GRADE 9 ARALING PANLIPUNAN
Modyul 2
Q1, WK3-5
Aralin: Kakapusan
Layunin: at sa pagtatapos ng aralin ang mga mag-aaral ay inaasahan na;
• Natataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw- araw na
pamumuhay ng bawat pamilya at ng lipunan.
• Nasusuri ang iba’t-ibang sistemang pang-ekonomiya
Mga Sanggunian:
Araling Panlipunan 9, Vibal-Ekonomiks para sa Kaunlaran, David Jensen G. Rosario
Jr., Mark Joseph Z. Arisgado 2017, Rex- Kayaman Ekonomiks, Consuelo M. Imperial,
Eleanor D. Antonio, Evageline M. Dallo, Maria Carmilita B. Samson, Celia D. Soriano,
2018,
www.rexintective.com
Mula sa kahulugan ng ekonomiks, alam na natin na sentral sa pag-aaral nito ang
pagpili ng mga alternatibong aksiyon ayon sa kakapusan ng mga pinagkukunang-yaman
na mayroon.
Alokasyon ng Pinagkukunang Yaman
Ang alokasyon ng mga pinagkukunang yaman ay isinasagawa upang sagutin ang
mga problemang pang-ekonomiya. Sa tulong ng mga pamilihan ay nakikita kung paano
isinasagawa ang alokasyon. Ito ang mekanismo ng pamamahagi ng mga likas na yaman,
yamang tao, at yamang pisikal sa iba’t ibang paggagamitan ng mga pinagkukunang yaman
ay magagawa ng iba’t ibang pamamaraan. Isa na rito ang pagpapalawak ng gamit sa mga
ito.
Magiging malawak ang paggamit ng mga pinagkukunang yaman sa tatlong paraan.
1. Ang epektibo, maayos at matalinong paggamit
2. Pamumuhunan
3. Paggamit ng makabagong teknolohiya
Ang epektibo, maayos, at matalinong paggamit ng mga pinagkukunang yaman ay
mahalaga upang ang kapakinabangan sa mga ito ay lubusang makamit. Ang
konserbasyon ay kailangang gawin, sapagkat ang mga likas na yaman ay nauubos. Ang
konserbasyon ay ang matalinong paggamit ng mga likas na yaman. Ito ay isinasagawa
upang ang susunod na henerasyon ay mayroong aabutan at gagamitin na mga likas na
yaman. Ang wastong paggamit ng mga likas na yaman ay makatutulong sa pagpapaunlad
ng ating ekonomiya.
Ang pamumuhunan sa mga piangkukunang yaman ay isinasagawa upang higit na
mapaunlad at mapakinabangan ang mga ito. Ang pamumuhay ay pagdaragdag ng kapital
upang maisagawa ang mga gawain. Bumibili ng mga dekalidad at mataas na uri ng binhi
tulad sa palay at iba pang pananim upang mapataas ang produksiyon ng bigas, gayundin
naman ang iba pang halaman at pananim. Ang modernong makinarya at kagamitan ay
binibili upang magamit sa pagpapabilis ng pagproseso ng paglikha ng mga produkto. Ang
pamumuhunan sa pisikal na yaman ay ginagawa upang maiwasan ang epekto ng
depresasyon. Ang pagbibigay ng edukasyon, pagsasanay, at workshop sa yamang tao lalo
na ang mga lakas paggawa ay isinasagawa upang malinang at mapaunlad ang kanilang
kakayahan at kasanayan. Hangad ng pamahalaan na maging produktibo ang mga
manggagawa ng bansa.
Ang paggamit ng makabagong teknolohiya ang nagpapabilis at nagpapadali sa
produksiyon. Ito ay magbubunga ng mataas na produksiyon na magbibigay ng
pagkakataon sa mataas na pagkunsumo sa bansa. Mas mapaparami ang paglikha ng mga
produkto na magagamit ng mga mamamayan at maaari ding gamitin na panluwas sa ibang
bansa. Dahil sa kakapusan, matututo ang mga tao at bansa na gumawa ng tamang
desisyon upang piliin ang mga pangangailangan na dapat matagpuan.
Ang lokasyon ng mga pinagkukunang yaman ay dapat bigyan-pansin ng bawat
bansa upang masiguro na ang mga pangangailangan ng bansa ay matugunan kahit
nahaharap sa suliranin ng kakapusan.
