ალგებრა

რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

სიმრავლე რიცხვითი სიმრავლეები ძირითადი თვისებები

სიმრავლეები: A, B, C ნატურალურ რიცხვთა სიმრავლე: N a, b, c ნამდვილი რიცხვებია
უნივერსალური სიმრავლე: U მთელ რიცხვთა სიმრვალე: Z
• a+0=a
სიმრავლის დამატება : Ā დადებით მთელ რიცხვთა სიმრვალე: Z+
საკუთრივი ქვესიმრავლე: A ⊂ B უარყოფით მთელ რიცხვთა სიმრვალე: Z− • a + (−a) = 0
ცარიელი სიმრავლე: ∅ რაციონალურ რიცხვთა სიმრავლე: Q
გაერთიანება: A ∪ B ირაციონალურ რიცხვთა სიმრავლე: I
• a+b=b+a
თანაკვეთა: A ∩ B ნამდვილ რიცხვთა სიმრავლე: R • (a + b) + c = a + (b + c)
სხვაობა: A\B
• A⊂U • ნატურალური რიცხვები • a − b = a + (−b)
თვლის შედეგად მიღებული რიცხვები: N = {1, 2, 3, . . .} • a·1=a
• A⊂A
• A = B თუ A ⊂ B და B ⊂ A
• მთელი რიცხვები • a · a1 = 1, a 6= 0
ნატურალური რიცხვები, მათი მოპირდაპირე რიცხვები და ნული:
• ცარიელი სიმრავლე ∅ ⊂ A • a·0=0
Z = Z− ∪ {0} ∪ Z+ = {. . . , −3, −2, −1, 0, 1, 2, 3, . . .}
• სიმრავლეთა გაერთიანება A ∪ B = {x|x ∈ A ან x ∈ B} • a·b=b·a
• რაციონალური რიცხვები • (a · b) · c = a · (b · c)
A∪B
უსასრულო პერიოდული ათწილადები: Q = x|x = ba , a ∈ Z , b ∈ Z და b 6= 0

• a(b + c) = ab + ac
A B • ირაციონალური რიცხვები • ab = a · 1b
უსასრულო არაპერიოდული ათწილადები

• კომუტაციურობა: A ∪ B = B ∪ A • ნამდვილი რიცხვები

მამრავლებად დაშლის ფორმულები
რაციონალურ და ირაციონალურ რიცხვთა სიმრავლეების გაერთიანება
• ასოციაციურობა: A ∪ (B ∪ C) = (A ∪ B) ∪ C
• სიმრავლეთა თანაკვეთა: A ∩ B = {x|x ∈ A და x ∈ B} R=Q∪I • a2 − b2 = (a + b)(a − b)
• a3 − b3 = (a − b) a2 + ab + b2


A∩B • კავშირი მათ შორის
N ⊂ Z ⊂ Q ⊂ R და I ⊂ R
• a3 + b3 = (a + b) a2 − ab + b2


A B
• a4 − b4 = a2 − b2 a2 + b2 = (a − b)(a + b) a2 + b2

• a5 − b5 = (a − b) a4 + a3b + a2b2 + ab3 + b4

• კომუტაციურობა: A ∩ B = B ∩ A
• a5 + b5 = (a + b) a4 − a3b + a2b2 − ab3 + b4


• ასოციაციურობა: A ∩ (B ∩ C) = (A ∩ B) ∩ C
• თუ n კენტია, მაშინ
A ∪ (B ∩ C) = (A ∪ B) ∩ (A ∪ C)
• დისტრიბუციულობა:  
A ∩ (B ∪ C) = (A ∩ B) ∪ (A ∩ C) an + bn = (a + b) an−1 − an−2b + an−3b2 − . . . − abn−2 + bn−1
• სიმრავლეთა სხვაობა: A\B = {x|x ∈ A და x ∈
/ B}
• If n ლუწია, მაშინ
A\B  
an − bn = (a − b) an−1 + an−2b + an−3b2 + . . . + abn−2 + bn−1
A B
 
an + bn = (a + b) an−1 − an−2b + an−3b2 − . . . + abn−2 − bn−1

• სიმრავლეთა დეკარტული ნამრავლი: A × B = {(x, y)|x ∈ A და y ∈ B}

• ვთქვათ A და B სასრული სიმრავლეებია, მაშინ
n(A ∪ B) = n(A) + n(B) − n(A ∩ B)
 ალგებრა
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

√
n m
შემოკლებული გამრავლების ფორმულები • am = a n წრფივი ერთცვლადიანი განტოლება
p√
m √
• n a= mn a
• (a − b)2 = a2 − 2ab + b2 √ √ ax = b
• ( a) = n am
n m
• (a + b)2 = a2 + 2ab + b2 √ • თუ a 6= 0, მაშინ ax = b განტოლებას აქვს ერთადერთი ამონახსნი
n
1 =
• √ an−1 , a 6= 0
• (a − b)3 = a3 − 3a2b + 3ab2 − b3 na a b
q √ √
x=
• (a + b)3 = a3 + 3a2b + 3ab2 + b3 √ q a
a2−b a− a2−b
p
• a± b= a+ ±
2 2
• თუ a = 0 და b 6= 0, მაშინ ax = b განტოლებას არ აქვს ამონახსნი
• (a − b)4 = a4 − 4a3b + 6a2b2 − 4ab3 + b4 √ √
a∓ b
• √ 1√ = x∈∅
• (a + b)4 = a4 + 4a3b + 6a2b2 + 4ab3 + b4 a± b a−b

