Professional Documents
Culture Documents
Cagdas Turk Ve Dunya Tarihi Notlari
Cagdas Turk Ve Dunya Tarihi Notlari
Cagdas Turk Ve Dunya Tarihi Notlari
VE
DÜNYA TARİHİ
1
DERS NOTU
YAZAR
Çetin SUNGUR
ANKARA 2015
İÇİNDEKİLER
1. ÜNİTE
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA
A. I. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 11
B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA ‘DAKİ TÜRK
DEVLET VE TOPLULUKLARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 14
C. ORTA DOĞU’NUN YENİ YÜZÜ: MANDACILIK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 18
D. UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 21
E. 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 23
F. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE AVRUPA_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 24
G. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29
H. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 30
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35
ETKİNLİK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 36
1.ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 38
2 .ÜNİTE
II.DÜNYA SAVAŞI
A.YENİ BİR SAVAŞA DOĞRU _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 45
B. SAVAŞ YILLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 50
C. BARIŞA DOĞRU_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 57
D. SAVAŞIN ETKİLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 63
E. SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 65
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 71
ETKİNLİK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 72
2.ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 74
3. ÜNİTE
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ
A.BLOKLARIN KURULUŞU _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 82
B. PAYLAŞILAMAYAN ORTA DOĞU_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 90
C. UZAK DOĞU’DA ÇATIŞMA_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 93
D. ASYA VE AFRİKA’NIN KURTULUŞU _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 97
E. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRKİYE _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 99
F. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE DÜNYA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 105
NELER ÖĞRENDİK? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 107
ETKİNLİK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 109
3.ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 111
ETKİNLİK VE DEĞERLENDİRME SORULARININ CEVAP ANAHTARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 115
SÖZLÜK_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 117
KRONOLOJİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 121
KAYNAKÇA_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 123
1. ÜNİTE
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
Bu ünitenin sonunda:
1. I. Dünya Savaşı’nın neden ve sonuçlarını, I. Dünya Savaşı sonunda yapılan
antlaşmaları,
2. Çarlık Rusya’sının yıkılışı ve SSCB’nin kuruluşunu, SSCB yönetimindeki Türk
topluluklarının durumunu ve Basmacı Hareketi’ni,
3. İngiltere ve Fransa’nın Orta Doğu’da manda yönetimleri kurmalarını,
4. Japonya’nın Uzak Doğu’da yeni bir güç olarak ortaya çıkmasını ve sonuçlarını,
5. 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin nedenleri ve sonuçlarını, Türkiye’ye etkilerini,
6. I. Dünya Savaşı’ndan sonra barışın sürekliliğini sağlama çabalarını, Avrupa’da
sosyal ve ekonomik hayatı, İtalya’da Faşizm ve Almanya’da Nazizmin ortaya
çıkışını,
7. Atatürk Dönemi’nde Türk dış politikasında meydana gelen gelişmele-
ri (Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne girişi, Balkan Antantı, Montrö Boğazlar
Sözleşmesi, Sadabat Paktı, Hatay meselesi ve Hatay’ın Anavatan’a katılması)
öğreneceğiz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
HAM MillîYETÇİLİK
PAZAR
MADDE
BASMACI
MONROE
HAREKETİ
DOKTRİNİ
MANDA
BOLŞEVİK YÖNETİMİ
ASİMİLE FAŞİZM
SİYASETİ NAZİZM
10
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
1. I. Dünya Savaşı
I. Dünya Savaşı; savaş alanının genişliği, savaşan devletlerin sayısı, etkileri ve
sonuçları bakımından tarihte o zamana kadar yapılan en büyük savaştır. Bu savaş,
önce Avrupa’da başlamış, kısa bir süre içinde bütün dünyaya yayılmıştır.
I. Dünya Savaşı’nın nedenlerini Fransız İhtilali’nin dünyaya yaydığı düşünce
akımlarında ve Sanayi İnkılabı’nın yol açtığı ham madde ve pazar arayışındaki yarış-
ta aramak gerekir.
XIX. yüzyılın sonlarına doğru siyasi birliklerini tamamlayan İtalya ve Almanya,
kısa zamanda sanayileşerek Avrupa’nın güçlü devletleri arasında yer aldılar. Ancak
bu devletlerin sanayilerini devam ettirecek ucuz ham madde ve pazar alanları yok-
tu. Bu durum Almanya ve İtalya’nın daha önce sanayileşen ve sömürgecilikte iler-
leyen İngiltere ve Fransa gibi devletlerle rekabete girmesine yol açtı. Almanya’nın
kısa sürede dünya pazarlarında etkin bir duruma gelmesi ve her geçen gün biraz
daha güçlenmesi İngiltere’yi rahatsız etti. Almanya bu sırada Fransa ile Alsace-Lor-
raine (Alsas-Loren) bölgesi yüzünden anlaşmazlık hâlindeydi. Fransa 1871yılın-
da Almanya’nın işgal ettiği bu bölgeyi geri almak için fırsat kolluyordu. Bu durum
Fransa’nın İngiltere’nin yanında yer almasına ortam sağladı.
Rusya’nın izlediği Panslavizm politikası, bünyesinde çok sayıda Slav barındı-
ran Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Almanya’nın yanında yer almasına yol
açtı. Rusya’nın İstanbul ve Çanakkale Boğazlarını ele geçirerek Akdeniz’e inmek is-
temesi ise, Osmanlı Devleti’nin Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Almanya ile
yakınlaşmasına yol açtı.
Bütün bu ekonomik rekabet ve siyasi mücadele Avrupa devletlerinin birbirine
düşman iki bloka ayrılmasına neden oldu. Bunlardan birincisi 1882 yılında Alman-
ya, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu ve İtalya’nın oluşturduğu üçlü ittifak (üçlü
bağlaşma), diğeri ise 1907 yılında İngiltere, Fransa ve Rusya’nın oluşturduğu üçlü
itilaftır (üçlü anlaşma). İttifak devletlerine daha sonra Osmanlı Devleti ve Bulgaristan
da katıldı. İtalya ise I. Dünya Savaşı başında bu gruptan ayrılarak itilaf devletlerine
katıldı. Bu gruba daha sonra Brezilya, Portekiz, Romanya, Sırbistan, Japonya, ABD ve
Yunanistan katıldı.
28 Haziran 1914’te Avusturya- Macaristan İmparatorluğu veliahdının
Saraybosna’da bir Sırp Millîyetçisi tarafından öldürülmesi, I. Dünya Savaşı’nın kıvılcı-
mı oldu. Önce Avrupa’da başlayan savaş kısa bir süre sonra bütün dünyaya yayıldı.
Savaş başladığında tarafsız olan ABD, İtilaf Devletlerine silah ve cephane ta-
şıyan ticaret gemilerinin Almanlar tarafından batırılması üzerine itilaf devletleri ya-
nında savaşa katıldı. Bu durum savaşın gidişini değiştirdi. ABD’nin desteği ile güç-
lenen itilaf devletleri, ittifak ordularına karşı üstünlük elde ettiler. Böylece dört yıl
11
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
ABD Başkanı Monroe 1823 yılında kongrede yaptığı konuşmada ABD’nin Av-
rupalı devletlerin kendi aralarındaki sorun, savaş ve politikalara karışmamayı esas
aldığını, Avrupa’nın da kendi kıtalarına karışmamasını belirtmiştir. Böylece ABD,
Avrupa diplomasisinden ve sorunlarından uzak durarak kendi kıtasına kapanmış
ve yalnızlık politikasına dönmüş oluyordu.
12
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
3. I.Dünya Sa-
vaşı Sonunda Yapı-
lan Antlaşmalar
Rusya’da Bolşe-
vik İhtilali’nden sonra
kurulan SSCB, ittifak
devletlerine başvura-
rak barış istedi. Brest-
Litowsk’ta yapılan gö-
rüşmelere Almanya,
Sovyetler Birliği, Avus-
turya-Macaristan İm-
paratorluğu, Bulgaris-
tan ve Osmanlı Devleti
katıldı. 3 Mart 1918’de
Brest- Litowsk Ant-
Resim. 01.01: Paris Barış Konferansı’nda İngiltere, İtalya, Fransa ve
ABD Temsilcileri laşması imzalandı. Bu
antlaşma ile Sovyetler,
Polonya, Litvanya, Estonya ve Ukrayna’dan çekildiler. Bu ülkelerin geleceğine ittifak
devletleri karar verecekti. Rusya, Kars, Ardahan ve Batum’u da Osmanlı Devleti’ne
verdi ve Doğu Anadolu’dan çekildi. I. Dünya Savaşı’nı bitiren antlaşmalar şunlardır:
Versailles (Versay) Antlaşması (28 Haziran 1919): Almanya ile itilaf devletleri
arasında imzalandı. Almanya, Alsas- Loren bölgesini Fransa’ya geri verdi ve önemli
ölçüde toprak kaybetti. Denizaşırı toprakları İngiltere, Fransa ve Japonya arasında
paylaşıldı.
St. Germain (Sen Jermen)Antlaşması (10 Eylül 1919): Avusturya ve itilaf dev-
letleri arasında imzalandı. Avusturya; Macaristan, Çekoslovakya ve Yugoslavya’nın
bağımsızlığını tanıdı. Topraklarının bir bölümünü bu devletlere bıraktı.
Neuilly (Nöyyi) Antlaşması (27 Kasım 1919): Bulgaristan ile itilaf devletleri ara-
sında imzalandı. Bulgaristan bir kısım topraklarını Romanya ve Yugoslavya’ya verdi.
Batı Trakya’yı Yunanistan’a vermek zorunda kaldı. Böylece Bulgaristan’ın Ege Denizi
ile bağlantısı kesilmiş oldu.
Trianon (Triyanon) Antlaşması (4 Haziran 1920): Macaristan ile İtilaf Devletleri
arasında imzalandı. Macaristan’ın Avusturya ile birleşmesi yasaklandı ve bir kısım
toprakları Yugoslavya, Romanya ve Çekoslovakya’ya verildi.
Sevres (Sevr) Antlaşması (10 Ağustos 1920): Osmanlı Devleti ile İtilaf Devlet-
leri arasında imzalandı. I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren barış antlaşmalarının en ağır
hükümler içeren antlaşmasıdır. Sevr Antlaşması ile Osmanlı Devleti’ne Anadolu’da
küçük bir toprak parçası bırakılıyor ve bağımsızlığı elinden alınıyordu. Ancak Türk
milletinin Mustafa Kemal Paşa öncülüğünde yapmış olduğu Millî Mücadele, Sevr
13
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
14
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
15
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
16
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
yanında modern ilimleri öğreten Usul-i Cedid (Yeni Metot) mektepleri açıldı. Kısa
zaman içinde bu okullardan binlercesi açıldı. İsmail Gaspıralı Bey’in ‘’ Dilde, Fikirde,
İş’te Birlik’’ parolası ile hareket eden bu okullar Orta Asya Türklerinin uyanmaları ve
canlanmalarında etkili oldu.
Basmacı Hareketi
‘’Baskın yapan, hücum eden’’ manasına gelen basmacı tabiri, Çarlık dönemin-
de Ruslar tarafından Türkmenistan, Başkurdistan ve Kırım’da faaliyet gösteren kuv-
vetler için kullanılmıştı. 1918 yılı başında Millî Hokand Hükûmeti’nin Ruslar tarafın-
dan dağıtılması üzerine Basmacı Hareketi bir halk hareketine dönüştü.
Hokand şehrinde baş-
layan bu hareket, kısa za-
manda Fergana vadisine ve
diğer bölgelere yayıldı. Bas-
macı Hareketi’nin tek gayesi,
Türkistan’ı Ruslardan kurtara-
rak istiklaline kavuşturmaktı.
Bütün Türkistan’ı işgal etmek
isteyen Sovyet Rusya ve Bas-
macılar arasında çok çetin
mücadeleler yaşandı.
Enver Paşa’nın 8 Ka-
Resim 01.04: Basmacı Hareketi’nin Bayrağı sım 1921’de Türkistan’a gelip
Basmacılara katılmasıyla mü-
cadeleler daha da şiddetlendi. 1922’de Sovyet Rusya’nın genel bir saldırıya geçmesi
üzerine Basmacı liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kaldılar. Enver Paşa’nın
Ağustos 1922’de şehit olmasıyla Basmacı Hareketi devam etmesine rağmen isteni-
len sonuca ulaşılamadı. Bu mücadeleler 1931’e kadar sürdü ve bu tarihten sonra
17
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
18
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
19
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
20
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
olması ve Almanya ile birlikte Orta Doğu’da bağımsızlık için mücadele eden Arap
topluluklarına yardım etmesi üzerine 1936’da Mısır ile bir ittifak antlaşması yaptı.
Bu antlaşmayla İngiltere, Mısır’dan çekilirken, Süveyş Kanalı’nda sürekli asker bulun-
durma hakkını elde etti. Ayrıca Mısır bir saldırıya uğrarsa İngiltere Mısır’ı koruyacaktı.
21
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
22
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
hem de kara savaşlarında Rusları ağır yenilgiye uğrattılar (1905). Yapılan antlaşma
ile Rusya, Mançurya’da elde ettiği bütün haklarını Japonya’ya devretti. Japonya bir
süre sonra Kore’yi işgal edip kendi topraklarına kattı. Böylece Japonya dünyanın bu
bölgesinde büyük bir güç olarak ortaya çıktı.
