10

Araling
Panlipunan
Quarter 1 – Module 2:
SULIRANING PANGKAPALIGIRAN
Araling Panlipunan – Ikasampu na Baitang
Unang Markahan – Modyul 2: SULIRANING PANGKAPALIGIRAN

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa aklat na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa

anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Regional Director: Gilbert T. Sadsad

Assistant Regional Director: Jessie L. Amin

Development Team of the Module

Manunulat: Anna Mie A. Cantoria

Beverly R. Santiago

Editor: Ulysses A. Valera II

Tagasuri: Noel A. Aban

Belen M. Jazul

Evelyn B. Lee

Donna D. Relova

Tagaguhit: Em Jhun A. Fajel

Layout Artist: Yrroprem O. Yanson

 ARALIN 1
Pamagat ng IBA’T-IBANG KALAMIDAD SA BANSA
Kagamitan/
Panimula Ang bahagi ng modyul na ito ay naglalaman ng mga konseptong
magpapaliwanag sa iba’t-ibang uri ng kalamidad na nararanasan ng
tao sa lipunan. Matatalakay dito ang pinagmulan ng mga
dumaragsang kalamidad sa buhay ng mga Pilipino. Inaasahang
maunawaan ninyo ang kahalagahan ng paksang nang sa gayon ay
magkaroon tayo ng paghahanda at agarang pagtugon sa pagdating
ng mga kalamidad na ito.

Mga Layunin Pagkatapos ng modyul na ito ikaw ay inaasahang:

1. Naipaliwanag mo ang kahulugan ng kalamidad.

2. Natalakay mo ang iba’t-ibang uri ng kalamidad na nararanasan sa
ating bansa.
3. Nakapagsulat ka ng masusing pagpapaliwanag ukol sa iba’t-
ibang uri ng kalamidad na nararanasan sa ating bansa.
Talahulugan Bigyang-pansin ang mga sumusunod na salita:

Bagyo - ay ang namumuong sama ng panahon, may marahas at

malakas na hangin at may dalang mabigat na ulan.

Baha - ay ang umaapaw at tumataas na lebel ng tubig na dulot ng

malakas at walang tigil na pag-ulan sa komunidad.

El Niño - tumutukoy ito sa abnormal na pag-init ng temperatura sa

ibabaw ng dagat na nagdudulot ng kakaunting pag-ulan sa rehiyon.

Kalamidad - tumutukoy sa pangyayari o kaganapang nagdudulot ng

malaking kapinsalaan at kabagabagan sa mga tao at komunidad na
tinatamaan nito.

La Niña - tumutukoy ito sa abnormal na paglamig ng temperatura sa

ibabaw ng dagat na nagdudulot ng maraming pag-ulan sa rehiyon.

1
 Lindol - ay isang biglaan at mabilis na pagyanig o pag-uga ng lupa na
dulot ng pagbibiyak at pagbabago ng mga batong nasa ilalim ng lupa.

PAGASA – Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical

Services Administration.

Storm Surge - ang hindi pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa

dalampasigan habang papalapit ang bagyo sa baybayin.

Tsunami - ay serye ng malalaking alon na nililikha ng pangyayari sa

ilalim ng dagat.

Volcanic Eruption - ay nagaganap kapag ang magma (nagbabagang

tunaw na mga bato at iba pang materyales) na nagmumula sa ilalim
ng lupa ay umaangat patungo sa bunganga ng bulkan dahil na rin sa
pagkapal nito at sa pressure sa ilalim ng lupa.
Panimulang Hanapin sa kahon ang mga tinutukoy na salita sa bawat bilang.
Pagsubok
Kalamidad Lindol El Niño

Bagyo Tsunami La Niña

Storm Surge Volcanic Eruption

1. Ito ay serye ng malalaking alon na nililikha sa pangyayari sa ilalim

ng dagat.
2. Ito ay tumutukoy sa mga pangyayari o kaganapang nagdudulot ng

kapinsalaan sa tao o sa komunidad na tatamaan nito.

3. Ito ay namumuong sama ng panahon na may kasamang malakas

na hangin at mabigat na ulan.

4. Ito ay ang hindi pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa

dalampasigan kapag paparating ang bagyo sa baybayin.

5. Ito ay ang abnormal na pag-init ng temperatura sa ibabaw ng

dagat na nagdudulot ng kakaunting ulan sa rehiyon/lugar.

2
Mga Gawain
sa Pagkatuto

Kalamidad
• Ang kalamidad ay tumutukoy sa pangyayari o kaganapang
nagdudulot ng malaking kapinsalaan at kabagabagan sa mga tao at
komunidad na tinatamaan nito.
• Ito ay bunga ng natural na proseso ng kalikasan, subalit may
kinalaman din ang mga tao sa madalas at sa hindi maipaliwanag na
pagtama nito.
• Ang pagdagsa ng maraming kalamidad ay maaring epekto ng
climate change o pagbabago ng klima.
• Ilan sa mga halimbawa nito ay ang pagbagyo, pagbaha, storm
surge, paglindol, tsunami, pagputok ng bulkan, La Nino, at La
Nina.
• Iba’t ibang uri na ng kalamidad ang tumama sa Pilipinas. Labis na
humahanga sa mga Pilipino ang ibang lahi dahil sa kakayahan nitong
makabangon agad mula sa dagok ng matitinding kalamidad.

Iba’t Ibang Uri ng Kalamidad

Pagbagyo
Ang Pilipinas ay isang kapuluang nakaharap sa Karagatang
Pasipiko. Malaki ang kinalaman ng lokasyon nito sa nararanasan
nitong palagiang pagbagyo.

• Ang bagyo ay ang namumuong sama ng panahon, may isang

pabilog o spiral na sistema ng marahas at malakas na hangin at may

3
dalang mabigat na ulan, karaniwang daan-daang kilometro o milya sa
diyametro ang laki.
• Kadalasang nabubuo ang bagyo sa gitna ng karagatan kung saan
nagtatagpo ang mainit at malamig na hangin. Ang mainit na hangin ay
pumapailanlang dahil sa init ng dagat at habang ito ay umaakyat,
nagkakaroon ng Low Pressure Area (LPA) sa paligid. Dahil sa low
pressure na nabuo sa paligid, naaakit nito ang iba pang malamig sa
hangin sa ibang lugar hanggang sa ang malamig na hangin ay iinit din
at bubuo ng mga ulap.
• Ang Pilipinas ay karaniwang nakararanas ng humigit kumulang 20
bagyo kada taon. May apat na uri ng pagbagyo depende sa bilis ng
hangin. Ang PAGASA ang tumututok at nagpapangalan ng bagyo sa
Pilipinas at mauulit kada tatlong taon.
• Ilan sa mga bagyong hindi malilimutan ng mga Pilipino ay ang mga
bagyong Ondoy (2009) at Yolanda (2013) na nagdulot ng matinding
pinsala sa mga bayan at lalawigang tinamaan nito

Pagbaha
Kaalinsabay ng malakas na pagbagyo at ng pag-iral ng hanging
habagat ay ang malawak at malubhang pagbaha sa iba’t ibang bahagi
ng bansa.

• Ang baha ay ang umaapaw at tumataas na lebel ng tubig na dulot

ng malakas at walang tigil na pag-ulan sa komunidad.

4
• Ang pagbaha sa Pilipinas ay pinalalala ng mga baradong daluyan
ng tubig.
• Sa mga panahong ito, kahit kaunti o sandaling pag-ulan lamang ay
agad nang bumabaha. Ordinaryo na itong nararanasan sa Metro
Manila at ilang malalaking lungsod sa Pilipinas, gayundin sa ilang
mabababang lugar o sa mga lugar na malapit sa anyong tubig.
• Labis ding nakapipinsala ang pagbaha dahil sinisira nito ang mga
gamit at ari-arian. Nagdudulot din ito ng mga sakit gaya ng
leptospirosis (nakukuha kapag nababad ang sugat sa maruming tubig
na may ihi ng daga).

Pagdaluyong-bagyo o Storm Surge

Kahalubaybay pa rin ng malakas na pagbagyo ay ang
pagdaluyong-bagyo.

