NEZASITOST

NEZASITOST
- izbor tekstova sa portala focanskidani, flickr-a i facebooka

- sve fotografije su objavljene na facebooku, focanskidani, flickr-u ekranportal13, portalima...
- priredio:Kenan Sarač
NEZASITOST
- izbor tekstova sa portala focanskidani, flickr-a i facebooka
- sve fotografije su objavljene na facebooku, focanskidani, flickr-u ekranportal13, portalima...
- priredio:Kenan Sarač
1
2
Zaim Muzaferija (Visoko, 9. III 1923. – Visoko, 5. XI 2003.)
IME ZLA
BILI SU NAM DRUGOVI, SUGRAĐANI,SUSJEDI
ZVALI SMO SE KOMŠO, KUME, JARO, PRIKA,
BRADA JEDNOG RODA, JEDNAK HLJEB I VODA,
MUNARA I ZVONIK – ZAJEDNIČKA SLIKA.
I ŠTA BI ODJEDNOM, NAKON MNOGO LJETA,
ZAPRIJETIŠE SMRDU- NE MOŽEMO SKUPA,
TE NAS BIJU, PALE, RUŠE, KOLJU, SILE,
GONE ČITAV NAROD PRED OČIMA SVIJETA,
PA SAD KAKO NAZVAT TO NEMILO MILE?
ISTROŠENA SVA SU IMENA I RIJEČI,
AGRESOR, UBICA, KOLJAČ, KRVNIK, KATIL,
PALIKUDA, ZLOTVOR, SILNIK, DŽELAT, DŽAHIL,
NE, SVE TO JE MALO, ZLOČIN JE JOŠ VEDI.
ZAR JE SAMO ZLOČIN ONAJ ŠTO ZAPRIJETI,
DA DE NESTAT BUTUM JEDAN NAROD CIJELI,
KAKV JE TO DUŠMAN ŠTO S` DALEKIH BRDA,
TOPOVIMA PRŽI – SVOJU PRAVDU DIJELI,
DOMOVE NAM RUŠI I KASAPI DJECU.
JE L` DOVOLJNO IME KOLJAČA-UBICE,
ŠTO ČARAPOM CRNOM KRIJE SVOJE LICE,
I NE SMIJE PRIDI BRANITELJU S` PUŠKOM,
3
DA SE OGLEDAJU NA MEJDANU MUŠKOM,
VED U ZBIJEGU GLADNOM STARCU SIJEČE PRSTE,
I ZGURENOJ NENI UREZUJE KRSTE.
ZAR JE PLJČKAŠ SAMO ILI PALIKUDA,
KAD POKUPI BLAGO POZATVARA VRATA,
PA ZAPALI KUDU I ČELJAD JOŠ ŽIVU.
JE LI KRVNIK-KATIL POD IMENOM PRAVIM,
DOK NA DRINSKOM MOSTU LOKVE KRVI GACA,
JAKOROČE TRGA SA MAJČINIH GRUDI,
ZA NOŽICE FATA I DOK ONA LUDI,
RAZBIJA MU GLAVU, U VODU GA BACA.
KRVOLOK I SILNIK, SLABI ATRIBUTI,
JER, DOK GRLO SINA REŽE ČELIK LJUTI,
DOK BEZČASTE KDERKU SLOVOM SVOGA REDA,
RODITELJA VEŽU – MORA SVE DA GLEDA.
DA L` SVE DA NAZOVEM SLADOSTRAŠDEM KRVI,
ZNAM DA NI TE RIJEČI NISAM REK`O PRVI,
SLABE SU MI NEMODNE RIJEČI I IMENA,
PA PRIZIVAM UPOMOD GLAS OGNJIŠTA PUSTA,
SLUŠAM ŠTA BI REKLA RAHMETLI MI NENA,
DA RIJEČIMA GRDNIM NE POGANI USTA,
KAO DA JE GLEDAM, TIHO SUZE RONI,
PA UZDAHNE BOLNO – EH, ANAMO ONI.
Zaim Muzaferija
4
5
6
7
KNJIGE KOJE BI TREBALE IMATI SVE FOČANSKE FAMILIJE
Faruk Muftid, rođen je u Foči, 1932. godine. Osnovno, srednje i više obrazovanje stekao je u
Sarajevu.Radni vijek provodi u rodnom gradu.
Do sada je objavio knjige:
1. Foča 1470 - 1996,
Foča : 1470 - 1996 : *neprolazna ljepota+ / Faruk Muftid
Sarajevo : "Šahinpašid", 1997. (Sarajevo : "Šahinpašid")
188 str. : ilustr., faks., geogr. karte ; 24 cm
2. Foča - stedci i nišani,
Foča : stedci i nišani / Faruk Muftid
Sarajevo : "Šahinpašid", 2000. (*Sarajevo : "Šahinpašid"+)
139 str. : ilustr. ; 24 cm
3. Foča - ponovljeni zločin,
Foča : ponovljeni zločin i hronologija zločina 1941/45-1992/95. godina / Faruk Muftid
Sarajevo : DES, 2001. (Sarajevo : DES)
283 str. : ilustr., faks. ; 24 cm
4. Vakufi, vakifi i vakufname,
5. Šeher Ustikolina,
Šeher Ustikolina / Faruk Muftid
247 str. : ilustr. (djelomice u bojama) ; 24 cm
6. Foča - kroz vrijeme,
Foča kroz vrijeme / Faruk Muftid
7. Foča - ranjeni grad,
Ranjeni grad : Foča : sve džamije su porušene / Faruk Muftid
Sarajevo : Alef, 2003. (Sarajevo : Bošnjački institut - Fondacija Adila Zulfikarpašida)
8. Jeleč,
9. Rehabilitacija džamija u Jabuci, Mrežici i Izbišnu,
Rehabilitacija džamija u mjestima: : Jabuka, Mrežica, Izbišno / Faruk Muftid
Sarajevo : Des, 2007. (Sarajevo : Des)
10. Atik Ali - pašina džamija,
Atik Ali-pašina džamija = Musluk-džamija u Foči / Faruk Muftid
Foča : Medžlis Islamske zajednice Foča, 20?? (Sarajevo : Bemust)
[66] str. : ilustr. ; 21 cm
11. Teci Drino, teci i pričaj,
Teci Drino, teci i pričaj / Faruk Muftid
351 str. : ilustr. (djelomice u bojama) ; 24 cm
12. Zaboravljena Foča,
Zaboravljena Foča / Faruk Muftid
Sarajevo : Vakufska direkcija, 2013.
13. Spaljena zemlja.
8
Spaljena zemlja / Faruk Muftid
Sarajevo : DES, 2015.
14. Foča : genocid u kontinuitetu : dokumenti, svjedočenja / Faruk Muftid
Sarajevo : Dobra knjiga, 2019. (Sarajevo : Dobra knjiga)
15. Careva džamija,
16. Kako sam obavio hadž,
17. Džemat Sutjeska,
Bila je u pripremi knjiga:
18. Fočanske porodice
priredio:Kenan Sarač
fotografija/design:Kenan Sarač
oprema teksta:focanskidani
9
10
11
12
13
14
"PISMA SA AHIRETA" (4)
/AHMID MIRALEM/
Velid Bajramović
Dragi moji Bošnjaci

Govorim vam ja, Ahmid (Damila) Miralem iz Foče
Imao sam dvadeset i jednu godinu

I bio lijep i naočit momak
Kojem su se djevojke smiješile
I za kojim su se okretale, kradom,
kada su me četnici – fašisti, tih dana 1992. godine, ubili
U selu Donje Papratno, u mojoj Foči
Bila je subota, osmi august
Odjednom je u naše selo stiglo preko stotinu četnika - fašista

Predvodio ih je komandant, predratni direktor škole
Predratni direktor škole?!
Zamisli, hej!
Zarobili su me i onda...
Onda su me živog objesili za noge o jedno stablo
I naložili veliku vatru ispod moje glave
Brzo se rasplamsala
Dok sam gorio

I u strašnim mukama umirao
Oni su divljački pirovali
Neko je od njih čak i kolo svirao na harmonici
Dok sam ja gorio

Oko mene i vatrene lomače ispod mene
Napravili su kolo i igrali, igrali, igrali...
I podvriskivali
Poput divljaka
To je zadnje što sam vidio na Dunjaluku
Toga se dobro sjedam
A sjedam se i njihovih likova
Od bolova sam ispuštao jake krike

Koji su se razlijegali planinom Maglid
I prašumom Perudicom
A moju bol je nosila moja rijeka Dehotina
I za mnom plakala
Znala me je od malena, kupao sam se u njoj, voljela me
Moju bol je predavala našoj najvedoj grobnici
Krvavoj rijeci Drini
15
Koja je moju bol stameno nosila dalje u svijet
Da priča svojim valovima i da opominje
Kada su me skinuli izgorjelog, pola ugljenisanog

Bacili su me uz među
I opet naložili vatru
Da izgori i to što je od mene još ostalo
Tada su ubili i:
Hrustan Ibrahima i Rasima
Ahmid Idriza
Moco Omera
Kolenda Šadira
Čauševid Esada
Znate li da su četnici – fašisti

U kudi Ahmid Muje
U selu Donje Papratno
Zapalili četrdeset ljudi
Iz porodica: Komar, Brkovid, Ahmid, Kolenda, Avdovid i Bekan?
Znate li?
Ja, Ahmid Miralem

Ja sam i sada živ
Ali, vi to ne znate
Nešto du vas pitati, iskreno mi recite:

Priča li se o ovome što vam sad ispričah
Kod vas na Dunjaluku?
Ne priča? Ne priča!?
Allahu dragi, je li mogude?
To nije dobro!
Ne zbog nas, ved zbog vas i vaših potomaka
To nije dobro!
Vi dobro znate da se zaborav genocida plada novim životima
Znate li?

U suri „Grom“ Časnog Kur'ana stoji:
„Allah dž.š. nede izmijeniti stanje jednog naroda
Dok taj narod ne izmijeni sam sebe!“

Vakat je
Mijenjajte se!
16
Mijenjajte se, Allah dž.š. vam dao svako dobro
Na oba svijeta
Velid Bajramović
17
ABIDU JE SVAKU NOD BIO IGMANSKI MARŠ
https://arhiv.stav.ba/abidu-je-svaku-noc-bio-igmanski-mars/
Abidu Turčalu su 72 godine za pledima. Ostavile su traga na licu, ali noge još slušaju. Zlatni
ljiljan. Još se uvijek bez problema penje brdima između Trnova i Goražda, visovima na kojima
je proveo cijeli svoj život. Abid je do rata bio lovočuvar. Sada je penzioner. Zna svaki puteljak
po krajevima oko Grepka. Abid je 78 puta tokom rata išao od Goražda do Grepka. I još dalje,
ka Sarajevu, Hrasnici, Pazaridu, Konjicu… Abid je bio vodič svima koji su ovim putem nosili
hranu, municiju…, ma sve što je trebalo opkoljenom Goraždu. Njegov brat Hasan Turčalo,
prijeratni profesor, odavno ved nije među živima. On je bio najpoznatiji vodič na tim
18
prostorima. I Hasan je zato dobitnih priznanja “Zlatni ljiljan”. “S rahmetli Hasom sam prvi
prokrčio ove puteve. Isprva smo dolazili po municiju, onda dolazili po hranu. Kasnije smo
imali velike konvoje za Goražde. Grebak je spasio Goražde, grad koji je bio u paklu”, priča
Abid za Stav.
(Stav, 24.08.2017.)
19
20
21
22
23
24
25
Đuderija: Svi smo čuli za Igmanski marš, ali Grebak je bio teži
Neprijatelj je tukao svačim
KAZIVANJE Osmana Đuderije 09.08.2019. na Grebku, (zabilježio Al. B./Avaz.ba)
26
Osman Đuderija na Grepku je bio od prvog do posljednjeg dana, od dana osnivanja i
postrojavanja brigade do pada Grepka 1993. godine. Svjedok je dolazaka brojnih konvoja iz
oko 60 kilometara udaljenog Goražda, ljudi s ranama iz minskih polja kroz koja su prošli,
smrznutim dijelovima tijela ili izmučenih pješačenjem i životom u gradu bez hrane, vode i
struje.
– Konvoj je dolazio oko tri, pola četiri ujutro, jer išlo se nodu. Tužno je to bilo. Ljudi, žene,
djeca, bili su izmučeni. Otvarali smo im barake, ložili im vatre. Svi smo čuli ili čitali o
Igmanskom maršu, ali ovo je bilo teže, jer je trajalo duže od godinu dana, iz nodi u nod – kroz
suze priča Đuderija.
Za odbranu domovine, dodaje, život je dalo više od 2.500 boraca s prostora Foče. Osman je,
nakon desetominutne obuke, zadužio bestrzajni top. Među posljednjima je napustio Grebak.
Tokom agresorske ofanzive na Proskoku je zaustavio neprijateljski tenk.
- Neprijatelj je tukao svačim. Artiljerija, čak i avioni su nadletjeli, a kad im ništa nije uspjelo
da probiju naše linije, krenuli su s tenkovima. Imao sam kineski top i dvije granate. Išla su tri
tenka, samohotke, kamioni, kilometar kolona. Prvi tenk krenuo je na kotu kako bi Igman
imao kao na dlanu i kako bi nas što više pogrdio. Prvom granatom sam pogodio gusjenicu,
tako da je stao. Nakon druge granate se zapalio, tako da je tu ofanziva odmah stala – sjeda se
Đuderija.
Zbog zasluga u odbrani odlikovan je "Zlatnim ljiljanom".
KAZIVANJE Osmana Đuderije 09.08.2019. na Grebku, (zabilježio Al. B./Avaz.ba)
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
Posted on 20 Januara, 2017
44
FOČA, 20. januara,1942.
Partizani su zauzeli Foĉu, 20. januara 1942. godine, pošto su prethodno

