TEHNOLOGIJA PERADARSKE PROIZVODNJE

UNIVERZITET U SARA JEVU

Mr. sc. Aida Kustura VETERINARSKI FAKULTET SARAJEVO
Teufik Goletic, DVM VETERINARSK! F'kKULTET

Edicija: UdibeiliCk a 1'iteratura S A R r 1 2 E V O

Izdava?: Veteri11al.ski fakultet Sarajevo

Recenzenti:
Prof. dr. Abdulah Ga,oid
Doc. dr. Emina ReSidbegovic AIDA KUSTURA
TEUFIK GOLETIC
Lektor: An1i1-aHusagid-Jawich

DTP i naslovna strana: GoletiC Teufik

Tirai: I00
TEHNOLOGIJA PERADARSKE
Staiilpai~je01110gudioTeillpus Project CD-JEP- 15039-2000 PROIZVODNJE

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo

KUSTURA, Aida
Tehnologija peradarske proizvodnje /Aida Kustura,
Teufik GoletiC. - Sarajevo: Veterinarski fakultet,
2004. - 76 str.: ilustr.; 24 cm. - (Edicija UdibeniEka literatura)

Bibliografija: str. 75-76

ISBN 9958-599-15-5
1.Goletit, Teufik
COBISS. BH - ID 13850630
I

Na osnovu micljenja Federalnog ministarstva obrazovan~ai nauke broj: 04-15-

4836104 od 23. 11. 2004. godine, priruEnik ,,Uzgoj, proizvodnja i zdravstvena Sarajevo, 2004
zaStita u peradarstvu (I dio)" je proizvod iz Elana 18. taEka 10. Zakona o porezu
na promet proizvoda i usluga na Eiji se promet ne plata porez na promet proizvoda.
 .
I UVOD .........................................................................................................
3

Definicija peradi .................................................................................

3

.
11 TEHNOLOGIJA .OSNOVNI PRINCIPI ............................................
7

I11.RACINI D R ~ A JA
N PERADI...............................................................
8

.
IV SISTEMI SMJESTA JA PERADI ....................................................... 1o

8 Podni sistern .............................................................. 11

m ~afezno-baterijskisistern .......................................... 13

.
V SISTEMI ZA HRANJENJE PERADI .................................................
16

Podni otvoreni konvejer ............................................ 16

Podni zatvoreni konvejer ........................................... 16
8 Tuba-sistern................................................................ 17
8 Chore-Time ............................................................... 18

VI. SISTEMI ZA NAPAJANJE PERADI ................................................19

.
VIII JAJE .................................................................................................... 26
.
. . ..
Osnovni sastav jajeta ......................................................................... 27
Vrste jaja, mjerenje i ocjena kvaliteta ................................................ 34

Konzumna jaja ..........................................................34

Rasplodna jaja ...........................................................
42

IX .VkLIONICA .........................................................................................48

Inkubatori ........................................................................................... 50
Embrionalni razvoj peradi ................................................................. 54
Tretman izvaljenih pilida u valionici ................................................ 60
Kontrola rezultata inkubacije ............................................................ 62
 Uvod

L
Priprema objekata .............................................................................65
Izvodenje zavrSne dezinfekcije ......................................................... 66
Zagrijavanje objekata ........................................................................ 68
Svjetlo u objektima ........................................................................... 72

XI. LITERATURA ...................................................................................

..75

-
Perad pripada razredu ptica - Aves kojega prema dosadagnjim
spoznajama saCinjava oko 9.300 vrsta sa preko 22.000 podvrsta, podijeljenih
u 166 familija i 27 redova.

Osnovna i zajednicka karakteristika svih ptica, a koja ih razlikuje

?
od ostallh kiCmenjaka je perje. Perad, kao pojam, obuhvata veCi broj redova i
vrsta koje, ovisno o stepenu domestifikacije~kategoriziramo u domaCu
/
'-

(kuCnu) i divlju perad.

U domatu perad spadaju:

kokoS,
patka,
Curka,
guska,
biserka,
golub,
japanska prepelica,
noj i
paun.
 Uvod

Ukoliko postoje f a m e ili nelu drugi oblik kontroliranog uzgoja

slabo ili nedomestificiranih ptica, tada se govori o divljoj peradi. U divlju
perad, u navedenom smislu spadaju: \
red ekonomski
lznacainiii rnrlnvi
ekonomski znaEajnije vrste
El fazan,
prepelica,
El jarebica,
• divlja patka,
El divlja guska,
El domaCi i divlji golub,
• divlja Curka,
5 labud...

