Univerzitet u Tuzli

Medicinski fakultet
Klinička laboratorijska dijagnostika

STANDARDIZACIJA I KONTROLA
KVALITETA RADA U
LABORATORIJSKOJ DIJAGNOSTICI

Doc.dr. Jasminka Mustedanagic- Mujanovic

Tuzla, 2020
STANDARDIZACIJA I KONTROLA KVALITETA
RADA U MEDICINSKIM LABORATORIJAMA
 Da bismo radili ,,prave
stvari na pravi način,,
Zašto???
70% of
odluka u kliničkoj medicini
zasniva se na rezultatima
medicinskih laboratorija

Dighe, A. S., Medicolegal liability in

laboratory medicine, Semin Diagn Pathol,
2007
 U US od 7 do 10 biliona laboratorijskih testova
godišnje.
Boone DJ, IQLM, 2005

 15% pacijenata u 5 studija dobili nekorektan

resultat
Boone DJ, IQLM, 2005
 Da bismo znali šta je
Kako ???

ispravno
koristimo standard
STANDARDIZACIJA
Standard
norma, obrazac, mjerilo, pravilo, prosjek,
razina, osnovna mjera ili težina po kojoj se
određuju druge mjere ili težine

Standardizacija
Proces svođenje mnogih oblika proizvoda na
manji broj tipičnih obrazaca (standarda)
odredjene kvalitete, forme, razmjera, težine
itd.

Klaić: Riječnik stranih riječi, izdanje 2007 .

ŠTA JE STANDARD?

Dokument kojim se:

 obezbjedjuju pravila,
 daju specifikacije, uputstva ili karakteristike

čijom se stalnom primjenom može osigurati da

materijali, produkti i usluge budu adekvatne
željenom .
KORISNOST STANDARDA
1. čine razvoj, proizvodnju i distribuciju
„laboratorijskih proizvoda“ efikasnijim, bezbednijim
i jasnijim;
2. usklađuju razmjenu između ustanova;
3. omogućavaju razmjenu tehnologije i dobre
laboratorijske prakse;
4. osiguravaju „kupce i korisnike“ proizvoda i usluga;
5. čine analize jednostavnijim time što daju rešenja za
svakodnevne probleme.
STANDARDI
 BRC standard (British Retail Consortium),
opšti tehnički standard za hranu.

 HACCP ( Hazard Analysis Critical Control

Point) predstavlja sistem za identifikaciju,
ocjenjivanje i kontrolu opasnosti bitnih za
bezbednost hrane

 Halal standard- čini set pravila i smjernica za

proizvodnju i pripremu hrane u skladu sa islamskim
vjerskim običajima.

 Košer standard propisuje proizvodnju i pripremu

hrane prema posebnim jevrejskim propisima i
običajima.
 STANDARDI
 CE (European Conformity) Proizvodi koji se plasiraju i
stavljaju u promet moraju zadovoljiti suštinske zahtjeve koji
se tiču: zaštita zdravlja, bezbjednost, zaštita potrošača i
zaštita životne sredine

 proizvod projektovan i proizveden u skladu sa

zdravstvenim, bezbjednosnim i drugim direktivama Evropske
unije koje su relevantne za taj proizvod i koje predviđaju
stavljanje CE oznake na njega i izvršeno odgovarajuće
ocjenjivanje usaglašenosti.
UPRAVLJANJE KVALITETOM I
STANDARDIZACIJA
Upravljanje kvalitetom (Quality Management – QM) se
odnosi na sve one upravljačke aktivnosti i funkcije koje
su uključene u formulisanje i primjenu politike kvaliteta
jedne organizacije. Upravljanje kvalitetom obuhvata
četiri elementa:
1. planiranje kvaliteta (Quality Planning),

2. obezbeđenje kvaliteta (Quality Assurance) i

3. kontrolu kvaliteta (Quality Control),

4. unapređenje kvaliteta (Quality Improvement).

 PDCA
GLAVNA POSTAVKA SISTEMA KVALITETA
(DEMINGOV CIKLUS )
PLAN
( planirajte )
planirajte – utvrditi ciljeve i uspostaviti
ACT procese u skladu sa zahtjevima
( delujte ) korisnika, šta mi želimo,šta je
neophodno,kako to obezbediti
djelujte - činiti prave stvari
ispravno za stalno
poboljšanje performansi uz
analiziranje i stalno
poboljšavanje DO
( uradite )
CHECK
( proverite )
provjerite - šta je podesno za
upotrebu, pratite i mjerite uradite - koristiti standard-
procese primeniti procese
UPRAVLJANJE KVALITETOM I
STANDARDIZACIJA

 Sistem u kojem se sprovodi upravljanje kvalitetom naziva se

sistem upravljanja kvalitetom (Quality Management System –
QMS)
 obuhvata svu onu organizacionu podršku koja je potrebna da
bi se dostigao željeni nivo kvaliteta u jednoj organizaciji,
odnosno primenili standardi kvaliteta (Quality Standards),
 Oni predstavljaju mjerilo uspješnosti u dostizanju određenog
nivoa kvaliteta
 Imajući to u vidu, standardizacija (Standardization) pred-
stavlja organizacionu aktivnost usmjerenu ka proizvodnji
takvih izlaznih rezultata (proizvodi, usluge, procesi itd) koji
će zadovoljavati unaprijed definisane norme kvaliteta.
STANDARDIZACIJA U MEDICINSKIM
LABORATORIJAMA- KOJI STANDARDI???
 CLIA=Clinical aboratory Improvement Amendments (CLIA)
Dopune i izmjene poboljšanje kliničkih laboratorija (CLIA) iz 1988.
godine su državni regulatorni standardi Sjedinjenih Država koji se
primjenjuju na sva klinička laboratorijska ispitivanja koja se provode
na ljudima u Sjedinjenim Državama, osim na klinička ispitivanja i
osnovna istraživanja

 CAP=College of American Pathologists' laboratory standards

 Standardi udruženja američkih patolog

 WHO= standardi Svjetske zdravstvene organizacije

 GLP=dobra laboratorijska praksa

 JCI= Joint Commission International accreditation standardi za

zdravstvene organizacije
ZAŠTO SANDARD ISO 15189 (BAS EN ISO 15189:2018), MEDICINSKI
LABORATORIJI , ZAHTJEVI ZA KVALITETU I KOMPETENTNOST ???
 Sveobuhvatan
dokument
 Usavršavan u oblasti
upravljanja
kvalitetom
 Internacionalna
upotreba i
prihvatanje
 Osnova za
akreditaciju i
certifikaciju
RAZLIKA
 Certifikacijom dobivamo  Akreditacijom dokazujemo
potvrdu o usaglašenosti osposobljenost/kompetentnost
sistema upravljanja, za obavljanje određenih
proizvoda ili osoba s ispitivanja, mjerenja,
određenim standardom certifikacije ili tehničkog
ili specifikacijom (ISO nadzora/inspekcije.
9001).
MEĐUNARODNA ORGANIZACIJA ZA
STANDARDIZACIJU
(INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR
STANDARDIZATION)
 međunarodno tijelo za donošenje standarda (normi )
 sastavljeno je od predstavnika raznih nacionalnih
standardizacijskih/ normizacijskih tijela
 Osnovana 23. februara 1947.god.,
 ISO ne donosi ni propise ni zakone.
 Međutim, države mogu da odluče da usvoje ISO standarde –
pre svega u oblasti zdravlja, bezbjednosti i uticaja na životnu
sredinu – kao zakonski obavezne ili da se na njih pozivaju u
propisima.
 Iako su ISO standardi dobrovoljni, oni postaju zahtev tržišta,
kao na primjer ISO 9001 serija standarda.
ISO
 Generički standardi upravljanja:
 Sistem upravljanja kvaliteta – ISO 9001:2015;
 Sistem upravljanja zaštitom životne sredine – ISO
14001:2004;.
 Generički znači da se isti standard koristi u različitim
oblastima
 Razvijaju se prema potrebama tržišta.
 Posao pretežno obavljaju eksperti iz oblasti u kojima se
pokaže potreba za standardima.
 Bazirani na internacionalnom konsenzusu između stručnjaka
 Svi standardi se periodično pregledaju i to najmanje jednom u
pet godina
KLASIFIKACIJA STANDARDA

