FILDIS-18: Filipino sa Iba't Ibang Disiplina
edukadong Pilipino at sa masang Pilipino”
MODYUL 2 - FILIPINO BILANG WIKA AT
LARANGAN
Aralin 1 – Filipino Bilang Wikang Pambansa
 Artikulo XIV Konstitusyong 1987 ang legal na batayan
ng konsepto ng Filipino bilang wikang pambansa.
 ang magkarugtong na gampanin nito bilang wika ng
opisyal na komunikasyon
 bilang wikang panturo ng Pilipinas
Seksyon 6. - Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino.
Samantalang nalilinang, ito ay dapat payabungin pa salig sa
umiiral na mga wika ng Pilipinas at sa iba pang mga wika.
Alinsunod sa mga tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat
na maaaring ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng mga
hakbangin ang pamahalaan upang ibunsod at puspusang
itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal
na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang
pang edukasyon.
Seksyon 7. Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at
pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino at,
hangga‟t walang ibang itinatadhana ang batas, Ingles. Ang
mga wikang panrehiyon ay mga pantulong na mga wikang
opisyal sa mga rehiyon at magsisilbi na pantulong na mga
wikang panturo roon. Dapat na itaguyod nang kusa at
opsyonal ang Espanyol at Arabic.
 Malinaw sa nasabing probisyong pangwika sa
Konstitusyon na primus inter pares o nangunguna sa
lahat ng magkakapantay (first among equals) ang
wikang Filipino bilang wikang pambansa sa kontekstong
multilinggwal at multikultural ng Pilipinas.
 dapat bigyang prayoridad sa pambansang antas ang
paggamit ng wikang Filipino.
 dapat patuloy ring ginagamit sa iba‟t ibang tiyak na
konteksto ang iba pang wika ng Pilipinas (halimbawa,
bilang wikang pantulong o auxiliary languages sa mga
paaralan sa iba‟t ibang rehiyon).
 Ang kahalagahan ng paggamit ng wikang pambansa sa
mga paaralan ay pinatitibay ng pangangailangan ng
pagkakaisa ng mamamayan ng bansa tungo sa pagkakamit
ng mga layuning para sa kapakanang panlahat.
 Ipinaliwanag sa pamphlet na “Madalas Itanong sa Wikang
Pambansa” (Almario, 2014) na inilabas ng Komisyon sa
Wikang Filipino (KWF) ang kahalagahan ng pagkakaroon
ng wikang pambansa sa pamamagitan ng pagbibigay-diin
sa papel ng wikang pambansa sa mabilis pagkakaunawaan
at pagpapasibol ng “damdamin ng pagkakaisa” sa mga
mamamayan sa arkipelagong may humigit –kumulang
149 na “buhay” na wika, ayon sa “Linguistic Atlas ng
Filipinas (KWF, ©2015), at sa papel nito bilang isa sa
mahahalagang pambansang sagisag na sumasalamin sa
pagkabansa at kaakuhan ng mga Pilipino.
 Alinsunod sa Konstitusyong 1987, malinaw rin na ang
Ingles ay pangalawang wikang opisyal lamang na
maaaring alisan ng gayong status ng Kongreso kung
nanaisin nila. Samakatwid, habang ang Filipino ay „di
maaaring tibagin at alisin bilang wikang opisyal, ang
Ingles ay maaaring alisin anumang panahong naisin ng
Kongreso.
 Ibinuod ni Atienza (1994) sa artikulong “Drafting the
1987 Constitution the Politics of Language” ang mga
praktikal na kahalagahan ng Wikang Pambansa sa isang
bansang gaya ng Pilipinas na dati‟y kolonya, laban sa
dominasyon ng wikang banyagang gaya ng Ingles. Aniya,
“…ang paggamit ng mga wikang dayuhan, lalo na ng
Ingles, ay nagbunsod ng mabagal na pag-unlad
(underdevelopment) hindi lamang ng mga wika sa
Pilipinas kundi maging ng mabagal na pag-unlad ng
pambansang kultura at identidad.”
 “ang Ingles ay naging hadlang na naghihiwalay sa mga
 “ang mga wika sa Pilipinas at mula sa iisang pamilya ng
wika; kaya‟t posibleng makabuo ng isang wikang
pambansa mula sa mga wikang ito. At huli, ang wikang
pambansa ay kahingian (prerequisite) sa pagkikintal ng
nasyonalismo, pagbubuo ng pambansang pagkakaisa at
pagbubunsod ng pambansang paglaya, at pagtataguyod ng
demokrasya at ng partisipasyon ng sambayanan sa
proseso ng pagbubuo ng at pagpapaunlad sa bansa.”
 Nangangahulugan ito na ang pagkakaroon ng wikang
pambansa ay pagkakaroon ng wikang mabisang tinig ng
ordinaryong mamamayan, wikang tulay sa komunikasyon
ng iba‟t ibang pangkat etnolingguwistiko sa isang
arkipelagong mayaman sa mga wika at may dibersidad sa
kultura, at wikang epektibong magagamit sa pananaliksik
na makabuluhan sa karanasan at pag-unlad ng buhay ng
mamamayan sa lipunang gumagamit ng wika.
Aralin 2 – Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng
Pananaliksik
 Ang inklusyon ng Filipino at Panitikan sa kurikulum ng
Kolehiyo ay patakarang tumutupad sa mga nasabing
probisyong pangwika ng Konstitusyong 1987 hinggil sa
pagiging pangunahing wikang panturo ng wikang
pambansa na kanya-kanyang ipatupad nang hakbang-
hakbang.
 Napatunayan nang ibang wikang kamag-anak ng Filipino
- gaya ng Bahasa Melayu at Bahasa Indonesia – na
kayang-kayang gawing wikang panturo sa lahat ng antas
at larangan ang isang wikang pambansang hindi Ingles o
anupamang wikang kolonyal.
 Praktikal ang paggamit ng wikang pambansa bilang
wikang panturo. Sa pamamagitan nito ay mabilis
magkakaunawaan ang mga mamayan at mas mabilis at
mas malinaw rin na magkakapalitan ng ideya, at kung
gayon, mas mabilis din ang magiging implementasyon ng
mga planong mapagkakasunduan.
 Kung naiintindihan ng mga Pilipino ang mga programang
primetime na popular sa buong bansa, tiyak na kayang-
kaya rin nilang gamitin ang Filipino bilang wika ng
pagkatuto at intelektwal na diskurso.
 Dapat isabalikat ang lubusang paggamit ng wikang
Filipino bilang wika ng opisyal na komunikasyon ng
gobyerno, alinsunod sa Konstitusyong 1987. Masasabing
ganap na ang pagiging wikang opisyal ng Filipino kapag
dumating ang panahon na lahat ng mga panukalang batas
sa Kongreso at Senado, lahat ng mga desisyon ng Korte
Suprema, at lahat ng dokumento at talakayan ng gobyerno
ay nasa wikang pambansa na.