European Economic Community (EEC) definira pojam peradi sa

dvije Direktive. Prema Direktivi broj 9211171EEC pod peradi se
podrazumijevaju samo kokoSi dok Direktiva 901539lEEC osim kokogi, pod
peradi podrazumijeva i druge vrste kao Sto su: Curka, gvinejska kokoS, patka,
guska, prepelica, golub, fazan i jarebice odgajane ili driane u zarobljeniStvu
a koje su narnijenjene za proizvodnju mesa ili jaja te za repopulaciju divljaCi.

ZooloSka sistematizacija domake i divlje peradi prikazana je u

Tabeli 1.
I
I

TEHNOLOGIJA
OSNOVNI PRINCIPI
1
-
Postupci koji imaju za cilj ocuvati zdravlje peadi uproizvodnji,
-~--. . a
koji po svojoj prirodi nisu specifithi, ni2ivaju se osnovni tehnoloiki principi.
Pored o ~ ~ z d r a v l peradi, j a njihov zadatak je i postizanje optimalnih
p r o i z v o d n i h , E T.y-l ~ - - ~ ~
.-*-- ...- .~ ~

i
. ~. . . . .
Osnovni tehnoloilu principi savremenejeradarske proizvodnje
~. . su
I

\
b sve unutra - sve van (all in - all out),
b isto ~~rij&peradi (genetska osnova),
b jedna doi- proizvodna kategoaa. na farmi,
*-..
~

b smjeStaj u prostoru kojijia&govara proizvodnoj

- - namjeni.
_.---._ _ __-...

Intenzivno peradarstvo karakterizira stroga specijalizacija. Tako,

s obzirom na namjenu i proizvodnu kategoriju perad se dijeli na:
+ bb LAIKE 11 proizvodne kategorije (linije),
namijenjene proizvodnji jaja i
+ bb T E S K E ~proizvodne
~ kategorije (linije),
namijenjene proizvodnji mesa.
Radi ispoljavanja izuzetnih genetskih potencijala koje posjeduju
roditeljske jedinke (matiEna jata) i njihovi potomci (hibridi), neophodno je
osigurati odgopfkajuCepreduslove:

dobro zdravlje piliCa,

El odgov&wkvalitetanprostor i
El o d g o v a r a j u C u h (u k v a v n o m i u kvantitativnom
smislu) i ishranu.
 Intenzivni naCin drianja peradi karakterizira:

i' - relativno nehumani uvjeti drianja i smjeStaja peradi,

,L- - veCa poCetna ulaganja,
2, - strogo kontrolirano drianje iivotinja (izbjegnuti na
- ~

proizvodnju negativni efekti promjene godiSnjeg doba

i doba dana te negativni klimatski utjecaji),
t $ - velika ovisnost o pravilnom funkcioniraniu sistema za

f4
I

_ --.
napajanje, ishranu, ventilaciju i izdubravanj6
--/

- m o j e n o drianje peradi - separacija,

&-
A =-
-

_
- --- .

. - koriStenje, najEeSCe uvezenih, genetski sel-ekcioniranih

" -
vrsta koje odlikuje visok proizvodni potencijal alj i
- ----
neitoslabija zdravstvena o t - -p ~ ~' ~ ~ a ~ .
1 - masovna (jeftinija) proizvodnja.

Postoje tri osnovna naCina drianja peradi:

Intqnzivni naCin drianja uz brigu za dobrobit iivotinja karakterizira,:
ekstenzivni,
intenzivni i smjegtaj i uvjeti pod kojima se iivotinje drie
...-- -. . .
oponaSaju prirodne i u funkciji su dobrobiti iivotinja,
intenzivni uz brigu za dobrobit iivotinja (Free Range, . ... .. ~...
..... - .
skuplja. . ,.p~gizvodnja,
. (veCi prostor po jedinki -
Free Run, Organic, Omega 3 system). ? optimalno oko 15 m2, izgradnja odgovarajuCih
nastambi, jak utjecaj promjene duljine obdanice i
Ekstenzivni naCin dfianja peradi karakterizira: godiSnjih-doba),
i,. koriStenje uvezen* genetski selekcioniranih vrsta,
- -
p r i r o ~ s m j e 6 ~ v ~ ~ o jsei iivotinje
r n a drie,
-
--
koriStenje autohtonih vrsta_p_era* ili njihovih IJ - -
odvojeno drianje .peradi,
-
--
'L L __ _--
_. - ---
veCa poCetna ulaganja,
kriianaca sa uvezenim vrstama,
hrana ne sadriava antibiotike niti promotore rasta
'I - ukoliko je t r i i w r i ~ e ~ n t i s a n-oskuplja proizvodnja,
---/
(Free Range, Organic i Omega 3 system),
(veCi prostor po jedinki optimalno okp 15 m2,
izgradnja odgovarajuCih
-

nastambi, jak utjecaj

6- obogakivanje hrane sa omega 3 masnim kiselinarna
- -- ---------
@mega 3 system),
-
-- - -- - .

promjene duljine obdanice i godis'njih doba), ,d.