• Ang dalúyong-bagyo o storm surge ay ang hindi pangkaraniwang

pagtaas ng tubig sa dalampasigan habang papalapit ang bagyo sa
baybayin. Nakaaapekto sa tindi ng dalúyong-bagyo ang lalim at
oryentasyon ng katubigan na dinaraanan ng bagyo at ang tiyempo ng
kati (mababa ang tubig sa dagat).
• Ang pagdaluyong-bagyo ay bago sa pandinig. Hindi ito pamilyar
hanggang sa naminsala ito kasabay ng bagyong Yolanda. Hindi ito
napaghandaan ng mga tao, kaya, maraming namatay.

5
• Mahirap iwasan ang pagdaluyong-bagyo dahil hindi ito napipigilan.
Ang maaari lamang gawin para makaiwas dito ay ang paglikas tungo
sa mas mataas na lugar kung may nakaambang bagyo o pagtaas ng
antas ng tubig mula sa dagat.

Pagnilayan:
Sa iyong palagay, natuto na ba ang mga Pilipino sa mga
karanasan mula sa malalakas na pagbagyo, pagbaha, at
pagdaluyong-bagyo?

Sagot:
_________________________________________________
_________________________________________________.
Paglindol
Ang Pilipinas ay nasa Pacific Ring of Fire, ang paikot na hanay ng
mga aktibong bulkan sa Pasipiko. Ito ang dahilan kung bakit
nakararanas ang bansa ng mga paglindol.

• Ang lindol ay isang biglaan at mabilis na pagyanig o pag-uga ng lupa

na dulot ng pagbibiyak at pagbabago ng mga batong nasa ilalim ng

lupa kapag pinakakawalan nito ang puwersang naipon sa mahabang
panahon.

6
• Kung ang malakas na paglindol ay mangyayari sa lugar na
maraming tao, maaari itong kumitil ng maraming buhay at magdulot
ng malawakang pagkasira ng mga ari-arian.
• Isang malakas na lindol ang tumama sa Pilipinas noong 2013 kung
saan ang pinakanaapektuhan ay ang Gitnang Visayas, partikular ang
Bohol at ang Cebu.
• Maraming bahay, gusali, kalsada, tulay, at iba pang estruktura at ari
-arian ang nasira ng lindol na ito.

Pagtama ng Tsunami
Kung minsan, ang pagtama o paghampas ng tsunami ay hindi
maihihiwalay sa paglindol.

• Ang tsunami o mga seismic sea wave ay serye ng malalaking alon

na nililikha ng pangyayari sa ilalim ng dagat tulad ng paglindol,
pagguho ng lupa, pagsabog ng bulkan, o pagbagsak ng maliit na
bulalakaw. Ito ay maaaring kumilos ng daan-daang milya kada oras
sa malawak na karagatan at humampas sa lupa dala ang mga alon na
umaabot ng 100 talampakan o higit pa.
• Ang paghampas ng tsunami ay mapanganib din sa buhay, ari-
arian, at kabuhayan ng mga nakatira sa malapit sa dagat.
• Naranasan ito sa Japan noong 2011 at nagdulot ng malaking pinsala.

• Nangyari ang isang mapaminsalang tsunami sa Pilipinas noong

1994, sa pagitan ng Batangas at Mindoro, kung saan umabot sa anim

7
na metro ang taas ng mga alon na dulot ng 7.1 magnitude na lindol sa
ilalim ng dagat.

Pagputok ng Bulkan
Ang Pilipinas ay nasa Pacific Ring of Fire kaya nakararanas ang
bansa ng palagiang seismic and volcanic activities. Nangyayari ang
maraming mahihinang paglindol dahil sa pagtatagpo ng mga
pangunahing tectonic plates sa rehiyon.

• Ang bulkan ay isang puwang o siwang sa ibabaw ng lupa,

karaniwang nasa anyong bundok o burol. Ang puwang o bunganga
(crater) ay nagsisilbing daanan ng iniluluwang materyales tulad ng abo
at lava na nagmumula sa ilalim ng lupa.
• Maaaring maging tahimik ang bulkan sa mahabang panahon ngunit
hindi nangangahulugang payapa ito. Sasabog ang bulkan kapag
nagsimula nang gumalaw ang lupa malapit dito. Makaririnig ng
dumadagundong na ingay mula sa ilalim ng lupa at makakikita ng
maitim na usok galing sa bunganga ng bulkan.
• Ang pagputok ng bulkan ay nagaganap kapag ang magma
(nagbabagang tunaw na mga bato at iba pang materyales) na
nagmumula sa ilalim ng lupa ay umaangat patungo sa bunganga ng
bulkan dahil na rin sa pagkapal nito at sa pressure sa ilalim ng lupa.
• Ang pinakamalakas na pagputok ng bulkan na naranasan sa
Pilipinas ay ang pagputok ng Bulkang Pinatubo noong 1991. Ang

8
Bulkang Pinatubo ay isang aktibong stratovolcano na matatagpuan sa
Kabundukang Cabusilan sa Luzon, malapit sa Zambales, Tarlac, at
Pampanga.
• Naging labis na mapaminsala ang pagputok ng bulkang ito. Nagbuga

ito ng sulfur dioxide, isang nakalalasong kemikal. Nagdulot din ito ng

ash fall o pagulan ng abo na umabot sa iba’t ibang parte ng Pilipinas.
Umagos din ang lahar (volcanic mudflow).
• Malawak ang inabot na pinsala ng pagputok ng Bulkang Pinatubo.
Tinatayang umabot sa 800 ang namatay habang 100,000 katao
naman ang nawalan ng tirahan at kabuhayan sa Gitnang Luzon.

Pagnilayan:
Ano ang maaaring mangyari kapag pumutok ang bulkan at paano
natin ito mapaghahandaan?

Sagot:
_____________________________________________________
____________________________________________________.
Pagtama ng El Niño at La Niña
Ang Pilipinas ay nakaharap sa North Pacific Ocean. Ito ay nasa
hilagang bahagi ng ekwador. Dahil sa lokasyon nito, isa ito sa
pinakanaaapektuhan ng El Niño.

El Niño
• Ang El Niño ay ang hindi pangkaraniwang penomenon sa Gitna at
Silangang Equatorial Pacific.

9
 • Tumutukoy ito sa abnormal na pag-init ng temperatura sa ibabaw ng
dagat na nagdudulot ng kakaunting pag-ulan sa rehiyon.
• Ang pagtama ng El Niño sa Pasipiko ay tuwing ikalawa hanggang
ikasiyam na taon. Karaniwang nag-uumpisa ito sa pagitan ng
Disyembre hanggang Pebrero.
• Kapag tumama na, tumatagal ito hanggang unang hati ng kasunod
na taon; may pagkakataong mas tumatagal pa ito.

La Niña
• Ang La Niña ay kabaliktaran ng sitwasyon o kondisyon ng El Niño.
• Tumutukoy ito sa abnormal na paglamig ng temperatura sa ibabaw
ng dagat na nagdudulot ng maraming pag-ulan sa rehiyon.
• Sa Pilipinas, laging kakambal ng La Niña ang malalakas na
pagbagyo, pag-ulan, at pagbaha.
• Ang kondisyon ng La Niña ay nagiging dahilan ng pagdami ng
bagyo (cyclone) sa Western Pacificic.
Mga
Pagsasanay

Gawain 1: Analohiya

Buuin ang dalawang magkatulad na konsepto.

1. Pag-init ng temperatura sa ibabaw ng dagat: El Niño;

Paglamig ng temperatura sa ibabaw ng dagat: ____________.

2. Pag-uga sa ilalim ng lupa: Lindol;

Pag-uga sa ilalim ng dagat: __________.

3. Di pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa dalampasigan:_______;

Malalaking serye ng alon: Tsunami.

10
4. Pagtaas ng tubig dulot ng bagyo: Pagbaha;
Namumuong sama ng panahon: ______________.

5. Isang puwang o siwang sa ibabaw ng lupa: Bulkan;

Pagtaas ng magma sa ilalim ng lupa: __________.
Pagsasanay 2
Gamit ang talahanayan sa ibaba, ibigay ang iyong pagkakaunawa
kung ano ang mga kalamidad na naka tala sa unang kolum.

Kalamidad Ano Ito?

1. Bagyo
2. Lindol
3. Pagbaha
4. El Niño
5. La Niña

Pagsasanay 3: Sanhi at Bunga.