 Ayon nga kay Gimenez Maceda (1997) ang wikang
pambansa ang wikang higit na makapagbibigay-tinig at
kapangyarihan sa mga tagawalis, drayber, tindero at
tindera, at iba pang ordinaryong mamamayan ng bansa na
gumagamit nito, at kaugnay nito, ang paggamit ng
Filipino bilang wika ng pananaliksik at akademikong
diskurso ay makapagpapalawak sa kaalaman at makapag-
aalis sa agwat na namamagitan sa mga intelekwal at sa
masa.
 binigyang-diin naman ni Constantino (2015) na “ang
wikang Filipino ay wikang mapagpalaya. Ito ang
magiging wika ng tunay na Pilipino,” wikang lilikha at
huhubog ng mga Pilipinong may tiwala sa sariling
kakayahan, wikang makapagpapaunlad sa sariling paraan
ng pag-iisip, hindi gaya ng wikang dayuhan na kapag
ipinilit at binigyang-prayoridad ay nagiging “sagabal sa
pag-iisip,” kaya‟t “ang pag-iisip ay nababansot o
nababaog at magbubunga naman ng kulturang bansot.”
 hangad ni Constantino na pukawin ang “malikhain,
mapanuri, at mapagbuod na kaisipan” ng mga Pilipino,
alinsunod sa karanasan ng Hapon, Taiwan, South Korea at
iba pang bansang “umunlad nang husto” sa pamamagitan
ng paggamit ng wikang sarili sa edukasyon at iba pang
larangan.
 Sa panahon ng globalisasyon – ng pandaigdigang sistema
ng malayang kalakalan o free trade na isinasagawa sa
pamamagitan ng pag-alis ng taripa (buwis sa imported na
produkto.) – nananatiling mahalagang panangga sa
daluyong ng kultural na homogenisasyon (ang paglamon
ng kulturang Kanluranin sa lokal na kultura, ang wika ng
bayan, ang sariling atin.)
 Madalas na sinasabi ng mga promotor ng globalisasyon
gaya ng mga multinasyunal na institusyon tulad ng World
Bank at World Trade Organization na “daigdig na walang
hangganan” o borderless world ang layunin ng
pandaigdigang sistemang ito.
 Ayon sa kanila, layunin ng globalisasyon na buuin ang
isang daigdig ng mga bansang malayang nagpapalitan ng
produkto, kultura, at tao. Mobilidad (kalayaang
magpalipat-lipat ng teritoryo o bansa) ng tao, produkto, at
kapital (puhunan) ang pangunahing doktrina ng
globalisasyon. Sa pagsusuri naman ng mga kritiko,
negatibo ang epekto ng globalisasyon sa mga wika at
kultura ng marami-raming bansang hindi maimpluwensya
sa arenang global
 Ayon nga kay Lumbera (2003) sa espasyo ng sariling
wika at panitikan maaaring harapin at labanan ang kultura
ng globalisasyon upang kalusin ang negatibong bisa nito
sa lipunang Filipino. Hindi dapat magbunga ang
globalisasyon ng panibagong pagkaalipin para sa
sambayanan. Nakalangkap sa wika at panitikang katutubo
ang pinagdaanang kasaysayan ng sambayanang lumaban
sa pananalakay at pang-aalipin ng kolonyalismong
Espanol at Amerikano.
 Sa tuwing pinagyayaman ang wika at panitikang
katutubo, may lakas na pinakikilos sa kalooban ng
Filipino, na magagamit na panlaban sa pang-aakit ng
globalisasyon.
 Narito ang kahalagahan at adhikain ng mga naunang
henerasyon na hindi kayang burahin ng Utopiang pangako
ng “borderless world.” Nasa pagtayo natin at paggigiit sa
makabayang pagtangkilik sa ating wika at kultura ang
lakas na maibabangga natin sa globalisasyon, na
naglalayong patagin ang landas patungo sa walang-sagwil
na pagpasok ng kapitalismong global sa ating ekonomiya
at politika.
Sa panahong pinipilit tayong Ingles lamang ang pahalagahan,
dapat nating alalahanin na ang Filipino ang wika ng ating
pagkatao, ng ating kaluluwa – ang wikang higit na
makapagpapahayag ng ating mga saloobin at hinaing.
 Para kay Lumbera, Ang wika at panitikan natin ay buhay
na katibayan ng ating kultura at kasaysayan.
Ipinapagunita nito na mayroon tayong mga karanasan at
kabatirang natamo sa ating pagdanas ng kolonisasyon at
sa ating ginawang paglaban sa paghahari ng mga
dayuhan. Hindi natin tinatanggihan ang paghatak ng
hinaharap kung iyon ay magdadala sa atin sa tunay na
pag-unlad. Subalit ang identidad ng isang sambayanan ay
hindi naisusuko nang gayon-gayon lamang. Nakatatak ito
sa kamalayan hindi ng iisang tao lamang kundi sa
kamalayan ng buong sambayanan.Kung hinihimok tayo
ng globalisasyon na magbagongbihis, itinuturo naman ng
ating kasaysayan na ang pinagdaanan natin bilang
sambayanan ay laging nagpapagunita na may sariling
bayan tayo, may minanang kultura at may banal na
kapakanang dapat pangalagaan at ipagtanggol kung
kinakailangan. Sandatahin natin ang ganyang kamalayan
tungo sa ikaluluwalhati ng Filipino bilang nagsasariling
bayan.
 Mahalagang bahagi ng makabayang edukasyon ang pag-
aaral ng sariling wika at panitikan sapagkat ang wikang
sarili ang magbibigay-daan sa edukasyong nakatuon sa
paglutas ng mga problema ng bansa.
 Tulay rin ito sa malapit na ugnayan at pakikipagtulungan
ng mga guro, estudyante, mananaliksik, at intelektwal sa
pagsusuri at pagpapabuti sa sitwasyon ng mga komunidad
ng mga ordinaryong mga Pilipino.
 Sa pamamagitan ng sistema ng edukasyong nakasentro sa
paghuhubog ng mga mamamayang may mataas na antas
ng kasanayan na makapag-aambag sa pambansang
kaunlaran. Matitiyak ang magandang kinabukasan ng
bansa. Nagsisimula sa pagpapahalaga natin sa sarili
nating wika at kultura, at sa pag-aaral ng ating sariling
kasaysayan, ng mga suliranin sa ating lipunan, ang
pagbubuo ng mahahalagang adyenda sa pananaliksik.
Aralin 3 – Filipino Bilang Larangan at Filipino sa iba’t
ibang Larangan
 Araling Pilipinas, Araling Pilipino, Araling Filipino,
Filipinolohiya, Philippine Studies; iba-iba man ang
katawagan, ang ubod ng terminolohiyang ito‟y tumutukoy
sa Filipino bilang larangan, bilang isang disiplina na sa
esensya ay interdisiplinaryo o nagtataglay ng “mahigpit
na ugnayan at interaksyon ng dalawa o higit pang
disiplina upang makamit ang higit na paglilinaw at pag-
unawa hinggil sa isang partikular na usapin”
(Guillermo,2014).
