Professional Documents
Culture Documents
Giorgi Gedenize Eter Lazarasvili: Klasis Saxelmzrvanelo
Giorgi Gedenize Eter Lazarasvili: Klasis Saxelmzrvanelo
Giorgi Gedenize Eter Lazarasvili: Klasis Saxelmzrvanelo
eTer lazaraSvili
inteleqti
XI
klasis
saxelmZRvanelo
giorgi gedeniZe
eTer lazaraSvili
fizika
XI
klasis
saxelmZRvanelo
gamomcemloba inteleqti
Tbilisi 2012
giorgi gedeniZe, eTer lazaraSvili
fizika XI
INTELEKTI PUBLISHERS
Tbilisi 2012
gamomcemloba inteleqti
Tbilisi, ilia WavWavaZis gamziri 5
225-05-22, 599 55-66-54
faqsi: 225-05-22
info@intelekti.ge www.intelekti.ge
INTELEKTI Publishers
5 Ilia Chavchavadze ave., Tbilisi, Georgia. Tel.: 225-05-22, 599 55-66-54
3
3.9. Sinagani energia da misi Secvlis xerxebi.................................................................76
3.10. siTbos raodenoba. muSaoba airis moculobis cvlilebisas...........................79
3.11. ra da rogor iswavleT SeamowmeT Tqveni codna.................................................81
3.12. najeri orTqli. duRili................................................................................................84
3.13. haeris tenianoba................................................................................................................87
3.14. Termodinamikis pirveli kanoni...................................................................................91
3.15. Termodinamikis pirveli kanonis gamoyeneba sxvadasxva
procesisaTvis. adiabaturi procesi.........................................................................93
3.16. Seqcevadi da Seuqcevadi procesebi. Termodinamikis meore kanoni............95
3.17. siTburi Zravebi.................................................................................................................97
3.18. amocanis amoxsnis nimuSi................................................................................................100
3.19. SeamowmeT Tqveni codna.................................................................................................102
4
rogor vixelmZRvaneloT saxelmZRvaneloTi
3.12
najeri orTqli. duRili
paragrafis
nomeri
10. aRwereT 77.1 suraTze gamo
paragrafis saxuli situacia. romeli energiis
xar
jze xdeba sosisis Sewva?
saxelwodeba rogor icvleba sosisis Sinagani energia?
individualuri 4. gamoiyofa Tu
neitroni
STainTqmeba ener-
samuSao
gia uranis birT-
namsxvrevebi
vis gax
leCisas meti bmis kuTri
energiis birTvebis warmoqmnisas?
5. ra informacias
iRebT 132.1 suraTi-
neitronebi
informacia dan?
5
am TavSi gaixsenebT da
gaecnobiT
I Tavi
meqanikur rxevas;
rxevis amplitudas, sixSires, fazas;
meqanikuri
maTematikur da zambarian
qanqarebs;
rxevebi da
harmoniul rxevas da mis
maxasiaTeblebs;
talRebi
rezonanss;
meqanikur talRebs: ganivsa da
grZivs;
bgeris warmoqmnas da gavrcelebas;
bgeris siCqares sxvadasxva
garemoSi;
adamianisa da cxovelebis mier
aRqmul bgerebs;
mocemul Temebze amocanebis
amoxsnas.
6
ra da rogor iswavleT, SeamowmeT 1.1
Tqveni codna
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t1p1
testi
b. kinetikuri _ da potenciuri _ ; v1
g. mxolod kinetikuri _ energia;
sur. 8.1 x
d. mxolod potenciuri _ energia.
2
sxeulis kinetikuri energia.
9
cdis mizani: Zafze dakidebuli burTulis
saSinao cda
rxeviTi moZraobis gamokvleva.
1. 11.1 a suraTze
gamosaxeT burTulaze
moqmedi Zalebi da
axseniT, ratom aris igi wonasworobaSi.
C B
a O b
sur. 11.1
T = 2r gl , (1)
sur. 12.1
12
saSinao cda
cdis mizani: zambaraze damagrebuli
cdebisTvis saWiroa burTulis rxeviTi moZraobis gamokvle
• zambara an rezini va.
• danayofebiani saxazavi zambaris (rezinis) erTi bolo daamag
• wammzomi reT. meore boloze dakideT sxeuli.
