Professional Documents
Culture Documents
2 ORZ Dodatek
2 ORZ Dodatek
TEMATYCZNY
nr 1/2008
Literatura 24
przemieszczana wiek
masa
płeć
możliwość wpływania
na sposób i tempo pracy
możliwość
współpracy
Czynniki organizacyjne
1
Czwarte europejskie badanie warunków pracy, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków śycia i Pracy w Dublinie, 2005.
Szerzej o dolegliwościach i ich skutkach w publikacji: Mniej dźwigaj. Informacje dla pracodawców i pracowników sektora budowlanego lub han-
dlu detalicznego, wydanej przez PIP w ramach Europejskiej kampanii kontrolno-informacyjnej SLIC, Ręczne przemieszczanie cięŜarów 2008.
3
Pojawianiu się dolegliwości mięśniowo-szkieleto- Metody prezentowane w przewodniku są łatwe
wych moŜna skutecznie przeciwdziałać poprzez wia- w stosowaniu, gdyŜ opierają się gotowych wzorcach po-
rygodną analizę i ocenę występujących zagroŜeń równawczych (piktogramach, zdjęciach). Zakres ich wy-
związanych z wykonywanymi pracami transportowy- korzystania jest bardzo duŜy, nie zawęŜono ich
mi, zaplanowanie i wdraŜanie adekwatnych środków stosowania do konkretnych branŜ. NaleŜy jednak zwró-
profilaktycznych oraz konsekwentne stosowanie się cić uwagę, Ŝe istnieją przypadki bardziej skomplikowa-
do nich. ne, jak np. przemieszczanie ludzi lub zwierząt, co
Problemy mogą się pojawić juŜ na etapie komplekso- związane jest z nieprzewidywalnością ich ruchów i mo-
wej identyfikacji czynników ryzyka związanych z ręczny- Ŝe wpływać na bezpieczeństwo pracowników.
mi pracami transportowymi. W niniejszym przewodniku Przewodnik zawiera informacje na temat do-
przedstawiono dwie metody oceny ryzyka opracowane brych praktyk, które choć nie są obowiązkowe
dla takich prac, z punktu widzenia ryzyka dla układu mię- do stosowania, mogą okazać się bardzo pomocne.
śniowo-szkieletowego, a szczególnie lędźwiowego od- Ze względu na fakt, Ŝe obie metody zostały opra-
cinka kręgosłupa. cowane przez specjalistów zagranicznych, mogą
Pierwszą metodą, opisaną w przewodniku, są Karty one uwzględniać inne wymagania szczegółowe niŜ
Oceny Ręcznych Prac Transportowych (ang. Manual obowiązujące w Polsce. Dlatego korzystając z nich,
Handling Assessment Charts – MAC) opracowane przez naleŜy przestrzegać normatywów higienicznych
specjalistów z brytyjskiej inspekcji pracy (HSE) i opubli- oraz innych wskazań określonych w następujących
kowane po raz pierwszy w 2003 roku. rozporządzeniach:
Drugą metodą, przedstawioną w dalszej części ● Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14
przewodnika, jest Metoda Wskaźników Kluczowych marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
(ang. Key Item Method – KIM), opracowana przez Fe- pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.
deralny Instytut Bezpieczeństwa i Higieny Pracy U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.),
(BAuA) w Niemczech. Przewodnik zawiera ponadto ● Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r.
przykłady praktycznego zastosowania obu metod. w sprawie wykazu prac szczególnie uciąŜliwych
Liczne praktyczne rozwiązania dot. eliminowania i szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114,
lub ograniczania uciąŜliwości związanych z ręcznymi poz. 545 z późn. zm.),
pracami transportowymi2 świadczą o tym, Ŝe takie po- ● Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r.
stępowanie daje wymierne efekty w postaci zmniejsze- w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocia-
nia absencji chorobowej, co prowadzi do obniŜenia nym i warunków ich zatrudniania przy niektórych
kosztów pracy i podniesienia jej jakości. z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).
2
Safety and Health at Work, European Good Practice Awards 2007, Prevention of work-related MSDs in practice „Lighten the Load” A Euro-
pean Campaign on Musculoskeletal Disorders; European Agency for Safety and Health at Work, Luxemburg 2008 – materiał przedstawiają-
cy przykłady praktycznych rozwiązań w zakresie eliminowania lub ograniczania uciąŜliwości związanej z ręcznymi pracami transportowymi
i korzyści z tego płynące dla przedsiębiorstwa.
4
Część I
G = Kolor ZIELONY (green) – ryzyko małe. Tam, gdzie zachodzi taka potrzeba, naleŜy uwzględnić podatność na ryzyko
szczególnych grup pracowników (np. kobiet w ciąŜy, młodocianych itp.).
R = Kolor CZERWONY (red) – ryzyko duŜe – potrzebna niezwłoczna reakcja. Na ryzyko urazów moŜe być naraŜona znaczna
część pracowników.
P = kolor PURPUROWY (purple) – ryzyko bardzo duŜe. Czynności takie mogą stwarzać powaŜne ryzyko odniesienia urazów
i powinny zostać poddane dokładnej analizie, zwłaszcza, gdy cały cięŜar ładunku utrzymuje jedna osoba.