 Sa artikulong “Intelektwalismo sa Wika,” nilinaw ni
Constantino (2015) ang kahalagahan ng ganap na
intelektwalisasyon – ng paggamit ng Filipino sa iba‟t
ibang larangan – tungo sa pagpapaunlad hindi lamang ng
wikang Filipino, kundi ng kaisipang Pilipino mismo: “
 Ang wika ay mas mabilis na uunlad kung ito‟y ginagamit
sa seryosong pag-iisip at hindi lamang pambahay,
panlansangan o pang-aliw. Ang wikang katutubo na
yumayabong ay nakatutulong sa katutubong pag-iisip.”
Kaugnay ng pag-unlad ng Filipino bilang larangan at ng
Filipino sa iba‟t ibang larangan, itinala ni San Juan (2017) ang
limang hakbang na “dapat isakatuparan sa ikauunlad ng
panananaliksik mula sa at para sa mga Pilipino:
1. Magpansinan muna tayo bago magpapansin sa iba
 I-cite ang pananaliksik ng kapwa Pilipino. Paano
babasahin ng ibang bansa ang gawang Pilipino kung hindi
rin ito binabasa ng mga Pilipino mismo.
2. Magbuo ng pambansang arkibo ng mga pananaliksik
gaya ng narcis.nl ng Netherlands at diva-portal.org ng
Sweden.
 Sa pamamagitan nito, makatitiyak na madaling mababasa
at maipapalaganap sa buong bansa at sa ibang bansa rin
ang mga pananaliksik ng mga Pilipino.
3. Magdebelop ng mga katiwa-tiwalang translation
software na libreng magagamit para sa mga mass
translations projects.
 Kailangang lansakang isalin ang mga pananaliksik na
naisusulat sa buong mundo tungkol sa Pilipinas para
matiyak na mapakikinabangan ang mga iyon ng mga
Pilipino.
4. Bigyang prayoridad ang Filipinisasyon ng lalong mataas
na edukasyon at ng mga programang gradwado.
 Dahil ito ang makapagtitiyak na ang mga pananaliksik at
eksperto sa ating kapuluan ay may kakayahan nang
makipag-usap, makipagtalakayan at iba pa sa mga
ordinaryong Pilipino na inaasahang makikinabang sa
kanilang mga pananaliksik.
5. Atasan ang lahat ng mga unibersidad na magtayo ng
departamento ng Filipino at/o Araling Pilipinas.
 Ang mga ganitong departamento ang magbibigay ng sapat
na espasyo at maglilinang pa sa mga saliksik kaugnay ng
Filipino at/o Araling Pilipinas sa loob ng bansa.
Ayon kay Flores (2015) may dalawang antas ang
pagpaplanong pangwika: “makro at maykro,” at “may tatlong
dimensyon, kagyat na layunin o bahagi. Ang mga ito ay istatus
na pagpaplanong pangwika, korpus na pagpaplanong
pangwika at akwisisyong pangwika.
  Ang istatus ng pagpaplanong pangwika ang
nagbibigay pansin sa mga tiyak na gamit mula sa
mga wika ng pagkatuto sa mga akademikong gawain
at o intelektwalisasyon, wikang opisyal ng
pamahalaan (korte,lehislatura,ehekutibo), ng negosyo
at iba pang panlipunang institusyon
 ang korpus na pagpaplanong pangwika ay
nakatuon sa pagbubuo/pagbabago/pamimili ng mga
porma o kowd na ginagamit sa pagpapahayag na oral
o nakasulat. Bahagi nito ang mga gawain sa
pagbabago ng ispeling, paglikha o pagbubuo ng mga
salita. Pinagtutuunan naman ng pansin ang
pagpapalaganap ng wika at epekto sa gumagamit ng
wika sa dimensyong akwisisyong pangwika.”
 Ang mga nasabing dimensyon ng pagpaplanong
pangwika ay pawang nag-aambag sa patuloy na
pagsulong ng Filipino at ng intelektwalisasyon nito.
Sa pangkalahatan, bahagi ng antas-makro sa
pagpapalanong pangwika ang pagkakaroon ng
mandatoring asignaturang Filipino sa kolehiyo,
habang bahagi naman nga antas-maykro sa
pagpaplanong pangwika ang aktwal na
implementasyon ng gayong patakaran sa bawat
unibersidad.
MODYUL 3 – REBYU SA MGA BATAYANG
KAALAMAN SA PANANALIKSIK
Lesson 1: Batayang Kaalaman sa Pananaliksik
Kahulugan ng Pananaliksik Batay sa Iba’t ibang Awtor
Ayon kay GOOD (1963) ang pananaliksik ay isang
maingat, kritikal , disiplinadong pagsisiyasat sa pamamagitan
ng iba‟t ibang pamamaraan o teknik batay sa kalikasan o
kalagayan ng natukoy na suliranin tungo sa paglilinaw o
pagbibigay kasagutan.
Binigyang kahulugan naman ni AQUINO (1974) na ang
pananaliksik ay isang sistematikong paghahanap sa mga
mahahalagang impormasyon hinggil sa isang tiyak na paksa o
suliranin.
Sinabi nina MANUEL AT MEDEL (1976) na ang
pananaliksik ay isang proseso ng pangangalap ng mga datos o
impormasyon upang malutas ang isang partikular na suliranin
sa isang siyentipikong pamamaraan.
Hango naman sa kahulugang ibinigay ni PAREL (1966)
ay halos kahawig ang pagpapakahulugan nito sa pananaliksik.
Ito isang sistematikong pag-aaral o imbestigasyon ng isang
bagay sa layuning masagot ang mga katanungan sa nasabing
pananaliksik.
Binigyang kahulugan naman nina E. TRECE AT J.W.
TRECE (1973) na ang pananaliksik ay isang pagtatangka
upang makakuha ng mga solusyon sa mga suliranin. Idinagdag
pa nila na ito ay isang pangangalap ng mga datos sa isang
kontroladong sitwasyon para sa layunin ng prediksyon at
eksplanasyon.
Bilang paglalagom sa mga ibinigay na kahulugan, ang
pananaliksik ay isang pag-aaral hinggil sa mga suliraning
nais bigyan ng linaw at pagpapaliwanag.
Layunin ng Pananaliksik
Ilan sa mga naitala nina CALDERON AT GONZALES
(1993) mga layunin ng isang pananaliksik:
 Upang makadiskubre ng mga bagong kaalaman hinggil sa
mga batid ng penomena.
 Upang makakita ng mga sagot sa mga suliraning hindi pa
ganap na nalulutas ng mga umiiral na metodo at
impormasyon.
 Mapagbuti ang mga umiiral na teknik at makadebelop ng
mga bagong instrumento o produkto.
 Makatuklas ng hindi pa nakikilalang substances at
elements.
 Upang maunawaan ang kalikasan ng mga dati nang
kilalang substances at elements.
 Makalikha ng mga batayan ng pagpapasya sa kalakalan,
industriya, edukasyon, pamahalaan at iba pang larangan.
Katangian ng Pananaliksik
1. Sistematiko. May sinusunod itong proseso o
magkakasunod na mga hakbang tungo sa pagtuklas ng
katotohanan,solusyon ng suliranin, o ano pa mang
nilalayon sa pananaliksik.