 Međunarodna klasifikacija standarda (ICS)

 Obzirom da postoji veliki broj standarda u raznim
oblastima, ISO je definisala međunarodnu klasifikaciju
standarda (International Classification of Standards –
ICS),
 koja predstavlja sveobuhvatni međunarodni sistem
klasifikacije tehničkih standarda.
 ICS je napravljena tako da može da pokrije svaku
ljudsku aktivnost u kojoj se mogu upotrebiti tehnički
standardi
KLASIFIKACIJA STANDARDA

 U okviru ICS sistema trenutno postoji

oko780.000 nacionalnih standarda,
 sistem je dizajniran na bazi hijerarhijske klasifi-
kacije koja se sastoji iz tri nivoa:
 prvi nivosu „polja“,
 drugi nivo su „grupe“ i
 treći nivo su „podgrupe“.
 MEDICINSKI STANDARDI UOKVIRU ICS
SISTEMA
su definisani na sljedeći način:
 Polje 11: Tehnologija zaštite zdravlja
 Grupa 11.020: Medicinske nauke i zaštita zdravlja uopšte
 Grupa 11.040: Medicinska oprema
 Grupa 11.060: Stomatologija
 Grupa 11.080: Sterilizacija i dezinfekcija
 Grupa 11.100: Laboratorijska medicina
 Grupa 11.120: Farmaceutika
 Grupa 11.140: Bolnička oprema
 Grupa 11.160: Prva pomoć
 Grupa 11.180: Pomoćna sredstva za invalidna i hendikepirana lica
 Grupa 11.200: Kontrola rađanja i mehanička kontraceptivna sredstva
 Grupa 11.220: Veterinarska medicina
11.100 LABORATORIJSKA MEDICINA

 11.100.01 Laboratorijska medicina općenito

 11.100.10 In vitro dijagnostički sistemi ispitivanja
11.100.20 Biološka provjera medicinskih uređaja
*Medicinska mikrobiologija, vidi 07.100.10 11.
 100.30 Analiza krvi i urina *Uključujući doping
kontrolu
 11.100.99 Ostali standardi koji se odnose na
laboratorijsku medicinu
 PRIMJENA ISO STANDARDA
 ostvaruju se brojne prednosti kako za poslovanje,tako i
za državu i društvo:
1. uštede u troškovima,
2. povećanje zadovoljstva potrošača,
3. povećanje produktivnosti i profita,
4. lakši pristup tržištu,
5. zaštita životne sredine,
6. uvažavanje mišljenja eksperata,
7. pospješivanje međunarodne razmjene,
8. unapređenje kvaliteta opšteg poslovanja
Primjena ISO 15189 standarda za
laboratorije predstavlja osnovu za TQM
(SUK, Sveukupno upravljanje kvalitetom)

26
ISO 15189
The
international standard
for medical
laboratory
quality and
competence
 ISO 15189 (DIO SADRZAJA)

4. Zahtjevi menadzmenta 5. Tehnički zahtjevi

1. Organizacija
2. Sistem kvalitete vodjenja
1. Osoblje
Kontrola dokumenata
Smještaj / okruženje
3.
2.
4. Pregled ugovora
3. Laboratorijska oprema
5. Referentne laboratorije
4. Procedure pre-analize
6. Vanjski servis i opskrba
5. Obezbjedjenje kvaliteta
7. Identifikacija i kontrola analize
nesuklađenosti
6. Post-analitičke procedure
Korektivne aktivnosti
Izvještaj/report rezultata
8.
7.
9. Preventivne aktivnosti
10. Kontinuirano poboljšanje
11. Provjera kvalitete i tehničke
ispravnosti
12. Unutarnje revizije
Više od 2o osnovnih zahtjeva sistema kvaliteta, 15 upravljačkihi i 27
8
tehničkih zahtijeva
KVALITET U LABORATORIJSKOJ
DIJAGNOSTICI

 Kvalitet u laboratorijskoj medicini treba definisati kao

garanciju da se svaki korak u ukupnom (totalnom)
procesu testiranja (TTP) pravilno izvodi, čime se
osigurava donosenje ispravnih medicinskih odluka i
učinkovita njega bolesnika.

28
Plebani M, Clin Biochem Rev Vol 33 August 2012
TOTALNI TESTNI PROCES (TTP)
Kao što je navedeno od strane Lundberg TTP bilo kojeg
laboratorijskog testiranja uključuje devet koraka:

odabir testa,
prikupljanje uzorka,
identifikacija,
transport,
odvajanje ili
priprema,
analiza,
izvještavanja i
djelovanje
Lundberg GD. Acting on significant laboratory results.JAMA 1981;245:1762-3 29
KONTROLA KVALITETA (QC) U
LABORATORIJSKOJ DIJAGNOSTICI

 Preanaliticka faza
 Analiticka faza

 Postanaliticka faza

30
DEFINISANJE METODA I ALATA ZA
UPRAVLJANJE KVALITETOM

• Alati i metode praktične su tehnike, vještine,

sredstva ili mehanizmi koje je moguće
primijeniti za rješavanje specifičnih zadatka i
problema vezanih za sisteme upravljanja
kvalitetom.
• Metode često podrazumijevaju primjenu više
alat
ALATI I METODE POBOLJŠANJA KVALITETA

Lean

32
OSNOVNI ALATI ZA UPRAVLJANJE KVALITETOM

I. TRADICIONALNI ALATI
1. Dijagram uzrok/posljedica- Ishikawa diagram
2. Pareto dijagram
3. Dijagram toka
4. Upitnik
5. Histogram
6. Dijagram raspršenja
7. Kontrolne karte
OSNOVNE METODE ZA POBOLJŠANJE
ISHODA (UPRAVLJANJE KVALITETOM)

• Složenije od alata
• Funkcije:
1. Ispunjavanje zahtijeva kupaca
2. Razvoj preventivnih mjera

Neke od metoda:
1. Razvoj funkcije kvalitete (QFD): Glas kupca/korisnika
usluga
2. Analiza mogućih grešaka i njihovih posljedica (FMEA
analiza)
3. Metode LEAN i SIX SIGMA
Metode LEAN i SIX SIGMA
Metode LEAN i SIX SIGMA

 podrazumijeva skup različitih analiza koje

pomažu prepoznavanju promjena koje je
potrebno učiniti kako bi se:
optimizirali procesi i proizvodi unutar
organizacije/laboratorija.
 ŠTA JE LEAN?