• saswori sxeuli wonasworobis mdebareobidan
• sxvadasxva masis 2-3 sm-iT CamoswieT da gauSviT xeli.
burTulebi
moiyvaneT rxeviT moZraobaSi (sur. 13.1).
sxeulis masa ise SearCieT, rom rxevebi swrafad ar Sewzydes.
13
1.3 rxeviTi moZraoba.
zambariani qanqara
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t1p3
CavataroT cdebi:
gluv horizonta lur RerZze Camocmuli ara defor
mirebuli zambaris
erTi bolo damagrebulia. meore boloze mimagre bulia RerZuli nax
vre
tis mqone sxeuli (sur. 14.1, a). zambaraze O a
moqmedi simZimis Zala gawonasworebulia
RerZis reaqciis ZaliT. sxeuli wonaswo X
x=0
robaSia.
SevkumSoT zambara. sxeuli davaci B b
loT wonasworobis O mdebareobas. gav
wioT marcxniv A manZilze, gadaviyvanoT X
B mdebareobaSi, gavuSvaT xeli da x=-A
davakvirdeT (sur.14.1,b). x sxeulis
C g
koordinatia. O wertilis mar jvniv
koor dina ti dadebiTia, marcxniv _ X
uaryofiTi.
x=A
sur. 14.1
14
7. ra saxis energia aqvs deformirebul zambaras?
Epot= kx ,
2
(1)
2
sadac k zambaris sixistea, x _ deformaciis sidide.
8. ra saxis energiad gardaiqmneba SekumSuli zambaris
gaSlisas misi potenciuri energia?
2
mv
2
mdebareobaSi gavlisas sxeulis kinetikuri energiis maqs
-is tolia, e. i.
2
2
kA 2 mvmaqs A2 m A m (2)
= ⇒ 2 = ⇒
⇒ = .
2 2 vmaq k vmaq k
roca sxeuli ukidures marjvena mdebareobaSi aRmoCndeba, misi kinetikuri
energia kvlav nuls gautoldeba, xolo sruli energia _ maqsimalur poten-
ciur energias. wonasworobisa da maqsimaluri gadaxris mdebareobebs Soris
sxeuls aqvs rogorc kinetikuri, ise potenciuri energia, maTi jami _ sruli
2
amrigad, merxevi sxeulis sruli meqani
kuri energia rxevis ampli
tudis kvadratis proporciulia.
gavaanalizoT saSinao cdebSi miRebuli Sedegebi da gamovitanoT
daskvnebi.
wonasworobis mdebareobidan mcire gadaxrisas zambariani
qanqaras rxevis periodi ar aris damokidebuli amplitudaze. igi
pirdapirproporciulia kvadratuli fesvisa sxeulis masidan da
ukuproporciulia kvadratuli fesvisa zambaris sixistidan, e.i.
T + m.
k
Semdeg paragrafSi davamtkicebT, rom zambariani qanqaras rxevis
periodi ganisazRvreba formuliT
T = 2r m , (3)
k
sadac m sxeulis masaa, k _ zambaris sixiste.
15
sxulis sruli meqanikuri
drekadobis potenciuri kinetikuri
moZraobis siGqare aGqareba energia
Zala energia energia
mimarTuleba realur idealur
pirobebSi pirobebSi
B-dan O-sken
O-dan C-sken
C-dan O-sken
O-dan B-sken
zambariani qanqara
saSinao cda
16
harmoniuli rxeva
1.4
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t1p4
1. ra aris saWiro,
rom Zafze daki debulma
(sur. 17.1,a) an zamba
raze mimagrebulma
b
(sur. 17.1,b) sxe
ulma rxeva daiwyos? a sur. 17.1
davaleba
moipoveT dawvrilebiTi informacia sasargeblo da saziano rezonansis
magaliTebis Sesaxeb. moamzadeT masala gakveTilze warsadgenad.