23
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
nalımın etkileri II. Dünya Savaşı’na kadar yaklaşık on yıl devam etti. Bunalım sürecin-
de tarım ürünleri fiyatlarında % 40 – 60’lık düşüşler meydana geldi. Bu durum kırsal
kesimde yaşayan halkı ve çiftçileri olumsuz etkiledi. Talebin beklenmedik düzeyde
düşmesi nedeniyle madencilik alanı buhranın en fazla etkilendiği sektörlerden biri
oldu. Ekonomik kriz dünyada 50 milyon insanın işsiz kalmasına, dünya ticaretinin %
65 oranında azalmasına sebep oldu. Ekonomik kriz farklı ülkelerde değişik tarihler-
de sona erdi.
24
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
sa, İngiltere, Almanya, İtalya ve Belçika arasında İsviçre’de imzalandı (1925). Bu ant-
laşma ile Almanya’nın Fransa ve Belçika ile sınırları kesin olarak belirlendi. Locarno
Antlaşması ile Almanya yeniden uluslararası işbirliğine katılmış oldu. Almanya 1926
yılında Milletler Cemiyeti’ne üye olarak kabul edildi. 1925- 1930 yıllarını kapsayan
Locarno dönemi, gerginliğin azaldığı ve iki savaş arası dönemin ‘’altın yılları’’ olarak
kabul edilmektedir.
Fransa, ABD’ye daha yakın olmak ve ilişkileri güçlendirmek için savaşı kanun
dışı kabul eden bir antlaşma teklif etti. ABD Dışişleri Bakanı Kellogg, savaşı bir millî
politika aracı olarak kullanmaktan vazgeçme önerisini dünyadaki bütün devletlerce
imzalanarak çok taraflı bir antlaşma yapılmasını ileri sürdü. İngiltere ve Fransa bu kar-
şı teklife tereddütle yaklaştılar. Ancak bu iki ülkenin kamuoyları Kellogg’un teklifine
büyük destek verince Fransa ve İngiliz hükûmetleri antlaşmayı kabul etmek zorunda
kaldılar. 1928 yılında Paris’te imzalanan Kellogg Paktını ilk önce ABD, İngiltere, Fran-
sa, Almanya, İtalya, Japonya, Polonya, Çekoslovakya ve Belçika imzaladı. 1928 yılı so-
nuna kadar aralarında Sovyetler Birliği ve Türkiye’nin de olduğu 46 ülke pakta dâhil
oldu. İki savaş dönemi arasının en önemli gelişmelerinden olan Kellogg Paktı’nı im-
zalayan devlet-
ler anlaşmaz-
lıkların çözümü
için savaş yolu-
nu tutmayacak-
larını ve bütün
anlaşmazlıkları
barış yoluyla
çözümleyecek-
lerini taahhüt
ediyorlardı. An-
Harita. 01.04: Briand – Kellogg Paktı’na 1928 – 1929 Yıllarında Katılan cak pakta üye
Devletler devletlerin ve
özellikle İngil-
tere ve Fransa’nın samimiyetten uzak politikaları, Almanya, İtalya ve Japonya’nın
1930’lardan sonra takip ettikleri saldırgan politikalar, Kellogg Paktı’nın anlamını or-
tadan kaldırdı.
Barışı korumaya yönelik bu çabalar II. Dünya Savaşı’nın çıkmasını önleyeme-
miştir. Bunda büyük devletlerin iç ve dış politikalarında meydana gelen gelişmeler
de önemli rol oynamıştır.
25
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
a. İtalya’da Faşizm
İtalya I. Dünya Savaşı’na egemenlik alanını genişletmek ve yeni sömürgeler
elde etmek için girmişti. Ancak Paris Barış Konferansı’nda İtalya isteklerini elde ede-
memişti. Savaş, İtalya’da ekonomik hayatı olumsuz etkiledi. İtalyan hükûmeti büyük
bir borç, büyüyen bir dış ticaret açığı ve yüksek enflasyon ile karşı karşıyaydı. Üstelik
savaş sırasında halkın desteğini almak için köylülere toprak, işçilere ücret artışı va-
detmişti. Bu söz yerine getirilemeyince grevler ve işgaller birbirini takip etti. Ülkenin
her tarafına dağılmış olan asker kaçakları, terhis olan askerler ve aydınların beklen-
tileri karşılanamamıştı.
Bu durum Benito Mussolini’nin lideri olduğu Faşist Partisi’nin işine yara-
dı. İtalya’da faşist hareket 1919 yılında örgütlenmiş ve o yıl yapılan seçimlerde 35
milletvekili çıkarmıştı. Faşist Parti 1922 yılında 200.000 ‘’kara gömlekli’’ taraftarı ile
Napoli’den Roma’ya doğru yürüdü. Kral Vittorio Emmanuella, başbakanlığı Faşist
Parti’nin başkanı Mussolini’ye vermek zorunda kaldı.
İktidarı mutlak şekilde ele geçiren Mussolini muhalefeti tümüyle ortadan kal-
dırdı. Mussolini kısa sürede İtalya’da birliği sağladı. İşsizliği ortadan kaldırmaya yöne-
lik adımlar attı ve toplumsal reformlara girişti. Mussolini, Paris Barış Konferansı’nda
26
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
b.Almanya’da Na-
zizm
Almanya I. Dünya
Savaşı’ndan sonra ağır bir
ekonomik kriz ve siyasal
çatışmaların içine girdi.
Resim 01.09: Benito Mussolini 1919 yılında Weimar kasa-
basında toplanan kurucu
meclis yeni bir anayasa yaptı. Weimar Anayasası ile Almanya’da demokratik bir dü-
zene geçildi. Bu sırada Versay Antlaşması’nın ağır tamirat borcu enflasyonun patla-
masına, üretim ve ekonomik hayatın felç olmasına yol açtı. 1929 dünya ekonomik
krizi Almanya’yı daha kötü hâle düşürdü. Endüstri üretimi yarı yarıya azaldı. Çok sa-
yıda ticaret firması iflas etti. Milyonlarca insan işsiz kaldı. Bu durum Nazi Partisine
iktidar yolunu açtı.
E BİLGİ NOTU
27
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
( 1. ‘’ Alman öğrencileri Führer ve halk için savaşır. ‘’ 2.’’ Benim şu anda Alman
İmparatorluğu’nun ilk askeri olmak dışında bir arzum yoktur.’’ 3. ‘’ Almanya’nın zafe-
ri Avrupa’nın özgürlüğüdür.’’ )
1928 seçimlerinde ancak 12 milletvekili çıkarabilen Nazi Partisi 1930 seçimle-
rinde 107, 1932 seçimlerinde 230 milletvekili çıkararak Almanya’nın en büyük par-
tisi oldu. Cumhurbaşkanı 1933 yılında başbakanlığı Nazi Partisi lideri Adolf Hitler’e
verdi. Böylece Nazi Partisi iktidara geldi. Hitler iktidara geldikten hemen sonra yeni
seçimler için Reichtag’ı dağıttı ve yapılan seçimlerde sandalye sayısını artırdı. Bu
andan itibaren anayasa ve hukuka bağlılığı bir kenara bıraktı. Nazi Partisi dışında-
ki tüm partileri kapatarak siyasi faaliyetleri yasakladı. 1934 yılında Cumhurbaşkanı
Hindenburg’un ölümü üzerine, hükûmet başkanlığının yanı sıra devlet başkanlığını
da alarak Almanya’nın ‘Führer’ i hâline geldi.
Resim 01.11: Toplu Kitap Yakma Resim 01.12: Nazilerin Kitap Yakma Törenlerinden Bir
Törenlerine Katılmaları İçin Alman Görüntü
Gençlik Dergisi’nden Yapılan Çağrı
28
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
29
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
30
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
31
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
32
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
yıl önce antlaşmaya taraf devletlerden hiçbirisi sözleşmenin feshini talep etmezse
yürürlükte kalacaktı. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin süresi 1956 yılında dolduğu
hâlde, böyle bir fesih talebinde bulunulmadığı için hâlâ yürürlüktedir.
33
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
34
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
NELER ÖĞRENDİK?
• I. Dünya Savaşı’nın neden ve sonuçlarını, Paris Konferansı ve önemini, I Dünya
Savaşı sonunda yapılan barış antlaşmalarını,
• Rusya’da Bolşeviklerin Çarlık yönetimini yıkarak iktidarı ele geçirmelerini,
SSCB’nin kuruluşunu, Lenin ve Stalin dönemlerinde SSCB’de meydana gelen
gelişmeleri, Rusların Orta Asya’yı işgal etme sürecini, Basmacı Hareketi ve
özelliklerini, Enver Paşa’nın Basmacı Hareketi’ne katılması ve ölümünü,
• I. Dünya Savaşı’ndan sonra İngiliz ve Fransızların Orta Doğu’da manda yönetimleri
kurmalarını, Arap Yarımadası, Irak, Ürdün, Filistin, Suriye ve Mısır’da manda
yönetimlerinin sona ermesini,
• Japonya’nın XIX. yüzyılın sonlarına doğru yaptığı reform ve ıslahatlarla güçlü bir
devlet hâline gelmesini, Çin ve Rusya ile rekabetini,
• 1929 dünya ekonomik krizinin nedenlerini, yayılışı ve sonuçlarını, krizin Türkiye’ye
etkilerini,
• I. Dünya Savaşı’nın ardından dünya barışını sağlamak amacıyla yapılan
çalışmaları, Milletler Cemiyeti’nin kuruluşunu, Locarno Antlaşması, Kellogg Paktı
ve özelliklerini,
• I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da meydana gelen sosyal, siyasal ve ekonomik
gelişmeleri,
• İtalya’da Faşizm ve Almanya’da Nazizm gibi totaliter rejimlerin kurulmasını,
• Atatürk dönemi Türk dış politikasının esaslarını, Türkiye’nin Milletler Cemiyetine
girmesini,
• Balkan Antantı, Montrö Sözleşmesi ve Sadabat Paktı’nın imzalanması ve önemini,
• Hatay meselesi ve Hatay’ın Anavatan’a katılış sürecini öğrendik.
35
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
1. ETKİNLİK
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle tamamlayınız.
1. I. Dünya Savaşı’na…………………Devletlerinin yanında katılan………………
…………………, Uzak Doğu’da geniş çıkarlar elde ederek bu bölgede söz sahibi
oldu.
2. …………………….Savaşı’ndan sonra yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını
belirlemek için 18 Ocak 1919’da…………………’te bir konferans toplandı.
3. ………………………. Hareketi, Türkistan’ı Rus işgalinden kurtararak bağımsızlı-
ğına kavuşturmayı amaçlamıştır.
4. I. Dünya Savaşı’ndan sonra……………………. ve………………….Orta Doğu’da
manda yönetimleri kurdular.
5. 1867 yılında tahta geçen İmparator…………………………..’nun Japonya’da
başlattığı reform sürecine …………………………………… adı verilir.
6. Balkanlar ve Doğu Akdeniz’de yayılmacı bir politika izleyen…………………’nın
faaliyetleri 9 Şubat 1934’te ………………………………’nın kurulmasına ortam
hazırladı.
7. ……………………………………. Sözleşmesi ile Türkiye, Boğazlar ve çevresinde
asker bulundurma hakkını elde etti.
8. Atatürk’ün son siyasi başarısı……………………….’ın bağımsız olmasını sağla-
masıdır.
9. Türkiye, savunmaya dayanmayan, savaşı kanun dışı sayan ve devletler arası iliş-
kilerde barışçı yollara başvurulmasını esas alan…………………………………
Paktı’na 1928 yılında katılmıştır.
10. I. Dünya Savaşı’ndan sonra Suriye ve Lübnan………………………..mandası al-
tında kalmıştır.
11.Büyük devletler sömürgecilik faaliyetlerini I. Dünya Savaşı’ndan son-
ra…………………………………………yönetimi adıyla devam ettirdiler.
12.I.Dünya Savaşı’ndan sonra İtilaf Devletleriyle Almanya arasında……………
…..;Avusturya ile …………………..; Macaristan’la…………………………;
Bulgaristan’la………………; Osmanlı Devleti ile…………………….Antlaşması
imzalanmıştır.
13.Türkiye, Atatürk Döneminde dış politikada‘’……………………………………
…………’ ilkesini esas almıştır.
14.Türkiye, Hatay sorununun çözümü için barışçı bir politika izlemiş ve konuyu
………………..……..ne götürmüştür.
36
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
2. ETKİNLİK
Aşağıdaki ifadelerin doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) yazınız.
1. ( ) ABD’nin savaşa girmesiyle I. Dünya Savaşı’nı İttifak Devletleri kazandı.
2. ( ) I. Dünya Savaşı’ndan sonra dünyanın bir daha böyle bir felaket yaşamaması için
Milletler Cemiyeti kuruldu.
3. ( ) Filistin I. Dünya Savaşı’ndan sonra Fransız mandasına bırakıldı.
4. ( ) 1929 Dünya Ekonomik Krizi dünyada milyonlarca insanın işsiz kalmasına neden
oldu.
5. ( ) ABD, I. Dünya Savaşı’ndan sonra Monroe Doktrini’ne uygun olarak Avrupa poli-
tikasında daha aktif rol oynadı.
6. ( ) 1923’ten sonra Türkiye dış politikada Lozan’da tam olarak çözülemeyen sorun-
larla uğraştı.