- organski certificirana hrana (Organic system).
_ -- .

C, - moguCnost uzgajanja viSe vrsta peradi.

.-- ..- --
 i TEHNOLOGIJA PERADI-

Postoji viSe tipova ovoga sistema. U praksi se najCeSCe susreCe

podni smjeStaj na dubokoj prostirci. Za prostirku se koriste razliciti
inaterijali koji se nanose na pod. Visina nanesenog sloja ovisi o klimatskim
,J.-,
. -
,

f a l g w l a d n i j a klima - viSi sloj), god'"njem dobu zimi 15 - 20 cm; ljetl

\ A d
5 i0 cm) i duiini ciklusa uzgo'a (duii &us - deblja prostirka). Dobra
-
L.~-,-A L-47

L -
prostirka mora biti slab toplinski vodiE kako bi smanjila gubitak toplote-lgoz
1 --- ., ,- _ -- --
\-

pod, higroskopna (radi upijanja suviSne vlage i ekskreta), bez Stetnih

\

pilmjesa i plijesni, suha, dostupna i jeftina.

S obzirom na ove zahtjeve nema idealnog materijala za

nastiranje Zbog toga se u praksi vrlo Eesto pribjegava kombiniranju
razliEitih materijala. Najprimjerenija je mjeSavina dcefllh spgqtina-
-- ,
Intenzivno peradarstvo karakteriziraju dva osnovna sistema
smjeStaja: -
(talaSika) qkiljevhe u adposu-1 : 1. -
H podni i Za nastiranje se koriste joS i sjeckana slama, t r e g (sku?), riiina i
H kafezno-baterijski sistem smjegtaja. suncokretova~ljuska, dehidrirani repini rezanci i drugo. KoriStenje samo
piljevine kao prostirke se ne preporuEuje jer je sitna pa u suhom arnbijentu
1 -- 1
. 1 .

Svaki od njih ima brojne modifikacije pa se govori joS i o
alternativnim sistemima. Mebutim, bez obzira koji se sistem koristi, on mora
ispunjavati osnovnu pretpostavku - da zdrave jedinke smjeStene u
odgovarajukim uvjetima postignu optimalnu proizvodnju.
uzrokuje veliku zapragenost. S druge strane, ona je i vrlo higroskopna te u
1
objektima sa visokom vlagom, loSom ventilacijom a koji su uz to joS i bez
grijanja vrlo brzo postaje vlaina i blatna. Ostaci obrade crnogoriEnog drveta
(talaSika ili piljevina od crnogorice) nisu, takober, preporuEljivi jer sadrie
pun0 smole i drugih supstancija na koje je perad osjetljiva.

Pored smjeStaja na prostirci, u pcdni sistem drianja peradi spada i

drianje na drvenim ili plastiEnim reSetkastim podovima.
 Sisterni smjeitaja peradi
I
Jedna od modifikacija podnog sistema, koja se susrede u praksi
1C l l l V U L U C r l J H YEKAUI
/
(Kafezno - baterijski s i s t e ~sinjeStaja
\ 1

pogotovu kod drianja djedovskih i roditeljskih jata, je kombinacija duboke

prostirke i resetkastih podova sa bunkerom za izbubravanje. U toj
h .
kombinaciji reBetka se nalazi iznad bunkera za izbubravanje, sredinom
Datira od 1911. godine a prvi put je primijenjen u SAD. Postoje
razliEiti tipovi kafeza. Izgraduju se od razliEitih materijala, najEeSCe od
pocintane iice ali i od aluminijuma, plastike i sliEnih materijala.
-.

objekta, dok je sa strane, dui objekta, nastrta prostirka. Prirodnost smjeBtaja

KlasiEni kafez koji se koristi za smjeStaj konzumnih nesilica ima
u ovakvim objektima moie se dodatno povedati izgradnjom ispusta. . "."
k~s.1 zicani padsa-diynzi@ma-&af_e.za_k@ese najEeBde kredu .4 0 M ~ m &__-

(1WO cm2 ) ili 50 x 45 cm (2250 cm2). PovrSina p0da.u kafezu, koja.se..&Ga

osigurati svakoj nesilici, iznosi 450 - 500 cm2. Navedene dimenzije kafeza
Novije varijante podnih sistema su volijerni sistemi sa omogudavaju smjeHtaj4 I--- - 5kesilicau jednom kafezu.

platformama od drvenih reSetki, te viSeetaini podni sistemi sa ili bez ispusta.