2. Kontrolado. Lahat ng mga baryabol na sinusuri ay
kailangang mapanatiling konstant. Sa madaling salita
,hindi mo dapat baguhin , anomang pagbabagong
magaganap sa asignatura na pinag-aaralan ay maiuugnay
sa eksperimental na baryabol. Ito ay kailangan lalo na sa
mga eksperimental na pananaliksik.
3. Empirikal. Kailangan ang mga pamamaraang ginamit
ng mananaliksik ay katanggap-tanggap sa pamamagitan
ng mga ilalahad na mga datos na nakalap.
4. Mapanuri. Ang mga datos na nakalap ay kailangang
suriin ng kritikal upang hindi magkamali ang
mananaliksik sa paglalapat ng interpretasyon sa mga
datos na kanyang nakalap.
5. Obhetibo, Lohikal at Walang Pagkiling. Lahat ng
tuklas o findings at mga kongklusyon ay kailangang
lohikal na nakabatay sa mga empirikal na datos at
walang pagtatangkang ginawa upang baguhin ang resulta
ng pananaliksik. Walang puwang dito ang mga
pansariling pagkiling.
6. Gumagamit ng mga Kwantetibo at Estadistikal na
Datos. Ang mga datos ay dapat mailahad sa
pamamaraang numerikal at masuri sa pamamagitan ng
mga estadistikal na tritment upang matukoy ang kanilang
gamit at kahalagahan.
7. Orihinal na Akda. Maliban sa historikal na
pananaliksik, ang mga datos na nakalap ng mga
mananaliksik ay sarili niyang tuklas at hindi mula sa
panulat, tuklas o lathala ng ibang mananaliksik.
8. Isang Akyureyt na Imbestigasyon, Obserbasyon at
Deskripsyon. Bawat aktibidad na pananaliksik ay
kailangang maisagawa ng tumpak o akyureyt nang ang
tuklas ay humantong sa pormulasyon ng mga
siyentipikong paglalahat.
9. Matiyaga at Hindi Minamadali. Ang pananaliksik na
minadali at ginawa nang walang pag-iingat ay
kadalasang humahantong sa mga hindi matitibay na
kongklusyon at paglalahat.
10. Pinagsisikapan. Walang pananaliksik na naisagawa
nang walang pagsisikap. Kailangan itong paglaanan ng
panahon, talino at sipag upang maging matagumpay.
11. Nangangailangan ng Tapang. Kailangan ng tapang ng
isang mananaliksik sapagkat maaaring makaranas siya
ng hazards at discomforts sa kanyang pananaliksik.
12. Maingat na Pagtatala at Pag-uulat. Lahat ng datos na
nakalap ay kailangang maingat na maitala. Ang maliit na
pagkakamali ay maaaring makaapekto sa mga tuklas ng
pananaliksik.
Katangiang Dapat Taglayin ng Isang Mananaliksik.
1. Masipag. Kailangan niyang maging masipag sa
pangangalap ng mga datos at pagsisiyasat sa lahat ng
anggulo at panig na pinapaksa ng pananaliksik. Hindi
maaaring doktorin ng mananaliksik ang resulta ng
kanyang pananaliksik.
2. Matiyaga. Kakambal ng sipag ang tiyaga. Kailangang
maging pasensyoso ang isang mananaliksik sa
pangangalap ng datos.
3. Maingat. Sa pagpili at paghimay-himay ng mga
makabuluhang datos, kailangang maging maingat ang
 isang mananaliksik. Lalo na sa dokumentasyon o sa
pagkilala sa pinagkunan ng datos at pinagmulan ng ano
mang ideya, ang pag-iingat ay kailangan upang maging
kapani-paniwala ang resulta ng pananaliksik.
4. Sistematiko. Kailangang sundin ng isang mananaliksik
ang mga hakbang nito ayon sa pagkakasunud-sunod.
5. Kritikal/Mapanuri. Ang pananaliksik ay isang
iskolarling gawain. Pinaglalaanan ito ng buhos ng isip.
Samakatwid, kailangang maging kritikal o mapanuri ang isang
mananaliksik sa pag-eeksamen ng mga impormasyon, datos,
ideya o opinyon upang matukoy kung ang mga ito‟y valid,
mapagkakatiwalaan, lohikal at may batayan.
Lesson 2: Plagyarismo
Ang plagyarismo ay pangongopya ng datos, mga
ideya, mga pangungusap, buod at balangkas ng isang akda,
programa, himig at iba pa, na hindi kinikilala ang pinagmulan
o kinopyahan. Ito ay isang uri ng pagnanakaw at
pagsisinungaling dahil inaaangkin mo ang hindi iyo
(Atienza,et al., 1996).
Iba’t Ibang Paraan ng Plagyarismo (Atienza, et al.1996)
1. Kung ginamit ang orihinal na termino o mga salita, hindi
ipinaloob sa panipi o hindi itinala ang pinagkunan.
2. Kung hiniram ang ideya o mga pangungusap at binago
ang pagkakapahayag, ngunit hindi kinilala ang
pinagmulan.
3. Kung namulot ng mga ideya o mga pangungusap mula
sa iba‟t ibang akda at pinagtagni-tagni ang mga ito
ngunit hindi kinilala ang mga pinagkunan.
4. Kung isinalin ang mga termino, ideya, pahayag, at dahil
nasa ibang wika na ay inangkin na at hindi itinala na
salin ang mga ito.
5. Kung ninanakaw ang bahagi ng isang disenyo,
balangkas, himig at hindi kinilala ang pinagkunan ng
“inspirasyon”.
6. Kung ginamit ng isang mananaliksik ang mga datos na
pinaghirapan ng iba at pinalabas niyang siya ang
nagkalap ng mga datos na ito.
Parusang Maaaring Ipataw sa Isang Plagyarista
 Pinakamagaang ng parusa na para sa mga estudyante na
mabigyan ng 5.0 (lagpak na marka) para sa kurso.
 Kung mapatunayan na matindi ang pagnanakaw na
ginawa, maaaring patalsikin ang estudyante sa
unibersidad.
 Kahit nakagradweyt na ang studyante at ilang taon na ang
nakalipas, ngunit natuklasan na ang kanyang pananaliksik
ay kinopya, maaari siyang tanggalan ng digri.
 Maaari ring ihabla ang sino mang nagongopya batay sa
Intellectual Property Rights Law at maaaring
sentensyahan ng multa o pagkabilanggo.
Sa pananaliksik ay may sinusunod na etika. Katulad ito
ng ng ano mang disiplina na may istriktong code of ethics na
ipinatutupad. Sa etika ng pananaliksik, itinuturing na
napakalaking kasalanan ang plagyarismo. Dahil sa kabigatan
ng kasalanang ito, napatalsik ang isang dekano sa isang
unibersidad, natanggalan ng digri ang isang nagtapos na ng
doktorado, nawalan ng kredibilidad ang isang tanyag na
iskolar, hinabla sa korte ang prodyuser ng isang programa sa
telebisyon (Atienza, et al.,1996).
Walang magtitiwala sa isang magnanakaw at sinungaling.