ĉetniĉke jedinice napustile grad i otišle u Goražde, a potom u Ĉajniĉe. Dva
dana po osloboĊenju grada, u njega su stigli Moša Pijade, Mitar Bakić i
Marijan Stilinović, a 25. januara su stigli i ostali ĉlanovi Vrhovnog štaba NOP i
DVJ i Centralnog komiteta Komunistiĉke partije Jugoslavije, predvoĊeni
Josipom Brozom Titom. Oni su se smjestili u hotel „Gerstl“ u centru Foĉe i tu
su boravili do 10. maja 1942. godine.
Prilikom nailaska Partizana u Foĉu, još uvijek je bilo leševa ubijenih
muslimana na mostu, a i ispod mosta zakaĉenih na dijelove mosta.
45
_____
PODSJETNIK
Ĉetnici su krajem avgusta ponovo ušli u Foĉi, poĉinivši strahovite zloĉine u
gradu i okolini. Depešom br. 466 od 23. avgusta 1942. godine Zaharije Ostojić
javlja Draži Mlhailoviću:
„Juĉe završio akciju do Ustikoline i grebena Jahorine. Ustaše tuĉene dobro. Po
dosadanjim podacima oko 500 mrtvih i oko 1.000 – 2.000 muslimana poklanih.
Sve trupe dobri borci, ali još bolji pljaĉkaši, izuzev Pavla Đurišića. Pad Foĉe
ima dobrog odjeka. Muslimani u masama beže u Sarajevo. Naredio sam
povratak trupa kući a ja sam od juĉe u Kalinoviku i rešavam ostala pitanja sa
Ištvanom i JevĊevićem. Sada su zadovoljni.]“
(Zaharije Ostojić, depeša br. 466 od 23 avgusta 1942.)
Nakon napada, delegati fašistiĉke Italije su posjetili Foĉi i potvrdili da ĉetnici
nisu ĉinili nikakve zloĉine.
_____
„Istrebljenjem muslimana ispunila bi se želja srpskog stanovništva da

stvore apsolutnu srpsku većinu kako bi imali opravdanje za svoje
zahtjeve, da se ti kotarevi pripoje Srbiji“, zakljuĉuju predstavnici
muslimanskih kotara.
46
„Muslimanima prijeti najveća opasnost. Ako im se želi pomoći, to treba hitno
uĉiniti i u dovoljnoj mjeri, inaĉe biće kasno. Nikada nismo doživjeli teže dane i
teži mjesec Ramazan“ stoji u dramatiĉnom apelu u kojem muslimanski
predstavnici iz Srebrenice, Vlasenice, Rogatice, Višegrada, Ĉajniĉa, Goražda i
Foĉe: M.H. Ahmet, Nalbanta Nezir, Muhamed Hodžić, Enes Holuĉlić, Hamdija
Jamaković, Rasim Begović, Huso Vreto, A. Dreca, Jesenković Uzeir,
S.Karalić, Mustafa Tufekĉić, Šaćir Bešlić, Ahmed Teskeredžić, Osman
Selimović, Jusuf Jamaković, Bajraktarević Muharem, Sijerĉić Hamdija,
Sulejman Pešta, Hajro Burovac, Edhem Baković i M.Maglajlija traže od reisu-l-
uleme Spahe da posreduje kod tadasnjih vlasti kako bi se iznašla pomoć u
oružju i hrani koja bi spasila muslimansko stanovništvo od pokolja i gladi.
Sa istim zahtjevom pojedinaĉno su se reisu-l-ulemi obratili 25. novembra 1941.

godine muslimanski predstavnici Goražda i Foĉe, navodeći kako “zapovjednici
mjesta, prepušteni sami sebi vrše u zajednici sa preostalim civilnim
stanovništvom posljednje junaĉke pokušaje da se sprijeĉi prodor ĉetnika u ova
još nezauzeta muslimanska mjesta. Sve do danas tražena pomoć nije stigla.
Posljednji pokušaj vršimo, obraćajući se osobno Vama, ĉvrsto uvjereni da nas
u najtežim trenucima nećete iznevjeriti. Kasno pružena pomoć nije pomoć, već
ubistvo, zato pomozite, dok se pomoći može“, stoji u oĉajniĉkom vapaju
muslimanskih predstavnika iz Goražda i Foĉe.
47
Foča kao simbol stradanja muslimana u Drugom svjetskom ratu
Italijani u Foči 1941. kao Holanđani u Srebrenici 1995.
U arhivskoj graĊi Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini iz perioda Drugog

svjetskog rata pronašli smo autentiĉne podatke o stradanju muslimana Foĉe u
Drugom svjetskom ratu i licemjernom ponašanju tadašnjih svjetskih sila,
prvenstveno Talijana, prema nezaštićenim civilima. Prema toj dokumentaciji
presudan trenutak za pad Foĉe bilo je neobjašnjivo povlaĉenje talijanskih
vojnih vlasti iz grada u noći izmedu 04. i 05. decembra 1941. godine. Talijani
su napustili Foĉu nakon što su tri dana ranije, odmah po odlasku hrvatske
vojske, putem telala objavili graĊanima da se osjećaju mirno i sigurno i da ne
napuštaju grad i domove pošto im talijanske vlasti garantuju potpunu sigurnost
za živote i imovinu.
48
Kroz arhivsku graĊu jasno se vidi da su se za aktivnosti Talijana na podruĉju
istoĉne Bosne i njihovo „šurovanje“ sa ĉetnicima živo zanimale vlasti NDH o
ĉemu svjedoĉi pismo Ministarstva vanjskih poslova NDH od 23. maja 1944.
godine, zavedeno pod oznaku O.P. 40/44, koje je upućeno reisu-l-ulemi
Islamske vjerske zajednice u BiH.
U tom pismu proĉelnik politiĉkog odjela dr.V.Rieger obavještava reisa o odluci

Ministarstva da se prikupi i obradi službeno gradivo koje rasvjetljava postupak
i djelovanje Talijana na ovim prostorima u periodu od travnja 1941.do rujna
1943.godine, a naroĉito njihovu saradnju s ĉetnicima. Ministarstvo dalje navodi
kako je sav posao povjeren zagrebaĉkom novinaru Franji Pavešiću, i da
Ministarstvo o tome ima namjeru izdati knjigu.
Nakon što su Talijani licemjerno predali Foĉu i Bošnjake na milost i nemilost

ĉetniĉkim koljaĉima, ĉetnici su odmah, dva sata nakon okupacije grada, izvršili
mobilizaciju i naoružanje cjelokupnog pravoslavnog stanovništva starosne dobi
od 16 do 60 godina i uputili ih u još nezauzeta podruĉja foĉanskog kotara.
Istog dana, 05.decembra, održan je javni zbor pod geslom „Oslobodilaĉka i

osvetniĉka vojska“ i izdate su prve ĉetniĉke naredbe u pogledu postupaka
prema lokalnom nesrpskom stanovništvu. Tako se izmeĊu ostalog konstatuje
49
da su svi trgovci muslimani bili dužni da istog dana predaju kljuĉeve svojih
radnji; sve muslimanske i katoliĉke kuće morale su biti stalno otvorene i vrata
se nisu smjela zakljuĉavati ni preko noći; sve muslimanke i katolkinje morale
su doći u logor gdje je organizovano krojenje i šivenje ĉetniĉke odjeće; svo
nesrpsko stanovnistvo moralo se liĉno javljati ĉetniĉkoj komandi itd.
Ubrzo nakon toga, ĉetnici su ubili domobrane koje su prethodno zarobili

Talijani i predali ih ĉetnicima. Pobijene su i sve zateĉene izbjeglice iz
Višegrada, Rogatice, Goražda, Ustikoline i okoline Foĉe, medu njima ugledne
liĉnosti kao što su Mehaga Džebo iz Džindića, Smailaga Šiljak i njegov sin
Meho iz Osanice, Mustajbeg Šuvalija iz GoĊena.
Sve radnje su otvoreno i legalno ĉetnici opljaĉkali, a zatim su prepuštene

haraĉenju seljaĉkog pravoslavnog svijeta. Posebne patrole zašle su po
uglednim muslimanskim kućama i pokupile sve živežne namirnice, novac i
dragocjenosti. Uslijedilo je noćno izvoĊenje i ubijanje muslimanskog muškog
življa.
Za muslimane je nastalo oĉajno stanje, jer je ubijanje bilo nastavljeno. Kuće

su, posebno u selima, bile mahom popaljene a muškarci poubijani dok su oni
koji su preživjeli prvi val ubijanja, bili prepušteni gladi, jer su ĉetnici sve životne
namirnice opljaĉkali.
50
Stradanje sela Dragočava
Foĉansko naselje Dragoĉava je datiralo od prvih stanovnika Balkana – Ilira, a
rudokopi u tom mjestu, prema nekim historijskim izvorima, svjedoĉe da se
tamo kopala i talila ruda još u doba Rimljana. U tom mjestu postoji i lokalitet
koji podsjeća na bogumilski period a rijeĉ je o Rudinom Brdu, na kojem je
locirana nekropola od osam bogumilskih stećaka. U Drugom svjetskom ratu
muslimansko stanovništvo Dragoĉava, prema svjedoĉenju Alije Delića,
doživjelo je svojevrsnu tragediju. Prije nego što su zauzeli Foĉu, ĉetnici su
zaposjeli okolna podruĉja ponašajući se u skladu sa uputstvom komandanta
sreza foĉanskog i cijele jugoistoĉne Bosne kapetana 1. klase Sergija
51
Mihajlovića a u vezi odnosa prema Turcima (kako su nazivani Muslimani). U
uputstvu je stajalo:
„Sve ĉetniĉke jedinice, grupe, pa i svaki pojedinac Srbin dužni su da vrše

pritisak na Turke da predaju oružje. Odmah uputiti ĉetniĉke patrole po turskim
selima i od Turaka po svaku cijenu nastojati oduzeti oružje, milom ili silom
vodeći raĉuna da pri tome ne strada nijedan Srbin. Kada se stekne uvjerenje
da su Turci predali oružje, pojedince proglašavati ustašama i pristupiti
oduzimanju njihove pokretne imovine, a naroĉito nastojati iznuditi zlato. Potom
te pojedince i ubijati i na taj naĉin stvarati stanje demoralizacije i straha meĊu
Turcima. Takvo stanje treba da potraje sve do poĉetka konaĉne akcije za
uništenje Turaka, koja će uskoro i uslijediti.“
To uputstvo je primijenjeno i u sluĉaju Dragoĉave. Uz pljaĉku i premetaĉinu

vršen je nesnošljiv teror prema muslimanskom stanovništvu, koje je i onako
bilo napola mrtvo i izbezumljeno od straha gledajući smrt svojih oĉeva i braće.
Uslijedile su instrukcije Draže Mihajlovića ĉetnickim komandama, na osnovu

kojih je trebalo pristupiti istrebljenju muslimana. Prva u redu za ĉetniĉke
pokolje našla su se muslimanska sela bliže Foĉi: Dragoĉava i Sas. Na osnovu
naredbe ĉetniĉkog komandanta Sergija Mihajlovića, napad na Dragoĉavu i
Sas je odreĊen za 09. januar 1942. godine a za tu akciju je odabrana foĉanska
ĉetniĉka grupa pod komandom Danila Hadživukovića, Dragoĉavski ĉetniĉki
bataljon pod komandom Vojina Mališa sa dijelom ĉetnika iz Zavalita, te grupa
iz Orahova i Slatine iz Drugog ĉetniĉkog odreda poruĉnika Milana Matovića. U
naredbi je stajalo: „Dragoĉavu i Sas sravniti sa zemljom. Ostaviti samo bolje
zgrade u koje bi se mogli naseliti Srbi. Stanovništvo sve poklati i pobiti bez
52
obzira na pol i godine starosti.“ Tako su u ranim jutarnjim satima 09. januara
1942. godine, na Dragoĉavu navalile sa svih strana ĉetniĉke rulje. Tom
prilikom ĉetnici su pohvatali 33 osobe pretežno žene, djecu i starce i zapalili ih
u jednoj štali (neki su živi zapaljeni a neki prethodno zaklani). Ubijanja su
nastavljena. U toku 1942. godine, ĉetnici su kod vira Krvavca na Ĉehotini,
zaklali Salka Karupa i Zejnila Hurića, a 19.08.1942. kada je Foĉa drugi put
pala u ĉetniĉke ruke, zaklali su ženu i dvoje djece Omera Velića. U Bukovici
(izmedu Pljevalja i Ĉajnica) zaklali su ženu i dijete Šaćira Jerkovića, koji su se
tamo sklonili kod rodbine poslije prvog pokolja u Dragoĉavi. Nakon što su
07.02.1943. završili akciju u Bukovici i etniĉki oĉistili cijeli kraj od Pljevalja do
Drine, riješeno je da se nastavi sa uništenjem preostalih preživjelih po selima
oko Foĉe. Tada su se dijelovi Drinskog ĉetniĉkog korpusa – Foĉanska
ĉetniĉka brigada – pod komandom kapetana Milana Matovića, ponovo sruĉili
na Dragoĉavu i pohvatali devetnaest osoba. Ĉetnici su petnaest osoba poklali i
zapalili u jednoj štali, dok su ženu Avda Karupa, Senu i troje djece, odveli u
obližnje srpsko selo Miliće i tamo ih žive bacili u vatru, tako da su umrli u
strašnim mukama. Poznavaoci prilika tvrde da su u Dragoĉavi stradali i
muslimani iz drugih obližnjim muslimanskih sela koji su tu privremeno našli
sklonište.
53
O pokoljima na podruĉju Foĉe, Ĉajniĉa i Višegrada, Jovanović kaže sljedeće:
„Tamo sada nema više niti jednog muslimana, a za njihova naselja i kuće više
se ni ne zna. Ta srpska zemlja koju su do sada bili uzurpirali turski uljezi sada
ĉeka na srpske ruke da je obrade. Ĉuli ste i za uspešnost boraca u srezu
Stolaĉkom. Nekada je u tom srezu bilo oko 26.000 muslimana i katolika. Sada
osim nekoliko familija u samom Stocu, nema niti jednoga muslimana, niti
katolika. Poĉelo je spremno i uspešno, treba samo istrajati i nastaviti. Mi u
ovim krajevima još ne smijemo poĉeti, jer nije vreme podesno. Naprotiv
morate sve preduzeti da na svoju stranu privuĉete muslimane. Najbolje da im
stalno pretite, pa tu i tamo ponekog i napadnete, ali da se ne zna ko je
uĉinio. Recite da su to učinili neodgovorni elementi i pozovite ih da se
sami brane u zajednici s vama. Možete ih i lepim reĉima zvati u svoje
redove, slati im u tom smislu i pisma i pozive, ako smatrate, ako to može
dovesti do cilja. To morate iskoristiti, a kad doĊe naš dan znaćemo kako ćemo
razgovarati. „
Na kraju pisma stoji:
S verom u Boga za kralja i otadžbinu!