Minimalna duiina hranidbenog prostora je 10 cm (u kafezima
navedenih dimenzija ona je 9,5 - 12 cm zavisno o broju kokica) dok je broj
Osnovna.
.~.. ..pr$~s;p_odmg . sigema
, \.,-\.,-. je humanizacija
- uvjeta drianja pojilica kapaljlu (nipple system), 1 - 2 po kafezu.
--
jer su iivotinje slobodne a uvjeti su opdenito sliEni prirodnim. Kafezi se ugraduju u baterije koje mogu biti jedno i dvoetaine,
Medutim, humanizacija na "raEun" smanjenja broja jedinki po zatim troetaine (u praksi. s e najEeBde upotrebljavaju), pa sve do
osmeroetainih (rjebi su jer je teia ukupna manipulacija iivotinjama).
jedinici povrSine kosi se sa donedavno vaiedim osnovnim principom
intenzivne proizvodnje koji podrazumijeva upravo suprotno - ,St0 vedi
- broj
) ,-
.
Troetaini kafezi najEeSde su tipa "Sal.m&~?.-.NjihovaSirina je 1,3 -
-
L.
1,4 m (s\ kolicima za raznos'enje hrane i dd 1 , 8 m). Baterije se u objektu
iivotinja po jedinicj. ...povrSine.
., '. postavljaju u nekolik~xzsmedu_r.e_dnim
L- -~.
razmakom od 0,9 do 1 metra.
. ..-..---L
\ ----.--__
,-

cored "Salmet" tipa baterija koriste se i stepenaste baterije tipa

Naime, dok u podnom sistemu na 1 m2 dolazi --6/-.--H jedinki F1
8-L "Kalifornija". One takoder mogu biti troetaine ali im je zbog horizontalnog
generacije (potomci roditeljskih jedinki lake linije), u kafeznom sistemu taj pomaka svake etaie veda Birina Eime je iskoriBtenost podne povrBine prilicno
smanjena. Izmet iz svake etaie pada izravno na pod ili u odgovarajuCi kanal
broj je viSestruko veCi i krede se oko 24 - 26 po m2. Zbog toga je i za dubre. Pogodne su za vrudi klimat. ,
7 -
-. -
ekonomiEnost proizvodnje kod podnog naCina smjeStaja manja (manji broj
--. -
." - Kompromis izmedu dva prethodno navedena tipa su
iivotinja - m a n J ~ p r o i z v o d jeavisa. polustepenaste (kaskadne) baterije. U odnosu na "Kaliforniju", po jedinici
povrSine omogudavaju smjeStaj veCeg broja kokoSi te su bliie tipu "Salmet".
Manjih su dimenzija (Sirina 1,65 - 1,8 m). Izmet iz svake etaie izravno pada
Jedan od nedostataka ovoga, sistema je i pojava nekih bolesti na pod, odnosno u kanal za dubre iz kojeg je jednostavnije izbubravanje.
kojih prakticno nema u kafeznom sistemu (naprimjer kokcidioza i
kokcidijaza). 2
I
 TEHNOLOGIJA PERADI

Posebna varijanta kafezno-baterijskog sistema smjeStaja su Nedostaci kafezno-baterijskog naEina smjegtaja su:
kombinirane baterije za uzgoj i noSenje. SliEne su klasiEnim baterijama a,
takoder, mogu biti viSeetaine sa razliEitim sistemima za izdubravanje - nehuman naEin drianja koji je dosta .daleko od
(beskonaCna traka, skreperi i sliCno). NajEeSde su troetaine. 1
prirodnog,
Za prihvat i smjeStaj mladunaca u kombinovanim baterijama - skupa oprema i njeno odriavanje,
koristi se obitno srednji red kafeza koji se u tu svrhu posebno prilagodi. Na
iiEane podove kafeza koji s - velika ovisnost o pravilnom funkcioniranju pratedih
su u kosom), postavljaju s
mekSe i manjeg promjera okaca od iiCanog poda kafeza. sistema opreme Sto je otvorilo novo poglavlje u
patologiji peradi - TEHNOPATIJE (bolesna stanja
Mobilni sistem za napajanje spuSta se do visine mladunaca dok se .___--j
. .

pa pojilice kapaljk'e postavljaju mali tanjiridi (Slika 1) ,iz kojih oni u poEetku izazvana nefunkcioniranjem ili neadekvatnim
piju vodu. Otvori iznad valova za hranjenje SF takoder prilagodavaju uzrastu funkcioniranjem opreme, posebno opreme za
mladunaca.
hranjenje, napajanje, ventilaciju i izdubravanje).
U srednji red se obitno stavlja 30 mladunaca koji u njemu ostaju
do
.-\ kraja Pete
-
nedjelje, kada se, ovisno o godiinjem dobu i klimi, prestaje sa
grijanjem pilida. U cilju "humanizacije" uvjeta smjegtaja razvijaju se sistemi koji