Mga Sistemang Pang-ekonomiya
Ang sistemang pang ekonomiya ay sumasaklaw sa mga estruktura, institusyon, at
mekanismo na batayan sa pagsasagawa ng mga gawaing pamproduksiyon upang sagutin
ang mga pangunahing katanungang pang-ekonomiya. Walang perpektong sistema na
angkop sa isang bansa, kaya ito ay maaaring baguhin ayon sa pangangailangan ng
ekonomiya.
Mga Uri ng Sistemang Pang-ekonomiya
May iba’t ibang uri ng eekonomiya ayon sa sistema na ginagamit. Una, tradisyonal
na ekonomiya, ikalawa, ang market na ekonomiya, ikatlo, ang command na ekonomiya, at
pang-apat, ang pinaghalong ekonomiya. May iba’t ibang pamamaraan ng pagsagot sa
mga pangunahing suliranin sa ekonomiks, ang apat sa sistemang pang-ekonomiya.
Paghahambing ng mga Sistemang Pang-ekonomiya
Sistemang Pang- Ano ang gagawin? Paano ito Parakanino ang
ekonomiya gagawin? gagawin?
Tradisyonal Ayon sa kinagawian, Naaayon sa Nakasentro sa
tradisyon, at tradisyon at tradisyon ng pamilya
1
 gampanin kinagawain at mga tribu humina nang lumago at lumawak ang kalakalan at ng umunlad ang bayan at ang paglawak
Market Pinagpapasiyahan Ayon sa indibidwal Ayonsa indibidwal ng paggamit ng makinarya sa industriya.
ng indubidwal ayon
sa merkaado Merkantilismo
Command Pinagpapasiyahan Ayon sa estado Ayon sa estado Sa pagitan ng ika-15 at ika-18 siglo, umiral sa Europe ang sistemang
ng estado merkantilismo na ang batayan ng kapangyarihan ng bansa ay ang dami ng supply ng ginto
Pinaghalo (mixed) Pinagpapasiyahan Ayon sa estado at Ayon sa estado at at pilak. Ito ang simula ng pananakop at pakikipaglaban upang makalikom ng
ng estado at indibiwal indibidwal mahahalagang metal na ito. Kaya, hinigpitan ang control ng pamahalaan sa pambansang
indibidwal ekonomiya upang matiyak ang supply ng hilaw na materyales kahit abala ang mga
merkantilista sa paglikom ng ginto at pilak. Ginagamit ng merkantilistang bansa ang
Tradisyonal na Ekonomiya mahahaling produkto at armas na kailangan ng kanilang bansa.
Ang ganitong uri ng ekonomiya ay sinasagot ang mga suliraning pang-ekonomiya
sa pamamagitan ng mga tradisyon, paniniwala, kagawian, at patakaran ng lipunan. Ang Maraming bansa sa Europe ang nagbigay-pansin sa paglilikom ng maraming ginto
bawat tao sa ekonomiyang ito ay batid ang kanyang gampanin at tungkulin sa lipunan. at pilak at ito ay kanilang isinagawa sa pamamagitan ng pananakop sa mahihinang bansa.
Ngunit, wala silang karapatan na magdesisyon sa mga uri ng produkto at serbisyo na Ang mga kolonyang bansa ang nagsisilbing taga-supply ng mga hilaw na materyal at
gusto nilang matamo. pamilihan ng mga produktong nilikha ng mananakop na bansa. Ang Britain, Netherlands,
france, at Spain ang ilan sa mga bansang gumamit ng sistemang ito. Ang sistemang ito ay
Ang lipunan ang nagdedesisyon sa mga produkto at serbisyo na gagawin at hindi na umiiral bilang sistemang pang-ekonomiya ng mga bansa sa kasalukuyan. Ito ay
ipamamahagi batay sa kanilang tradisyon at kinagawian. Nangangahulugan na ang bahagi na lamang ng uri ng pangangalakal sa loob ng bansa.
