Materijali - Bitumen PDF

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE
3. PREDAVANJE
MATERIJALI ZA IZRADU KOLOVOZNIH KONSTRUKCIJA

- NEVEZANI MATERIJALI
- VEZIVA
- BITUMENOM VEZANI MATERIJALI
KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 1

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - VEZIVA
 Veziva za materijale u slojevima kolovoznih konstrukcija
Vrste veziva
- hidraulična (cement)
- ugljovodonična (bitumen)
 Zahtjevi za ugljovodonična veziva u kolovoznoj konstrukciji:
- da se mogu nanositi u tankim slojevima na radnim temperaturama (prskanje)

- da dobro vezuju zrna mineralnog agregata i da su stabilna u pogledu temperature
- da zaštite kolovoznu konstrukciju od atmosferalija
- da sporo stare
- da troškovi budu što niži
KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - VEZIVA
 Cementna stabilizacija
• Mješavina (najčešće) prirodnog agregata i cementa (učešće cementa 2-4 %)

• Tehnološka debljina sloja 15-25 cm
• Nosivost se određuje na bazi čvrstoće na pritisak poslije 7 i 28 dana
• E=2-30 Gpa, u zavisnosti od vrste agregata i količine cementa
• Čvrstoća na zatezanje pri savijanju 1/8 do 1/10 čvrstoće na pritisak

VRSTE UGLJOVODONIČNIH VEZIVA
 Bitumen - vezivni materijal tamnosmeđe boje
- Prirodni
- Trinidad – jezerski bitumen
- Bermudez, Venecuela
- Albanija, Selenica
- Dobijen frakcionom destilacijom sirove nafte

- Modifikovani bitumen
- Razrijeđeni bitumen
- Bitumenske emulzije
- Katjonske
- Anjonske
- Katran

PRIMJENA UGLJOVODONIČNIH VEZIVA U
KOLOVOZNIM KONSTRUKCIJAMA
 Tipovi fleksibilnih kolovoznih konstrukcija u zavisnosti od veličine saobraćaja

Bitumen – vezivo u asfaltnim slojevima kolovozne konstrukcije – Asfalt-beton i
bitumenizirani noseći sloj (BNS), Stone Mastix asfalt (SMA), površinska obrada liveni asfalt...
Bitumenska emulzija ili razrijeđeni bitumen - primjena

- Površinska obrada
- Prime Coat – zaštita donje podloge od nevezanog agregata za vrijeme izvođenja
radova (400 – 800 g/m2 emulzije - ~ 200 – 500 g bitumena)
- Tack Coat – veza između asfaltnih slojeva kk (200 – 400 g/m2 emulzije - ~ 100 –
250 g bitumena)
- Asfaltne mješavine po hladnom postupku

SMA Površinska obrada

SASTAV SIROVE NAFTE
 Birumen se dobija frakcionom destilacijom sirove nafte

HEMIJSKA STRUKTURA BITUMENA
 Bitumen spada u grupu UGLJOVODONIKA – jedinjenja ugljenika (C) i vodonika (H)
 Hemijski sastav bitumena:

- Ugljenik 80 – 88 %
- Vodonik 8 – 11 %
- Sumpor 0 – 6 %
- Kiseonik 0 – 1.5 %
- Azot 0 – 1 %
- Metali (vanadijum, nikl, gvožđe,...)
 Fizičke karakteristike bitumena zavise od njegovog hemijskog sastava i strukture.

 Trodimenzionalne veze polarnih molekula (asfalteni) dispergovane u fluidu slabo-
polarnih molekula (malteni – smole i ulja)
 Asfalteni (5 – 25 % sadržaja)
- Elektrostatičke, jake i stabilne veze Definišu reološke karakteristike bitumena
- Velike molekularne mase
 Malteni – Smole (55-75 %) i ulja (5-25 %)

- Slabe veze
Definišu osjetljivost na promjenu temperature
- Male molekularne mase


 Viskozitet proporcionalan molekularnoj masi.

 Viskozitet maltena definiše viskozitet bitumena, a povećava se sa prisustvom asfaltena.
 “Duvanjem” bitumena povećava se sadržaj asfaltena, pa samim tim i krutost mešavine

OKSIDACIJA BITUMENA
 Vremenom bitumen oksidira
 Oksidacija ima značajnog uticaja na hemijsku strukturu bitumena jer mijenja kovalentne
veze i povećava polaritet molekula, što ima za rezultat povećanje krutosti bitumena.
 Nivo povezanosti molekula utiče na:

- osjetljivost bitumena u odnosu na temperaturu
- osjeljivost bitumena u odnosu na napone smicanja
 Oksidirani bitumen rezultuje povećanom krutošću kao i krtošću asfaltne mješavine.