5
INSTRUKCJA DO OCENY CZYNNOŚCI PODNOSZENIA
A Masa ładunku /Częstotliwość podnoszenia zawsze naleŜy załoŜyć, Ŝe moŜe wydarzyć się
Konieczne jest odnotowanie masy ładunku i często- sytuacja najbardziej niekorzystna. Przy ocenie
tliwości powtarzania czynności podnoszenia. Następnie moŜna kierować się ilustracjami (fot. 2):
naleŜy odczytać oznaczenie kategorii ryzyka z wykre- D Skręcanie tułowia i przechył boczny
su 2 (str. 8) i wprowadzić do arkusza wyników (str. 14) Obserwacji poddaje się tułów pracownika w trakcie
kolor danej grupy i punktację. JeŜeli kolor grupy jest pur- podnoszenia ładunku. JeŜeli w stosunku do bioder i ud
purowy, zadanie wymaga dokładnego przeanalizowa- tułów jest skręcony lub gdy pracownik przechyla się
nia, pewne czynności, które mogą powaŜnie zagraŜać przy tym w jedną stronę, oznaczamy tę czynność kolo-
urazami, powinny być wnikliwie zbadane, zwłaszcza rem bursztynowym, a punktacja wynosi 1. JeŜeli w trak-
wówczas, gdy ładunek utrzymuje jedna osoba. cie podnoszenia tułów jednocześnie skręca się
Uwaga: duŜa częstotliwość ręcznych prac z ładun- i wygina, odpowiedni dla tej czynności jest kolor czer-
kami lekkimi mieści się w obrębie strefy zielonej, ale wony, a punktacja wynosi 2.
moŜe łączyć się z problemami z górnymi kończynami. E Ograniczenia postawy
B Odległość rąk od dolnego odcinka kręgo- JeŜeli ruchy pracownika nie są skrępowane, dla
słupa danej czynności odpowiedni jest kolor zielony,
W tym przypadku obserwacji naleŜy poddać spo- a punktacja wynosi 0. JeŜeli z powodu niewystarcza-
sób wykonywania pracy, w celu zbadania odległości jącego miejsca (np. wąska szczelina pomiędzy pale-
poziomej między rękami pracownika a dolnym odcin- tą ładunku a zsypnią) lub układu przestrzennego
kiem kręgosłupa. Oceniając, zawsze naleŜy załoŜyć, Ŝe stanowiska pracy (np. zbyt wysokie podwieszenie
moŜe wydarzyć się sytuacja najbardziej niekorzystna. przenośnika), wykonywane przez pracownika pod-
Przy ocenie moŜna kierować się ilustracjami (fot. 1): czas podnoszenia ruchy są skrępowane, stosowny
fot. 1
6
pomieszczeniu, jak np. luk bagaŜowy w samolocie). Np. miękkie worki lub ładunki nieregularne.
F Pochwycenie ładunku G Stan nawierzchni
DOBRE - G/0 Podłoga sucha i czysta, w dobrym stanie - G/0
Pojemniki z dobrze zaprojektowanymi, pasującymi
Podłoga sucha, ale w złym stanie, wytarta lub nie-
rączkami lub uchwytami,
równa - A/1
Np. uchwyty na stałe przymocowane do pojemni-
ków lub doraźnie stosowane – umoŜliwiające wygodny Podłoga zanieczyszczona/mokra, pochyła lub nie-
chwyt. stabilna - R/2
DOSTATECZNE - A/1 H Inne czynniki środowiskowe
Pojemniki z niewłaściwymi rączkami lub uchwytami, Obserwacji naleŜy poddać środowisko pracy i przy-
Palce muszą być zaciśnięte pod kątem 90° pod po- pisać punktację stosownie do tego, czy czynności pod-
jemnikiem. noszenia są dokonywane w skrajnych temperaturach,
SŁABE - R/2 przy silnych podmuchach powietrza lub przy skrajnym
Źle zaprojektowane pojemniki, części obluzowane, oświetleniu (ciemno, jasno lub słaby kontrast). JeŜeli
nieregularne przedmioty, nieporęczne lub trudne występuje jeden z czynników ryzyka, wynik naleŜy za-
do uchwycenia. notować jako 1, jeŜeli dwa lub więcej – jako 2.
PowyŜej kolan
G/0 DOBRE G/0
i/lub poniŜej łokcia
C
PoniŜej kolan i/lub
Przestrzeń podnoszenia A/1 F
powyŜej łokcia DOSTATECZNE A/1
w pionie Pochwycenie ładunku
Na poziomie
podłogi lub niŜej
R/3 SŁABE R/2
i/lub powyŜej
głowy
Skręcanie/przechył
boczny tułowia G/0 NIESKRĘPOWANA G/0
małe lub Ŝadne
D Skręcanie LUB E
Skręcanie/ przechył przechył boczny A/1 SKRĘPOWANA A/1
Ograniczenia postawy
boczny tułowia tułowia
Skręcanie ORAZ
BARDZO
przechył boczny R/2 R/3
SKRĘPOWANA
tułowia
7
Wykres 2.
Wykres masy ładunku i częstotliwości podnoszenia
P=10
50
R=6
40
Masa ładunku (kg)
30
A=4
8
20
10
G=0
0
30 minut 5 minut 2 minuty 1 minuta 14 sekund 9 sekund 5 sekund
Jedno podniesienie na dzień
(2) (12) (30) (60) (250) (400) (720)
fot. 3
BLISKA DALEKA
ŚREDNIA ŚREDNIA
Górna część Górna część ramion
Górna część Tułów pochylony w przód A/3
ramion ustawiona pionowo, daleko od ciała, tułów
ramion na ukos od ciała A/3
tułów wyprostowany G/0 pochylony R/6
fot. 4
Ładunek i ramiona symetrycznie przed tuło- Ładunek i ramiona niesymetrycznie, tułów Ładunek trzymany jedną ręką z boku
wiem G/0 wyprostowany A/1 R/2
9
SŁABE - R/2 H Odległość przenoszenia
Źle zaprojektowane pojemniki, części obluzowane, Obserwując wykonywane zadanie naleŜy podać
nieregularne przedmioty, nieporęczne lub trudne w przybliŜeniu całkowitą odległość przenoszenia ła-
do uchwycenia. dunku (nie w linii prostej).
