Imię i nazwisko: ………………………………...

EWOLUCJONIZM

1. Teoria ewolucji wymaga wskazania dowodów, które ją potwierdzają. Sformułował je już Karol Darwin, współcześnie
zostały one uzupełnione o zdobycze wynikające z rozwoju nauk przyrodniczych. Dzielimy je na dowody bezpośrednie
i pośrednie. Na przykładzie dwóch dowodów bezpośrednich wykaż że potwierdzają one zachodzenie ewolucji. 4p.

2. Większość ślimaków ma muszlę prawoskrętną, czyli o zwojach zgodnych z kierunkiem ruchu wskazówek zegara.
Mutacja pojedynczego genu sprawia, że kierunek zwojów jest odwrotny. Lewoskrętny ślimak jest lustrzanym odbiciem
prawoskrętnego i jego narządy rozrodcze znajdują się w położeniu uniemożliwiającym kopulację z prawoskrętnym
partnerem, dlatego wydawałoby się, że lewoskrętne osobniki powinny po prostu wyginąć. Jednak wśród ślimaków
z rodzaju Satsuma, którego różne gatunki żyją we wschodniej Azji oraz na Wyspach Japońskich i Tajwanie, tak często
pojawiają się osobniki lewoskrętne, że znane są przypadki powstania nowych lewoskrętnych gatunków. Na przykład
na Tajwanie występują dwa endemiczne gatunki: Satsuma bacca (lewoskrętny) i jego najbliższy krewny –
prawoskrętny Satsuma batanica. Badania prowadzone przez zespół naukowców wykazały, że taka nietypowa budowa
ślimaka ma swoje zalety. Filmowano w podczerwieni wyspecjalizowanego w polowaniu na ślimaki węża Pareas
iwasakii, który używa specyficznie zbudowanych, asymetrycznych szczęk do wyciągania ciała ślimaka z muszli,
i okazało się, że lewoskrętne ślimaki są dla tego węża trudne do wyciągnięcia – ponad 90% z  nich przeżywało atak,
podczas gdy wszystkie prawoskrętne zostały zjedzone. 2p.
a) Wyjaśnij, dlaczego w populacjach ślimaków z rodzaju Satsuma utrwala się mutacja powodująca lewoskrętność,
mimo że utrudnia ona znalezienie partnera płciowego. W odpowiedzi uwzględnij działanie doboru naturalnego.

b) Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem poniższego zdania, oraz jej
poprawne uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–3.
Wyodrębnienie się nowego lewoskrętnego gatunku ślimaka Satsuma bacca jest przykładem specjacji
1. wąż polujący na ślimaki Satsuma żywi się tylko osobnikami prawoskrętnymi
A. sympatrycznej
ponieważ 2. powstała bariera rozrodcza oddzielająca osobniki żyjące na jednym terytorium.
B. allopatrycznej,
3. ślimaki Satsuma żyjące na różnych wyspach są oddzielone przez bariery geograficzne.

3. W zależności od wpływu na rozkład cechy w populacji wyróżniamy trzy rodzaje doboru naturalnego: 4p.
I. dobór stabilizujący
II. dobór kierunkowy
III. dobór różnicujący.

a) Przyporządkuj zamieszczone poniżej opisy rozkładów cech w populacjach (A–C) do rodzajów doboru (I–III), pod
których presją były te populacje.
A. Dane kopalne wskazują, że średnie rozmiary niedźwiedzia jaskiniowego w Europie powiększały się
w okresach zlodowaceń, a zmniejszały się w czasie cieplejszych okresów.
B. W populacji zięb zamieszkujących te same wyspy Galapagos, dotkniętych suszą, pojawiły się zięby
cienkodziobe i zięby grubodziobe odżywiające się odmiennym pokarmem.
C. Populacja trawy mietlicy rozłogowej staje się coraz bardziej odporna na szkodliwe działanie miedzi wraz
z upływem czasu, jaki upłynął od momentu skażenia środowiska.
A.
B.
C.

b) Na podstawie opisu C, wykaż związek między zwiększeniem rozmiarów ciała niedźwiedzi jaskiniowych a ich
adaptacją do niskiej temperatury otoczenia w okresach zlodowaceń.

3. Przeczytaj informacje zamieszczone poniżej i odpowiedz na pytania 3p.

Informacja 1.
Rośliny mięsożerne występują zwykle w siedliskach ubogich w składniki pokarmowe. Ich systemy korzeniowe są
słabo wykształcone. W toku ewolucji mięsożerność pojawiała się wśród roślin kilkakrotnie, niezależnie od siebie. Są
trzy odrębne rodziny roślin dzbankowatych, których przedstawiciele wykształcają „dzbanki”: Sarraceniaceae, rosnące
w północnej i południowej Ameryce, Nepenthaceae w Azji oraz Cephalotaceae w Australii. Rodziny te nie są ze sobą
blisko spokrewnione, ale wszystkie wykształcają, z fragmentu lub całego liścia, podobnie wyglądające pułapki
w kształcie dzbanka. W dzbankach zbiera się woda deszczowa, w której, w najprostszym przypadku, złapane
zwierzęta topią się i ulegają strawieniu z udziałem występujących w nich bakterii. Bardziej wymyślne dzbanki same
wydzielają do wnętrza enzymy trawienne.

