GlAgAfl©

34η έκδοση· 174.000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

ΜΠΑΖΑΙΟΣ
 Φύλλα και λουλούδια μηλιάς

Φύλλα, λουλουδια
και καρποί
λεμονιάς
 ώσιρηφή A

Οι πιό σύγχρονες πρακτικες χρήσεις

τ ω ν ηανάρχαια>ν και πιό δοκιμασμενιυν
θεραπεϋτικών μ ε θ ό δ ω ν
 34η έκδοσπ, 174.000 αντίτυπα μέχρι τώρα

Υγεία αττό
TO φαρμακείο
της φύσης
Μαργαοιΐο
Copyright© 1982-2002: Κώστας Μτταζαίος
IS8N 960-7664-03-5
Απαγορεύειαι η αναπαραγωγή κάθε τυήματος του βιδλίου με
οποιοδηποτε μέσο (φωτοΐοπία, εκτύττωση, μκροψΐλμ. η άλλη
μηχονική ή ηλεκτρονική μέθοδο) χωρϊς τη γρσπτή a&t>a του ε
* Αναπαραγωγή εξωφύλλοο: «ΕΑλπνική Αναποραγωγή / Κώστ
·* Εκτύπωση: Μάνος Γαξώνης, * βιβλιοβεσία: Γιώργος Μπετ
Ο άνθρωπος γεννιέται υγιής κι άν αποκλεϊοουμε τις
βλάβες από τη γέννηση η την κακή κληρονομικότητα,
Πρώτη έκδοση, σε δύο τόμους, Αύγουστος 1982 (10.000 αντ'τυΐ
Επανεκδ<ί>σεις: Σεττέμβριος, Οκτώβριος και Νοέμβριος 1982
θα μπορούσε υα παραμένει γιά πάρα πολλά χρόνια
6η έκδοση. σε ενιαίο τόμο Ιανουαρΐος 1984. υγιής, γράφουν οι Σοβιετικοί καθηγητές Φ. Ρομάσωφ
Επανεκδόσεις (κοθεμϊα σε6.00C ως 8.000αντίτυτΐα): Μάριιος !9ί Μάθς και Β. Φρόλωφ οτο |3ι(3λίο τους «Να ζούμε χιυρΐς
1986 Μάος 1987. Οκτώβριος 1987, Ιούνιος 1988, Μάρτιος 1* φάρμακα».
Νοέμβριος 1989. 0<ιώ&ριος 1990, Μάιος 1991, Ιανουόριος , Μάιος
1992. Δεκέμβριος 1993, Μάος 1994, Μάρτισς 1995. 20η. έκδοση: Και περιγράφοντας την επίδραση των βλαβερών
Δεκέμβριθς 1995, 21η έκδοση: Δεκέμβρ.ος 1996, 22η εκδοση: Φεβρουαριος ερεθιομών καθώς και τις αντιδράαεις των αμυντικών
1998. 23η έκδοση: Μάιος 1998. 24η έκδοση: Δεκίμβριος 1998, 25η έκδοση: και επαυορθωτικών μηχανισμών του οργανισμού μας,
Μάριιος 1999,26η έκδοαπ. Οκτώβρ.ος 1999,27η έκδοση: Mdioc 200C, 28η
έκδοοη: Σετπέμβοΐος 2000. 29η εκδοση: Φεβρουοριος 2001, 30η έκδοση: «κατηγοροΰν» ανοιχτά πολλά φαρμακευτικά παρα-
ΐούνιος 2001, 31" έκδοση: Οκτώβριος 2001, 32> ίκδοση: Φεβρουάριος 2002, οκευάσματα και αντιβιοτικά οαν υπεύθυνα γιά πολλές
33π έκδοση: Απρΐλιος 2002. 34" έκδοση: Δεκέμβρος 2002 αοθένειες και αλλεργίες.
Οι δυό έμπειροι αυτοΐ γκττροί βεβαιώνουν ότι, αν
αποφεύγαμε τα περιοοοτερα από τα φάρμακα που
Ε<6όσεις w ΐουλιανού 15, Αθόνσ, 10682
« ( 2 1 0 ) 8 8 3 4811,803 4812. 8834813, Fax:(210)823 0419
κυκλοφορούυ θα αποφεύγαμε και τη γένυηση των
Κεντρική Διάθεση: «ΕκδόσειςΔίατροφή ScYytia», Ιουλιανού *5κα: περιααοτέρων αοθενειώυ {!...).
Πατσούρης, «Χρυση Πέννα», Σταδίου 30 κ α Σταδϊου 28, β (210) 3234321 Αυτή η κοταγγελία έρχεται να συμπληρώσει μιά ολό-
Για την Αϋστοαλίο Αποκλειστ κός Αντιπρόσωττος: GENERAL EDUCAIION BOOKS.
ΡΤΥ, LTD, Tneodoros Tsonis, lOBelford Road, EASiKew, 3102, Vie. Tel (03)9859 κληρη αλυοΐδα παρόμοιων, που γΐνονται από για-
S318, (03)98593323, Melbourne, Australia. τρούς όλων των χωρών, από τις οποίες ίοως η γενική
©1982-2002 Costas Bazeos. «Diatrofi &Ygeia» Publishers. 16 loulianou Jfr.
και πιό ευκολοκαταυόητη από τον μέοο αναγνώοτη να
Athens 10682. Greece. Telephone 010- 3821212, 8834811-2-3, f-ax ft 010 82 εΐναι αυτή των 250 γνωστότερωυ, γιατρών, που συγ-
30 419, ISBN 960-7664-03-5 Printed in Greece. All rights reserved. No part κεντρώθηκαν πριν δέκα χρόνια στο Πουατιέ της Γαλ-
of This publication may oe reproduced, or transmitted in any form.
including photocopy, recording, or any other information storage and
retrieval system, without the written permission of the oubiisher.
7
λίας, γιά να συζητήσουν γιά την μεγάλη τιληγή της
εποχής μας, την υπερκατανάλωση φαρμάκωυ.
Με πολύ απλά λογια, από εκείνο το επιοτημονικό συνέ-
δριο βγήκαν διαπιστώσεις όττως αυτές:
«Με τα φάρμακα ντιάρχει ο κίνδννος να αρρω-
στήοει πιό ηολύ ο ασθενής. Και, σνχνά, τοχειρό-
τερο δεν είναι ν' αρρωοτήοεις^ αλλά να υποβλη-
θεΐς σε θεραπεία».
Μιά αττό τ\ς πιό πρόσφατες αποδείξεις, που δεν
σηκώνουν συζήτηση μας δόθηκε το Μάρτη του 1980,
όταν 35 Ιάπωνες έπαθαν παράλυση των κάτω άκρωυ
και τύφλωση, από φάρμακο γιά τη διάρροια.
Μη υομίζετε ότι αυτό ήταν μιά σπάνια εξαΐρεση.
«To περιοοότέρα φάρμακα, οκόμη κι αυτά πον
θεωρούνται αθώα, ότον τα παίρνουμε ανεξέλεγ-
κχα, ενώ μηορεί να θεραηεύονν προσωρινά, ή
μσκροχρόνια μιά αοθενεια, ηροκαλονν μακροηρό-
θεομα μιά άλλη, που όχ\ οπάνια είναι ττολύ ττιό
εηικίνδυνη».
Και να σκεφθεΐ κανείς ότι ατην Ελλάδα ξοδεύουμε
κάθε χρόνο πάνω από ενάμισι δισεκατομμύριο δρα-
χμές γιά αντιβιοτικά και ιδιοσκευάσματα χωρΐς καμιά
ιδιαίτερη θεραπευτική αξία.
Ωστόσο, στο βιβλϊο που κρατάτε στα χέρια σας δεν
θ' ασχοληθούμεμετην μανίατωνΝεοελλήνων γιάτα
φάρμακα, τ' αντιβιοτικά, τα ηρεμιστικά και τα κάθε
είδους χσπάκια, σταγόυες η ενέσεις.
Αλλά σας καλούμε να σκύψουμε μαζΐ προσεκτικά
στη γή και να μαζέψουμε τα πιό πολύτιμα, τα πιό
αυόθευτα, το πιό φθηνά και πάνω αττ* όλα τα πιό
αποτελεσματικά «φάρμακα» που έχει να μάς
προσφέρει.