22
meqanikuri talRebi 1.6
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t1p6
23
`garbis~ zambaris gaswvriv. Tanmimdevruli dartymebiT zambaraSi aRvZraT
talRa. igi zambaris xviebis erTimeoris mim devar Sesqelebebs da SeTxe
lebebs warmoadgens (sur. 24.1, a).
talRuri moZraobisas yoveli nawilaki imeorebs wina nawilakis rxevebs
odnav nak l ebi amplitudiT da dagvi-
anebiT. calkeuli nawilakebis wonasworo-
bis mdebareoba am dros ar icvleba, e. i.
nivTiereba, romelSic talRa vrceldeba,
Tavad ar gadaadgildeba, magram tal- a
Ris gavrcelebisas energia nawilakidan
nawilaks gadaecema. es energia moedineba λ
wyarodan, romelsac rxeviT moZra obaSi λ
mohyavs pirveli nawilaki.
gamovitanoT daskvna: nebismieri λ
b
talRis ZiriTadi Tvisebaa energiis
gadatanis unari nivTierebis gadatanis
gareSe.
manZils, romelzec vrceldeba talRa
g
nawilakebis rxevis periodis ganmav
lobaSi, talRis sigrZe ewodeba. sur. 24.1
SemoviRoT aRniSvnebi: talRis sig-
rZe ≡ λ, rxevis periodi ≡ T, sixSire ≡ ν (sur. 24.1, b da g).
6. gamosaxeT talRis siCqare talRis sigrZiT da pe-
riodiT.
talRis gavrcelebis siCqare talRis sigrZisa da rxevis sixSiris
namravlis tolia.
v=ln. (1)
daskvna marTebulia rogorc ganivi, ise grZivi talRebisTvis.
airSi, myar sxeulsa da siTxeSi meqa-
nikuri talRa drekadi ZalebiT Cndeba. B C
B C
drekadi Zalebis aRZvras iwvevs sxe- a b a b
ulis formis an moculobis cvlileba. c d c d
γ
sxeulis forma icvleba nivTierebis
fenebis erTimeoris mimarT wanacvlebi- A D A D
sas. am dros xdeba Zvris deformacia a b
sur. 24.2
(sur. 24.2). sxeulis moculoba ki icv-
leba misi SekumSvisas an gafarToebisas.
saSinao cda
25
1.7 bgeriTi talRa
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t1p7
1. ra aris bgera?
2. risi xma gvesmis?
3. ra gvesmis?
26
haerSi bgeris wneva haeris normaluri wne
vis umniSvnelo nawils Seadgens.
Cveni yuri bgeris saxiT aRiqvams rxevas,
romlis sixSirec 17-dan 20 000-mde hercis
farg l ebSia. aseT rxevas akustikuri rxeva
ewodeba.
bgeriTi rxeva SeiZleba warmoiSvas da gavr- sur. 27.1
celdes nebis mier nivTier garemoSi.
nebismieri talRa, rogorc meqanikuri, ise eleqtromagnituri, imis
mixedviT, rogoria dabrkoleba, misgan nawilobriv airekleba, gardaty
deba da STainTqmeba.
iseve, rogorc sinaTlisTvis, meqanikuri talRebisTvisac marTebulia
arekvlisa da gardatexis kano nebi.
gavrcelebisas, Tu bge ra Sexvdeba raime zRudes, mTas, tyes, kedels,
maSin is misgan airekleba da Cven SeiZleba gavigonoT areklili bgera,
romelsac eqo ewodeba. yvela areklil bgeras ver aRviqvamT, rogorc
eqos, radganac ori bgera cal-calke SegviZlia ga vigonoT mxolod im
SemTxvevaSi, Tu maTi aRqmis momentebs Soris drois Sualedi 1/15 wm-ze
naklebi ar aris.
5. ra minimaluri manZili unda iyos dabrkolebamde,
rom eqo gavigonoT?
27
mag. haerSi bgeris gavrcelebis siCqarea 340 m/wm, wyalSi _ ≈1400 m/wm,
rkinaSi _ ≈5850 m/wm. garemos temperaturis gadidebiT masSi bgeris siCqare
izrdeba.
zogierT garemoSi bgeris gavrcelebis siCqare ixileT cxrilSi gv. 140.