Np. miękkie worki lub ładunki nieregularne. I Przeszkody na drodze
F Stan nawierzchni JeŜeli pracownik musi przenieść ładunek po po-
Podłoga sucha i czysta w dobrym stanie - G/0 chyłości, przez zamknięte drzwi lub musi obchodzić
Podłoga sucha, ale w złym stanie, wytarta lub nie- przeszkody groŜące potknięciem, odpowiednim ko-
równa - A/1 lorem jest bursztynowy, a punktacja wynosi 2. JeŜe-
Podłoga zanieczyszczona/mokra, pochyła lub nie- li zadanie wymaga wnoszenia ładunku po drabinie,
stabilna - R/2 poziom ryzyka powinien być określony jako czerwo-
G Inne czynniki środowiskowe ny, a punktacja – 3. JeŜeli zadanie wiąŜe się z więcej
Oceniając warunki środowiska pracy naleŜy spraw- niŜ jednym czynnikiem ryzyka (np. pochyłość i dra-
dzić, czy czynności przenoszenia dokonuje się: w skraj- bi na) w arku szu oceny nale Ŝy wpi sać punktację
nej temperaturze, przy silnych podmuchach powietrza, łączną.
lub przy skrajnym oświetleniu (ciemno, jasno, słaby Pole opisu zadania w arkuszu oceny naleŜy uzupeł-
kontrast). JeŜeli występuje jeden z tych czynników na- nić takŜe o dane dotyczące wysokości drabiny i/lub
leŜy wpisać 1 punkt, jeŜeli dwa lub więcej – 2 punkty. kąta jej nachylenia.
Wykres 3.
Wykres masy ładunku i częstotliwości przenoszenia
50
P=10
40
R=6
30
Masa ładunku (kg)
A=4
20
10
G=0
0
Jedno przeniesienie 30 minut 5 minut 2 minuty 1 minuta 12 sekund
na dzień (2) (12) (30) (60) (300)
10
PRZENOSZENIE Kolor i ocenę liczbową naleŜy wprowadzić do arkusza oceny
(str. 14)
Ładunek
symetrycznie,
G/0
z przodu, w obu
rękach Brak czynników
G/0
ryzyka
C Ładunek G
Asymetria tułowia asymetrycznie lub Jeden czynnik
A/1 Inne czynniki A/1
i ładunku z boku, w dwóch ryzyka
środowiskowe
rękach
Dwa czynniki
R/2
Ładunek w jednej ryzyka i więcej
ręce, z boku,
R/2
tułów skręcony lub
zgięty
Sucha w dobrym
NIESKRĘPOWANA G/0 G/0
stanie
Sucha w złym
D F stanie lub A/1
SKRĘPOWANA A/1 nierówna
Ograniczenia postawy Stan nawierzchni
Zanieczyszczona,
BARDZO mokra, nierówna R/2
R/3
SKRĘPOWANA lub niestabilna
DOBRE G/0
E
DOSTATECZNE A/1
Pochwycenie ładunku
SŁABE R/2
11
INSTRUKCJA DO OCENY CZYNNOŚCI ZESPOŁOWYCH
A Masa ładunku dza, odpowiednim kolorem będzie zielony, a punktacja
Konieczne jest odnotowanie masy ładunku oraz licz- wynosi 0. JeŜeli z powodu niewystarczającego miej-
by pracowników biorących udział w wykonaniu zada- sca (np. wąska szczelina pomiędzy paletą ładunku
nia. Następnie naleŜy odczytać oznaczenie kategorii a zsypnią) lub układu przestrzennego stanowiska pra-
ryzyka z wykresu 5 na stronie 13 (wykres przepływowy cy (np. zbyt wysokie podwieszenie przenośnika), po-
dla czynności zespołowych) i wprowadzić do arkusza stawa pracownika jest skrępowana, stosowny jest
wyników (str. 14) kolor danej grupy oraz punktację. Je- kolor bursztynowy, a punktacja wynosi 1. JeŜeli ruchy
Ŝeli kolor jest purpurowy – zadanie powinno być uwaŜ- są bardzo ograniczone, odpowiednim kolorem jest
nie przeanalizowane. Takie czynności mogą stwarzać czerwony a punktacja wynosi 3 (np. praca w ciasnym
powaŜne ryzyko odniesienia urazów i powinny zostać pomieszczeniu, jak np. luk bagaŜowy w samolocie czy
poddane dokładnej obserwacji, zwłaszcza, gdy ładu- przenoszenie ładunku z pochylonym tułowiem, w po-
nek jest podtrzymywany ręcznie przez zespół, bez wy- mieszczeniach z niskim stropem np. w piwnicy).
korzystania np. sprzętu pomocniczego. F Pochwycenie ładunku
B Odległość rąk od dolnego odcinka kręgo- DOBRE - G/0
słupa Pojemniki z dobrze zaprojektowanymi, pasującymi
W tym przypadku obserwacji naleŜy poddać spo- rączkami lub uchwytami.
sób wykonywania zadania, w celu zbadania odległości Np. uchwyty na stałe przymocowane do pojemni-
w poziomie pomiędzy rękami a dolnym odcinkiem krę- ków lub doraźnie stosowane – umoŜliwiające wygod-
gosłupa. Oceniając, zawsze naleŜy załoŜyć, Ŝe mo- ny chwyt
Ŝe wydarzyć się sytuacja najbardziej niekorzystna. DOSTATECZNE - A/1
Przy ocenie moŜna kierować się ilustracjami (fot. 5): Pojemniki z niewłaściwymi rączkami lub uchwytami.
