LOSING THE SELF:

DETACHMENT IN MEISTER
ECKHART AND ITS
SIGNIFICANCE FOR
BUDDHIST-CHRISTIAN
DIALOGUE
Proseminarska naloga pri predmetu Srednjeveška in renesančna filozofija

2019
UNIVERZA V LJUBLJANI,
FILOZOFSKA FAKULTETA
Ajla Šarić
Mentor: dr. Jan Ciglenečki
 1. Sadržaj

1. Sadržaj...................................................................................................................1
2. Uvod......................................................................................................................2
3. Eckhartov koncept Boga........................................................................................3
3.1 Odvajanje od svih stvari; apophasis.................................................................3
3.2 Eckhartova dijalektika......................................................................................3
4. Budistička misao...................................................................................................4
4. Ništavnosti koju prožima Bog............................................................................4
5. Eckhartova etika...................................................................................................5
6. Zaključak..............................................................................................................6
7. Izvori.....................................................................................................................7

1
2. Uvod

U ovom radu ću se baviti osvrtom na članak Charollote Radler, profesorice teologije, koja je
znatan dio svog opusa posvetila Meisteru Eckartu, njemačkom filozofu i teologu koji je zaradi
svoje nekonvencionalne koncepcije Boga na koncu optužen za herezu od strane inkvizicije.
Njegov uticaj, koji je širinu i simpatije mnoštva osvojio kroz prostu poruku da su svačija prava
priroda i identitet kojeg lako dosegne kroz razjedinjenje božanstveni, je isto tako probudio
negodovanje druge strane svojim zaobilazkom tadašnjih struktura, dogmi i hijerarhija Crkve.
Ovaj specifični članak se osvrće na Eckhartovu ideju sopstva, razjedinjavanja i odvajanja istog,
te mogućih implikacija, poveznica i afinitieta sa budističkom doktrinom.

2
3. Eckhartov koncept Boga

U mnogočemu, Eckhartov misticizam je zasnovan na idejama srodnim Proklosu; sa primarnim

težištem u koncepciji duše koja protiče iz ništavnosti Boga, seže iznad njega, iznad trijade bića,
života i intelekta u nešto, te se cirkularno vraća u ništavnost koja ga nadilazi. Između kreatora i
njegove kreacije uvijek postoji kontinuitet; naizmjenično smenjivanje, te zbog toga za Eckarta
svi mi uistinu uvijek bivamo u svemu1, te u ovoj tezi možemo pronaći jasne poveznice sa
budističkom mišlju. Čovjekov bitak sam po sebi, njegovo sopstvo i njegovo „Ja“ ne postoji
odvojeno od božanskog ništavila, te zato bez razjedinjenja od stvari koje ga otežavaju niti ne
može spoznati svoju pravu prirodu i dosegnuti božanstvo. Prema tome, čovjek Boga nije više
svjestan dok je u crkvi, ili dok mu se moli, niti kada smatra da mu je bliži u tišini; već onda kad
spozna da je Bog na svim mjestima i u svim stvarima, te da „Boga poznaje ispravno onaj koji ga
poznaje svugdje“2.

3. 1 Odvajanje od svih stvari; apophasis

Obzirom da Eckhart smatra da prava priroda ljudske duše nije individualna, te da je kao takva
zavisna od božanske cjeline, on kritikuje i teističku koncepciju Boga koji nije sjedinjen sa
svojom cjelokupnom kreacijom. Zato uvodi koncept apophasis, pri kojem je Bog sam po sebi;
odvojen od svih stvari zanikan, te na taj način slojevito odvaja sve posesivne ideje sopstva i
Boga koji se ponaša kao idol.

3.2 Eckhartova dijalektika

Eckart dijalektiku istovremeno doživljava na jezičkom i spiritualnom nivou, iz čega proizilazi

njegova briga da jezik posjeduje svojstvena ograničenja kad su u pitanju razumijevanja pojmova
kataphasis i apophasis. Boga nije moguće razumjeti kroz pozitivnu i negativnu terminologiju,
prilikom čega se prva može pronaći problematičnijom od potonje jer istoga spušta na nivou na
kojem se o njemu može govoriti (katá - prema dole, femi – govoriti). Prema tome, Boga je
moguće afirmirati samo kretanjem iznad cataphasis i apophasis; kroz negaciju negacije. Ova
dijalektična praksa objedinjuje mirovanje zajedno sa kretanjem1, Bog i duša nikada nisu statična
ništavnost, niti su nešto isključivo u obliku Jednoga ili kreacije, već egzistiraju dinamično kroz
ultimativnu realnost.
4. Budistička misao

1
Losing the Self: Detachment in Meister Eckhart and Its Significance for Buddhist-Christian Dialogue.Author(s):
Charlotte Radler. Source: Buddhist-Christian Studies, Vol. 26 (2006)
2
Sermon II : The Nearness of the Kingdom

