρία
των παιγνίων, τη θερμοδυναμική, την κινητική θεωρία των αερίων κ.λπ. Εισηγητής: Γιάννης Ξενάκης.
13. Συγκεκριμένη μουσική: Μουσική η οποία κατασκευάζεται χρησιμοποιώντας (σαν πρώτη ύλη) ήχους από τη
φύση (καλπασμός αλόγου, άνεμος, κεραυνός), (αλλά και ήχους της πόλης όπως φρενάρισμα, τρίξιμο πόρτας,
σειρήνες κ.λπ.), τους οποίους ηχογραφεί και επεξεργάζεται ηλεκτρονικά (σε studio).
14. Τζαζ: Μουσικό ύφος που δημιουργήθηκε κυρίως από μαύρους Αμερικανούς στις πρώτες δεκαετίες του 20ου
αιώνα, στο οποίο αναμιγνύονται στοιχεία από την αφρικανική μουσική, με στοιχεία από την έντεχνη και λαϊκή
παράδοση της Δύσης.