• Uporna izgradnja besprekornog procesa

putem eliminacije gubitaka…

37
Trošimo 75-95% našeg vremena
čineći stvari koje povećavaju naš
trošak i ne stvaraju vrijednost za
korisnike!

U zdravstvu, Lean se bavi skraćenjem vremena između ulaska

i izlaska pacijenta, eliminisanjem vremena, kretnji i stepenica
koje ne pridonose vrijednosti/željenom rezultatu.
STRUJANJE VRIJEDNOSTI:
PREPOZNAVANJE GUBITAKA U PROCESU

PROCES
PRIKUPLJANJE SKLADIŠTENJA PROVJERA

38
PRISTUP MONITORING PROCESA
RASPOLOŽIVOST RASPOLOŽIVOST VERIFIKACIJA
SPOSOBNOST NARUDŽBE VALIDACIJA
ISPORUKA

TESTIRANJE
PROCESA
TRANSPORT OSOBLJE
PRISTUP INTERPRETACIJA
OPREMA
RASPOLOŽIVOST PROCESA
RADNI PROSTOR
AKTIVNOST
OKRUŽENJE KLINIČKA
TAČNOST SVRSISHODNOST
DEFINICIJA SIX SIGMA/ SAVRŠENSTVO
 Najčešća statistička definicija programa Šest sigma
glasi:
 Šest sigma znači 99,9996 % uspješnosti.

 Ovaj nivo uspješnosti (savršenstva) je ekvivalenta

pojavi
3,4 nesuklađenosti na 1milion mogućnosti
(engl. DPMO – defects per million opportunities).
Šta je metoda Six Sigma? Zašto Six Sigma?

Metoda poboljšanja  Zato što 99% nije

kvaliteta koja koristi dovoljno!
statistiku da mjeri i
smanjuje varijacije u
procesu.
 Zašto 99% nije dovoljno dobro?
Primjer 99% dobro 99.99966% dobro
(3.8 Sigma) (6 Sigma)
Nesigurno pijenje vode dnevno 14.4 minuta 0.3 sekundi
Nestanci električne energije na

43
7.2 sati 8.8 sekundi
mjesec (30 dana)
Teške turbulencije na 6 sati leta 3.6 minuta 0.1 sekundi
Nečistoće na 1kg sirovog 10 grama 0.0034 grama
materijala
Gubici na1.000.000 KM 10.000KM 3.40 KM
vrijednom poslu
100 480 minuta
Gubitak osoba/dana na 10.000 osoba/dana
uposlenih
 KAKO TO ČINIMO?

 Postoje dvije metode koje tvore metodologiju 6

Sigma:
1. DMAIC (Define-Measure-Analyze-Improve-
Control)
2. DMADV (Define-Measure-Analyze-Design-
Verify)
DMAIC METODOLOGIJA

 Raziluju se dvije faze

1. » faza karakterizacije (definisanje, merenje i
analiza) i
2. » faza optimizacije (unapredjenje i kontrola).
 DMAIC METODOLOGIJA
... definši problem, pojasni
Definiši i poveži ga sa korisnikom ,
CTQs

Praktičn ..mjeri tvoj problem

I dokaži si da ti je mjerenje tačno...

47
i
problem

Statistič …traži korijen uzroka i

ki stvori njihovu listu po prioritetima.

problem
Statističko ... Odredi i potvrdi optimalno
riješenje riješenje.....

Praktičn …budi siguran da se problem neće

ponovo vratiti....i to održavaj.....
o
riješenje
GDJE JE MJESTO LEAN SIX SIGME MEĐU
ALATIMA KVALITETA?

LEAN

Six Sigma

ISO 15189: 2012

ISO 9001: 2008

48
Efikasan sistem upravljanja
kvalitetom je
odbrana protiv nepoznatog
neznanja.

49
BIOPSIJSKA DIJAGNOSTIKA
Vrste biopsija

• Aspiracione
• Incizione
• Ekscizione
Fiksacija tkivnih uzoraka
Izrada parafinskih blokova
Parafinski blokovi sa tkivnim uzorcima
Rezanje patohistoloških preparata
Rezanje patohistoloških preparata
Aparat za bojenje patohistoloških
preparata
Patohistološki preparati
Ex tempore biopsija
KLINIČKA BIOHEMIJSKA DIJAGNOSTIKA

Doc. dr. med. sci. Fatima Hukić,

specijalista medicinske biohemije
Medicinska biohemija se smatra mladom naučnom
disciplinom čiji počeci su zapisani u dubokoj istoriji.
Od pregleda urina do mikroskopije i molekularne
dijagnostike pređen je dug put.
Medicinska biohemija je naučna disciplina koja spaja
znanja medicinskih nauka: anatomije fiziologije,
patofiziologije, fizike, hemije i biohemije.
Hipokrat jedan od najvećih ljekara svih vremena zalagao
se za dijagnostički protokol koji uljučuje degustaciju urina,
slušanje pluća, promatranje boje i izgleda kože pacijenta.
Tvorac je humoralne medicine prema kojoj se ljudski
organizam sastoji od:krvi,sluzi,crne i žute žuči.
U hipokratskim spisima opisani su cistitis,
pijelitis,bubrežni apcesi tj.bolesti mokraćnih kanala i
spolnih hormona.
Hipokrat je položio temelje etike, stvorio naučnu
terminologiju i oslobodio se praznovjerja.
Uroskopija ili analiza urina je najstarija dijagnostička
metoda, koja je ponekad bila jedini izvor informacija.
Drevni Sumerani prepoznali su da se svojstva urina
mijenjaju u različitim bolestima.
Tehnika prikupljanja urina smatra se važnom za tačno
tumačenje.Ismail Jurjani iz 11. vijeka predlaže skupljanje
24 satnog urina na mjestu bez sunca i topline.
Tokom sredine 19.vijeka, razvijeni su testovi za mnoge
analite u urinu.
Najranija analiza opisana u literaturi koja se može smatrati
specifičnim dijagnostičkim testom je test na trudnoću.
Flebotomija izvorno nazvana,, puštanje krvi” bila je
korištena više za terapijske nego dijagnostičke svrhe.
Danas je analiza krvi ključni postupak koji se primjenjuje u
cijelom svijetu kako bi se osigurala odgovarajuća
dijagnostika i liječenje.
Prekretnicu u instrumentaciji i konceptu sakuplanja krvi
označava pojava vacutajnera 1943.g.,zatim elektroforeza,
radioimune analize i Auto analizatori.
Automatozacija je donijela revoluciju za laboratorijske
usluge, pod čime se podrazumijeva povećanje broja
testova, te znatno skraćivanje vremena potrebnog za
obavljanje tih testova.
U savremenom laboratoriju, individualni kompijuterski
terminali su umreženi u potpuni
laboratorijski informatički sistem.
Uloga kliničko –biohemijske laboratorije sastoji se u:
izvođenju kvalitativnih kvantitativnih analiza tkivnih tečnosti
kao što su krv, urin i likvor,kao i analiza fecesa, tkiva,
kongrementa i drugih materijala.
Da bi rezultat bio koristan za ljekara u postavljanju
dijagnoze i liječenju, analize moraju da se izvode što je
moguće preciznije.
Za analiziranje se također koriste i druge tjelesne
tečnosti,kao što je ,amnionska tečnost, peritonealna
tečnost,pleuralna,ili perikardijalna tečnost sinovijalna
tečnost i seminalna tečnost,
Kliničko-biohemijski laboratorij svojim radom omogućava:
potvrdu,ili odbacivanje dijagnoze,pravilno vođenje
pacijenta, pravilnu dijagnozu,otkrivanje bolesti putem
“screening”ispitivanja,praćenje terapije.
Organizacija rada obuhvata slijedeće:

● Organizacija i rukovođenje laboratorijskom službom,

● Preanalitička faza,
● Analitički rad,
● Postanalitička faza,
● Zaštita laboratorijskog osoblja
Funkcioniranje laboratorije zahtijeva primjenu:
● medicinskih,naučnih i tehničkih znanja
● resurse koji uključuju osoblje,
● laboratorijsku opremu i laboratorijski informacioni
sistem,
● vještine u organizaciji, rukovođenu i komunikaciji.
Preanalitički činioci su:

● Unošenje hrane,
● Stres,
● Položaj tijela,
● Tjelesna aktivnost,
● Ciklične promjene,trudnoća
● Farmakološki aktivne supstance i lijekovi,
● Uticaj načina uzimanja krvi,
● Hemoliza,lipemija,ikterus,greške pri
označavanju,transportu,itd.
Faktori koji mogu da utiču na rezultate laboratorijskih
određivanja su:
● položaj(povisuje roteine, Ca, bilirubin, holesterol,
trigliceride, hematokrit, hemoglobin),
● vrijeme držanja poveske(povisuje Ca,proteine...),
● stres,hiperventilacija(na sekreciju hormona,),
● dijagnostički postupci(palpacija prostate utiče
naaktivnost ACP,PSA;intramuskularne injekcije utiču na
CK i mioglobin; hirurški postupci na koncentraciju
proteina akutne faze).
Prije vađenja krvi pacijent bi trebalo najmanje 24
sata:
● da ne bude izložen pojačanoj fizičkoj aktivnosti,
● da ne uzima lkohol,lijekove,pojačanu ishranu,
● vađenje bi trebalo da bude uvijek u isto vrijeme
(najbolje između 7i 8 sati ujutro) i iz istog
vaskularnog regiona.
Uzorkovanje:
● venepunkcija(venska krv-zavisi od metaboličkih
aktivnosti)
● arterijska punkcija(arterijska krv-podjednak sastav u
cijelom tijelu),
● punkcija kože(kapilarna krv je pogrešan naziv,jer se
radi o smjesi krvi iz arteriola,venula,kapilara i
intersticijalne i intraćelijske tečnosti
Pojedinačna porcija (prvi jutarnji urin-srednji mlaz)
vremenski uzorak ukupna količina, 24-satni urin.
● cerebrospinalna tečnost(likvor)-lumbalna punkcija,
2 alikvota(za biohemijsko i imunološko ispitivanje i za
broj i diferenciranje ćelija),
● sinovijalna tečnost(artrocenteza,aseptična
tehnika,6 sati natašte,vađenje sa heparinom),
● pleuralna tečnost(toracenteza),
perikardijalna tečnost(perikardiocenteza
Venepunkcija
● hemolizirani uzorci(vidljiva okom pri koncentraciji
hemoglobina višoj od 0.2 g/L;povisuje K,AST,ALT,
LDH,)
nastaje intravaskularno zbog duge kompresije,
ekstravaskularno kad se krv aspirira špricom,ili
aspiracijom paravenozno kod nestručnog vađenja
● Ikterični uzorci(koncentracija bilirubina od 430μmol/L
utiče na albumin,proteine),
● Lipemični uzorci(koncentracija triglicerida veća od
4.6 mmol/lL inhibira
amilazu,ureu,CK,bilirubin,proteine, mokraćnu kiselinu).
ARTERIJSKA PUNKCIJA
ARTERIJSKA PUNKCIJA
gasne analize, pacijenti sa pneumonijom,
pneumonitisom,pulmonarnim embolizmom,na terapiji
kisikom,mehaničkoj ventilaciji, kritično oboljeli
kardiovaskularni pacijenti praćenje hipoksemije
(kapilarno vađenje)
Punkcija kože
za pedijatrijske pacijente,kod odraslih u slučaju
ekstremne debljine,teških opekotina,sklonost
trombozi,kod gerijatrijskih pacijenata, ušna
školjka,jagodica prsta, peta kod djece
RUKOVANJE UZORCIMA FAZA PRIJE
CENTRIFUGIRANJA
Sva određivanja treba provesti u roku od 1 sata poslije
uzimanja(idealno),
Uzorak izbora je serum.
Plazma se koristi za hitna određivanja.
Centrifugiranje se izvodi nakon 20 min,na sobnoj temp a
najkasnije u roku od 2 sata - razdvajanje faza suspenzije
prema različitim gustinama pomoću centrifugalne sile
Uslovi centrifugiranja zavise od vremena i centrifugalne
brzine.
Kvalitetan rad u biohemijskom laboratoriju zasnovan je na
dobroj laboratorijskoj praksi(Good laboratory practice).
Ovim pravilima definisane su procedure ispitivanja, tačne
instrukcije u vezi s izvođenjem laboratorijskih operacija-
SOP (Standard operating procedures), kao i primjena
menadžmenta sistemom kvaliteta.
Neophodna je kontrola svih procesa koji se odvijaju u
laboratoriju
Rad u kliničko-biohemijskim laboratorijama
obuhvata više faza
● prijem pacijenata i uzoraka,
● označavanje uzetih uzoraka i statusa ispitivanja,
● trijažu biološkog materijala,
● laboratorijska ispitivanja,
● održavanje uslova radne sredine i sredstava za rad,
● pravovremeno izdavanje rezultata ispitivanja.
ANALITIČKA FAZA
Analitički rad je neposredno određivanje koncentracije
komponenata u biološkom uzorku,odnosno analitičkom
uzorku.
Da bi se dobio tačan nalaz i izbjegla analitička greška,
moraju se ispoštovati i obezbijediti slijedeći uslovi:
● hemijski čisto laboratorijsko posuđe,
● voda odgovarajućeg kvaliteta,
● ispravnost odmjernih sudova,
● laboratorijska oprema,
● reagensi.
Tipovi i čistoća vode
Za dobivanje dejonizirane ,prečišćene vode koriste se:
-predfilteri(mikrofiber staklo,ili pamuk),
- karbonski filteri sa aktivnim ugljenom,
-submikrofilteri,sa porama promjera 0.2 0.2μm,
-reverzna osmoza,propuštanjem vode kroz
jonoizmjenjivače.
Ovakva voda se koristi za rad na biohemijsko-
imunohemijskim analizatorima, jer je zadovoljavajuće
čistoće, za određivanje elektrolita,metala u tragu,
enzima,za pripremu reagenasa,standardnih otopina,itd
Mnoga određivanja u kliničkim laboratorijama su
zasnovana na mjerenju energije koja može biti:
emitovana, propuštena, apsorbovana ili reflektovana pod
kontrolisanim uslovima.
Izraz ,,fotometrijsko mjerenje, je definisano kao mjerenje
inteziteta svjetlosti bez obzira na talasnu dužinu.
Instrumenti koji pri radu koriste filtere nazivaju se
fotometri sa filterima, dok oni koji koriste prizme ili
rešetke nazivaju se spektrofotometrima.
Ljudsko oko reaguje na energiju zračenja talasne dužine
od 380-750nm, a moderni instrumenti mogu da mjere i
UV(kratko talasnom) i dugotalasnom dijelu spektra IR.
Glavna prednost fotometrije ili spectrofotometrje sa
filterima je da se izdvoji i koristi uzani dio spektra u svrhu
mjerenja
Za mjerenje koncentacije analita primjenjuje se mjerenje
reakcijskog produkta,odnosno njegovu apsorpciju pomoću
preciznog spktrofotometra.
Mjerenje zahtijeva izvor svjetlosti, izdvajanje dijela
spectralne linije i detektor inteziteta svjetlosne energije
Emitovane valne dužine nalaze se u rasponu od 300-
800nm.
Ostali načini mjerenja jesu: refleksna
fotometrija,fluorometrija,polarizacijska fotometrija,
turbidimetrija, nefelometrija, kemiluminiscencija te
elektrohemijske metode.
Mjerenje inteziteta e-magnetskog zračenja i učinka tog
zračenja obuhvata važne analitičke metode za
kvanitativnu i kvalitativnu analizu tvari.
Energija fotona zračenja može se prikazati općom
jednadžom kvantne fizike
E=hxv
E=energija zračenja
h=Planckova konstanta
v=frekvencija zračenja
Ako se sistemu dovede energija, nakon nekog vremena