C Podnoszenie w pionie Palce muszą być zaciśnięte pod kątem 90 stopni
Obserwacji podlega połoŜenie rąk pracownika pod pojemnikiem
przy rozpoczęciu podnoszenia i w jego trakcie. Ocenia- SŁABE - R/2
jąc, zawsze naleŜy załoŜyć, Ŝe moŜe wydarzyć się Źle zaprojektowane pojemniki, części obluzowane,
sytuacja najbardziej niekorzystna. Przy ocenie moŜ- nieregularne przedmioty, nieporęczne lub trudne
na kierować się poniŜszymi ilustracjami (fot. 6, str. 14): do uchwycenia
D Skręcanie tułowia i przechył boczny Miękkie worki lub nieregularne ładunki
Obserwacji poddaje się tułów pracowników pod- G Stan nawierzchni
czas podnoszenia ładunku. JeŜeli w stosunku do bio- Podłoga sucha i czysta w dobrym stanie - G/0
der i ud tułów jest skręcony lub pracownicy podczas Podłoga sucha, ale w złym stanie, wytarta lub nie-
podnoszenia przechylają się w jedną stronę, odpo- równa - A/1
wiedni będzie kolor bursztynowy, a punktacja wyno- Zanieczyszczona/mokra, pochyła lub niestabilna -
si 1. JeŜeli w trakcie podnoszenia ładunku tułów R/2
jednocześnie skręca się i wygina, odpowiedni jest ko- H Inne czynniki środowiskowe
lor czerwony, a punktacja wynosi 2. Podczas obserwacji środowiska pracy naleŜy
E Ograniczenia postawy zapisać, czy praca odbywa się: w skrajnej tempera-
JeŜeli w ruchach pracownikowi nic nie przeszka- turze, przy silnych podmuchach powietrza, lub
fot. 5
BLISKA DALEKA
ŚREDNIA ŚREDNIA
Górna część Górna część ramion
Górna część Tułów pochylony w przód A/3
ramion ustawiona pionowo, daleko od ciała, tułów
ramion na ukos od ciała A/3
tułów wyprostowany G/0 pochylony R/6
12
PRACE ZESPOŁOWE Kolor i ocenę liczbową naleŜy wprowadzić do arkusza oceny
(str. 14)
2 osoby 35-50 kg
3 osoby 40-75 kg A/4
A 4 osoby 40-100 kg I
Masa ładunku Komunikowanie, ŚREDNIA A/1
2 osoby 50-85 kg koordynacja i kontrola
3 osoby 75-125 kg R/6
4 osoby 100-170 kg
2 osoby > 85 kg
SŁABA R/3
3 osoby > 125 kg P/10
4 osoby > 170 kg
BLISKA: górna
część ramion
G/0
pionowo, tułów
wyprostowany
B Brak czynników
ŚREDNIA: górna G/0
Odległość rąk ryzyka
część ramion na
od dolnego odcinka A/3 H
ukos albo tułów Jeden czynnik
kręgosłupa Inne czynniki A/1
pochylony w przód ryzyka
środowiskowe
DALEKA: górna Dwa czynniki
R/2
część ramion ryzyka i więcej
R/6
ukosem a tułów
pochylony w przód
PowyŜej kolana
G/0
i/lub poniŜej łokcia
Sucha w dobrym
PoniŜej kolana G/0
C stanie
i/lub powyŜej A/1
Przestrzeń podnoszenia
łokcia Sucha w złym
w pionie G stanie lub A/1
Na poziomie Stan nawierzchni nierówna
podłogi lub niŜej
R/3
i/lub powyŜej Zanieczyszczona,
głowy mokra, nierówna R/2
lub niestabilna
Skręcanie/przechył
boczny tułowia G/0
małe lub Ŝadne
D DOBRE G/0
Skręcanie LUB
Skręcanie tułowia
przechył boczny A/1
i przechył boczny tułowia
Skręcanie ORAZ F
DOSTATECZNE A/1
przechył boczny R/2 Pochwycenie ładunku
tułowia
SŁABE R/2
NIESKRĘPOWANA G/0
E
SKRĘPOWANA A/1
Ograniczenia postawy
BARDZO
R/3
SKRĘPOWANA
13
fot. 6
przy skrajnym oświetleniu (ciemno, jasno lub słaby mi. Przykładem dobrego komunikowania moŜe być
kontrast). JeŜeli występuje jeden z czynników ryzyka, poprzedzające podniesienie odliczanie: „raz, dwa,
naleŜy wpisać 1 punkt, jeŜeli dwa lub więcej – trzy” itp. Jeśli grupa panuje nad ładunkiem, podnosze-
2 punkty. nie „idzie gładko” i wszyscy członkowie ekipy podno-
I Komunikowanie, koordynacja i kontrola szą wspólnie. Niewłaściwie skoordynowanie czynności
Podczas zbiorowego podnoszenia cięŜarów duŜe zespołu moŜe sprawić, Ŝe cały cięŜar przypadnie jed-
znaczenie ma komunikowanie się między pracownika- nemu z członków ekipy.
Oznacz poniŜsze pola kolorem i wpisz ocenę liczbową dla kaŜdego czynnika ryzyka
14
Przykład oceny czynności podnoszenia z wykorzystaniem
metody MAC
Opis wykonywanego zadania:
Pracownik obsługuje tokarkę uniwersalną. Obrabia elementy – wałki o masie około 2 kg (wymiary: długość –
350 mm, średnica – 80 mm). Czas trwania jednej operacji wynosi 8 minut i obejmuje pobranie elementu z po-
jemnika półwyrobów ustawionego na poziomie podestu roboczego (prawa strona), zamontowanie go w uchwycie
samocentrującym, toczenie oraz zdemontowanie i odłoŜenie w pojemniku usytuowanym poza podestem robo-
czym (lewa strona). Pojemnik półwyrobów zawiera 50 sztuk wałków do obróbki i transportowany jest na począt-
ku zmiany roboczej na stanowisko pracy przy wykorzystaniu wózka czterokołowego.