• ნიუტონის ბინომი • თუ a = b = 0, მაშინ ax = b განტოლებას უამრავი ამონახსნი აქვს

(a + b)n =n C0an +n C1an−1b +n C2an−2b2 + . . . +n Cn−1abn−1 +n Cnbn ლოგარითმი x ∈ R.

n!
სადაც nCk = k!(n−k)! ბინომის კოეფიციენტებია. განმარტება y = loga x მაშინ და მხოლოდ მაშინ, როცა x = ay , a > 0, a 6= 1

• loga 1 = 0 კვადრატული განტოლება

• (a + b + c)2 = a2 + b2 + c2 + 2ab + 2ac + 2bc
• loga a = 1 კვადრატული განტოლება
• (a + b + c + . . . + u + v)2 = a2 + b2 + c2 + . . . + u2 + v 2 + 2(ab + ac + . . . +  ax2 + bx + c = 0
au + av + bc + . . . + bu + bv + . . . + uv) −∞ თუ a > 1
• loga 0 = დისკრიმინანტი
+∞ თუ a < 1
D = b2 − 4ac
ხარისხის თვისებები • loga(xy) = loga x + loga y
• თუ D > 0, მაშინ განტოლებას აქვს ორი განსხვავებული ნამდვილი
• loga xy = loga x − loga y ამონახსნი
• aman = am+n √
• loga (xn) = n loga x −b ± b2 − 4ac
m x1,2 =
• an = am−n
a
√ 2a
• loga n x = n1 loga x
• (ab)m = ambm • თუ D = 0, მაშინ განტოლებას აქვს მხოლოდ ერთი ნამდვილი ამონახსნი
logc x
a
m a m • loga x = log a = logc x · loga c, c > 0, c 6= 1 b
• b = bm c x=−
2a
• (am)n = amn • loga c = log1 a
c
• თუ D < 0, მაშინ განტოლებას არ აქვს ნამდვილი ამონახსნები.
• a0 = 1, a 6= 0 • x = aloga x
• a1 = 1 • ლოგარითმი 10-ის ფუძით log10 x = log x ვიეტის თეორემა
• a−m = a1m
 k
• ნატურალური ლოგარითმი loge x = ln x სადაც e = limk→∞ 1 + k1 = 2.718281828 . . . თუ ax2 + bx + c = 0 განტოლებას აქვს ნამდვილი ამონახსნები, მაშინ
m √
n
• an = am 
x1 + x2 = − ab
• log x = ln110 ln x = 0.434294 ln x
x1x2 = ac
• ln x = log1 e log x = 2.302585 log x
რადიკალის თვისებები
√ √
კვადრატული სამწევრი
√
• n
ab = a n b
n ლოგარითმული ფუნქციის გრაფიკი
√ √ √ თუ ax2 + bx + c სამწევრის ნულებია x1 და x2, მაშინ
• n a m b = nm ambn
√ ax2 + bx + c = a(x − x1)(x − x2)
q n
• n a = √a , b 6= 0
b n
b
√
na nm√ q
am nm am
• √
m = nm n =√
b n , b 6= 0
b b
√ √
• ( a ) = n amp
n m p

√
• ( n a)n = a
 გეომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

2 a 2+c2 b 2
მართკუთხა სამკუთხედი სამკუთხედი • mb = 2 − 4
2 a 2+b2 c 2
კათეტები: a, b სამკუთხედის გვერდები: a, b, c • mc = 2 − 4
ჰიპოტენუზა: c ნახევარპერიმეტრი: p = a+b+c
2
სიმაღლე: h სამკუთხედის კუთხეები: α, β, γ
მედიანები: ma, mb, mc a, b, c გვერდების შესაბამისი სიმაღლეები: ha, hb, hc
კუთხეები: α, β a, b, c გვერდების შესაბამისი მედიანები:: ma, mb, mc
ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r α, β, γ კუთხეების შესაბამისი ბისექტრისები : ta, tb, tc
შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r • AM = 32 ma, BM = 32 mb, CM = 23 mc
ფართობი: S შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R
4bcp(p−a)
ფართობი: S • t2a = (b+c)2