Peĉat mrtvaĉka lubanja i dvije kosti
Komandant ozrenskog korpusa
Kapetan I klase Miloš M.Jovanović
Ovo pismo je proĉitano na konferenciji muslimanskih predstavnika održanoj

28.februara 1943. godine u Prijepolju. Ĉetniĉki ciljevi i ideali koje navodi
Jovanović, nisu bili ništa novo za muslimane. O tome izvjesni Mujezin navodi
sljedeće: »Za nas muslimane ovome ne treba komentara. Mi smo znali i
znamo šta nam spremaju i žele srpski šovinisti i megalomani. Nama je drago
da smo došli do jednog nepobitnog dokumenta iz kojeg je to svakom vidljivo i
jasno. Za njih je sveta borba klanje ljudi, staraca i žena u Drinu, Lim, rezanje
dojki majkama, paljenje živih ljudi. Za njih je sveta borba ono što je za ostali
kulturni svijet divljaĉki zloĉin. Za njih je veliki uspjeh popaljena muslimanska
sela ĉajniĉkog, foĉanskog, višegradskog i pljevljanskog kotara… Dosta je ako
istaknemo da danas ne postoje uopće sela iz pomenutih kotara: Tuhovo,
Zaborak, Miletkovići, Hunkovići, Parlovci, Radozelj, Dukovici, Hasovići,
Hoĉevine, Podavrela, Zarbovine, Dubac, Batovo, Mušići, Sokolovići,
Obravlje….(navedeno je mnogo sela). Ne postoje više ta sela ali postoje samo
njihova zgarišta kao vjeĉni dokaz zvjerstava i nasilja, poĉinjenih nad
muslimanskim življem od strane pobješnjele srpske šovinistiĉke mafije,
njihovog „ministra“ i londonske vlade.“ navodi Mujezin.
54
55
_____
priredio:Kenan Saraĉ
56
fotografije:screenshot/focanskidani
oprema teksta:focanskidani
*********************
[izlog knjige] Srpski zloĉini nad Bošnjacima-muslimanima 1941.-1945.

https://focanskidani.wordpress.com/2017/10/11/izlog-knjige-srpski-zlocini-nad-
bosnjacima-muslimanima-1941-1945/
75 godina od genocida u Foĉi : Priĉa o Mevli Pirić, djevojaĉki Lampa, iz
Godijena kod Foĉe
https://focanskidani.wordpress.com/2017/05/02/75-godina-od-genocida-u-foci-
prica-o-mevli-piric-djevojacki-lampa-iz-godijena-kod-foce/
Priĉa o Foĉi 1941. – 1945., kao i 1992. o stradanjima i patnjama naroda Foĉe,
ali i o borcima – herojima koji su pružili herojski otpor agresoru i spasili civile
https://focanskidani.wordpress.com/2017/09/24/prica-o-foci-1941-1945-kao-i-
1992-o-stradanjima-i-patnjama-naroda-foce-ali-i-o-borcima-herojima-koji-su-
pruzili-herojski-otpor-agresoru-i-spasili-civile/
GENOCID NAD MUSLIMANIMA FOĈE 1941. – 1945. : Smrt do smrti…Priĉa
Nataše Zimonjić-Ĉengić
https://focanskidani.wordpress.com/2017/05/04/genocid-nad-muslimanima-
foce-1941-1945-smrt-do-smrtiprica-natase-zimonjic-cengic/
FOĈA 1941.-1945.:Protiv zaborava i tabua…(FOTO)
https://focanskidani.wordpress.com/2016/04/20/foca-1941-1945-protiv-
zaborava-i-tabua-foto/
STARI TEKSTOVI » ADIL ZULFIKARPAŠIĆ: PUT U FOĈU 1942.
https://focanskidani.wordpress.com/2016/10/29/stari-tekstovi-adil-zulfikarpasic-
put-u-focu-1942/
HISTORIJA FOĈE : 75 GODINA OD PRVOG OSLOBOĐENJA
https://focanskidani.wordpress.com/2017/01/20/historija-foce-75-godina-od-
prvog-oslobodenja/
FOĈA, 20. januara,1942.
https://focanskidani.wordpress.com/2017/01/20/foca-20-januara1942/
FOĈANSKA OMLADINSKA ĈETA
https://focanskidani.wordpress.com/2016/10/06/focanska-omladinska-ceta/
FOĈANSKI PROPISI
https://focanskidani.wordpress.com/2016/11/10/focanski-propisi/
IZ HISTORIJE FOĈE : Partizanska olimpijada u Foĉi
https://focanskidani.wordpress.com/2016/06/09/iz-historije-foce-partizanska-
olimpijada-u-foci/
57
O GENOCIDU NAD MUSLIMANIMA FOĈE 1941. – 1945. iz pera Ševka
Kadrića
https://focanskidani.wordpress.com/2017/05/05/o-genocidu-nad-muslimanima-
foce-1941-1945-iz-pera-sevka-kadrica/
75 godina od GENOCIDA u Foĉi : Straviĉne priĉe iz 1942.godine
https://focanskidani.wordpress.com/2017/02/23/75-godina-od-genocida-u-foci-
stravicne-price-iz-1942-godine/
[HISTORIJA FOĈE] : 76 GODINA OD PRVOG OSLOBOĐENJA
https://focanskidani.wordpress.com/2018/01/20/historija-foce-76-godina-od-
prvog-oslobodenja/
FOĈA 75 GODINA OD GENOCIDA : Mustafa Saraĉ, ugledni medicinar i
trgovac, spaljen na sred Pazarišta
https://focanskidani.wordpress.com/2017/11/28/foca-75-godina-od-genocida-
mustafa-sarac-ugledni-medicinar-i-trgovac-spaljen-na-sred-pazarista/
FOĈA 75 GODINA OD GENOCIDA : Ugledni i bogati Šerif aga Hadžialić
obješen u Aladžanskom parku
ugledni-i-bogati-serif-aga-hadzialic-objesen-u-aladzanskom-parku/
FOĈA 75 GODINA OD GENOCIDA : Istina o Smail agi Šiljku iz Foĉe
istina-o-smail-agi-siljak-iz-foce/
više o genocidu nad muslimaniima 1941. – 1945. možete proĉitati na:
Genocid nad Muslimanima Dedijer.pdf