ZAVISNOST KARAKTERISTIKA BITUMENA
OD TEMPERATURE I OPTEREĆENJA
 Viskoznost pri određenoj temperaturi i brzini smicanja predstavlja odnos smičućeg

napona i gradijenta brzine smicanja. Viskozitet bitumena zavisi od temperature.
 Na visokim temperaturama bitumen je tečan – mala viskoznost. Posledica je mala

krutost bitumena i asfaltnih mješavina.
 Na niskim temperaturama bitumen se ponaša kao čvrsto tijelo – velika viskoznost.

Posledica je velika krutost bitumena i asfaltnih mješavina.
 Krutost bitumena se smanjuje sa trajanjem opterećenja.

BITUMEN - FIZIČKE KARAKTERISTIKE
 Deformabilnost bitumena značajno utiče na karakteristike asfaltnih mješavina:
- mek bitumen - koji se lako deformiše i teče, utiče na stvaranje kolotraga i

isplivavanje bitumena na površini kolovoza
- suviše krut bitumen utiče na stvaranje pukotina usled zamora i termičkih

pukotinana površini kolovoza

UTICAJ BITUMENA NA DEFORMABILNOST ASFALTNIH
MJEŠAVINA
 Kolotrazi

MJEŠAVINA
 Termičke pukotine

MJEŠAVINA
 Pukotine usled zamora

MJEŠAVINA
 Isplivavanje bitumena

OSNOVNE KARAKTERISTIKE BITUMENA
 Konzistencija
- empirijska ispitivanja
- određivanje reoloških karakteristika
 Temperaturna osjetljivost
 Stabilnost
 Prionljivost
 Čistoća

KONZISTENCIJA BITUMENA - EMPIRIJSKA ISPITIVANJA
 Određivanje reoloških svojstava je određivanje temperature na kojoj bitumen ima

određenu (zahtijevanu) viskoznost.
 Tačka razmekšavanja po PK – gornja granica temperaturnog intervala primjene bitumen
 Penetracija (25 oC)
 Tačka loma po Fraass-u – donja granica temperaturnog intervala primjene bitumen
 Duktilitet (25 oC)

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA
 Indeks penetracije je mjera temperaturne osjetljivosti bitumena.

 Daje uvid u promjenu penetracije u funkciji promjene temperature.
- Promjena osobina sa promjenom temperature

- Indeks penetracije (IP) se određuje preko
- Tačka razmekšavanja po PK
- Penetracija
Veći indeks penetracije ⇒ manja promjena viskoznosti bitumena sa temperaturom
 Krutost bitumena zavisi od temperature (visoka temp. – mala krutost i obratno) i

trajanja opterećenja (smanjuje se satrajanjem).
 Stabilnost bitumena
- Pri proizvodnji asfaltne mješavine t ≈ 160 oC događa se:
- Isparavanja lakih sastojaka
- Oksidacije bitumena
- Promjene karakteristika:
povećanje tačke razmekšavanja
smanjenje penetracije
povećanje tačke loma po frass-u
smanjenje rastegljivosti
- Zagrijavanje na 163 oC tokom proizvodnje asfaltne mješavine u trajanju od 5 sati

ima za posledicu:
- Smanjenje penetracije
- Povećanje tačke loma po Frass-u
 Prionljivost bitumena
- Prionljivost za kameni agregat je svojstvo bitumena koje garantuje
ostvarivanje dobre veze zrna agregata i bitumenskog filma u toku
eksploatacije)
- Ako prionjivost nije zadovoljavajuća – dodaju se DOP, kreč...
 Čistoća bitumena
- Rastvorljivost bitumena u organskim rastvaračima
Ugljen-tetrahlorid CCl4 (MEST B.H8.617)
Toluen ili ksilen (MEST EN 12592)
- Sadržaj pepela

Problemi sa prionljivošću bitumena

BITUMEN - ISPITIVANJE
 Tehnički uslovi (harmonizovani standardi)
- EN 12591/2009 – običan, nemodifikovan bitumen
- EN 14023/2010 – polimer-modifikovan bitumen
- EN 13808/2013 – katjonske bitumenske emulzije
- EN 13924/2006 – tvrdi bitumeni za asfaltne slojeve
- EN 15322/2013 – razređeni bitumen
 Metode za ispitivanje sastava asfaltne mešavine

- Empirijske karakteristike – Bitumen ili polimermodifikovani bitumen
Penetracija ili TPK (EN 1426 ili EN 1427)
Viskozitet (EN 12595 ili EN 12596) – za meke asfalte
Primenjuju se u zemljama EU od 01.01.2002. god.