pagsagot sa mga suliraning pang-ekonomiya ay naiimpluwesiyahan ng kanilang
paniniwala at kaugalian. Kapitalismo
Ang rebolusyong industriyal ang nagbibigay-daan sa pagkilala ng mga karapatan
Market na Ekonomiya ng pribadong sektor sa pagpapaunlad ng industriya. Kaya sa kalagitnaan ng ika-17 siglo
Sa sistemang ito, ang pagdedesisyon sa pagsagot sa mga suliraning ano, paano ay binigyang-pansin ang ideya ni Adam Smith, ang may akda ng ng “An Inquiry into the
at para kanino ang gagawin ay isinasagawa ng indibidwal at pribadong sektor. Nature and Causes of the Wealth of Nations”, ukol sa paggalaw at at paglago ng
sistemang pamilihan, gayundin ang papel na gagampanan ng pamahalaan sa
Ang market o pamilihan ay nagpapakita ng organisadong transaksiyon ng mamimili pamamahala ng ekonomiya. Si Adam Smith ay tinawag na “Ama ng Makabagong
at nagbibili. Ekonomiks”. Sa doktrina ng Laissez-faire ni Adam Smith, sinasabing ang pamahalaan ay
hindi dapat makialam sa pagpapaunlad at pagpapatakbo ng mga indibidwal sa mga
Pyudalismo industriya at negosyo. Ang dapat pagtuunan ng pansin ng pamahalaan ay ang
Ang piyudalismo ay may kinalaman sa pagmamay-ari ng lupa. Pinagkakalooban ng pagpapanatili ng kaayusan at kapayapaan ng bansa. Isinulat niya na ang hangaring
lupa ang mga taong naglingkod sa mga feudal lord, ang tawag sa nagmamay-ari ng lupa. tumubo at kompetisyon ang nagpapasigla sa ekonomiya. Ito ang umiiral na sistemang
Vassals ang tawag sa mga taong nagkakaloob ng serbisyo at nagbibigay ng proteksiyon kapitalismo sa kilala rin sa free enterprise system. Binigyang-pansin din ni Smith ang
sa mga feudal lord. Sila ay pinagkalooban ng lupa na tinatawag na fief bilang kabayaran. pagsulong ng mga negosyo na bunga ng kompetisyon at pansariling interes ang
nagtutulak sa mamimili na bumili ng mga produkto na nais nila, samantalang ang mga
Ang mga gawaing pang-agrikultura tulad ng pagbubungkal ng lupa ay isinasagawa prodyuser ay nakalilikha ng produkto na naibebenta sa mga mamimili at nagtatamo ng
sa loob ng manor. Ang manor ay ang sentro ng agrikulturang gawain noong panahon ng tubo. Ang ganitong sitwasyon ay naganap nang walang pangkalahatang plano ng
sistemang manoryal. Ang mga magsasaka at ang mga alipin na tinatawag na serf ay pamahalaan. Ito ay bunga ng puwersa na tinawag ni Smith na ‘invisible hand” na
nagsasagawa ng pagbubungkal ng lupa. Ang produksiyon ay sapat sa mga nagsasaayos ng takbo ng pamilihan.
pangangailangan ng mga taong naninirahan sa loob ng manor. Ang sistemang ito ay
Ang kapitalismo ang pangunahing sistemang pang-ekonomiya sa Europe at United
States mula 1800. Ito ay ipinanganak nang bumagsak ang dalawang sistemang pang-
2
ekonomiya na umiral sa Europe, ang Piyudalismo at merkantilismo. Ang kapitalismo ay
lumaganap sa Europe lalo na Greece, Ancient Egypt, Babylon (Iraq), at Carhage (Tunisia).
Ang kapitalismo ay isang sistemang pang-ekonomkiya na ang pagmamay-ari ng yaman at
produksiyon ay nasa kamay ng mga indibidwal at pribadong sektor. Ang sinumang
indibidwal ay may kalayaan na magnegosyo na hindi labag sa batas, magmay-ari ng kahit
gaano karaming yaman at bumili ng ninanais na produkto.
Desentralisado ang paggawa ng desisyon sa sistemang ito. Ang mga indibidwal at
pribadong sektor ang gumagawa ng desisyon ukol sa uri ng produkto, dami ng gawain, at
pamamaraan ng paglikha ng produkto. Ang impluwesiya nila bilang mamimili, prodyuser,
imbestor, at manggagawa ay nangingibabaw sa ekonomiya. Ang ganitong katangian ay
nakatutulong na makamit ang paglago ng ekonomiya, sapagkat ang bawat tao ay
naghahangad na mgakaroon ng oportinidad na kumita o tumubo ng malaki.
