V.

Birleşik Mantık, Kombinezonsal Devreler

5.1. Tasarım Yaklaşımı, Birleşik ve Ardışıl(Sıralı) Devreler

5.2. Toplayıcılar, Çıkarıcılar
5.3. Kod Çözücü (Decoder), Kodlayıcı (Encoder)
5.4. Çoğullayıcılar, Seçiciler (Multiplexer MUX ) Dağıtıcılar (Demultiplexer DEMUX)

EEM 308 Lojik Devreler

5.1. Tasarım Yaklaşımı, Birleşik ve Ardışıl(Sıralı) Devreler

Sayısal sitemlerde lojik(mantık) devreleri;
1. Birleşik (Kombinezonsal) Mantık; bu devrelerde çıkış(lar)
sadece o anki giriş(ler)e bağlı olup devrenin hafızası yoktur.
2. Ardışıl(Sıralı) Mantık; bu lojik devrelerde girişin daha önceki
değerleri de çıkış fonksiyonunu etkiler ve devrede hafıza
vardır.
m-giriş ⁞ Birleşik Mantık ⁞ n-çıkış

Tasarım Yaklaşımı,
1. Problemi belirle; giriş-çıkış değişkenler ve sayısı
2. Giriş-Çıkış değişkenleri arasındaki ilişkiyi doğruluk tablosu
ile oluştur ve sadeleştir
m-giriş ⁞ Birleşik Mantık ⁞ n-çıkış
(Harita/Tablo yaklaşımları)
3. Lojik devre şeması oluştur; kapı sayısı, bağlantı sayısı,
devrede işaret yayılma süreleri

Bellek
Birleşik devre temelde VE, VEYA, DEĞİL, VE-DEĞİL, VEYA-
DEĞİL kapılardan oluşur.

EEM 308 Lojik Devreler

1
 Birleşik devre temelde VE, VEYA, DEĞİL, VE-DEĞİL,
VEYA-DEĞİL kapılardan oluşur.

EEM 308 Lojik Devreler

5.1. Tasarım Yaklaşımı, Birleşik ve Ardışıl(Sıralı) Devreler

Örnek: 2-bit iki binary sayısı karşılaştır. A1 A0 B1 B0 F1 F2 F3
1. Problemi belirle; 0 0 0 0 0 1 0 m0

giriş; A=A1A0 B = B1B0 0 0 0 1 0 0 1 m1

0 0 1 0 0 0 1 m2
çıkış; F1(A>B) F2(A=B) , F3(A<B)
0 0 1 1 0 0 1 m3
2. Doğruluk tablosu, sadeleştir
0 1 0 0 1 0 0 m4
(Harita/Tablo yaklaşımları)
0 1 0 1 0 1 0 m5
0 1 1 0 0 0 1 m6
F1(A>B) = A1B1‘ + A0B1‘B0‘+ A1A0B0‘
0 1 1 1 0 0 1 m7
F2(A=B) = A1‘A0‘B1‘B0‘ + A1‘A0B1‘B0 1 0 0 0 1 0 0 m8
+ A1A0B1B0 + A1A0‘B1B0‘ 1 0 0 1 1 0 0 m9
F3(A<B) = A1‘B1 + A0‘B1B0 + A1‘A0‘B0 1 0 1 0 0 1 0 m10
1 0 1 1 0 0 1 m11
1 1 0 0 1 0 0 m12
3. Devre şeması 1 1 0 1 1 0 0 m13
1 1 1 0 1 0 0 m14

A A>B F1 1 1 1 1 0 1 0 m15
A=B F2
B A<B F3

EEM 308 Lojik Devreler

2
5.1. Tasarım Yaklaşımı, Birleşik ve Ardışıl(Sıralı) Devreler
Örnek: 4-bit iki binary sayısı karşılaştır.
1. Problemi belirle;
giriş; A = A3A2A1A0 ile B = B3B2B1B0
çıkış; F1(A>B) F2(A=B) , F3(A<B)
2. Doğruluk tablosu, sadeleştir
(Harita/Tablo yaklaşımları)

xi = AiBi + Ai‘Bi’ her bir i = 0, 1, 2, 3

olarak verilirse,
F1(A>B) = A3B3‘ + x2A2B2‘ + x3x2A1B1‘+ x3x2x1A0B0‘
F2(A=B) = x3x2x1x0
F3(A<B) = A3‘B3 + x2A2‘B2 + x3x2A1‘B1+ x3x2x1A0‘B0