nasta će emisija određenog zračenja.
To zračenje može biti impulsno , koherentno, usmjereno,
monohromatsko, polarizirano i bogato energijom.Ovisnost
apsorpcije nekog monohromatskog zračenja o koncetraciji
materije kroz koju zračenje prolazi prikazuje
Beer-Lambertov zakon, prema kome intezitet propuštenog
zračenja pada eksponencijalno s povećanjem koncentracije
neke homogene otopine
U kliničkoj hemiji najzačajnija primjena plamene fotometrije
jesu analize Na i K u tjelesnim tekućinama.
Princip metode plamene fotometrije je jednostavan:
analizira se otopina u obliku aerosola unosi u plamenik u
kojem sagorijeva plin.
Nestabilni više energeske razine, oslobađaju višak energije
u obliku fotona i vraćaju se u svoje osnovno stanje.
Razlika između ta dva energeska nivoa izražena je u
elekronvoltima prema jednadžbi:E2-E1=hxv
gdje E2-energija višeg nivoa; E1-energija nižeg nivoa;h-
Plankova konstanta; v-frekvenca
AASanog elementa.-atomsko apsorpcijska
spektrofotometrija može da se shvati kao obrnut postupak
od emisijske tehnike elemenata metala.
Odnos između apsorpcije i koncentracije definisan je
Lambert-Beer zakon.
Apsorpcija je direktno razmjerna koncentraciji određivane
supstance.
AAS ima siroku primjenu zbog niskih detekcijskih granica.
Metode turbidimetrije i nefelometrije osnivaju se na
interakciji zračenja s česticama u otopini, emulziji ili
suspenziji, što uzrokuje smanjenje inteziteta prolaznog
zračenja uzrokovana njegovim rasipanjem, refleksijom i
apsorpcijom.
Tenike rasipanja zračenja dijele se na kinetičke metode i
metode završne tačke.
Metode z.tačke mutnoću otopine nakon tačno određenog
vremenskog intervala, dok kinetičke metode omogućuju
kontinuiranao praćenje inteziteta rasipanog zračenja te
automasko određivanje maksimalne promjene izlaznog
signala.
Fluorescencija je brzina emisije zračenja koja se
pojavljuje pri višim valnim dužinama od one pri kojoj se
zračenje apsorbira.
Fosforescencija se pojavljuje kao postupna emisija
zračenja nakon apsorpcije zračenja a intezitet raste sa
jačinom ekscitacijskog zračenja.
Preduvjet fluorescencije i fosforescencije jesu
luminescentnirati molekule koje su sposobne
apsorbirati energiju preko hemijske reakcije ili
apsorpcijom zračenja, te emitirati tu energiju kao
fotone.
Elektrohemijske metode koje se koriste u kliničkom
laboratoriju su: potencijometrija,ampermetrija,polarografska
analiza,kulometrija i konduktometrija.
Potencijometrija je mjerenje razlike potecijala između dvije
elektrode elektrohemijskom članku. Npr. prema ovom
principu se određuju parametri ABS u arterijskoj i kapilarnoj
krvi:ph,pCO2 i elektroliti.
Analizatori sadrže specifičnu jon selektivnu elektrodu i
referentnu u mjernoj komori, dok se uzorak na mjesto
mjerenja dostavlja se pomoću peristaltičke pumpe.
Amperometrijska analiza temelji se na mjerenju protoka
struje kroz elektrohemijski članak kada je na elektrodama
konstantni potencijal.
Prema ovom principu se određuju parametri ABS-a u
arterijskoj i kapilarnoj krvi :pO2͐,glukoza,lactati i creatinin.
Koncentacija određivane supstance iz uzorka (koja se
oksidira ili reducira na elektrodi)je proporcionalna jačini
struje,koja se mjeri na amperometru.
Kulometrija je analitička metoda, kojom se iz izmjerene
količine potrošene struje izračuna količina materije koja se
ispituje.Polarografija se zasniva na mjerenju protoka struje
Enzimske analize zadnjih trideset godina našle su široku
prijenu u: biohemiji, hemiji prehrane, mikrobiologiji itd.
Enzimskom metodom se može odrediti sam enzim ili pak
neki enzim služi kao reagens pri odrđivanju koncentracije
nekog metabolita(supstrata).
Kada se određuje koncentracija enzima (katalitička
aktivnost) u bološkom materijalu, rezultat ovisi o
temperaturi, koncentraciji supstrata,pH,koenzimu,
aktivatoru itd.
ELIZA postupci se zasnivaju na principu kompetitivne
reakcije,reakcije postupnog zasićenja, sendvič-postupka,na
principu inhibicije.
Princip kompetitivne inhibicije,zasniva se na takmičenju
označenog(enzimom) Ag-poznate koncentracije i Ag-
nepoznate koncentracije za slobodna mjesta na antitijelu-
At.
Nakon uspostavljanja ravnoteže Ag-koji nisu vezani se
odstrane(odvajanje faza), a u epruveti ostanu Ag koji tvore
komplex Ag-At.Dodatkom supstrata dolazi do promjene
absorbance koja je ornuto razmjerna koncentraciji Ag.
U većini imunohemijskih tehnika, koje se primjenjuju u
kliničkim laboratorijama ,radni reagensi su anitijela koja se
koriste za kvalitativne i kvantitativne analize Ag u
ispitivanom uzorku.
Prvu skupinu Imunohemijskih tehnika čine izravne-
neobilježene (imunodifuzija, imunonefelometrija), a
drugu obilježene(radioimunoesej, enzimoimunoesej)
Primarna reakcija između Ag-At je stvaranje kompleksa u
nekoliko sekundi.
Nakon toga slijedi rast kompleksa koji traje nekoliko minuta
do nekolik dana.
U trećoj fazi ovisno o koncentraciji Ag At kompleksi se
mogu unakrsno vezati pri čemu nastaju veliki kompleksi
koji precipitiraju iz otopine
Imunohemijske tehnike , zbog svoje izuzetne
specifičnosti i osjetljivosti imaju veliku primjenu u
medicinskoj biohemiji.
Primjenjuju se za mjerenje koncetracije velikog broja Ag
prisutnih u serumu, mokraći i cerebrospinalnoj tekućini.
Sve kopetitivne imunohemijske metode , bez obzira čime je
obilježen Ag zasnivaju se u natjecanju obilježenog
i neobilježenog Ag za ograničen broj mjesta na At.
Postoje različite modifikacije imunohemijskih
metoda(IRMA-imunoradiometrijska,EIA-
enzimoimunohemijska itd).
Tehnologija suhe hemije uključuje analitički postupak na
prije priređenim reagensima na suhim nosačima.
Ovi aparati rade na principu refleksne fotometrije.
Načelo na kojem se osniva mjerenje reakcije je promjena
boje na reagens nosaču. Pogodni za hitnu laboratorijsku
dijagnostiku.
Osmometrija je metoda kojom se mjeri zbir svih osmotski
aktivnih materija u otopini.
Sniženje tačke ledišta najčešće se koristi da bi se odredila
koncentracija osmoski aktivnih čestica u fizjološkim
tekućinama zato što je mjerenje jadnostavno.
Ljudski organizam obuhvaća veliki broj biokemijskih
procesa koji se odvijaju svake sekunde u našem tijelu.