Kung matuklasan na ang isang mananaliksik ay nangopya at
hindi kumilala sa kanyang pinagkunan, sapat na ito upang
mabura ang lahat ng kanyang pinagpaguran. Hindi na kapani-
paniwala ang kanyang saliksik at hindi mapagkakatiwalaan pa
ang kanyang gawain. Parang sinisira na rin nya ang kanyang
pangalan at kinabukasan… Alalahaning kung madali para sa
sinumang estudyante ang mangopya, magiging madali rin para
sa kanya ang gumawa ng korapsyon kung sya ay nagtatrabaho
na (Atienza, et al.,1996).
Lesson 3: Pagpili ng Paksa ng Pananaliksik at Pagpili ng
Batis ng Impormasyon
Pagpili ng Paksa ng Pananaliksik
Dakila na ang pananaliksik sa sarili nitong kahulugan
at kabuluhan, ngunit lalong mailalatag ang halaga ng
pananaliksik kung isasaalang-alang ang pangangailangan ng
lipunang kinalulugaran nito. Sa Pilipinas, isang lipunang
dumanas ng mahabang kasaysayan ng pananakop at ngayon ay
dinadaluyong ng globalisasyon, nanatiling bansot at nakaasa
ang mga siyentipikong pananaliksik ng iba‟t ibang larangan sa
mga banyagang kaalaman. Nananatiling hamon para sa mga
Pilipinong iskolar at mananaliksik ang pagbuo ng kalinangan
sa pananaliksik na nagmumula at ginagabayan ng sariling
karanasan, umuugat sa aral ng kasaysayan, at nagsisilbi para
sa sambayanan. Sa ganitong konteksto, Malaki ang
pangangailangang paunlarin ang maka-Pilipinong
pananaliksik na may mga katangiang naiiba sa tradisyonal na
pananaliksik mula sa Kanluran.
Katangian ng maka-Pilipinong pananaliksik ( Sicat- De
Laza, 2016)
1. Ang maka-Pilipinong pananaliksik ay gumagamit ng
wikang Filipino at/o mga katutubong wika sa Pilipinas at
tumatalakay sa mga paksang mas malapit sa puso at isip
ng mga mamamayan.
2. Pangunahing isinasaalang-alang sa maka-Pilipinong
pananaliksik ang pagpili ng paksang naaayon sa interes at
kapakipakinabang sa sambayanang Pilipino.
3. Komunidad ang laboratoryo ng maka-Pilipinong
pananaliksik.
Mula sa gabay sa pamimili ng paksa para sa maka-Pilipinong
pananaliksik, narito naman ang ilang batayang kaalaman na
dapat isaalang alang sa wastong pamimili at paglilimita ng
paksa. Bago mo tuluyang buuin ang tanong ng pananaliksik
na gagabay sa buong pag-aaral, makabubuting sagutin mo
muna ang mga sumusunod na tanong:
1. May sapat bang sanggunian na pagbabatayan ang
napili mong paksa?
2. Paano mo lilimitahan o paliliitin ang isang paksa na
malawak ang saklaw?
3. Makapag-aambag ba ako ng sariling tuklas at
bagong kaalaman sa pipiliing paksa?
4. Gagamit ba ng sistematiko at siyentipikong paraan
upang masagot ang tanong?
Pagpili ng Batis ng Impormasyon
Ang akademikong pagsulat ay kinakailangang
nakabatay sa malalim at malawak na batis ng impormasyon.
Tunghayan mo ang mga gabay kung paano ka mamimili ng
sanggunian bilang mananaliksik:
1. Tiyaking mo kung ito ay akademikong sanggunian.
Obhektibo ang mga akademikong sanggunian at may
layuning sipatin ang isang paksa sa patas na paraan nang
hindi isinasawalang bahala ang mga alternatibong
pagsusuri.
2. Tukuyin mo ang uri ng sanggunian. Ang mag artikulo
sa journal , aklat, at edukasyonal na ulat ay mga
karaniwang uri ng akademikong sanggunian. Maaaring ito
ay nakalimbag o online. Ang mga akdang ito, nalimbag
man o online, ay dumadaan sa editoryal na proseso bago
mailathala.
3. Alamin mo kung ito ay primarya o sekondaryang
sanggunian. Ang mga primaryang sanggunian ay
mahalaga sapagkat nagpapakita ito ng mga direkta at
orihinal na ebidensya .Maaari ring gamitin ang mga
sekondaryang sanggunian upang makapagpayaman sa
pagsulat ng artikulo.
Lesson 4: Pagbabasa, Pagsulat ng Paraphrase, Abstrak at
Rebyu, Presentasyon at Publikasyon ng Pananaliksik at
Akademikong Publikasyon
Ang kritikal na pagbabasa ay napakahalagang aspekto o
kasanayan sa pananaliksik. May iba‟t ibang kasanayan sa
pagbasa na dapat mong paunlarin bilang isang mananaliksik:
1. Ang paraphrase ay tumutukoy sa muling
pagpapahayag ng ideya ng may-akda sa ibang
pamamaraan at pananalita upang padaliin at
palinawin ito para sa mga mambabasa. Mahalaga ito
sa pananaliksik upang matukoy ang pinagmulan ng
isang ideya o kaisipan at ipahayag ito sa pamamaraan
na makatutulong sa pananaliksik.
2. Ang abstrak ay isang buod ng pananaliksik, tesis, o
kaya ay tala ng isang komperensya o anumang pag-
aaral sa isang tiyak na disiplina o larangan. Ito ay
nakatutulong upang mabilis na makita ng isang
mambabasa ang kabuuang latag ng pananaliksik,
kabilang ang mga layunin at kinalabasan nito.
3. Ang rebyu ay isang uri ng pampanitikang kritisismo
na ang layunin ay suriin ang isang aklat batay sa
nilalaman, estilo, at anyo ng pagkakasulat nito. Ito ay
naglalaman din ng pagtataya o ebalwasyon ng akda
batay sa personal na pananaw ng mambabasa na
nagbibigay ng rebyu.
Presentasyon at Publikasyon ng Pananaliksik
Hindi sa mismong pagsulat nagtatapos ang proseso ng
pananaliksik. Kasing–halaga ng pagbuo nito ang pagbabahagi
sa pamamagitan ng paglalathala o presentasyon. Hindi
kumpleto ang proseso ng pananaliksik kung wala ito. Ito ay
may dakilang layunin na pataasin ang antas ng kaalaman at
kamalayan ng mga taong pinag-uukulan ng pananaliksik.
Mahalaga ang publikasyon at presentasyon ng pananaliksik
upang ibalik sa mga mamamayan ang sistematikong kaalaman
ang nakuha mula sa kanila.
Ayon kay Neal-Barnett (2002), ang susi sa tagumpay ng
pagkakalathala ng isang pananaliksik ay ang pagkakaroon ng
dakilang bisyon o layunin ng mga mananaliksik kung bakit
siya nagsusulat at nananaliksik. May mas mabigat at dakilang
tunguhin ang publikasyon ng pananaliksik na kailangang
panghawakan ng isang mananaliksik upang makamit ang mga
misyon kung bakit siya nananaliksik. Lagpas pa sa mga
praktikal na kapakinabangan mula sa paglalathala ng
pananaliksik, mas mahalagang laging balikan ang mga
makatao at makalipunang tunguhin nito.