CE označavanje od 1.1.2010. godine, a obavezno od 1.1.2011.
BITUMEN – SPECIFIKACIJE
 MEST U.M3.010/1975 (Stare specifikacije, povučen standard ali se još uvijek primjenjuje)
 MEST EN 12591/2013 (Evropske norme, običan bitumen)
 MEST EN 14023/2013 (Evropske norme, polimer-modifikovan bitumen)



BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – PENETRACIJA NA 25oC
 Opit penetracije
- Jedan od najstarijih opita za ispitivanje bitumena – 1888 Bowen Penetration Machine
- Penetracija – dubina izražena u 0.1 mm do koje standardizovana igla prodre u uzorak
bitumena pod određenim opterećenjem (100 g) za određeno vrijeme (5 s) i pri
određenoj temperaturi (25 oC)
- Izražava se u stepenima penetracije (0.1 mm)
 Standardi:
MEST EN 1426:2012
MEST B.H8.612:1980 (povučen)

 Dubina penetracije je empirijski (grubo) korelirana sa ponašanjem bitumena i asfaltnih

mješavina u eksplataciji
- Meki bitumeni (sa većom penetracijom) primjenjuju se u područjima sa hladnom
klimom
- Tvrdi bitumeni (sa manjom penetracijom) primenjuju se u područjima sa toplom
klimom
 Osnovna pretpostavka – igla će dublje prodrijeti u bitumen manje viskoznosti

 Vrste (običnih) nemodifikovanih putnih bitumena
 Prema MEST-u i EN normama – podjela na vrste prema dubini penetracije
MEST

 Vrste polimer - modifikovanih bitumena

 Samo prema EN normama – podjela na vrste prema dubini penetracije i tački razmekšavanja

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – TAČKA RAZMEKŠANJA PO PK
 Tačka razmekšanja po TPK je temperatura (oC) na kojoj sloj bitumena tačno određenih
dimenzija pod tačno određenim uslovima (brzina zagrijevanja od 5oC u minuti) i pod
opterećenjem čelične kuglice tačno određene mase i prečnika, pretrpi određenu
deformaciju.
 Standardi:
MEST EN 1427:2012
MEST B.H8.613:1980 (povučen)

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – TAČKA RAZMEKŠANJA PO PK
 Tačka razmekšavanja po metodi prstena i kuglice (PK) izražava se u oC
- Meki bitumeni - niska Tpk

BIT 160/220 – Tpk=35 - 43 oC
- Tvrdi bitumeni - visoka Tpk

BIT 20/30 – Tpk=55 - 63 oC
 Empirijska korelacija između penetracije i Tpk (važi za nemodifikovane bitumene):

T (oC)= 13.99 - 36.26  log pen
PK 25
 Tvrdi bitumeni se moraju zagrijejati na višu temperaturu u odnosu na meke bitumene da bi

se dobila viskoznost neophodna za obavijanje zrna agregata filmom optimalne debljine
veziva.
BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – INDEKS PENETRACIJE IP
 Indeks penetracije (IP) je mjera temperaturne osjetljivosti bitumena.

- Daje uvid u promjenu penetracije u funkciji promjene temperature
- Zavisnost penetracije od temperature
logP = A T + K
A – koeficijent proporcionalnosti – mjera temperaturne osjetljivosti bitumena,

K - konstanta
- Indeks penetracije - Sračunava se na osnovu vrijednosti penetracije i Tpk

 Penetracija bitumena na Tpk iznosi 800 penetracijskih stepeni za sve tipove bitumena
 Što je IP veći, to je bitumen manje osetljiv na promjenu temperature.

 Standardi:
- MEST EN 12591:2013, Annex A
- MEST B.H8.614:1980

BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – DUKTILITET
 Dužina izražena u (cm) do koje se uzorak bitumena određenog oblika, pri tačno određenoj brzini razvlačenja
(5 cm/min) može rastegnuti dok se nastala nit ne prekine.
 Standardna temperatura ispitivanja – 25 oC
 Standard:
- MEST B.H8.615:1980
- Opit nije predviđen Evropskim normama – umesto njega radi se na istom uređaju opit povratne elastične
deformacije
Uzorci Ispitivanje 39
KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje
BITUMEN – STANDARDNA ISPITIVANJA – TAČKA LOMA PO FRASS - u
 Tačka loma po Fraass-u je temperatura na kojoj sloj veziva određene debljine (<1 mm)
pukne ako se hladi i savija pod tačno određenim uslovima.
 Hlađenje 1 oC/min
 Savijanje – 1 okretaj konusa u sekundi
 Standardi:
- MEST EN 12593:2012
- MEST B.H8.616:1982 (povučen)

BITUMEN – OSTALA ISPITIVANJA
 Sadržaj parafina – parafinski broj
- Količina parafinskih ugljovodonika u % mase koji se dobijaju kristalizacijom

ostatka poslije destilacije bitumena u smješi dietiletar-etanol na temperaturi od
-20 oC i koji imaju tačku topljenja iznad 25 oC
 Standardi:
- MEST EN 12606-1:2012 (Metoda destilacije)