7. ( ) Türkiye Milletler Cemiyetine Atatürk’ün ölümünden sonra girdi.
8. ( ) Balkan Paktı’nın oluşumuna ABD öncülük etti.
9. ( ) Türkiye, Sadabat Paktı’na üye olarak doğu sınırlarının güvenliğini sağlamıştır.
10. ( ) İngiltere ve Fransa, Orta Doğu’nun stratejik önemi ve sahip olduğu zengin pet-
rol rezervleri nedeniyle bölgede etkin olmak istemiştir.
11. ( ) Enver Paşa’nın 1921 yılında Türkistan’a gelmesiyle Basmacı Hareketi’nin Rus-
larla mücadelesi daha da şiddetlendi.
12. ( ) Çarlık döneminde Ruslar işgal ettikleri Türk topraklarında asimilasyon politi-
kası uyguladılar.
13. ( ) Japonya’da Meiji Restorasyonu I. Dünya Savaşı’ndan sonra başlatıldı.
14. ( ) Türkiye’de ‘’ Yerli Malları Haftası’’ kutlamaları 1929 dünya ekonomik krizinin
etkilerini azaltmaya yöneliktir.
15. ( ) İki savaş arası dönemde dünyada radyo, sinema, gazetecilik, tiyatro ve sanat
alanlarında önemli ilerlemeler yaşandı.
37
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
3. İtilaf Devletleri ile Almanya arasında yapılan barış antlaşmasının bazı maddeleri
şunlardır.
. Alsace – Lorraine bölgesi Fransa’ya verildi.
. Bütün sömürgeleri İngiltere, Fransa ve Japonya arasında paylaşıldı.
. Zorunlu askerlik kaldırıldı.
Bu antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A. Versay B.Nöyyi C.Triyanon D.Sen Jermen
38
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
39
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
40
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
17. Türkiye’nin,
I. Milletler Cemiyetine girmesi
II. Briand – Kellogg Paktı’nı imzalaması
III. Balkan Antantı’na öncülük etmesi
IV. Sadabat Paktı’nı kurması
gelişmelerinden hangileri bölgesel barışı korumaya yöneliktir?
A. I ve II B. I ve III C. II ve III D. III ve IV
41
2. ÜNİTE
II. DÜNYA SAVAŞI
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
Bu ünitenin sonunda:
1. II. Dünya Savaşı öncesinde Japonya, İtalya ve Almanya’da meydana gelen ekonomik
ve siyasi gelişmeleri,
2. Almanya, İtalya ve Japonya’nın yayılmacı bir politika izlemelerinin neden ve sonuç-
larını,
3. Almanya’da Hitler’in faaliyetlerinin II. Dünya Savaşı’nın başlamasına etkilerini,
4. Mihver ve müttefik devletlerin ortaya çıkışını,
5. Almanya’nın 1Eylül 1939’da Polonya’ya saldırması ile II. Dünya Savaşı’nın çıktığını,
6. Savaşın Avrupa ve Kuzey Afrika’daki gelişimini,
7. ABD’nin savaşa girmesine neden olan gelişmeleri, Pasifik Okyanusu’nda Amerikan –
Japon savaşlarını,
8. Müttefik devletlerin, mihver devletler grubuna karşı üstünlük elde etmesini, Yalta ve
Potsdam Konferanslarını,
9. Almanya ve Japonya’nın teslim olmasını, II. Dünya Savaşı’nın sona ermesini,
10. II. Dünya Savaşı’nın siyasi, ekonomik ve toplumsal sonuçlarını,
11. II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’nin takip ettiği dış politikayı, müttefik devletlerin
Türkiye’yi kendi yanlarında savaşa sokmak istemelerinin nedenlerini,
12. II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’de neden olduğu siyasi, ekonomik ve toplumsal sonuçları
öğreneceğiz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
NÜFUZ BÖLGESİ
HAYAT
YAYILMACILIK SAHASI
YATIŞTIRMA
POLİTİKASI
EMPERYALİZM
MİLLÎ
KORUNMA
VETO HAKKI KANUNU
BİRLEŞMİŞ VARLIK
MİLLETLER VERGİSİ
TEŞKİLATI
44
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
a. Japonya
1905 yılında sonra Pasifik bölgesinde etkin üç devletten biri Japonya’ydı. ABD,
Rusya ve Japonya bölgedeki güç dengesini oluşturuyorlardı. Uzak Doğu ve Pasi-
fik bölgesi uluslararası rekabet ve mücadelenin merkezi hâline gelmişti. Japonya I.
Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa devletlerinin birbirleriyle mücadelesinden yararla-
narak 1930’lu yıllarda Uzak Doğu’nun en güçlü devleti oldu. Japonya önemli yer altı
ve yer üstü kaynaklarına sahip olan Mançurya’ya hâkim olmak istiyordu. Bu neden-
le Mançurya’da önemli ekonomik yatırımlar ve demir yolu ağı ile etkinliğini artırmış-
tı. Bu sırada ABD, dünya ekonomik bunalımının etkilerini hafifletmekle meşguldü.
Sovyet Rusya ise bölgedeki askerî gücünü tam olarak artıramamıştı. Bu durumdan
yararlanan Japonya 1931 yılında Mançurya’yı işgal etmeye başladı. Japonya’nın bu
girişimini Çin, Milletler Cemiyetine şikâyet etti. Milletler Cemiyeti bölgeye sadece
bir araştırma komis-
yonu göndermekle
yetindi ve Japonya’nın
Mançurya’dan çekil-
mesini istedi. Büyük
devletler olayı protes-
to etmekten öte bir
harekette bulunama-
dılar. ABD de tek ba-
şına bir harekete gi-
rişmeyi göze alamadı.
Buna karşılık Japonya
1933 yılında Milletler
Cemiyeti üyeliğinden
Resim. 02.01: Japon Askerlerinin Mançurya’yı İşgali
çekildi.
45
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
b. İtalya
Mussolini, I. Dünya
Savaşı’nda İtalya’nın istek-
lerini elde edemediği için
haksızlığa uğradığını dü-
şünüyordu. İtalya, endüst-
risi için ham madde kay-
nakları bulmak ve 1929
dünya ekonomik buhra-
nının İtalyan ekonomi-
sinde meydana getirdiği
ekonomik sarsıntıyı atlat-
mak için sömürge arayı-
şına yöneldi. 1931 yılında
Resim. 02.02: Hitler ve Mussolini Japonya’nın Mançurya’ya
saldırısı karşısında Milletler Cemiyetinin bir şey yapamaması, Almanya’nın Versay
Antlaşması’nın kayıtlarından kurtulma çabalarının, İngiltere ve Fransa tarafından
gereken tepkiyle karşılaşmaması üzerine İtalya, 5 Ekim 1935’te Habeşistan’ı işgale
başladı. Bu gelişmeler üzerine toplanan Milletler Cemiyeti Konseyinin İtalya’ya yap-
tırım kararı etkili olmadı ve İtalya 1936 Mayıs’ında Habeşiştan’ın işgalini tamamladı.
Bu gelişmenin önemli sonuçları oldu. Milletler Cemiyeti, Japonya’nın
Mançurya’yı işgalinden sonra İtalya’nın saldırganlığını da önleyemeyerek başa-
rısızlığa uğradı. Uluslararası politikadaki etkinliğini ve saygınlığını kaybetti. Nite-
kim Japonya ve Almanya’nın ardından İtalya da Milletler Cemiyeti’nden ayrıldığını
açıkladı(1937). Almanya, İtalya- Habeş Savaşı’nı fırsat bilerek 1936 yılında Versay
Antlaşması’nın Ren bölgesinin askersiz olması ile hükümlerini kaldırdı. Locarno
Antlaşması’nı feshetti.
46
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
d. Almanya
1929 dünya ekonomik buhranının, Alman ekonomisi ve halkı üzerindeki
olumsuz etkileri Hitlerin liderliğindeki Nasyonal Sosyalist Partinin 1933 yılında ik-
tidara gelmesine neden oldu. Bu durum Almanya’nın iç ve dış politikasında önem-
li değişikliklere yol açtı. Nazi Partisinin iktidara gelmesi Fransa ve Sovyet Rusya’yı
endişeye sevk etti. Fransa, Versay Antlaşması’yla elde ettiği üstünlüğü kaybetme,
Sovyet Rusya ise Almanya’da komünist milletvekillerinin tutuklanmasından sonra
muhtemel olumsuz gelişmelerden dolayı endişe taşıyordu. SSCB bu duruma tepki
olarak Almanya ile ilişkilerini kesti ve ABD’ye yaklaştı. Milletler Cemiyeti ile iş birliği
yapan SSCB, 1934’te Milletler Cemiyetine kabul edildi.
Hitler iktidara geldiği andan itibaren Versay Antlaşması hükümlerinden kur-
tulmaya yönelik adımlar attı. 1933 yılında Silahsızlanma Konferansı’ndan ve Millet-
ler Cemiyetinden çekildi. 1934’ten itibaren ordusunu modern silahlar, araç ve gereç-
lerle güçlendirdi. Asker sayısını hızla artırarak, askerliği mecburi hâle getirdi. Versay
Antlaşması ile Alman- Fransız sınırındaki kömür bakımından zengin Saar bölgesi 15
yıllığına Fransa’ya verilmişti. 1935 yılında yapılan halk oylaması sonucu Saar bölgesi
Almanya’ya geçti. Almanya 7 Mart 1936’da Versay Antlaşması ile askerden arındırıl-
mış olan Ren bölgesine asker gönderdi. Fransa bu durumu kabul etmek zorunda
kaldı.
Almanya, 13 Mart 1938’de Avusturya ile birleştiğini ilan ederek burayı ilhak
etti. Böylece Versay Antlaşması’nın son kalıntısından kurtulan Hitler, dış politikadaki
ikinci hedefine ulaşmak için çalışmalara başladı.
Almanya, Avusturya’yı ilhak ettikten sonra dikkatini Çekoslovakya’nın Südetler
(Südetenland) bölgesini çevirdi. Südetler bölgesinde 3,5 milyon Alman yaşamak-
taydı. Bölgede faaliyette bulunan Nazilerin çıkarttığı karışıklık üzerine Hitler, Çe-
koslovakya sınırına asker yığdı. Avrupa’da yeni bir savaş ihtimalinin ortaya çıkması
üzerine İngiltere’nin girişimiyle 29 Eylül 1938’de Münih’te bir toplantı düzenlendi.
Toplantıya Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya katıldı. Dönemin büyük devletleri-
47
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
48
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
49
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Harita. 02.02: : II. Dünya Savaşı’na Katılan Devletler (Koyu Yeşil Renk Müttefik
Devletleri, Açık Yeşil Renk Pearl Harbour Saldırısından Sonra Müttefik Devletlere
Katılanları, Mavi Renk Mihver Devletleri, Gri Renk İse Tarafsız Devletleri
Göstermektedir.)
B.SAVAŞ YILLARI
II. Dünya Savaşı, Avrupa, Pasifik ve Kuzey Afrika olmak üzere üç cephede cereyan etti.
1.Avrupa’da Savaş
Almanlardan sonra Ruslar 17 Eylül günü Polonya’yı işgale başladılar. Ruslar,
Polonya’yı Almanlarla paylaştıktan sonra ekim ayında Letonya, Litvanya ve Estonya’yı
egemenlik altına aldılar.Kasım ayının sonlarında Sovyet orduları Finlandiya sınırını
geçerken Sovyet uçakları Helsinki’yi bombardıman ediyordu. Finlerin direnişi karşı-
sında zaman zaman zor duruma düşen Sovyet orduları sayısal üstünlükleri sayesin-
de bu direnişi kırdılar. Fin- Rus Savaşı, Sovyetlerin askerî gücünün nitelik olarak za-
yıflığını ortaya koymuş, Hitler’in Rusya’ya saldırma kararı almasında etkili olmuştur.
İngiltere ve Fransa 3 Eylül’de Almanya’ya savaş ilan etmişlerse de altı ay sü-
reyle bir çatışma olmadı. İngiltere ve Fransa, Alman ekonomisini zayıflatmak ama-
cıyla İsveç’ten Norveç yoluyla Almanya’ya gelen kömür cevherinin gelişini durdur-
mak istediler. Bunun için Norveç kıyılarını mayınladılar. Almanlar Nisan 1940’ta
yeniden harekete geçtiler. 9 Nisan günü Alman deniz ve kara birlikleri bir gün için-
de Danimarka’yı işgal ettiler. Aynı gün Norveç’e giren Almanlar bir ay içinde tüm
Norveç’i ele geçirdiler. Bu gelişme İngiltere’de hükümet değişikliğine neden oldu.
Yeni hükümeti Winston Churchill kurdu(11 Mayıs 1940).
Almanya, Danimarka ve Norveç’i işgal ederek doğu ve kuzey bölgesini güven-
lik altına almıştı. Artık rahat bir şekilde batıya yönelebilirdi. 10 Mayıs sabahı Alman-
lar, Hollanda, Belçika ve Fransa’ya saldırdı. Hollanda ancak birkaç gün dayanabildi
ve 15 Mayıs 1940’ta teslim oldu. İngiliz ve Fransız birliklerinin desteklediği Belçika
biraz daha fazla dayandı. Ancak Belçika da 27 Mayıs’ta teslim oldu. Müttefik kuv-
50
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
51
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Bu arada 10 Haziran 1940’ta İtalya, Fransa’ya savaş ilan ederek II. Dünya Savaşı’na
katıldı. Fransız Hükümeti 22 Haziran 1940 tarihinde Almanya ile ateşkes imzaladı.