Temelje se na interakciji dviju molekula koje zatim vrše

specifičnu biološku funkciju.

Stanične molekule mogu imati malu molekulsku masu i

izgrađene su samo od atoma poput glukoze i laktoze, a
mogu biti vrlo složene strukture i velikih molekulskih masa
poput nukleinskih kiselina i proteina. Istraživanje životnih
procesa omogućuje nam shvatiti principe, promijene i svrhu
našega organizma te otkriva izvorišta bolesti i druge
stanične modifikacije
Razvoj analitičkih metoda tijekom povijesti omogućile su
nam objasniti biološku raznolikost istraživanjem
nukleinskih kiselina.
Deoksiribonukleinska kiselina (DNK, eng. DNA), ključna
je molekula u kojoj je uskladištena genetička informacija
svih staničnih organizama, dok je ribonukleinska kiselina
(RNK, eng. RNA), genetički materijal nekih virusa.
Otkriće DNA i objašnjenje njene strukture 1953. godine
razjasnilo je niz bioloških procesa
Istraživanje gena i genoma u grani biokemije najčešće se
zasniva na otkrivanju kako ono utječe na ljudsko zdravlje i
bolesti.
DNA se istražuje tako da se fragmentira pomoću
restrikcijskih enzima te se ti fragmenti vizualiziraju
elektroforezom u gelu.
Nadalje, rekombinacijom DNA mogu se molekularno
kontrolirati ubačeni fragmenti DNA, dok se PCR tehnika
primjenjuje za umnožavanje određene sekvence DNA.
Struktura im se sastoji od velikog broja povezanih
nukleotida, a svaki nukleotid, koji je ujedno i monomerna
jedinica nukleinskih kiselina, sastoji se od šećera, fosfata i
jedne od četiriju baza .
Baze se u strukturi povezuju sa šećerom nukleinske
kiseline i mijenjaju se od jedne do druge monomerne
jedinice.
Razlikujemo četiri baze od kojih su dvije derivati purina-
adenin (A) i gvanin (G), a dvije pirimidina- citozin (C) i timin
Nukleinske kiseline su otporne na kemijske reakcije zbog
čeka je genetički kod vrlo očuvan.
Veze prisutne u strukturi DNA su vodikove veze koje
međusobno sparuju parove baza te su odgovorne za
stabilnost dvostruke uzvojnice jer dolaze u velikom broju
duž cijele struktu
Kod većine staničnih organizama nositelj genetičkoj
materijala je DNA, no kod nekih virusa genetički materijal je
sadržan u RNA molekuli.
Vrlo je slične strukture kao i deoksiribonukleinska kiselina
te su zastupljene iste interakcije u strukturi. Razlika je u
šećeru glavne okosnice koju čini riboza .
Postoje nekoliko vrsti RNA u stanicama koje imaju različite
funkcije, a 3 najvažnije su :Glasnička RNA ili skraćeno
mRNA , Transfer RNA ili tRNA, Ribosomska RNA ili rRNA-.
Analitičke tehnike u laboratorijima za analizu nukleinskih kiselina
uvelike su se razvile kroz povijest. Omogućuju nam istraživanje
uloge određenih gena, ranije otkrivanje bolesti i njihovu
prevenciju, te razdvajanje i pročišćivanje nukleinskih kiselina.
Jedna od značajnih tehnika u analizi DNA i RNA je
elektroforetska tehnika. Analizu DNA pomoću elektroforeze
službeno je otkrio Vin Thorne 1960. godine za vrijeme
razdvajanja DNA fragmenata virusa.
Elektroforeza omogućuje razdvajanje DNA i RNA molekula na
osnovi njihove veličine i konformacije. Tijekom elektroforeze
nukleinske kiseline putuju prema pozitivnoj elektrodi s obzirom
na njihov negativni neto naboj, pri čemu manji fragmenti putuju
brže kroz pufer
Kako nukleinske kiseline u neutralnim i slabo lužnatim
otopinama imaju približno jednak električni naboj, one se u
slobodnoj otopini ne mogu razdvojiti elektroforetski.
Iz istog se razloga za njihovo razdvajanje koriste
molekulska sita gdje se međusobno nukleinske kiseline
razdjeljuju na temelju veličine i oblika molekula .
U pripremljenu otopinu agaroze dodaje se boja za
detekciju. Analiza uzorka započinje odmah nakon provedbe
elektroforeze
Elektroforeza je proces u kojem je otopljena materija ili
čestica efektivnog naboja putuje u viskoznom puferu pod
djelovanjem električnog polja prema jednoj od elektroda
ovisno o prirodi njezinog naboja.
Elektroforetska pokretljivost je ovisna o brojnim
faktorima(koncentraciji, električnom naboju, viskoznosti,
pH,temperaturi, vremenu putovanja , jakosti
el.struje).Postoji elektroforeza na:filterskom papiru,celulozi,
agaraznom,škrobnom,akrilamidnom gelu .
Kako bi mogli analizirati dobivene rezultate elektroforeze u
agaroznom gelu, koriste se DNA standardi koji se najčešće
nanose u prvu i zadnju jažicu u gelu.
DNA standardi su specifični, točno određene veličine DNA
segmenti koji se koriste za određivanje veličine dobivenih
nepoznatih i poznatih uzoraka (DNA, RNA ili PCR produkti)
elektroforetske tehnike vrlo efikasne, brze, jednostavne i
točne metode za biokemijske analize DNA i RNA.
Sama provedena elektroforeze u agaroznom gelu
vremenski traje oko 90 minuta, što je prihvatljivo s obzirom
na druge analitičke tehnike koje mogu trajati po nekoliko
dana .
Metoda je vrlo pouzdana i točna što je vrlo važno za
dobivanje pouzdanih rezultata.
Važno je koristi referentni uzorak poznatih vrijednosti kako
bi se na temelju tih rezultata mogle usporediti vrijednosti
analiziranog uzorka.
Elektroforetske tehnike imaju široku primjenu u analitičkoj
kemiji, a posebno u područuju biokemije za analizu
proteina i nukleinskih kiselina
Kromatografija je separacijska metoda kojom se razdvaja
smjesa manje ili više fizikalno hemijski sličnih materija na
skupine ili pojedinačne komponente.

Tek nakon separacije može se obaviti

kvantifikacija razdvojenih materija nekom od
fizikalnohemijskih metoda.

Koriste se različite tehnike(adsorpcijska cr,diobena,

jonizmenjivačka, gel cromatografija, tankoslojna,tekućinska
cr.visoke djelotvornosti-HPLC,GC-MS)
Pod automatizacijom podrazumijevamo mehanički
transfer,ili samostalno prenošenje uzoraka unutar
kompleksa instrumenta koji za sebe pojedinačno izvršavaju
određen tape u cjelokupnom analitičkom procesu od
samog uzorka do analitičkog rezultata.
Razvoj automatizacije u kliničkoj laboratoriji se odvija
uporedo sa razvojem proizvođačke industrije i napredovao
je od fiksne,jednostavne do programabilne automatizacije,
koja omogućava instrumentima izvođenje velikog broja
zadataka.
 Šta se očekuje od laboratorijskih pretraga?
- Klinička korisnost
- Pravovremenost hitne pretrage
- Ekonomičnost
- Informativnost usporedba rezultata pretraga bolesnika
s referentnim ili terapijskim intervalom ili granicom
kliničke odluke( transvezalna procjena), usporedba
rezultata pretraga bolesnika s njegovim prethodnim
rezultatima(longitudinalna procjena)napomene: hemoliza,
lipemija, ikterija, interpretacija analitička pouzdanost,
tačnost, preciznost, specifičnost i osjetljivost.
Litratura:
B.Štraus;
A.Stavljinić-Rukavina i sur.(1997);
Analitičke tehnike u klinčkom laboratoriju.
hukicfatima@hotmail.com
061 678 358
Univerzitet u Tuzli
Medicinski fakultet
Klinčka laboratorijska dijagnostika