Pribadong pagmamay-ari
Pagtatakda ng Presyo Kapitalismo Desentralisado ang paggawa ng desisyon
Layuning tumubo
Ang pagkakaroon ng kalayaang pang-ekonomiya sa sistemang ito ay nagdulot ng
pagkakataon sa mga mamamayan na makapili ng hanapbuhay at negosyo na gusto nila
na makatutulong sa ekonomiya.
Command na Ekonomiya
Ang estado ang may reponsibilidad sa pagsagot sa mga suliraning pang-
ekonomiya at isinasagawa ng estado at inaasahan na ang mga mamamayan ay susunod
sa mga naging desisyon.
Ang komunismo, sosyalismo at pasismo ay kabilang sa ganitong uri ng ekonomiya.
Komunismo
Ang teoryang ukol sa komunismo ay unang binalangkas nina Karl Marx at Friedrich
Engels sa mga aklat na “The Communist Manifesto” at “Das Kapital” na itinuturing na
bibliya ng kumunismo. Mula sa mga nasabing teorya ay isinilang ang isang sistemang
pang-ekonomiya at pamamaraan ng pamumuhay.
Ang komunis ay isang sistemang pang-ekonomiya kung saan ang estado ang
nagmamay-ari at kumokontrol sa yaman ng bansa at produksiyon. Ang pagsagot sa mga
suliraning pang-ekonomiya ay naaayon sa planong pangkabuhayan ng pamahalaan na
isinasagawa ng isang central planning board. Ang lahat ng tao ay gagawa at kikilos batay
sa kanilang kaalaman at kakayahan at sila ay babayaran ayon sa kanilang
pangangailangan. Walang pribadong pagmamay-ari ng mga industriya.
Ayon kay Karl Marx, ang mga pagbabagong pampolitika at panlipunan ay bunga
ng mga salik pang-ekonomiya. Naniniwala siya na sa sistemang kapitalismo, ang
tunggalian sa pagitan ng mga nagmamay-ari ng produksiyon at nagsu-supply ng paggawa
ay patuloy na nagaganap.
Mula sa malawak na pag-aaral sa kasaysayan, naniniwala si Marx na magbubunga
ang tunggalian ng uri (class conlict) ng isang lipunang walang uri (classless society) at
pagbibigay ng kapangyarihan sa mga manggagawa na tinawag niyang proletariat.
Naniniwala siya na ang tagumpay ng proletariat sa pamamahala ng produksiyon ang
magiging daan sa pagkakamit ng classless society. Si Karl Marx ay tinawag na “Ama ng
Komunismo”. Ang kaisipan ng komunismo ay lumawak. Ito ay ipinatupad ni Vladimir Ilich
Lenin, na kilala sa pangalan na Nikolai Lenin sa Russia noong 1917. Ito ang unang bansa
na tumangkilik sa komunismo. Sa China, ang komunismo ay pinalaganap noong 1949 sa
pamumuno ni Mao Zedong na kilala rin sa tawag na Mao Tse-tung.
Sa kasalukuyan ay walang bansa ang nakarating sa full communism. Hindi pa
umiiral ang tunay sa komunismo sa mga bansa sa daigdig sapagkat hindi pa nakakamit
ang classless society at may mga pribadong tao ang namamahala sa produksyon
Pasismo
Isang sistemang pang-ekonomiya at politikal ang sinimulan ni Benito Mussolini sa
Italy noong 1922. Itinatag niya ang pribadong pasista. Ipinakilala naman ni Adolf Hitler ang
pasismo sa Germany. Ang mga yaman at industriya ay kontrolado at pagmamay-ari ng
estado na pinamumunuan ng isang diktador. Sa ilamim ng sistemang ito, ang diktador ang
nagdedesisyon sa lahat ng mga gawain ng estado: politikal, sosyal, at ekonomikal. Ang
pag-aangkat ng mga produkto, pagwewelga, at pagtatatag ng union ng mga manggagawa
ay mahigpit na ipinagbabawal ng estado. Ang produksiyon ay naaayon sa
pangangailangan ng ekonomiya. Ang bawat indibidwal ay walang karapatang magreklamo
at sumuway sa itinatadhana ng batas ng estado.