4acp(p−b)
• t2b = (a+c)2

4abp(p−c)
• t2c = (a+b)2

• α + β = 90◦ bh
• S = ah2 a = 2 b = ch2 c
• sin α = ac = cos β • S = ab sin γ
= ac sin β
= bc sin α
• α + β + γ = 180◦ 2 2 2
• cos α = cb = sin β
p
• S = p(p − a)(p − b)(p − c) (ჰერონის ფორმულა),
• a+b>c
• tan α = ab = cot β • S = pr
• b+c>a
• cot α = ab = tan β • S = abc
4R
• a+c>b
• პითაგორას თეორემა • S = 2R2 sin α sin β sin γ
a2 + b 2 = c 2 • |a − b| < c
• |b − c| < a • S = p2 tan α2 tan β2 tan γ2
• პროპორციული მონაკეთები მართკუთხა სამკუთხედში q
(p−b)(p−c)
• |a − c| < b • sin α2 = bc
a2 = f c, b2 = gc • შუახაზი q = a2 , q||a
q
α p(p−a)
სადაც f და g შესაბამისად არის a და b კათეტების გეგმილები c • cos 2 = bc
• კოსინუსების თეორემა:
ჰიპოტენუზაზე. r
(p−b)(p−c)
a2 = b2 + c2 − 2bc cos α • tan α2 = p(p−a)
b2 = a2 + c2 − 2ac cos β
c2 = a2 + b2 − 2ab cos γ
• სინუსების თეორემა: წესიერი სამკუთხედი
a = b = c = 2R გვერდი: a
sin α sin β sin γ
• h2 = fg, სადაც h არის მართი კუთხის წვეროდან ჰიპოტენუზაზე სიმაღლე: h
სადაც R არის სამკუთხედზე შემოხაზული წრეწირის რადიუსი.
დაშვებული სიმაღლე. ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r
a = b = c = bc = ac = ab = abc
• R = 2 sin
a2 b2 2 sin γ შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R
• m2a = b2 − 4 , m2b = a2 − 4 , სადაც ma და mb კათეტების მედიანებია. α 2 sin β 2ha 2hb 2hc 4S
პერიმეტრი: L
(p−a)(p−b)(p−c)
• r2 = p ფართობი: S

• 1r = h1 + h1 + h1
a b c
2
p
• ha = a p(p − a)(p − b)(p − c)
2
p
• hb = b p(p − a)(p − b)(p − c)
• mc = 2c , სადაც mc არის ჰიპოტენიზისადმი გავლებული მედიანა 2
p
• hc = c p(p − a)(p − b)(p − c)
• R = 2c = mc r = a+b−c
2 = ab
a+b+c 2 b 2+c2
• ma = 2 − 4 a 2

• ab = ch √
• h = a23
• S = ab
2 = ch
2 √
• R = 23 h = a 3 3
√
 გეომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

წესიერი სამკუთხედი კვადრატი პარალელოგრამი

გვერდი: a კვადრატის გვერდი: a გვერდები: a და b
სიმაღლე: h დიაგონალი: d დიაგონალები: d1 და d2
ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r კუთხეები: α და β
შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R დიაგონალებს შორის კუთხე: ϕ
პერიმეტრი: L პერიმეტრი: L სიმაღლე: h
ფართობი: S ფართობი: S პერიმეტრი: L
ფართობი: S

• α + β = 180◦
√
• h = a23 • d21 + d22 = 2 a2 + b2


√
• R = 23 h = a 3 3 √ • h = b sin α = b sin β
• d=a 2
√ √ • L = 2(a + b)
• r = 13 h = a 6 3 = R2 • R = d2 = a 2 2
• S = ah = ab sin α
• L = 3a • r = a2
a2
√
3 • S = 12 d1d2 sin ϕ
• S = ah
2 = 4 • L = 4a
• S = a2
რომბი
ტოლფერდა სამკუთხედი
გვერდი: a
ფუძე: a მართკუთხედი დიაგონალები: d1 და d2
ფერდი: b კუთხეები: α და β
გვერდები: a და b
ფუძესთან მდებარე კუთხე: β სიმაღლე: h
დიაგონალი: d
წვეროსთან მდებარე კუთხე: α ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r
შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R
ფუძის სიმაღლე: h პერიმეტრი: L
პერიმეტრი: L
პერიმეტრი: L ფართობი: S
ფართობი: S
ფართობი: S

√
• d= a2 + b 2
• α + β = 180◦
• R = d2
• d21 + d22 = 4a2
• β = 90◦ − α2 • L = 2(a + b)
a 2 • S = ab • h = a sin α = d2a
1 d2
2 2
• h =b − 4
• r = h2 = d4a
1d2 = a sin α
2
• L = a + 2b
ah b 2 • L = 4a
• S = 2 = 2 sin α
• S = ah = a2 sin α
• S = 12 d1d2
 გეომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

ტრაპეცია წრეწირზე შემოხაზული ტოლფერდა ტრაპეცია წრეწირზე შემოხაზული ტრაპეცია

ფუძეები: a და b ფუძეები: a და b ფუძეები: a და b
სიმაღლე: h ფერდი: c ფერდი: c
შუახაზი: q სიმაღლე: h სიმაღლე: h
სიმაღლე: h შუახაზი: q შუახაზი: q
ფართობი: S სიმაღლე: h სიმაღლე: h
დიაგონალი: d დიაგონალები: d1 და d2
ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r დიაგონალებს შორის კუთხე: ̟
შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r
ფართობი: S პერიმეტრი: L
ფართობი: S

• q = a+b
2
• S = a+b
2 · h = qh

ტოლფერდა ტრაპეცია
ფუძეები: a და b
ფერდი: c
• a+b=c+d
სიმაღლე: h • a + b = 2c • q = a+b
2 = c+d
2
შუახაზი: q
სიმაღლე: h • q = a+b
2 =c • L = 2(a + b) = 2(c + d)
დიაგონალი: d • d 2 = h 2 + c2 • S = a+b · h = c+d · h = qh
2 2
შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R √
ფართობი: S • r = h2 = 2ab • S = 12 d1d2 sin ϕ
cd = cd = c
q
c2
√ q
• R = 2h 4r 2 1 + ab = 2h h2 + c2 = a+b
c
8
a+6+ b
b a
• L = 2(a + b) = 4c
√
(a+b) ab
• S = a+b
2 ·h= 2 = qh = ch = Lr
2