Alman orduları Paris’e girdiler.
Almanlar, Fransızlara teslim belgesini,
Almanya’nın 11 Kasım 1918’de ateşkes
imzaladığı vagonda imzalatarak I. Dün-
ya Savaşı’nın rövanşını aldılar. Ateşkes
anlaşmasına göre Fransa’nın kuzey ya-
rısı ile Atlantik kıyıları Almanya’nın işga-
line bırakıldı. Güneyde Vichy kentinde
Almanya yanlısı bir hükümet kuruldu.
Almanlara esir düşmüş olan 1,5 milyon
Fransız askeri rehin olarak tutulacaktı.
Fransa’nın teslim olmasıyla Al-
manya’nın karşısında sadece İngiltere
kalmıştı. 13 Ağustos 1940’dan itibaren
Alman uçakları İngiltere’yi bombardı-
man etmeye başladılar. İngilizler de
başta Berlin olmak üzere Alman şehir-
lerini bombardımana tabi tuttu. Savaş
ekim ayının ortalarına kadar devam
etti. İngiltere teslim olmaya yanaşma-
dığı gibi Alman hava kuvvetleri ağır ka-
Resim. 02.04: Hitler, Paris’te yıplara uğradı. Hitler, İngiltere’nin deniz
ve hava kuvvetleri üzerinde üstünlük sağlayamayacağını anlayınca hayat sahası için
gerekli zenginlikleri ele geçirmek için doğuya dönmeye karar verdi ve bu amacına
ulaşmak için SSCB’yi hedef aldı. SSCB’nin Almanya’nın hayat sahası olarak gördüğü
Orta Avrupa ve Balkanlara doğru genişlemesi Almanya’nın çıkarlarına uygun değil-
di. Fin- Rus Savaşı sırasında, Sovyetlerin askerî gücünün nitelik olarak zayıflığının
ortaya çıkması, Hitler’in Rusya’ya saldırma kararı almasında etkili olmuştur.
Almanya 1940-1941kışını SSCB’ye saldırı hazırlıklarının tamamlanmasıyla ge-
çirdi. Hitler SSCB’ye saldırmadan önce güney kanadını güvence altına almak istiyor-
du. Bu amacına yönelik olarak 1941 yılı başlarında Macaristan, Romanya ve Bulga-
ristan üzerinde baskı kurarak bu devletleri kontrolü altına aldı. 6 Nisan 1941 sabahı
Alman hava kuvvetleri Belgrad’ı bombardıman etti ve Yugoslavya’da Alman işgali
başladı. 17 Nisan’da Yugoslavya teslim oldu. Bulgaristan ve Yugoslavya üzerinden
saldırıya geçen Alman orduları 25 Nisanda Atina’yı, nisan ayı sonunda tüm Mora‘yı
ele geçirdi. Almanya şimdi bütün Balkanlara, Ege Denizi’ne ve Doğu Akdeniz’e hâkim
duruma gelmişti. Fakat Balkanlarda kaybedilen bu aylar SSCB’nin işgalini geciktire-
rek Hitler’in kış gelmeden Moskova’yı ele geçirme planını bozmuştur.
52
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
53
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Resim 02.06: Stalingrad Savaşı II. Dünya Savaşı’nın Dönüm Noktalarından Biridir.
54
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
ettirdi. Başlangıçta taraflara silah satmayan ABD, savaşın Almanya lehine gelişmesi
üzerine silah satışını serbest bıraktı. Almanya’nın ilerleyişi durdurulamayınca 1940
yılında İngiltere’ye para ve silah yardımı da yaptı. ABD, 1941’de Ödünç Verme ve Ki-
ralama Yasası’nı çıkardı. Bu yasaya göre dileyen ülkeler ABD’den her türlü yiyecek ve
savaş malzemesini bedeli savaş sonunda ödenmek şartıyla alabilecekti.
E BİLGİ NOTU
Sabah saat 8.00’de başlayan ve altı uçak gemisinden kalkan 360 uçakla iki
saat süren saldırıda ABD’ye ait 14 savaş gemisi batırıldı ve 350 uçak imha edildi.
Baskında 3500 Amerikan askeri öldü. Saat 10.00’da ABD’nin Pasifik donanmasıyla,
hava filosunun büyük bir bölümü imha edilmişti. Ancak Hawaii’deki büyük petrol
depolarının vurulmaması ve Pearl Harlbour’un işgal edilmemesi, harekâtın strate-
jik açıdan başarılı olmasını engelledi.
55
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Harita. 02.04: : II. Dünya Savaşı Öncesi ve Savaş Sırasında Japonların Ele Geçirdiği Yerler
56
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
c. Pasifik Savaşları
Japonya 1942 yılına
gelindiğinde Uzak Doğu’da
üstünlüğü elinde bulun-
duruyordu. 1941 yılı son-
larına doğru Hong Kong’u
ele geçirerek Malezya, Fili-
pinler ve Borneo’ya asker
çıkardı. Hollanda 100.000
esir vererek bu bölgedeki
hâkimiyetini kaybetti. 1942
yılında Filipinler, Birmanya,
Resim 02.07: Pearl Harlbour Baskınında Vurulan Bir ABD Cava, Sumatra, Singapur
Uçak Gemisi Japonların eline geçti.
7-8 Mayıs 1942’de Mercan Denizi’nde yapılan savaşta Japonlar Müttefik do-
nanmasına karşı üstünlük sağlayamadılar. ABD donanmasının toparlandığını gören
Japonlar 4 Haziranda ABD’nin Midway üssüne saldırdı. Japonlar bu savaşta 4 uçak
gemisi ve 250 uçak kaybetti. Bu gelişme Pasifik’teki savaş için bir dönüm noktası
oldu. Bu deniz savaşları ile Japonların Pasifik’teki ilerleyişleri durduruldu.
C. BARIŞA DOĞRU
57
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
II. Dünya
Savaşı’nın son-
larına doğru ya-
pılacak barışın
esaslarını be-
lirlemek ama-
cıyla Roosevelt,
Churchill ve Sta-
lin arasında 4-11
Şubat 1945’te
Yalta Konferan-
sı yapıldı. Kon-
ferans sonun-
da Sovyetlerin
Japonya’ya karşı
savaşa girme-
si, Almanya’nın
dört işgal bölge-
Resim 02.08: Müttefiklerin Normandiya Çıkartması
sine ayrılması,
Birleşmiş Milletlerde Güvenlik Konseyi’nin devamlı üyeleri için veto ilkesi kabul edil-
di. SSCB kurulacak olan Birleşmiş Milletlerde üç sandalye ( Sovyetler Birliği, Belarus,
Ukrayna) aldı.
58
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Almanya müt-
tefik kuvvetler tara-
fından işgal edilmeye
başlandı. Berlin’de
sokak muharebeleri
yapılıyordu. Muhare-
belerin başbakanlık
binasına geldiği sıra-
da 30 Nisan 1945’te
Hitler, intihar etti.
2 Mayıs’ta Berlin,
müttefiklere teslim
oldu. Hitlerin yeri-
ne bıraktığı Amiral
Doenitz, temsilcisini
7 Mayıs 1945 günü
Amerikalı General
Resim 02.09: (Soldan sağa) Churchill, Roosevelt ve Stalin, Yalta Eisenhower’in karar-
Konferansı’nda gâhına göndererek
kayıtsız şartsız teslim
belgesini imzaladı.
59
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Resim 02.11: Attle ( İngiltere), Truman ( ABD) ve Stalin (SSCB), Potsdam Konferansı’nda
60
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
61
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
62
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
D. SAVAŞIN ETKİLERİ
a. Siyasi Sonuçlar
II. Dünya Savaşı’nın müttefiklerce kazanılması ile Faşizm ve Nazizm gibi akım-
lar tasfiye edildi. 1945’ten sonra dünyanın siyasi yapısı yeniden inşa edilmeye baş-
landı.
Asya, Afrika ve Orta Doğu’da yaşayan halklar, II. Dünya Savaşı’nda, emperyalist
devletlerin zayıflığını görerek bu devletlere karşı mücadeleye başladı.
İngiltere ve Fransa’nın II. Dünya Savaşı sonunda galip devletler arasında olma-
sına rağmen ekonomileri oldukça bozuldu, sömürgeleri üzerindeki etkileri de azal-
maya başladı.
Savaşın mağlup devletleri İtalya ve Almanya’nın toprakları işgal edildi. Mütte-
fik ordularının denetimi altında başkentleri Berlin ve Viyana da dâhil olmak üzere,
Almanya ve Avusturya toprakları dört işgal bölgesine ayrıldı. Sömürge imparatorlu-
ğunu kaybeden İtalya, ekonomik ve siyasi alanda yeniden yapılanmanın güçlükle-
riyle karşı karşıya kaldı.
Savaşın diğer mağlup devleti Japonya, ABD orduları tarafından işgal edildi.
Japonya savaş sırasında işgal ettiği toprakların yanı sıra XIX. yüzyıl sonlarından iti-
baren elde ettiği toprakları da geri vermek zorunda kaldı. ABD, tekrar savaşa gir-
mesini yasaklayan demokratik bir anayasa hazırlaması, orduyu kaldırma konusunda
Japonya’ya baskı yaptı.
II. Dünya Savaşı’nda SSCB’nin Almanya’ya karşı önemli zafer kazanması ile
1930’larda karşılaştığı uluslararası alandan dışlanma süreci sona erdi. Avrupa kıtası-
nın yarısına hâkim olan SSCB, savaş sonunda büyük bir güç hâline geldi.
II. Dünya Savaşı’ndan en az etkilenen devlet olan ABD, atom bombasına sahip
olmakla önemli bir avantaj elde etti. Birleşmiş Milletlerin New York’u, Uluslararası
Para Fonunun (IMF) Washington’u merkez olarak seçmesi ABD’nin gücünü ve Av-
rupa merkezli uluslararası sistemin sona erdiğini göstermekteydi. 1945’te Birleşmiş
Milletleri resmen kurmak için San Francisco Konferansı toplandı. Bu Konferans’ta
ABD, SSCB, İngiltere, Çin ve daha sonra Fransa’nın katılımıyla oluşan büyük devlet-
ler, teşkilat üzerinde kesin üstünlük kurmak istediler. Görüşmeler sonucunda genel
kurulda devletlerin eşitliği, Güvenlik Konseyinde büyük devletlerin üyeliklerinin sü-
rekliliği ve veto haklarının varlığı kabul edildi. Konferans sonunda Birleşmiş Milletler
Antlaşması kabul edilerek Birleşmiş Milletler Teşkilatı kuruldu. I. Dünya Savaşı’ndan
sonra kurulan Milletler Cemiyeti, 19 Nisan 1946’da yetkilerini bu teşkilata devretti.
63
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
b. Ekonomik Sonuçlar
II. Dünya Savaşı’nda şiddetli çarpışmalar ve hava bombardımanları, Almanya
başta olmak üzere Avrupa’da birçok kentin hasar görmesine, fabrikaların, limanların
ve demir yolu hatlarının yıkılmasına, üretim ve ticaretin olumsuz yönde etkilenmesi-
ne sebep oldu. Tarım ve sanayi üretimi 1939’a göre % 30-70 arasında düşüş gösterdi.
Maddi hasar tahminen 2 trilyon dolara yaklaştı.
II. Dünya Savaşı sonrası dünyada, I. Dünya Savaşı sonrasına göre sarsıntısız
ve hızlı bir ekonomik düzelme görüldü. 1949’da dünya ekonomisi eski canlılığına
kavuştu. Savaşın açtığı tüm hasar kısa sürede onarıldı. Avrupa, hemen hemen tüm
denizaşırı kolonilerini yitirmesine karşın, savaş öncesi herhangi bir dönemde gö-
rülmeyen verimliliğe ve refaha ulaştı. Avrupa’nın yeniden toparlanışında toplumun
tüm kesimlerinin aynı amaçla iş birliği yapması etkili oldu. Avrupa yanında SSCB ve
Japonya’da da aynı ilerlemeler görüldü.
c. Toplumsal Sonuçlar
II. Dünya Savaşı sadece cephede değil cephe gerisindeki sivillerin de hayatı-
nı kaybettiği bir savaş olmuştur. Hava saldırıları, karne uygulaması, işgal edilen ül-
kelerin talan edilmesi, sivil esirlerin öldürülmesi, Nazilerin toplama kamplarındaki
katliamları ve verem gibi hastalıkların yayılması neticesinde 60 milyona yakın kişi
hayatını kaybetti.
64
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
65
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
Hükümet savaş ihtimaline karşı ilk aşamada sivil halkı ve şehirleri koruyucu
birtakım tedbirler aldı. Bu düşünce ile 15 Kasım 1940’ta büyük şehirlerde geceleri
karartma yapılmasına geçildi. Karartma, sokakların aydınlatılmaması ve binalar-
dan dışarıya ışık sızdırılmaması şeklinde uygulandı. Öte yandan büyük bir stratejik
önem taşıyan Boğazlar çevresinde bulunan Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, İstanbul,
Çanakkale ve Kocaeli’de sıkıyönetim ilan edildi. Bu altı ildeki sıkıyönetim uygula-
ması II. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar sürmüştür.