Pojemnik
na gotowe
wyroby
Pojemnik
na półwyroby
15
tów przy wygiętym kręgosłupie, warunkowane jest głów- Ŝy ocenić jako G/0.
nie przez 2 czynniki: brak wiedzy u pracownika na temat G Stan nawierzchni
prawidłowego sposobu podnoszenia oraz zbyt nisko Pracownik porusza się po podeście roboczym, któ-
ustawione pojemniki z elementami obrabianymi. Jak wi- ry w analizowanej sytuacji jest suchy i w dobrym sta-
dać, wokół maszyny jest wystarczająco duŜo miejsca, nie technicznym. Poziom ryzyka to G/0.
by w inny sposób usytuować przedmioty pracy (np. H Inne czynniki środowiskowe
ustawić pojemnik na podwyŜszeniu i pod kątem – w ce- Stanowisko pracy usytuowane jest przy oknie, co
lu łatwego wyjmowania wałków), ale w przykładowej sy- pozwala na wystarczające oświetlenie miejsca pracy.
tuacji poziom ryzyka naleŜy ocenić jako A/1. Hala jest ogrzewana w okresie zimowym. MoŜna
F Pochwycenie ładunku uznać, Ŝe czynniki środowiska pracy w tym przypadku
Wałek o podanych wymiarach pozwala na zastoso- nie obniŜają komfortu pracy, zatem poziom ryzyka wy-
wanie wygodnego chwytu, zatem poziom ryzyka nale- nosi G/0.
Oznacz poniŜsze pola kolorem i wpisz ocenę liczbową dla kaŜdego czynnika ryzyka
16
Część II
Zasadniczo przy ciągnięciu i pchaniu cały układ będzie poddawany lędźwiowy odcinek kręgosłupa
mięśniowo-szkieletowy poddawany jest obciąŜeniu, oraz stawy biodrowe i kolanowe. Siły fizyczne pod-
ale szczególnie dotyczy to rąk, ramion i barków. czas pchania i ciągnięcia są znacznie niŜsze i bar-
W zaleŜności od np. postawy ciała przyjmowanej dziej zróŜnicowane niŜ przy podnoszeniu
podczas wykonywania tych czynności, jeśli wymaga- i przenoszeniu i trudno jest jednoznacznie zdiagno-
ne jest uŜycie znacznej siły, powaŜnym obciąŜeniom zować chroniczne uszkodzenie tych części ciała
17
w wyniku przeciąŜenia. Dla czynności ciągnięcia nagłe przeciąŜenia, jest wynikiem uderzeń, poślizgów
i pchania charakterystyczne jest to, Ŝe ryzyko dla lub nieoczekiwanych, duŜych sił przy zmianie kierun-
układu mięśniowo-szkieletowego, jakie niosą ze sobą ku poruszania się lub przy zatrzymywaniu się.
Ciągnięcie i pchanie na krótkich dystansach lub z częstymi Ciągnięcie i pchanie na dłuŜszych dystansach
postojami (pojedynczy dystans do 5 metrów) (pojedynczy dystans powyŜej 5 metrów)
≥ 1000 10 ≥ 16 km 10
Przykłady: obsługa manipulatorów, ustawianie parametrów ma- Przykłady: zbieranie śmieci, transport (na rolkach) mebli w budynkach,
szyn, roznoszenie posiłków w szpitalu rozładunek i przeładunek kontenerów
Uwaga: Do oceny wybrać naleŜy tylko jedną kolumnę na podstawie kryteriów wskazanych w tabeli.
Wózki: - dyszlowe,
Przemieszczana Ładunek jest prze-
- z parą kół
masa taczany bez wyko- Taczka, wózki Wózki z kołami Manipulatory,
niesamoskrętnych
rzystania sprzętu dwukołowe samoskrętnymi, rolki wciągarki linowe
(sztywnych),
pomocniczego
- szynowe
50 do <100 kg 1 1 1 1 1
Przesuwanie
< 10 kg 1
10 do < 25 kg 2
25 do < 50 kg 4
> 50 kg
18
Uwaga: poza moŜliwości fizyczne pracownika (lub masa prze-
Komórki zaznaczone na szaro określają wartości kry- wyŜsza wartość dopuszczalną).3
tyczne, wskazujące, Ŝe kontrola nad ruchem ładunku W Polsce niedopuszczalne jest akceptowanie wa-
przemieszczanego przy zastosowaniu sprzętu pomocni- runków, w których przekraczane są wartości normaty-
czego zaleŜy w znacznym stopniu od sprawności i siły fi- wów higienicznych ustalonych dla męŜczyzn, kobiet
zycznej. i pracowników młodocianych – zgodnie z obowiązują-
Komórki zaznaczone na czerwono wskazują wa- cymi przepisami (np. dla kobiet, masa przemieszcza-
runki, których naleŜy bezwzględnie unikać, poniewaŜ nego ładunku na wózku, wraz z masą wózka, nie moŜe
niezbędna siła do wykonania zadania moŜe wykraczać przekraczać 80 kg).