Doc.dr. Jasminka Mustedanagic- Mujanovic

Tuzla,2020.
 Dijagnostička citologija (citopatologija)
nauka o ,,bolesnoj,, ćeliji koja se koristi
dijagnostičkim tehnikama koje
omogučavaju analizu ćelija sa različitih
mjesta u organizmu i određivanje uzroka
ili prirode bolesti
Georgios Nikolaou Papanikolaou
(1883-1962), jedno od najznačajnijih
imena u dijagnostičkoj citologiji

Papanikolau test (Papa test)

Bris grlića materice (Cervikalni bris/razmaz)
George Papanicolaou's Atlas of
exfoliative cytology, 1954
Moderna citopatologija

Leopold Koss (1920-2012) autor prvog

sveobuhvatne knjiige o citopatologiji1961
Moderna citopatologija
Zašto nam treba citologija?
Zašto nam treba citologija?
 Kao skrining metoda za otkrivanje
prekanceroznih stanja i ranih karcinoma
 Kao dijagnostička potvrdna metoda uz
druge metode kao što je klinički pregled
ili radiološke metode
 Metoda za pračenje bolesnika sa
dijagnostikovanim malignim tumorom
 U novije vrijeme kao metoda dobivanja
uzoraka za molekularna testiranja
Prednosti
Uzorci se:
1. Prikupljaju se lako i jednostavno
2. Priprema, bojenje i interpretacija je brza
i relativno jednostavna
3. Metoda je jeftina
4. Bez ili sa minimalnim rizikom za
pacijenta
Prednosti
1. Dijagnostička korist
1. Neoplazma versus inflamacija
2. Specifična versus nespecifična inflamacija
2. Direktna terapija
3. Prognoza
4. Odredjuje dalje dijagnostičke postupke
Ograničenja
1. Decidna klasifikacija tipa tumora nije
uvijek moguća
2. Stepen invazivnost malignih tumora
nije moguće odrediti
3. Lažno negativni ili lažno pozitivni nalazi
4. Ograničena količina uzorka
5. Neophodna edukacija i iskustvo
Uzroci grešaka
 Neadekvatni uzorci (lažno negativni)
 Slaba fiksacija ili neadekvatna obrada
uzorka
 Suboptimalna laboratorijska obrada
 Nedovoljna educiranost osoblja
Kako postavljamo ,,dijagnozu,,?
Morfološki parametri uzorka
 Celularnost uzorka
 Raspored ćelija
 Karakteristike ćelija:
1. Veličina i oblik
2. Odnos jedra i citoplazme
3. Karakteristike jedra
4. Mitoze
 Ekstracelularni materijal
Vrste citoloških uzoraka
 Odljuštene ćelije sa površine tkiva i
organa= eksfolijativna citologija
Ćelije prikupljene iz tjelesnih tečnosti (likvor,
pleuralna i peritonelana tečnst...)

 Ćelije aspirirane tankom iglom iz tkiva=

aspiraciona citologija

 Ćelije odljuštene sa površine tkiva i

organa= abrazivna citologija
Eksfolijativna citologija
(odljuštene ćelije sa Aspiraciona citologija
površine)

ispirak Uzorak ćelija

dobiven apiracijom
tankom iglom

razmaz

,,očetkane,,
/brush

sastrugane
ćelije
Ispirak- lavaža

Bronhoalveolarna lavaža (BAL) je diagnostička

procedura tokom koje se tečnost ubacuje u terminalne
bronhiole a zatim prikuplja za analizu ćelija, udahnutih
čestica, infektivnih organizama ili sastojaka tečnosti.
To je invazivna procedura koja se izvodi prije braš
biopije ili tkivne (forceps) biopsije
Ispirak bronha
Razmaz- bronhijalna ,,braš
biopsija,,
Razmaz- ,,braš biopsija,,
Braš biopsija oralnih lezija
Braš biopsija oralnih lezija
"Papa test"
 je više od pola stoljeća osnovna metoda sekundarne
prevencije cervikalnog karcinoma,
 Primjenjuje se kao klasični test probira (skrininga) za
rano otkrivanje prekanceroznih lezija
 Smatra se jednim od najefikasnijih, do danas
poznatih testova koji se pokazao visoko uĉinkovitim
u smanjenju incidence i mortaliteta od raka vrata
maternice.
 Nazvan je po autoru (George Nicolas Papanicolau,
1883- 1962),
 Papa test je zahvaljujući svojoj jednostavnoj primjeni
za ljekare i prihvatljivosti za pacijentice, te visokoj
osjetljivosti, zauzeo vrlo važno mjesto u otkrivanju
raka vrata maternice i njegovih predstadija
Papa test (cervikalni bris)
Cervikalna intraepitelna
neoplazija (CIN) = Displazija
 Normalne ćelije
Papa test

Displastične ćelije
Kako se izvodi Pap test?
Papa bris
Razmaz-Papa bris
Razmaz-Papa bris
Papa bris
Papa razmaz

Fiksacija Bojenje – po Papanikolau

 Struĉnjaci, koje je okupio odjel
za prevenciju i kontrolu
karcinoma Nacionalnog
instituta za karcinom (NCI),
1988. god. preporuĉili su
"The 1988 Bethesda System –
TBS" kao jedinstvenu
klasifikaciju za citološke
nalaze na medjunarodnom
nivou.

2015. god.
The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology.
Nayar R, Wilbur DC, (Eds), 3rd Edition, Springer, 2015.).
The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology.
Nayar R, Wilbur DC, (Eds), 3rd Edition, Springer, 2015.).
Papa test

Infekcija Candida species Infekcija Trichomonas

vaginalis
The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology.
Nayar R, Wilbur DC, (Eds), 3rd Edition, Springer, 2015.).
The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology.
Nayar R, Wilbur DC, (Eds), 3rd Edition, Springer, 2015.).
The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology.
Nayar R, Wilbur DC, (Eds), 3rd Edition, Springer,
2015.).

LGSIL HGSIL
The Bethesda System for Reporting Cervical Cytology.
Nayar R, Wilbur DC, (Eds), 3rd Edition, Springer,
2015.).

Carcinoma planocellulare- Carcinoma planocellulare-

citoblok cervikalni razamaz
FNA (Fine Nedlee Aspiration)
 Za gotovo sve organe i tkiva

1) Palpabilne
2) Nepalpabilne ( radiološke slikovne metode
kao vodić= ultrazvuk, CT-kompjuterizovana
tomografija, MRI, ...)
 Pod kontrolom radioloških tehnika
○ Štitna žlijezda
○ Limfni čvor
○ Dojka
○ Svi dostupni organi i tkiva
FNA ,,biopsija,,
 Dobiveni uzorak
čine ćelije koje se
dalje obradjuju kako
bi se dobio razmaz
ili ćelijski blok
FNA
 1930. uvedena u Sjedinjenim Američkim
Državama; Martin i Ellis, ali nikada nije
postala široko rasprostranjena.
 Od 1950. god. Intenzivno se koristi u
Skandinaviji i u Holandiji.
 FNA su prvi put uvedena u Europi u 1950-ih
od strane Lopez-Cardozo u Nizozemskoj i
Soderstrom u Švedskoj
 Objavljeni radovi Zajičeka iz Karolinska
bolnice u Stokholmu, Švedska, doveli
aspiracionu citologiju na međunarodnim nivo.
Cilj FNA je utvrditi priprodu promjene