• q = a+b
2
√
• d = ab + c2
q
• h = c2 − 14 (b − a)2
√
c ab+c 2
• R=√
(2c−a+b)(2c+a−b)

• S = a+b
2 · h = qh
 გეომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

ჩახაზული ოთხკუთხედი წესიერი ექვსკუთხედი წესიერი მრავალკუთხედი

გვერდები: a, b, c და c გვერდი: a გვერდი: a
დიაგონალები: d1 და d2 ცენტრიდან გვერდამდე მანძილი: m გვერდების რაოდენობა: n
დიაგონალებს შორის კუთხე: ϕ შიგა კუთხე: ϕ შიგა კუთხე: α
შიგა კუთხეები: α, β, γ, δ ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r ცენტრიდან გვერდამდე მანძილი: m
შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r
პერიმეტრი: L პერიმეტრი: L შემოხაზული წრეწირის რადიუსი: R
ნახევარპერიმეტრი: p ნახევარპერიმეტრი: p ფართობი: S
ფართობი: S ფართობი: S

• α + γ = β + δ = 180◦
• პტოლემეს თეორემა ac + bd = d1d2 • α = 120◦
√ • α = n−2
2 · 180 ◦

• L=a+b+c+d • r = m = a23
• α = n−2
2 · 180 ◦
• R=a
r
(ac+bd)(ad+bc)(ab+cd) a
• R = 41 (p−a)(p−b)(p−c)(p−d) , სადაც p = L2 • R = 2 sin π
• L = 6a n
√
• S = 12 d1d2 sin ϕ a2 3
q
3
• S = pr = 2 , სადაც p = L
2
a
• r = m = 2 tan π =
2 a
R − 4
2
n
• S = (p − a)(p − b)(p − c)(p − d), სადაც p = L2
p
• L = na
2
• S = 2 sin 2π
nR
n
შემოხაზული ოთხკუთხედი q
2
• S = pr = p R − 4 , სადაც p = L2
2 a
გვერდები: a, b, c და c
დიაგონალები: d1 და d2
დიაგონალებს შორის კუთხე: ϕ
ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r
პერიმეტრი: L
ნახევარპერიმეტრი: p
ფართობი: S

• a+c=b+d
• L = a + b + c + d = 2(a + c) = 2(b + d)
q
d21d22−(a−b)2(a+b−p)2 L
•r= 2p სადაც p = 2

• S = pr = 21 d1d2 sin ϕ
 გეომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

• წრეწირის სიგრძის გამოსათვლელი ფორმულა L = 2πR = πd

წრეწირი 2
კუბი
• წრფის ფართობის გამოსათვლელი ფორმულა S = πR = 4 = LR
2 πd
2
რადიუსი: R წიბი: a
დიამეტრი: d დიაგონალი: d
ქორდა: a ჩახაზული სფეროს რადიუსი: r
მკვეთის მონაკვეთები: e, f
სექტორი შემოხაზული სფეროს რადიუსი:: R
მხების მონაკვეთი:g რადიუსი: R ზედაპირის ფართობი: S
ცენტრული კუთხე: α რკალის სიგრძე: s მოცულობა: V
ჩახაზული კუთხე: β ცენტრული კუთხე რადიანებში: x
სიგრძე: L ცენტრული კუთხე გრადუსებში: α
ფართობი: S სიგრძე: L
• a = 2R sin α2 ფართობი: S

√
• d=a 3
• r = a2
√
• a1a2 = b1b2 • R = a23
• a = 2R sin α2
• S = 6a2
• s = Rx
• V = a3
• s = πRα
180◦
• L = s + 2R
Rs R 2x πR 2α მართკუთხა პარალელეპიპედი
• S = 2 = 2 = 360◦
წიბოები: a, b
• ee1 = ff 1
დიაგონალი: d
სეგმენტი ზედაპირის ფართობი: S
მოცულობა: V
რადიუსი: R
რკალის სიგრძე: s
ცენტრული კუთხე რადიანებში: x
ცენტრული კუთხე გრადუსებში: α
• g2 = ff 1 სეგმენტის სიმაღლე: h
სიგრძე: L √
ფართობი: S • d= a2 + b 2 + c2
• S = 2(ab + ac + bc)
• V = abc

• β = α2

√
• a = 2 2hR − h2
1
√
• h = R − 2 4R2 − a2, h < R
• L=s+a
1 R 2 απ
R2
• S = 2 [sR − a(R − h)] = 2 180◦ − sin α = 2 (x − sin x)
• S ≈ 32 ha
 გეომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