-
b

7
- osiguravaju vedu povrSinu iivotnog prostora po jedinki. To su najEeSde
U Sestdj nedjelji izdvoji se iz grupe 10 pilida i stavlja u gornju
etaiu. ~reostdih-20sada ima dovoljno prostora. U 10. ili 11. nedjelji, iz
srednjeg kafeza 10 pilenlu prebacujemo u donju etaiu Eime su sve etaie-u
- takozvani "Get-a-way"
----- --..--- kavezi koji su duii, Siri i viHi, a imaju ugradena
- ---- _ _ _ --
sjedala i bnijezda za nesenje, te kupatila sa pijeskom. Takoder pribjegava s e F
--
funkciji. Zagrijavanje se i u ovom sistemu smjeStaja vrs'i pomoCu termogena w
(obiCno je 113 objekta pregradena pokretnom pregradom ili samo izgradnji ispusta. Na ovaj naEin povedava se naravno aI -
,-
najlonskom folijom), odnosno grijanjem cijelog ambijenta na potrebnu 2-3 puta). !
temperaturu. -----.-
Osnovne prednosti kafezno - baterijskog naEina smjeStaja su: ,Da bi se izbiegle mogude malverzacije vezane nz naEin
proizvodnje jaja, koja su skuplja Sto je naCin drianja Zivotinja prirodniji,
,-- ,
+ bolja iskoris'tenost objekta (u srnislu vede naseljenosti),
+ lakSe tehnoloXko opsluiivanje iivotinja,
+ jednostavnija i ekonomiCnija distribucija hrane i vode, n-aja-kokoSidrim~&~asiEnirn kafezno-baterijskim sistemima.
+ manji broj prljavih jaja,
-

+ prostirka nije potrebna pa se time izbjegavaju troSkovi njene

nabavke.
 Naravno, u praksi se primjenjuju i druge kombinacije kao
naprimjer podni konvejer -i- Podnim konvejerom se
distribuira &%a za kokice pijetlovima onemogudeno
uzimanje hrane postavljanjem plastienih popreEnih reSetki (grilova)
odgovarajudih dimenzija na iljebove za hranu. Istovremeno, za pijetlove
se.koristi "Eortajm" sistem koji je podignut na odgovarajudu visinu tako
da je u znatnoj mjeri smanjena mogudnost uzimanja hrane od strane
koluca. U naSim prilikama EeSda je prva kombinacija.

C Podni otvoreni konvejer - jedan je od prvih

automatiziranih sistema. Sastoji se od pocinEanog limenog ilijeba u
obliku slova "U". RazliEitih su dimenzija Sto u prvom redu ovisi o
kategoriji peradi (Sirina 8,5 cm, visina 6,5 - 9,5 cm). Posebnim lancem,
smjeitenim na dnu hranidbenog ilijeba, hrana se iz usipnog koSa, obiEno
smjeStenog u pretprostoru, razvlaEi po objektu. PreporuEena brzina lanca
za hranjenje tovnih pilida je oko 9
a in a za nesilice 18 mfmin.
Nedostatak sistema je u tome Sto perad smjeStena bliie 'iiegovom
poEetku prva dobija hranu pa moie. probirati krupnije Cestice i ,
konzumifa'ti- "eke koliiine hrane. Pored toga, postoji opasnost od db
Razvojem peradarstva razvijali su se i unapredivali i razliEiti nagomilavanja peradi koja nastoji Sto prije dodi do hrane (pogotovo kod '
sistemi za hranjenje peradi. Izbor odgovarajudeg sistema ovisi o v d i w
objekta, kategoriji te- tehnologiji uzgoja i driania. Danas se uz 6krugle
hr%ilice koriste Eetiri o s n o v ~ a z m za
a hranjenje i njihove preinake: koSevi (obiEno na sredini objekta i na njegovom kraju). Ovaj problem je
mogude izbjedi vedom brzinom lanca za razvlaEenje hrane. ~ o remonta
d
sistem se rastavlja i iznosi iz objekta.
pgd@ otyoreni
-- konvejer,
A-

podni zatvoreni
-*:=+: -.:

tuba-sistem
..
..
konvejer,
..- ..