8
 Βότανα και φυτά που μπορούμε να βρούμε
στην εξοχή αρκεί να ψάξουμε λίγο
Αριοτορο η Αρχαγγελικη
KdTw tva κλοδί οπως θα ϊ η βρήτε οτη φυοη
Ηαλοομου και κοτω ένα κΑα& καλ η ρ£α της
ιΥπερικθυ) (Οπως βλ£ηοτθ δθν CXCi
και στη βόση οχέοη με την Αγγελικηϊ
ιης οελ*δας ένας
υλόκληρος Οόμνος
γ ό να TOU γνωριζετε

I
« . ' : ·
 Γιατί σήμερα όλοι γνωρίζουν ότι στη φύση υπάρχει
ένα «φαρμακείο», όπου τα «φάρμακα» (τα διάφορα
φυτά, βότανα, λαχανικά και φρούτα) έχουν πολύ πιό
οίγουρη θεραπευτική επΐδραση οτον οργανιαμό μας
από χα κάθε λογής χάπια.
Μόνο που πολύ λί γοι έχουν τη διάθεση, το χρόνο και
την υπομονή να ψάξουν οτα ποικΐλα βοτανολογικά
λεξικά γιά ν* αναζητήσουν μιά λύση με βότανα, επειδή
είναι πολύ πιό εύκολο να πάνε στο φαρμακείο και να
πούν:
«Μον δινετε κάτι γιά τη διάρροια».
Ή , όταν πρόκειται γιά μιά πιό δύσκολη ασθένεια
παίρνουνε το βιβλιάριο υγείας και πάνε στο γιατρό
που έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη τους επειδή γράφει
ακριβά φάρμακα στις ουνταγές του.
Φυοικά, δεν θα βρείτε οτην έρευνα υυτή καμιά επΐ-
θεση κατά της Ιατρικής η των γιατρών, γιατί πιστεΰ-
ουμε πως τη μεγαλύτερη ευθύνη γιά την κατάχρηση
φαρμάκων την έχουν οι ίδιοι οι ασθενεϊς.
Να με τι θ' ασχοληθούμε λοιπόν:
Με τις σοφ'ες θεραπείες που μας προσφ'ερει το φαρ-
μακείοτηςφύσης. Οχι μετουςκομπογιαννιτισμούς
και τους τοαρλατανισμούς ούτε με τα «θαυμα·
τουργά» μαντζούνια των πσλιών γυρολόγων, αλλά
με τις πιό δοκιμασμένες από τις συνταγές που έχουν
καταγραφεί από τους ειδικούς επιστήμονες. Φαρ-
μακευτικά ροφήματα, κομπρέσες και ιαματικά μπά-
νια με φυτά.
Με TO απόσταγμα της πείρας των ανθρώηχυν που
ασχολήθηκαν μιά ζωή με θεραπευτικά βότανσ.
Με τις πιό ενδιαφερουσες ιστορίες γύρω από τις
θαυματουργές ιδιότητες των βοτάνων. Ιστορΐες και
περιγραφές που άντεξαν στους αιώνες και έφθαοαν
ως εμάς δικαιωμένες μιά και η σύγχρονη φαρμακο-

10
 Ac^ui. επανωκαικοτω
όυόκλαίΜα Wfr<jf>ui<ui;
ενα ΰ£ ιρωτογραφία
και tm oc
ζωγραφική

l υηοτόριο
 λογία χρηαιμοποιεΐ η μψείται με χημικά παράγωγα
ακριβώς αυτες ης ιδιοτητες των φαρμακευτικών
βότανων.
Με μερικά μυστικάτο3ν φυτών που χρησιμοποιούν 01
μεγάλες βιομηχανίει; καλλυντικών και μερικές
καλές φυοικές συνταγές ομορφιάς. (Αν και γι * αυτό
το θεμα θα βρήτε πιο ΐΓθλλά στο δεύτερο βιβλίο της
«εγκυκλοπαίδειάς» μας, με του τΐτλο «Τα βότανα
και η υγεία μας».
Ακόμη, οτο βιβλϊο που κρατάτε οτα χέρια σας,
καταπιανόμαστε:
Με ορισμένα «γιατροσόφια», ηου πρέπει να τα απο-
φεΰγουμε γιατϊ όχι μόνο είναι ξεπερασμέυα, αλλά
και επικίνδυνα.

Και τελος, σας δί-

νουμε πρακτικες
ιδεες που ν α βρί-
σκετε τα βότανα
που σας ενδιαφέ-
ρουυ και ποιός εϊναι
ο πιό σωστός τρό-
π ο ς να χρησιμο-
ποιυύμε TO καθενα,
με λεπτομέρειες ηου
θάπρεπε να διαβά-
ο ετ ε πε ρ ι σ ο ότ t: ρ α
από 100 βιβλΐα για
να τις ουγκεντρώ-
οετε...

Κρητικό αγριο Δικιαμο

12
■ tAlO
ιιιι^νη
-ijvipii
 • .*A> -

Χφυοανόεμα
ο ε φ^>τογρα<ρκι
και ζωγρθφΐκπ
ανοποοαοτοοη

14 15
16 17
18 19
 fid* *5?
A
Δκκροροιτυποι
• - κο< «νθομένο
κλαδίά Θυμοριου
: ■ M i l : J | i-" ■■ l | |Γ HUH^.

X
*U

21
20
Μπορούμε να φυτέψουμε στον κήπο,
στην βεράντα, στο μπαλκόνι

ΚΛαδιΗ Γκι ψυιρωμενι

πΰνω οε Ολλα ϋένιρα

Αριστερί
ενα (εραμένο
κλαδι
Μαντζουρανος
κϋικοτω
tec·!, τριμβνη
Καρβαμο
Μοντζουράνο

Ενοκλαδι
Λουϊζας
0νθκΊμ£νΟ

Βιιλεο«να

ίΛ

* >

^ »

22
24 25
 ίΜπορούμε να βρούμε στα μανάβικα

26 27
 λθυλου£>ο Οι αηόροι τσυ
Σελινου Στην κορυφή
Κρεμρυδ«ου του «αλαμποκιθό
κπι κίιτω ΠρθθθέΤθυν |H0
πικύνϊΐκη ycuon QJCIVOVTQI καθαρά
0« δυο βαοικοϊ
ιϋηοι οτ ις οοϋηες

iff

Μθίνιονος

28
29
Μπορούμε ν ' αγοράσουμε εύκολα

<ι |5ρήτε
Μ ιιηλλά
!·<ΐ|ΐ|κικεία
ιιι |ίοτανοπώλες

30 31
Θ α τα βρήτε
στα καταίττήματα
μπαχαρικοιν

Λουλουδκι Κρόκου και Λ6ζ*ι

ο* £εο£ς ΗκπΛιόες» Ho v n w t a i

<+^+^>

ΦυΑλα κοι
καρπος
Μοβχοκαρυδ d>Aoufta KavcAAoc, φρεοκια κα< ^cpr)
με το
ηερ*ρΑιιμα του
Ψβ£οκο
καιξερο

ρ*ζρ κουθκουμα ολόκληρη και τ

Κορηοι Κυυινοιι οΑοκΑηροι και *ριμ

/

\/

Γαρυψαλλα
lT"r^i \ ■^Ρτ

32
 Π ώ ς γράφτηκε αυτό
το βιβλίο
To βιβλίο που κροτάτε οτα χέρια οας εΐναι στην πραγμα-
ηκότητα ενας «Πανδέκτης» γνώσεων η ο πρώτος τόμος
μιάς εκλαικευμένης «Εγκυκλοπαϊδειας», οτην οποϊα έχουν
καταγροφεί ra πιό ενδιαφέροντσ στοιχεια γιά τα 100 πιό
οημαντικά φυτά και βότανα και τις θεραπευτικές τους
ιδιότητες.
' Ολα τα στοιχεια που περιέχει προέρχοντσι από έρευνα,
διάβασμα, συλλογη, διασταύρωση, κατσταξη. Χρειάστηκε να
διαβαοτούν προοεκτικά και ν αποθησαυριστοϋν όλα τα
βιβλία που έχουν γραφτεί γιά τά βότανα στην Ελλάδα καθώς
και τσ πιό σπουδσΐα βιβλία που βρήκαμε από την Γαλλία, την
Ιταλία, την Γερμανία, την Τοεχοολοβακία, την Πορτογαλία.
την Αμερική και την Αγγλία. Κάθε βιβλΐο είχε κατι παραπσνω
από το όλλο. Κι όλα μαζί μας έδωσσν τα οτοιχεϊα που
κατέληξαν σ' αυτή τη μορφή, που ελπίζουμε να διευκολύ-
νει ιδιαίτερα τον αναγνωστη. Την βασική ιδέα γιά την κατά-
τσξη μου έδωσαν η «Φυτοθερυηεντική» του Γάλλου για-
ιρού Ζαν Βαλνέ. το ΑγγλικόΛ Modem Herbal, ο Ελβετικός
«Οδηγός των φαρμακεντικών φυτών» η ελληνική «Βοτανο-
θεραπευτική» η γερμανική «Pftanzenkunde». η ιταλική
«Botanies farmaceutica», η πλήρπ^ «βοιανολογίσ» του
Καλπέπερ και όσο γιά τη βασική τεκμηρίωση οτηριχτηκα οτα
«Μαθήματα Φαρμακογνωοίας» του καθηγητή Παν. Κρητι-
κού, στις Φαρμακολογΐες του Σπ. Δοντά και Ν. Κωστή. οτο
«Εγκόλπιο τών Ιατρών» του παλιθύ ιατροδιδασκαλου ΠΟρ-
ρου του Θετταλού και σε πολλά άλλα οπουδαια βιβλία, που
τσ αναφέρουμε όταν χρειάζεται να τους αποδώσουμε μιά
χρηοιμότητα των βοτάνων, που μόνον εκεινοι έχουν περι-

33
γράψει. (Θα τα βρήτε όλα στις ηηγές αυτού του βιβλΐου,
που κσταγρόφονται στις τελευταίες σελίδες). Από τονΙπποκράτη
Επίσης. πρέπει να τονίοουμε ότι πσρ Ολο που χρησιμο-
ποιήθηκσν και οι παλιές κλαοικές Φορμακολογίεζ των ω ς τη ν Ομοιοπαθητική
πανεπιστημιακων μσς διδασκόλων και μερικά εξαιρετικά
αρχαΐα συγγράμμστα, όλο αυτό απλοποιήθηκαν οτη σημε-
ρινή γλώοσα. που μιλάει και καταλαβαίνει καθένσς μας, Μιά οΰντομη ιστορία της Ιστρικής
ώστε να μην υπάρχουν προβλήματα κατσνόηοης.
που γιατρεύει με βότανα