- EN 12606-1:2015
- MEST EN 12606-2:2012 (Metoda ekstrakcije)
- MEST B.H8.605:1983 (povučen)

 Relativna gustina na 25 oC (d25/25)
- Odnos zapreminske mase bitumena na 25 oC prema zapreminskoj masi

destilovane vode na 25 oC
- Bezdimenzionalni broj
 Zapreminska masa bitumena Izražava se u kg/m3 (g/cm3)
- 1000 – 1040 kg/m3

- U našim uslovima:
Običan bitumen: 1000 - 1010 kg/m3
Polimer-modifikovani bitumen: 1020 - 1030 kg/m3

 Osjetljivost na starenje
 Zagrijevanje na određenoj temperaturi (najčešće 163 oC) tokom određenog

perioda (85min ili 5 sati)
- RTFOT – Rolling Thin Film Oven Test (MEST EN 12607-1)

- TFOT – Thin Film Oven Test (MEST EN 12607-2)
 Na istom uzorku:
- Gubitak mase
- Penetracija i procentualno smanjenje penetracije usled zagrijevanja
- Tačka loma po Fraass-u
- Povećanje tačke razmekšavanja
- Povratna elastična deformacija posijle zagrijavanja
 Dinamički (apsolutni) viskozitet na 60 oC
- Mjera otpornosti bitumena prema tečenju
- Odnos napona smicanja i gradijenta brzine smicanja
- Jedinica: Pas
Tečenje po Maršalu - deformacija uzorka
- Ne postoje kriterijumi u MEST U.M3.010 koja odgovara maksimalno postignutoj
vrijednosti sile.
 Kinematički viskozitet na 135 oC
- Odnos dinamičkog viskoziteta i gustine
- Mjera otpornosti bitumena na tečenje pod dejstvom sopstvene mase
- Jedinica: m2/s
- Ne postoje kriterijumi u MEST U.M3.010

 Tačka paljenja
- Radi bezbijednosti proizvodnje asfaltnih mješavina

- Odnos dinamičkog viskoziteta i gustine
- Mjera otpornosti bitumena na tečenje pod dejstvom sopstvene mase
- Jedinica: m2/s
- Ne postoje kriterijumi u MEST U.M3.010

KLASIFIKACIJA BITUMENA
Podjela na vrste prema (trenutno važeće MEST i EN norme)
 Dubini penetracija (BIT200, BIT 130, BIT 90 BIT60)

 Viskozitetu
 Na bazi reoloških karakteristika i očekivanog ponašanja u fazi eksplatacije – Performance
Grade (PG) / Superpave (PG 64-22, PG 70-28, 52-10)

KLASIFIKACIJA BITUMENA: MEST vs EN
Problemi nastaju kada kada se pri klasifikaciji na osnovu samo jednog podatka. Naprimjer, dvije različite vrste
bitumena mogu imati istu penetraciju (prema MEST standardima) ali im je viskozitet različit i obrnuto.
EN standardi uzimaju u obzir više parametara donju i gornju granicu penetracie, Parafinki bro, Frass, PK...

SUPERPAVE KLASIFIKACIJA
 SUPERPAVE - SUperior PERforming PAVEments
 Kategorizacija bitumena prema uslovima primjene (klimatskim uslovima)
 Akcenat na reološkim karakteristikama bitumena
 Cilj - kontrola:
- Trajnih deformacija
- Zamora
- Pucanja na niskim temperaturama

SUPERPAVE
 Zadati kriterijumi ostaju nepromijenjeni, mijenja se temperatura ispitivanja u skladu sa
klimatskim uslovima na mjestu ugradnje.
 U specifikacijama za Superpave vezivo, zahtijeva se ispitivanje bitumena nakon što su
simulirana njegova tri kritična stadijuma starenja:
- prvi stadijum odnosi se na izvorni bitumen nakon proizvodnje i ugradnje

- drugi se stadijum odnosi na ostarjeli bitumen nakon proizvodnje i ugradnje
mješavine HMA (kratkoročno starenje)
- treći stadijum odnosi se na bitumen koji prolazi kroz dalji proces starenja tokom
dugotrajnog razdoblja upotrebe kolovoza.
 Fizička svojstva definisana pomoću testa za Superpave veziva u direktnoj su vezi s

ponašanjem bitumena na mjestu ugradnje.
SUPERPAVE

SUPERPAVE
 Ispitivanje:
- Originalnog bitumena
- Kratkotrajno ostarelog veziva (RTFOT – Rolling Thin Film Oven Test)