-- (rollfitter),
?
Podni zatvoreni konvejer - hranidbeni ilijeb izraden od
pocineanoga lima je u obliku vrlo otvorenoga slova "V". U njegovoj
sredini je-transporter s obostranim otvorima-za izlazak hrane.
yv
El podni cijevni konvejer- s okruglim hranidbenim VeliEinu tih otvora mogude je regulisati posebnim zaslonima Sto
omoguCuje jednakomjemiju lu hrane. Iz usipnog koSa hrana se
ilijebom tipa Chore Time ("Eortajm"). transportuje pomodu~efi~no a koji su igiadeni plastieni diskovi.
U prvoj razvojnoj -fazi;. za- . hranjenje svih kategorija peradi Kod duiih objekata, EeliEno uie Eesto puca Sto remeti hranjenje peradi.
koristile su se razliEite"@.".":,L'.'.;:.'-': . ' - ' ~ - & p a h t i j e v a l e su veliki Sistem visi na EeliCnom uietu i pri remontu moie se podidi pod strop.
..<=. .,, ..,a4.rp-wr.:3;,:, .; -- /
udio radne snage i n a p o r a ~ D a n a % s hajEeS6e e upotrebljavaju
u manjim objektima- .. za tov pilida ili pak kod redite$&h i c a kod kojihse Tuba sistem ili' cijevni kosv.ejer:~.sastojise od plasti~nog
mora osigurati odvojeno hranjenje pijetlova i kokica ~ b o grazliEitih cijevnog transportera smjeStenog p o i stropom. Na vodoravnu cijev
hranidbenih normativa za jedne i dm@. U tim slucajevima kod kokica se pripojene su dodatne kose cijevi u obliku tuba za punjenje okruglih
primjenjuje jedan za hranjenje dok se pijetlovi hranilica, razmjeitenih u dva reda. Hranom iz usipnog.koga pune se prvo
hrane iz viseCih neSto viSe iznad poda kako najbliie hranilice i. potom sukcesivno slijedede, jedna nakon druge.
 Jzsremz za nranjenje peraaz

Kontrola koliCine hrane u pojedinim hranilicama nije moguCa

Sto je i osnovni nedostatak ovog sistema zbog Cega i nije osobito
pogodan za hranjenje nesilica u uzgoju i u proizvodnji.
vrlo je prikladan za tov piliCa.- Lahko je njegovo
z a v l i a n i e u remontu. Danas se Cesto umjesto CeliEnog uieta za
raspodjel" ("razvlaCenje") hrane, koje lahko puca, ugraduje pokretna
spirala. ,._
,-
---

Chore Time - 'Yortawsistem je dosta raSiren u svijetu a

sve viSe i kod nas. Sastoji se od nekoliko samostalnih poduinih linija
razvrstanih po objektu. Na poEetku svake linije smjeSten je usipni koS sa
ili bez protoEne vage. Na nisko objeSenu transportnu cijev priEvrSCene su
okrugle hranilice, izvedene tako da se u svakoj moie regulirati koliEina SISTEMI ZA
hrane. Hrana u cijevnom trgsporteru se potiskuje-spiralom ili puiem pri NAPAJANJE
Cemu se istodobno pune sve hranilice Sto daje prednost ovom sistemu za
hranjenje pilenki u uzgoju. Cijeli sistem pri remontu se diie pod strop. PERADI
Svi nabrojani sisterni vezani su preko usipnog koSa i puinog
transportera na silose postavljene ispred ili sa strane objekta. Hrana se u.
silose>.dopremaposebnim y o ~ e - a "rinfuzerima". Ako uz objekat Za napajanje peradi koriste se brojni sistemi koji se medusobno
nema silosa, hrah--sefobiEno dopG&&QreCZa koje se skladiSte u razlikuju po obliku, veliEini i naCinu punjenja vodom. Sistem za napajanje,
skladiStu za hranu. SkladiSte za hranu moie biti sastavni dio aneksa ili je
fiziCh (zidom) odvojeno od njega. treba biti polidne konstrukcije, da ne d o p u S ~ r o 4 g kd&o w ~ ~
-T+
o , @, i a v ~ e d z v ~zawiv-ode ~ nynimalnq..Mogu biti od
VeliCina hranidbenog prostora po ptici zavisi od "L .:
pla&e, plastificiranoga lima ili pak od plastike u kombmacrji s Celitkim
dijelovima. ?

a_
U prv j fazi uz o'a do dobi od 14 dana) Cesto se koriste male
-\ J , ---/

p l a m y s t e pojilice koje se pune &no a kapaciteta su 4 - 5 litara.