პრიზმა წესიერი პირამიდა ცილინდრი

გვერდითი წიბო: l ფუძის გვერდი: a ფუძის რადიუსი: R
სიმაღლე: h გვერდითი წიბო: b ფუძის დიამეტრი: d
გვერდითი ზედაპირის ფართობი: Sგვ სიმაღლე: h სიმაღლე: h
ფუძის ფართობი: Sფ აპოთემა: m ფუძის ფართობი: Sფ
სრული ზედაპირის ფართობი:S ფუძის გვერდების რაოდენობა: n გვერდითი ზედაპირის ფართობი: Sგვ
მოცულობა: V ნახევარპერიმეტრი: p სრული ზედაპირის ფართობი: S
ფუძეში ჩახაზული წრეწირის რადიუსი: r მოცულობა: V
ფუძის ფართობი: Sფ
გვერდითი ზედაპირის ფართობი: Sგვ
სრული ზედაპირის ფართობი: S
მოცულობა: V

• S = Sგვ + 2Sფ
• მართი პრიზმის გვერდითი ზედაპირის ფართობი
Sგვ = (a1 + a2 + a3 + . . . + an) l • SL = 2πRH
• V = Sფ h
 
• S = Sგვ + 2Sფ = 2πR(H + R) = πd H + d2
q
2 • V = SფH = πR2H
a
ტეტრაედრი • m= 2
b − 4
q
წიბო: a 4b2 sin2 πn −a2
სიმაღლე: h • h= კონუსი
2 sin πn
ფუძის ფართობი: Sფ √ ფუძის რადიუსი: R
სრული ზედაპირის ფართობი: S • Sგვ = 12 nam = 14 na 4b2 − a2 = pm ფუძის დიამეტრი: d
მოცულობა: V სიმაღლე: h
• Sფ = pr
მსახველი: m
• S = Sფ + Sგვ სიმაღლე: h
• V = 31 Sფh = 13 prh ფუძის ფართობი: Sფ
გვერდითი ზედაპირის ფართობი: Sგვ
სრული ზედაპირის ფართობი: S
მოცულობა: V
სფერო
q რადიუსი: R
• h= 2a დიამეტრი: d
3
√ 2 სიმაღლე: h
• Sფ = 3a4
ზედაპირის ფართობი: S
√ 2 მოცულობა: V
• S = 3a
1 a 3
• V = 3 Sფ h = √
6 2

√
• H= m2 − R 2
• Sგვ = πRm = πmd
2

• S = 4πR2 • Sფ = πR2
 
• V = 43 πR3H = 16 πd3 = 31 SR • S = Sგვ + Sფ = πR(m + R) = 12 πd m + d2

• V = 13 SფH = 31 πR2H
 გეომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

ვექტორი მიმართულების კოსინუსები ვექტორის რიცხვზე ნამრავლი

→
− →
− →
− →
− −→ X = |→
−r | cos α →
−
w = λ→ −u
ვექტორები: u , v , w , r , AB, . . .
ვექტორის სიგრძე (მოდული): |→ −
u |, |→
−
v |, . . . Y = |→
−r | cos β |→
−
w | = |λ| · |→
−
u|
→
− →
ერთეულოვანი ვექტორები: i , j , k
− → − Z = |→
−r | cos γ λ→
−u = (λX, λY, λZ)
→
−
ნულოვანი ვექტორი: 0
ვექტორის კოორდინატები: → −
u = (X1, Y1, Z1) და ~v = (X2, Y2, Z2)
ნამდვილი რიცხვები (სკალარი): λ, µ
მიმართულების კოსინუსები: cos α, cos β, cos γ
ორ ვექტორს შორის კუთხე: θ

ერთეულოვანი ვექტორები
→
− ვექტორთა სკალარული ნამრავლი
i = (1, 0, 0)
→
−
j = (0, 1, 0)
→
−
→
− v ვექტორთა სკალარული ნამრავლი, აღინიშნება →
u და →
− −
u ·→
−
v სიმბოლოთი, და
k = (0, 0, 1) არის რიცხვი, რომელიც ტოლია ამ ვექტორთა სიგრძეების მათ შორის მდებარე
→
− →
− →
−
| i |=| j |=|k|=1 კუთხის კოსინუსზე ნამრავლის, ე.ი.
→
−
u ·→
−
v = |→
−
u | · |→
−
v | · cos θ
ვექტორის კოორდინატები
ტოლი ვექტორები სადაც θ არის →
−
u და →
−
v ვექტორებს შორის კუთხე
→
− −→ →
− →
− →
−
r = AB = (x1 − x0) i + (y1 − y0) j + (z1 − z0) k
r(X, Y, Z) = ~r1 (X1, Y1, Z1) , მაშინ X = X1, Y = Y1, Z = Z1
თუ ~

ვექტორთა ჯამი
→
−
w =→
−
u +→
−
v
→
−
w =→
−
u1+→−
u2+→
−
u3 + ... + →
−
un

ვექტორთა სკალარული ნამრავლის გამოთვლა

კოორდინატებით
ვექტორის სიგრძე (მოდული) თუ →
−
u = (X1, Y1, Z1) , →
−
v = (X2, Y2, Z2) , მაშინ
→
−
u ·→
−
v = X1X2 + Y1Y2 + Z1Z2
−→
q
→
−
| r | = |AB| = (x1 − x0)2 + (y1 − y0)2 + (z1 − z0)2