Prędkość ruchu
Dokładność ustawiania
niska (< 0,8 m/s) wysoka (0,8 do 1,3 m/s)
Postawa
Tułów lekko pochylony do przodu lub lekko skręcony (ciągnięcie jedną stroną) 2
Uwaga: Podczas oceny naleŜy wziąć pod uwagę typową postawę ciała, jaką przyjmuje pracownik. Jeśli spo-
radycznie występują odchylenia postawy, kwalifikujące ją do wyŜszej kategorii, szczególnie podczas rozpoczy-
nania czynności lub jej kończenia, naleŜy je pominąć.
Warunki pracy
Dobre: ➔ podłoga lub inna powierzchnia jest pozioma, twarda, gładka, sucha ➔ brak pochyłości ➔ brak przeszkód w przestrzeni
0
roboczej ➔ rolki lub kółka jadą łatwo, bez widocznego zuŜycia łoŜysk w kółkach
Ograniczone: ➔ podłoga zabrudzona, lekko nierówna, miękka ➔ lekkie pochylenie do 2° ➔ przeszkody w przestrzeni roboczej,
2
które trzeba omijać ➔ rolki lub kółka zabrudzone, nie jeŜdŜą płynnie, łoŜyska zuŜyte
Trudne: ➔ jezdnia niebrukowana lub niedbale brukowana, wyboje, silne zabrudzenia pochyłości od 2 do 5° ➔ wózki przemysłowe
4
muszą być wyszarpywane przy starcie ➔ rolki lub kółka zabrudzone, łoŜyska poruszają się powoli
Skomplikowane: ➔ stopnie, schody ➔ pochyłości >5° ➔ połączenie wskaźników z klas od „ograniczone” do „trudne” 8
3
Patrz teŜ: L. Mochowski, S. Wójcik Ocena ryzyka zawodowego przy ręcznym ciągnięciu i pchaniu „Inspektor Pracy” nr 9, 2005, Warszawa.
19
Uwaga: Szacowanie wskaźnika warunków pracy powinno następować na podstawie przeciętnych warunków,
które przewaŜają podczas jej wykonywania. Chwilowy dyskomfort moŜna pominąć.
Punkty klasyfikacji określone dla ocenianej czynności naleŜy wprowadzić do poniŜszego wzoru i przeliczyć:
+
Dokładność
ustawiania/prędkość ruchu
+
Punkty klasyfikacji warunków
pracy
= x x =
Punkty 1,3 Wynik
Suma klasyfikacji czasu dla kobiet oceny ryzyka
Jeśli pracę wykonuje kobieta, to wartość punktową cy i odmiennych warunków wykonywania zadań ro-
naleŜy zwiększyć o 30% – mnoŜąc przez wskaźnik 1,3 boczych przez pracowników. Poszczególne pozio-
(patrz: wzór). Zgodnie z załoŜeniem, kobiety mają my nale Ŝy zatem traktować jako orien tacyjne
przeciętnie mniejszą wydolność fizyczną (o ok. 1/3). z załoŜeniem, Ŝe w miarę wzrostu liczby punktów ro-
Na podstawie otrzymanego wyniku moŜna doko- śnie teŜ ryzy ko prze cią Ŝenia układu mię śniowo -
nać przybliŜonej oceny ryzyka – czyli ustalić jego po- -szkieletowego.
ziom i uzyskać opis dotyczący obciąŜenia układu MoŜe to szczególnie dotyczyć przypadków, kiedy
mięśniowo-szkieletowego, prawdopodobieństwa wy- ręczne prace transportowe (ciągnięcie lub pchanie)
stąpienia jego przeciąŜenia oraz ogólnych zaleceń dot. wykonują osoby mniej odporne, co oznacza osoby po-
ponownego zaprojektowania stanowiska pracy. wyŜej 40 lub poniŜej 21 roku Ŝycia, a takŜe pracowni-
Granice pomiędzy kolejnymi poziomami ryzyka ków od niedawna wykonujących daną pracę lub ze
są płynne, co wynika z indywidualnych technik pra- schorzeniami (patrz: zakres ryzyka 2 w tabeli 6).
Granice pomiędzy zakresami ryzyka są płynne z powodu indywidualnych technik pracy i róŜnych warunków
wykonywania pracy.
20
B. Metoda Wskaźników Kluczowych dla działań obejmujących podnoszenie, trzymanie
i przenoszenie
Szczególnie uwaŜnie naleŜy korzystać z tabel przedstawionych w tej części poradnika, ze względu na wyma-
gania polskich przepisów prawnych.
≥ 1000 10 ≥ 4 godz. 10 ≥ 16 km 10
Przykłady: • układanie cegieł, • wkładanie Przykłady: • trzymanie i prowadzenie Przykłady: • wynoszenie mebli,
przedmiotów obrabianych do maszyny kawałka Ŝeliwa przy pracy na szlifierce, • dostarczanie części rusztowania na plac
• wyjmowanie pudeł z pojemnika • obsługa ręcznej szlifierki, • obsługa kosy budowy
i wkładanie ich na taśmę przenośnika mechanicznej
Uwaga: Do oceny wybrać naleŜy tylko jedną kolumnę na podstawie kryteriów wskazanych w tabeli.
W Polsce niedopuszczalne jest akceptowanie warunków, w których przekraczane są wartości normatywów higienicznych ustalonych dla męŜ-
czyzn, kobiet i pracowników młodocianych – zgodnie z obowiązującymi przepisami (np. ponad 30 kg na odległość przekraczającą 25 m).