L n -. \ - x - \
'7
~ a k o novoga perioda prelazi se na jedan od drugih sistema za napajanje kao
$*'=".5;,
dob u sedmicama
,:&@, : - ---,v -
Sto su okrugle i s e g e q e q , p o j i 1 i w . J n i p p l e system) razlititih
-
1. , 2.do4. 5.do8. 9.do15. pakon 16.
-
v a r i j a c m z tanjirika), protohi limeni ili plastiC11-i (radi
velikog prolijevanja vode i smanjenja pokretljivosti peradi uglavnom
napuSteni) i drugi.
Okrugle viseCe pojilice bez obzira na oblik (polukruini ili
kruSkoliki) funkcioniraju na isti naCin. Otvaraju se i zatvaraju na osnovu
promjene mase pojilice.
 ~ ~ 5 ~ o j i 1 kapaljke i c e - osim primjene u kafeznom
sistemu smjestaja sve vise se koriste i za podno drianu perad. Pojilice
kapaljke u podnom sistemu r a z l i u u se od onih u kafeznom ,po tome Sto
osiin na-~P~tisakprema-.g~re,~girajuina~-;tk-sa%ne. Nipple -
(kapa1jke)su izradene od nehrdajudeg Celika, a ugraduju se u PVC - cijevi.
Linije za napajanje poredane su dui objekta u nekoliko redova (obiCno 2-4).
Visina sistema regulira se prema dobi pilida pomodu Cekrka sa jednog
mjesta.

+u Ovaj sistem omoguCuje lahak pristup pojilici, ne sprijeCava

kretanje, iivotinje uvijek piju Eistu i svjeiu vodu. prolijevanje je minimalno
ili ga nema, prostirka je suha.

Prema vedem broju provedenih istraiivanja, osnovni nedostatak

nipple sistema je nemoguCnost osiguravanja optimalnih kolitina vode
(jedinke se uvijek nalaze na rubu iedi). Odredene poteSkode javljaju se i kod
primjena vakcina u vodi, kada je potrebno zatvoriti dotok vode u spremnike
ili medikatore jer tom prilikom dolaai do stvaranja vakuuma.
PraktiCno poCinje odmah nakon prijema piliCa iz valionice i vrSi
Primjena nekih sredstava kao Sto je vjtamin "C" ili ak&irani se permanentno tokom cijelog uzgojnog perioda. Osilovili parametri kontrole
pekarski kvasac mogu rezultirati korozijom rrietalnih dijelova i oporim
uzgoja su:
ok&om vode (vezano za vitamin C), odnosno opsh-ukcijom otvora nipple
nakon primjene kvasca.
El ,k---
o n t r o l a ----
v k o m cijelog uzgojnog perioda,
.-

Voda se u sistem za napajanje distribuira pomodu graduiranih El kontrola provodenja programa ishrane,
poliestarskih ili limenih sprernnika, zapremine 300 - 400 litara. Sprernnici su f J

smjeSteni obiCno u aneksu, na posebnom postolju iznad vrata a punjenje je

El -
kontrola vakcinalnog imuniteta,
regulirano pomoCu plovka ili po potrebi ruCno. Veoma su korisni jer El ocjena f e Z p s k i h karakteristika jedinlti (posebno znaCajna
osiguravaju odgovarajuCi pritisak vode u sistemu, moguCe ih je ruEno puniti kod selekcije roditeljskih jedinlu lahke i teSke linije, te F1
u sluCaju nestanka vode, a postavljanjem odgovarajuCih dozatora olakgavaju hibridnih nesilica),
distribuciju lijekova i aplikaciju vakcina putem vode.
praCenje rasta tjelesne mase - vaganjem pilida.
VeliCina pojidbenog prostora po ptici zavisi od vrste i dobi
peradi, sistema smjeStaja i sistema napajanja. Generalno po jednoj ptici treba
Prvo vaganje izvodi se jog dok su piliCi u transportnim kutijama i
osigurati 10 - 12 mm u dobi od 1. do 12. sedmice, odnosno 20 - 25 mm za
period od .I 2. do 25. sedmice iivota. -
to na najmanje 10% jata radi utvrdivanja n j i h o v w t n e prosjecne mase.
--==- ....

Utvrdivanje prosjeEne vrijednosti mase piliCa je osnovna mjera kontrole sve

, do o a e sedmice. Kontrolno vaganje se vrSi.......uvijek
--.
na istorn rnjestu
/-.''. -
UJ

o b j e k h = z u,. ~ ..... i u i sy r i je p G ~ i k a1).

.-
,... . . .- ,"-.'
 TEHNOLOGIJA PERADI ( Kontrola uzgoja peradi

Nakon 8. sedmice pilenke i pjetlici se vagaju pojedinaCno kako bi U brojlerskim jatima koja nisu seksirana vrijednost CV% je
---__- - --

se, pored prosjeCne mase, mogao utvrditi joS jedan vrlo vaian faktor -
obifno veka u odnosu na jata u kojima se odvojeno tove muSke i Eenske
&
- jedinke jer i muSki i ienski spol imaju svoju normalnu distribuciju tjelesne
ujednacenost (uniformnost)jata. Uniformnost jata d e f i n i r d kao broj
,. ,koji,
- -
7----

pokazuje koliko se jedinki nalazi izmedu minimalnih i maksimalnih mase koja je medusobno razliCita.