Εδώ και χιλιάδες χρονια, μιά μεγάλη ποικιλια βοτάνων

έχουν χρηοιμοποιηθεί αηό ζωα και ονθρωπους. Από την
κινέζικη ιστορΐσ μσθαΐνουμε ότι, τα βότανα χρησιμοποιούν-
ται εδώ και 4.700 χρόνια. σαν φάρμακα. Και το πρωτο βιβλίο
βοτανολογίας της Κίνας, που γράφτηκε γυρω στα 2700
π.Χ., ονσφέρει 365 φυτά που χρησιμοποιήθηκαν γιά φαρμα-
κευτικούς λόγους.
Από τοϋς πρώτους λαούς που βεβαιώνεται ιστορικά οτι
εκανσν χρήοη ήταν και οι Σουμέριοι. Οι Αιγύπτιοι του 27ου
π. X. καλλιεργούσαν μέντα, κόλιοντρο, ροδιές,ελιές, θμπέ-
ΠοΛιο ζιΜθνέθφια πθυ απεικονίζει παρηνωγΐ «ραρμακον πηό βότονα.
λια. ουκιες, σκόρδα κ.ά. Η Παλιά Διαθήκη επιοης αναφέρει
τηνχρήση του μσνδραγόρα, του οπαριού. της βρωμης, του
κριθαρΐου.
Ο αρχαίος πάηυρος που ανακάλυψε ο αιγυππολογος
Εμπερς ϋτη νεκρούπολη των Θηβών. περιέγραφε 700
φυτά, όπως την αλόη. τη γεντιανή, τον κρόκο, τηνολισφα-
κιά, τα κρεμμΰδια κ ά.
Οι Σουμέριοι χρηοιμοποΐούοαν εγχύματα φυτών, ενώ ο
Κώδικας του βασιλιά της Βαβυλωνιας Χαμουραμπί (2.250
η.Χ.) είναι μιά ενδιαφέρουσα συλλογή νομων, και
βοτανοσυνταγών.
Ωοτόσο, η ιατρική επιοτημη ειχε την αρχή της οτην Αΐγυ-

34 35
πτο. Στην εποχή του Μωϋσή, η αιγυπτιακή γνώση γιά τηυ
ιατρική επιστήμη ήταν φημισμένη.
Ο ΚΟρων αργοτερα έφερε αυτή την επιστήμη στην
ΕΛλάδα. Ο μαθητής τουΑακληηιός συνέχισε την επίστήμη
αυτή και αργότερΰ ήρθε ο Ιηηοκράτης που με τις θερα-
πείες του αναγνωρίστηκε σον ο «πατέρας της Ιατρίκής».
Στο σημείο αυτό θα βρώ την ευκαιρία να σας πω άλλη μιά
φορά, ότι όλες οι συνταγές του Ιπποκράτη. ειναι συνταγές
με βότανα κι οι βαοικότερες συμβουλές του είνα< γΐά υγι-
εινή ζωή.
Φυσικά. πρέπει να σκεψτοϋμε και ότι τον καιρό εκείυο
δεν υπήρχαν χημικοί ούτε δ<αφημιστές κι 0 άνθρωπος
έπρεπε νο ψάξει γύρω του γιά τις θεραπειες του.Έτσι,
δοκίμασε πρώτα τις ιδιότπτες των βοτάνων και των ψυτών
που υπήρχσν στον τόπο του.
Ο Ιπποκράτης απάλλαξε την (ατρική από την δε<σιδαιμο-
νια και την μαγεία κσι σε μιά σειρά βιβλίων του αναφέρει 236
φυτικά φάρμακα. ΑΛλά στην ϊδία περίοδο έζηοε καιοΑρ\-
οιο-τελης , που έγινε ο πατέρας της Ζωολογιας και πρώτος
θεμελιωτής των Φϋοικών Εηιστημών. (Ανάμεσα στ άλλο
βιβλία του έγραψε κοιδυόπερίΦμτωΐ') Κοι ο&εόόραατος,
πατέρας της Βοτανικής καιτης Ορυκτολογιας, και πρόδρο-
μος της Φαρμακογνωοίας, ο οποίος στα 9 βιβλία του έργου
ΊουΠερί φντών ιοτορίες περιγράφει όχι μόνο τσ φυτά αλλά
και τις φαρμακολογικές ιδιότητές τους.
Υοτερα ήρθε οΔιοσκονρίδης από την Κιλικια, που περιό-
δευε ο' όλο τον τότε γνωστό κόσμο (40-90 μ.Χ.) γιά να
μελετήοει τσ διάφορα φαρμακειπικά βότανα και φυτά, που
τα κατέταξε οε 5 βιβλίο, με γενικό τ\τ\οΠερί ' Υληςίατρι-
κής, πΰυ από τότε αποτελουν το βσσικό σϋγγραμμα, οτο
οποίο βασίστηκαν όλοι όοοι ασχοΛηθηκαν με τη θεραπευ-
τική ως τον ΐ6οαιώνα.

που yaipeuCi με βθΐανα

36
 Αλλοι οιιουδσίοι γίθτροί της αρχαιότηιας που έμειναν
οτην ιστορία γιά τις θεραπείες τους με βότανα ήταν ο
Γαληνός καιο Κέλσος.
Στο μετσξύ με τη μεγάλη ανάπτυξη ΐου εμπορίου, τα
βότανα και τα καρυκεύματσ ήιαν τα πρώτα εμπορεύματα
που άρχιοαν να «κυκλοφορούν» από τόπο σε τόπο. Μόνο
που Οΐ γνώσεις ιτώς να τα ξεχωρίζουν και πώς να τα χρποι-
σιμοποιούν ήταν προνόμιο των μάγων και των ιερέων. Που
επειδή κοτορθωνον μ' αυτά να γιατρεύουν ηολλές αρρώ-
στιες σιερέωνσν τη Οέση τους και τη δύναμή τους, απέ-
ναντι στους πιστούς.
Αυτές οι θεραπείες άλλωοτε έγιναν αιτίσ να αποδοθούν
υπερψυσικές ιδιότητες οε πολλά βότανα, ενώ από την άΛλη
μερισ. ο λαός πίστευε ότι οι ιερείς είναι οι ερμηνευτές της
Οέλησης ΐωνθεών, (αφού μόνοσ' αυτους αποκάλυπταν τα
μυοιικά τους...).
Γι' αυτό και το Μεοαΐωνα άλλαξαν τα πρόγματα και η
ΧριστισνικήΕκκλησϊαόρχιοετστεν' αποθαρρύνει ιηχρήοη
των βοτάνων στην ιατρική, εηειδή ειχαν ουνδεθεί με τη
μαγεία. Προτιμούοε να ενθαρρύνει τον κόομο στην άοκηοη
πϊστης για τη θεραπεϊα αοθενειών. Ύοτερα ήρθε ο Παρσκελοος, ηου πρώτος έφερε. τον
An όοα έγιναν τα οκοτεινά εκειυα χρόνια κι αμέσως 16ο αιώνα, τη χημεία στην Ιατρική. θΠσράκβλσος, ήταν
μετά αξΐζει να οταθούμε μισ οτιγμή στον Θεόφραοιο τοοο αντιθετος στις θεραπείες με βότανα. ώοτε έκαψε
Χόχερνχάϊν, που σπούδαοε κι αυτός ιατρική αλλά οταν βρέ- διάφορο βιβλία που έγραφσν γιά τις θεραπευτικές τους
θπκε στσ ανθρακωρυχεία του Τυρόλου έμεινε εκοταπκός ιδΐοτητες και γέμισε τον κόσμο με τις δικές του ιδέες γιά
βλέποντας τα μέταλλα που καθαριζονταν από άλλσ μέταλλο τη χημική ιατρική, που οτις ημέρες μας έχει πάρει πολϋ
και ουνέλσβε την ιδέα ότι θα μποροϋσε να καθαρίοει και τα μεγσλη θέοη οτη ζωή μας.
ανθρώπινο σώματα με τον ίδΐο τρόπο Αρχΐοε λοιπόν να δίνει Αυτός ο άνθρωπος ιοχυρίσθηκε ότι βρήκε το ελιξίριο της
στους αρρωοτους του μέταΛλα οαν φάρμακο, δεν κράτησε ζωης. που θα μας έκανε αθανστους.
όμως αρχεΐα κι έτοι τα αποτελέοματα δεν έγιναν γνωστά. Ο To ελιξιρΐο αυτό όμως δεν λειτούργησε οτον εαυτό του
Θεοφραοτος εκείνος πέθανε οε ηλικία 50 χρόνων και μετσ
και πέθανε πολύ νέος - σαράντα χρόνων, ενώ ουτοΐ που
ΓΟ θανατό του πολλοί ακολούθησαν τις μεθόδους θερα-
χρησιμοποιούοαν βότανα αντΐ των χημικων φαρμάκων έζη-
πείας του. Απ εκεΐ προήλθε η αλλοπαθητική ιατρική που
χρησιμοποιείται πολύ σήμερα. σαν ως τσ βαθιά γεράματα.
Ωστοσο αυτός ο φανφαρόνος (όπως τον χαρακτήριζε ο