8. moipoveT informacia, sxvadasxva garemoSi bgeris
gavrcelebis siCqaris Sesaxeb. SeadareT erTmaneTs da
gamoTqviT varaudi maT Soris arsebul gansxvavebaze.
bgerebi, romlebsac yoveldRi urad vismenT, metad mravalferovania.
bgeras, romelsac rxevis gansazRvruli sixSire aqvs, musikaluri bgera,
anu toni ewodeba.
musikaluri tonebi gansxvavdebian xmamaRlobiT da simaRliT.
tonis xmamaRloba ganisazRvreba rxevis amplitudiT. rac ufro
didia rxevis amplituda, miT ufro xmamaRalia toni.
magaliTad, rac ufro Zlierad vurtyamT CaquCs kamertons, miT ufro
metia kamertonis fexis rxevis amplituda da
miT ufro xmamaRla JRers igi.
tonis simaRle ganisazRvreba rxevis six
SiriT. rac ufro didia rxe vis sixSire, miT
ufro metia tonis simaRle (maRalia toni).
amas SeiZleba davakvirdeT simis rxevisas. si-
mis daWimulobis zrda iwvevs misi Tavisufali
rxevis sixSiris zrdas. amitom, roca vWimavT
gitaris an sxva instrumentis sims, vzrdiT
bgeris simaRlesac.
adamianis xmis bgerebis sazRvrebi moTavse- sur. 28.1
bulia 70 hc-sa (dabali sabaso noti) da ≈1400
hc-s (maRali sopranos noti) Soris.
xmauri musikaluri tonisagan imiT gansxvavdeba, rom mas ar Seesabam-
eba rxevis raime gansazRvruli sixSire. igi sxvadasxva sixSi ris rxevebis
erTobliobaa.
grZiv talRebs, romelTa sixSire 16 hc-ze naklebia, infrabgerebi ewodeba,
xolo talRebs, romelTa sixSire 20 000 hc-ze metia _ ultrabgerebi.
samyaroSi infrabgerebi da ultrabgerebi iseve farTodaa gavrcele-
buli, rogorc bgeriTi talRebi. aRmoCnda, rom maT asxivebs da iRebs
cocxali organizmebi rogorc xmeleTze, ise wyalsa da haerSi da iyenebs
TavisianebTan `salaparakod~ an sivrceSi orientirebisaTvis.
davaleba
moipoveT informacia cxovelebisa da adamianebis mier aRqmuli bgeris
sixSiris Sesaxeb da warmoadgineT svetovani diagramis saxiT.
moamzadeT masala prezentaciisTvis.
28
amocanis amoxsnis nimuSi 1.8
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t1p8
amoxsna
potenciuri energiis aTvlis nulovan doned avir-
CioT burTulis udablesi mdebareoba (sur. 29.1).
meqanikuri energiis mudmivobis kanonis Tanaxmad,
Epot.1+Ekin.1=Epot.2E+Ekin.2 , (1)
29
4. zambaraze dakidebul firfitaze drois toli Sualedebis
Semdeg ecema wylis wveTebi, ris gamoc zambara irxeva maqsimaluri
amplitudiT. firfitis sakuTari rxevis sixSire n0-ia. wveTebi swydeba
raRac simaRlidan.
gansazRvreT manZili or uaxloes vardnil wveTs Soris. haeris
winaaRmdegoba umniSvneloa.
amoxsna
? h radgan haeris winaaRmdegoba umniSvneloa, wveTebis
moc.: o aCqareba SeiZleba CavTvaloT g-s tolad.
g wveTebi erTmaneTis mimarT Tanabrad moZraoben. ris
gamoc vardnis procesSi wveTebs Soris manZili ar
icvleba. manZili or vardnil wveTs Soris
gx2
h= . (1)
2
sadac τ aris drois Sualedi wveTis mowyvetidan momdevno wveTis
mowyvetamde. wveTebis dacemis gamo firfitis rxevebi iZulebiTia.
radganac firfitis rxevis amplituda maqsimaluria da ar icvleba, amitom
damyarebulia rezonansi. e. i. gare Zalis sixSire (am SemTxvevaSi vardnili
wveTebis sixSire) emTxveva firfitis sakuTari rxevis sixSires n=n0. (2)
aqedan gamomdinareobs, rom t drois Sualedi firfitis rxevis t0 periodis
tolia.
g
x = x0= o1 . (3) (3) (1) h = 2. (*)
0 2o0
amoxsna
30
SeamowmeT Tqveni codna
1.9
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t1p9
amoxseniT amocanebi
testi
31
am TavSi gaixsenebT
da gaecnobiT
II Tavi
analogias meqanikur da ele-
qtrul rxevebs Soris;
eleqtromagnituri
cvlad dens;
cvladi denis efeqtur
rxevebi da mniSvnelobas;
cvladi denis simZlavres;
talRebi
cvladi denis generators;
transformators;
sinaTles, rogorc
eleqtromagnitur talRas;
eleqtromagnitur skalas;
mocemul Temebze amocanebis
amoxsnas.