3
Eckhartova filozofska načela o ništavnosti i Bogu, kao i njegovo dijalektičko nadilaženje
apophasis i cataphasis imaju neporecive poveznice sa temeljnim budističkim idejama (primjera
radi budistička priroda punoće koja je prazna, praznine koja je puna). U Budizmu se Dharma
manifestuje kroz jedno i za jedno, prilikom čega nadilazi odnos između objekta i subjekta te
ultimativno izražava nedualnost (koju nadilazi i Eckhartova filozofija) i uključuje univerzum kao
cjelinu3.
Koncept ništavnosti i praznoće predstavlja jedan od fundamenata budističke doktrine, te je
srodan i Eckhartovoj ideji iste – u Budizmu ništavnost, odnosno praznina (śūnyatā) ne
predstavlja nešto što ne sadrži ništa (poput prazne sobe ili nekog fizičkog objekta), već nešto što
ne posjeduje materijalnu substancijalnost i kao takvo biva vječito otvoreno u obliku ultimativne
realnosti i apsolutnog ništa. Za razliku od monoteističkih religija, koje svijet kroje oko
centraliziranog Boga, budističko ništavilo ostaje bez centra i opsega, prilikom čega svaka
pojedinačna tačka u svemiru može biti taj centar3.
Upravo je ova apsolutnost budističke ništavnosti ono što je par mislioca istaknulo kao razliku
koju možemo pronaći u Eckhartovom sistemu, čija ništavnost u svojoj srži nije apsolutna, već se
uistinu koristi kao apophasis; da bi negirala ono što se na koncu dokazuje.

4. Ništavnost koju prožima Bog

Za razliku od budista, Eckhart praksu odvajanja od svih stvari koristi kao vježbu za sjedinjenje sa
Bogom, ponaosob kršćanskom, izričito teističnom idejom Boga, tako da njegov zalazak u
budistička načela, iako provokativan, prvenstveno služi kao oruđe za sjedinjenje sa
općeprisutnom božanskom prirodom. U ovom tonu nam postaje smisleno da se okreće prema
razjedinjenju od svih stvari, stremljenja prema ovozemaljskih dobrima, požudama i na koncu
egu, te da je glavno uporište na koje se oslanja ipak različito od budističke ideje Dharme.

3
God and Absolute Nothingness, Author(s): Joos Sinke and Patricia Griffiths. Source: Buddhist-Christian Studies
Vol. 11 (1991), pp. 289-296

4
4. Eckartova etika

Interesantna stavka jeste da Eckhartov koncept ništavila i jedinstva, te njegova mistika sama po
sebi, ne posjeduju striktno utemeljenu i specificiranu etičku smjernicu. Finalni cilj ljudskog
djelovanja ne posjeduje razlog tog djelovanja, prilikom čega je jedina svrha istog da djeluje u
svrhu ničega (koje je, u ovom slučaju, Bog).
Eckhart se ne drži konvencionalne percepcije uzvišenog djelovanja, koja se paralelno prožima
kroz filozofiju - primjera radi, kontemplacija i motrenje istine kao uzvišena djelatnosti koja tvori
vrl život (za Aristotela) zajedno sa kršćanskim načelima (Marija koja je predstavljena kao
pozitivan primjer nasuprot Marte). Za Eckharta, uzvišeni (spiritualni) život čovjek postiže
sudjelovanjem u aktivnom životu, gdje je zbog rutine svoga djelovanja postaje razjedinjen. Time
se prelazi most između religije koja je na svojstven način izdignuta iznad običnog života, te se
aktivno u njega vraća predstavljanjem rutine kao spiritualne vježbe.

5
7. Zaključak

Pozitivan asplekt Eckhartovog djelovanja jeste njegovo odmicanje od ustaljene ideje Boga, te
vraćanje istog na Zemlju, i na koncu, istovremeno i dinamično u ništa i sve.
Obzirom da u cjelosti egzistiram u stanju svijesti koje ne poznaje, niti ikad jest, bilo kakvu ideju
Boga koji opstaje na postojećoj ravni, bavljenje Eckhartovim idejama me u mnogočemu
podsjetilo na praksu koju sam efektivno koristila u borbi protiv vječito prisutnog straha od
neizbježnog prestanka postojanja. Iako svi u životu posjedujemo samo jednu sigurnost,
neminovnu i neizbježnu sudbinu u obliku smrti, tu činjenicu je lakše preživjeti ukoliko
pomislimo da nas, izuzev naše svijesti, nema mnogo više u našem raspadajućem tijelu, nego što
nas ima u najobičnijem kamenu ili tlu po kojem hodamo.

6
8. Izvori

1. Losing the Self: Detachment in Meister Eckhart and Its Significance for Buddhist-Christian
Dialogue.Author(s): Charlotte Radler. Source: Buddhist-Christian Studies, Vol. 26 (2006)
2. Sermons (Meister Eckhart)/The Nearness of the Kingdom
3. God and Absolute Nothingness, Author(s): Joos Sinke and Patricia Griffiths. Source:
Buddhist-Christian Studies Vol. 11 (1991)