(http://www.mediafire.com/download/3c6979xjytfg9ks/Genocid+nad+Musliman
ima+Dedijer.pdf)
58
59
60
61
62
63
64
FOČA 1992. – 1995.:DNEVNIK ZLOČINA (dokumenti,svjedočanstva)
Miroslav Stanić, snimak iz 1994.
interview Miroslav Stanid, vođe fočanske Srpske demokratske stranke, SDS – u kojem je
otkrio pred kamerama tajni plan naoružavanja i formiranja dobrovoljačkih jedinica, godinu
dana prije izbijanja sukoba.
Miroslav Stanić, snimak iz 1994.
„Srpska demokratska stranka je vrlo brzo formirala 8 bataljona, koji su vodili, a i sada neki
vode – rezervni srpski oficiri u to vrijeme (JNA). Radila je na vojničkoj organiziranosti i
materijalnom osiguranju tih bataljona. Dajem u javnost – prilikom smotre jednog tog
bataljona na planini Zlataj – Srbi sa svojim srpskim obilježjima…naravno u potpunoj ilegali,
znači radilo se o 1991.godini u mjesecu julu.“, govorio je Stanid u interviewu srpskim
medijima.
ISKAZ ČUVARA “PRIHVATNOG CENTRA” ZA ŽENE U FOČI
Milutin Vujičid iz Foče,čuvar u sportskoj hali “Partizan” Foča
Vujičid je u prvoj polovini aprila 1992. godine četiri dana obezbjeđivao halu “Partizan” u kojoj
su srpske vlasti, kako je naveo, organizovale “prihvatni centar” za ženske osobe muslimanske
nacionalnosti s ciljem da ih “zaštite”. Naveo je da se u objektu nalazilo “nekoliko žena” koje
su se mogle “slobodno kretati i primati posjete”. Na sličan način srpske vlasti su, dodao je
svjedok, zaštitile više muslimanskih kuda u Foči.
_____
Izvještaj pukovnika Marka Kovača, komandanta Taktičke grupe Foča,od 31. avgusta 1992.
godine.
U izvještaju od 31. avgusta 1992. godine se navodi da je iz KP Doma Foča krajem tog mjeseca
“oslobođeno” 55 starijih muškaraca i 40 žena i djece, kako ih ne bi zatekla “najavljena
komisija”.
______________________
KP DOM FOČA
U vremenskom periodu od juna do avgusta mjeseca 1992. godine na način
opisan pod tačkom 1. optužnice stražari pod komandom Mitra Raševida, te civilni i vojni
policajci i vojnici koji su sa znanjem Mitra Raševida i Save Todovida ulazili KP dom iz vana,
zatočenike u upravnoj zgradi udarali palicama, motkama i pesnicama ispitujudi ih da li imaju
sakriveno oružje, neke od njih umotavali u debad i vukudi ih iznosili iz upravne zgrade od kog
premladivanja je jedan broj zatočenika uslijed povreda podlegao ili su ustreljeni, te je na
opisane načine nastupila smrt za:
Altoka (Omera) Alija rođen 7.04.1972. godine, Bičo Salem, Čankušid Abdurahman,Čedid
Enko, Dželilovid (Halima) Kemal rođen 25.01.1954. godine, Ivančid (Mirko)Mate, Konjo
(Ahmet) Halim, Krajčin Adil, Kuloglija (Bedir) Mustafa rođen 15.05.1945. godine, Marinovid
(Pero) Krunoslav rođen 06.04.1946. godine, Nišid (Salko) Nurko rođen 07.05.1949. godine,
Rikalo (Ramo) Husein rođen 18.11.1957.godine, Rikalo (Ramo) Midhat rođen 19.11.1966.
godine, Rikalo (Ramo) Zaim rođen 6.11.1963. godine, Šoro (Edhem) Ševa rođen 27.08.1956.
65
godine, Tulek (Aziz) Kemal rođen 21.10.1958. godine, Veiz (Edhem) Muniba rođen
31.01.1952.
godine i Veiz (Ibro) Zulfo rođen 30.10.1950. godine kao i za nepoznat broj drugih
neidentifikovanih zatočenika.
____________
KP DOM FOČA
u toku zime bez odgovarajude odjede i grijanja zdravlje
mnogih zatočenika bilo je ozbiljno narušeno, zbog kojih uslova i zbog
neodgovarajude zdravstvene njege zatočenik Esed Hadžid je u aprilu ili maju
mjesecu 1992. godine podlegao usljed …, Šefko Kubat je podlegao nakon što mu je ljekarska
pomod kasno ukazana, Kunovac Omer je podlegao poslije premladivanja, a Džamalija Juso je
izvršio samoubistvo vješanjem zbog navedenih uslova, da bi zatočenici FWS 71, FWS 139,
FWS 162, FWS 111, FWS 85 , FWS 86, FWS 82, kao i mnogi drugi pretrpjeli simptome
pothranjenosti kao i psihičke simptome stresnog poremedaja.
____________
KP DOM FOČA
u periodu od juna mjeseca 1992. do marta mjeseca 1993. godine najmanje 200 zatočenika
muslimanske nacionalnosti i drugih zatočenika nesrpske nacionalnosti prebačeno je na
nepoznata mjesta, a među zatočenicima koji su odvedeni u nepoznatom pravcu i na
napoznata mjesta i kojima se od tada gubi svaki trag su:
Aljukid Nedžib sin Šabana, rođen 1964. godine, Srnja Salko sin Atifa, rođen 1965.godine,
Srnja Muamer sin Esada, rođen 1965. godine, Šljivo Omer sin Salke,rođen 1967. godine,
Šljivo Hamdo sin Salke, rođen 1971. godine, Šoševid Sulejman sin Izeta, rođen 1960. godine,
Zametica Edin sin Avde, rođen 1968. godine, Zametica Elvedin sin Avde, rođen 1968. godine,
Šalaka Ekrem sin Avde,rođen 1971. godine, Balid Edhem sin Šerifa, rođen 1963. godine,
Šukalo Jasmin sin Šabana ,rođen 1967. godine, Karovid Ramiz sin Muje, rođen 1961. godine,
Kovačevid Esad sin Džemala, rođen 1963. godine, Kurtovid Nijaz sin Osmana,rođen 1971.
godine, Kurtovid Edin sin Husnije, rođen 1971. godine, Čankušid Derviš sin Naske, rođen
1940. godine, Kajgana Rasim sin Alije, rođen 1950. godine, Borovina Suad sin Edhema, rođen
1959. godine, Klapuh Suad sin Sulejmana, rođen 1964. godine, Šoro Esad sin Tahira, rođen
19555. godine,Korjenid Husein sin Hajdara, rođen 1968. godine, Balid Džemal sin Mehe,
rođen 1937. godine, Muminovid Edib sin Himze rođen, 1956. godine, Mušanovid Kasim sin
Murata, rođen 1945. godine, Šoro Izet sin Memije, rođen 1962. godine,Mušanovid Edhem sin
Hasana, rođen 1955. godine, Karovid Nezir sin Muje, rođen 1957. godine, Džano Ramiz sin
Halima, rođen 1953. godine, Čelik Sulejman sin
Uzeira, rođen 1941. godine, Šoro Suljo sin Edhema, rođen 1951. godine,
Muratovid Uzeir sin Šabana, rođen 1956. godine, Srnja Mirsad sin Abdulaha,
rođen 1955. godine, Šabanovid Ferid sin Mušana, rođen 1958. godine, Čengid
Ekrem sin Avde, rođen 1940. godine, Malkid Fahrudin sin Nazifa, rođen 1948. godine,
Kafedžid Ibrahim sin Avde, rođen 1948. godine, Dedovid Halim sin Hasana, rođen 1935.
godine, Lagarija Nazif sin Salke, rođen 1937. godine, Demo Edin sin Mehe, rođen 1970.
66
godine, Demo Meho sin Saliha, rođen 1930. godine, Divovid Munib sin Sejmena, rođen 1961.
godine, Đozo Smail sin Ibre, rođen 1956. godine, Džinid Hakija sin Murata, rođen 1929.
godine, Hambo Atif sin Ibre, rođen 1937. godine, Krajčin Ferid sin Hasana, rođen 1965.
godine, Krajčin Hasan sin Huse, rođen 1932. godine, Lepir Vejsil sin Ahmeta, rođen 1958.
godine, Mazid Šaban sin Sulejmana, rođen 1964. godine, Mekid Kasim sin Rame, rođen
1940.godine, Mekid Vahid sin Šerifa, rođen 1959. godine, Mekid Zulfo sin Kasima, rođen
1967. godine, Musid Rasim sin Ragiba, rođen 1964. godine, Oruč Halil sin Muje,
rođen 1926. godine, Ramid Ramiz sin Himze, rođen 1962. godine, Rizvanovid
Murat sin Alij, rođen 1932. godine, Rizvanovid Nedžib sin Murata, rođen 1963. godine,
Subašid Mirsad sin Salke, rođen 1968. godine, Subašid Salko sin Halila, rođen 1947. godine,
Ahmetspahid Vehid sin Osmana, rođen 1965. godine, Čerimagid Mehmed sin Avde, rođen
1935. godine, Čerimagid Šefik sin Base, rođen 1937. godine, Dedovid Ramiz sin Hamida,
rođen 1972. godine, Hajrid Dževad sin Džafera, rođen 1958. godine, Isanovid Ibrahim sin
Fehima, rođen 1960. godine,Kobiljar Rasim sin Nedžiba, rođen 1958. godine, Kovač Senad sin
Edhema, rođen 1974. godine, Krkalid Kemal sin Rasima, rođen 1965. godine, Kuloglija Salih
sin Agana, rođen 1949. godine, Matuh Alija sin Muje ,rođen 1969. godine, Murguz Mujo sin
Aziza, rođen 1962. godine, Reko Huso sin Hasiba, rođen 1946. godine, Salčinovid Nusret sin
Osmana, rođen 1954. godine, Softid Zijad sin Muje, rođen 1964. godine, Suljevid Abdulah sin
Alije, rođen 1962. godine, Šabanovid Elvir sin
Ferida, rođen 1974. godine, Šljivo Mehmedalija sin Hakije, rođen 1966. godine i Šoro Enes sin
Tahira, rođen 1975. godine, Alibašid Remzija sin Ibre rođen 1947. godine, Pašovid Ismet sin
Hasana rođen 1926. godine, Karabegovid Dženan sin Asima rođen 1959. godine, Hadžimešid
Mirsad sin Avde rođen 1957. godine, Lagarija Salih sin Nazifa rođen 1965. godine,
Karabegovid Amer sin Ahmeda rođen 1967. godine, a zatočenici koji su odvedeni u
nepoznatom pravcu iz KP doma „Foča“: Nikšid Sejad sin Vehbije rođen 1956. godine, Nikšid
Kemo sin Munira rođen 1959. godine, Nikšid Mustafa sin Adema rođen 1957. godine, Šljivo
Salko sin Omera rođen 1944. godine, Srnja Jusuf sin Mustafe rođen 1968. godine, Bičo Enes
sin Mustafe rođen 1962. godine, Jahid Bego sin Nurifa rođen 1969. godine, Dželil Alija sin
Ramiza rođen 1955. godine, Džinid Dževad sin Hakije rođen 1960. godine, Aljukid Šaban sin
Smajila rođen 1938. godine, Borovina Ramiz sin Edhema rođen 1962. godine, Sudar Jasmin
sin Mustafe rođen 1962. godine, Čauševid Ismet sin Bedira rođen 1950. godine, Granov
Murat sin Nedžiba rođen 1958. godine, Mezbur Esad sin Šadira rođen 1957. godine, Mulavdid
Nedžib sin Avde rođen 1962. godine, Muratovid Avdo sin Selima rođen 1963. godine, Aljukid
Munib sin Hasana rođen 1957. godine, Hodžid Šefik sin Halila rođen 1950. godine, Istrefi
Rrahim sin Sherif,Dedovid Hilmo sin Ramiza rođen 1961. godine, Kršo Emin sin Sulejmana
rođen
1960. godine, Žuga Fadil sin Šemse rođen 1975. godine, Babid Ramiz sin Asima rođen 1962.
godine, Borovac Mirsad sin Huseina rođen 1964. godine, Mušanovid Amil sin Muharema
rođen 1968. godine, Musid Enes sin Nazifa rođen 1970. godine,Musid Muradif sin Redže
rođen 1942. godine, Mulahasanovid Fehim sin Sulje rođen 1919. godine, Melez Džemil sin
Huse rođen 1958. godine, Bašid Juso sin Avdice rođen 1959. godine, Berber Adnan sin
Nedžada rođen 1967. godine, Kovačevd Fikret sin Muje rođen 1961. godine, Džomba Izet sin
Osmana rođen 1962. godine, Kibrid Muharem sin Ahmeta rođen 1970. godine, Kibrid
Muhamed sin Ahmeta rođen 1969. godine, Divjan Fadil sin Ramiza rođen 1961. godine,
Dudid Safet sin
67
Asima rođen 1958. godine, Huko Munib sin Avde, Konakovid Imšir sin Ibrišima rođen 1934.
godine, Jusufovid Murat sin Sulje su pronađeni i ekshumirani u toku 2004. godine na
lokalitetu Rudnik – Miljevina – Foča iz masovnih grobnica I i II te identifikovani u toku
novembra mjeseca 2006. godine.
__________________
KP DOM FOČA
u toku aprila i maja mjeseca 1992. godine nakon što su pripadnici vojne
policije uhapsili i priveli u KPD „Foča“ civile FWS 03, H.D. i S.H. ispitivali ih i tukli kako bi
iznudili priznanje da su članovi SDA od kojih premladivanja se S.H. dva puta onesvjestio,
najmanje u dva navrata stražari i vojni policajci su mučili i premlatili zatočenika A.S. kojom
prilikom je isti zadobio povrede u vidu preloma tri rebra, a fizički zlostavljali zatočenike Enesa
Uzunovida člana političke partije … i Vahida Džemala policajca polomivši mu pri tome vilicu
da bi ih potom odveli u samicu, te u više navrata u večernjim satima stražari su fizički
zlostavljali zatočenike Č.M., D.A., K.K., FWS 198 i FWS 82,
_____________
DNK izvještaj
Za mogude identitete Nikšid (Munib) Kemo, Šljivo (Omer) Salko, Bašid (Avdica) Juso,Kibrid
(Ahmed) Muhamed, Kibrid (Ahmed) Muharem, Mulahasanovid (Suljo)Fehim, Konakovid
(Ibrišim) Imsir, Musid (Redžo) Muradif, Nikšid (Adem) Mustafa,Melez (Huso) Džemil, Aljukid
(Smail) Šaban, Nikšid (Vehbija) Sead, Istrefi (Sherif)Rrahim, Mulavdid (Avdo) Nedžib, Borovac
(Husein) Mirsad, Čauševid (Bedir)Ismet, Jusufovid (Suljo) Murat, Aljukid (Hasan) Munib, Bido
(Mustafa) Enes, Kršo(Sulejman) Emin, Srnja (Mustafa) Jusuf, Muratovid (Selim) Avdo, Babid
(Asim)Ramiz, Divjan (Ramiz) Fadil, Sudar (Mustafa) Jasmin, Kovačevid (Mujo) Fikret,Džomba
(Osman) Izet, Borovina (Edhem) Ramiz, Musid (Nazif) Enes, Mušanovid(Muharem) Amil,
Dedovid (Ramiz) Hilmo, Zametica (Avdo) Edin, Zametica (Avdo)
Elvedin, Jahid (Nurif) Bego, Džinid (Hakija) Dževad, Žuga (Šemso) Fadil, Huko(Avdo) Munib,
Dudid (Asim) Safet, Hodžid (Halil) Šefik, Mezbur (Šadir) Esad, Dželil (Ramiz) Alija, Granov
(Nedžib) Murat (P-73);
Obdukcioni zapisnici Instituta za sudsku medicinu od 9.09.2004. 10.09.2004., 13.09.2004. i
16.09.2004. i 11.11.2004. godine sačinjeni od strane dr. Hamza Žujo specijalista sudske
medicine koji zapisnici se odnose na masovnu grobnicu I rudnik Miljevina Foča i to za tijelo
broj 1, 2, 4, 22, 6, 8, 9, 14, 17, 19, 20, 13 (P-74); Obdukcioni zapisnici Instituta za
sudsku medicinu od 10.11.2004., 11.11.2004., 23.11.2004., 29.11.2004.,
30.11.2004., 3.12.2004., 4.12.2004., godine sačinjeni od strane dr. Hamza Žujo specijalista
sudske medicine koji zapisnici se odnose na masovnu grobnicu II rudnik Miljevina Foča i to za
tijelo broj 3, 6, 7, 9, 10, 12, 13, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 33, 35, 36, 41, 46,
42, 43, 44, 45 (P-75);
____________
Ovo oružano i nasilno preuzimanje opštine Foča bilo je propradeno sistematskim
nastojanjima da se nesrpsko stanovništvo, koje nije pobjeglo za vrijeme napada, kontroliše,
pritvori i protjera. Prisustvo srpskih snaga je brzo postalo uočljivo u Foči i okolini. Nesrpsko
stanovništvo je upozoreno da ostane u svojim kudama i stanovima, i bilo im je ograničeno
68
kretanje po gradu i sastajanje. Isključeni su im i telefoni. Lica nesrpske nacionalnosti su
otpuštena s posla i, kada je, krajem aprila i početkom maja, srpskim civilima naređeno da se
vrate na posao, to nije dozvoljeno i
onima koji nisu bili srpske nacionalnosti. Ove činjenice utvrđene su iskazima svjedoka FWS
83 i FWS 139, te prihvadenim činjenicama P25, P26, P27, P28 i P29 i TC-9.
Nakon toga, su lica nesrpske nacionalnosti, posebno muškarci, sistematski hapšena i
zatvarana na cijelom prostoru Foče. Dokazi pokazuju da su civili nesrpske nacionalnosti prvo
držani u kudama u Foči i u bivšim skladištima Teritorijalne odbrane u Livadama pokraj Foče.
Svjedok D je opisao kako su ga, zajedno sa drugima iz njegove ulice, srpski vojnici odveli u
kudu jednog komšije, gdje mu je jedan Srbin, mještanin, rekao da de biti zadržan izvjesno
vrijeme. Svjedok FWS 210 je opisao kako je bio pritvoren u Šandalovoj kudi u Čohodor
Mahali, iz koje je, zajedno sa 80 do 100 drugih muškaraca, bio premješten u KP Dom Foča.
Slično tome, od 12. pa sve do 17. aprila 1992, više od stotinu nesrpskih civila,muškaraca i
žena, držani su u pritvoru u bivšim skladištima Teritorijalne odbrane u Livadama. Ove
događaje opisali su svjedoci E, FWS 02, FWS 111, FWS 115, FWS 138, FWS 182 i FWS 250, a
potvrdile prihvadene činjenice P38 i P39. Svjedok FWS 02 je izjavio da su oko 12. aprila, svi iz
stambene zgrade u koju su se on i njegova porodica sklonili, odvedeni u Livade, gdje su bili
razdvojeni po nacionalnoj i polnoj osnovi. Svjedok FWS 111, koji je u Livade odveden 11.
aprila sa radnog mjesta, takođe je opisao kako su muškarci, žene i djeca iz naselja Aladža
dovedeni u Livade 12. aprila. Skladišta je obezbjeđivala vojska zajedno sa rezervnim snagama
fočanskih Srba. Uslovi u skladištima su bili izuzetno loši, a svjedok je opisao kako su neki od
zatočenika bili premladivani, neki za vrijeme hapšenja, a neki dok su bili u zatočeništvu.
Uveče, 17. aprila, svi muškarci, civili nesrpske nacionalnosti, koji
su se nalazili u skladištima, kamionom su prevezeni u KP Dom Foča.
Druge civile nesrpske nacionalnosti u Foči su hapsili pripadnici Vojne policije i vojske i
direktno ih odvodili u KP Dom. Vedina tih koji su bili uhapšeni je tokom hapšenja u vedini
slučajeva bila teško pretučena. Ta hapšenja su vršena sistematski i organizovano. Svjedok
Ekrem Zekovid je opisao kako su pripadnici Vojne policije došli u njegovu kudu sa spiskom na
kojem se nalazilo sedam ili osam imena i rekli mu da pođe s njima u KP Dom da da izjavu. Na
sličan način je svjedok FWS 65 opisao da ga je na ulici zaustavio jedan vojnik koji ga je pitao
kako se zove a zatim ga je, nakon što je provjerio spisak, uhapsio i odveo u KP Dom. Svjedok
FWS 139 je posvjedočio da je Vojna policija sa ulice pokupila muškarce, Muslimane, njih pet
ili šest, i odvela ih u KP Dom. Svjedok FWS 113 je opisao kako su se pripadnici paravojnih
formacija kretali kroz Aladžu istjerujudi stanovnike, i kako su, jedan po jedan, hapšene
njegove komšije, prijatelji i članovi porodice i odvođeni u KP Dom,dok i on sam nije uhapšen
23. aprila. Svjedoci FWS 03, FWS 85, FWS 86 i B su takođe izjavili da ih je uhapsila Vojna
policija i odvezla u KP Dom. Ove iskaze potvrđuju prihvadene činjenice P34, P36 i P37.
Oni civili nesrpske nacionalnosti koji su ostali u Foči i nisu zatvoreni u KP Dom,bili su tokom
narednih mjeseci protjerani iz tog kraja. Kako je objasnio svjedok FWS 15, nakon puštanja iz
KP Doma, morao se svakodnevno javljati u Policijsku stanicu u Foči , sve dok nije protjeran 4.
jula. Tog dana je, zajedno sa stotinama drugih civila mještana, autobusom odvezen u Novi
Pazar u Srbiji.
69
Dana 13.avgusta, preostali civili nesrpske nacionalsnosti, pretežno žene i djeca, odvezeni su
u Rožaje u Crnoj Gori. Ove činjenice utvrdio je svjedok FWS 15 i prihvadene činjenice P41 i
P42.
Od aprila 1992. godine do oktobra 1994.godine, civili nesrpske nacionalnosti koji su držani u
zatočeništvu u KP Domu, bili su podvrgavani raznim oblicima sistematskog zlostavljanja, kao
što je detaljno obrazloženo u dijelu koji se odnosi na konkretna krivična djela za koja se
optuženi terete. Uslovi u KP Domu su bili izuzetno loši. Civili nesrpske nacionalnosti koji su
bili zatvoreni u KP Domu nisu dobijali dovoljno hrane niti ljekarsku pomod, tokom zime 1992
– 1993. godine nisu imali grijanje, i gotovo stalno su bili zaključani u svojim sobama20.
Zatočenici su
takođe bili podvrgavani fizičkom zlostavljanju i maltretiranju, dok su mnogi odvedeni iz KP
Doma, navodno u razmjenu ili na rad, ali nakon toga nikada više nisu viđeni. Na kraju,
zatočenici su protjerani iz fočanskog kraja i premješteni u pritvorske ustanove u drugim
dijelovima Bosne ili u mjesta izvan zemlje.
Očigledno je da je ovaj napad izvršen na osnovu i u cilju politike i plana SDS-a i srpskog
Kriznog štaba u Foči, između ostalih organizacija u značenju iz člana 172. stav 2. tačka a), da
se izvrši napad na nesrpsko stanovništvo Foče. U periodu koji je prethodio početku napada,
Srbi u Foči su uspostavili odvojenu političku strukturu,Srpsku opštinu Foča, te osnovali srpski
Krizni štab na čijem čelu se nalazio predsjednik SDS-a u Foči. Dana 7.4.1992. godine,
rukovodstvo SDS-a je izvršilo
pritisak na policijske snage Foče da se podijele na nacionalnoj osnovi. Tog istog dana,
mobilisane su srpske snage koje su počele da preuzimaju važne ustanove i objekte u Foči,
uključujudi fočansku radio stanicu, skladište regionalnog Doma zdravlja i vojno skladište
Teritorijalne odbrane. Ove činjenice utvrđene su prihvadenim činjenicama: P3, P4 i P9.
Nakon ovih pripremnih aktivnosti uslijedio je prethodno opisani širok i sistematičan napad.
Vijede posebno ističe sistematski i organizovan način odvijanja napada,počevši od upotrebe
oružja, preko uspostavljanja kontrole nad nesrpskim civilnim stanovništvom, sistematskog
hapšenja i zatvaranja, do konačnog uklanjanja nesrpskog stanovništva, bilo protjerivanjem ili
zatvaranjem nakon čega bi uslijedilo protjerivanje, te da je ovaj sistematski obrazac događaja
metodično provođen u cijeloj opštini Foča nakon početnih faza napada na grad Foču.
Politički i strateški
cilj ovog napada je očigledan i jasno je izražen ubrzo nakon završetka glavne faze napada
kada je Foča preimenovana u Srbinje, odnosno „grad Srba“, kako je utvrđeno prihvadenom
činjenicom P46.
Neodrživa je pretpostavka da ovi događaji predstavljaju nasumična, izolovana djela.
Naprotiv, jasno je van razumne sumnje da su ovi događaji bili rezultat
detaljnog planiranja, organizacije i koordinacije sa ciljem izvršenja onoga što se zapravo
dogodilo, a to je napad na nesrpsko civilno stanovištvo koji je uključivao višestruka izvršenja
zločina.
___________________
Prema popisu stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991. godine, u nacionalnom sastavu
stanovništva opštine Foča bilo je 20.790 (51 posto) Muslimana, 18.315 (45 posto) Srba, 94
Hrvata, 463 Jugoslovena i 851 osoba druge ili nepoznate nacionalnosti.1386
70
623. Od aprila 1992., Muslimani u opštini Foča otpuštani su s posla ili su, uz pomod Kriznog
štaba Foča, sprečavani da odu na posao ili odvradani od toga.
1387 Uvedena su ograničenja za kretanje Muslimana.1388 Istovremeno, stanovništvo srpske
nacionalnosti se moglo slobodno kretati, a jedini izuzetak bio je policijski čas od 20:00 do
6:00 sati koji je vrijedio za sve stanovnike.1389 Politička propaganda SDS-a postala je
agresivnija,
bilo je nasilnih ispada i paljene su kude.1390
624. Neposredno prije izbijanja sukoba 8. aprila 1992., Srbi su počeli evakuisati svoje
porodice i djecu iz Foče – uglavnom u Srbiju ili u Crnu Goru.1391
Dio Muslimana, u strahu nakon što su uočili kako idu njihove komšije Srbi i zbog sveprisutne
napetosti u gradu, takođe je uspio pobjedi ili evakuisati svoje porodice prije izbijanja
sukoba.1392
Drugi, i Srbi i Muslimani, preselili su se u dijelove grada Foče gdje su ljudi
njihovenacionalnosti bili u vedini.1393
625. Dana 7. aprila 1992., uslijed pritisaka vodstva SDS-a, SJB je podijeljen ponacionalnoj
osnovi.1394
Tada je na ulicama ved bilo srpske vojske, a mnogi Srbi su toga
dana mobilisani i naoružani. U nodi između 7. i 8. aprila, Srbi su zauzeli radio-stanicu Foča,
skladište regionalnog Doma zdravlja i magazin Teritorijalne odbrane u kojem je bilo
uskladišteno oružje.1395
626. Srbi su, raspolažudi ne samo teškim oruđem JNA, nego i naoružanjem TO-a,razmjestili
tešku artiljeriju po uzvišenjima oko Foče.1396
627. Dana 8. aprila 1992. u Foči je izbio oružani sukob između srpskih i muslimanskih snaga.
Toga dana su po cijelom gradu postavljene barikade.1397
Srpski napad na grad Foču započeo je između 8:30 i 10:00 sati, kombinacijom vatre iz
pješadijskog naoružanja i granatiranja iz artiljerijskog oružja. Srpske snage su činili domadi
vojnici,kao i vojnici iz Crne Gore i Srbije, naročito “Beli orlovi”.1398 Pucanje i granatiranje je
uglavnom bilo usmjereno na naselja sa vedinskim muslimanskim stanovništvom,posebno
Donje Polje, ali Srbi su napadali i naselja u kojima su živjeli i Srbi i Muslimani,poput Čohodor-
Mahale.1399 Otpor Muslimana pružala je uglavnom pješadija koncentrisana u Donjem Polju
i Šukovcu. Srpske snage su krenule zauzimati dio po dio grada Foče, uključujudi bolnicu i
zatvorski objekat KP dom.1400 Mnogi civili su se za
vrijeme sukoba sakrili ili otišli iz Foče.1401 Mnogi Muslimani koji su se skrivali riješili su se
ličnog naoružanja kako ne bi mogli biti optuženi za učestvovanje u sukobu.
Srpskim snagama je trebala približno sedmica dana da zauzmu grad Foču i još približno deset
dana da uspostave potpunu kontrolu nad opštinom Foča.1402
U tom vojnom napadu ranjeno je mnogo civila, uglavnom Muslimana, i mnogi Muslimani su
zbog tog napada otišli iz grada.1403 Tokom borbe za kontrolu nad gradom kao i nakon što je
grad zauzet, srpski vojnici su sistematski razarali muslimanske četvrti. Tokom borbi u gradu,
paljene su i srpske kude.1404
71
628. Nakon što su Srbi zauzeli Foču, u njoj je bio znatan broj srpskih vojnika i srpskih
paravojnih formacija, a napad na civilno stanovništvo muslimanske nacionalnosti nastavio se.
Dana 14. ili 15. aprila 1992. ili približno tih datuma, u centru Foče uhapšeno je više
Muslimana i nekoliko Srba. Dok je Srbima nakon nekoliko sati bilo dopušteno da
se vrate kudama, Muslimani su zadržani u pritvoru.1405
Između 14. i 17. aprila 1992. godine, lokalni pripadnici paravojnih formacija uhapsili su i
zatočili civile Muslimane iz drugih dijelova grada Foče, među kojima i nekoliko ljekara i
zdravstvenih radnika iz fočanske bolnice, u vojnim skladištima TO-a u Livadama
*C13.11+.1406 Tokom hapšenja,
srpski vojnici i vojna policija su teško premlatili i nanijeli povrede nekolicini zatočenika.1407
Dana 17. aprila, svi muškarci civili muslimanske nacionalnosti zatočeni u Livadama prebačeni
su u KP dom [C13.8].1408
629. Tokom aprila i maja 1992., Muslimani u stambenim objektima u Foči zapravo su bili u
kudnom pritvoru, bilo zbog toga što su se u njima skrivali bilo zbog toga što su im to naredili
srpski vojnici.1409 Srpska vojska je koristila zgrade poznate pod imenima “Planika” i “Šandal”
kao privremene zatočeničke centre.1410
Postavljeni su vojni punktovi na kojima se kontrolisao ulaz u Foču i okolna sela, te izlaz iz
njih.1411 Krizni štab je naredio Muslimanima da predaju oružje, a Srbima je bilo dozvoljeno
da svoje zadrže.1412 Srpska vojna policija i vojnici su vršili pretres muslimanskih
domadinstava u
potrazi za oružjem, novcem i drugim predmetima.1413 Srpske kude nisu pretraživane ili su, u