Itala ang sanhi at bunga ng pagkakaroon natin ng iba’t-ibang uri ng
kalamidad base sa inyong karanasan gamit ang talahanayan sa
ibaba.
Kalamidad Sanhi Bunga
1. Bagyo
2. Lindol
3. Pagbaha
4. Pagputok ng
Bulkan
5. El Niño

11
Pangwakas Magbigay ng masusing pagpapaliwanag tungkol sa mga
na Pagsubok sumusunod na katanungan. Dalawang puntos bawat isa.

1. Bakit nakararanas ng palagiang bagyo ang bansang Pilipinas?

_______________________________________________________

2. Ano ang dahilan ng agarang pagbaha sa ilang lugar sa Pilipinas?

_______________________________________________________

3. Anong pinsala ang hatid ng pagsabog ng Bulkang Taal sa bansa

noong 2020?
_______________________________________________________

4. Bakit nakararanas ng maraming paglindol ang Pilipinas?

_______________________________________________________

5. Ano ang dahilan ng pagkakaroon ng tsunami sa isang lugar?

_______________________________________________________

Karagdagang Takdang Aralin

Gawain Sagutan ang sumusunod na tanong:

1. Ano-anong paghahanda ang iyong gagawin upang makaligtas sa

mga sakunang darating? Magbigay ng 5 pamamaraan.

12
ARALIN 2

Pamagat ng MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN

Kagamitan/
Panimula Isa sa mga isyung kinakaharap ng lipunan sa kasalukuyan ay ang
pagdagsa ng iba’t-ibang mga suliraning pangkapaligiran. Kasabay ng
pag-unlad ng pamumuhay ng tao ay ang pag-usbong rin ng mga
isyung pangkapaligiran na sa pagtagal ng panahon ay lubusang
nakababahala. Sa ikalawang bahagi ng modyul na ito matutukoy mo
ang iba’t-ibang suliraning pangkapaligiran na nararanasan sa
kasalukuyan at kung ano ang epekto nito sa sambayanan.

Mga Sa aralin na ito inaasaahan sayo na:

Layunin 1. Naisa-isa mo ang mga suliraning pangkapaligiran na
nararanasan sa isang komunidad.
2. Natalakay mo ang bawat suliraning pangkapaligiran na
nararanasan sa isang komunidad.
Talahuluga Bago mo simulang ang iyong paglalakbay, bigyang-pansin mo ang
n mga sumusunod na salita:

Deforestation - Ang walang habas na pagputol ng mga puno sa

kagubatan.

Kaingin System - Ang pagputol ng mga puno at pagsunog ng mga

kagubatan.

Mining - isang proseso ng paghuhukay at pagkuha ng mga metal, di-

metal, at mineral mula sa lupa katulad ng uling, ginto, pilak, platinum,
tanso, bakal, langis, likas na gas, at iba pa.

Polusyon - Ang pagiging marumi ng kapaligiran na nagdudulot ng

pagbabago sa natural na kalagayan ng kalikasan.

Quarry - isang proseso ng pagkuha ng mga bato, buhangin, at iba

pang materyales sa pamamagitan ng pagpapasabog, paghuhukay, o
pagbabarena.

13
 Solid Waste - Tumutukoy sa anuman uri ng bagay na maaaring hindi
na kakailanganin pa at hindi na nararapat gamitin.

Suliraning Pangkapaligiran - tumutukoy sa anumang pangyayari,

kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira ng kapaligiran
at sa balanseng ekolohikal.
Panimulang Bilugan ang mga salitang binIgyang kahulugan sa mga aytem
Pagsubok sa ibaba.
Q P O L U S Y O N I D
R U Q P O N M L K J E
P O A U S Y O N A B F
S T U R V W X Y Z C O
L K J I R H G F E D R
M M O P Q Y R S T U E
C B A K Z Y I X W V S
D E F K G H I N J K T
S O L A D W A S G E A
S O L I D W A S T E T
U V W G X Y Z A B C I
L K J I I H G F E D O
M N O N P Q R S T U N

1. Tumutukoy sa anuman uri ng bagay na maaaring hindi na

kakailanganin pa at hindi na nararapat gamitin.
2. Proseso ng pagkuha ng mga bato, buhangin, at iba pang
materyales sa pamamagitan ng pagpapasabog, paghuhukay, o
pagbabarena.
3. Ang walang habas na pagputol ng mga puno sa kagubatan
4. Ang pagputol ng mga puno at pagsunog ng mga kagubatan.
5. Ang pagiging marumi ng kapaligiran na nagdudulot ng pagbabago
sa natural na kalagayan ng kalikasan.
Mga
Gawain sa
Pagkatuto

14
Pag-aralan Natin!

Ang suliraning pangkapaligiran ay tumutukoy sa anumang

pangyayari, kalagayan, o problemang may kinalaman sa pagkasira
ng kapaligiran at sa balanseng ekolohikal.

Mahalagang matukoy kaagad ang mga suliraning ito upang

masolusyonan o maagapan sapagkat sa kalaunan ay maaaring
ikasira ng pamayanan.

Dahil sa patuloy na pag-unlad, kasabay ng pag-usbong ng

malalaking industriya at ng hindi mapigilang pag-unlad ng
ekonomiya, patuloy na nasisira ang biodiversity o ang pagkakaiba-
iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo ng buhay na bumubuo
sa kalikasan.

Mga halimbawa ng suliraning pangkapaligiran:

waste management
mining
quarrying
deforestation

Waste Management

Ang waste management ay ang akmang termino sa wastong

pangungolekta, paglilipat, pagtatapon o paggamit, at pagmo-monitor
ng basura ng mga tao. Isinasagawa ito upang mapangasiwaan nang
maayos upang makaiwas sa masasamang epekto ng basura sa
kalusugan at kapaligiran.

Maaring mabawasan ang basura sa pamamagitan ng pagsunod sa

prinsipyo ng:

15
Reduce - Ang susi sa pagbabawas (reduction) ng basura ay
pangangalaga o pagtitipid (conservation) – ang matalinong paggamit
sa mga pinagkukunan (resources), at ang paggamit ng kaunti lamang
upang maiwasan ang basura.

Reuse - Maaaring muling pakinabangan o gamitin ang mga gamit

kaysa sa itapon o kaya naman, ibigay o ipasa sa iba.

Recycle - Simple lamang ang panuntunan: Huwag itapon ang mga

bagay o gamit na maaari pang i-recycle.

Pagninilay:
Magbigay ng mga pamamaraan kung paano malilimitahan ang
pagtapon ng basura sa ating kapaligiran.

Sagot:
1. ______________________________________
2. ______________________________________
3. ______________________________________

Pagmimina o Mining

Ang pagmimina o mining ay isang proseso ng paghuhukay at

pagkuha ng mga metal, di-metal, at mineral mula sa lupa katulad ng
uling, ginto, pilak, platinum, tanso, bakal, langis, likas na gas, at iba
pa.

Ito ay ginagawa sa pamamagitan na pagpipiga, paghahango, o

paghuhugot.

Ang pagmimina ay isa sa mga pangunahing industriyang

nakatutulong sa pagunlad ng ekonomiya ng bansa.

16
 Sa liderato ni dating Pangulong Noynoy Aquino, maraming
negosyante mula sa ibang bansa ang pinaunlakan upang
mamuhunan sa pagmimina.

Dahil dito, malaking dolyares ang pumapasok sa bansa.

Nagbubukas din ito ng mga bagong trabaho para sa mga Pilipino.

Dahil rin sa pagmimina, umuunlad ang ibang lugar sa Pilipinas.

Pagku-quarry o Quarrying

Ang pagka-quarry o quarrying ay isang proseso ng pagkuha ng

mga bato, buhangin, at iba pang materyales sa pamamagitan ng
pagpapasabog, paghuhukay, o pagbabarena.

Madalas na ang kinu-quarry ay ang mga bundok at ilog na

pinagkukunan ng mga bato at ang tabindagat na pinagkukunan ng
buhangin.

Ang malalaking bato ay pinagpipira-piraso sa nais na laki depende

sa pangangailngan. Tinatawag itong graba.

Ang mga graba, buhangin, at iba pang materyales ay madalas

gamitin sa paggawa ng mga kalsada at estruktura.