38 39
καθηγητής της φαρμακογνωοίας Παν. Κρητικός). ήταν ο
πρώτος που υποστήριξε ότι σε κάθε βότανο, υπάρχει ένα
τουλάχιστον δμασιικό ονοταιικό που ενεργεί και δΐδαξε
στους μαθηΐες του πως να εκχυλίζουν τα βότανα με νερό r\
οινόπνευμα και να παρασκευάζουν τα βαμματο και τα εκχυ-
λίσματα. που έχουν την πεμιπουοϊο TWV συοτατικών τους.
Σημαντικός ήταν και ο ρόλος του Σουηόοΰ καθηγητή της
ιατρικής ΚάροΚου Λινναίυν, που έζηοε τον 18οαιωνα και
Οεωρεϊται . θεμελιωτής της Βοτανικής. Καιφυσικό, υπήρ-
ξαν σε όλες τις χώρες Γτολλοι σημαντικοι ερευνητές των
βοτάνων, αλλά θσ κουράζαμε άδικα των ανειδίκευΐο σνα-
γνώοτη, αν τους απαριθμούσαμε, όηως τον κουράζανε
μέχρι τώρα κσι οι διαφορες βοτανολογίες που προσπαθού-
σαν να του εξηγήοουν, χωρίς λόγο ότι To Ωκιμον ανήκει
οιην οικογένεια TWV Χειλονθών, αντι να του λέν£ ότι ο
Βαοιλικός (γιατΐ έτσι τον λέει όλος ο κόσμος) κάνει καλό
στους νενρικούς ηονοκεφάλους κοι στις ηετηικές ανωμα-
λίες...
Σήμερα, στον εικοστό αιώνα μας, τα βότανα εξακολου-
θούν να ηαίζουν σηουδαίο ρόλο στη ζωή μας.
Χρηοιμοποΐοΰνται οαν φάρμακο, ελιξίρια. χάπια. βαφές και
ένα οωρό άλλα πράγματα Στην Ευρώπη, παρά τη μεγάλη
χρήοη της χημικοθεραπείας, ηθμθίθπαθητικήβρήκε καλό
έδαφος. Η Ομοιοπαθηπκήπιστεύει οτις εσωτερικές όυνά-
μεις του οργανισμού, ηου μπορούν να τον βοηθήοουν να
ξεπεράοει μιά αρρώστια. Αυτο ονομάοτπκε και φυοιθθερο-
πεϊα
Υηάρχειόμως και μιάάλλη φυσιοθεροπεία, που βαθίζεται
οτα βότανα για θεραπεία. οε συνδυαομο με δίαιτα αποτοξι-
νωσης, άσκηοη, καθορό σέρα. ήλΐο, νερό κσι σωστή
διατροφή.
Τα βότανα είναι και τροψή και ψάρμακο. Περιέχουν βηα-
μϊνες, άμυλο, ζάχαρη έλαια καιάλλα απαραίτητα συστστικά.
Ολααυτά συντίθενται φυσικο γιά όφελος του ανθρώπου.

40
 Παλ»Λ χολκογροψια πουαπε*ονιζ£ΐθΜμβολικα, μεοα ο ε «νομιομοτα» ολους τους μεγΐΐλους
τη<: Βοτανθθθραποας Τον Παρακελοο, τον Διθο*ουρίδη, κ»ν Ιπιοκρΰπΐ» 'θν Κελοθ. rov
Γαληνό, τον Αβικένα. ηου τους ανοφέρουμε ουχνα ο+ αυτό το βιβλΐο. Ξυλογρα<ρια αηο την
Phofmacopoca Wirtcnbcrgca. StuTgaid'ae. impensis Haeiedum Joannis Chfisiophori E*h-
a m , MDCCLXXXVIi