66
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
67
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Fiyatlar ( Kuruş)
1938 1942
Buğday 4,62 13,5
Pirinç 20 40
Sadeyağ 55,5 95
Et ( canlı ) 18,6 31
Pamuk 42 70
68
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Millî Korunma Kanunu uygulamada daha çok dar gelirlilerin aleyhine işlemişti.
Tüm tedbirlere karşın pahalılığın önü alınamamış, yer yer yiyecek ve giyecek sıkın-
tıları doğmuştu. Hükümet yiyecek sıkıntısını giderecek önlemleri almak ve dağıtımı
düzenlemek için 1941 Şubatında Ticaret Bakanlığına bağlı bir İaşe Müsteşarlığı kur-
du. 1941-1942 ürünü tahıla, Toprak Mahsulleri Ofisince el konulması ve ekmek yapı-
mında yalnızca buğday kullanılması kararlaştırıldı. Arkasından da pasta ve benzeri
unlu maddelerin yapımı yasaklandı (24 Kasım 1941).Bu da yeterli olmayınca 13 Ocak
1942’de büyük kentlerde ekmeğin karne ile dağıtılması kararlaştırıldı.
Savaş döneminin en yüksek enflasyonu bu dönemde yaşandı. Bu yıllarda
Türkiye’nin savaşa girme ihtimalinin artması üzerine savunma giderlerine ayrılan
pay yeterli görülmedi. Aşırı kazanç ve yüksek enflasyon da dikkate alınarak Varlık
Vergisi ve Toprak Mahsulleri Vergisi olmak üzere iki olağanüstü vergi uygulaması
getirildi.
Varlık Vergisi Kanunu, 11 Kasım 1942’de kabul edildi. Belli komisyonların be-
lirlediği miktarlara göre, önceliği ticaret ve sanayi ile uğraşan kentliler olmak üzere,
çiftçi, esnaf ve ücretlilerden alındı. Yasaya göre Varlık Vergisi’ni ödeme süresi içinde
borçlarını ödeyemeyenlerin mallarına el konulması kararlaştırıldı. Bu yolla da öngö-
rülen miktar sağlanamazsa yükümlülerin bedenen çalıştırılmaları uygun görüldü.
Çalıştırma yeri olarak da Erzurum’un Aşkale istasyonu seçilmişti. Varlık Vergisi uygu-
laması 15 Mart 1944’te kaldırıldı.
II. Dünya Savaşı sürerken Millî Korunma Kanunu ile alınan önlemlere, uygula-
nan fiyat belirlemelerine karşın, gerek halkın gerekse ordunun beslenme sorunu çö-
zülememişti. Bu yüzden 18 milyonu aşan nüfusun toprak ürünlerine dayalı yiyecek
ihtiyacını karşılayabilmek için, bu ürünlerin doğrudan doğruya üreticiden alınması
gerekli görülmüştü. Ürünler daha tarlada iken belirlenecek ve o belirlenen oranda
aynî olarak alınacaktı.
Saracoğlu hükümeti bu amaçla hazırladığı yasa tasarısını 1943 baharında
TBMM’ye sunmuştu. Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu denilen tasarının gerekçesin-
de ‘’ekonomik zorlukların toplumda dengeli bir biçimde paylaştırılabilmesi için, ma-
liyet fiyatlarının birkaç misli derecesinde artan toprak ürünlerinden vergi alınmasını
gerekli kıldığı ‘’ belirtilmişti. Vergi, ürünlerin olgunlaşması döneminde sahibinden
alınacaktı. Ancak kimi usulsüzlüklerin, yolsuzlukların önü alınamamıştı. Bu yüzden
savaş sona erer ermez 23 Ocak 1946’da bu uygulamaya son verilmiş, yasa yürürlük-
ten kaldırılmıştır.
Türkiye’de yaşanan ekonomik sıkıntılar sonucunda 1940 ve 1945 yıllarında
nüfus artışında azalma gö rüldü. 2. beş yıllık sanayi planı uygulanamadı. Savaş bitti-
ğinde Türkiye ekonomisi 1934’te bulunduğu gelişme düzeyinin altına düştü.
69
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Bu dönemde 1942 yılı hariç millî gelirde sanayi ve tarımsal üretim sürekli olarak
düşüş gösterdi. Yıllık sanayi üretimi 1940-1945 döneminde ortalama % 5.6, tarımsal
gelir %7.2 millî gelir ise %6.3 geriledi. Devlet sanayisindeki daralma, özel sanayiye
göre daha az olmuştur. Bu dönemde savaş şartlarına rağmen devlet harcamalarının
bir kısmı eğitim ve kültüre ayrıldı. Örneğin 1939-1945 döneminde eğitime ayrılan
yatırımlar cumhuriyetin ilanından, savaşın çıktığı yıla kadar yapılmış olan toplam
yatırımdan daha fazla oldu. Bir yandan ilkokul yapımına hız verirken diğer taraftan
1940’ta çıkarılan bir kanunla köylülerin kendi yörelerinde ve pratik bilgilerle eğitil-
mesini öngören köy enstitüleri kuruldu. Böylece mesleki ve teknik okul sayısı savaş
boyunca üç katına, bu okullardaki öğrenci sayısı ise aynı dönemde dört katından
fazlaya çıktı. Basın yayın organlarıyla beraber okuryazar oranının artması, dünyada-
ki siyasi, edebî ve sanatsal gelişmelerin yakından takip edilmesine ortam hazırladı.
Savaş yıllarında insanların siyasi gelişmeleri takip etme isteğinden dolayı, rad-
yo sevilip yaygınlaştı. Ankara Radyosunun yanı sıra, İstanbul Radyosu deneme ya-
yınlarından sonra 1943’te sürekli yayına geçti.
70
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
NELER ÖĞRENDİK?
• I. Dünya Savaşı sonunda yapılan antlaşma ve düzenlemelerin II. Dünya Savaşı’na
etkilerini,
• Savaş öncesinde Almanya, İtalya ve Japonya’nın yayılmacı bir politika takip
etmelerini,
• Milletler Cemiyetinin gelişmeler karşısında yetersiz kalmasını,
• Mihver ve müttefik devletler grubunun ortaya çıkışını,
• Almanya’da Hitler’in iktidara geliş sürecini, Versay Antlaşması’nın yaptırımlarından
kurtulma aşamalarını, Avusturya’yı ilhak etmesini,
• Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesiyle II. Dünya Savaşı’nın başlamasını,
• Almanya’nın kısa sürede Avrupa’nın büyük bir bölümünü ele geçirmesini ve
Fransa’yı işgal etmesini,
• Hitler’in yoğun hava saldırılarına rağmen İngiltere’yi yenememesi üzerine SSCB
topraklarını işgal etmek istemesini,
• Sovyetlerin, Alman ilerleyişini durdurmalarını ve bunun II. Dünya Savaşı’ndaki
yerini,
• II. Dünya Savaşı’nda Kuzey Afrika’daki gelişmeleri,
• ABD’nin savaş sırasında takip ettiği politikayı, ABD’nin II. Dünya Savaşı’na
girmesinin nedenlerini,
• Pasifik üzerinde Japon – ABD savaşlarını,
• II. Dünya Savaşı’nın sona ermesini,
• II. Dünya Savaşı’nın dünya üzerindeki siyasi, ekonomik ve toplumsal sonuçlarını,
• II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’nin takip ettiği dış politikanın özelliklerini,
• Mihver ve müttefik devletlerin Türkiye’yi kendi yanlarında savaşa sokmak
istemelerini,
• II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’de meydana getirdiği ekonomik, toplumsal ve
kültürel sonuçlarını öğrendik.
71
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
1. ETKİNLİK
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle tamamlayınız.
72
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
2. ETKİNLİK
Aşağıdaki ifadelerin doğru olanının başına (D), yanlış olanının başına (Y) har-
fini yazınız.
73
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
74
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
75
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
12. II. Dünya Savaşı aşağıdaki özelliklerinden hangisi ile I. Dünya Savaşı’ndan ayrılır?
A. Çok sayıda devletin katılması
B. Savaşın bitmesinde ABD’nin etkili olması
C. Yayılmacı ve emperyalist devletler tarafından çıkarılması
D. Atom bombası kullanılması
13. Türkiye’de II. Dünya Savaşı yıllarında kabul edilen Millî Korunma Kanunu’nun
amaçları arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A. Özel teşebbüsün faaliyetlerine son vermek
B. Hükümetin ekonomik hayatı düzenlemesine imkân sağlamak
C. Üretim ve tüketim ilişkilerini denetim altına almak
D. Devletin dış ticareti kontrol etmesini sağlamak
15. Atom bombasına sahip olan ilk devlet ve kullanıldığı ilk ülke aşağıdakilerden
hangisidir?
A. ABD - Almanya
B. SSCB - Japonya
C. ABD - Japonya
D. İngiltere - Almanya
76
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
77
3. ÜNİTE
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
Bu ünitenin sonunda:
1. Soğuk Savaş Döneminin özelliklerini,
2. SSCB öncülüğünde Doğu Bloku’nun kurulmasını, Doğu Bloku içindeki ge-
lişmeleri, Macaristan ve Çekoslovakya’da gelişen Sovyet aleyhtarlığını,
3. Batı Bloku’nun ortaya çıkışını, ABD’nin SSCB’nin yayılmasına karşı aldığı ön-
lemleri,
4. NATO’nun kuruluşu ve gelişimini,
5. Avrupa Konseyi ve Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun kuruluşunu,
6. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Orta Doğu’da meydana gelen gelişmeleri, İsrail
Devleti’nin kuruluş süreci ve sonuçlarını,
7. Uzak Doğu’da hâkimiyet mücadelelerini, Kore Savaşı’nın neden ve sonuç-
larını,
8. Bağlantısızlar Hareketi’nin ortaya çıkışını,
9. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Afrika’da meydana gelen gelişmeleri, Afrika
Birliği Teşkilatı’nın kuruluşunu,
10. Soğuk Savaş Döneminde Türk dış politikasındaki gelişmeleri,
11. Türkiye’nin NATO’ya girişini, Kore Savaşı’na katılmasını, Balkan Paktı ve
Bağdat Paktı’nın kuruluşuna öncülük etmesini,
12. Soğuk Savaş Döneminde Türkiye’de siyaset alanındaki gelişmeleri, çok par-
tili hayata geçilmesini, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda meydana ge-
len gelişmeleri,
13. Soğuk Savaş Döneminde dünyadaki ekonomik, toplumsal ve bilimsel geliş-
meleri öğreneceğiz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
ÜÇÜNCÜ DÜNYA
SOĞUK SAVAŞ SOSYALİZM
BAĞLANTISIZLAR SİYONİZM
HAREKETİ
MARSHALL
KOMÜNİZM PLANI
COMECON
NATO
80
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
En genel anlamıyla Soğuk Savaş, II. Dünya Savaşı’ndan sonra, savaştan ga-
lip çıkmış iki büyük devlet ve bu devletlerin çevresinde kümelenmiş küçük devletler
arasındaki anlaşmazlık ve çatışmanın, doğrudan birbirlerine karşı silah kullanma-
dan sürdürüldüğü belirli bir tarihsel döneme verilen addır.
II. Dünya Savaşı sonrası uluslararası mücadele, farklı dünya görüşlerinin çatış-
masıyla oluştu. Soğuk savaş olarak adlandırılan dönemde bu devletler, aralarında-
ki anlaşmazlık ve çatışmaları doğrudan birbirlerine karşı sıcak bir savaşa girmeden
sürdürdüler.
1945 yılına gelinceye kadar, uluslararası ilişkilerin yoğunlaştığı başlıca alan
Avrupa idi. Avrupa politikası demek dünya politikası demekti. Asya, Afrika ve Latin
Amerika XX. yüzyılın ortalarına kadar, uluslararası politikada aktif bir rol oynayamı-
yorlardı. II. Dünya Savaşı’ndan sonra farklı ülkeler ve kıtalar dünya politikasında öne
çıkmaya başladılar. Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan gibi geniş topraklara ve kala-
balık nüfusa sahip iki ülkenin ortaya çıkışı ve Japonya’nın Asya’da büyük bir ekono-
mik güç olarak tekrar sivrilmesi ile Asya önemli bir uluslararası politika alanı hâline
geldi. Asya ve Afrika’daki sömürge durumundaki ülkeler bağımsızlıklarını kazanma-
ya başladı. Böylece üçüncü dünya ülkeleri ya da bağlantısızlar hareketi adı verilen
yeni bir oluşum ortaya çıktı.
II. Dünya Savaşı uluslararası mücadeleyi dünya yüzeyinden atmosfere taşıdı.
İlk adımlarını II. Dünya Savaşı sırasında atan füze teknolojisi, savaştan sonra büyük
bir gelişme göstererek büyük devletler arasındaki mücadeleyi uzaya taşıdı.
81
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
A.BLOKLARIN KURULUŞU
Savaştan yenik çıkan Almanya, savaş sonunda dört işgal bölgesine ayrılmıştı.
Barış antlaşmaları imzalandıktan sonra Batılılar, Almanya’nın işgal statüsünün sona
erdirilerek bütünlüğünün tekrar sağlanabileceğini düşünüyordu. Birleşmeye giden
yolu açmak için İngiltere, Fransa ve ABD işgalleri altındaki bölgeleri birleştirdiler. Bu
gelişme üzerine SSCB, Batılıları Berlin’den atmaya çalıştı. Şehri, elektrik ve yiyecek-
ten yoksun bıraktı.