najgorem slučaju, pretraživane površno.1414 Poslovni objekti u vlasništvu Muslimana su
opljačkani ili spaljeni, ili im je zaplijenjena oprema.1415
630. Van grada Foče, srpske snage su zauzimale ili razarale muslimanska sela u opštini
Foča.1416 Napadi su se nastavili do početka juna 1992.1417 Srpske snage je činila vojska,
policija, paravojska, a ponekad i seljani srpske nacionalnosti. U tim napadima,sistematski su
pljačkali ili palili do temelja kude i stanove Muslimana, kupili ili zarobljavali seljane
muslimanske nacionalnosti, a pritom neke od njih ponekad tukli ili
ubijali.1418 U oružanim dejstvima u toj opštini učestovavala je lokalna Taktička grupa
“Foča”, u čijem sastavu je bila izviđačka grupa pod komandom Dragoljuba Kunarca, zajedno s
Dragomirom Vukovidem Gagom i još približno četrnaestoricom ljudi (uključujudi vojnike iz
Crne Gore).1419
631. U periodu od aprila do juna 1992. u opštini Foča teško je oštedeno ili potpuno uništeno
vatrom i eksplozivom 25 muslimanskih spomenika, među kojima i Aladža džamija (Šarena
džamija Hasana Nazira) u gradu Foči ₣D11.1ğ, kao i džamija u Jeleču
*D11.2+. Aladža džamiju Srbi su digli u vazduh u aprilu, a ruševine su buldožerom sravnjene
sa zemljom u avgustu iste godine.1420
632. U jednom napadu, srpski vojnici krenuli su za Muslimanima koji su bježali prema
Goraždu i zauzeli su skladište goriva JNA u Filipovidima, u koje su se sklonili mnogi
muslimanski civili. U tom skladištu, muškarce Muslimane su odvojili od žena i djece.1421
Srpski vojnici izdvojili su devet muškaraca i pucali u njih iz vatrenog oružja.Jedan od njih je
uspio pobjedi, a jedan drugi je preživio *A6.2+.1422
72
633. Selo Brod, četiri kilometra udaljeno od Foče, napadnuto je 20. aprila 1992., pošto
mjesne vlasti nisu odgovorile na zahtjev srpskog Kriznog štaba da se seljani predaju.1423
Srpske snage su zapalile muslimanska sela u okolini Miljevine i uhapsile civile muškog pola i
muslimanske nacionalnosti.1424 Dana 25. ili 26. aprila, napadnuta su sela Filipovidi i Paunci,
a kude Muslimana spaljene su do temelja. Civili iz Filipovida su ubijeni.1425
634. Dana 28. aprila 1992. ili približno tog datuma, srpski vojnici su napali Ustikolinu, u kojoj
je dio Muslimana pokušao da organizuje odbranu.1426 Pošto su zauzele selo, srpske snage
su zapalile muslimanske kude. Srpske snage su odatle nastavile da napadaju i razaraju
muslimanska sela uz lijevu obalu Drine nizvodno od Jošanice, dok je stanovništvo tih sela
bježalo. Neki ljudi su poginuli.1427
635. Dana 4. i 5. maja 1992., srpske snage su granatirale i zauzele muslimansko selo Jeleč.
1428 Kada su te snage zapalile selo, stanovništvo je pobjeglo u obližnju šumu.Muslimani koji
su ostali u svojim domovima ili koji su pokušali pobjedi ubijeni su *A6.3+.1429 Drugi seljani
muškog pola i muslimanske nacionalnosti zarobljeni su i zatočeni u objektima u opštinama
Kalinovik i Bileda, a kasnije prebačeni u KP dom Foča *C13.8+.1430
636. Sredinom juna 1992., približno 27 muslimanskih civila, vedinom žena i djece,ubijeno je u
četvrti Čohodor-Mahala u gradu Foči.1431
637. Dana 22. juna 1992., svi odrasli muškarci iz sela Trnovača, njih petnaest, među kojima je
bio i suprug svjedokinje 558, odvedeni su iz sela na most na Drini u dijelu Foče koji se zove
Brod, gdje je ubijeno njih četrnaest *A6.6+.1432 Dana 24. juna, lokalni Srbi su odveli više žena
iz tog sela u motel “Bukovica” *C13.9+, gdje je jedna žena silovana. Dva dana kasnije,
preostale žene su odvedene u “srednju školu” *C13.1,
C13.2+, gdje su im lokalni Srbi, među kojima su bili Miroslav Stanid i Mitar Sipčid iz srpskog
Kriznog štaba, rekli da im pokušavaju obezbijediti siguran izlaz iz te opštine.
Jedan vojnik je tokom nodi pokušao udi u školu, ali Mitar Sipčid ga je u tome spriječio.
Te žene su sutradan, 27. juna, prebačene u Crnu Goru.1433
638. Početkom jula 1992., lokalni srpski vojnici, među kojima su bili Gojko Jankovid i Radomir
Kovač, napali su muslimansko selo Mješaja/Trošanj.1434 Kad je selo napadnuto, dio seljana
Muslimana je bio u šumi, gdje su nodili u strahu od napada.1435 U napadu je poginulo troje
seljana, među kojima i majka svjedoka 295. Ostali seljani Muslimani, u grupi od približno 50,
potjerani su silovito prema jednoj livadi, a dvoje seljana muškog pola surovo je zlostavljano.
Srpski vojnici su te seljane tukli kundacima
i granama, udarali ih nogama i nazivali ih ustašama. Usljed surovog premladivanja jedan
Musliman je izgubio oko. Na toj livadi, srpski vojnici su odvojili muškarce od žena i žene
potjerali nizbrdo prema selu Trošanj. Tih sedam zatočenih muškaraca, među kojima je bio i
brat svjedokinje 295, ubijeno je [A6.7+.1436 Dio žena je odveden u stan jednog od vojnika
koji su učestvovali u napadu, gdje ih je mnogo vojnika u više navrata silovalo, a kasnije su
prodane.1437 Srpski vojnici su odveli drugi dio žena iz sela
Mješaja/Trošanj u zatočenički centar na gradilištu Buk-Bijela [C13.6], kojim je upravljao
Gojko Jankovid. U tom zatočeničkom centru, svjedokinju 295 je silovalo približno deset
vojnika Srba dok se nije onesvijestila. Njen stric ubijen je ondje 3. jula1992.1438
Svjedokinja 295 je kasnije prebačena u srednju školu *C13.1, C13.2+, u kojoj
73
su u jednoj učionici držali žene i djecu. Na čelu stražara u toj školi bio je Mitar Sipčid.
Gotovo svake nodi, lokalni srpski vojnici silovali su svjedokinju 295 i još devet žena,bilo u
jednoj od učionica bilo negdje van škole.1439
639. U periodu od 10. aprila do početka juna 1992., vršena su masovna hapšenja civila
Muslimana i Muslimanki, po cijeloj Foči i okolini. Uhapsili bi ih, pokupili, razdvojili,zatočili ili
zatvorili u nekoliko zatočeničkih centara u toj opštini. Neki su ubijeni, neki silovani ili
premladeni.1440 Neki od muškaraca su u zatočeništvu bili i do dvije i po godine.1441 Jedini
razlog za takvo postupanje prema njima bio je taj što su po nacionalnosti bili Muslimani.1442
640. Civili Muslimani su bili zatočeni u Srednjoškolskom centru u Foči *C13.20+ i sportskoj
dvorani “Partizan” *C13.4+ u neizdržljivo nehigijenskim uslovima, bez ikakve medicinske
njege i bez dovoljno hrane.1443 Sve to događalo se pred očima, sa punim znanjem, a
ponekad i uz neposredno učešde lokalnih vlasti, posebno policije.1444
Policajci su tako radili kao čuvari u sportskoj dvorani “Partizan”. Srpski vojnici i policajci,
uključujudi načelnika fočanske policije Dragana Gagovida, dolazili bi u te zatočeničke centre,
izabrali jednu ili više žena, izveli ih i silovali.1445 Kada su žene koje su prebacivali iz Buk-
Bijele u srednju školu u Foči pokušale zatražiti zaštitu policije u Foči, njihove pritužbe su
ignorisane. Drugom prilikom je ženu koja se pokušala skloniti
u SJB jedan policajac udario kundakom puške.1446 Osim toga, srpski vojnici, među kojima je
bio i Dragoljub Kunarac, odveli su neke žene iz ta dva zatočenička centra u privatne stanove i
kude, gdje su morale kuhati, čistiti i služiti stanare. Podvrgavane su i seksualnim
zlostavljanjima. Tokom jednog od tih silovanja, Kunarac je verbalnom i fizičkom agresijom
izrazio svoj stav da su silovanja Muslimanki jedan od mnogih načina
na koji Srbi mogu potvrditi svoju nadmod i pobjedu nad Muslimanima. Nakon više mjeseci
provedenih u zatočeništvu, mnoge žene su odvezene iz opštine ili razmijenjene.1447
641. U jednom momentu je dio žena iz sportske dvorane “Partizan” premješten u razne kude
i stanove, gdje su ih nastavili silovati i zlostavljati. Konkretno, u Karamanovoj kudi u Miljevini
[C13.3, C13.15+ vojnici su imali lak pristup ženama i djevojčicama koje su silovali.1448 Tom
kudom je upravljao Radovan Stankovid.
1449 Dvije zatočenice, od kojih je jedna bila dvanaestogodišnja djevojčica, boravile su
dvadesetak dana u jednom stanu u stambenoj zgradi poznatoj pod imenom “Lepa Brena” u
Foči, gdje su ih stalno silovala dvojica muškaraca koja su stanovala u tom stanu, kao i drugi
muškarci koji su dolazili u posjetu. Sredinom novembra obje zatočenice su odvedene u jednu
kudu u blizini hotela “Zelengora”. U toj kudi su ostale otprilike 20 dana i u tom periodu ih je
stalno silovala jedna grupa vojnika. Ista ta grupa vojnika odvela ih je kasnije ponovo u jedan
drugi stan,gdje su ih nastavili silovati približno još dvije sedmice.1450
642. U KP domu [C13.8] bilo je između 350 i 500 zatočenika, a tokom ljeta 1992. taj broj je
ponekad premašivao 500.1451 Period zatočenja trajao je od četiri mjeseca do više od dvije i
po godine.1452 Uz pretežno civilno stanovništvo u KP domu, bilo je i vojnika Muslimana koje
su držali u samicama, odvojeno od zatočenih civila muslimanske nacionalnosti.1453
Zatočene osobe su bile stare od 15 do skoro 80 godina.1454 Iako je u
KP domu bilo i nešto Srba, oni su bili zatvoreni u skladu sa zakonom, nakon što su im sudovi
prije izbijanja sukoba izrekli osuđujude presude ili nakon što su tokom sukoba pritvoreni zbog
74
vojnih prekršaja. Nesrbi su, za razliku od toga, bili pritvoreni bez ikakve pravne osnove, a
njihovo zadržavanje u pritvoru nije bilo predmet preispitivanja.1455
Osim nakratko u prvim danima zatočeništva u KP domu, zatočeni Muslimani nisu imali
nikakvog kontakta sa spoljnim svijetom ni sa svojim porodicama, a (veoma dugo) ni sa MKCK-
om.1456 Nijedan od zatočenika nikad nije optužen, nijednom od njih se nikad nije sudilo, niti
je ikome izrečena osuđujuda presuda za neko krivično djelo prije ili tokom zatočenja u KP
domu.1457
643. U prvim sedmicama nakon početka sukoba, KP dom je čuvao Užički korpus JNA.1458
Muslimane su kupile, hapsile i odvodile u KP dom paravojne jedinice.1459
U periodu od 18. ili 19. aprila 1992. ili približno tih datuma, nekadašnji srpski stražari iz KP
doma, vratili su se na dužnost pod rukovodstvom upravnika Milorada Krnojelca.1460
644. Kao upravnik KP doma, kojeg je 17. jula 1992. na tu dužnost formalno
imenovalo Ministarstvo pravde, Krnojelac je bio odgovoran Ministarstvu pravde i, u
određenoj mjeri, Vojnoj komandi.1461 Krnojelac je mogao da informiše Taktičku grupu
“Foča” o osuđenim Srbima koji su htjeli da budu pušteni iz KP doma kako bi im se omogudilo
da se pridruže borbenim jedinicama i da preporuku koja lica bi u tu svrhu trebalo pustiti na
slobodu. U sastavu Taktičke grupe “Foča” bila je izviđačka grupa pod komandom Dragoljuba
Kunarca i još oko četrnaest ljudi (među njima Dragomir Gaga
Vukovid i crnogorski vojnici).1462 Inače su ovlaštenja u vezi sa zadržavanjem u pritvoru
osuđenih zatočenika srpske nacionalnosti imali Vojna komanda i Ministarstvo pravde.1463
Za donošenje odluka o tome koje zatočene Muslimane de zadržati u KP domu, a koje pustiti
na slobodu, bila je ovlaštena Vojna komanda, a ne Ministarstvo pravde.1464 S tim u vezi,
Krnojelac je bio dužan prosljeđivati zahtjeve za puštanje zatočenih osoba na slobodu
srpskom Kriznom štabu ili Taktičkoj grupi “Foča”, koji su
bili ovlašteni da o tome odlučuju.1465 Vojna komanda je mogla donositi odluke i o tome
kojim osobama de se dozvoliti da uđu u KP dom, a imala je i određena ovlaštenja u vezi s
upudivanjem na radnu obavezu u KP dom i vrstom posla koje de ondje obavljati osobe na
radnoj obavezi.1466
645. Postojale su grupe koje su ulazile u KP dom, a nad kojima je Krnojelac imao samo
ograničenu kontrolu. To su bili isljednici i pripadnici paravojnih snaga.1467
Pripadnici vojske su mogli da uđu u KP dom, ali je za to trebalo prethodno obezbijediti
dozvolu vojnih organa.1468 Krnojelac je bio u poziciji da spriječi da takva lica izvedu
zatočenike iz KP doma bez odobrenja Vojne komande.1469
646. Zatočenici su se morali nositi sa surovim uslovima života u KP domu, gdje su ih držali na
skučenom prostoru, bez grijanja i odgovarajudih sanitarnih čvorova, kao i bez dovoljno
hrane. Medicinska njega bila je neadekvatna.1470 Obroci zatočenih Muslimana,za razliku od
obroka zatočenih Srba, bili su jedva dovoljni za preživljavanje, zbog čega
su mnogi od njih izuzetno izgubili na težini i imali druge zdravstvene probleme. Od aprila
1992. nisu im bile dozvoljene posjete, tako da više nisu mogli dopuniti svoje oskudne porcije
hrane i dodi do higijenskih potrepština.1471
647. Dio zatočenika u KP domu ispitan je u roku od nekoliko dana ili sedmica nakon dolaska,
dio tek nakon nekoliko mjeseci, a bilo je zatočenika koji nikad nisu ispitani.1472
75
Mnogi zatočenici su tokom ispitivanja, kao i u svakodnevnom životu u KP domu, bili izloženi
prijetnjama, uvredama i surovom zlostavljanju od strane stražara i ljudi koji su izvana došli u
logor. Neki od njih su bili tako žestoko premladeni da danima nisu mogli hodati. Postupci koji
su za posljedicu imali premladivanje ili boravak u samicama uključivali su pokušaje da se
dobije dodatna hrana, pokušaje da se dođe do tople vode,
pokušaje međusobne komunikacije, komunikacije sa stražarima ili vanjskim svijetom.1473
Drugi zatočenici su mogli da čuju krikove i jauke onih koje su tukli, pa se tako širio strah
među svim zatočenicima.1474 Bududi da nisu mogli utvrditi nikakav kriterij po kojem se vršio
izbor za ispitivanje, mnogi zatočeni Muslimani živjeli su u stalnom strahu da de njih sljedede
odvesti i tako prema njima postupiti.1475 Dio
zatočenika su iz KP doma odvodili na prisilni rad.1476
U periodu od 28. juna do 5. jula 1992., srpski stražari su u KP domu *B7.1+ ubili 36 Muslimana
s područja Foče.1477
U masovnoj grobnici na planini Maluši, opština Foča, pronađena su i ekshumirana još 62 leša.
Ti leševi su bili muškog pola i obučeni u civilnu odjedu, a za više njih je utvrđeno da je riječ o
leševima Muslimana. Gotovo svima su bili vezani udovi, a otkride velikog broja čahura od
municije ispaljene iz pješadijskog naoružanja u blizini te grobnice pokazuje da su te osobe
ubijene na toj lokaciji [B7.1].1478 Vijede zaključuje da su ti ljudi
bili civili Muslimani koji su bili u zatočeništvu u vrijeme kada su ubijeni.
Dana 17. ili 18. septembra 1992. ili približno tih datuma, iz KP doma je odvedeno i ubijeno
još najmanje 35 zatočenih osoba.1479
648. Osim u gorepomenutim objektima, srpske vlasti su 1992. godine civile pretežno
muslimanske i hrvatske nacionalnosti držale zatočene u sljededih dvanaest zatočeničkih
centara u toj opštini: u bolnici u Foči *C13.7+, u policijskoj stanici u Miljevini *C13.10+, na
“Brionima” *C13.12+, u kudi Slobodana Matovida *C13.13+, u kaznionici u Velečevu *C13.14+, u
osnovnoj školi “Brod na Drini” *C13.17+, u vojnom skladištu u Čohodor Mahali
*C13.18+, u jednoj muslimanskoj kudi u Trnovači *C13.19+, u kudi Muniba
Hodžida *C13.21+, na Presjeci kod Ustikoline *C13.22+, u stanu Asima Džanka u mjestu Donde
Polje *C13.23+, kao i u kudama u selu Điđevo *C13.24+.1480
649. U početku je na snazi bilo vojno naređenje kojim se građanima zabranjivalo da odu iz
Foče. Međutim, vedina muslimanskog civilnog stanovništva je na kraju bila prisiljena da
napusti tu opštinu.1481 U maju 1992. godine organizovani su autobusi koji su odvozili civile
iz grada, a dio Muslimana iz Foče, uglavnom žene i djeca, odveden je oko 13. avgusta 1992.
godine u Rožaje u Crnoj Gori.1482 Dana 23. oktobra, grupa žena i
djece iz te opštine transportovana je, nakon jednomjesečnog zatočeništva u sportskoj
dvorani “Partizan” *C13.4+, autobusom u Goražde.1483
Mnogi Muslimani su otišli iz te opštine, strahujudi za svoju bezbjednost. Da bi otišli, morali su
pribaviti potvrdu lokalne policije i potpisati formular kojim svu imovinu u svom posjedu
prepisuju na republiku bosanskih Srba.1484
650. Grupe zatočenih osoba su prebacivane iz KP doma u druge logore u Bosni i
Hercegovini.1485 Osim toga, zatočenici su iz KP doma odvođeni na razmjene.1486
76
Dana 30. avgusta 1992. ili približno tog datuma, jedna grupa od oko 55 muškaraca odvedena
je na razmjenu u Crnu Goru, ali je jedan srpski vojnik u Nikšidu, Crna Gora, zaustavio autobus
kojim su ih prevozili i grupu poslao nazad u KP dom.1487 Grupu su tada podijelili u dva dijela,
nakon čega je oko 20 mlađih muškaraca odvedeno, možda u Goražde, i niko ih više nikad nije
vidio. Preostalih 35 muškaraca odvedeno je na razmjenu u Rožaje u Crnoj Gori.1488
651. Uslijed gore opisanih događaja, izbrisani su svi tragovi muslimanskog prisustva i kulture
u Foči.1489 U januaru 1994. srpske vlasti su svoju potpunu pobjedu – “sticanje premodi” –
nad Muslimanima krunisale mijenjanjem imena Foča u “Srbinje”.1490
U jesen 1994., optuženi Momčilo Krajišnik se obratio skupu u gradu Foči i zahvalio im što su
stvorili “pravi srpski grad” i spriječili da postane “druga Meka”.1491
652. Vijede zaključuje da su srpske snage u periodu od aprila do jula 1992. u opštini Foča
ubile više od 192 osobe, uglavnom muslimanske nacionalnosti. Do kraja aprila
1992., srpske snage su preuzele kontrolu nad gradom i opštinom Foča. Srpske snage su
potom napale mnoga muslimanska sela, sistematski su kupile i zatvarale civile Muslimane,
palile i razarale pretežno muslimansku imovinu, te porušile nekoliko džamija u gradu i opštini
Foča. Ubijeni su mnogi civili Muslimani.1492
Civili muslimanske i hrvatske nacionalnosti bili su zatočeni u teškim uslovima u devetnaest
zatočeničkih centara. Muslimanke su redovno silovane ili seksualno zlostavljane i držane u
zatočeništvu u privatnim kudama. U KP domu je bilo između 350 i 500 zatočenih, a u ljeto
1992. taj broj je ponekad premašivao 500. Stražari i ljudi koji su spolja ulazili u logor surovo
su zlostavljali zatočenike. Dio zatočenika u KP domu je
odvođen na prisilni rad. Vijede zaključuje da su u KP domu ubijena ukupno 133 zatočenika.
653. Vijede nadalje zaključuje da su mnogi Muslimani otišli iz te opštine iz straha za svoju
bezbjednost. Od maja 1992. organizovani su autobusi koji su odvozili civile iz grada. Da bi
otišli, morali su prepisati svoju imovinu na republiku bosanskih Srba.
Dana 13. avgusta ili približno tog datuma, dio Muslimana iz Foče, uglavnom žene i djeca,
odveden je u Rožaje, Crna Gora. Drugi su prebačeni na muslimansku teritoriju, na primjer,
dio zatočenih je 23. oktobra 1992. autobusom odvezen u Goražde.
zlocinci -nacionalizam u foci 007
izvor:dokument sa suđenja Momčilu Krajišniku
(Međunarodni sud za krivično gonjenje osoba odgovornih za teška kršenja
međunarodnog humanitarnog prava počinjena na teritoriji bivše
Jugoslavije od 1991. godine )
___
fusnote:
1386 Presuđena činjenica 330; P954 (popis stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991.
godine, april 1995.), str. 102-11.
1387 Presuđene činjenice 353, 403-4.
1388 Presuđene činjenice 355, 405, 407.
1389 Presuđena činjenica 406.
77
1391 Presuđene činjenice 349, 352, 358; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 455-6,
462-3.
1393 Đorđevid, T. 18072-3.
1397 Presuđene činjenice 352, 358-9; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 455-6, 462-
3; Đorđevid, T. 18075-6.
1398 Presuđena činjenica 360; P807 (izjava svjedoka 68), str. 2-3. 1399 Presuđena činjenica
361.
1403 Presuđene činjenice 363, 369; Đorđevid, T. 18081, 18088-90, 18117.
1404 Presuđene činjenice 416-19, 421; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 469, 474,
484, 486-7; Đorđevid, T.
18076-8.
1405 Presuđene činjenice 370, 401, 435-6. 1406 Presuđene činjenice 434, 437; P696
(transkript iskaza svjedoka 577), str. 463-4, 471-2, 474-5, 506.
1407 Presuđene činjenice 426-8, 438; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 479-80.
1408 Presuđene činjenice 467; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 480-1.
1409 Presuđena činjenica 408. 1410 Presuđena činjenica 409. 1411 Presuđena činjenica 411.
1412 Presuđene činjenice 354, 414; P701 (izjava svjedoka 558), str. 2.
1414 Presuđena činjenice 413.
1418 Presuđene činjenice 376, 443.
1419 Presuđene činjenice 578-9.
1420 Presuđene činjenice 422-4; Riedlmayer, T. 13303-6; P732 (Riedlmayerov izvještaj),
dodatak 2.1; P732.C
(Riedlmayerov transkript), str. 23801-2; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 469, 474,
484, 486-7.
78
1432 P701 (izjava svjedoka 558), str. 3-4.
1433 P701 (izjava svjedoka 558), str. 4-6.
1434 Presuđene činjenice 397, 594-5; P694 (izjava svjedoka 295), str. 2-4; P694.A (izjava
svjedoka 295), str. 2.
1435 Presuđene činjenice 398-9; P694 (izjava svjedoka 295), str. 2.
1436 Presuđene činjenice 400, 431, 595; P694 (izjava svjedoka 295), str. 3-4.
1438 Presuđena činjenica 605; P694 (izjava svjedoka 295), str. 2, 5-6; P694.A (izjava svjedoka
295), str. 2.
1439 P694 (izjava svjedoka 295), str. 4, 6-9; P694.A (izjava svjedoka 295), str. 2; Maleševid, T.
16125.
1440 Presuđene činjenice 377, 432-3, 439, 448, 469, 476; svjedok 68, T. 14876.
1443 Presuđene činjenice 379, 382-3, 455; P694 (izjava svjedoka 295), str. 7, 9-10, 13.
1445 Presuđene činjenice 380, 385, 450, 453-4, 457.
1447 Presuđene činjenice 381, 386, 456, 581-4, 589-91, 593, 606-8; P694 (izjava svjedoka
295), str. 10-12.
1448 Presuđene činjenice 458-9, 585-8; Maleševid, T. 16125.
1449 P694 (izjava svjedoka 295), str. 13.
1450 Presuđene činjenice 461, 599-601; P694 (izjava svjedoka 295), str. 4-16; P694.A (izjava
svjedoka 295), str. 2.
79
1451 Presuđene činjenice 462, 470; svjedok 280, T. 12979.
1452 Presuđena činjenica 471; P807 (izjava svjedoka 68), str. 5, 10; P808 (izjava svjedoka 68),
str. 3.
1453 Presuđena činjenica 477; P823, separator 2 (Zahtjev Taktičke grupe “Foča”, 8. maj
1992.).
1457 Presuđena činjenica 486; P807 (izjava svjedoka 68), str. 5, 10; P808 (izjava svjedoka 68),
str. 3.
1458 Presuđene činjenice 467, 490, 492; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 476-80,
507.
1460 Presuđene činjenice 493, 502-3; P807 (izjava svjedoka 68), str. 6; P808 (izjava svjedoka
68), str. 5-6.
1461 Presuđena činjenica 496; P823, separator 5 (Odluka predsjedništva bosanskih Srba);
P454 (Rješenje o imenovanju
upravnika KP doma, 17. juli 1992.).
1465 Presuđene činjenice 499, 507; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 497-8; P823,
separator 3 (Potvrda Kriznog
štaba Foča, 7. juli 1992.).
1470 Presuđene činjenice 465, 510-20, 527-9; Đorđevid, T. 18084, 18087, 18106, 18131-3;
P807 (izjava svjedoka 68), str.
6.
1472 Presuđena činjenica 483; P807 (izjava svjedoka 68), str. 5, 10; P808 (izjava svjedoka),
str. 3.
1473 Presuđene činjenice 466, 474, 484, 494-5, 532-6, 545-52, 555-7, 559-60, 562-3; P807
(izjava svjedoka 68), str. 5, 10;
80
P808 (izjava svjedoka 68), str. 3; P809 (izjava svjedoka 68), str. 2; P810 (izjava svjedoka 68,
Ispravke na pismeni
dokazni materijal za svedoka); svjedok 68, T. 14875.
1477 Presuđene činjenice 537-44, 553-4, 558, 565-6, 568; P807 (izjava svjedoka 68), str. 7-9;
P808 (izjava svjedoka 68),
str. 3-4; P810 (svjedok 68, Ispravke na pismeni dokazni materijal za svedoka).
1478 P943.T (Zapisnik Kantonalnog suda u Sarajevu o ekshumaciji, 9. juni 2001.), str. 3-18.
1479 Presuđene činjenice 561, 564, 567, 572, 575-7.
1480 Maleševid T. 16125-6, 16136-41.
1484 Presuđena činjenica 410; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 485-6, 488-9, 491,
493-5.
1491 P855 (transkript Krajišnikovog obradanja masi u Foči, 1994).
1493 P954 (popis stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991. godine, april 1995.), str. 112-15.
1494 P502 (izjava svjedoka 3), str. 4.
1495 P910.A (izjava svjedoka 79), str. 6; P857 (Tokačin izvještaj).
1496 P910.A (izjava svjedoka 79), str. 5-6, 9; P910 (transkript iskaza svjedoka 79), str. 27758-
63; P502.B (izjava svjedoka
3), str. 2; P502 (izjava svjedoka 3), str. 4.
istraživao i priredio:Kenan Sarač/focanskidani
81
82
83
84
85
Puno godina poslije rata, radedi terensko istraživanje o kulturi sjedanja u Foči, kolegice i ja
smo čitale haške presude, svjedočenja preživjelih, radile smo intervjue sa stanovnicima tog
mjesta. Foča je bila jedno od mjesta u BiH u kojem su u ratu silovane djevojčice i žene,
zatvarane u sportske hale, hotele, motele, privatne objekte u kojima su se nad njima
iživljavale zvijeri koje su sebe zvale vojnicima. Mučno je bilo prolaziti kroz te dokumente.
Dragoljub Kunarac, Radomir Kovač i Zoran Vukovid su osuđeni na 28, 20 i 12 godina. Kunarac
je osuđen za mučenje, silovanje i porobljavanje, Kovač za silovanje, porobljavanje i povredu
ličnog dostojanstva, a Vukovid za mučenje i silovanje. Na YouTube-u sam tražila snimak
presude, vjerovatno očekujudi da du vidjeti ljude koji izgledaju kao monstrumi, koji uopšte ne
izgledaju kao ljudi. Izgledaju sasvim obično. Kao ljudi koje viđamo svakodnevno. Oko nas žive
monstrumi koji izgledaju sasvim obično.
Njegovanje kulture nasilja