41

Τα τελευταία χρονια οι χημικοΐ προσποθούν νο απομονώ-
οουν ουσϊες οπο τα βότανα, που πιστεύουν ότι είνσι τα
δραστήρια μέρη (εκείνα που ωφελούν) και φτώχνουν φάρ-
μακα απ' αυτά. Αλλά το παρασκευάομστα αυτά δεν έχουν
τα ΐδια αποτελέσματα ή τα ίδια ικσνοποιητικά αποτεΛέοματα
με τα βότανα.
'Ομως, πολλά βότανα είναι αποτελεσματικά στην υγεία
του ανθρώπου μόνο όταν είναι ψρεσκα. Προοέξτε λοιπόν
πώς θσ τα χρησιμοποιεΐτε, για να ωφεληθείτε από αυτά.
"Αλλα πάλι μπορούν να χρηοιμοποιηθούν μόνο όταν ειναι
σποξεραμένα. όπως και να εϊναι, όμως, δεν θα πρέπει να
περιμένετε τα βότανα να δράσουν αμέσως όπως τα φαρ-
μακα. Η δουλειά τους είνοι, όπως ξανσείπαμε, νσ επαναφε-
ρουν τη φυσικη ισορροπία των λειτουργιών του σώματος,
πράγμα που θα έχει σαν αποτέλεσμα την υγεία.
4?
Η Ι α τ ρ ι κ ή εττιστρεφει
στις ρίζες...
Από την εποχή του Ιπποκρότη μέχρι τον Β' Παγκόομιο
I Ιολεμο. δηλαδή τα 2500 τελευταΐα χρόνια, τα βότανσ ήταν
ια φάρμσκα με τη μεγαλυτερη δισδοση, γιά τις περισσοτε-
ρες αρρώοτιες. Και τα φαρμακα που πουλουσαν τα φαρμα-
κε'ια στηρίζοντσν οτα βότσνα καιτ' αποοτάγματα τους. Γι
υυτόκαιταπανεπιστημιακασυγγράμματαφαρμακογνωοιας
και φαρμακολογίας, μέχρι το 1940 περ.έγραφαν τις κστη-
νορίες και τη δρόση των φαρμακων. που μπορουοαν να
παραχθούν από βότανα, ρίζες. φύλλα και σπορους, με
σπλές επεξεργαοΐες.
Φυσικά δεν θ' ακούγατε κανένσ γιατρο ουτε κανενα
φαρμακοποιό να λένε τα πράγμστο με τα απλά τους ονο-
ματσ, όπως τα γνωρίζει όλος ό κόσμος. Γιατί ειχαν σπουδα-
οει ψαρμακολογία και χημεια.
' Ετσι μιλούσαν γιό φαρμακα με θειώδη ειεροοιδια ΐ\ tmo-
νόλες καισ" αυτά περ.λαμβαναν τοΣκόρδο, τόΚρεμμύδι,
το Πράσο. τη Ρεβα, το Κόρδαμο, ιο Ραπανάκι, το Σιναπι, τη
^Μιλούσαν γιά Βλεννσπηκτίνες καιΓλυκίόια καιεννοούσαν
τα συοτατικά της Αλθοϊας, της Κυδωνιάς, της Σόγιας. του
Κριθαρΐού, της Μποράντζας, της Αγριαδος.
Επαιρνανπς βιταμίνες από τά καρότα, το τριφύλλι, τον
ΜαΐνΊανό, τοΣηανάκι η κςρητίνες καιτααιθέριαλάδια απο
την Αχιλαίο, τη χιλιόφυλλη. την Αγγελική την αρχαγγελική.
από την Αρτεμισία την δρακόντιθ (που την ονόμαζαν
Εοτραγκόν), από το Νεκρολονλονδο (Καλέντουλα). το
Καναβοΰρι.ΎάΧρνοάνθεμσ...
43
 Μέχρι που ήρθε ο μεγάλος πόλεμος, με τα εκατομμύρια
των νεκρών κσι των τραυμοτιών και την παράλληλη άνθηση
των χημικών βιομηχανιών. Γιά να προλαβαίνουν τη ζήτηοη
φούντωσε η παραγωγή φαρμσκων με συνθεπκες ηρώτες
ΰλες (όπως άλλωστε στον πόλεμοαυτό άνθιοε καιη βιομη-
χανία τροφίμων με ΐ(χ υποκατάοτατα. τις ερζάντς συνθετν
κές τροφές. που από τότε αντικσιέστησαν τις φυσικές
τροφές...).
Κι όσο γιγαντώνονταν οι χημικές βιομηχανίες και φούν-
τωνε ο συναγωνισμός μετσξύ τους, τόοο φοθντωνε κι η
πολυφαρμακΐα.
Τα φάρμακα απο μερικές εκστοντάδες που ήταν, έγιναν
χιλιάδες.
To ϊδιο όμως κι οι αρρώοτιες. .
' Ετσι η ονάγκη επιστροφής οτη φύση, έγινε τόσο μεγάλη
ώστε γρήγορα οι οπαδοί της έγιναν εκαΐομμύρια σ' σλες
τις χώρες, με πρώτη την Αμερική (που ήταν άλλωστε και το
μεγαλύτερο θϋμα της πολυψαρμακίας).
Και τα βότανα, που εδώ και 30-40 χρόνια εϊχαν εξαφανι-
στεί από την αγορά. και οπό την κουζινα μας. γιατί αυτοΐ που
είχαν συμφέροντα, μας έμαθσν νσ τα περιφρονούμε, ξανά-
πσιρναν σιγά-σιγά τη θέοη που τους σνήκε
Κι αρχΐοαμε να ξαναμαθαίνουμε τα απλά πράγματα, που
γιά χρόνια τα περιφρονούσαμε.
Οπως απέδειξε, η πείρα αιώνων, ηολΛά φυτά, ρίξες.
φύλλα και πολλοί σπόροι διαθέτουν πιό δραστικές θερα-
πευπκές ιδιότητες από τα φάρμακσ και φέρυουν πολύ πιό
σίγουρα αηοτελέσματα από εκείνα. Και χωρίς παρενέρ-
γειες. Αυτή τηνπαρακαταθήκη μας έχουναφήσει οι γενιές
καΐ γενιές, που τα δοκϊμασαν χιλιόδες χρόνια και τα βρήκαν
αποτελεσμαπκσ, ιδιαίτερα τα βότανα που χρηοιμοποΐούντοι
σαν διουρητικά, καταηραϋντικά. ηρεμιστικά, τονωτικά κσι
διεγερτικά.
Υπάρχει μια έμφυτη σοφίσ να χρησιμοποιούμε το φμτά
44
Τ Α ΦΑΡΜ ΑΚΑ ^ΒΜΑΚΟ
μάο οκοτώνουν^^ό·: ό...
;::^Ήφορ|ΐθΗθ|ΐθϊΙομοιιιΙ^",^ι:
Τά φάρμακα
^^ ηοΓ
Οι καιοννελίες κοιό row φορικι«ων EXCAW κατακΛυοει &ρην>ετ·5ε<; "m nepi05tKu. ι]Αήοΐ£
ΐιιιυφερθνιος woMote eiitCtvovtaf ιηνθνωνχι ιουηοιηναλωΊή.ΟιγιαιραίδιαπιθΓύνΐλΐν
> ■ ιι καταγγέΑΑΟΙΛ* ότι - με »α φάηιιη ·σ υπάρχει wvSuvoc ν αρρωοτήθει τΐιΰ ηολϋ 0 θθθενικ»
11 ιΐοτανοθεροπειπικη πρατεήει μιά άλλτι διέί,οΛο..
υαν φσρμακα. Από ένσπκτο, ολο κσι περισσότεροι ανθρω-
ι ιοι οτρέφονται στα πράσινα φύλλα ή βότανα. όταν αρρωστή-
οουν.
Είναι κστι το συγκινητικό να διαλέγεις μιά θεραπεϊα από
rov κήπο, από το βουνό, από τα χωραφια. αντί νο εμπιστευ-
θεις την υγεία σου οε μιά άγνωατη, απρόσωπη. απομονω-
μένη χημική ουσ'ια. Αλλά δεν ειναι μόνο οι οπαδοί της «επι-
οτροφής στη φύοη», που βρίοκονται πίσω από τα βιβλία γιά
βότανα και τη βοτσνοθεραπευτική. To ιατρικό κατεοτημένο
εχει αρχίσει να στρέφετοι στο φυτά με την ελπίδα να βρεί
υέες ουσίες. με τις οποίες θα καταπολεμήσει τις μοντέρ-
νες ασθένειες, που σκοτώνουν τόοο κόσμο. Και όοο οι
επιοτήμονες επανεξετάζουν τις θεραπευτικές ιδιότητες
των φυτων. τόοο βεβσιώνονται για την αποτελεσματικότητα
τους.
To πσράξενο ειναι ότι στην εποχή της αμφιοβήτηοης των
πάντων όχι μόνο δεν αμφισβητείται η πστροπαράδοτη
πείρα. που θεωρεΐ αποτελεσμστικά τα $ΟΛανα οε χίλιες -
45
δυο αρρωστιες. αλλά κατσφεύγουμε σ συτά και στις θαυ-
ματουργές τους ιδιότητες, γισ να γλιτώσουμε από ιις
παρενέργειες των φαρμάκων.
Εΐοιτα βόιανο έρχονται και ξανσρχοντοι κάτω από το
μικροσκόπΐο ή υποβσλλονται σε μοντέρνα τέστ, για να εξα-
κριβωθεί πούοφεΐλετπι η αποτελεσμαπκότητά τους.
Παρσόειγμα, Ί Ο κορεατικό γκίνσενκ {\\ τζίνσενκ), που
δοκιμάοτηκε οε πολλες χώρες και το ελβει ικό μεΐγμα βοτά-
νων «/ίιοστράπ» γιο το οποιο ξοϋεύτηκαν πολλά εκατομμύ-
ρια σε πειράματα. ιιου έγιναν οε μεγάλο αριθμό παιδιών
αχολικής ηλικιας καθώς και σε καρκινοπαθεΐς, που υπέφε-
ραν από τα άσχημα αποτελέσματα της ακτινοθεραπείας.
To απροσδόκητο όμως, αττοτέλεσμα των ηειραμάτων
αιπών (όπως και άλλων που προηγήθηκαν) ήταν ότι ενώ τα
βόιανα δρούοαν αποτελεομαιικσ, τα αντίοτοιχα φάρμακα,
που παράγονται με βάοη μια θεραπευτική ουσία του φυτού,
έφερυαν παρενέργειες.
Οταν, γιά παράδειγμα, οι Ινδοι μοοούοαν τη ρίζα ι ου ινδι-
κού φυτούραουβόλφια, ηρεμουοαν τα νεύρα τους.'θταν
όμως οι βΐομηχανιες φαρμακων απομόνωσαν από το φυτό
αυτό την ουοϊα αλοεροξμλόν. πουέχει ης καταπραϋντικες
ικανοτητες, τα φάρμακα που κατασκεύαοαν προκαλούσαν
δυνατή κατάθλιψη. πράγμα μοιραίο γιά άτομα με αοθενή
καρδιά ή πνεύμονες. To φυτό δεν είχε τέτοιες παρενέρ-
γειες.
46
Η επιστήμη
παραδεχεται
τη θεραπευτική
ικανότητα
των βοτάνων
Οταυ ΐον Νοέμβρη του 1980. το Υπουργεΐο Κοινωνικών
Υπηρεοιών ανακοΐνωσε ότι «Η θεραπευτική ικανότψα των
βοτάνων, είναι επιστημονικό αηοδεκτή, με ιην προϋπόθεαη
cm δεν μπορονν οε καμιά ηερϊπκοση ν' ανΊΐκαιαστήσοννια
φάρμακα», την επόμενη δημοοιεύτηκαν ο' εφημερίδες
ιιληροφορίες ότι αρκετοί γιστρο'ι της Αθήνας έχουν θορυ-
βηθεΐ από την τάση του κοινού να καταφεύγει σε «μη ηορυ-
δοοιακούς τρόπους θεραηεΐας? αλλά και σε άλλους, που
δεν θεωρούνται «επιστημονικοϊ».
Λες και δεν είναι τα βότανα οι μόνοι παραδοσιακοί τρόποι
Οερσπείσς, με παράδοοη μσλιστα χιλιάδων χρόνων...
Στην ΕΑλάδα, ενώ φυτρώυουν περισοότερα από 4.000
χρήσιμα φαρμακευιικά φυτά, το επισημο κρατος ra αντιμε-
τώπιζε πάντα οαν «βότανα της μάγΐοσας». Γι αυτό επιχο-
ρηγούνται μόνο οι καλλιεργητές φυτών και βοτάνων που
χρηοιμοποιούνται κσι στη μαγειρική, όπως ο δνόσμυς, η
ρΐγανη, ο βασιλικός, η μεντα, ΓΟ γλυκάνισο και όχι ο ευκαλυ-
πτος, το δεντρολίβανο, το βάλοαμο, η γλυκόριζα, ενώ η
αγριάδα αντιμετωπιζεται μόνο οαν παράσιτο που πρέπει να
το εξοντώνουμε με φυτοψαρμακα και όχι σαν μισ ενδισφέ-
ρουσα συναλλαγματοφόρα πηγή.
47
 Αντίθετα, οτην Αγγλίσ υηάρχουν περιοοότερες από δέκπ
μεγάλες βΐομηχανίες που τυποποιούν και ουοκευαζουν
βότανα (τα οποϊα αγοράζουν από διόφορες χώρες) και ια