Batılı devletler hava
köprüsü kurarak şehre ay-
larca erzak ve yiyecek taşıdı.
Ablukadan istediği sonucu
alamayan SSCB, ablukayı
kaldırdı.
Sonunda 23 Mayıs
1949’da Federal Alman
Anayasası ilan edilerek Batı
Almanya’da resmî adı ile Fe-
deral Alman Cumhuriyeti
kuruldu.
Federal Alman Cum-
Resim 03.02: Berlin’e Yardım Malzemesi Taşıyan Uçaklardan huriyeti’nin kurulmasına
Biri karşılık, SSCB de kendi iş-
gal bölgelerinde Ekim 1949’da Demokratik Alman Cumhuriyeti’ni kurdu.
Federal Alman
Cumhuryetiyeti Ba-
tı’nın desteğiyle hız-
lı bir gelişme gös-
terdi. Bu gelişme
Demokratik Alman
C u m h u r i y e t i ’n d e
ya-şayanların ilgisi-
ni çekmeye başladı.
Bunun üzerine De-
mokratik Almanya
tarafından Federal
Almanya’ya geçişler
yasaklandı. Bu itibar
kaybını önlemek
için Sovyetler batı- Resim 03.03: Berlin Duvarı, Şehri ve İnsanları İkiye Ayırmıştır.
ya kaçışları önlemek
için Berlin Duvarı’nı örmeye başladı.
83
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
84
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
85
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
SSCB-Çin İlişkileri
Çin Halk Cumhuriyeti’nin 1949’da kurulması, güçler dengesini etkilemiştir.
Yeni yönetim, SSCB ile ilişkilerini güçlendirmeye yönelik politika izlemeye başladı.
1950’de imzalanan dostluk anlaşmasından sonra aynı yıl başlayan Kore Savaşı bu
yakınlaşmayı daha da güçlendirdi.
Zamanla büyük bir güç hâline gelen Çin Halk Cumhuriyeti, SSCB’den bağımsız
bir politika gütmeye başladı.
Çin, 1965- 1966’daki Kültür İhtilali’nden sonra çok yönlü dış politika izleyerek
Amerika ile ilişkilerini düzeltmiş, BM’ye tekrar üye olmuştur. Bu gelişmeler Doğu
Bloku’nun güç kaybetmesine yol açmıştır.
86
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
SSCB- Çekos-
lovakya İlişkileri
Çekoslovakya, sa-
vaştan sonra SSCB’nin
etkisinde kalarak Var-
şova Paktı’na girmiş-
ti. 1953 yılı baharında
Doğu Bloku’nda görü-
len ağır ekonomik şart-
lar Çekoslovakya’da da
kendini gösterdi. Bazı
şehirlerdeki fabrika iş-
çileri ‘’hür seçim’’ sloga-
nıyla ayaklanarak mev-
Resim 03.06: Sovyet Tanklarına Karşı Direnen Bir Çek Vatandaşı cut yönetimi ve SSCB
‘yi protesto etmişlerdi.
SSCB’nin de desteğini alan Çekoslovak Komünist Partisi yönetimi, sert tedbirlerle
ayaklanmaları bastırdı. Sovyet ordusu 21 Ağustos 1968’de Çekoslovakya’yı işgale
başladı.
2. Batı Bloku’nun Kuruluşu
II. Dünya Savaşı sonunda uluslararası politikada daha önce aktif rol üstle-
nen devletlerin savaştan yıpranarak çıkması, Avrupa ve dünya siyasetinde boşluk
meydana getirmişti. SSCB’nin yayılmacı politika izlemesi ve Sovyet yayılmasını an-
cak ABD’nin engelleyebileceği yönündeki görüşler, kabuğuna çekilmeyi düşünen
ABD’nin Batı’nın liderliğini üstlenmesi için açık bir davetti. Bu davet ABD’yi aktif po-
litika izlemeye sevk etti.
ABD, 1946’dan sonra SSCB yayılmasına karşı Doğu Bloku’nu kuşatmaya yönelik
bir ‘’çevreleme politikası’’ izlemeye başladı. Bu doğrultuda Truman doktrini ve Mars-
hall planı uygulamaya konulmuş, paktlar kurulmuş, askerî anlaşmalar imzalanmıştır.
a.Truman Doktrini
ABD’nin Batı dünyasının liderliğini açık bir şekilde üstlenmek için yaptığı ilk
girişim, Truman doktrininin ilanı olmuştur. Truman doktrini, yeryüzünün iki bloka
ayrıldığını ve SSCB- ABD mücadelesinin başladığını ilan etmiştir. İngiliz birliklerinin
çekilmesi ile Yunanistan’da Sovyet rejimine yakın bir iktidarın iş başına geçmesi Sov-
yet etki alanını güneye doğru genişletmişti. ABD Başkanı Truman’a göre, SSCB’nin
Yunanistan’dan sonra Türkiye’de de etkin olması, ABD ve Batı Avrupa için hayati
önem taşıyan Orta Doğu’nun SSCB’nin kontrolüne girmesi demekti. Amerikan Sena-
tosu, Truman’ın istekleri doğrultusunda 1947’den itibaren Yunanistan ve Türkiye’ye
87
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
b. Marshall Planı
ABD, ekonomik sıkıntılarına yardımcı olmak için Batı Avrupa’ya ekonomik yar-
dım yapmış, fakat bu yardım verimli kullanılmamıştı. Marshall planına göre Avrupa
ülkeleri her şeyden önce kendi aralarında bir ekonomik iş birliğine girişmeli, iş birliği
sonunda ekonomik açık ortaya çıktığında ABD, bu açığın kapatılması için yardım
etmeliydi. Plan her Avrupa ülkesine Amerikan malı malzeme ve makine yardımını
kapsıyordu. Nitekim Türkiye’ye yapılan yardımların % 60’ı tarım alanında kullanıldı.
1953’te Türkiye dünyanın önde gelen buğday üreticilerinden biri oldu. Diğer yan-
dan tarım aletlerinin yurt dışından alınması dolayısıyla yedek parça, bakım – onarım
konularında dışarıya bağımlılık arttı.
ABD,1948 yılında 16 ülkeye (İngiltere, Fransa, Belçika, İtalya, Portekiz, İrlan-
da, Yunanistan, Türkiye, Hollanda, Lüksemburg, İsviçre, İzlanda, Avusturya, Norveç,
Danimarka ve İsveç) 6 milyar dolarlık bir ekonomik yardım yaptı. Bu yardım daha
sonraki yıllarda 12 milyar dolara ulaştı. Avrupa’da Marshall yardımları sonucunda
üç yıllık bir süre içinde tarım ve sanayi üretimi savaş öncesine oranla büyük bir artış
gösterdi. ABD, bu yardım programına Doğu Avrupa ülkelerini de katmak istemiş an-
cak bu devletler SSCB’nin etkisiyle bu çağrıyı reddetmişlerdir.
E BİLGİ NOTU
SSCB, ABD’nin Marshall planına karşılık uyduları ile kendisi arasında ekono-
mik iş birliğini güçlendirmek amacıyla Molotof planı adını verdikleri bir program
hazırladı. ABD Dışişleri Bakanı George Marshall’ın ismine karşılık, Sovyet Dışişleri
Bakanı Molotof’un adını alan plan esas itibariyle ABD’nin Doğu Avrupa ülkeleri
üzerinde etki kurmasını önlemeye yöneliktir.
88
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
c. NATO’nun Kuruluşu
Marshall planı ve Truman doktri-
ni, SSCB’nin Orta Doğu ve Avrupa’da-
ki yayılma faaliyetlerine karşı ABD’nin
almış olduğu ilk tedbirlerdir. Çekoslo-
vak darbesinden (Şubat 1948) sonra,
İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve
Lüksemburg arasında Batı Avrupa Bir-
liği adı verilen bir ittifak sistemi kurul-
muştur (Mart 1948). Ancak Batı Avrupa
devletlerinin gücü SSCB’ye karşı gerekli
dengeyi kurmaktan yoksundu. Bu ne-
denle Amerika’nın bu savunma sistemi-
ni desteklemesi gerekiyordu. Sonunda
SSCB’nin tehditlerine karşılık 4 Nisan
1949’da on iki Batılı ülke ( İngiltere,
Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, İzlan-
da, Danimarka, Lüksemburg, Norveç,
Portekiz, ABD, Kanada )arasında kısa
adı ile NATO (North Atlantic Treaty Or-
Resim 03.07: Marshall Planı ile İlgili Poster ganization)olan Kuzey Atlantik ittifakını
(Hava nasıl olursa olsun biz beraber olmalıyız) kurdu. İttifak savunma amacı yanında
siyasi, ekonomik, sosyal alanlarda da iş birliğini amaçlıyordu. İçlerinden birine yapıl-
mış bir saldırı hepsine yapılmış sayılacaktı. NATO’nun kurulmasıyla Sovyet yayılma-
sına karşı etkili bir set kurulmuş, Doğu Bloku’na karşı denge sağlanmış ve Batı Bloku
ortaya çıkmıştır. Türkiye ve Yunanistan 1952’ de, Batı Almanya 1955’te ve İspanya ise
1982 yılında NATO’ya katılmıştır.
E BİLGİ NOTU
89
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
d. Avrupa Konseyi’nin
Kuruluşu
İngiltere, Fransa, Belçika,
Hollanda, İtalya, İrlanda, Danimar-
ka, Lüksemburg, Norveç ve İsveç
5 Mayıs 1949’da Londra’da Avrupa
Konseyini kurdular. Konseyin çalış-
ma alanları, insan hakları, medya,
hukuki iş birliği, sosyal dayanışma,
sağlık, eğitim, kültür, spor, gençlik
vb. olarak belirlenmiştir. Türkiye
konseye 8 Ağustos 1949’da üye ol-
Resim 03.08: NATO’nun Amblemi ve Üye Ülkelerin muştur.
Bayrakları
90
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
1.İsrail’in Kuruluşu
II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra dünya gündemini yoğun bir bi-
çimde meşgul etmeye başlayan Filistin sorununun temelleri, I. Dünya Savaşı sıra-
sında Batılı devletlerin Osmanlı Devleti’ni parçalamak için yürüttükleri politikalarda
yatar.
İngiliz mandası altındaki Filistin’de bir Yahudi devletinin kurulması çalışmaları,
XIX. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştı. Bu amaçla toplanan ilk kongre, 29 Ağus-
tos1897 ‘de İsviçre’de Basel’de toplanmış ve bu kongrede Yahudilerin Filistin’de bir
yurt edinmesi kararı alınmıştı.
Filistin, Osmanlı toprakları içerisinde yer almaktaydı. Bu nedenle Dünya Siyo-
nist Örgütü Başkanı Theodor Herzl, Yahudilerin Filistin’e göç etmelerine izin veril-
mesine karşılık II. Abdülhamid’e Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödemeyi önermiş
ancak istediği sonucu alamamıştı.
I.Dünya Savaşı sırasında, Başkan Wilson’un da Yahudi sorununu benimsemesi,
İngiltere’yi harekete geçirmiş, İngiliz Dışişleri Bakan James Balfour, 2 Kasım 1917’de
Siyonist Federasyonu Başkanı’na gönderdiği mektupta, İngiltere’nin Filistin’de bir
Yahudi devleti kurulmasını kabul ettiğini resmen bildirmişti. ‘’ Balfour deklarasyo-
nu’’ adını alan bu belge, Yahudi devleti kurulması konusunun bir dönüm noktası
sayılmaktadır. Deklarasyonda Yahudiler için ulusal bir yurt kurulmasının, bu ülkede
yaşayan ve Yahudi olmayan toplumların her türlü haklarının hiçbir şekilde ihlal et-
meyeceği ifade ediliyorsa da Yahudilerin siyasi hakları öne çıkartılıyordu. Bu tarihten
sonra Yahudiler dünyanın her yerinden büyük kitleler hâlinde Filistin’e göç etmeye
başladılar. Zengin Yahudilerden toplanan paralarla 60.000 Yahudi, büyük toprak sa-
hibi Araplardan aldıkları topraklar üzerinde yerleşmeye başladı. 1919 yılında Filistin
topraklarının tamamına yakını Araplardan meydana geliyordu. 1929 Dünya Ekono-
mik Krizi ve Almanya’da Hitler’in Yahudi karşıtı politikası sonucu yüz binlerce Yahu-
di, Filistin topraklarına göç etti. 1934 yılında Filistin’deki Yahudilerin sayısı 900.000’i
bulmuştu. Ancak yine de Yahudilerin Araplara oranı 1/3’tü. Ne var ki gerekli eğitim
ve sermayeden mahrum Arap üreticisi, eğitimli ve sermayesiyle gelmiş Yahudiler ile
rekabet edecek durumda değildi. Bu durum kısa bir süre sonra Araplarla Yahudiler
arasında geçimsizlikler ve çatışmalara yol açtı. Aynı dönemde, Filistin’de faaliyet gös-
91
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Yahudiler, II. Dünya Savaşı sırasında da Filistin’de bir İsrail devleti kurmak
amacıyla çalışmalarını sür-dürdüler. Savaşın sonlarına doğru Filistin’deki Yahudiler
de girişimlerini hızlandırdılar. Bu arada Filistin’de bağımsız Arap devleti kurulması
için Arap devletleri de çalışmalara başladılar. İngiltere, 14 Mayıs 1948’de, Filistin’deki
manda yönetimini tek taraflı olarak kaldırdı. Aynı gün, İsrail devletinin kurulduğu
ilan edildi. Bu tarihten sonra bugüne kadar, bu devlet ile Arap devletleri arasında
sürekli silahlı çatışmalar ve savaşlar meydana gelecektir.