Pagninilay:
Ang pagmimina at pagqua-quarry ay may masamang dulot sa
kalikasan, ano-ano sa tingin mo ang epekto nito sa ating mga
tanawin at likas yaman?
Sagot:
1. ______________________________________
2. ______________________________________

17
 3. ______________________________________
Paghahawan ng Kagubatan o Deforestation

Ang paghahawan ng kagubatan o deforestation ay tumutukoy sa

pagpuputol ng mga puno, pagtatabas ng mga damo, at pag-aalis ng
anumang sagabal sa pamamagitan ng pagsusunog hanggang
maging mahawang lupa o lugar para sa mga hangaring agrikultural o
komersiyal.

Kadalasan, ginagawa ito sa dalawang paraan–pagkakaingin at

clear cutting. Sa pagkakaingin, tinatabas at sinusunog ang mga
puno sa kagubatan upang pagtaniman. Sa clear cutting, pinuputol
nang walang habas ang mga puno sa anumang kadahilanan.

Hindi lahat ng deforestation ay sinasadya ng tao. Ang iba ay

kombinasyon ng gawa ng tao at likas na salik katulad ng wildfires at
tuloy-tuloy na overgrazing na humahadlang sa pagtubo ng mga puno.

Pagninilay:

Maaari bang isulong ang modernisasyon/industriyalisasyon nang

hindi nasasakripisyo ang ating mga kagubatan?

Sagot:

____________________________________________________
_
____________________________________________________
_
____________________________________________________
_
____________________________________________________
_

18
 ____________________________________________________
_

Mga
Pagsasana
y

Pagsasanay 1: Pagtambalin mo!

Pagtambalin ang mga konsepto sa hanay A at kahulugan nito sa

hanay B.

Hanay A Hanay B
1. Pagmimina A. Mga bagay na di na ginagamit
2. Deforestation B. Pagpuputol ng mga Puno
3. Solid Waste C. Pagkuha ng bato/buhangin
4. Pagqua-quarry D. Paghuhukay ng mga metal/di-
5. Suliraning Pangka metal na bagay
E. Mga pangyayari na nakasisira
sa Kapaligiran
Pagsasanay 2

Kumpletuhin ang tsart sa ibaba ng tamang pinsalang naidudulot ng

mga suliraning pangkapaligiran sa ating likas na yama.

Suliraning Pangkapaligiran Napinsalang Likas na Yaman

1. Kaingin System

19
 2. Illegal Mining
3. Solid Waste
4. Deforestation
5. Oil Spill

Pagsasanay 3: What Goes Around, Comes Around.

Isulat sa ibaba ang sa tingin mo ay di-mabuting epekto ng mga

suliraning pangkapaligiran na ito sa tao.

Suliraning Idinulot na Di-Mabuti sa Tao

Pangkapaligiran
1. Kaingin System
2. Illegal Mining
3. Solid Waste
4. Deforestation
5.Oil Spill

Pangwakas Tukuyin ang mga suliraning pangkapaligiran na naoobserbahan o

na nakikita mo sa iyong barangay/komunidad. Isa-isahin ito at magbigay
Pagsubok ng ilang pamamaraan upang ito ay malimitahan at maiwasan.

1. ________________________________
2. ________________________________
3. ________________________________
4. ________________________________
5. ________________________________

20
Karagda- Magbalitaan tayo!
gang Magbasa, making, o hindi kaya ay manood ka ng mga balita ukol sa
Gawain mga suliranin ng aying kapaligiran. Pagkatapos ay gumawa ka ng
isang “Status” na magbibigay paalala o babala ukol sa mga balitang
iyong nakalap.

21
ARALIN 3

Pamagat ng PILIPINO AKO! HANDA AKO!

Kagamitan/
Panimula
Sa nakaraang aralin, tinalakay ang iba’t-ibang suliraning
pangkapaligiran, napag-alaman ang mga kadahilanan at epekto nito
sa pamumuhay ng bawat Pilipino. Ang masusing ugnayan,
pagtutulungan at pagbabalikatan ng bawat isa sa loob ng isang bansa
ay mahalaga upang makapagbalangkas at makagawa ng nararapat
gawin upang makatulong sa pagharap sa panganib na dulot ng mga
suliraning pangkapaligiran.

Mga Layunin Sa pagtatapos ng aralin na ito, inaasahan na:

1. Nakatalakay ng mga paghahandang nararapat gawin sa harap ng

panganib na dulot ng mga suliraning pangkapaligiran.

2. Nakapaglapat ng nararapat gawin upang makatulong sa pagharap

sa panganib na dulot ng mga suliraning pangkapaligiran.

3. Nakagawa ng poster tungkol sa mga gawain at desisyon ng tao

sa pagkakaroon ng kalamidad.
Talahulugan Bilang gabay sa iyong pagsagawa ng modyul na ito, bigyan mo ng
pansin ang mga salita sa ibaba.

Watershed ( tubigan)- ito ay ang lupa kung saan lahat ng tubig na

binuhos ng ulan ay umaagos sa lupa patungo sa mga ilog.

Ecosystem( ekosistemal)- ang pagtuon sa daloy ng enerhiya.

Extinct- tuloyan nang mawala.

Depressed area- mahihirap na lugar.

Masisilayan- makikita.

Stratosphere- himpapayaw

22
Panimulang E- Caption Mo!
Pagsubok

Suriin ang larawan. Bigyan ng Pamagat ang bawat larawan.

_ _________________________

_________________________

_________________________

_________________________

23
 _________________________
Mga Gawain
sa Pagkatuto

Sa tulong ng teksto at mga gawain na inihanda para sa iyo, matutunan

mo bilang mag-aaral ang iba’t-ibang suliraning pangkapaligiran, mga
paraan kung paano pangalagaan ang kapaligiran at ang mga
nararapat gawin sa harap ng panganib na dulot ng mga suliraning
pangkapaligiran.

Ang mga sumusunod ay ang ilang halimbawa ng Suliraning

Pangkapaligiran:

1. Climate Change
Ito ay tumutukoy sa pagkakaroon ng kaibahan sa klima. Ang mga
dapat at tipikal na nangyayari sa panahon at klima ay naiiba at
madalas ito ay lumalala.Halimbawa ay ang pagkakaroon ng mainit na
temperatura sa buwan na dapat ay malamig.

2. Polusyon
Ang polusyon ay ang presensya sa kapaligiran kung saan ito ay
nagdudulot ng masamang epekto. Ang halimbawa nito ay ang

24
polusyon sa tubig, sa lupa, sa hangin at sa liwanag , na madalas ay
dulot ng lubos na paggamit ng mga tao sa kayamanan o kagamitan
nang hindi inaaayos ang pagtapon nito.

3. Global Warming
Ang Global warming ay ang pagtaas ng temperature ng mundo. Kada
isang daang taon ay napansin ng mga eksperto na tumataas ang
tipikal na temperature ng mundo. Kapg ito ay nagpapatuloy sa
pagtaas, matutunaw ang mga yelo sa hilaga at timog na bahagi ng
mundo, tataas ang lebel ng tubig at maaring magkaroon ang mga tao
at hayop ng malalang sakit.

4. Problema sa solid waste

Ang problema sa Solid Waste ay dahil sa hindi wastong pagsasaayos
at pagtatapon ng mga basura. Hindi nahihiwalay ang mga kagamitang
pwede pang gamitin at ang mga basura ay nakahalo sa isa’t isa.
Maaring magdulot ito ng sakit at pagkahawa.

5. Pagnipis ng Ozone layer

Ang pagnipis ng Ozone Layer ay dahil sa labis na carbon dioxide sa
ating planeta. Kapag labis na naging manipis ang ozone layer , lalong
tataas ang temperature ng planeta, magiging mas mainit at maaring
magkaroon ng sakit ang mga tao at hayop at tumaas ang lebel ng
tubig.

6. Pagkawala ng Biodiversity
Ang kaganapang ito ay epekto ng mga naunang suliraninng
pangkapaligiran. Dahil dito, maapektuhan rin ang ating mga pagkain
at tirahan ng mga hayop. Maaring mas maraming hayop ang maging
extinct o tuluyan nang mawala sa mundo.

25
7. Pagkasira ng Lupa
Ang pagkasira ng lupa ay maaring dulot ng kakulangan sa puno, sa
polusyon at iba pang mga suliraning pangkapaligiran. Dahil dito
maapektuhan ang halaman at ang ecosystem.
8. Urbanisasyon
Ang urbanisasyon ay tumutukoy sa pagiging urbanidad ng isang
lugar. Ito ay nagbunsod sa mga kaugnay na problema gaya ng paglaki
ng populasyon,pagdami ng mahihirap na lugar o depressed areas at
may mga pamayanan na may mataas na insidente ng pagkakasakit
at iba pang panganib sa kalusugan.