3. Devre şeması

A A>B F1
A=B F2
B A<B F3

EEM 308 Lojik Devreler

5.1. Tasarım Yaklaşımı, Birleşik ve Ardışıl(Sıralı) Devreler

Lojik kapılar haricinde Birleşik (Kombinezonsal) lojik(mantık) devreler orta ölçekli tümdevreler (MSI)
içermektedir. Bu devreler yaptıkları lojik işleme göre adlandırılırlar.
• Toplayıcılar;
• yarım toplayıcı (Half Adder, HA)
• tam toplayıcı (Full Adder, FA)
• Çıkarıcılar;
• yarım çıkarıcı (Half Subtractor)
• tam çıkarıcı (Full Subtractor)
• Kod Çözücü (Decoder)
• Kodlayıcı (Encoder)
• Çoğullayıcılar
• Seçiciler (Multiplexer MUX )
• Dağıtıcılar (Demultiplexer DEMUX)

EEM 308 Lojik Devreler

3
 5.2. Toplayıcılar, Çıkarıcılar

Aritmetik toplama/çıkarma işleminde iki binary sayının önce en düşük anlamlı hanelerinde işlem
gerçekleştirilir, sonra bir elde veya borcun olup olmadığı durumuna göre yüksek hanede işlem tekrarlanır.
Burada kombinezonsal devreler ile elde/borç sorgulamadan yarı toplayıcı/çıkarıcı ve elde sorgulayarak
tam toplayıcı/çıkarıcı devreler incelenmektedir.

Yarım toplayıcı (Half Adder): Giriş x, y Çıkış S (toplam), C (elde)

x y C S
0 0 0 0 m0
0 1 0 1 m1
1 0 0 1 m2
1 1 1 0 m3

x S
Yarım Toplayıcı
HA C
y

EEM 308 Lojik Devreler

5.2. Toplayıcılar, Çıkarıcılar

Tam toplayıcı (Full Adder) ; Giriş x,y z (elde) Çıkış S (toplam), C (elde)

İki Yarım Toplayıcı ile gerçeklenmesi

EEM 308 Lojik Devreler

4
 5.2. Toplayıcılar, Çıkarıcılar
Tam toplayıcı (Full Adder) ; Giriş x,y z (elde) Çıkış S (toplam), C (elde)

x S
y Tam Toplayıcı
FA C
z
(elde)

4-bit Tam Toplayıcı

ÖRNEK: A = 1011 ile B = 0011 toplayalım

EEM 308 Lojik Devreler

5.2. Toplayıcılar, Çıkarıcılar

Aritmetik çıkarma işleminde iki binary sayının birbirinden çıkarılmasında ikinci sayının tümleyeni alıp ilk
sayı ile toplanması kullanıldığında bir elde varsa sonuç pozitif yok ise negatiftir ve yine tümleyen alınarak
önüne eksi işareti koymamız yeterlidir. Burada kombinezonsal devreler ile elde/borç sorgulamadan yarı
çıkarıcı doğruluk tablosu verilirse:

Yarım Çıkarıcı (Half Subtractor): Giriş x, y Çıkış F (fark), B (borç)

x y B F
0 0 0 0 m0 x F=xy’+x’y
Yarım Çıkarıcı
0 1 1 1 m1 HS B=x’y
y
1 0 0 1 m2
1 1 0 0 m3

EEM 308 Lojik Devreler

5
 5.2. Toplayıcılar, Çıkarıcılar
Tam Çıkarıcı (Full Subtractor); Giriş a,b Bg (elde) Çıkış F (toplam), B (borç)

a F
b Tam Çıkarıcı
FS B
Bg
(elde)