Belma Buljubašid
21/01/2021
nasilje nad ženama
Svjedočimo medijskom nasilju koje je postalo nepodnošljivo jer kao društvo ne shvadamo šta
znači sloboda govora.
https://media.ba/bs/mediametar/njegovanje-kulture-nasilja
86
87
88
89
90
The Washington Times/2013./: Sarajevo je antički grad kojeg su horde divljake terorizirale
četiri godine
U povodu 21. godišnjice od početka agresije na Bosnu i Hercegovinu ugledni ”The
Washington Times” 2013. u autorskom tekstu Charlesa Ortela donosi priču o Sarajevu
“antičkom gradu kojeg je Zapad zaboravio”.Zbog iznimne kulturne baštine Ortel Sarajevo
naziva “evropskim Jerusalemom”.The Washington Times: Sarajevo je antički grad kojeg su
horde divljake terorizirale četiri godineU povodu 21. godišnjice od početka agresije na Bosnu
i Hercegovinu ugledni ”The Washington Times” u autorskom tekstu Charlesa Ortela donosi
priču o Sarajevu “antičkom gradu kojeg je Zapad zaboravio”.Zbog iznimne kulturne baštine
Ortel Sarajevo naziva “evropskim Jerusalemom”.“Postoji jedno usamljeno mjesto u srcu
zapadne civilizacije koje nudi mnogo toga. Govorim vam o Sarajevu, evropskom Jerusalemu,
smještenom između brda, odmah pored rijeke Miljacke”, piše Ortel.U tekstu poznatog
američkog lista navodi se da je Sarajevo nekada bilo mjesto gdje su u miru živjele razne
religije i kulture.“Nekada davno taj grad je bio dragulj na kruni austro-ugarske imperije čiji
moto bio “nedjeljivi i neodvojivi”. Decenijima je ovo mjesto stapanja kultura i tradicija
objedinjavalo sljedbenike islama, kršdanstva i judaizma. Sarajevo je bilo veliki intelektualni
centar”, navodi se u tekstu, prenosi novinar Anadolije.Autor teksta napominje da je Sarajevo
zadržalo svoju “ljudskost i prirodnost u vrijeme dok je bilo meta neprijateljskih
napada”.“Dvadeseti vijek je bio okrutan prema Sarajevu. Tokom Drugog svjetskog rata
zemlje Alijanse koje su napadale njene građane, osvojile su grad. Tada se desio jedan
herojski čin kada je musliman, inače bibliotekar, pomogao da se spasi sarajevska Hagada,
koja mnogo znači za Jevreje”, navodi se u tekstu američkog lista.Ortel ističe da Zapad i danas
ignorira ono što se desilo Sarajevu tokom agresije od 1992. do 1995. godine, ukazujudi na
drugu tešku epizodu u životu Sarajeva.”Ta epizoda se desila 5. aprila 1992. godine kada su
Srbi započeli granatiranje grada. Do 1996. godine u gradu je ubijeno 11 hiljada civila dok je
56.000 ranjenih. Skoro cijeli svijet je Sarajevo ostavio na cjedilu, dok je ono krvarilo i borilo
se za opstanak”, ističe se.List podsjeda na dramatične slike ratnog Sarajevo.“Jedna djevojka
je svirala klavir svaki dan tokom opsade Sarajeva kako bi se na taj način suprotstavila
brutalnosti rata. Sarajevo je zasigurno jedan antički grad koji je Evropa ali i vedina svijeta
zaboravili”, navodi se u tekstu.Autor teksta ističe da je, pored toga što je rat u BiH okončan,
Sarajevo još uvijek grad u kojem se osjete posljedice rata.“Opsada Sarajeva je okončana, ali
onaj topli i ugodni mir nikada se više nisu vratili. I 18 godina nakon okončanja posljednjih
91
sukoba u Sarajevu i u Bosni, nove generacije pokušavaju da žive normalno, ali stariji još
pokušavaju da shvate kako je u tako kratkom vremenu tako mnogo izgubljeno”, piše autor
uglednog lista.Podsjeda se da su mnogi mladi i talentirani ljudi napustili glavni grad BiH i otišli
u inostranstvo.“U manje od jednog stoljeda, svjetlo koje je sjalo iznad građana Sarajeva je
utihlo. Nada je prazna riječ za sve one koji ne mogu otidi vani. Ali ona hrabra mlada
muzičarka iz rata je napustila Sarajevo kao što mnogi namjeravaju da učine”, piše Charlesa
Ortela.Autor napominje kako se u Americi nikada nisu dogodili “teror i nasilje kakvo je
Sarajevo izdržalo”.“Opsada Sarajeva bila je tako teška da se morate vratiti u Drugi svjetski rat
kako bi pronašli sličnu paralelu u evropskoj historiji. Od tada se nije desilo da je jedna
profesionalna vojska pokrenula kampanju nasilja protiv građana evropskog grada kako bi
smanjila njihov broj strašnim srednjovjekovnim terorom i držedi ih pod konstantnim strahom
od smrti. Zbog napada i opsade nije bilo sigurnog mjesta za građane Sarajeva. Nisu bili
sigurni ni u vlastitom domu, u školi ili bolnici”, piše ”The Washington Times”.
Charles Ortel
The Washington Times 2013
Anadolija Agency
Preporod od 07. aprila 2016. na portalu donosi ovaj tekst:

Zločin
Velikosrpski nacionalistički projekat „Homogena Srbija“, autora Stevana Moljevida,
banjalučkog advokata, (rođen u Rudom) objavljen 30. juna 1941. godine, postao je ideološka
podloga četničkom pokretu Draže Mihailovida. Da bi se plan ostvario potrebno je „istrebiti i
proterati muslimane“, koji su temeljno tkivo i baštinici bosanske samosvijesti. Ved sredinom
1941. g. plan se počeo realizirati na prostoru Sandžaka i jugoistočne Bosne masovnim
ubistvima Bošnjaka, pljačkama, protjerivanjem i paljevinom domova. Kako bi se samo
92
donekle shvatile razmjere zločina, možda je najbolje citirati izvod iz presude Draži
Mihailovidu.
„U decembru 1941. g. i tokom januara 1942. g. četnici su poklali preko 2000 muslimana-ljudi,
žena i dece iz okoline Foče, Goražda i Čajniča. Klanja su vršili i na mostovima na Drini u Foči i
Goraždu;
augusta 1942. g. Mihailovidevi četnici pod komandom Petra Badovida prilikom zauzeda Foče
zaklali su u Foči i u selima koja se skupa nazivaju Bukovica oko 1000 lica muslimanske
veroispovesti, među kojima je bilo oko 300 žena, dece i staraca;
augusta 1942. g. na terenu oko Ustikoline i Jahorine (istočna Bosna) Mihailovidevi četnici pod
komandom Zaharija Ostojida i Petra Badovida, zaklali su oko 2500 lica muslimanske
veroispovesti, a sela popalili;
u februaru, 1943. g. četnici pod komandom Zaharija Ostojida, Petra Badovida, Pavla Đurišida,
Voje Lukačevida, Vuka Kalaitovida i drugih, u srezovima pljevljanskom, čajničkom i fočanskom
zaklali su 1200 muškaraca i 8000 staraca, žena i dece i opljačkali i spalili 2000 domova.“
Akademik Vladimir Dedijer je, prikupljajudi građu za svoju knjigu „Genocid nad Muslimanima
1941-1945“ (Svjetlost 1990. g.), došao do spiska preko 5500 žrtava (ime, prezime, očevo ime)
samo za opdine Foču, Goražde i Čajniče. Za više od 3000 nije bilo mogude prikupiti podatke
jer su nestala cijela sela, a bilo je prošlo više od 45 godina od zločina. Titove komunističke
vlasti nisu dozvoljavale da se zločin-genocid nad Bošnjacima istražuje i da se o tome javno
govori, a vidjedemo i zašto. Antun Miletid u uvodu u gore pomenutu knjigu prezentira
depešu četničkog komandanta Zaharija Ostojida pred napad na Foču 19. augusta 1942.
godine: „U Foči ima svega i svačega pa se nadam dobrom plenu... ovo likvidiranje-ubijanje
treba biti isključivo kamom- koljite jer treba štedeti municiju.“ Postoji niz autentičnih
svjedočenja preživjelih žrtava s opisom jezivih zločina od kojih izdvajam samo dio. Alija
Pašalid (cijeli život u tajnosti prikupljao podatke i dokumentovao zločine na području Foče):
„Iste nodi (06.02.1943.) četnici su u selu Cagaridima spalili u štali Čauševid Hasana 18 osoba iz
familije Čauševid. U selu Somuni 07.02.1943. četnici su zatvorili u kudu Alije Somuna i spalili
41 osobu iz familije Somun. Isti dan su u Lađevcima u štali Halima Vahide spalili 30 osoba... u
Pratvi u kudi Omera Čauševida 28 osoba...“
Kurspahid Mehmed opisuje događaje u selu Koritnik, opdina Višegrad, koje su zauzeli četnici
u septembru 1942. g. „Vuko Medenica (komandir) zapovijedio je da rođaku Kurspahid
Mehmedu zgule kožu s lica... dvojica su odmah pristupila oborili su Mehmeda te onako
tupim noževima najprije mu rezali kožu ispod cijelog lica a onda počeli guliti, te skupa s
mesom tj. mišidima na licu, nosom i ušima zgulili i prevrnuli preko glave... Mehmed se svo
vrijeme krivio i vrištao od užasa i bolova. Onda je Medenica naredio Mehmedu nako
zguljenom da pokaže kako se Bogu moli. Pa kada je Mehmed prikazujudi molitvu pao na
zemlju jedan od one dvojice koji su ga derali usadio mu je nož u leđa od čega je Mehmed
nakon užasnog krivljenja umro. Onda je došao red na Spahid Meha...“ (V. Dedijer „Genocid
nad muslimanima 1942-1945“). „Ima slučajeva da se nad jednom ženom ili djevojkom
izmjenjalo i po 50 četnika (silovatelja)“(isto). Ili o monstruoznom ubistvu fočanskog
muderisa, hafiz ef. Muhameda Bjelana, prvog dana Kurban - bajrama (28.12.) 1941. godine:
„Pošto se vratio iz džamije i obilaska mezarja došli su četnici i naredili ocu da se spremi jer
hode da ga zakolju kao kurban. Otac se opremio, obukao crno džube, ahmediju i uzeo Kur'an,
upravo onako kako je nekada išao u džamiju...“ Salko Rušpa: „Bio sam sakriven i gledao kako
cestom niz Donje Polje gone hodžu Bjelana. Tukli su ga i mučili... gurali su ga, ispadao mu je
Kur'an, a on se saginjao i uzimao ga. Otjerali su ga i zaklali na mostu.“ (F. Muftid: Foča 1470-
1996 god.).
93
Partizani i četnici
Veoma je interesantno da tokom cijelog rata Titovi partizani nisu niti jednom ozbiljno napali
četničke položaje na širem području Foče i gornjeg toka rijeke Drine. Partizani su prvi put u
Foču ušli 20. januara 1942. g., skoro bez četničkog otpora, a čim su italijanske snage jačine
jednog puka (Dedijer u svom Dnevniku) napravile pokrete iz pravca Goražda i Čajniča
napustili su je bez borbe, ostavljajudi nezaštideno bošnjačko stanovništvo koje im je ukazalo
gostoprimstvo, a naročito promrzlim partizanima poslije prelaska preko Igmana. Iako su bili
svjedoci stravičnog zločina kojeg su učinili četnici (zatekli su stotine leševa oko Drine i
Dehotine), partizanske vlasti nisu provele nikakvu ozbiljnu istragu, nisu zabilježili izjave
preživjelih, nisu ni pokušali kazniti zločince, od kojih se vedina slobodno kretala (bez oružja i
obilježja). Kakav je odnos partizana bio prema četnicima možda najbolje govori zapis u
Dnevniku V. Dedijera koji navodi: „Partizani zarobili i razoružali 200 četnika koje smo onda
pustili-zavedeni domoroci.“ Četničke jedinice mahom su bile sastavljene od lokalnih
pravoslavaca, dok je oficirski kadar bio iz Srbije. Ali i partizansko rukovodstvo, vojno i
političko, pa i najvedi broj vojnika, u to vrijeme bili su, također iz Srbije. Tada se u Foči od
razvojničenih četnika formiraju tzv. dobrovoljački odredi. Umjesto zločinaca, partizani u Foči
hapse vedi broj uglednih Bošnjaka (nije teško zaključiti ko je sačinio spisak), od kojih je
jedanaest pogubljeno pod optužbom da su kao kulaci izrabljivali narod i sarađivali s
ustašama, a među njima je bio Sulj-beg Čengid, legalno izabrani načelnik opdine Ustikolina. U
Ustikolini je također, pod istom optužbom ubijeno nekoliko istaknutih građana, među kojima
Mustafa Omerbašid, ugledni trgovac.
(Preporod od 07. aprila 2016.)
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
KAZUJ DRINO
Drino vodo, ja do tebe dođoh.
Da te pitam, što si zanijemila?
Da se nisi s nekim zavadila?
K'o da stojiš, nit žuboriš nit romoriš!
Oko tebe, ne pjevaju ptice?
Niti ima, mlade djevojčice?
Da porani, lice da umije
u đugume, vodu da nalije...
Dušman mi je ptice preplašio!
Bistru vodu, opet zamutio!
Ved odavno, ne pjevaju ptice
niti ima, mlade djevojčice!?
Proljede je, ništa ne behara!
Nema sunca, niti ima sjaja.
Nema pjesme, da zapjeva neko
sve je pusto, sve je predaleko...
Nisveta Skejovid
105
„Za turiste je Foča zgodna polazna tačka u krajeve divlje romantike na gornjoj Drini: u
Sutjesku, Zelengoru, na planine Volujak, Maglid i Ljubišnju“ napisao je Dragutin J. Deroko u
monografiji „ Drina“.
Opštinu Foča čini 95 naseljenih mjesta organizovanih u 22 mjesne zajednice (MZ). Prema
posljednjem popisu stanovništva iz 1991. godine, opština je imala 40.513 stanovnika, od
čega 20.898 Bošnjaka, 18.339 Srba, 104 Hrvata i 1.172 Ostalih. Za vrijeme i nakon rata došlo
je do značajnih promjena u demografskoj strukturi opštine, a trenutni broj stanovnika je za
oko 33% manji u odnosu na posljednji popis stanovništva.
Bošnjaci su prije rata bili vedinsko stanovništvo u opštini Foča, a danas je etnička struktura
bitno izmijenjena, te u ukupnom broju stanovnika Srbi učestvuju sa 86,2%, a Bošnjaci sa
13,5%.
Ako uporedimo trenutnu strukturu stanovništva sa strukturom stanovništva iz 1991. godine,
možemo zaključiti da je došlo i do promjene u udjelu urbanog i ruralnog stanovištva u
ukupnom stanovništvu na području opštine, te da se broj stanovnika u ruralnim dijelovima
opštine značajno smanjio.
106
Ne dozvolimo da više ikada u redovima čekamo milost koljača!
Pričajmo svojim potomcima o agresiji i genocidima, budimo ponosni i odlučni i nikada više ne
dozvolimo da stojedi u redovima čekamo milost koljača!
107
KAKO SRBI DOČEKUJU GOSTE: Sjedamo li se kako su ubili Murata Badida na polaganju
kamena-temeljca za Ferhadiju???
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128