πουλάνε ο' όλες πς ογορές τιις ΕΟΚ.
To ίδιο κσνει, με μκγαλύτερη επιτυχία η ΕΑβετία, ολλα
μονο με βότανα και αρωμαιικά φυιά που ψυτρώνουν οτις
Αλπεις.
Οσο γιά την Γαλλία καιτην Ιταλία, εΐναι γεμάτες με ωραιό-
τατες «Χβρμποϊοτεμί», μαγαζιά ηου ιΐουλάνε κάθε εΐδους
βότσνα.
(Ενα μυοιικο που το ξέρουν όλοι: Or ξένοι που έρχονιαι
οσν τουρΐστες, ενώ στην πρσγματικότηϊα κατσληστεύουν
ιους βυθούς μας από τ' αρχαΐα δεν είναι παρά μιά μικρή
μειονότητα, μπροοτά ο' εκείνους που φορτώνουν ολό-
κληρο φορτηγά από ελληνικά βότανα, που τα πουλήνε πανά-
κριβα οτις χωρες τους).
Ο Κ ι ν ε ζ ο ς νιατρος Tchanfl
Tchong-King (152-219) nou eyivt
διάσημθς γΐοή Οεράπευε αικ«εΛε·
:, ϋ ■ " ι/ ::.-.. :.-..ι ι - :"
'■Β
Δεν εχουν μαγικες
ιδιότητες
Γο μεγαλύτερο σουξέ οτπν εηοχή μας έχουν τα βότανσ
ιιιιυ αδυνατίζουν. Είναι διαφοροι ουνδυασμοί από 10 ως 20
Ι'.ηΐανα, που συνοδεύονται, βέβαια, με μισ λισια των τρο-
i|n.)v αουπρέπειν' αιΐοφεύγειόηοιοςθέλειν' αδυνατΐσει.
Φυσικά, οι καλοφπγάδες θα προτιμούπαν να τρώνε και να
nivouv όοο Οέλουν και μετό να πινουν ένα βότανο, με το
«ιΐΐοΐο να γλιτωνουν (με μαγικό τρόπο) από τις ουνέπειες
ιης λαιμαργιας τους.
Αλλα αυτό κανένας δεν θα μπορούοε να ορκιοτεί ότι το
ιιέτυχε.
Τα βότπνα βοήθηοαν τον άνθρωπο να θεραηευθεί σπό
πολλες νευρικές καταστάοεις ΐΗχουνήπιακαικαταηραΰν-
ιικη δράοη. Είναι ακίνδυνα και δεν ηροκαλούν κατάθλιψη,
ούτε έχουν τις παρενέργειες TWV φαρμάκων.
Τα περιοοότερα βότανα περιέχουν ουσίες που επιδρούν
ο' όλο τον ανθρώπινο οργανισμό (σΐο αιμα. οτον μεταβολι-
ομό και στις αναγκαΐες για τη ζωή λειτουργίες).
Φυσικα δεν πρέσει νο περιμένετε να δράσουν τα βότανα
αμέσως, οπως κάνουν το φάρμακα. Αυτό που κάνουν τα
βότανα είναι να επαναφέρουν τη φυοική ισορροπία των
λειτουργιών του οώματος, ιιραγμσ που έχει οαν αποτέλε-
σμα την υγεία. Ελσχιοτα βότανα έχουν άμεσα αποτελέ-
σμοτα από την πρώτη φορά που θα τα πάρουμε. Σχεδον όλα
εχουν αποτελέσματα μόνον όταν τα πσίρνουμε καθημερινά
για αρκετές βδομάδες.
Και η αποτελεσμστικοτητά τους εξαρτάται πολϋ και από το
εΐδος της ζωής ηου κάνουμε και από τη διατροφή μας
Η θεραπευτική αγωγή με τα βότανα πρέπει να συνεχΐζε-
49
 ται για βδομάδες ΐ\ και μήνες, πραγμα φυοικό, αφθύ ουνή-
θως καιαφεύγουμε οτο βότανα για να γΐατρευτούμε από
χρόνιες παθήσεις, που λογικα δεν μπορούν να εξαφανι-
στούν από τη μιά μέρα οτην άλλη. όπως δεν δημιουργήθη-
καν σπό τη μιά μέρο οιην άλλη...
Οσο σργά κι civ δρουν τα βόιανα η δράση τους είναι
λιγότερο βίαιη ατιό τα φάρμακα και έχει μονιμότερα αηοτε-
Λέσμαια.
' Αλλωοτε το οττουδαιότερο που προσφέρουν τα βοτανα
{αυτό τουλάχιοτον περιμένοιΐμε απ αυτά), εϊναι ότι, βοη-
θούν το σώμα μας να θεραπευθεΐ μόνο του. Κι αυτού του
εΐδους η θεραπεία παϊρνει χρόνο.
Και μη οας φανεί παραξενοαν αποφαοίσετε να παίρνετε
ένα βότανο για κάποιο συγκεκριμέυο σκοπό και ονσκαλύ-
ψετε ότι ωφελεί και οε κάτι άλλο (ας πούμε οτην εμφάνιση
και στη γενική υγεϊα).
Στην πραγματικότητα όλα τα βότανα που θεωρούνται
τονωτικα το κατορθώνουν αυτό. Εηειδή περιέχουν ουοίες.
όιιως τα μεΐαλλικά άλατσ κοι ιχνοστοιχεία π ου οικοδομούν
τον οργανισμό μας.
Όλο αυτά, βέβαια, αφορούν τα «καλά» βότανα. Γιαιί
αοφαλώς υπάρχουν και αρκετά που έχουν πολύ δυσάρεστα
οποτελέσματα και ορισμένα που είναι δραοτικά δηλητήρια.
Φυοικά, εμείς. περιγράφουμε ο' αυτό το βιβλίο μόνο τα
πιό καλά, τα πιό χρήοιμα τα πιό αποτελεοματικσ και απ' αυτά
όσα μπορείτε να βρίσκετε εύκολα στη φύοη και στα φαρμα-
κεία, στα καταοτήματα υγιεινών τροφών και σε κάθε βοτανο-
πωλητή.
50
Οι παλιες καλες
συνταγες
ΐ Ιοσοι άνθρωποι των πόλεων γνωρίζουν τις φαρμακευτι-
ι■: ι; ιδιΰτητες ΐου κοινού Βααιλικον\ ιην ευεργετικη του
ιιιόραοη οτο οτομάχι. ro άγχος. την αϋπνϊα;Ότιένα αφέ-
>ι»ΐΜα με βαοιλικό διώχνει τον νευρικό πονοκέφαλο; Οτι η
1-: λανιδιά γΐαιρευεΐκιροούς κιαιμορροιδες. τακουκούτσία
urn* βερίκοκων την αναιμια και την διύρροια;
Ο 'Ανηϋ<κ εϊνπι πολύτιμος για ιην υγεία μας όιαν τον
ι μώμε τακτικά ωμό, οτις οαλάτες ii ατμόβραοτο μα<ΐ με τα
Λιΐχανικά, που όεν ιιρέπει να λειπουν από το τραιιέζι μας
κύθε μέρα.
Οι Φρύουλες κάνουν τα δόντια τΐιό άοπρα και απομακρύ-
νοιιντο πουρϊ τους.
Αν αντί γιά οδοντόκρεμα τρίψουμε φρέοκα φύλλα Φαυκό-
(ΐηλου σια δόνπα. Οα τα καθαρίοουν, θα τα κάνουν πιό
(ΐοΓΐρακαιθαδυναμώσουνταούλα. Κιόνταδόντιαμας είναι
κιτριυισμένα μπορούμε να τ' ασπρίσουμε ον βράοουμε
ιρύλλσ φαακόμηλομ με θαλασσινό αλατι, μετά τα ξερά-
νουμε οτο φούρνο τα τρίψουμε οε οκόνη καιτην χρησιμο-
ποιούμε με την οδοντόβουρτσα.
Μιά παλιά καλή ομνιαγή. από τις πάμπολλες που ουγκέν-
tptooa γιά τον δεύτερο τόμο αυτού του βιβλίου μου, δινει
αυτη τήν εύκολη λύοη ο' όοους έχουν πρόβλημσ με τη
μυρωδιά της ανοπνοής τους;
Βάλτε ο' ένα νεροπότηρο τσέρι, ως τη μέση. και μιά
κουταλιά της σουπας Γαρίφαλα και Μοοχοκόρυδο, κοπανι-
ομένα (οτο μίξερ) οε οκόνη καθως και λ'ιγη Κανελλα κοι
Κιιμινο. Ρίχτε τα όλα μαζί σ ένα μπθυκαλι, κλείστε το κσλά
και 2-3 φορες κάθε μέρα αναταράξτε το μείγμα.
51
 Υοτερα από μερικές μέρες δοκιμάστε να πιείτε λίγες
σταγόνες (μα πολύ λίγες) ή να τις βόλετε σε λΐγο νερό και
μ αιπο να κανετε γαργάρες. Η αναπνοή οας θα είναι
αρωματιομένη γιά ώρες.
Με την ευκαιρία, πρεπει εδώ να απαντήσουμε σε μιά
απορία που μπορει νο έχουν μερικοί αναγνώστες γιά το ιιώς
γίνεται νο κατατάοσουμε στο βόιανα το πιό ειερόκλητα
πράγματα: Σπόρους. ρί<ες, φύλλα, φλούδες, Αουλούδια.
καρπους...
Nu τι συμβαϊνει λοιπόν:
I ϊαλιά ονόμαζαν βότανα τα φυια που δεν είχαν κορμό.
Σήμερα όμως ο ορος ιοχύει γιά οποιοδήποτε φυιό fj δέν-
τρο, που ολοκληρο η ένα μέρος του χρησιμοποιείιαι γιά
θεραηευτικούς σκοπούς και γιπ καρύκευμα ψαγητών.
Ι*ί<ιΑ*ις KoAnenep. ένας αηό τους διασθμωτε-
Μ ΐ ι ς Αννλους Οοτανολογαος. που Οι ουνταγέί
52
Μ ε ρ ι κ ά αττλά μυστικά
' Ενο αιιό ra πρώτα πράγματα που πρέπει να μαθοι όποιος
ενδιαφερεται γιάτις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων
εϊναι πώς να τις αξιοποιεϊ.
Γιατϊ βέβαια δεν μας δϊνουν όλσ τα φυτά, οΰτε όλα τα
μέρη των φυτων με τον ίδιθ τροπο την ωφέλεια nog περιμέ-
νουμεαπ' αυτα. ' Αλλαχρειάζεταινηταβρύζουμε,αλλϋνα
ra μουσκεύουμε, κι άλλσ νσ ΤΩ χρηοιμοποιοΰμε με διάφο-
ρους άλλους τρόπους.
Ποιοί τρόποι είναι αυτοΐ; Ας περιγράψουμε εδώ με αλφα-
βητικη σειρό, τους οπουδαιόιερους, γιά να τους μοθετε μιά
καικαλή.' Ωοτε ότανθολεμεαφέψημα ήέγχυμα κλη., να μην
χρειάζεται ναεξηγούμε τα ίδια ιιράγματα κάθεφορα. Καιτο
βασικότερο, να μπορείιε να εξασφαλίζετε την καλυτερη
δυνατή απόδοοη αιιό ό.τι καλό εχουν να μας προοψέρουν
" ΐ ;ic-(:vii.
Η αλοιφή μπορεί να χρηοιμοποιηθεί μόνο γιά εξωτερική
χρήοη κι 0 τρόπος που Οα την φτιάξουμε θα εϊναι αναγκα-
στικά. εμπειρικός κι σνσλογος με το βότανο και τη χρήση γιά
την οποία προορίζετσι.
Πόντως. γενικά οι ολοιφές γίνονται με ποώτη ύλη το
έγχυμα, το αφέψημσ, το χυμόη τη οκόνη του βότανου, που
ταδουλεύουμε με κεριή βούτυροii και μεαλεύρΐ- μέχρι να
γίνουν ενα οώμα και τα διστηρούμε μέοα οε βαζάκι.
To αφέψημα: "Οπως λέει και η λέξη μονη της θα πει
αφήνω να ψηΟ?ί. ΠαΊρνουμε δηλαδή το θεραπευτικό μερος
του φυτού και το βράζουμε με νερό. (Συυήθως βράζουμε
τα σκληρά τμήματα του φαρμακευτικού ψυτού, όηως είνσι
οι ρίζες. οι φλουδες, τσ κοτοάνια, οι οπόροι). Αν τάχουμε
53
ιμιλοκομμένα χρειάζονται νο βραοουν μόνο 5 λεπτά. Αν
είναιθκληρές ρί<εςή φλουδεςπρέπει νατις βρπζουμε 15
ως 20 λειιτά, γιά να μας δώοουν τις ευεργειικες τους
ιδιότητες. Γενΐκά (γιά όποια βότανα δεν Οά. βρείτε στον
τ ρόπο χρήοης ίους διοψορε ι ικές οδηγίες) ο χρόνος που ι α
βράζουμε εξαρτάται από την αντοχή των ιοτών ΐου ψυτοϋ
οτη θερμότητα Βράζουμε 3 κουταλιές οε 2 φλιτζάνια
νερό. Μόλις κατεβάζουμε το αφέψημα από τη φωτιά το
σουρώνουμε. Και πρέπει να το πιούμε, μ£ δόσεις. μέσα οε
12 ώρες, γιατί μετά αλλοιωνεται και χάνει τη θεραπευτική
του δύναμη.