Etap 2: Wyznaczenie punktów klasyfikacji masy, postawy ciała oraz warunków pracy
< 10 kg 1 < 5 kg 1
10 do < 20 kg 2 5 do < 10 kg 2
20 do < 30 kg 4 10 do < 15 kg 4
30 do < 40 kg 7 15 do < 25 kg 7
≥ 40 kg 25 ≥ 25 kg 25
Uwaga: „ObciąŜenie efektywne” oznacza rzeczy- tości, co naleŜy uwzględnić w odczycie wartości tego
wistą siłę niezbędną do przesunięcia ładunku. W sy- punktu klasyfikacji.
tuacji, gdy pracownik nie jest obciąŜony całą masą
przemieszczanego przedmiotu (np. unosi karton tyl- W Polsce niedopuszczalne jest akceptowanie warunków,
ko z jednej strony w celu obrócenia go na bok), nale- w których przekraczane są wartości normatywów higienicz-
nych ustalonych dla męŜczyzn, kobiet i pracowników mło-
Ŝy uwzględnić tylko część jego masy, faktycznie docianych – zgodnie z obowiązującymi przepisami (np.
obciąŜającą pracownika. Przy symetrycznym rozło- ręczne podnoszenie i przenoszenie ładunków o masie po-
Ŝeniu masy pracownik jest obciąŜony połową jej war- wyŜej 20 kg przy pracy dorywczej przez kobiety).
21
Tabela 9 Punkty klasyfikacji postawy
Punkty
Typowa postawa, pozycja ładunku Postawa, pozycja ładunku klasyfikacji
postawy
Uwaga: Podczas oceny naleŜy wziąć pod uwagę typową postawę ciała, jaką przyjmuje pracownik. Jeśli przyj-
mowane są róŜne postawy ze stosunkowo duŜą zmiennością, to do oceny naleŜy przyjąć wartość średnią. Uni-
kać naleŜy poddawania ocenie postaw ekstremalnych, występujących sporadycznie.
Punkty
Warunki pracy klasyfikacji
warunków pracy
Dobre warunki ergonomiczne, np. wystarczająca przestrzeń, brak przeszkód fizycznych w przestrzeni roboczej,
0
równa i solidna podłoga, wystarczające oświetlenie, dobre warunki uchwytu
Ograniczona przestrzeń ruchu i niekorzystne warunki ergonomiczne (np. 1: przestrzeń ruchu ograniczona przez zbyt
małą lub zbyt duŜą wysokość lub przez powierzchnię roboczą mniejszą niŜ 1.5 m2 lub 2: ograniczona stabilność 1
postawy ze względu na nierówną podłogę lub miękki grunt)
Mocno ograniczona przestrzeń ruchu i/lub niestabilność środka cięŜkości ładunku (np. transport pacjentów) 2
Uwaga: Szacowanie wskaźnika warunków pracy powinno następować na podstawie przeciętnych warunków,
które przewaŜają podczas jej wykonywania. Chwilowy dyskomfort moŜna pominąć.
Punkty klasyfikacji odpowiednie dla ocenianej czynności naleŜy wprowadzić do poniŜszego wzoru i przeliczyć:
+
Punkty klasyfikacji warunków
pracy
= x =
Punkty Wynik
Suma klasyfikacji czasu oceny ryzyka
Na podstawie otrzymanego wyniku moŜna dokonać przybliŜonej oceny ryzyka – czyli ustalić jego poziom
i uzyskać opis dotyczący obciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego, prawdopodobieństwa wystąpienia jego
przeciąŜenia oraz ogólnych zaleceń dot. ponownego zaprojektowania stanowiska pracy.
22
Przykład oceny ryzyka z wykorzystaniem metody KIM
Granice pomiędzy kolejnymi poziomami ryzyka są szych dystansach”. Średni dystans pokonywany
płynne, co wynika z indywidualnych technik pracy i od- w ciągu zmiany roboczej wynosić będzie około 800 –
miennych warunków wykonywania zadań roboczych 1000 m. Zgodnie z tabelą 1 na stronie 18 i zasadą
przez pracowników. Poszczególne poziomy naleŜy za- ekstrapolacji moŜna przyjąć wartość wskaźnika kla-
tem traktować jako orientacyjne z załoŜeniem, Ŝe syfikacji czasu na poziomie 2.
w miarę wzrostu liczby punktów rośnie teŜ ryzyko prze-
ciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego. MoŜe to Etap 2: Wyznaczenie punktów klasyfikacji
szczególnie dotyczyć przypadków, kiedy ręczne prace masy, dokładności ustawienia i prędkości
transportowe (podnoszenie lub przenoszenie) wyko- ruchu, postawy ciała oraz warunków pracy
nują osoby mniej odporne, co oznacza osoby powy-
Ŝej 40 lub poniŜej 21 roku Ŝycia, a takŜe pracowników Przemieszczana masa
od niedawna wykonujących daną pracę lub ze scho- Przemieszczany na wózku towar waŜy między 50
rzeniami (patrz: zakres ryzyka 2 w tabeli 6, str. 20). a 70 kg. Zgodnie z opisem wykorzystania metody, pod-
Przeprowadzenie głębszej analizy wymaga ob- czas odczytywania wartości wskaźnika, pod uwagę bie-
szernej wiedzy z zakresu ergonomii. Nie wszystkie rze się tylko masę przemieszczaną bez masy środka
czynności moŜna poddać ocenie przy wykorzystaniu transportu. W analizowanym przypadku wózek dyszlo-
tej metody, co dotyczy szczególnie czynności bar- wy umieszczony został w 4 kolumnie stosowanego
dzo złoŜonych. W takich wypadkach konieczne jest sprzętu pomocniczego (tabela 2, strona 18), zatem war-
wykorzystanie innych metod oceny, np. opierających tość tego wskaźnika to 1.
się na szczegółowej analizie postawy ciała pracowni-
ków, z uwzględnieniem poszczególnych segmentów Dokładność ustawienia i prędkość ruchu
ciała. Z danych w zadaniu widać, Ŝe dokładność ustawia-
nia powinna zostać określona jako wysoka, ze wzglę-
Przykład oceny czynności pchania du na fakt, Ŝe na terenie marketu wymaga się częstych
i ciągnięcia z wykorzystaniem metody KIM zmian kierunku jazdy spowodowanych koniecznością
wyminięcia klientów i poruszania się między regałami.