Akademikong Publikasyon
Tumutukoy ito sa proseso ng paglalathala ng buod ng
pananaliksik, pinaikling bersyon. o isang bahagi nito sa
pahayagan o pamahayagang pangkampus,conference
proceeding, monograph, aklat o sa mga refereed research
journal. Tulad sa presentasyon ng pananaliksik nilalayon nito
na mahikayat ang lahat ng mananaliksik na maglathala ng mga
pag-aaral sa iba‟t ibang paraan upang maipalaganap o
maibahagi ang resulta ng pag-aaral. Sa akademikong
publikasyon ang pananaliksik ay kailangang dumaan sa Peer
Review. Ang Peer review ay isang proseso kung saan ang
manuskrito o artikulo ay dumaan sa screening o serye ng
ebalwasyon bago mailimbag sa mga jornal. Ang
pinakatanggap at balidong paraan sa akademikong
publikasyon ay mapasama ang pananaliksik sa isang refereed
research journal sapagkat ito ay dumadaan sa tinatawag na
peer review. Ang peer review ay isang proseso ng paglalathala
ng journal.
Tunghayan mo ang mga hakbang sa paglalathala ng
journal
1. Pumili ng angkop na journal para sa iyong
pananaliksik.
2. Basahin ang mga pamantayan ng napiling journal at
magkaroon ng mga back-issue.
3. Rebisahin ang pananaliksik batay sa pamantayan ng
journal.
4. Ipabasa at iparebyu ang artikulo sa iba at muling
rebisahin.
5. Ipasa sa journal ang pananaliksik at antayin ang
feedback.
Iba‟t iba ang uri at pamantayan ng journal ayon sa
larangan o disiplina at mahalagang pumili ng angkop na
journal para sa isang pananaliksik. Kailangang alamin ang
ilang batayang impormasyon tungkol sa journal, lalong-lalo na
ang politikal at teoretikal na pagkiling nito.
Module 4: BATAYANG KAALAMAN SA MGA
TEORYA SA PANANALIKSIK NA AKMA O MULA SA
LIPUNANG PILIPINO
Lesson 1: Mga Diskurso sa Nasyonalismo at Teoryang
Dependensya
Diskurso sa Nasyonalismo
Isa sa mga karaniwang lente ng pagsipat sa mga
pananaliksik ang mga diskurso ng nasyonalismo. Sa
artikulong “ Miseducation of the Filipino” ni Renato
Constantino na malayang isinalin ni Martinez sa Filipino
bilang “ Lisyang Edukasyon ng mga Pilipino” ay sinuri ni
Constantino ang kasaysayan ng edukasyon sa bansa, partikular
ang sitwasyon nito sa panahong direktang kolonya pa ang
Pilipinas. Nilinaw niya na ang nasyonalismo ay hindi lamang
isyung kultural, kundi politikal at ekonomiko rin. Para kay
Constantino, kailangang itransporma ang sistemang pang-
edukasyon ng bansa upang matiyak na makapag-aambag ito sa
pagpapaunlad ng Pilipinas.
Ang eduksyon ng Pilipino ay dapat maging isang
Pilipinong Edukasyon. Dapat itong ibatay sa mga
pangangailangan at adhikain ng bansa. Ang layunin ng
edukasyon ay hindi lamang makalikha ng mga lalake at
babaeng marunong bumasa at sumulat at marunong
magkwenta. Pangunahing layunin nito ang mahubog ang isang
mamamayang may malasakit sa bayan at nauunawaan ang
kanilang pagiging bansa. Isang mamamayang binibigkis ng
layuning paunlarin ang buong lipunan hindi lamang ang kani-
kanilang mga sarili. Oo nga‟t itinuturo sa mga mag-aaral ang
buhay nina Rizal at Bonifacio. Ngunit hindi iniaakma ang
kanilang mga aral sa kasalukuyang suliranin ng ating bayan at
itinuturo ang kanilang buhay bilang mga maikling kwento
tungkol sa mga nakalipas na pangyayari na ikinasisiyang
pakinggan ng mga bata. Ang tungkulin ngayon ng edukasyon
ay iwasto ang maling pananaw na ito. Dapat na natin ngayong
isipin ang ating mga sarili, ang ating kaligtasan, at ang ating
kinabukasan. At hanggang hindi natin inihahanda ang kaisipan
ng mga kabataan sa pagpupunyaging ito, mananatili tayong
mamamayang walang pakialam sa ating bayan na walang
tiyak na patutunguhan at hindi tiyak kung ano ang kasasapitan
sa araw ng bukas.
Marami sa mga isinulat ng mga bayani ng bansa ay
maaaring gamitin sa pagbuo ng mga batayang teoretikal.
Halimbawa, maaaring balikan ang ideya ng nasyonalismo sa
tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” at sanaysay na “Ang
Dapat Mabatid ng mga Tagalog” ni Andres Bonifacio,
gayundin ang “Kartilya ng Katipunan “ at ang sanaysay na
“Ningning at Liwanag” ni Emilio Jacinto. Ang mga pagsusuri
sa mga akda ng mga bayaning Pilipino ay mainam ding
sanggunian para sa mga diskurso hinggil sa nasyonalismo,
gaya ng sanaysay na “Ang Apat na Himagsik ni Francisco
Balagtas” ni Lope K Santos at ng artikulong “Perspektibo,
Realismo at Nasyonalismo” ni Rolando Tolentino.
Teoryang Dependensya (Teoria de la dependencia)
Ito ay nakaugat sa Amerika Latina . Ilan sa mga
kilalang teorista nito sina Raul Prebisch at Theotonio dos
Santos, na kapwa mula sa Amerika Latina. Ayon sa mga
tagapagtaguyod ng teoryang ito, pinagsasamantalahan ng mga
bansang industriyalisado ang mga bansang mahirap sa
pamamagitan ng neokolonyalismo sa ekonomiya, bagay na
malaki rin ang epekto sa sistemang politikal at kultural ng
bansa. Halimbawa, dahil sa pangingibabaw ng kaisipan na
dapat hikayatin ang pagpasok ng dayuhang puhunan o foreign
investment at dahil na rin sa kakulangan ng magagandang
trabaho na may maayos na kita sa Pilipinas ay higit na
pinagtutuunang-pansin ng bansang gaya ng Pilipinas ang
paggamit ng English sa mataas na antas ng edukasyon.
Sa artikulong” Kaisipang Nasyonalista at Teoryang
Dependensya sa Edukasyon: Ideolohikal na Kritik ng
Programang K to 12 ng Pilipinas” ni San Juan (2013) ay
nilinaw ang koneksyon ng mga diskurso sa nasyonalismo at ng
teoryang Dependensya: “…sa pananaw ni Constantino at ng
iba pang nasyonalista, walang saysay ang anomang programa
pang-edukasyon kung hindi nito isinasaalang-alang ang
kaunlaran ng mga mamamayan ng bansa. Walang saysay ang
edukasyong hindi nasyonalista, kahit pa ito‟y sumunod sa
“pamantayang global.” Binigyang-diin ni Constantino na
hanggat kontrolado ng mga dayuhan at ng mga Pilipinong elite
na kanilang kasabwat , ang ekonomiya, politika at kultura
kasama na ang edukasyon) ng Pilipinas, mananatiling mahirap
at walang pag-unlad ang mayorya ng sambayanang Pilipino.