Mga Gabay na tanong:

1. Anu- anong mga suliraning pangkapaligiran ang inyong

nararanasan sa inyong komunidad? Ipaliwanag kung bakit nangyayari
ito?
2. Sa tingin mo ba, apektado ka sa mga suliraning ito?

Pangangalaga Sa Kapaligiran

Alinsunod sa isinasaad ng ating Konstitusyon:

“ Dapat pangalagaan ng estado ang yamang dagat ng bansa sa mga
karagatang pangkapuuan, dagat teritoryal, at ekslusibong sonang
pangkabuhayan nito at dapat ilaan ang ekslusibong paggamit at
pagtatamasa nito sa mga mamamayang Pilipino”

Nagtulong-tulong ang iba’t-ibang ahensiya ng ating pamahalan upang

maipatupad ang nakasaad sa ating Konstitusyon. Kailangang
makibahagi rin sa mga gawing ito ang mga mamamayan at ibang
samahan. Dapat tayong makilahok sa ibang proyektong ito upang
mapangalagaan natin ang ating kapaligiran. Narito ang ilang paraan:

• Pangalagaan ang mga gubat laban sa illegal na pagputol ng kahoy

at pagkakaingin.

26
 • Pagsasagawa ng reforestation o muling pagtatanim ng mga punong
kahoy sa ating mga gubat.
• Pagbabantay sa ating mga gubat upang hindi masira ng mga
mapagsamantala sa pamamagitan ng pagsusumbong ng illegal
loggers at nagkakaingin sa mga kinauukulan.
• Pagbibigay-suhestiyon sa pagpapabuti sa pangangasiwa ng mga
industriyang pagmimina.
• Pagkampanya sa wastong pangangalaga ng mga isda at iba pang
yamang dagat.
• Pagbibigay impormasyon sa mga mamamayan tungkol sa mga
batas sa pangangalaga ng mga isda at iba pang yamang dagat.
• Pagbibigay impormasyon sa mga mamamayan tungkol sa mga
batas sa pangangalaga at preserbasyon ng mga likas na yaman.
• Pagbibigay- suhestiyon sa teknikal na pagsasaayos at
pangangasiwa ng mga yamang gubat para mapanatili ang wastong
paglinang ng yaman nito.
• Pangangalaga ng mga lupain at minahan
• Pangangalaga at pangangasiwa nang maayos sa mga watershed
at kapaligirang pangkatubigan.
• Pangangalaga sa mga natatanging hayop
• Pagtatag ng mga samahang mangangalaga sa ating kapaligiran,
tulad ng Bantay Dagat at Bantay Kalikasan.
Mga
Pagsasanay

Pagsasanay 1: SURI-AWIT!

Maaring pamilyar ka sa awiting ito. Suriin at unawain ang bawat linya

ng kanta. Sa sagutang papel, hanapin ang linya ng awit na

27
nagpapakita ng suliraning pangkapaligiran. Pagkatapos, itala ang mga
suliraning pangkapaligiran na nakita mo sa bawat saknong ng awit.

Hal.: Wala ka bang napapansin

Sa iyong mga kapaligiran?
Kaydumi na ng hangin
Pati na ang ilog natin.

1.Kaydumi na ng hangin- Polusyon at Problema ng Solid waste

MASDAN MO ANG KAPALIGIRAN

(Asin)

Wala ka bang napapansin

Sa iyong mga kapaligiran?
Kaydumi na ng hangin
Pati na ang ilog natin.

Hindi na masama ang pag-unlad

At malayu-layo na rin ang ating nararating
Ngunit masdan mo ang tubig sa dagat
Dati’y kulay asul ngayo’y naging itim

Ang mga duming ikinalat natin

Sa langit huwag na nating paabutin
Gitara ko ay aking dadalhin upang
Sa ulap na lang tayo’y magkantahan

Mga batang ngayon lang isinilang

May hangin pa kayang matitikman?
May mga puno pa kaya silang aakyatin
May mga ilog pa kayang lalanguyan?

28
 Bakit ‘di natin pag-isipan
Ang nangyayari sa ating kapaligiran
Hindi na masama ang pag-unlad
Kung hindi nakasira ng kalikasan

Darating ang panahon mga ibong gala

Ay wala nang madadapuan
Masdan mo ang mga punong dati ay kay tatag
Ngayo’y namamatay dahil sa ating kalokohan

Lahat ng bagay na narito sa lupa

Biyayang galing sa Diyos kahit nong ika’y wala pa
Ingatan natin at huwag nang sirain pa
Pagkat pag kanyang binawi, tayo’y mawawala na

SAKNONG/ Linya ng awit MGA SULIRANIN SA

KAPALIGIRAN
1.
2.
3.
4.
5.

Pagsasanay 2: HULAAN MO?

Tukuyin sa loob ng kahon ang tamang sagot mula sa mga inilalarawan

na pahayag sa bawat bilang. Isulat ang tamang sagot sa sagutang
papel.

Climate change Polusyon Pagnipis ng Ozone Layer

Deforestation Kaingin System Problema Sa Solid Waste

Urbanisasyon Global Warming Pagkawala ng Biodiversity

Pagkasira ng Lupa

29
__________1. Mga puno’y pinuputol at sinusunog ko, kaya sila’y
nagrereklamo. Dahil pagtubo at paglaki nila’y pinipigilan ko.

__________2. Kaaway ako ng mga tao dahil sa salot ang presensya

ko sa kapaligiran, lason ako sa hangin, sa lupa at maging sa
katubigan.

__________3. Ayaw kung manatili sa pook rural, gusto kong lumuwas

ng Maynila dahil marami akong kakaibang modernisasyong nakikita.

__________4. Sa sobrang taas ng temperatura ko,tinutunaw ko ang

yelo sa bandang hilaga at timog na bahagi ng mundo.

__________5. Maitim na usok ang binubuga ko,masamang epekto

ang dulot nito, suson ng stratosphere ay nasaktan ko.

__________6. Madalas na sinisira ang flora at fauna, ako ngayo’y

nangangamba pagdating ng panahon baka mauubos lahi nila,at di
niyo na masisilayan pa.

__________7. Bakit di mo magawang ilagay ako sa tamang lalagyan?

Munting bagay lang ako di naman kabigatan, Pag ako’y bumara sa
kanal, libu-libong tao ang maapektuhan.

__________8. Lagi niyo akong inaabuso, ganung pinagtataniman niyo

ako,kung ano-anung kemikal ang tinatapon niyo, minsan sinisira pa
ako ng mga minero.

__________9. Nagbago ka na di katulad ng dati, mainit palagi ang

temperatura kahit sa gabi.Buong akala ko buwan ng taglamig ngayon,
bakit bigla na lamang pumalit ang panahon.

_________10. Wala kayong pagmamalasakit sa kagandahan ko,

dati’y kulay berde ang kapaligiran ko, punong puno ng pananim at
hayop ang makikita mo. Sa isang kisap mata’y lahat ito’y naglaho dahil
kinalbo mo.

30
Pagsasanay: 3

Basahin at unawain ang artikulong pinamagatang “ Mga Sakuna ng

Kalikasan, Iniuugnay sa Pagmimina at Pagtotroso” upang masagot
mo ang mga katanungan sa ibaba ng hindi babaa sa 20 salita bwat
tanong.

Global Voices in Filipino

Pilipinas: Mga Sakuna ng Kalikasan, Iniugnay sa Pagmimina at
Pagtotroso
Isinalin ang post na ito noong 20 Mayo 2012
Isinulat ni Karlo Mongaya Isinalin ni Schubert Malbas

Habang bumabangon pa lamang ang mga kababayan natin mula sa

kalunos-lunos na kalamidad ng Bagyong Sendong (international
name: Washi), na nagdulot ng malawakang pagkasawi ng buhay at
ari-arian, ilang probinsiya naman sa Pilipinas ang nakaranas ng
pagbaha at pagguho ng lupa sa loob lamang ng tatlong linggo.