- Simulacija starenja tokom proizvodnje
- Dugotrajno ostarelog veziva (PAV - Pressure Ageing Vessel)

- Simulacija starenja tokom eksplatacije
- Pod pritiskom 2070 MPa, na temperaturi 90, 100, 110 oC

SUPERPAVE
 Osnovna ispitivanja
- Tačka paljenja po Cleveland-u – bezbednost
- Dinamički viskozitet (Rotational Viskosimeter – RV) – ugradljivost
- Dinamičko smicanje (Dynamic Shear Rheometer –DSR) – otpornost na trajnu

deformaciju i zamor
- Savijanje (Bending Beam Rheometer – BBR) – zamor i otpornost na niske temperature
- Direktno zatezanje (Direct Tension) – otpornost na niske temperature

SUPERPAVE – OPITI ZA DOKAZ KVALITETA BITUMENA
Test otvrdnjavanja sa vertikalnim rotiranjem (RTFO)

"rolling thin film oven test"
 Test simulira starenje tokom proizvodnje i ugradnje
kolovoza.
 U velikom broju država SAD-a viskoznost tretiranog
ostatka bitumena dobijenog ovim ogledom, služi za
klasifikaciju bitumena.

Rotacioni viskozimetar (RV) "Rotational Viscometer“
 Test simulira starenje tokom proizvodnje i ugradnje bitumena.

 Test određivanje viskoznost pri visokim temperaturama ugradnje iznad 110°C kako bi se
dobila fluidnost veziva potrebna za pumpanje i miješanje
Viskoznost je iskazana u centipoazima (cP) dok se u specifikacijama za Superpave koriste Pa · s

(Pa · s = 10 cP)

Komora za starenje pod pritiskom (PAV)

"Pressure Aging Vessel“
 Test simulira starenje (otvrdnjavanje)
bitumena 5-10 god nakon ugradnje
 20 h, na visokoj temperaturi (90°, 100° ili
110°C), pod pritiskom (2070 kPa)

Reometar sa savitljivom gredicom (BBR) "Bending Beam Rheometer“
 Test određuje otpornost veziva na pojavu pukotina usljed temperaturnih promjena (niske
temperature).
 Zbog pada temperature kolovoz se skuplja i naprezanje u kolovoznim slojevima raste. Ako do
skupljanja dolazi vrlo brzo, naprezanje raste sve do tačke loma. Dolazi do pojave pukotina
usljed čega dolazi do rasterećenja u konstrukciji – termičke pukotine
 Krutost bitumena S(t) pri opterećenju puzanja u vremenu od 60 sekundi.

Deformacija bitumena pri direktnom istezanju (DTT) “Direct Tension Test“
 U opitu se mjeri se granična deformacija bitumena, pri niskim temperaturama, najčešće

u rasponu od 0° do -36°C. (RTFO i PAV)
 Pokazuje otpornost mješavine na termičke pukotine
 isključivo za bitumene kojima je krutost pri puzanju
S = 300-600 mPa

Reometar sa dinamičkim smicanjem (DSR) "Dynamic Sheer Rheometer“
 Služi za određivanje viskoznosti i elastičnosti bitumena pri visokim i srednjim
temperaturama.
 U opitu se mjeri ukupni smičući modul G* i fazni ugao δ bitumena pri traženoj temperaturi
i uz zadatu učestalost opterećenja, pa je kompleksni modul G* predstavlja ukupni otpor
veziva nakon višestrukog smicanja.

Reometar sa dinamičkim smicanjem (DSR) "Dynamic Sheer Rheometer“
 G*= G' + G" modula akumulacije G,' (elastičnog, povratnog dijela) i modula gubitka G'’
(viskoznog, nepovratnog dijela).
 Fazni ugao δ dobijen ovim opitom u potpunosti definiše bitumen kao viskoelastični
materijal.
 Vrijednosti G* i δ prilično variraju u zavisnosti od temperature.
 δ = 0° - elastično stanje
 Δ = 90° - viskozno stanje
 Sa starenjem (oksidacijom) bitumena raste δ, tj.
sa starenjem bitumena, raste i modul smicanja.
 Kompleksni modul smicanja G* predstavlja ukupni otpor bitumena nakon višekratnog

smicanja. KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 59
SUPERPAVE – PRFORMANCE GRADE (PG)
Kriterijumi za otpornost na zamor bitumena i
na otpornost na trajnuu deformaciju G*٠sinδ
 U specifikacijama se koristi i faktor

zamora G*٠sinδ. On označava otpornost
asfaltne mješavine na pojavu pukotina od
zamora.
 U specifikacijama se koristi i faktor

zamora G*/sinδ. On označava otpornost
asfaltne mješavine na pojavu kolotraga
(trajna, plastična deformacija).