მოპირდაპირე ვექტორები ვექტორებს შორის კუთხის კოსინუსი

−→ → −→ თუ →
−
u = (X1, Y1, Z1) , →
−
v = (X2, Y2, Z2) , მაშინ
თუ AB = r , მაშინ BA = −→
− −r
X 1 X 2 + Y 1 Y 2 + Z 1 Z2
ვექტორთა სხვაობა cos θ = q q
→
− X21 + Y12 + Z21 X22 + Y22 + Z22
w =→
−
u −→
−
v თუ →
−
v +→
−
w =→
−
u

თვისებები
თუ u , v ურთიერთმართობულია ე.ი. θ = 2 , მაშინ →
→
− →
− π −
u ·→
−


v =0;
თუ 0 < θ < π2 , მაშინ →
−
u ·→
−
v >0;
თუ π2 < θ < π , მაშინ →
−
u ·→
−
v < 0;
→
− → − → − → − → − → −
i · i = j · j = k · k = 1;
→
− → − → − → − → − → −
i · j = j · k = k · i =0.
 ალგებრა
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

არითმეტიკული პროგრესია პროცენტი ფაქტორიალი

პირველი წევრი: a1 მთელი: a 0! = 1
n-ური წევრი: an პროცენტების რიცხვი: r% 1! = 1
მოდევნო წევრებს შორის სხვაობა: d ნაწილი: b 2! = 1 · 2 = 2
წევრთა რაოდენობა: n 3! = 1 · 2 · 3 = 6
r
პირველი n წევრის ჯამი: Sn a· =b 4! = 1 · 2 · 3 · 4 = 24
100
• an = an−1 + d = an−2 + 2d = . . . = a1 + (n − 1)d n! = 1 · 2 · · · · · n
• a1 + an = a2 + an−1 = . . . = ai + an+1−i
პროცენტული ცვლილება წყობა
ai−1+ai+1
• ai = 2 საწყისი: a n!
a1+an 2a1+(n−1)d პროცენტების რიცხვი: r% Am
n =
• Sn = 2 · n = 2 ·n (n − m)!
საბოლოო: b

გეომეტრიული პროგრესია r
a±a· =b ჯგუფდება
100
პირველი წევრი: a1 n!
n-ური წევრი: an Cnm =
მარტივი პროცენტი m! · (n − m)!
მოდევნო წევრების შეფარდება: q
წევრთა რაოდენობა: n
Cnm = Cmn−m
საწყისი თანხა: C Cm + C m+1 = Cm+1
პირველი n წევრის ჯამი: Sn n n n+1
პროცენტების რიცხვი: r%
• an = qan−1 = a1qn−1 პერიოდის ხანგრძლივობა (დღე, თვე, წელიწადი): n
დაგროვილი თანხა : A
• a1 · an = a2 · an−1 = . . . = ai · an+1−i
nr
√ A = C(1 + )
• ai = ai−1 · ai+1 100
anq−a1 a1(qn−1)
• Sn = q−1 = q−1
რთული პროცენტი
საწყისი თანხა: C
პროცენტების რიცხვი: r%
პერიოდის ხანგრძლივობა (დღე, თვე, წელიწადი): n
დაგროვილი თანხა : A
r n
A = C(1 + )
100
 ალგებრა
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

ფუნქცია ფუნქციის მონოტონურობის შუალედები ფუნქციათა კომპოზიცია (რთული ფუნქცია)

არგუმენტი (დამოუკიდებელი ცვლადი): x თუ x-ის ზრდასთან ერთად f (x) ფუნქციის მნიშვნელობა იზრდება და გრაფიკი განსაზღვრება. ვთქვათ მოცემულია f და g ფუნქციები. მათი კომპოზიცია f ◦ g ("
ფუნქცია (დამოკიდებული ცვლადი): y ზევით მიიწევს, ვიტყვით, რომ ფუნქცია ზრდადია. ხოლო თუ x-ის ზრდასთან ერთად f -ის კომპოზიცია g -სთან") ეწოდება (f ◦ g)(x) = f (g(x)) ტოლობით განსაზღვრულ
შესაბამისობის წესი: f ფუნქციის მნიშვნელობა f (x) კლებულობს და გრაფიკი ქვევით ეშვება, ვიტყვით, ფუნქციას.
√
განსაზღვრის არე: D(f ) რომ ფუნქცია კლებადია. მაგალითი. ვთქვათ, f (x) = x და g(x) = x + 1. ვიპოვოთ
მნიშვნელობათა არე: E(f ) განსაზღვრება. ვთქვათ y = f (x) ფუნქცია განსაზღვრულია რაიმე [a; b] (ა) (f ◦ g)(x)
განმარტება: f შესაბამისობა X და Y სიმრავლეებს შორის X სიმრავლეზე ინტერვალზე და x1, x2 ∈ [a; b] ნებისმიერი ორი წერტილია. (ბ) (g ◦ f )(x)
განსაზღვრული ფუნქციაა, თუ X -ის ყოველ x ელემენტს შეესაბამება • თუ f (x1) < f (x2) ყოველთვის, როცა x1 < x2, მაშინ f ფუნქციას ეწოდება ზრდადი (გ) (f ◦ f )(x)
ერთადერთი y ელემენტი Y -დან. შესაბამისად, ჩავწერთ y = f (x). [a; b]-ზე. (დ) (g ◦ g)(x)
• თუ f (x1) > f (x1) ყოველთვის, როცა x1 < x2, მაშინ f ფუნქციას ეწოდება ამოხსნა: p √
კლებადი [a; b]-ზე. (ა) (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = g(x) = x + 1
√
მაგალითი. უბან-უბან განსაზღვრული ფუნქცია (ბ) (g ◦ f )(x) = g(f (x)) = fp
(x) + 1 =p x + 1
√
 (გ) (f ◦ f )(x) = f (f (x)) = f (x) = x = x1/4
X სიმრავლეს ეწოდება f ფუნქციის განსაზღვრის არე, და აღვნიშნავთ  −x, x < 0 (დ) (g ◦ g)(x) = g(g(x)) = g(x) + 1 = x + 2
D(f ) = X. f (x) = x2 , 0 ≤ x ≤ 1
Y სიმრავლეს ეწოდება f ფუნქციის მნიშვნელობათა არე, და აღვნიშნავთ 
1, x>1
E(f ) = Y. ლუწი ფუნქცია
განმარტება: ფუნქციის გრაფიკი საკოორდინატე სიბრტყეზე ფუნქცია, რომლის განსაზღვრის არე სიმეტრიულია ნულის მიმართ და აკმაყოფილებს
ეწოდება ყველა იმ წერტილის სიმრავლეს, რომელთა აბსცისები პირობას f (−x) = f (x) თვისება: გრაფიკი სიმეტრიულია ორდინატთა (oy ) ღერძის
არგუმენტის მნიშვნელობებია, ხოლო ორდინატები ფუნქციის შესაბამისი მიმართ.
მნიშვნელობები.