Sa artikulong “Pambansang Salbabida at Kadena ng
Dependensya:Isang Kritikal na Pagsusuri sa Labor Export
Policy (LEP) ng Pilipinas” ay ipinaliwanag ni San Juan (2014)
ang kritisismo ng mga tagapagtaguyod ng Teoryang
Dependensya sa neokolonyal na sistemang nangingibabaw sa
mga bansang gaya ng Pilipinas. “Higit na malaki ang
pakinabang ng mga bansang maunlad at/o mayaman sa kapital
sa ganitong sistema sapagkat:
1. ang puhunan nila sa Third World (bansang mahihirap) ay
tumutubo nang malaki (bagay na karaniwang ineeksport
nila pabalik sa kanilang mga bansa mula sa Third
World);
2. kontrolado nila ang maraming pinansyal na institusyon
gaya ng IMF, World Bank , at maging malalaking
pribadong bangko na nagpapautang sa mga bansang Third
world;
3. hindi nila gaanong tinutulungan ang mga bansa ng Third
World na umunlad sa teknolohiya at/o
pagmamanupaktura ng makinarya upang mapanatili ang
kanilang lucrative na monopolyo rito;
4. mababa ang halaga, sa pangkalahatan, ng mga hilaw na
materyales at semi-manupaktura ng Third World na
ineeksport sa mga bansang maunlad at/o mayaman sa
kapital, kumpara sa halaga ng makinarya/teknolohiya at
iba pang produktong inimport ng una sa huli; at
5. ang migrasyon ng mga manggagawa/propesyunal mula
Third World tungong mga bansang mauunlad at/ o
mayaman sa kapital ay nakababawas sa pangkalahatang
yamang-tao (human resources) na kinakailangan ng una
pang maiahon sa kahirapan at dependensya ang kanyang
sarili.
Lesson 2: Marxismo, Feminismo, Mga Tinig mula sa
Ibaba, Pag-aklas/ Pagbaklas/Pagbagtas
Marxismo
Ito ang tawag sa mga kaisipang nakabatay sa isinulat ni
Karl Marx, pilosopong Aleman na kritiko sa sistemang
kapitalismo. Sa Pilipinas, karaniwang ginagamit sa
panunuring pampanitikan ang Marxismo. Ganito ang mga
karaniwang sinasagot ng mananaliksik na gumagamit ng
Marxismo:
1. Ano-anong uring panlipunan(social class) ang nasa
teksto, pelikula at iba pa?;
2. Paano nagtunggalian ang mga uring panlipunan sa
teksto, pelikula at iba pa?;
3. Sino ang nang-api at inapi, nagsamantala o
pinagsamantalahan sa teksto, pelikula , at iba pa?;
4. Paano inilarawan ang mga karakter: bid aba o
kontrabida ang nang-api o inapi, ang nagsamantala o
pinagsamantalahan?;
5. Paano bumangon sa kaapihan o sitwasyong
mapagsamantala ang mga karakter?;
6. Paano nagsamantala sa iba ang ilang karakter?;
7. Aling uri ng panlipunan ang nagtagumpay sa huli.
Ginagamit ng mga ekonomista at eksperto sa araling
pangkaunlaran (development studies) ang Marxismo upang
suriin ang mga patakarang ekonomiko at mga planong
pangkaunlaran, partikular ang epekto nito sa mga uring
manggagawa at iba pang mga sektor sa “inaapi” o
“pinagsasamantalahan.”
Feminismo
Ang Feminismo ay maituturing na malapit na malapit
sa Marxismo bilang batayang teoretikal. Kung pang-aapi o
pagsasamantala sa ilang partikular na uring panlipunan ang
pokus ng Marxismo, pang-aapi o pagsasamantala naman sa
isang partikular na kasarian (babae) ang Feminismo. Ang
malinaw na ugnayan ng Marxismo at Feminismo ay
ipinaliwanag ni Taguiwalo (2013) sa sanaysay na “Ang
Marxistang Lapit sa Isyu ng Kababaihan.”
Mga Tinig Mula sa Ibaba
Maituturing na konektado rin sa Marxismo ang
perspektibang “mga tinig mula sa ibaba” ni Teresita Gimenez
Maceda, isang eksperto sa diskurso at pagsusuri ng mga
dokumento sa Araling Pilipinas. Sa kanyang nalathalang
disertasyon ay tinalakay ni Maceda ( 1996) ang kasaysayan ng
mga kilusang panlipunan sa Pilipinas sa pamamagitan ng
pagsusuri at kontekstwalisasyon ng mga awitin ng mga
nabanggit na organisasyon ng mga manggagawa, magsasaka
at iba pa. Para kay Maceda, ang mga tunggalian ng mga uring
panlipunan ay malinaw na maririnig din sa mga
awitin,mababasa sa mga pahayag ng mga ordinaryong
mamamayan- ng mga tinig mula sa ibaba.