32
analogia meqanikur da 2.1
eleqtromagnitur movlenebs Soris
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p1
F v F v F
Im Im
a b g d e
sur. 33.2
33
t1= T momentSi denis magnituri velis energia maqsimaluria. am momentSi
4
kondensatoris energia nulis tolia. rodesac wredis R winaRoba umniS-
vneloa, maSin energiis mudmivobis kanonis Tanaxmad, SegviZlia davweroT:
(sur. 33.2,b)
masa m induqciuroba L
35
2.2 cvladi deni. cvladi denis generatori.
denis Zalisa da Zabvis efeqturi mniSvneloba
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p2
36
am mdebareobis gavlisas deni Seicvlis mimarTulebas, misi moduli
izrdeba da aRwevs maqsimums t3= 3 T momentSi.
4 E
Semdeg isev mcirdeba. t4=T momentSi CarCo
ubrundeba sawyis mdebareobas. masSi gamavali
deni nuli xdeba, kvlav icvlis mimarTulebas da
procesi meordeba.
damtkicebulia, rodesac CarCo brunavs mudmivi
t
kuTxuri siCqariT erTgvarovan magnitur velSi, ma-
Sin CarCoSi aRiZvreba sinusoiduri kanoniT cvladi sur. 37.1
em Zala da deni. (sur. 37.1).
E = E maqssinωt , I = I maqssin(ωt+ϕ 0), sad ac ϕ 0
fazaTa sxvaobaa denis rxevasa da Zabvas
Soris.
mowyobilobas, sadac ama Tu im sa xi
s
energia gardaiqmneba cvladi denis eleq
trul energiad, cvladi denis generatori
ewodeba.
cvla d i denis generatoris modelia
(sur. 36.1) danadgari, romelic Sedgeba
magnitisa da gamtari CarCosagan, ori rgo
liTa da ori musiT.
mZlavri generatorebiT SeiZleba mivi-
RoT aTeul aTasobiT amperi deni 10 000 v
rigis Zabvis dros.
moZravi kontaqtebis meSveobiT aseTi
maRali Zabvis denis gamoyvana, praqti-
kulad, SeuZlebelia, vinaidan moZrav
kontaqtebSi Zlieri naperwklebi Cndeba.
amitom cvladi denis TiTqmis yvela gen-
eratorSi gragnils (Ruza), romelSic in-
duqciiT aRiZvreba em Zala, uZravad dgamen,
magnituri sistema (induqtori) ki brunavs.
manqanis uZrav nawils statori ewodeba,
moZravs ki _ rotori.
generatoris rotori brunavs romelime
ZravaTi _ hidrot urbin iT, orTqlis
sur. 37.2
turbiniT, Sigawvis ZravaTi an sxva.
erT agregatad SeerTebul ele qt rul
generators da orTqlis turbinas turbogeneratori ewodeba (sur. 37.2).
hidroeleqtrul sadgurSi (he si) generatorebis rotorebis sabrune-
blad gamoiyeneba kaSxliT aweuli wylis potenciuri energia (sur. 38.1,
a). eleqtruli generatoris rotori brunavs hidravlikuri turbiniT
(sur. 38.1, b).
cvladi denis mniSvnelobis dadgenisas sargebloben misi iseTi moq-
medebiT, romelic denis mimarTulebaze damokidebuli ar aris, magaliTad,
denis siTburi moqmedeba.
37
eleqtruli energia
a b
sur. 38.1
38
eleqtruli energiis gadacema
2.3
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p3
39
generatoris simZlavre (7)
vTqvaT, igive 220 kvt simZlavre unda gadavceT 100-jer meti 22000 v
ZabviT.