Ilang araw matapos kinitil ng Sendong ang buhay ng 1,257 katao

noong Disyembre 2011 at winasak ang mga tirahan at kabuhayan ng
libu-libo, binaha naman ang mga lalawigan ng Cebu, Davao,
Bukidnon, Maguindanao, Compostela Valley, Negros, Leyte at Aklan
sa Katimugang Pilipinas. Isang matinding pagguho ng lupa naman
ang naganap noong Enero 2012 sa Pantukan, Mindanao, isang bayan
na umaasa sa pagmimina, kung saan 31 ang namatay at daan-daan
ang nawawala.

Habang dumagsa ang tulong na pinapaabot sa mga nasalanta ng

pagbaha at landslide, sumagi naman sa isipan ng maraming
Pilipinong netizen ang ilang katanungan. Bagamat sanay na ang
bansa sa mga pagbaha at pagguho ng lupa, naging kataka-taka ang
lawak ng mga kalamidad kamakailan: ano ang mga dahilan sa likod

31
nito, at bakit ito nagiging mas madalas at mas mabagsik? Ano ang
maaaring gawin upang maiwasan o mapaghandaan ito sa hinaharap?

- Ayon kay Antonio J. Ledesma, SJ, Arsobispo ng bayan ng Cagayan

de Oro, pagtotroso at pagmimina ay dalawa sa mga sanhi ng nasabing
delubyo: Last January 2009, the city had already experienced severe
flooding. Some old-time residents recalled that this phenomenon
happens every forty years. But barely three years after that, Typhoon
Sendong came with greater vengeance. Illegal logging and
irresponsible mining activities have contributed to the degradation of
the environment and the siltation of the river bed. The erection of man-
made structures may have also impeded the natural flow of the waters.

- Noong Enero 2009, nakaranas ang siyudad ng matinding pagbaha.

Maraming matatanda ang nagsabing nangyayari lang ang ganitong
klaseng pagbaha sa loob ng apatnapung taon. Subalit tatlong taon
lang ang nakalipas, dumating ang mas malupit na delubyong hatid ng
Bagyong Sendong. Dinulot ng iligal na pagtotroso at iresponsableng
pagmimina ang pagkasira ng kalikasan at ang pagkaipon ng
malambot na lupa sa ilalim ng mga ilog. Nakaharang din siguro sa
natural na daloy ng tubig ang ilang istrakturang gawa ng tao.

- Gumawa ang Ateneo Physics Laboratories ng isang mapa tungkol

sa lawak ng pagbaha sa lungsod ng Cagayan de Oro.

- Sinisi naman ng blog na Dugo at Panulat [fil] ang pamahalaang

Aquino, dahil hinayaan nito ang pagtotroso at pagmimina ng ilang
malalaking kompanya sa ating bansa: Pinahihintulutan ng
gobyerno ang pagmimina at pagtrotroso ng mga naghaharing
korporasyon at ng kapatid nitong gahamang dayuhan.
Pinahihintulutan ng gobyerno na gahasain ng magkapatid ang ating
likas na yaman kapalit ng konting kita at pamumuhunan ng mga ito.

32
- Tinukoy naman ni Lisa Ito [fil] ang pagkasira sa mga natural na
kagubatan upang makapagtanim ang mga malalaking korporasyon ng
mga pangunahing produktong iniluluwas ng bansa: Laganap din ang
kumbersiyon ng kagubatan upang gawing plantasyon ng pinya,
jatropha, saging, at iba pang export crops, ayon sa maka-kalikasang
grupo na Panalipdan Mindanao. Ayon sa mga pag-aaral mula sa
National Institute of Geological Sciences, ang CdO ay lalong nagiging
bulnerable sa baha dahil sa kumbersyon ng 2,000 ektarya ng
kagubatan sa Upper Pulangi Watershed upang gawing taniman ng
pinya ng Del Monte Philippines—isa sa pinakamamaking exporter ng
pinya sa buong mundo.

- Hindi naman pinalampas ng mga maka-kalikasang grupo na

banggitin ang isang geo-hazard na pag-aaral na ginawa ng
Unibersidad ng PIlipinas, kung saan tinukoy ang mga kakulangan ng
gobyerno sa nangyaring trahedya ng Sendong. Ilang kabataang
aktibista ang bumatikos kay Pangulong Noynoy Aquino dahil hindi nito
nilagdaan ang P5 bilyong badyet na nakalaan sa paghahanda sa mga
sakuna, na maari sanang nagamit upang mabawasan ang dinulot ng
pagbaha: We reiterate that it is the Aquino regime which is a man-
made disaster, turning the unavoidable reality of heavy rains into a
tragedy: First, because Noynoy himself removed the funding for
disaster preparedness in the 2011 national budget. Not a single
centavo in the billion ‘Calamity Fund’ went to preparing Northern
Mindanao, or any other part of the country for that matter, for natural
disasters. Second, because he continues to allow massive, ‘legal’
logging by mining, agricultural, timber, and real estate corporations.

- Paulit-ulit naming sinasabi na isang sakuna ang rehimeng Aquino,

dahil hinayaan nitong mangyari ang nakaambang na trahedya mula
sa malalakas na pag-ulan: Una, dahil tinanggal mismo ni Noynoy ang
pondo sa pambansang badyet ng 2011 na nakalaan sana sa
paghahanda laban sa mga sakuna. Ni isang sentimo mula sa P5

33
bilyong ‘Calamity Fund’ ang nakarating sa Hilagang Mindanao, o kahit
sa ibang rehiyon man sa bansa. Pangalawa, dahil patuloy niyang
sinusuportahan ang maramihan at ‘legal’ na pagtotroso ng mga
korporasyon.

- Binasura naman ng Politika 2013 ang taktika ng mga publisista ng

mga malalaking kompanya na ilayo at iligaw ang usapin mula sa
pagmimina at pagtotroso: Aside from sweepingly labeling all critics as
leftists, the pro-mining and logging publicity offensive likewise
attempts to confuse and dishes out lies: “The Mines and Geosciences
Bureau has confirmed that there are no large-scale mining operations
in Cagayan de Oro and Iligan…,” CMP President Philip Romualdez
said in a statement. Of course, the mining operations are located in
the very wide watersheds beyond the boundaries of both Cagayan de
Oro and Iligan.

- Meanwhile, Philippine Wood Producers Association (PWPA) deputy

executive director Maila R. Vasquez denied the presence of
commercial logging operations in northern Mindanao… So where did
the thousands of cut logs that destroyed houses and now littering the
coastline and clogging the rivers come from?

Maliban sa pagtawag sa mga kritiko bilang maka-kaliwa, patong-

patong ang ginagawang pagsisinungaling ng mga grupong sang-ayon
sa pagmimina at pagtotroso upang guluhin ang utak ng mga tao:

“Kinumpirma ng Mines and Geosciences Bureau na walang

nagaganap na malakihang operasyon ng pagmimina sa Cagayan de
Oro at Iligan…,” ayon sa isang pahayag ni Phillip Romualdez, Pangulo
ng CMP.

34
Siyempre, sadyang malayo sa teritoryo ng Cagayan de Oro at Iligan
ang nagaganap na pagmimina, kung saan may malalawak na
imbakan ng tubig.

Samantala, pinasinungalingan naman ng deputy executive director ng

Philippine Wood Producers Association (PWPA) na si Maila R.
Vasquez ang pagkakaroon ng komersyal na pagtotroso sa hilagang
Mindanao…

Kung gayon, saan nanggaling ang libu-libong piraso ng kahoy na

dinaganan ang mga kabahayan at nakakalat ngayon sa dalampasigan
at nakabara sa mga ilog?

- Inilista naman ni Dr. Giovanni Tapang ang 7 paraan upang maibsan

ang panganib sa mga sakuna na maaaring sapitin ng bansa, at
kasama na dito ang mga kaukulang paghahanda. Isa sa mga
mungkahi niya ang gayahin ang paghahandang ginagawa ng bansang
Cuba bago dumating ang mga bagyo.