Pinaghalong Ekonomiya
Sosyalismo
Isang sistemang pang-ekonomiya ang masasabing pinaghalo dahil sa pag-iral ng
command at market na ekonomiya. Ito ang tinatawag na sosyalismo. Ito ay sistemang
pang-ekonomiya kung saan ang estado ang humahawak at kumokontrol sa mga
3
pangunahing industriya at ang mga pangunahing pinapayagan na magmay-ari ng maliit na 15. Uri ng ekonomiya na ang sagot sa pangunahing suliranin ng ekonomkiya ay
negosyo na maaaring pakialaman ng estado. batay sa gawi at kinagisnan.

Ang pagmamay-ari ng yaman sa kolektibong paraan ay ginagawa sa sistemang ito. B. Ipaliwanag

Hangarin nito ang pagkakapantay-pantay ng mga tao sa lipunan. Ang estado ang 1. Bakit kailangan ang alokasyon ng mga pinagkukunang yaman?
nagdedesisyon kung anong produkto ang makakabuti sa mga mamamayan. Ang 2. Bakit may mga bansa ngayon na nagpapatupad ng mixed economy?
pagkakaroon ng Welfare State ay daan upang ang mga pangangailangan ng lahat ng tao 3. Bakit may mga komunistang bansa ang lumipat sa sistemang kapitalismo?
ay maibigay ng pamahalaan. Iniiwasan ng mga sosyalista na mangyari ang pang-aabuso 4. Paano napasusunod ang mga mamamayan sa ilalim ng ng komunismo kahit
at pagsasamantala ng mga tao, lalo na sa mga manggagawa na nangyari sa kapitalismo. limitado ang kanilang kalayaan?
Ang lahat ng tao ay binigyan at tumanggap ng parero-parehong benepisyo.
C. Sumulat ng isang sanaysay upang ilahad kung ano ang gagawin upang
Dahil sa hindi kayang gampanan ng pamahalaan at indibidwal ang pagpapalago maipatupad ang alokasyon ng mga pinagkunang yaman bilang sagot sa
ng pamilihan at pagpapaunlad ng bansa kaya naisipan nilang ipatupad ang pinaghalong kakapusan.
ekonomiya o mixed economy. Ang mixed economy ay binabalanse ang pagkontrol at
kalayaan ng pamahalaan at mamamayan. Karamihan sa mga makabagong ekonomiya
ngayon ay ipinatutupad ang gampanin ng pamahalaan at pribadong sector na binibigyan
ng proteksiyon ng pamahalaan at pribadong pagmamay-ari ng tao kaalinsabay ng
pakikialam sa kaganapan sa pamilihan upang matiyak na ang layuning pang-ekonomiya
ay matatamo.

Tandaan: Gumamit ng sagutang papel para sa lahat ng iyong sagot sa modyul na

ito.
A. Tukuyin kung ano ang o sino ang isinasaad sa bawat bilang.
1. Ito ang nagsisilbing sagot sa kakapusan.
2. Ito ay ang matalinong paggamit ng mga likas na yaman.
3. Ito ang nagpapakita kung paano isinasagawa ang alokasyon.
4. Ito ay isinasagawa upang higit na pakinabangan ang mga pinagkukunanh
yaman.
5. Ito ang bunga ng paggamit ng makabagong teknolohiya.
6. Ito ang tawag sa lupa na ipinagkaloob sa mga naglilingkod sa mga feudal lord
bilang kabayaran.
7. Ito ang tawag sa aliping nagbubungkal ng lupa.
8. Ang nagmamay-ari ng lupa sa sistemang piyudalismo.
9. Ito ang sistema na ang batayan ng kapangyarihan ay dami ng ginto at pilak.
10. Ito ang sistema na ukol sa pagmamay-ari ng lupa bilang batayan ng
kapangyarihan.
11. Ito ang sistema na sumasaklaw sa mga estruktura, institusyon, at mekanismo
ng pagsasagawa ng mga gawaing pamproduksiyon.
12. Metal na batayan ng kapangyarihan sa sistemang merkatilismo. TCHR. EDWARD KENNEDY Q. PILAR
13. Sentro ng gawaing pang-agrikutural noong panahon ng sistemang manoryal. Guro sa Araling Panlipunan
14. Sila ang nagkaloob ng serbisyo at proteksiyon sa mga feudal lord. 0977 304 3982