 Tumor ili netumorski proces

 U slučaju tumora: benigni ili maligni
 U slučaju netumorskog procesa: bliže ga
odrediti, npr. inflamacija akutna ili
hronična
FNA
 Jednostavna tehnika koja se
može obaviti u ordinaciji
 Brza dijagnoza
 Ekonomična
 Moguće uzorkovanje sa više
mjesta u isto vrijeme
 Visoka dijagnostička preciznost
 Mnoga druga testiranja se
mogu se izvesti iz istog uzorka:
bakterijske kulture,
imunocitohemiju, protočna
citometrija, citogenetika,
lančana reakcija polimeraze i
dr.
PREDNOST
 Gubitak arhitekture tkiva
 Stepen invazije tumora kao ni
limfovaskularna invazija ne
mogu se precizno definisati
 teško se razlikuje in situ u
odnosu na invazivni karcinom
 Dobar trening je potreban za
precizno tumačenje uz
poznavanje kliničkih podataka
o pacijentu i promjeni
 Uzorci moraju biti dobrog
kvaliteta
OGRANIČENJA
FNA
 Uspjeh ovisi o četiri osnovna zahtjeva:
1. Uzorci moraju biti iz promjene koja se
ispituje
2. Uzorci moraju biti adekvatni po broju ćelija
i ostalih komponenti tkiva
3. Uzorci moraju biti ispravno razmazani i
obrađe
4. Uzorak mora biti popraćen relevantnim i
ispravnim kliničkim / radiološkim
informacijama
Tehnika FNA
 Igle: rutinski se koriste 22-23 gauge
(od 22 do 27 gauga)
 Šprice: 20 ml
 Ručka pištolja
 Sprej za fiksaciju
 Pločice za razmaz ili
 Posuda za prikljupljanje uzorka
FNA uzorak
 Primarni (direktno razmazivanje
dobivenog uzorka)
 Sekundarni (obrada uzorka i dalje
testiranje
 Karcinom dojke: lobularni i duktalni tip

Benigne neproliferativna lezija

dojke, epitelne i mioepitelne ćelije
FNA štitne žlijezde
FNA dojke, tumor na vratu
FNA štitne žlijezde
Aspiracija koštane srži

Koštana srž
Aspirat koštane srži-specijalna
bojenja

Mijeloperoksidaza Prels bojenje za željezo

Wright bojenje Esteraza

Transbronhalna FNA
 CASE N°42 – Lung adenocarcinoma
(cytoblock & immunohistochemistry)
 Clinical History:
 Age: 80
 Sex: Female
 Two years ago supraclavicular lymph nodes
excision. Histology: metastatic
adenocarcinoma immunophenotypically
compatible with pulmonary origin. Now
pleural effusion suspicious for recurrent
disease.
 Image:
 cytological speciemen: pleural fluid +
cytoblock
 Cytological Report:
 Presence of numerous Malignant epithelial
glandular cells arranged in aggregates and
isolated, mixed with activated mesothelial
cells, some lymphocytes, granulocytes and
erythrocytes.
Immunohistochemical profile: TTF1 +,
calretinina-.
Positive for malignancy. Cytological findings
referable to localization of pulmonary
adenocarcinoma.
Citologija urina
Citologija urina
Citologija urina
Citologija urina
 Molekularni citološki testovi koji koriste
DNA probe za hromosomske
abnormalnosti
 Aneuploidije hromozoma 3, 7, 17 i
gubitak 9p21 Fluorescentnom in situ
hibridizacijom (FISH)
 Osobe sa hematurijom (suspektan
karciom bešike)
Citologija urina
 FISH u kombinaciji sa
cistoskopijom najbolja
senzitivnost i specifičnost
 Senzitivnost cistoskopije
je 74%,
 Cistoskopija + Citologija
89%
 Cistoskopija+ FISHs
97%.
LBC ,,liquid-based cytology,,
Tečna citologija
LBC uzorci
 Uzorci koji nastaju kad se ćelije prikupljaju
u tečni medij
 Ćelije se umjesto razmazivanja potpaja u
prezervacionu tečnost
 Zatim se uzorak obradjuje i izradjuje tanki
razmaz boljeg kvaliteta nego klasični
razmaz dobiven ,,brisom,,
 Izmedju ova dva razmaza postoje
odredjene razilke u citološkim
karakteristikama kao i načinu interpretacije
Figure 1: Split sample. (a and b) High grade squamous intraepithelial
lesion (a - conventional Pap smear [CPS] Pap, ×40), (b - liquid-based
cytology [LBC] Pap, ×100). (c and d) Squamous cell carcinoma (c - CPS
Pap, ×40), (d - LBC Pap, ×40)
Moderna citologija
Sekundarni uzorci
Sekundarni uzorci-citospin
Citospin imunohistohemijsko
bojenje za ALK
Sekundarni uzorci- ćelijski blok
Interpretacija nalaza
 Standardizacija i harmonizacija
izvještavanja
 Bethesda sistemi za različite organe
Specijalne metode bojenja
IMUNOHISTOMEHIJSKE I
MOLEKULARNE METODE U
PATOLOGIJI
The Lancet
Volume 325, Issue 8441 , 8 June 1985, Pages 1302-1305

CLINICAL IMPORTANCE OF ANALYSING MALIGNANT TUMOURS OF

UNCERTAIN ORIGIN WITH IMMUNOHISTOLOGICAL TECHNIQUES
K. C. Gatter , A. Heryet, C. Alcock and D. Y. Mason

Nuffield Department of Pathology, John Radcliffe Hospital,

Headington, Oxford OX3 9DU, United Kingdom
Imunohistološke metode mogu riješiti većinu poteškoća tokom
histološkog dijagnosticiranja malignih tumora, i morale bi biti
uveliko korištene u dijagnostičkim patohistološkim laboratorijama....
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
1975 1985 1995 2005

IHH članci u PubMed-u

 Coon Taylor & Huang Shi “Mi” Humani Genom

Označena At Proteaza HIER Iskustvo Spec. Ab

IgK/L IgK/L B&T ćelije >200 At Treatman

Smrznuti Parafin DNK-delecija

1940 1974 1991 2003 2005

WESTERN BLOT
CK 7
SENTINEL LIMFNI ČVOR

PanCK
SENTINEL LIMFNI ČVOR CK7/CK20

CK7

CK20
SENTINEL LIMFNI ČVOR & PAN-CK

Metastatski karcinom Artefakt

IRĆ Pigment
Estrogenski receptori
ADENOKARCINOM KOLONA
CK7+ 5%
CK20+ 95%
CEA+ 90-100%
Vimentin- 100%
Ca125- 95%
CDX2 – 100%

CK20 CK7
METASTATSKI ADENOKARCINOM
PANKREASA
CK20 CK5/6

CK7 CA125
HEPATOCELULARNI KARCINOM
pCEA+
mCEA-
CK7+ 5%
CK20+ 5%
Vim- 95%
AFP+ 50%

! Endotel
CD34+

Hepatocyte antigen CD10

NEKERATINIZIRAJUĆI PLANOCELULARNI KARCINOM
PLUĆA

TTF-1 p63
SITNOĆELIJSKI KARCINOM PLUĆA

CK19 Synaptophysin CD56

TTF-1 p63 CKHMW

PRIMARNI ADENOKARCINOM
PLUĆA

CK20

CK7 TTF-1
TKIVNI MIKROEREJI (TISSUE MICROARRAY)
MOLEKULARNA PATOLOGIJA
FISH
DNK FISH
RNK FISH
PCR
MIKRODISEKCIJA
 Mikrofotografija skenirajućeg elektronskog
mikroskopa. Jedna ćelija odstranjena laserskom
mikrodisekcijom adherirana na termoplastičnu
foliju.