40
gadamcemi xazis boloebze _ momxmarebelTan Zabva unda SevamciroT.
amas axorcieleben sadab lebeli transformatoriT. Cveulebriv, Zabvis
dadableba da, Sesabamisad, denis gazrda xorcieldeba ramdenime etapad.
yovel etapze Zabva xdeba sul ufro mcire, eleqtruli qselis mier Semo-
fargluli teritoria _ sul ufro farTo.
eleqtroenergiis gadacemisa da ganawilebis sqema mocemulia 41.1 suraTze.
35 kv
11 kv samaRlebeli 110 kv 35 kv
cvladi denis sadablebeli
generatori transforma- transfor-
tori gadacemis xazi matori
35 kv
6 kv 220 v
220 v
sur. 41.1
davaleba
41
2.4 transformatori
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p4
denis
wyaro
sur. 42.1
d. CamrTvelis gamorTvisas e. CamrTvelis gamorTvidan
1-2 wm-is Semdeg
42
cxadia, rac metia koWas xviaTa ricxvi, miT metia masSi aRZruli
induqciis em Zala da Zabva am koWas boloebze.
dasabuTebulia, rom ,
43
2.5 eleqtromagnituri talRebi
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p5
44
eleqtromagnituri gamosxivebis mTeli speqtri gamosaxulia 45.1 suraTze.
wiTeli 7,6.10-7-6,2.10-7 ?
narinjisferi 6,2 10 -5,9 10 4,8.1014-5,1.1014
. -7 . -7
45
2. 45-e gv.-ze cxrilSi kiTxviTi niSnebis adgilas Cas-
viT Sesabamisi mniSvnelobebi.
3. radiotalRebis, xiluli sinaTlis da rentgenis
sxivebidan, romels aqvs yvelaze grZeli talRis sigrZe? yvelaze
mokle? romeli eleqtromagnituri talRis sixSirea yvelaze meti?
icvleba Tu ara eleqtro magnituri talRis siCqare talRis sigrZis
SemcirebiT?
sur. 46.1
46
obieqtis aRmoCenas da maTi adgilsamyofelis zustad gansazRvras
radiotalRebis meSveobiT radiolokacia ewodeba. radiolokatoris
moqmedebis principi gamosaxulia 47.1 suraTze.
lokatori gagzavnili impulsi
ekrani
areklili impulsi
mimRebi gamaZlierebeli
obieqtamde manZili
antenis gad-
amrTveli
gadamcemi impulsebis
generatori
sur. 47.1
47
eleqtromagnituri talRebis
2.6 gamoyeneba. radiotalRebi
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p6
1. daasaxeleT TqvenT-
vis cnobili radiotal
Rebi.
2. ra aris radiokavSiris safuZve-
li?
3. imsjeleT radiogadacemisa da
miRebis principebze.
b g
d
mikrofoni bgeriT tal- bgeriTi sixSiris
a Rebs gardaqmnis imave eleqtruli rxeve- gadamcemi antenis meSveobiT
formis eleqtrul rxe biT xdeba maRali maRali six Siris moduli-
mikrofons ecema
vebad. sixSiris eleqtro rebuli eleqtromagnituri
bgeriTi talRebi.
magnituri rxevebis talRebi (radio talR ebi)
modulireba. gamosxivdeba sivrceSi.
48
pirveli radiogadacema eTerSi ga vida 1906 wlis 24 dekembers. es gax
ldaT kanadeli profesoris, fesen deris, mravalwliani Sromis Sedegi.
mauwyebloba, ZiriTadad, reklama da musika, 128 m simaRlis anZis meSveobiT
ganxorcielda. am movlenis Sem deg radiomauwyebloba saocari sis wra
fiT
ganviTarda. amitom 1927 wels pirvelad moaxdines sixSireebis centrali-
zebuli danawi leba. es imas niSnavda, rom yvela radiosadgurs mxolod
misTvis gamoyofil sixSireze unda emuSava, raTa erTmaneTTan axlos mde-
bare gadamcemebs erTmane TisaTvis xeli ar SeeSalaT eTerSi.
radiotalRebis meSveobiT gamosaxulebis manZilze gadacema 1923 wels
pirvelad ganaxorciela Sotlandielma inJinerma jon lodji berdma (1888-
1946).