To Βαμμα: Ρδώ χρηαιμοίΐοιείται σαν δισλυτικό στοιχείο

το σκέτο οινόπνευμα, που διαλύει τα συστατικά χωρίς θέρ-
μσνση η βραομό. To βάμμα δίατηρείται αρκετό καιρό φυλα-
γμένο οε γυάλινο, καλά κλεισμένο δοχεΐο, μακριά από
ζέστη, φώς.αέρα.
Γισ νο φιιάξουμε το βαμμα παίρνουμε το θεραπ^,,κό
μέρος του βοτόνου και το βάζουμε ο' ένα μπουκάλι, μαζί
με οινόπνευμα. Οι αναλογίες εινσι. γενικά 5 μέρη λευκού
οινοτινεύματος 70 βαθμών γιά κάθε μέρος φυτού (που'θα
έχουμε κοπανίοει οε γουδί ή αλέσει οε μικρό μίξερ). Τ' Σ»πν ηοΛιύ αυιή αγγΜκή tuAoviXKpm Ρ « η ο υ « γ « η οι noAioi<i*PMO«onc«i ονο^όζοντον
αφήνουμε να μουλιάσουν γιά 5 ως 15 μέρες. αναταράζον- φαρμακοι ρ*ί» τες.
τας κάθε τόσο το δοχείϋ- Μετά ψιλτραρουμε το βάμμα μ
έναδιηθηηκόχβρτί ΐ) και με ένσ κοινο καθαρό στυποχαρτο,
ή ακόμπ, με το ειδικό χαρτί ηου ψτιάχνουμε τους σουρω-
τους καφέδες και το βάζουμε σ' ένσ άλλο δοχειο. όπου