E BİLGİ NOTU
Bugüne kadar sürmüş olan Arap –İsrail çatışmasında İsrail, Orta Doğu’da var
olma mücadelesi verirken Arap devletleri en azından Filistin’de bir Arap devleti kur-
ma çabasında olmuşlardır. 60 yılı aşkın bir zamandan beri süren bu çelişkinin ne-
denlerini kısa bir biçimde ortaya koymakta yarar vardır. Bir kere 1947’de 2 milyona
yaklaşan Yahudi’ye Filistin’de ‘’yurt ‘’ verilirken, bin yıldır bölgede oturmakta olan
Arapların oyuna başvurulmuş değildir. İkinci olarak ‘’ siyonizm davasının’’ savunu-
cuları olarak bu topraklara yerleşmişlerdir. Üçüncü olarak Yahudiler, emperyalist
Avrupa devletlerinin koruyuculuğu ve teşvikiyle Filistin’e gelmişler ve her bunalım-
da başta ABD olmak üzere bu güçlere dayanmışlardır. Son olarak, ekonomik girişi-
mi, zenginliği ve toprakları elinde bulunduran Yahudiler karşısında Araplar, kendi
topraklarında ‘’ ikinci sınıf yurttaş ‘’ durumuna düşmüşlerdir. İşte temel çelişki bu-
rada yatmaktadır.
Oral SANDER, Siyasi Tarih ( 1918 – 1994 ), s. 299
92
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
2.Eisenhower Doktrini
İngiltere ve Fransa’nın Orta Doğu’dan çekilmesinden sonra ABD bölgedeki si-
yasi boşluğu doldurmak istedi. 1956 yılında patlak veren Süveyş krizinde İngiltere
ve Fransa’nın işgalci tutumuna karşın SSCB Araplardan yana bir tutum benimsedi.
Bu durum Orta Doğu’da Sovyetlere karşı bir sempati oluştururken Batı karşıtlığının
artmasına yol açtı.
ABD Başkanı Eisenhower, Orta Doğu’nun SSCB’nin kontrolüne girmesini en-
gellemek ve bölge halkını ABD’nin yanına çekmek için 5 Ocak 1957’de Kongre’ye
bir mesaj gönderdi. ‘’Eisenhower doktrini’’ adını alan bu mesajın amacı, Orta Doğu
ülkelerine ekonomik ve askerî yardım yapmak, bu ülkelere komünist bloktan bir sal-
dırı gelmesi hâlinde Amerikan Silahlı Kuvvetlerinin kullanılması için izin almak ve
her yıl 200 milyon dolar harcama yetkisi istemekti. Eisenhower doktrini ile ABD, Orta
Doğu ile ilişkilerini geliştirmiş, SSCB ile ilk defa Orta Doğu’da karşı karşıya gelmeye
başlamıştı.
93
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
a.Kore Savaşı
Kore 1945’te Japonya’nın tesliminden sonra Sovyetlerle ABD arasında başla-
yan güç mücadelesinin merkezi oldu. II. Dünya Savaşı sonunda yapılan anlaşmalara
göre Japonları Kore’den uzaklaştırma görevi ABD ve SSCB’ye verilmişti. Japonya sa-
vaşta yenilip teslim olunca SSCB, Kuzey Kore’ye, ABD de Güney Kore’ye yerleşerek
38. enlem sınır olarak kabul edilmişti. Daha sonra SSCB ve ABD’nin iki bölgeyi bir-
leştirme girişiminden bir sonuç çıkmayınca kuzeyde SSCB kontrolünde Kore Halk
Cumhuriyeti, güneyde de ABD kontrolünde Güney Kore Cumhuriyeti kurulmuştu.
94
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
95
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
Türkiye Kore’ye ilk aşamada 4.500 asker gönderdi. Savaşın ilerleyen safhala-
rında Kore’deki Türk askerlerinin sayısı 6.000’in üzerine çıktı. 26 – 30 Kasım 1950
tarihleri arasında Kunuri bölgesinde meydana gelen savaşlarda Çin birliklerinin
hücumunu kesen Türk tugayı, 8. Amerikan Tugayı’nın imha edilmeden geri çekile-
bilmelerini sağladı. Kurtuluş Savaşı’ndan beri muharebe alanlarına girmemiş olan
Türk askeri, Kore Savaşı’nda büyük kahramanlıklar göstermiş, bu durum Türkiye’nin
1951 yılında NATO’ya alınmasında önemli rol oynamıştır.
96
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Gandhi’nin lider-
liğini yaptığı Kongre
Partisi, Pakistan’ın ku-
rulmasına razı olun-
ca İngiltere 1947
Ağustosunda Hint
Yarımadası’ndan çe-
kildi ve 15 Ağustos
1947’de Hindistan ile
Pakistan iki ayrı ba-
ğımsız devlet olarak
kuruldular.
97
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
2.Afrika’daki Gelişmeler
Afrika’da sömürgeciliğin sona ermesi, İtalyanların Etiyopya ve Libya’dan çıka-
rıldığı 1940’lı yıllarda başladı.1950’lerden itibaren bağımsızlık hareketleri yoğunluk
kazandı. İngiltere, Fransa, İtalya, Almanya, İspanya’nın sömürgeleştirdiği ülkeler bi-
rer birer bağımsız olmaya başladılar. Ancak kabilecilik anlayışı, eğitim seviyesinin
çok düşük olması, tek parti ve askerî diktatörlüklerin iş başında olması, etnik ayrım-
cılık gibi faktörler Afrika’nın gelişimini olumsuz şekilde etkilemiştir. Dünyanın en
borçlu kıtası olan Afrika’da, dünyanın en fakir ülkeleri yer almaktadır. Çok zengin
ham madde kaynaklarına sahip olmalarına rağmen Avrupalıların emperyalist uygu-
lamaları nedeniyle geri kalmışlardır.
98
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
Resim 03.14: BM Kampına Gitmeye Çalışan Afrikalı Bir Çocuk ve Onu Takip Eden
Akbaba
Bağımsızlıklarını kazanan Afrika devletleri soğuk savaş döneminde Doğu ve
Batı Bloklarının mücadelesinin dışında kalarak öncelikle ekonomik kalkınmayı he-
deflemişler ve bu amaçla 25 Mayıs 1963’te Afrika Birliği Teşkilatını (OAU) kurmuşlar-
dır. Teşkilatın başlıca amaçları Afrika ülkeleri arasında birlik ve dayanışmayı geliştir-
mek, üyelerinin ekonomi, diplomasi, eğitim, sağlık, bilim ve savunma politikalarını
uyumlu hâle getirmektir.
99
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
100
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
E BİLGİ NOTU
101
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
102
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
2. Türkiye’de Hayat
a. Siyaset
II. Dünya Savaşı’ndan sonra ulus-
lararası ortamın elverişli olması, Batı’nın
demokratik fikirlerinden etkilenmiş bir
kuşağın ve halkın demokrasi talepleri, çok
partili hayata geçişte etkili olmuştur. İlk
muhalefet partisi, Temmuz 1945’te Nuri
Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi
adıyla kuruldu. Diğer taraftan bir grup CHP
milletvekili (Celal Bayar, Adnan Menderes,
Refik Koraltan, Fuat Köprülü ) parti prog
ramı ve kanunlarındaki bazı değişiklik tek-
liflerinin (dörtlü takrir) CHP grup toplantı-
sına reddedilmesi üzerine partiden ayrıla-
rak 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi (DP)
kurdular.
103
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
b. Ekonomi
DP iktidarı ekonomide liberalleşmenin gerektiğine inanıyordu. Bu amaca yö-
nelik olarak devletçi ekonomiden liberal serbest pazar ekonomisine geçmek için
adımlar atıldı. ABD’nin Marshall planının kredileri kullanılarak tarıma büyük yatırım
yapıldı. Yeni alanlar tarıma açıldı. 1945’te 1.000 olan traktör sayısı bu krediler kulla-
nılarak ABD’den getirilenlerle 1955’te 40.000’e çıktı. İş makineleri getirtilerek kara
yolları ve liman – rıhtım gibi ihracatta kullanılacak tesislere başlandı. Bu durumda
tarımsal üretim büyük artış gösterdi. Bunda tarım faaliyetlerinde makinenin ve suni
gübrenin kullanımının artmasının yanı sıra havaların çok uygun gitmesi de etkili
oldu. Kişi başına düşen millî gelir 1950 – 1953 arasında %28 arttı. Nitekim ihracat
1950’den itibaren hızla yükselmiş ve 1949 ile 1953 yılları arasında 2 kat artmıştır.
1954 yılına kadar böyle giden bir durum sonucunda DP 1954 yılı seçimlerinde oyla-
rını daha da artırarak TBMM ‘deki milletvekili oranını % 86’dan % 93’e çıkardı.
Türk ekonomisindeki canlanma dönemi 1954’te sona erdi. Tarımda büyüme
modern tarım yöntemlerinin kullanılmasından çok, ekili alanların genişletilmesine
bağlı olduğundan yaşanan kuraklıklar tarım üretimini düşürdü. Türkiye buğday ithal
etmek zorunda kaldı. Dış ticaret ve bütçe açığı artmaya başladı. 1952’de 0.8 olan
enflasyon 1954’te % 11’e çıktı. Ağustos 1958’de hükümet dış borca ihtiyaç duydu ve
IMF’den borç para almak zorunda kaldı.
104
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
105
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
II. Dünya Savaşı sırasında geliştirilen bilgisayarlar insan yaşamını her alanda
etkiledi. Füze teknolojisinde sağlanan ilerleme sonucunda ilk uydu Sputnik, SSCB
tarafından uzaya gönderildi (1957). Böylece atmosfer ve uzayın keşfedilmesiyle,
yerküremiz ve onun çevresi hakkında pek çok yeni bilgilere sahip olundu. Bu geliş-
meler uluslararası rekabeti uzaya taşıdı.
Tarımsal alanda ilaçlarla, uygun tohumlukların seçilmesi ve gübrelemeyle, sa-
nayide ilerlemiş tüm ülkelerde tarım hayatı kökten değişti.
106
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
NELER ÖĞRENDİK?
• Soğuk Savaş Döneminin nasıl başladığını,
• Doğu Bloku’nun kurulmasına neden olan gelişmeleri,
• SSCB’nin Doğu Avrupa, Çin, Kuzey Kore ve Küba’daki etkinliğini,
• Sosyalist blokta meydana gelen sarsıntıların neden ve sonuçlarını,
• ABD’nin Sovyet yayılmacılığına karşı izlediği çevreleme politikasını, Truman
doktrini ve Marshall planını, bunların Türkiye’deki yansımalarını,
• NATO’nun kuruluş amaçlarını ve genişleme sürecini, Avrupa Ekonomik
Topluluğu’nun nasıl kurulduğunu,
• Orta Doğu üzerinde Doğu ve Batı Bloklarının nüfuz mücadelelerini, İsrail
Devleti’nin kuruluşuna ortam sağlayan gelişmeleri, Arap – İsrail mücadelesinin
ortaya çıkışını,
• Soğuk savaş döneminde Uzak Doğu’daki gelişmeleri, Kore Savaşı’nın neden ve
sonuçlarını,
• Hindistan’da İngiliz hâkimiyetine karşı verilen mücadeleyi, Hindistan ve
Pakistan’ın kuruluşunu,
• Afrika’da Avrupalı sömürgeci devletlere karşı bağımsızlık mücadelelerini,
• Türkiye’nin NATO’ya girmesinin neden ve sonuçlarını,
• Türkiye’nin Balkan Paktı ve Bağdat Paktı’nın kurulmasına öncülük etmesini,
• Demokrat Partinin kuruluşunu ve iktidara gelmesini, takip ettiği ekonomik
politikanın özelliklerini,
• Soğuk savaş döneminde Türkiye’de meydana gelen ekonomik, sosyal ve kültürel
alanlarda meydana gelen gelişmeleri,
• Soğuk savaş döneminde dünyada sanayi ve ekonomi alanındaki gelişmeleri
ve etkilerini, müzik, edebiyat, bilim, sanat ve spor alanlarındaki gelişmeleri
öğrendik.
107
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
OKUMA PARÇASI
108
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
1. ETKİNLİK
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle tamamlayınız.
1.SSCB, II. Dünya Savaşı sonundaki anlaşmalarla Avrupa’nın önemli bir bölümünü
……………….. altına aldı.……………… bir politika izledi.
2. ………………Savaş olarak adlandırılan dönemde devletler, aralarındaki anlaş-
mazlık ve çatışmaları doğrudan birbirlerine karşı sıcak bir savaşa girmeden sürdür-
düler.
3. SSCB’nin komünist partiler aracılığıyla Doğu Avrupa’da egemenlik kurması üzerine
ABD,…………………ve …………………….Planı’nı uygulamaya koydu.
4. …………………………deklarasyonu, Yahudi devleti kurulmasında bir dönüm
noktasıdır.