- Iminungkahi naman ng Dekanong si Tony La Viña ang 10 hakbang

matapos mangyari ang Sendong. Ayon sa kanya, dapat iwasan ang
sisihan at turuan, subalit dapat ring managot ang mga responsable sa
nangyari: Although this is certainly not the time for blame games,
accountability must be exacted. In other countries, notably in Japan,
officials take themselves out of the equation by resigning and taking
responsibility. Unfortunately, we do not have that tradition here. And
so I welcome the task forces created by the President to investigate
what happened, although I would have preferred an independent
commission to do this job to have more objective findings.
Nevertheless when they finish, I hope they will file the appropriate
criminal, civil and administrative cases against accountable officials. I
would especially want charged those officials who abetted the
activities that exacerbated the disaster, or those which had the

35
information and the power to prevent it (but negligently did not do so).
Hindi man ito ang panahon para sa magsisihan, dapat matukoy ang
mga pananagutan. Sa ibang bansa, gaya ng bansang Hapon, naging
bukal sa loob ng mga opisyales na pasanin ang responsibilidad at
magbitiw sa tungkulin. Sa kasamaang palad, wala tayong ganoong
tradisyon. Pinapaubaya ko na sa mga itinalaga ng Pangulo upang
mag-imbestiga sa nangyari, bagamat mas obhektibo sana kung isang
hiwalay na komisyon ang gumagawa ng imbestigasyon.
Gayunpaman, anuman ang kanilang mahanap, hinihiling ko na
magsampa sila agad ng kaukulang kasong kriminal, sibil at
administratibo sa mga opisyales na nagpabaya. Nais kong makitang
maisuplong ang mga opisyales na nagbigay pahintulot sa mga
aktibidad kaya't lalong lumala ang naging pinsala, o di kaya ‘yung mga
taong may impormasyon at kapangyarihan upang maiwasan ang
sakuna (subalit pinili na pabayaan ito).

Mga Pamprosesong Tanong:

1. Ayon sa artikulo ano ang epekto ng pagmimina at pagtotroso sa

mga nararanasang kalamidad ng bansa?

2. Bakit mahalaga ang tamang gawain at desisyon na ginagawa ng

mga tao upang maiwasan ang mga kalamidad? Ipaliwanag.

3. Ano ang pangkalahatang epekto ng ating mga desisyon sa

kinabukasan ng ating bansa?

4. Dapat bang ipagpatuloy ang mga gawaing pangkabuhayan katulad

ng pagmimina nagdudulot ng kalamidad? Oo o Hindi. Patunayan.

36
Pangwakas Isaad kung ano ang iyong gagawin sa bawat sitwasyon: Kopyahin ang
na Pagsubok
sitwasyon sa sagutang papel. ( 5 puntos bawat sitwasyon/bilang)
Gamitin ang pamantayan sa ibaba bilang pamantayan ng iyong
paggawa.

Pamantayan:
Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 2
Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya 1
Pagsasabuhay ng mga pagpapahalagang natutuhan sa paksa 2
KABUUAN- 5

1. May mga nagsusunog ng mga halaman at nagpuputol ng mga

kahoy sa kagubatan na malapit sa inyo.
_______________________________________________________

2. Laging nagbabara ang daluyan ng tubig sa gilid ng inyong bahay

dahil sa hindi wastong pagtapon ng basura
_______________________________________________________

3. Nabalitaan mong gumagamit ng dinamita ang iyong kapitbahay na

mangingisda.
_______________________________________________________

4. Nasisira ang kabundokan na malapit sa inyo dahil sa

isinasagawang pagmimina.
_______________________________________________________

5. May usok na bumubuga mula sa isang pabrika na itinayo malapit

sa kabahayan.
_______________________________________________________

37
Karagdagang Iba ang may Alam!
Gawain

Ngayon naman, kumuha ka ng isang malinis na papel gaya ng bond

paper. Pagkatapos ay gumawa ng Poster na nagpapakita ng mga
paghahandang nararapat gawin sa harap ng panganib na dulot ng
suliraning pangkapaligiran: Gamitin ang Rubrik bilang pamantayan ng
iyong paggawa.

POSTER

RUBRIK NG PAGMAMARKA
Kriterya Napakagaling Magaling May
15 10 kakulangan
5
Impormatibo Ang nabuong Ang nabuong Ang nabuong
poster ay poster ay poster ay
nakapagbibigay nakapagbiga kulang ng mga
ng kumpleto, y ng wasto na impormasyon
wasto, at nagpapakita tungkol sa
mahalagang ng mga paghahandang
impormasyon na paghahandan nararapat
nagpapakita ng g nararapat gawin sa harap
mga gawin sa ng panganib na
paghahandang harap ng dulot ng
nararapat gawin panganib na suliraning
sa harap ng dulot ng

38
 panganib na dulot suliraning pangkapaligira
ng suliraning pangkapaligir n
pangkapaligiran. an.
Malikhain Nagpakita ng Malikhain at May
pagkamalikhain at magaling ang kakulangan
napakagaling na element ng ang element ng
disenyo ng poster. disenyo ng disenyo ng
poster. poster.

39
SUSI SA PAGWAWASTO

ARALIN 1

Panimulang Pagsubok

1. TSUNAMI
2. KALAMIDAD
3. BAGYO
4. STORM SURGE
5. EL NIñO

Pagsasany 1: Analohiya

1. La NIña
2. Tsunami
3. Storm Surge
4. Bagyo
5. Pagputok ng Bulkan

Pagsasanay 2

Kalamidad Ano Ito?

1. Bagyo Namumuong sama ng panahon….
2. Lindol Pag-uga ng lupa sa ilalim…….
3. Pagbaha Ang pagtaas ng lebel ng tubig…….
4. El Niño Kawalan ng ulan
5. La Niña Kawalan ng tagtuyot

Pagsasanay 3: Sanhi at Bunga.

Kalamidad Sanhi Bunga

1. Bagyo Kapag nagtatagpo ang Nagdadala ito ng marahas at
malamig at mainit na hangin sa malakas na hangin at
ragasang tubig ulan

40
 gutna ng karagatan at sa
kadahilanang
ang Pilipinas ay nakaharap sa
Pacific Ocean
2. Lindol Dulot ng pagbibiyak at Maaaring kumitil ng buhay at
pagbabago ng mga batong sumira ng mga ari-arian
nasa ilalim ng lupa kapag
pinakakawalan nito ang
puwersang naipon sa
mahabang panahon.

3. Pagbaha Kawalan ng maayos na Pagkasira ng gamit at

daluyan ng tubig pagkakaroon ng sakit na
leptospirosis
4. Pagputok Sa kadahilanang ang Pilipinas Pagkakaroon ng volcanic
ng Bulkan ay bahagi ng Pacific Ring of mudflow o lahar na kumikitil ng
Fire na palagiang nagkakaroon buhay ng tao, halaman at
ng seismic at vocanic activities. hayop.
Nagaganap kapag ang magma Sinisira din nito ang kabuhayan
(nagbabagang ng taumbayan
tunaw na mga bato at iba pang
materyales) na nagmumula sa
ilalim ng lupa ay umaangat
patungo sa bunganga ng
bulkan dahil na rin sa pagkapal
nito at sa pressure sa ilalim ng
lupa.

5. El Niño Dahil sa abnormal na pag-init Pagkasira ng mga pananim at

ng temperatura sa ibabaw ng pagkawasak ng ilang lupain
dagat na nagdudulot ng
kakaunting pag-ulan sa
rehiyon.

41
Pangwakas na Pagsubok

1. Dahil sa ang Pilipinas ay bansang nakaharap sa Dagat Pasipiko. Sa dagat

Pasipiko, karaniwang namumuo at nagtatagpo ang malamig at mainit na hangin
na sa kalaunan ay magiging bagyo.

2. Ang agarang dahilan ng pagbaha sa ilang lugar sa Pilipinas ay ang kawalan ng

maayos na drainage system o daluyan ng tubig.

3. Ang mga sumusunod ay mga pinsalang dulot ng pagputok ng Bulkang Taal:

A. Pagkakaroon ng volcanic mudflow o lahar na sumira sa ari-arian ng
napakaraming tao
B. Kumitil ng napakaraming buhay, gayundin ang flora at fauna
C. Pagkawala ng kabuhayan at hanapbuhay ng libo-libong katao

4. Dahil ang Pilipinas ay bansang nakalatag sa tinatawag na Pacific Ring of Fire

na palagiang may seismic at volcanic activities. Ang pagkakaroon ng bansa ng
napakaraming faultlines at bulkan.

5. Nagkakaroon ng tsunami sa isang lugar kapag ito ay nakaranas ng pagguho

ng lupa, pagputok ng bulkan o kaya ang paglindol. Ang penomenang ito ay
kaakibat na ng mga nabanggit na kalamidad. Hindi itò inaasahan kaya lahat ay
pinag-iingat kapag katatapos pa lng isanv malakas na lindol lalo na ang mga nasa
dalampasigan o nasa tabing-dagat.