55
5^
 μπορουμε να το διατηρήσουμε γιά αρκετό καιρό. Οι γιατροί
συνιοτοϋν να χρηοιμοποιούνται βάμματα μόνο οε πολύ
σοβαρές καταστάοειζ ή μόνο για εξωτερικη χρήοιΐ-
Οι γαργάρες για ερεθισμούς στο οτόμα, τις αμυγδαλές,
τον φάρυγγα και το λαρύγγι γινοντοι με έγχυμα χ] αφέψημα.
αλλσ δεν πρέπει να είναι πολύ ζεοτές, γισ να έχουν καλά
αποτελέσματα.
To έ γ χ υ μ α : Εΐναι η καλύτερη μέθοδος γιά να πάρουμε
τις φαρμακευτικές (διότητες των ευαΐσθητων μερών των
φυτών, των λουλουδιών και των φύλλων τους: Μόλις αρχί-
οει το νερό να βράζει το κατεβάζουμε σπό m φωτιά και
ρίχνουμε μέσα το θεραπευτικό μέρος του βστανου. To
αφήνουμε κάμποοη ώρα (από 10 μέχρι 20 λεπτά) και μετά
το οουρώνουμε και το χρηοιμοποιούμε. Η. μπορούμε να
ρίξουμε βραστό νερό πάνω στα βότσνα, που τα έχουμε σε
μιά τσαγιέρα που κλεΐνει καλά. ώστε νσ μην εξατμιστούν τα
πτητικσ αιθέριο λάδια του Κ\ αφού περάσουν τα 10-20
λεπτά το φιλτρσρουμε κοι το πίνουμε (Δεν διατηρεΐται). Οι
συνηθισμένες αναλογϊες γισ. ένα έγχυμα (αν δεν υπάρχουν
διαφορετικές οδηγίες γιά το βότανο που σας ενδιαφέρει.
είναι από 1 μέχρι 3 κουταλάκια του γλυκού γιά κάθε φλι-
τζάνι νερό.
56
Τό εκχύλισμα γίνεται όταν εξατμισθεί ένα μέρος διαλύ-
ματος των συστατικών, δηλαδή, οφού βάλουμε φαρμακευ-
τικά φυτα νσ μουλιάσουν σε νερό ή οινόπνευμα, τα συμπυ-
κνωνουμε με εξάτμιοη, ι α φυλάμε σε γυάλινο μπουκαλάκι
κι όταν θέλουμε νο τα χρησιμοποιήσουμε ρϊχνουμε ένα
κουταλάκι του γλυκού ο' ένα φλιτζάνι νερό.
To μούλιασμα (έμβρεγμα): Διάλυμα των ουοτατικών
που παίρνουμε, μουοκεύοντας ένα φυτό απο μιά μέρα σε
νερό μέχρι δεκαπέντε μέρες οε οινόπνευμα. Μερικά
οκληρσ μέρη των βοτάνων (οπως οι ριζες και οι φλούδες)
ε'ιναι καλύιερο να τα μουλιαζουμε πρώτα κι ύοτερα να τα
βράζουμε. Γενικσ. οτο νερό να μη μουλιάζουμε κανένα
βότανοπερισοότεροαπό 12ώρες,αλλιώς,θ' αναπτυχθουν
διάφορα βακτηρίδια.
Τα καταπλάσματα χρηοιμοηοιούντσι γιά εξωτερική
χρήοη. κατευθείαν πάνω στο δέρμα. όπου τα δένουμε μέ
ένα υφαομα, γιό μερικά λεπτσ, ηνάλογα με ιις οδηγίες γιά
κάθε βότανο και κάθε χρήση. Αν το φιπό έχει ήπια δράση
(παραδειγμο ένα κοπανισμένοφύλλο λάχανου) το ακουμπά-
με κατευθεισν οτο δέρμσ. Λν όμως εχει ερεθιστική ή όξινη
δράση (παροδειγμα οι σπόροι του σιναπΐού) πρέπει υα το
απλώνουμε σε βαμβακερό ύφασμα. που θα ακουμπήσουμε
μετα (όχι πολύ σφιχτά) στο δέρμα μσς γιά να ελαττωσουμε
έτοι τη δρσση του. Σημαντικό εΐναι να ξέρουμε και τι θερ-
μοκρασία πρέπει να έχει το κατάπλασμα. Γιατΐ οτους 50
βαθμούς Κελσίου οι περιασότερες μαλακτικές, αντιφλογι-
οτικές και σπασμολυτικές ιδιότητες των ψυτών χάνονται.
Υστερσσπ όλααυτά, οπιόσωστόςτρόπος νο βάζουμε ένα
κατάπλσσμα είναι να το ζεσταίνουμε (άλλο βουτώντας το
σε ζεστό νερό, αλλο οιδερώνοντάς το, σκεπασμένο μ' ένα
βαμβακερό πανί) και να το ακουμπάμε οτο άρρωστο μέρος
μέχρι 5 λεπτά κι αλλάζοντάς το. συνέχεια, γιά ένο διάοτημα
57
 (και όχι να τ' αφήνουμε γΐά πολΛή ώρα...)
Οι κομπρεσες: Γιά να κάνουμε μιά κομπρέοα βουτάμε
ένα κομμάτι ύφαομα ή βαμβάκι σε έγχυμα, αφέψχ)μα,
βάμμα, λοοιόν κ.α. και το ακουμηάμε οΐο μέρος που
Οελουμκ, γιά 5 μεχρι 16 λεπτά, αυάλογα με τις ιδιότηιες
του φυι ου κσι τη σοβαρότητα του προβλήματος υγείας, που
μας κάνει να χρησιμοποιουμε την κομπρέσα.
Η λοσιόν: Γίνετοι όπως το έγχυμα η το αφέψημα κοι
χρΐ|θ(μοποιείται εξωτερικά, στο μέρος που χρειαζετοι
θεραπεΐα, μεαιιαλές κινήοεις μασάζ, γιΰ νοτηνοπορροφή-
σει ιο δέρμα. Μηορούμε υκόμη με τη λοοιόν νσ κάνουμε
εντριβες γιά τη θεραπεΐα δερμπτοπαθειών και γιά ΪΟ τρι-
χωτο μέρος του κεφαλιού, (παρήδειγμα. γιά την πιτυρίδα, ή
την ιριχόπτωση).
Τα μπάνια με βότανα είναι ουνήθως πολύ οποτελεομα-
τικά μέσα θεραηευτικής αγωγής, γιατί επιτρέπουν οτις
θεραπευτικες ιδιότητες των φυτών και βοτάνων να έχουν
αμεση επαφή με το πονεμένο μέρος. Αν όμως κατι μας
εμποδίζει να μπουμε και νσ μείνουμε ολόκληροι γιά κάμ-
58
ιΐοοη ώρα μεοα οτο μπανΐο, τόιε μποροϋμε να βυθϊσουμ*
μόνο τά χέρια ή μόνο τα πόδιο στο βοτσνΰνερο και να
κερδίσουμε απ αυτό όλα όοα θα κερδίζαμε κι από το
Λουτρό ολόκΛηρου του οώματος. Να ένος ηρακτικός τρό-
ιιος γιά να το ετοιμάζετε ούμφωνα με την «Μέθοδο
Μεσσεγκέ»; Βράζουμε δυό λ'ιτρα νερο. To βγαζουμε ηπο τη
φωτιά και περιμένουμε 5 λεπτά πριν βαλουμε τα βοτανα.
Υστερα βά^ουμε οτο καυτό ακόμη νερο τα βότανο κσι περι-
μενουμε όοοπεριοοόιερη ώραγίνεται (μέχρι4η 5 ώρκς).
Oiuv μετάαπ' αυτό θελήοουμε νπ κανουμε τοποδόλουιρο
ή το μπάνιο ΟΤΩ χέρια μας βράζουμε άλλα ? λϊτρα νερό, το
προσθέτουμε οτο ^γχνμα των βοιάνων που έχουμε από
ώρες έτοιμο και κάνουμε ΓοποδόλουτροίϊχειρόλουΓρο. To
νερό αυτό μηορούμε να το διατηρήοουμε στο ψυγείο μιά
βδομάδα. ζεσιαίνοντάς το κάθε μέρα (άλλά χωρϊς να το
ξαναβράζουμε).
To καλύτερο σκεύος γι' αυτή τη δουλειά (καιγενικα γιά
την ετοιμαοια κάθε ίγχνματος εϊναι ένα δοχείο i] λεκάνη
από ποροελάνη, ή εμαγιέ. To πλαοιικό Given οπλα ανεκτό,
αν δεν διαθέτουμε κάτι καλύτερο.
Η καλύτερη ώρα γιά το ποδόλουτρο είνοι το πρωϊ, με
άδειο οι ομάχι. Η σωστότερη διάρκεια είναι αηο 5 μέχρι 10
το πολύ λεητά. Κοι η σωστότερη θερμοκρασία είναι όσο
πιό ζεστό μηορουν νσ το ανεχθούν τα πόδια μας.
Γιά το μπάνιο τών χεριών η καλύιερη ώρα είναι το
βράδυ, τίριν το φαγητό. Οι υπόλοιπες οδηγίες γιά ra ποδό-
λουτρα ισχΰουν και γιά τα χέρια.
Γιά μπάνιο ολόκληρου του σώματος οτη μπανιέρα
είναι πολύ καλη κι η μέθοδος της γισγιάς μου: Που έβραζε
Via 20 λεπτά τα βότανα και σουρωνε το βοτανόνερο πάνω
από τη μπανιέρα. που ήταν ήδη γεμάτη με πολύ ζεστο νερό,
όσο πιό ζεοτό το ανέχεται το οώμσ.
Τέλος υπόρχει κοι η αγγλική μέθοδος, που συνιστά να
59
 βά<ουμε τα βότανα σ ένα μικρο σακοΰλι από άσπρο. λινο
πανί και να το δενουμε κάτω από τη βρύοπ της μπανιέρας.
ετσι που όταν ανοίξουμε το καυτό νερό γιά να γεμίοει η
μπσνιέρα να περνάει το νερο. υποχρεωτικά από το οακούλι
με τα βότηνα.
Και οι τρεΐς μεθοδοι είνοΐ καλές.
Ο ι π λ ύ σ ε ι ς τ ο υ κόλπου μεεγχύματαήαφεψήμοταείναι
συνίΐθως σωιήρΐες για τις γυναίκες που υποψέρουν απο
ηόνθυς τις μέρες που περιμένουν την περΐοδό τους. ή από
κολπϊιιδες η ελαφριές τοπικες μολυνσεις. Μισ κολπική
πλύθη την ημέρα είναι ουνήθως αρκετή (κοι σε περίπτωση
επιμονων μολύνσεων δυό), αλλά δεν πρέπει να επαναλαμ-
βάνσνται συχνά. γιπτί μπορεί να δημιουργθθεί εθισμός η το
χειρότερο να μειωσουν την ευαιοθηοίο του λεπτού αυτού
γυνοικείου οργάνου. Γι αυτό πρέπει να προσέχουμε και τη
θερμοκρασΐα του εγχϋματος ή αφεψήματος (να μη ξεπερ-
νάει τους ,37 βαθμούς, δηλαδή τη θερμοκραοΐα του οώμα-
τος). Καλό εΐναι λοιπόν να αγοράσουμε από το φαρμακείο
ένα ειδικό θερμόμετρο (που μπορούμε να το χρηοιμοποι
ουμε κοιοιολουτρό, αν καΐοτολουτρόη καλύτερη θερμο-
κρασίσ είναί αυτή που ζητάει και ανέχετσι το οώμα μας) και
ενα ειδικό όργανο γιά τις κοΛπικές πλυσεις. που πρέπει νσ
το απολυμαινουμε καθε φορά μέοα οε βραστό νερό. πριν το
χρησιμοποιήσουμε.
Οι πλύαεις ματιων πρεπει να γίνονταΐ πρθσεκτικα κοιμε
ελαφριές δόσεις κοταηρσϋυτικών φυτών {όπως εινοι το
χαμομήλι), γιατί τα μάτια είναι τα πιό ευαίσθητα εξωτερικά
οργανά μας. Ο οωοτός τρόπος πλύοης είναι ν' αφήσουμε
πρώτα να χλιαρύνει το εγχυμα και μετά να βουτσμε ο ' αυτό
ένα κομμάτι βαμβάκι, που το στίβουμε σιγά-σιγά επάνω οτα
μάτια.
To σιρόπι είνοι το μόνο ησραοκεύαομα στο οποίο δικαΐο-
60
Λογείτσι η ζσχαρη γιά να το πιούν ευκολώτερα τα παιδιά.
Μπορουμε να το φτιάξουμε προσθέτοντας ΐκχνλιομα του
ψαρμακευτικού φυτού ή βοτάνου. που μος ενδιαφέρει, ο '
ενα σιρόπι, που χρηοιμεύει και οαν ουνιηρητικό. (το φτιά-
χνουμελιώνονιας οε ζεοιόνεροδιιιλάοια ποσότητα ζάχα-
|)ης. Γιά παράδειγμα. οε 100 γρομμάρια νερό θα λιώσουμε
200 γραμμάρια ζάχαρης).
Η σκόνη: περαϊνουμε το βότανο η τη ρίζα του (κηλύτερα
ο ι η οκιά, παρά οτον ήλιο) και μετά το κοπανάμε σε γουδί
ωοπου να γινει σκόνη. Τη ακόνη αυτή την φυλάμε οε γυά-
Αινο δοχείο καλό κλεισμένο κι όταυ τη χρησιμοποιούμε οε
πφέψημα ή εγχυμα δεν χρειάζεται να το ψιλιραρουμε.
Μάλιοτα μερικοίπροτιμούν να βάζουν ιη οκόνη τωνκοιιανι-
ομένωνφυτώνστη γλώσοατους και να ιηνκαιαπίνουνμαζί
με το οάλΐο τους, γιατΐ έχουν βρει ό ι ι έ ι ο ι ενεργεΐ πιό
γρήγορα. Ειιειδή ΰμως ια θερατιευτικά ουοτατικά είναι
συμπυκνωμένα ηρέπει να χρηοιμθΐιθιθύνται προοεκηκά
μόνο οι ακριβείς ποοότητες που ουνΐοτώνται και να μη
οκεφι ομαατε ό ι ι «αφού μισή κουταλιά ενεργεί καλά, ασφα-
λώς μιά κουταλια θα ενεργεί καλϋτερα...».
Οι χυμοί: Εκτός από τους γεμάτους βιτομϊνες χυμούς,
που ηαιρνουμε σπό τα φρούτα μπορούμε να παίρνουμε
χυμοϋς κοι οπό μερικά (φρέσκα) βότανα και φυτά, με τον
αποχυμωτή ή κοπσνωντας τα οτο γουδί. ' Eva κουταλάκι του
γλυκού με χυμό βοτάνου είναι συνήθως αρκετό. Και δεν
πίνεται μονάχα αλλσ μπορει νσ χρησιμοποιηθει και εξωτε-
ρικά. σαν κομπρέοα.
· , ■ * ■ · .
G1