Pag-aklas/Pagbaklas/ Pagbagtas
Sa kontekstong Pilipino , isa sa mabisang adapsyon
ng mga ideyang Marxista sa panunuring pampanitikan ang
konseptong Pag-aklas/Pagbaklas/Pagbagtas ni Tolentino
(2009). Tahas na binigyang-diin ni Tolentino sa nasabing aklat
na ang politikal na pagbasa ng libro ng pampanitikang
kritisismong ito. Politikal bilang pagkilala sa substansyang
nakahihigit na kodeterminasyon at korelasyon sa loob at labas
ng panunuring pampanitikan at panlipunan. Na sa una‟t huling
usapin, tumataya ang kritiko sa binabasa at pinag-aaralang
akdang pampanitikan, at ang pagtatayang ito ang
nakakapagkawing sa kanyang posisyon sa binabasa at
panitikan, sa mga pwersang historikal , panlipunan, at
modernismo. Sa mga kabanata sa libro, tatlong hakbang ang
isinasaad: pag-aklas bilang impetus sa panunuring historikal at
panlipunan na susing kawing ang panitikan; pagbaklas bilang
pagbuwag sa naunang formalistikong at makasentrong-sining
na panunuring pampanitikan; at pagbagtas bilang
mapagpalayang pagdalumat sa panitikang pangunahing
nagsasaalang-alang ng makauring panunuri. Kaya
matutunghayan sa mga kabanata ang ideolohikal na pagbasang
nagkakawing kina Fidel Ramos, Joseph Estrada, Gloria
Macapagal-Arroyo, at ang susunod na pambansang
administrasyon sa isang banda, at sa Makabayan Curriculum,
enchanted Kingdom, political na paspaslang at aktibismo sa
kabilang banda bilang ispesipikong sityo ng panlipunan,
pangkasaysayan , at nag-aastang modernong pag-aakda,
pagbabasa, at pag-aaral ng panitikan
Lesson 3: Pantayong Pananaw, Pantawang Pananaw,
Teorya ng Banga, Sikolohiyang Pilipino at
Bukod/Bakod/Buklod
Pantayong Pananaw
Ang pantayong pananaw ay perspektiba sa pagtalakay
ng kasaysayan, kultura at iba pa, na nilinang ni Zeus Salazar,
isang multilingwal na historyador mula sa Unibersidad ng
Pilipinas, upang bigyang-diin ang kahalagahan ng diskursong
internal hinggil sa iba‟t ibang isyu. Detalyadong nilinaw ni
Salazar (1997) sa artikulong “Pantayong Pananaw: Isang
Paliwanag” ang buod ng kanyang perspektiba:
Sa lahat ng mga wikang Pilipino, may mga
konseptong katumbas ng “tayo,” “kami,” “sila,” at “kayo” na
tumutukoy sa mga nagsasalita at lahat ng kanyang kausap,
kasama kahit na iyong wala. Halimbawa, “tayong mga
Pilipino, “kung ihahambing sa “kaming mga Pilipino,” ay
nangangahulugang ang nagkakausap-usap ay mga Pilipino
mismo at implisitong hindi kasali ang mga banyaga. Sa
sitwasyong ito, ang bagay, konsepto, kaisipan at ugali na
maaaring pagtuunan ng pansin ay madaling maintindihan,
dahil napapaloob sa ating sariling lipunan at kultura. Mapag-
uugnay natin sila sa isa‟t isa na hindi na kailangan na
magkaroon pa ng pantukoy sa iba pang mga konsepto,
tao,ugali at kaisipan na kaugnay nila.
Maraming bagay ang implisito nating nauunawaanna
ang ibig sabihin, kung ang isang grupo ng tao ay nag-uusap
lamang hinggil sa sarili at sa isa‟t isa, iyan ay parang
sistemang “closed circuit,” pagkat nagkakaintindihan ang
lahat. Samakatwid, ang lipunan at kultura natin ay may
“pantayong pananaw” lang kung tayong lahat ay gumagamit
ng mga konsepto at ugali na alam na natin lahat ang
kahulugan, pati ang relasyon ng mga kahulugang ito sa isa‟t
isa. Ito ay nagyayari lamang kung iisa ang “code”- ibig sabihin
may isang pangkabuuang pag-uugnay at pagkakaugnay ng
mga kahulugan, kaisipan at ugali. Mahalaga rito ang iisang
wika.
Sa kanyang pananaw, nararapat na magpokus ang
mga Pilipino sa sarili nilang pagtanaw sa kanilang kultura at
kasaysayan: magtanong at magbigay ng kasagutan batay sa
karanasan ng bayan at ng mga mamamayan ng Pilipinas nang
hindi isinasaalang-alang at/o binibigyang pokus ang pananaw
ng mga tagalabas o mga dayuhan.
Pantawang Pananaw
Kaugnay at katunog ng pantayong pananaw ang
pantawang pananaw ni Rhoderick Nuncio na nakapokus
naman sa katutubong pagsipat sa paraan ng pagpapatawa ng
mga Pilipino. Mababasa sa artikulong “Saysay at Salaysay ng
Pantawang Pananaw Mula sa Pamumusong Hanggang
Impersonasyon” pagsusuri ni Nuncio (2010) sa kasaysayan ng
pagpapatawa sa Pilipinas.
Teorya ng Banga
Ito ay buod naman ng mga ideya ni Prospero Covar
(1993), ang itinuturing na isa sa tagapagtaguyod ng
Filipinolohiya, hinggil sa “Kaalamang Bayang Dalumat ng
Pagkataong Pilipino. “ Ayon kay Covar, “Tambalang lapit
ang pamamaraan sa pagdalumat ng pagkataong Pilipino: kung
may labas, may loob; kung may kaluluwa, may budhi. Kaya
pala nahahayag sa mahahalagang bahagi ng ating katawan ang
labas, loob at lalim… Itinatakda ng lekturang ito ang katawan
ng tao bilang isang banga: may labas, loob at lalim; at
pinagagalaw ng tambalan ng budhi at kaluluwa. Isang
halimbawa ng pagsipat sa “labas” ng pagkataong Pilipino ang
paliwanag hinggil sa mukha: sa mukha nasasalamin ang
samu‟t saring karanasan. Salamin ang mukha ng damdami‟t
kalooban ng pagkataong nililok ng kulturang karanasan.” Ang
loob naman ay malalim at malawak ang pinag-uugatan…
Mula sa salitang-ugat na “loob” nakagagawa tayo ng mga
salitang: kalooban ng Diyos, saloobin, kaloob, looban,
magandang loob at iba pa. Ang konsepto ng loob ay nagiging
malinaw kung ito‟y ilalarawan sa konteksto ng sisidlan. Ang
sisidlan ay may loob at labas. Ang loob ay nilalagyan ng
laman. Isang libo‟t isang laksa ang maaaring ilaman sa loob.
Gayundin ang sa ating loob at kalooban. Ang teorya ni Covar
ay pagtatangkang ipaliwanag ang koneksyon ng mga terminog
kaugnay ng panlabas na anyo at ng mga pariralang tumutukoy
sa mga aspekto ng pagkataong Pilipino.
Sikolohiyang Pilipino
Ito ay naglalahad ng kaisipan hinggil sa paraan ng pag-
iisip at/o kamalayan ng mga Pilipino. Unang nilinang ni
Virgilio Enriquez, isang kilalang sikologong Pilipino ang mga
ideya kaugnay ng Sikolohiyang Pilipino. Ayon sa paliwanag
ni Pe-pua at Protacio-Marcelino (2000), ang Sikolohiyang
Pilipino ay paraan ng pag-aaral sa sikolohiya na bunga ng
karanasan , kaisipan, at oryentasyong Pilipino at
pagpapaliwanag sa sariling paraan ng pag-iisip pagkilos, at
pagpapakita ng damdaming Pilipino, na sinasabing maaaring
may kaibahan sa pag-iisip, pagkilos, at pagpapakita ng
damdamin ng iba pang mga mamamayan.
Bakod/Bukod/Buklod
Maituturing na sangandaan ng ilang konseptong
Marxista at ng mga konseptong sariling atin ang pagdadalumat
ni Morales-Nuncio (2012) sa konseptong ito sa aklat na Ang
Siyudad ng Mall: Ang Bakod, Bukod at Buklod bilang
Espasyo at Biswal mula Tabuan Hanggang sa SM City North
Edsa. Batay sa aklat na ito, ang mga mall ay pisikal na
nakahiwalay (may bakod) sa iba pang lugar, at may figurative
rin na bakod – ang paghihiwalay sa may kakayahang mag mall
at sa walang pambili ng mga produkto rito, kaya nagbubukod
din ang mall: nagbubukod-bukod sa iba‟t ibang uring
panlipunan depende sa mall at sa mga tindahan sa loob ng
mall mismo.