SUPERPAVE
DTT
DSR RV
BBR
Temperatura asfaltnih slojeva, oC

SUPERPAVE

SUPERPAVE – PREGLED OSNOVNIH KARAKTERISTIKA

SUPERPAVE – PRFORMANCE GRADE (PG)
-klasa ponašanja

SUPERPAVE – PERFORMANCE GRADE (PG)
- klasa ponašanja

MODIFIKOVANI BITUMEN - ciljevi
 Ciljevi modifikacije bitumena:
Poboljšanje reoloških karakteristika bitumena i asfaltnih mješavina

- Povećanje otpornosti na kolotrage
- Povećanje otpornosti na pucanje na niskim temperaturama (termičke pukotine)
- Povećanje otpornosti na pucanje usled zamora
Povećanje otpornosti na oštećenja uslijed dejstva vlage
Smanjenje uticaja starenja
Poboljšanje ugradljivosti na niskim temperaturama

MODIFIKOVANI BITUMEN – koncept modifikacije
 Bitumen – termoplastični materijal:
- Niske temperature - čvrsto stanje
- Visoke temperature - tečno stanje
 Koncept modifikacije bitumena

Modifikatori
- ne menjaju hemijsku strukturu bitumena (izuzev hemijskih modifikatora)
- utiču na fizičke karakteristike bitumena – tačku razmekšavanja i krtost
- moraju biti otporni na visoke temperature
- moraju biti kompatibilni sa bitumenom
- moraju povećati otpornost na deformaciju bitumena na visokim temperaturama,
a sa druge strane da bitumen ne bude suviše viskozan na temperaturama
ugrađivanja

KONCEPT MODIFIKACIJE BITUMENA

MODIFIKATORI - vrste
 Termoplastični elastomeri
- Stiren Butadien Stiren (SBS)
 Termoplastični plastomeri
- Etilen Vinil Acetat (EVA)
 Hemijski modifikatori
 Vlakna
 Materije za poboljšanje prianjanja (DOP, kreč)
 Antioksidanti
 Prirodni asfalti
- Trinidad Lake Asphalt (TLA)
- Selenica
 Fileri (leteći pepeo)

MODIFIKATORI

ISPITIVANJE MODIFIKOVANOG BITUMENA - MEST EN 14023
Osnovni zahtjevi:
 Konzistencija na srednjim upotrebnim temperaturama
- Penetracija na 25 oC
 Konzistencija na povišenim upotrebnim temperaturama
- Tačka razmekšavanja po PK
 Kohezija
- Sila razvlačenja ili
- Opit zatezanja na 5 oC
- Vialit (za površinske obrade)
 Trajnost (otpornost na otvrdnjavanje)
- Promjena mase
- Zadržana penetracija
- Povećanje tačke razmekšavanja
 Druge karakteristike
- Tačka paljenja KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 72
ISPITIVANJE MODIFIKOVANOG BITUMENA - MEST EN 14023
Regionalni zahtjevi:
- Tačka loma po Frasu (u skladu sa klimatskim mapama )

- Povratna elastična deformacija na 25 i 10 oC
Dodatni zahtjevi:
- Raspon plastičnosti
- Homogenost tokom lagerovanja
- Razlika u tački razmekšavanja
- Razlika u penetraciji
- Pad tačke razmekšavanja nakon kratkotrajnog starenja
- Povratna elastična deformacija na 25 i 10 oC nakon kratkotrajnog starenja

PRORAČUN MODULA KRUTOSTI BITUMENA
(SHELL/VAN DER POEL)
SB = 1.571 10-7  tw- 0.368  e -IP  (T800 - T )5
SB - modul krutosti bitumena (MPa)

tW – vrijeme trajanja opterećenja, tw = 0.02 s (f=2-8 Hz, v = 50-60km/h), (raspon: tw = 0.01-0.1 sec)
T800 – temperatura na kojoj je penetracija 800 peno (1 peno = 0.01 mm); odgovara približno TPK
T – mjerodavna temperatura za dimenzionisanje kolovozne konstrukcije
pen25oC – penetracija ostarelog veziva (jednaka približno 65 % penetracije originalnog veziva)

VAN DER POEL-ОV NOMOGRAM

VAN DER POEL-ОV NOMOGRAM
Promjena modula krutosti bitumena sa promjenom temperature i frekvencije

RAZRIJEĐENI BITUMEN
 Razrijeđeni bitumen je bitumen za kolovoze kod koga je viskozitet trenutno snižen

dodatkom podesnih sredstava za razređivanje koja nakon ugrađivanja ispare.
- Sredstva za razređivanje – derivati nafte
- Tehničke specifikacije za razrijeđeni bitumen:

JUS U.M3.030:1996 (stari standard, povučen 2012.godine)
MEST EN 15322:2013

RAZRIJEĐENI BITUMEN - PRIMJENA
- RB 0/1 i RB 10/15 - Za impregnaciju zemljanih materijala
- RB 50/100 - Prskanje podloge radi poboljšanja veze između slojeva i prethodna obavijanja
materijala
- RB 150/250 - Prskanje podloge, izrada asfaltnih mješavina otvorenog i zatvorenog tipa i

površinske obrade
- RB 400/600 i RB 800-1400 - Izrada asfaltnih mješavina otvorenog i zatvorenog tipa i

površinske obrade (prvenstveno u letnjim mjesecima)

RAZRIJEĐENI BITUMEN - ISPITIVANJA
 Standardna ispitivanja
- Viskoznost
- Postojanost bitumenskog filma pod vodom
- Destilacija - utvrđivanje sadržaja bitumena u RB
- Penetracija na ostatku destilacije
- Tačka razmekšavanja, dinamički ili kinematičk iviskozitet
- Kohezija (sila razvlačenja, opit zatezanja ili vialit klatno) – za polimer modifikovane
materijale
- Sadržaj pepela (% mase)
- Tačka paljenja
- Rastvorljivost
RAZRIJEĐENI BITUMEN - ISPITIVANJA
 Ispitivanje viskoznosti ugljovodoničnih veziva –
- JUS U.M3.100:1961 (povučen)
- MEST EN 12846-1:2012
 Vrste veziva
- Katran
- Razređeni bitumen
- Bitumenske emulzije
 Viskozitet – vrijeme isticanja u sekundama tečnog uzorka od 50 ml ili 200 ml kroz

diznu određenog otvora pri određenim uslovima.

RAZRIJEĐENI BITUMEN - OZNAČAVANJE

RAZRIJEĐENI BITUMEN – OZNAČAVANJE PREMA EN
NORMAMA

BITUMENSKE EMULZIJE
 Bitumenske emulzije su homogen disperzni sistem bez čvrstih primjesa, sastavljen od
bitumenskog veziva dispergovanog u obliku sitnih čestica u vodi koja sadrži podesno,
emulgujuće sredstvo.
 Sredstva za razređivanje su derivati nafte i kamenog uglja i mineralna ulja različitog

porijekla.
 Sastav:
- Bitumen:
- 40 – 65 (70) %
- Voda:
- 34 – 61 % (anjonske emulzije)
- 29 – 61 % (katjonske emulzije)

BITUMENSKE EMULZIJE - PODJELA
 Podjela prema naelektrisanju:
- Anjonske (negativno naelektrisane, anjon-aktivno emulgujuće sredstvo - sapuni
ili alkalne soli viših masnih kiselina)
- Katjonske (pozitivno naelektrisane, katjon-aktivno emulgujuće sredstvo)
 Podjela prema vremenu raspadanja:

- Nestabilne (AN ili KN)
- Polustabilne (AP ili KP)
- Stabilne (AS ili KS)
 Podjela prema vrsti bitumena:

- Običan (putni) bitumen
- Polimer modifikovan bitumen
BITUMENSKE EMULZIJE - VRSTE
 Bitumenske emulzine se primenjuju po pravilu sa kamenim agregatom suprotnog
naelektrisanja kako bi se postigla dobra veza između površine zrna kamenog
agregata i veziva.
- Anjonske emulzije: Upotrebljavaju se za mešavine sa kamenim agregatima

proizvedenim od stijena baznog ili sedimentnog porekla: krečnjak, dolomit i dr.
- Katjonske emulzije: Upotrebljavaju se za mješavine sa kamenim agregatima

proizvedenim od stijena kiselog karaktera: granit, andezit, dacit, peščar i dr.

BITUMENSKE EMULZIJE – PODJELA
Podjela prema vremenu raspadanja i njihova primjena
 Nestabilne (AN i KN) – prskanje podloge i površinske obrade
 Polustabilne (AP i KP) – priprema asfaltnih mješavina otvorenog tipa po hladnom

postupku
 Stabilne (AS i KS) – priprema asfaltnih mješavina zatvorenog tipa po hladnom postupku,
hladna reciklaža starih asfaltnih slojeva, stabilizacija podloge, izrada bitumenskog mulja
(slurry seal-a)

BITUMENSKE EMULZIJE - PRIMJENA

BITUMENSKE EMULZIJE - PRIMJENA

BITUMENSKE EMULZIJE - STANDARDI
 Stari JUS standardi:

- JUS U.M3.022:1996 – Anjonska bitumenska emulzija za puteve – Uslovi kvaliteta
- JUS U.M3.024:1996 – Katjonska bitumenska emulzije za puteve – Uslovi kvaliteta
(povučen)
 Novi MEST EN standard:

- MEST EN 13808:2013 – Bitumen i bitumenska veziva – Okvir za izradu specifikacija
za katjonske bitumenske emulzije

BITUMENSKE EMULZIJE - OZNAČAVANJE
Stari JUS standardi:
 Vrsta emulzije i sadržaj bitumena

- Sa običnim bitumenom, npr.
- AN 55, AP 55
- KN 40, KN 60, KN 65, KP 60 (ZKP 60), KS 60
- Sa polimer modifikovanim bitumenom
- PmB KN 50, PmB KN 60, PmB KN 65, PmB KS 60
- Emulzije razređenog bitumena – iz oznake emulzije „R”
- AP R 60
- KP R 60, KS R 60
(vrste emulzija preuzete iz kataloga TIM IZOLIRKA, Šid)

BITUMENSKE EMULZIJE – OZNAČAVANJE – EN NORME
 EN standardi
Primjeri oznaka bit emulzija

BITUMENSKE EMULZIJE – ISPITIVANJE
 Stepen stabilnosti – brzina raspadanja emulzije kada se ona miješa sa čistom i suvom
kamenom sitneži (stari JUS standardi) ili sa standardnim silikatnim filerom (Evropski
standardi)
 Viskozitet (Englerovim viskozimetrom na 20 oC ili STV aparatom na 20 oC, otvor 4 mm)
 Ponašanje bitumenskog filma pod vodom
 Sadržaj vode
 Homogenost emulzije prosejavanjem
 Postojanost pri skladištenju

VEZIVA - BITUMEN
Pitanja ?

Materijali - Bitumen PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Materijali - Bitumen PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE

MATERIJALI ZA IZRADU KOLOVOZNIH KONSTRUKCIJA

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 1

 Zahtjevi za ugljovodonična veziva u kolovoznoj konstrukciji:

- da se mogu nanositi u tankim slojevima na radnim temperaturama (prskanje)

• Mješavina (najčešće) prirodnog agregata i cementa (učešće cementa 2-4 %)

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 2. predavanje 3

- Dobijen frakcionom destilacijom sirove nafte

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 4

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 5

Bitumenska emulzija ili razrijeđeni bitumen - primjena

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 6

SMA Površinska obrada

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 7

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 8

 Hemijski sastav bitumena:

 Fizičke karakteristike bitumena zavise od njegovog hemijskog sastava i strukture.

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 9

 Malteni – Smole (55-75 %) i ulja (5-25 %)

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 10

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 11

 Viskozitet proporcionalan molekularnoj masi.

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 12

 Nivo povezanosti molekula utiče na:

 Oksidirani bitumen rezultuje povećanom krutošću kao i krtošću asfaltne mješavine.

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 13

 Viskoznost pri određenoj temperaturi i brzini smicanja predstavlja odnos smičućeg

 Na visokim temperaturama bitumen je tečan – mala viskoznost. Posledica je mala

 Na niskim temperaturama bitumen se ponaša kao čvrsto tijelo – velika viskoznost.

 Krutost bitumena se smanjuje sa trajanjem opterećenja.

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 14

 Deformabilnost bitumena značajno utiče na karakteristike asfaltnih mješavina:

- mek bitumen - koji se lako deformiše i teče, utiče na stvaranje kolotraga i

- suviše krut bitumen utiče na stvaranje pukotina usled zamora i termičkih

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 15

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 16

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 17

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 18

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 19

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 20

 Određivanje reoloških svojstava je određivanje temperature na kojoj bitumen ima

 Tačka razmekšavanja po PK – gornja granica temperaturnog intervala primjene bitumen

 Penetracija (25 oC)

 Tačka loma po Fraass-u – donja granica temperaturnog intervala primjene bitumen

 Duktilitet (25 oC)

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 21

 Indeks penetracije je mjera temperaturne osjetljivosti bitumena.

- Promjena osobina sa promjenom temperature

Veći indeks penetracije ⇒ manja promjena viskoznosti bitumena sa temperaturom

 Krutost bitumena zavisi od temperature (visoka temp. – mala krutost i obratno) i

- Zagrijavanje na 163 oC tokom proizvodnje asfaltne mješavine u trajanju od 5 sati

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 24

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 25

 Metode za ispitivanje sastava asfaltne mešavine

Primenjuju se u zemljama EU od 01.01.2002. god.

 MEST EN 12591/2013 (Evropske norme, običan bitumen)

 MEST EN 14023/2013 (Evropske norme, polimer-modifikovan bitumen)

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 27

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 28

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 29

KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE - 3. predavanje 30

 Dubina penetracije je empirijski (grubo) korelirana sa ponašanjem bitumena i asfaltnih

 Osnovna pretpostavka – igla će dublje prodrijeti u bitumen manje viskoznosti