42
ARALIN 2
Panimulang Gawain

Q P O L U S Y O N I D
R U Q P O N M L K J E
P O A U S Y O N A B F
S T U R V W X Y Z C O
L K J I R H G F E D R
M M O P Q Y R S T U E
C B A K Z Y I X W V S
D E F K G H I N J K T
S O L A D W A S G E A
S O L I D W A S T E T
U V W G X Y Z A B C I
L K J I I H G F E D O
M N O N P Q R S T U N

1. Solid Waste
2. Quarrying
3. Deforestation
4. Kaingin
5. Polusyon

Pagsasanay 1: Matching Type

1. D
2. B
3. A
4. C
5. E

43
Pagsasanay 2: Kumpletuhin ang tsart sa ibaba.

Suliraning Pangkapaligiran Napinsalang Likas na Yaman

1. Kaingin System GUBAT
2. Illegal Mining BUNDOK
3. Solid Waste KARAGATAN, LUPA
4. Deforestation GUBAT
5. Oil Spill KARAGATAN

Pagsasanay 3: What Goes Around, Comes Around.

Suliraning Idinulot na Di-Mabuti sa Tao

Pangkapaligiran
1. Kaingin System Magdudulot ng baha, matutuyo ang lupa
2. Illegal Mining Masisira ang mga bundok, mawawalan ng tirahan ang
mga hayop
3. Solid Waste Magdudulot ng baha, makokontamina ang ating tubig
4. Deforestation Makakalbo ang gubat, maaaring magka-landslide
5. Oil Spill Mamamatay ang mga isda na kinakain ng tao

Pangwakas na Gawain

Mga Halimbawang Sagot:

1. Solid Waste, itatapon sa tamang basurahan at ipa-practice ang 4R’s

2. Polusyon, sasama sa mga clean-up drive ng paaralan o kaya ng komunidad

3. Deforestation, paglulunsadd ng tree planting program sa baranggay o paaralan

4. Pagmimina, ireport sa kinauukulan kapag illegal ang pagsasagawa

5. Kaingin System, pagtatanim ng halaman sa lugar na nasunog o nakalbo

44
ARALIN 3
PANIMULANG GAWAIN

1. Nakakalbong kagubatan
2. Maitim na Usok
3. Nagliliyab na Apoy
4. Basurang Di Naitatapon ng Tama
5. Tigang Na Lupa

Pamprosesong Tanong:

1. Ang mga larawan ay nagpapakita ng mga suliranin sa ating kapaligiran.

2. Nangyayari ito dahil sa pag-aabuso ng tao at hindi tamang paglinang sa ating
likas na yaman.
3. Nakakaapekto ito sa ating kapaligiran dahil nagdudulot ito ng pagkasira sa ating
kalikasan at maaring magdulot ito ng kalamidad katulad ng pagbaha.

PAGSASANAY 1 ( Awitin Mo, Awitin Ko)

SAKNONG/ Linya ng awit MGA SULIRANIN SA

KAPALIGIRAN
I -Kaydumi na ng hangin Polusyon, Problema ng solid waste
II- Dati’y kulay asul ngayo’y naging itim Polusyon
III -Ang mga duming ikinalat natin,sa langit Polusyon, Pagnipis ng Ozone layer
huwag na natin paabutin
IV- May mga puno pa kaya silang aakyatin Deforestation/Pagkakaingin,
May mga ilog pa kayang lalanguyan Polusyon, Problema sa Solid Waste
V -Darating ang panahon mga ibong gala Pagkawala ng Bio Diversity
Masdan mo ang mga punong dati’y ay kay Deforestation
tatag

45
PAGSASANAY 2 ( Hulaan mo!)

1. Kaingin System 6. Pagkawala ng Bio Diversity

2. Polusyon 7. Problema ng Solid Waste
3. Urbanisasyon 8. Pagkasira Ng Lupa
4. Global warming 9. Climate Change
5. Pagnipis ng ozone layer 10. Deforestation

PAGSASANAY 3

1. Iniugnay ang pagmimina at pagtotroso sa mga sakunang nangyayari sa Pilipinas

katulad ng pagbaha at pagguho ng lupa. Sa madalas na pagtotroso nakakalbo ang
kagubatan at nagdulot ng malawakang pagbaha. Ganundin ang pagmimina ang
pagsasagawa ng ganitong gawain nagkakaroon ng pagguho ng lupa sa mga lugar na
matataas.Malaking salot ito sa mga mamamayang Pilipino.

2. Sa aking palagay, pinahintulutan ng ating gobyerno ang mga pribadong

korporasyon at mga dayuhan na magsagawa ng pagmimina ng pagtotroso dahil may
kinikita dito ang ating pamahalaan sa mga dayuhang namumuhunan at naniniwala sila
na nakatutulong sa kabuhayan ng mga Pilipino dahil nabibigyan ng trabaho ang mga
walang trabaho.

3. Ang pangkalahatang epekto ng maling desisyon ng tao sa paglinang ng ating likas

na yaman ay maaring maubos ang ating likas na yaman, magugutom ang
tao,mararanasan natin ang sobrang init., at patuloy nating maranasan ang iba’t-ibang
kalamidad sa ating bansa.Maapektuhan ang ating kabuhayan at pag naubos na ito
darating ang panahon na aangkat na tayo sa ibang bansa.

VII- Pangwakas na Pagsubok:

1. Kung pag-aari ng pamhalaan ang sinusunog niya na halaman at ang pinuputol na

mga puno, maaring ipagbigay alam ko ito may kinauukulan halimbawa sa aming
Punong Barangay, Kung sa kanyang pag-aari maaring pagsasabihan ko siya ng di
mabuting epekto nito sa ating kalikasan.

46
2. Maaring ipagbigay-alam ko sa mga nagtatapon ng basura ang gawaing
ito,magbayanihan Oplan Linis,sama samang magtulungan sa paglinis ng daluyan ng
tubig at maglagay ng mga lalagyan ng basura. Maari itong ibukod ang nabubulok at di
nabubulok.

3. Hindi tatanggapin ang pera na iniaalok, ganun pa rin ipagbigay –alam ko sa aming
Punong Barangay ang maling gawain.

4. Kausapin ang nangangasiwa ng minahan, ipagbigay-alam sa mga opisyal ng ating

pamahalaan.

5. Ireport sa ahensiya na nangangasiwa sa pangangalaga ng ating kalikasan.

Kausapin ang nangangasiwa ng pabrika o di kaya’y magpadala ng liham sa mga
opisyal ng gobyerno, hikayatin ang mga residente na apektado na maglagda sa liham
bilang petisyon na hindi maipagpatuloy ang maling gawain.

47
 PINAGMULAN NG MGA TEKSTO AT LARAWAN

Aralin 1

• https://encryptedtbn0.gstatic.com/images?q=tbn%3AANd9GcTThMZih8I5Bds
3kA_Qq6WIvdakd48-XbeZH8dYvS2ZVVVBJRD&usqp=CAU
• https://encryptedtbn0.gstatic.com/images?q=tbn%3AANd9GcTThMZih8I5Bds
3kA_Qq6WIvdakd48-XbeZH8dYvS2ZVVVBJRD&usqp=CAU
• https://www.sunstar.com.ph/article/1772990
• https://www.nytimes.com/2019/10/30/world/asia/philippines-earthquake-
davao-mindanao.html
• https://blogs.agu.org/geospace/2017/04/26/new-study-challenges-long-held-
tsunami-formation-theory-plus-video/
• https://www.volcanodiscovery.com/taal/news.html
• https://www.slideshare.net/JonalynCagadas/kalamidad?fbclid=IwAR0FMVxMJ
X0HD-NYHPKJB5bYKf5fNw0Zv1GvnlpbeXguGFEU1hG7389zpH0

Aralin 2

• AP10 Learners Material; Pahina 61-74

Aralin 3

• https.///.livescience.com.z
• https.//en.m.wikipedia.org
• https.//www.manilatimes.net.o
• https.//en.m.wikipedia.org
• https.//www.global change.gov
• Workteks Sa Araling Panlipunan 10 Kayamanan

48
For inquiries or comments, please contact:

49