regularuli telegadacemebi did britaneTSi 1936 wels daiwyo, aSS-Si
_ 1941 wels, xolo saqarTveloSi _ 1956 wlis 30 dekembridan.
am patara saocrebis Semyureni, albaT, maSin verc warmoidgendnen, rom
sul mcire xanSi televizori (sur. 49.1) Cveni cxovrebis yoveldRiuri,
ganuyreli atributi gaxdeboda, masobrivi komunikaciis yvela sxva saSuale-
bas ajobebda sazoga doebaze Tavisi gavleniT
da namdvil socialur-fsiqologiur fenomenad
iqceoda.
dRes msoflioSi, sxvadasxva monacemebiT,
ramdenime aTeuli aTasi satelevizio gadam-
cemi sadguri muSaobs. televizia masobrivi
komunikaciis grandiozuli sistemaa, romelsac
adamianebze zemoqmedebis simZlavriT, albaT,
veraferi Seedreba.
gamosaxulebis manZilze gadacemis principi
ki aseTia: gadamcem sadgurSi gamosaxuleba sur. 49.1
Tanamimdevrulad gardaiqmneba eleqtrul sig-
nalebad. Semdeg am signalebiT axdenen maRali sixSiris generatoris mier
warmoqmnili rxevebis modulacias. modulirebul eleqtromagnitur talRas
informacia did manZilze gadaaqvs. mimRebSi xdeba uku gardaqmna, maRali
sixSiris moduli rebuli rxevebi modulirdeba, xolo miRe buli signali
gardaiqmneba xilul gamosaxulebad. moZrao-
baTa gadasacemad gamoiyeneba kinos principi: modulireba (ing.) _
moZravi obieqtis erTmaneTisagan mcired gan maRali sixSiris rxevebis
sxvavebuli gamosaxulebebi (kadrebi) wamSi dabali sixSiris (bgeriT)
ramdenime aTeul jer gadaicema.
rxevebad gardaqmna.
TiTqmis 30 weliwadia, rac mobiluri kav-
Sirgabmuloba mTel msoflioSi intensiurad
viTardeba. manamde ki, didi xniT adre, ukve arsebobda idea, rom erTsa
da imave adamians hqonoda ara ramdenime telefoni, misi adgilsamyofelis
mixedviT, aramed erTi, romelic mas mudam Tan eqneboda.
1977 wels CikagoSi mwyobrSi Cadga pirveli sacdeli fiWuri sadguri,
romelic ori aTas abonents emsaxureboda. male mobiluri telefonizaciis
tempma yovelgvar molo dinsa Tu prognozs gadaaWarba.
ramdenad usafrTxoa mobiluri telefoni? amboben, rom antenis maRali
sixSiris gamosxiveba iwvevs simsivnes, fsiqikur moSlilobas, uSvilobas,
49
genetikur daavadebebs... sinamdvileSi, dRes konkretulad aravin icis, ras
iwvevs adamianis organizmSi maRali sixSiris aramaionizirebeli gamosxiveba.
es radiacia ar aris. amgvari gamosxivebis moqmedebis
konkretuli Sedegebi jerac ucnobia, Tumca, yvela
aRiarebs erTs: aucilebelia elementaruli normebis
dacva, namdvilad ar Rirs fiWuri telefoniT uzo
mod didxans saubari iseve, rogorc kompiuterTan
Seusveneblad muSaoba. cnobisaTvis: saqarTveloSi
mobiluri telefoniT erTi adamianis saubris sa-
Sualo xangrZlivoba msoflio maCve nebels TiTqmis
orjer aWarbebs.
mobiluri telefonebis (sur. 50.1) wyalobiT, aRar sur. 50.1
arsebobs ganSorebis safrTxe, maT gaauqmes manZili da distancia, maT
marTlac Secvales msoflio da, bunebrivia, Segvcvales Cven _ adamianebi,
Cveni azrovneba da mentaliteti, gemovneba da cxovrebis wesi. es cvlile-
bebi ki Zalian swrafi da radikaluria.
davaleba
50
eleqtromagnituri talRebis gamoyeneba.
optikuri diapazonis eleqtromagnituri 2.7
talRebi. rentgenis sxivebi
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p7
51
5. ra unda vicodeT avadmyofis mosarCenad?