Informacja 2.
Jeden z gatunków z rodziny Nepenthaceae – dzbanecznik dwuostrogowy (N. bicalcarata) jest kolonizowany przez
mrówki z gatunku Camponotus schmitzi, które żywią się jego nektarem oraz owadami wpadającymi do dzbanków.
Wyciągnięcie ofiary z dzbanka może trwać nawet do 12 godzin i w tym czasie mrówki zostawiają w dzbanku bogate
w azot odchody. Zauważono, że wyławiane są głównie największe ofiary, a ich niezjedzone szczątki trafiają
z powrotem do dzbanka. Rośliny pozbawione mrówek są skarlałe. Mrówki te gnieżdżą się wyłącznie na N. bicalcarata
i tylko wyjątkowo są znajdowane na innych roślinach.

a) Na podstawie przedstawionych informacji określ, czy dzbankowate pułapki u opisanych roślin mięsożernych są
przykładem konwergencji, czy – dywergencji. Odpowiedź uzasadnij.

 
b) Wyjaśnij, dlaczego dzbaneczniki dwuostrogowe żyjące bez mrówek mają mniejsze rozmiary ciała. W odpowiedzi
uwzględnij informacje dotyczące warunków życia dzbaneczników.

4. Na rysunkach przedstawiono budowę szkieletu kończyn przednich u przedstawicieli różnych grup kręgowców. 2p.

Przeanalizuj powyższe rysunki i stwierdź czy przedstawione cechy są przykładem cech analogicznych czy
homologicznych. Odpowiedź uzasadnij.

5. Dryf genetyczny polega na kierunkowej zmianie frekwencji genów w populacji. Zjawisko to spowodowane jest
wyłącznie powtarzającymi się procesami o charakterze losowym. Na przykład w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku
liczebność populacji słonia morskiego północnego (Mirounga angustirostris) oceniana była na 20 osobników.
Przyczyną niskiej liczebności populacji były intensywne polowania na te zwierzęta. Dzięki podjętym na początku XX
wieku działaniom ochronnym populacja tego gatunku obecnie liczy około 30 tys. zwierząt. Badania wykazują, że
odznaczają się one bardzo małą różnorodnością genetyczną. 3p.
a) Zaznacz poniżej przypadek dryfu genetycznego, którego przykład opisano w tekście, i wyjaśnij, na czym ten
przypadek polega.
  efekt założyciela
 efekt wąskiego gardła

b) Określ przyczynę małej różnorodności genetycznej współczesnych słoni morskich.

6. Przykładem występowania mechanizmów izolacji rozrodczej prezygotycznej są dwa gatunki szałwii o

pokrywających się zasięgach, występujące w południowej Kalifornii: kwitnąca wczesną wiosną Salvia mellifera oraz
kwitnąca na przełomie wiosny i lata Salvia apiana. Oba te gatunki różnią się budową kwiatów, które są zapylane przez
różne gatunki pszczół. Na płatkach S. mellifera mogą siadać tylko małe pszczoły, gdyż duże się na nich nie mieszczą.
Większe płatki i dłuższe pręciki szałwii S. apiana umożliwiają jej zapylanie przez duże pszczoły innego gatunku. Jeśli
na kwiatach S. apiana usiądzie mała pszczoła, to do zapylenia nie dojdzie, gdyż jej ciało nie ociera się o pylniki. 2p.
a) Na podstawie tekstu określ, na czym polega izolacja prezygotyczna.

b) Zaznacz dwa rodzaje izolacji prezygotycznej występujące w przypadku opisanych gatunków szałwii.
I. geograficzna
II. mechaniczna
III. sezonowa
IV. siedliskowa

7. Przyporządkuj formom człowiekowatych cechy, które pojawiły się u nich po raz pierwszy w rozwoju ewolucyjnym,
wstawiając X we właściwe miejsca tabeli. 6p.
Człowiekowate
Cechy charakterystyczne człowiek
australopitek człowiek zręczny wyprostowany człowiek rozumny

posługiwanie się ogniem

wytwarzanie narzędzi
opanowanie terenów poza
Afryką
wszystkożerność
poruszanie się tylko na
dwóch kończynach

a) na podstawie jednej z cech człowiekowatych wymienionych w tabeli określ przyczyny jej powstania i skutki jakie
wynikały z pojawienia się tych cech.