Opis wykonywanego zadania: Dodatkowo, istotne jest ustawienie wózka w określo-
Pracownica uzupełnia towar na półkach w markecie nym miejscu, tak by nie przeszkadzał w poruszaniu się
wielkopowierzchniowym. Jej praca polega na załado- i sięganiu po towar na półkach. Jeśli chodzi o prędkość
waniu ręcznego wózka czterokołowego (dyszlowego) ruchu to moŜna przyjąć ją jako niską (< 0,8 m/s). Od-
towarem, przewiezieniu towaru z magazynu do właści- czytana wartość z tabeli 3 na str. 19 to 2.
wej części sklepu oraz rozładowanie wózka. Czynność
tę wykonuje 4 razy w ciągu zmiany roboczej. Wózek za- Postawa ciała
ładowany jest towarem o masie około 50-70 kg. Odle- Wózek dyszlowy jest ciągnięty jedną ręką. W anali-
głość przewoŜenia wynosi między 200 a 250 metrów zowanym przypadku tułów jest lekko skręcony. Nie wy-
(w jedną stronę). stępuje pochylenie tułowia. Wartość wskaźnika to 2
(tabela 4, str. 19).
Ocena ryzyka związanego z ciągnięciem wózka
z towarem, zgodnie z procedurą przedstawioną Warunki pracy
na stronach 17-20. Nawierzchnia, po której ciągnięty jest wózek z ładun-
kiem jest w dobrym stanie technicznym (gładka, bez
Uwaga: PoniewaŜ praca polega równieŜ na załado- uszkodzeń). Sporadycznie mogą zdarzyć się sytuacje,
waniu wózka i jego rozładowaniu, ocenie naleŜy pod- gdy podłoga będzie mokra (np. po przejechaniu wózka
dać równieŜ te czynności. Jednak w poniŜszym myjącego). Jedyną uciąŜliwością, która moŜe występo-
przykładzie ocenie zostanie poddana tylko czynność wać częściej jest konieczność wymijania klientów poru-
przewoŜenia towaru na wózku. szających się między regałami. Biorąc to pod uwagę,
wskaźnik naleŜy ocenić jako 1 (tabela 5, str. 19).
Etap 1: Wyznaczenie punktów klasyfikacji
czasu Etap 3: Ocena ryzyka i interpretacja wyników
23
1
+ 2
+ 2
+ 1
= 6 x 2 x 1,3
dla kobiet = 15,6
Po odczytaniu (z tabeli 6 na str. 20) poziomu ryzy- ka transportu i ładunku, to warunek przepisu krajowe-
ka, widzimy, Ŝe uzyskana wartość mieści się w zakre- go będzie spełniony. W analizowanym przypadku, wó-
sie drugim tego ryzyka. Interpretacja wyniku wskazuje, zek dyszlowy nie przekroczy masy 15 kg. Nie zmieni to
Ŝe szczególną uwagę naleŜy poświęcić osobom po 40 wartości wskaźnika klasyfikacji obciąŜenia, jednak mo-
roku Ŝycia oraz osobom młodym (do 21 lat), które mo- Ŝe oznaczać niedopuszczalność przemieszczania
gą być nieprzystosowane do wykonywania tego typu wózka przez kobietę, gdy nastąpi przekroczenie ma-
pracy (ze wskazanym obciąŜeniem). Istotne są teŜ sy 80 kg, maksymalnej, zgodnej w omawianym przy-
w tym przypadku czynniki osobnicze, a wśród nich np. padku z przepisami.
sprawność fizyczna i stan zdrowia.
Istotną wadą uzyskanego wyniku jest fakt, Ŝe pod- W analizowanym przykładzie wskazane byłoby
czas ustalania punktów klasyfikacji obciąŜenia nie zo- ponowne zaprojektowanie stanowiska pracy. MoŜe
stała uwzględniona masa środka transportu. Z punktu to polegać na skróceniu dystansu przemierzanego
widzenia spełnienia wymagań prawnych obowiązują- z obciąŜeniem lub zmianie wyposaŜenia stanowiska
cych w Polsce jest to błędne. Jeśli podstawimy pracy np. przez udostępnienie pracownicy elektrycz-
do wzoru wartość odpowiadającą łącznej masie środ- nego wózka unoszącego.
Literatura:
1. Czwarte europejskie badanie warunków pra- 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Spo-
cy, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków łecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeń-
śycia i Pracy, 2005 stwa i higieny pracy przy ręcznych pracach
2. Mniej dźwigaj, Informacje dla pracodawców transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.)
i pracowników sektora budowlanego lub handlu deta- 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10
licznego, wydawnictwo PIP w ramach Europejskiej września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie
kampanii kontrolno-informacyjnej SLIC, Ręczne prze- uciąŜliwych i szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U.
mieszczanie cięŜarów 2008 Nr 114, poz. 545 z późn. zm.)
3. Safety and Health at Work, European Go- 6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24
od Practice Awards 2007, Prevention of work-related sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronio-
MSDs in practice „Lighten the Load” A European Cam- nych młodocianym i warunków ich zatrudniania
paign on Musculoskeletal Disorders; European Agen- przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047
cy for Safety and Health at Work, Luxemburg 2008 z późn. zm.)
24