5. Batı Bloku’nun NATO’yu kurmasından sonra Doğu Bloku’da…………………….
Paktı’nı kurdu.
6. ……………………… Doktrini’nin amacı Orta Doğu ülkelerine ekonomik ve askerî
yardım sağlamaktı.
7. 1949 yılında Mao’nun yönetimi ele geçirmesi ile ………………..’de komünist bir
yönetim kuruldu.
8. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Kore Halk Cumhuriyeti……………………….. kontrö-
lünde, Güney Kore Cumhuriyeti ise ……………………kontrolünde kurulmuştur.
9. Sovyet tehdidine karşı 1949’da ABD’nin öncülüğünde Batılı ülkeler savunma amaç-
lı ……………..’yu kurdular.
10. Avrupa Ekonomik Topluluğunun temeli 1951’de kurulan…………………………
Topluluğu’dur.
11. Soğuk Savaş Döneminde Batılı devletler……………, Doğu Bloku ülkeleriyse
………..…önderliğinde iki kutba ayrıldı.
12. ……………………………………….. Hindistan’da İngiliz sömürgeciliğine karşı
kampanyalar yürüttü.
13. Bağdat Paktı’nın temelleri………………………… ile……………………devlet-
leri arasında atılmıştır.
14.Türkiye’de 1950’de yapılan seçimlerde…………….birinci parti olarak çıkmış, 27
yıl süren……………iktidarı sona ermiştir.
15. Türkiye’de……………………… ekonomi anlayışından, liberal serbest ekonomi-
ye geçiş……………… iktidarı döneminde başlamıştır.
109
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
2. ETKİNLİK
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanının başına (D), yanlış olanının başına (Y) ya-
zınız.
1. ( ) SSCB, II.Dünya Savaşı’nda Almanları durduran ve ilk kez yenilgiye uğratan dev-
lettir.
2. ( )Federal Alman Cumhuriyeti, SSCB’nin desteğiyle kurulmuştur.
3. ( ) Varşova Paktı, Doğu Bloku ülkeleri arasında savunma ve iş birliği amacıyla ku-
rulmuştur.
4. ( ) Çin Halk Cumhuriyeti, Bolşevik İhtilali’nden sonra kurulmuştur.
5. ( ) İsrail Devleti 1948’de İngiltere ve ABD’nin desteğiyle kurulmuştur.
6. ( ) Çin, Vietnam Savaşı’nda ABD’ye karşı Kuzey Vietnamlılara destek vermiştir.
7. ( ) Türkiye, Kore Savaşı’nda Batı Bloku içinde yer almıştır.
8. ( ) Bağdat Paktı 1959 yılında CENTO’ya dönüşmüştür.
9. ( )Hindistan, Bağlantısızlar Hareketi’nin önde gelen devletlerinden biridir.
10.( ) Afrika’da sömürgeciliğin sona ermesi I. Dünya Savaşı’nın sonucunda olmuştur.
11.( )Hindulardan ayrı bir Pakistan Devleti kurulması hareketinin liderliğini Muham-
med Ali Cinnah yaptı.
12.( ) ABD’nin Orta Doğu’da İsrail yanlısı bir politika izlemesi, İslam ülkelerinde Ame-
rikan karşıtlığını artırmıştır.
13. ( )ABD’nin Marshall planından en çok yararlanan devlet Türkiye’dir.
14. ( ) Bağlantısızlar Bloku, II. Dünya Savaşı ile etkinliğini kaybetti.
15. ( ) Soğuk Savaş döneminde Uzak Doğu’da ABD ile SSCB arasında çıkar çatışması
yaşandı.
110
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
1. Aşağıdakilerden hangisi II. Dünya Savaşı sonrasında SSCB ile ilgili doğru bir bilgi
değildir?
A. Avrupa’nın önemli bir bölümünü nüfuzu altına alması
B. Uluslararası politikada aktif rol oynaması
C. Türkiye üzerinde baskı kurmaya çalışması
D. İnsan hakları ve düşünce özgürlüğüne önem vermesi
111
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
9. ABD, II. Dünya Savaşı’ndan sonra SSCB yayılmasına karşı Doğu Bloku’nu
kuşatmaya yönelik bir ‘’ çevreleme politikası’’ izlemeye başlamıştır.
ABD’nin,
I.Monroe doktrini,
II. Truman doktrini,
III. Marshall planı
uygulamalarından hangilerinin bu amaca yönelik olduğu söylenebilir?
A. Yalnız I B. Yalnız II C. I ve II D. II ve III
112
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
113
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
17. I. NATO
II. Bağdat Paktı
III. Balkan Paktı
Yukarıdaki oluşumlardan hangilerinde Türkiye kurucu olarak rol oynamıştır?
A.Yalnız I B. Yalnız II C. I ve II D. II ve III
114
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
115
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
116
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
SÖZLÜK
A ülkelerinden ayıran sını-
abluka : Kuşatma. ra ve bu ülkelere taktık-
anlaşma : Düşünce ve amaç bakı- ları ad.
mından birleşip uyuşma. diktatör : Bütün siyasi yetkileri
antlaşma : İki ya da daha çok devlet kendinde toplamış bulu-
arasında yapılan bağlayı- nan kimse.
cı yazılı sözleşme. doktrin : Öğreti.
aristokrasi : Soylular sınıfı. duma : Rus parlamentosunun
asimilasyon : Farklı kökenden gelen alt kanadı.
azınlıkları veya etnik
grupları, bunların kültür E
birikimlerini, kimlikleri- emperyalizm : Bir milletin sömürü te-
ni baskın doku ve yapı meline dayanarak başka
içinde eriterek yok etme bir milleti siyasi ve eko-
sürecinin sonu. nomik egemenliği altına
ateşkes : Savaşan iki kuvvetin kar- alıp yayılması veya yayıl-
şılıklı olarak savaşı dur- mayı istemesi, yayılmacı-
durması, bırakışma, mü- lık, yayılımcılık.
tareke. enflasyon : Fiyatlar genel düzeyin-
atmosfer : İçinde yaşanılan ve et- deki sürekli artış.
kisinde kalınan ortam, etnik : Kavimle ilgili, budunsal,
hava. kavmî.
B F-G-Ğ
boykot : Bir kimse, bir toplulukfederasyon : 1. Savunma ve dış politi-
veya bir ülkeyle amaca ka alanında dayanışma
ulaşmak için her türlü amacıyla birden fazla
ilişkiyi kesme. devletin bir birlik devleti
buhran : Bunalım, kriz. içinde birleşmesi. 2. Aynı
alandaki çeşitli kuruluş-
C–Ç ları bir arada toplayan
çarlık : Çarın yönetiminde bulu- dayanışma birliği
nan devlet. federe devlet
: Bir federasyona bağlı
olan.
feodal : Derebeylikle ilgili:
D feshetmek : Verilmiş bir yargıyı kal-
deklarasyon : Bildirme, duyurma, ilan dırma, bozma.
etme. filo : Bir arada ve bir komuta
demirperde : İkinci Dünya Savaşı son- altında bulunan savaş
rası soğuk savaş döne- gemilerinin veya uçakla-
minde, batılı ülkelerin rının bütünü.
kendilerini Doğu Bloku
117
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
118
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
119
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
U–Ü
unsur : Öge:
usulsüzlük : 1. yöntemsizlik. 2. yolsuz-
luk:
uydu devlet : Bağımsız olmakla bir-
likte, izlediği siyasa ve
ekonomisinde, başka bir
devletin az ya da çok et-
kisi ve denetiminde bu-
lunan devlet.
ültimatom : 1. bir devletin başka bir
devlete verdiği ve hiçbir
tartışma veya karşı koy-
maya yer bırakmaksızın,
tanıdığı sürede istekleri-
nin yerine getirilmesini
istediği nota. 2. uyulması
gereken kuralları kesin
bir dille anlatma.
120
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
KRONOLOJİ
1919 – Paris Barış Konferansı
1920 – 10 Ocak, Milletler Cemiyeti’nin kurulması
1922 – Faşizmin İtalya’da iktidara gelmesi
1929 – Dünya Ekonomik Krizi’nin çıkması
1932 – 18 Temmuz, Türkiye’nin Milletler Cemiyetine üye olması
1933 – Hitler’in Almanya’da iktidara gelmesi
1934 – 9 Şubat, Balkan Antantı’nın imzalanması
1936 – 20 Temmuz, Montreux ( Montrö) Boğazlar Sözleşmesi
1937 – 8 Temmuz, Sadabat Paktı’nın imzalanması
1939 – 30 Haziran, Hatay’ın Anavatana katılması
1939 – 1 Eylül, Hitler’in Polonya’ya saldırması
1939 – 3 Eylül, İngiltere ve Fransa’nın Almanya’ya savaş ilan etmesi
1940 – 10 Mayıs, Almanya’nın, Hollanda, Belçika ve Fransa’ya saldırması
1940 – 14 Haziran, Alman ordularının Paris’e girmesi
1941 –22 Haziran, Almanya’nın Rusya’ya saldırması
1941 – Japonların, Pearl Harlbour hava üssüne saldırması
1943 – Temmuz, Mussolini’nin iktidardan düşmesi ve İtalya’nın savaştan çekilmesi
1944 - 6 Haziran, ABD ve İngiliz birliklerinin Normandiya çıkartmasını yapmaları
1945 – 7 Mayıs, Almanya’nın teslim olması ve Avrupa’da savaşın sona ermesi
1945 – 6 Ağustos, Hiroşima’ya atom bombası atılması
1945 – 2 Eylül, Japonya ile ateşkes anlaşması yapılması ve II. Dünya Savaşı’nın sona ermesi
1946 – 7 Ocak, Demokrat Parti’nin (DP) kurulması
1947 – İsrail Devleti’nin kuruluşu
1947 – Truman Doktrini’nin ilanı
1947 – Marshall Planı
1947 – 5 Ekim, Cominform’un kuruluşu
1949 – 25 Ocak, Comecon’un kurulması
1949 – 23 Mayıs, Federal Alman Cumhuriyeti’nin kurulması
1949 – NATO’nun kurulması
121
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
122
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
KAYNAKÇA
AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye, Hil Yayınları, İstanbul 1994.
AKANDERE, Osman, Millî Şef Dönemi, İz Yayıncılık, İstanbul 1998.
AKŞİN, Sina, Türkiye Tarihi c. IV, V, Bugünkü Türkiye ( 1980 – 1995), Cem Yayınevi, İstanbul 1997.
ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, MKM Yayıncılık,
İstanbul 2008.
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi ( 1914 – 1995), Türkiye İş Bankası Yay. Ankara 1993.
19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789 – 1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
ATAÖV, Türkkaya , II. Dünya Savaşı, İleri Yayınları, İstanbul 2008.
BAL, İdris, Türk Dış Politikası, Ankara 2006.
DAVER, Bülent, Çağdaş Siyasal Doktrinler, Sevinç Matbaası, Ankara 1969.
GORBAÇOV, Mihail, Perestroika, Güneş Yayınları, İstanbul 1988.
GÖNLÜBOL, Mehmet, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919 – 1985), Siyasal Kitabevi, Ankara 1996.
GÜRKAN, İhsan, Türk Dış Politikası ve Orta Doğu, Dış Politika Enstitüsü Yayını, Ankara 1983.
HALAÇOĞLU, Yusuf, Ermeni Tehciri, Mopsan Matbaacılık, İstanbul 2006.
HART, Liddell, İkinci Dünya Savaşı Tarihi, c. 1-2, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1998.
İZZETBEGOVİÇ, Aliya, Tarihe Tanıklığım, Klasik Yayınları, İstanbul 2003.
JACOBSEN, Hans - Adolf, Kronoloji ve Belgelerle II. Dünya Savaşı, Genelkurmay Basımevi,
Ankara 1989.
KAYAALP, Mehmet,’’ Prof. Dr. Kemal Çiçek ile Ermeni Meselesi Üzerine Röportaj ’’, Ankara Ünv.
Tıp Fakültesi Tarih Topluluğu Yay. Ankara 2013.
KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938 – 1945), İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
LANGLOIS, Georges, 20. Yüzyıl Tarihi, Nehir Yayınları, İstanbul 2000.
LEE, J. Stephen, Avrupa Tarihinden Kesitler 1789 – 1980, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2004.
MCNEİLL,William H, Dünya Tarihi, çev. Alaeddin Şenel, İmge Kitabevi Yayıncılık, İstanbul 2007.
ORAN, Baskın, Türk Dış Politikası, c. I -II, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
ÖKE, Mim Kemal, II. Abdülhamit, Siyonistler ve Filistin Meselesi, Kervan Yayınları, İstanbul 1981.
ÖZDEMİR, Hikmet, Türkiye Cumhuriyeti, İz Yayıncılık, İstanbul 1995.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih (1918-1994), İmge Kitabevi, Ankara 1989.
SARAY, Mehmet, Azerbaycan Türkleri Tarihi, Nesil Matbaacılık, İstanbul 1993.
SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, Ankara 1989.
SÖNMEZOĞLU, Faruk, Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul 2006.
STRADLING, Robert, 20. Yüzyıl Avrupa Tarihi Nasıl Öğretilmeli, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih ( 1789-2001), Filiz Kitabevi, İstanbul 2009.
123
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
124
(A
ZE N
RB .Ö
AY .C
CA
N)
Başkent (Ankara)
İl merkezleri