კლებადია [−∞; 0]-ზე და ზრდადია [0; 1]-ზე. ფუნქცია არც ზრდადია და არც
კლებადია [1; +∞] ინტერვალზე.

ფუნქციის ნიშანმუდმივობის შუალედები

ფუნქციის ნულები (აბსცისათა ღერძთან თუ რაიმე შუალედში ფუნქცია მხოლოდ დადებით მნიშვნელობებს იღებს, ამ
გადაკვეთის წერტილები) კენტი ფუნქცია
შუალედს მისი დადებითობის შუალედი ეწოდება; თუ უარყოფითს-მაშინ ამ
შუალედს ეწოდება უარყოფითობის შუალედი. ფუნქცია, რომლის განსაზღვრის არე სიმეტრიულია ნულის მიმართ და აკმაყოფილებს
y = f (x)
ფუნქციის ნულები არის არგუმენტის (x ცვლადის)
y = f (x) ფუნქციის დადებითობის (უარყოფითობის) შუალედის დასადგენათ, პირობას f (−x) = −f (x)
ისეთი მნიშვნელობები, როდესაც ფუნქციის მნიშვნელობა (y ცვლადის
საჭირო ვიპოვოთ შემდეგი უტოლობის ამონახსნთა სიმრავლე თვისება: გრაფიკი სიმეტრიულია კოორდინატთა სათავის მიმართ.
მნიშვნელობა) ტოლია ნულის. თუ ფუნქცია მოცემულია y = f (x)
ფორმულით, მაშინ ფუნქციის ნულების დადგენისთვის საჭიროა ვიპოვოთ f (x) > 0 (f (x) < 0).
შემდეგი განტოლების ფესვები
მაგალითი. უბან-უბან განსაზღვრული ფუნქცია.
f (x) = 0.
x2 − 1, x ≤ 3

f (x) =
გეომეტრიულად ფუნქციის ნულები არის ფუნქციის გრაფიკის აბსცისათა −2x + 14, x > 3
ღერძთან გადაკვეთის წერტილთა აბსცისები.

ფუნქციის უდიდესი და უმცირესი მნიშვნელობები
ფუნქციის უდიდესი მნიშვნელობა არის ფუნქციის მნიშვნელობა,
რომელსაც არ აღემატება ფუნქციის ნებისმიერი მნიშვნელობა;
ფუნქციის უმცირესი მნიშვნელობა არის მისი ის მნიშვნელობა, რომელზე
ნაკლები არ არის ფუნქციის ნებისმიერი მნიშვნელობა.
პერიოდული ფუნქცია
თუ ნებისმიერი x ∈ D (f ) -სათვის რიცხვები x − T და x + T აგრეთვე ეკუთვნის D(f )-ს
და მართებულია ტოლობა
დადებითობის შუალედებია (−∞; −1) და (1; 7);
f (x) = f (x + T ) = f (x − T )
უარყოფითობის შუალედებია (−1; 1) და (7; ∞).
 ტრიგონომეტრია
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

კუთხის რადიანული და გრადუსული ზომა y = tan x ფუნქცია ძირითადი ტრიგონომეტრიული იგივეობები