NEZASITOST

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

NEZASITOST

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NEZASITOST

- izbor tekstova sa portala focanskidani, flickr-a i facebooka

Dragi moji Bošnjaci

Imao sam dvadeset i jednu godinu

Odjednom je u naše selo stiglo preko stotinu četnika - fašista

Dok sam gorio

Dok sam ja gorio

Od bolova sam ispuštao jake krike

Kada su me skinuli izgorjelog, pola ugljenisanog

Znate li da su četnici – fašisti

Ja, Ahmid Miralem

Nešto du vas pitati, iskreno mi recite:

Dragi moji Bošnjaci

Dragi moji Bošnjaci

Partizani su zauzeli Foĉu, 20. januara 1942. godine, pošto su prethodno

„Istrebljenjem muslimana ispunila bi se želja srpskog stanovništva da

Sa istim zahtjevom pojedinaĉno su se reisu-l-ulemi obratili 25. novembra 1941.

U arhivskoj graĊi Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini iz perioda Drugog

U tom pismu proĉelnik politiĉkog odjela dr.V.Rieger obavještava reisa o odluci

Nakon što su Talijani licemjerno predali Foĉu i Bošnjake na milost i nemilost

Istog dana, 05.decembra, održan je javni zbor pod geslom „Oslobodilaĉka i

Ubrzo nakon toga, ĉetnici su ubili domobrane koje su prethodno zarobili

Sve radnje su otvoreno i legalno ĉetnici opljaĉkali, a zatim su prepuštene

Za muslimane je nastalo oĉajno stanje, jer je ubijanje bilo nastavljeno. Kuće

„Sve ĉetniĉke jedinice, grupe, pa i svaki pojedinac Srbin dužni su da vrše

To uputstvo je primijenjeno i u sluĉaju Dragoĉave. Uz pljaĉku i premetaĉinu

Uslijedile su instrukcije Draže Mihajlovića ĉetnickim komandama, na osnovu

S verom u Boga za kralja i otadžbinu!

Ovo pismo je proĉitano na konferenciji muslimanskih predstavnika održanoj

[izlog knjige] Srpski zloĉini nad Bošnjacima-muslimanima 1941.-1945.

više o genocidu nad muslimaniima 1941. – 1945. možete proĉitati na:

Genocid nad Muslimanima Dedijer.pdf

Njegovanje kulture nasilja

Preporod od 07. aprila 2016. na portalu donosi ovaj tekst:

You might also like