6. ra iciT rentgenis sxivebis Sesa
xeb?
52
11. ras iwvevs magnituri velis cvlileba?
12. ras iwvevs cvladi eleqtruli veli?
13. ra xdeba swrafad moZravi eleqtronebis mkveTri
damuxruWebisas? icvleba Tu ara eleqtronebis mier Seqmnili magnituri
veli? ra xdeba Semdeg?
rentgenis sxi
vebi ganWo
lavs Tavs
deteqtorebi
aRricxaven
sxvadasxva
ubnidan
gamosul
sxivebs
tvinis gamosax
sur. 53.1 uleba tomografis marTvis pulti
davaleba
53
2.8 amocanis amoxsnis nimuSi
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p8
Imaqs=0,8 a;
(*): I =0,8sin628.0,01=0,8sin6,28=0,8sin2π=0.
(2)
I1U1=I2U2 ⇒ (2)
e. i. siTburi dana
kargebi gadamcem xazSi 100-jer Semcirdeba.
54
SeamowmeT Tqveni codna
2.9
www.physics.ge | saZiebo fraza k11t2p9
amoxseniT amocanebi
1. rxeviT konturSi Tavisufali rxevebisas denis Zalis amplituda 100
ma-ia. gansazRvreT Zabvis amplituda 1 mkf tevadobis kondensatorze,
Tu koWas induqciuroba 1 hn-ia, xolo aqtiuri winaRoba _ umniS-
vnelo.
2. rxeviTi konturis kondensatoris tevadoba 2,0 pkf-ia, koWas in-
duqciuroba _ 0,50 mkhn. gansazRvreT konturSi eleqtruli rxevebis
sixSire.
3. magnitur velSi Tanabrad mbrunav CarCoSi maqsimaluri em Zala 100
v-ia. gansazRvreT em Zalis myisi mniSvnelobebi, rodesac CarCo brun-
vis procesSi neitraluri mdgomareobidan gadaxrilia 300 da 600-iani
kuTxiT.
4. dasaSvebia Tu ara 220 v Zabvis cvladi denis wredSi iseTi kondensa-
toris CarTva, romlis garRvevis Zabva 250 v-ia? pasuxi daasabuTeT.
5. transformatoris pirvelad gragnilSi 20 xviaa. ramdeni xvia unda
iyos meorad gragnilSi, rom Zabva 220 v-dan gaizardos 11000 v-mde?
gansazRvreT transformaciis koeficienti.
testi
1. rxeviTi konturis kondensatoris tevadobis oTxjer gadidebiT
eleqtromagnituri rxevebis periodi
a. oTxjer gaizarda; b. oTxjer Semcirda; g. orjer gaizarda;
d. orjer Semcirda; e. ar Seicvala.
2. rxeviTi konturis induqciurobis oTxjer gadidebiT da konden
satoris tevadobis oTxjer SemcirebiT konturis eleqtromagnituri
rxevis periodi
a. oTxjer gaizarda; b. oTxjer Semcirda; g. orjer gaizarda;
d. orjer Semcirda; e. ar Seicvala.
3. Tu rxeviTi konturis kondensators paralelurad mivuerTebT
3-jer meti tevadobis kondensators, maSin konturSi eleqtromagni
turi rxevebis sixSire
a. gaizrdeba orjer; b. gaizrdeba samjer; g. Semcirdeba orjer;
d. Semcirdeba samjer; e. ar Seicvleba; v. Semcirdeba -jer.
4. Tu idealuri rxeviTi konturis 4mkf tevadobis kondensatorze
Zabvis amplituda 10 v-ia, maSin am konturis koWas maqsimaluri
magnituri velis energiaa
a. 2.10-4 j; b. 2.10-3 j; g. 2.10-2 j; d. 200 j.
5. Tu rxeviTi konturis kondensatoris eleqtrotevadoba 2 mkf-ia,
koWas induqciuroba _ 2 hn, xolo Tavisufali miulevadi rxevebis
denis amplituda _ 0,1 a, maSin kondensatoris Zabvis amplitudaa
a. 10 v; b. 3 v; g. 80 v; d. 100 v.
55