EEM 308 Lojik Devreler

Taşma tespiti ile 4-bit toplayıcı-çıkarıcı

Toplayıcı-çıkarıcı devresi bir kontrol girişi sayesinde toplama ve çıkarma işlemini seçen ve seçilen işlemi
yerine getiren bir birleşik mantık (kombinezonsal) devredir.
Çıkarma işlemi için ikiye tümleyen kullanılmaktadır.
Sık kullanılan 4-bit toplayıcı-çıkarıcı tasarımında M ile tanımlı kontrol girişi ile 1’e tümleyeni değili
alınarak elde edilir ve bir eklenerek 2’ye tümleyeni bulunur.
Tam toplayıcının Elde girişine bir Özel-VEYA(XOR) kapısı ile M ve Elde girişleri uygulanır.
- M=0 ise toplama,
- M=1 ise çıkarma
yapılır ki lojik devre elde edilir.
Burada M=1 için ikiye tümleyeni
olduğuna dikkat ediniz.

6
BCD Toplayıcı

2-bit e 2-bit binary çarpıcı

7
4-bit e 3-bit binary çarpıcı

5.3. Kod Çözücü(Decoder), Kodlayıcı (Encoder)

Kod Çözücü (Decoder), n-bit bir sayının (lojik kelimenin) kodunu çözüp olası en çok 2n çıkış yolunda
sadece birini aktif halde getiren bir birleşik mantık (kombinezonsal) devredir.
Örneğin n=3 giriş için 2n = 23 = 8 çıkış olacaktır.

Kodlayıcı (Encoder) bir lojik işareti başka bir lojik devre tarafından işlenebilecek şekle getiren bir
birleşik mantık (kombinezonsal) devredir. devrelerdir.
Özellikle sayı sistemleri arasında dönüşüm yapan devreler bunlara örnek verilebilir.

EEM 308 Lojik Devreler

8
3x8 Kod Çözücü (decoder)

2x4 Kod Çözücü (decoder) Etkinleştirme (enable) giriş.

9
 İki 3 x 8 Kod Çözücü (decoder) ile 4 x 16 Kod Çözücü (decoder)

Kod Çözücü (decoder) ile tam toplayıcı

ÖRNEK: S = S (1,2,4,7)
C = S (3,5,6,7)

10
Octal-Binary Kodlayıcı (Encoder) .

z = D1 + D3 + D5 + D7

y = D2 + D3 + D6 + D7

x = D4 + D5 + D6 + D7

Hazır (Priority) Kodlayıcı (Encoder) .

11
5.4. Çoğullayıcı, Seçici-Dağıtıcı

Sayısal veri iletiminde birçok olası giriş yolundan birini seçme ve bunu çıkışa aktarma
Seçici(Multiplexer-MUX) ile yapılırken bir noktadan gelen giriş lojik işaretinin uygun çıkış yoluna veren
Dağıtıcı(Demultiplexer-DEMUX) devreler ile yapılmaktadır ki bu devreler hafızası olmayan, Çoğullayıcı
olarak adlandırılan birleşik mantık (Kombinezonsal) devrelerdir.

Seçici(Multiplexer-MUX) elemanında n seçme giriş için olası giriş yolu 2n giriş yolu olmak üzere toplam
2n + n giriş yer almaktadır. Çıkış ise sadece 1 dir.

Dağıtıcı(Demultiplexer-DEMUX) elemanında n seçme giriş olmakla birlikte 1 giriş işareti vardır. Olası
çıkış sayısı 2n olacaktır.

EEM 308 Lojik Devreler

2x1 Seçiciler (Multiplexer MUX )

12
4x1 Seçiciler
(Multiplexer MUX )

Dörtlü 2x1 Seçiciler

(Multiplexer MUX )

13
Seçiciler (Multiplexer MUX )
ile Boole fonksiyon
gerçekleme

5.4. Çoğullayıcı, Seçici-Dağıtıcı

Dağıtıcı(Demultiplexer-DEMUX) elemanında n seçme giriş olmakla birlikte 1 giriş işareti vardır. Olası
çıkış sayısı 2n olacaktır.

EEM 308 Lojik Devreler

14