180◦ y = tan x • sin2 α + cos2 α = 1
1რად = ≈ 57◦17′45′′ x 6= (2k + 1) π2 , −∞ ≤ tan x ≤ ∞
π • 1 + tan2 α = cos12 α
◦ π sin α
1 = რად ≈ 0.017453რად • tan α = cos α
180 cos
• cot α = sin α α
კუთხე (გრადუსებში) 0 30 45 60 90 180 270 360 • tan α · cot α = 1
კუთხე (რადიანებში) 0 π π π π
6 4 3 2 π 3π 2π
2
ტრიგონომეტრიულ ფუნქციათა ლუწ-კენტოვნება
რიცხვის სინუსი, კოსინუსი, ტანგენსი და y = sin x, y = tan x და y = cot x ფუნქციები კენტია. ე.ი.
კოტანგენსი
sin(−x) = − sin x
tan(−x) = − tan x
y = cot x ფუნქცია
cot(−x) = − cot x
y = cos x
x 6= kπ, −∞ ≤ cot x ≤ ∞ y = cos x ფუნქცია ლუწია. ე.ი.

cos(−x) = cos x

ტრიგონომეტრიულ ფუნქციათა პერიოდულობა

sin(α + 2πk) = sin α, პერიოდი T = 2π = 3600;
cos(α + 2πk) = cos α, პერიოდი T = 2π = 3600;
• sin α = yr tan(α + πk) = tan α, პერიოდი T = π = 1800;
• cos α = xr cot(α + πk) = cot α, პერიოდი T = π = 1800.
• tan α = yx
• cot α = yx ტრიგონომეტრიულ ფუნქციათა ჯამის და სხვაობის
ფუნქციათა ნიშნები მეოთხედების მიხედვით
ფორმულები
y = sin x ფუნქცია
sin(α ± β) = sin α cos β ± sin β cos α;
y = sin x cos(α ± β) = cos α cos β ∓ sin α sin β ;
−1 ≤ sin x ≤ 1 tan α±tan β
tan(α ± β) = 1∓tan α·tan β .

ორმაგი არგუმენტის ფორმულები

ფუნქციათა მნიშვნელობები ზოგიერთ კუთხეზე sin(2α) = 2 sin α cos α;
cos(2α) = cos2 α − sin2 α = 2 cos2 α − 1 = 1 − 2 sin2 α;
tan(2α) = 2 tan 2α .
1−tan α

ტრიგონომეტრიული განტოლებები
y = cos x ფუნქცია
sin x = a,
y = cos x x = (−1)k arcsin a + πk, k ∈ Z
−1 ≤ sin x ≤ 1
cos x = a,
x = ± arccos a + 2πk, k ∈ Z
tan x = a,
x = arctan a + πk, k ∈ Z
.
 ალგებრა
რუსლან ცინარიძე
ბათუმის ქართულ-ამერიკული სკოლა

წრფივი უტოლობა y = tan x ფუნქცია ძირითადი ტრიგონომეტრიული იგივეობები

180◦ y = tan x • sin2 α + cos2 α = 1
1რად = ≈ 57◦17′45′′ x 6= (2k + 1) π2 , −∞ ≤ tan x ≤ ∞
π • 1 + tan2 α = cos12 α
◦ π sin α
1 = რად ≈ 0.017453რად • tan α = cos α
180 cos
• cot α = sin α α
კუთხე (გრადუსებში) 0 30 45 60 90 180 270 360 • tan α · cot α = 1
კუთხე (რადიანებში) 0 π π π π
6 4 3 2 π 3π 2π
2
ტრიგონომეტრიულ ფუნქციათა ლუწ-კენტოვნება
კვადრატული უტოლობა y = sin x, y = tan x და y = cot x ფუნქციები კენტია. ე.ი.

sin(−x) = − sin x
tan(−x) = − tan x
y = cot x ფუნქცია
cot(−x) = − cot x
y = cos x
x 6= kπ, −∞ ≤ cot x ≤ ∞ y = cos x ფუნქცია ლუწია. ე.ი.

cos(−x) = cos x

ტრიგონომეტრიულ ფუნქციათა პერიოდულობა

sin(α + 2πk) = sin α, პერიოდი T = 2π = 3600;
• sin α = yr cos(α + 2πk) = cos α, პერიოდი T = 2π = 3600;
• cos α = xr tan(α + πk) = tan α, პერიოდი T = π = 1800;
• tan α = yx cot(α + πk) = cot α, პერიოდი T = π = 1800.
• cot α = yx
ტრიგონომეტრიულ ფუნქციათა ჯამის და სხვაობის
y = sin x ფუნქცია ფუნქციათა ნიშნები მეოთხედების მიხედვით
ფორმულები
y = sin x
sin(α ± β) = sin α cos β ± sin β cos α;
−1 ≤ sin x ≤ 1
cos(α ± β) = cos α cos β ∓ sin α sin β ;
tan α±tan β
tan(α ± β) = 1∓tan α·tan β .

ორმაგი არგუმენტის ფორმულები

ფუნქციათა მნიშვნელობები ზოგიერთ კუთხეზე sin(2α) = 2 sin α cos α;
cos(2α) = cos2 α − sin2 α = 2 cos2 α − 1 = 1 − 2 sin2 α;
tan(2α) = 2 tan 2α .
1−tan α

y = cos x ფუნქცია ტრიგონომეტრიული განტოლებები

y = cos x
−1 ≤ sin x ≤ 1 sin x = a,
x = (−1)k arcsin a + πk, k ∈ Z
cos x = a,
x = ± arccos a + 2πk, k ∈ Z
tan x = a,
x = arctan a + πk, k ∈ Z
.