vrijednosti tehnoloSke
-.
krive rasta za tu d,oL (vrijednosti dobijene od strane
..-
proizvodafa provenijencije). Kod dobro uzgojenih jata preko 70% jedinlu IzraCunavanje se vrSi prema formuli:

nalazi se unutar te granice.

standardna devi jaci ja
CV% = x 100
pros jeEna masa
NaCin izratunavanja uniformnosti jata:
Primjer obratuna uniformnosti jata:
lzvagano je 40 ptica
U nedostatku tehniCkih pomagala za izraCunavanje standardne
Prosjetna tjelesna masa (50680140) 1260 g devijacije [digitron, elektronske vage koje je automatslu izrafunavaju (Slika
50680 = surna tjelesnih masa
40 = broj izvaganih plica. 1) i slifno], za procjenu CV% se moie koristiti i slijededa jednostavna
10% od prosjetne tjelesne mase = 1269
Raspon tjelesne rnase: formula:
Donja granica: 12609 - 1269 = 1134g

Gomja granica: 12609 + 1269 = 13869

i cv % = r a s ppo rr o1 s tj je et ln ea s t m~ ae ms aa s xe .u 100
Broj ptica unutar + ili - 10% prosjetne F
tjelesne mase = 37
Uniformnost (ujednaknost) jata (%) =

broj ptlca unutar f 10% prosjetne tjel-mase

Rapon tjelesne mase se definira kao razlika u masi izmedu
bro) ltvaganlh ptlca w n a j t e E e . c m n s t a n i a izavisi od velifine uzorka (Tabela 3).
Uniformnost (%) = sx 100 = 923
J
Ako neko od vaganja daje podatke koji nisu u skladu sa
Kao i u bilo kojem bioloSkom sistemu, tjelesna masa peradi
prethodnim vaganjima (i ~Cekivanjima), treba ga, u cilju poduzimanja
slijedi normalnu distribuciju. Vza-~Aa&ua&.uosu normalnu
I odgovarajutih mjera, odmah ponoviti. Tako de se identificirati specifiCni
distribuciju opisu~eKoefiijent varijacije (CV% - coeficient of variation).
I problemi, naprimjer greSke u kolifini Uili sastavu hrane, problemi sa
On se definira,kao standardna
-= , -d.evijacija
.. .-- -
...-.
populacije ,izraiena u procentima
..--.
\. . .
- .., , , ~,

pojilicarna, naseljenost po jednici povrSine, bolest i sliCno.

srednje
.. . vrije&osti. R= -
3
,'
VeCa vrijednost CV% ukazuje na veCu varijabilnost posmatrane
osobine (tjelesne mase), nasuprot niiim vrijednostima koje ukazuju na veCu
uniformnost jata.
I
1C n l v u L u C r l J n r c r m u l
I Kontrola uzgoja peradi

Radi u drdivanja komerci'.dnih e..f ~.-

k\i q Eesto se obratunava i
L
---- ~. - . c = L
.-.:-:- :> :-
::

takozvani EPI (European Production Index) - evroi& proizvodni indeks:

veliEina uzorka F vrijednost veligna uzorka ,' F vrijednost posiotak preiivljavanja (%)" x tjelesna masa (kg)
EPI = x 100
,.
\.
koizverzija hrane x trajanje tova

/I
i EPI se obiljeiava i kao EEF = Europearz Efficiency Factor
(evropsla faktor uspjeSnosti tova, te BPI = brojlersla proizvodni
c
1'' indeks);
Postotak preiivljavanja (vitalitet) u %@= 100 - mortalitet.

Primjer obraCuna EPI-a:

Dob 42 dana, tjelesna masa 1,890kg, mortalitet 3,89%,
konverzija hrane 1,70.
96,ll x 1,890
EPI = x 100 = 254,40
42 x 1,70

Dob 41 dan, tjelesna masa 2,150kg, mortalitet 5,10%,

: konverzija hrane 1,66.

94,90 x 2,150
EPI = x 100 = 299
t 41 x 1,66
.- - . -
VeCa EPI vrijednost znaEi b o l s performanse provenijencije,
odnosno njenu veCu komercijalnu efikasnost i naravno veCu dobit za
---
---
.
driaoca.
4

/-'
Cesto se ovaj indeks koristi i za komparaciju komercijalne
, isplativosti pojedinih provenijenci, kako unutar jedne driave tako i medu
driavama. Medutim, koris'tenje EPI-a za komparaciju efikasnosti tova medu
driavama, zbog razliCitih Ijudskih, ekonomskih, tehnolos'kih i drugih resursa,
Slika 1 - nagazna automatska vaga je neopravdano.
 TEHNOLOGIJA PERADI D\ r A

Osnovni sastav jajeta

Kao visokovrijedna namirnica animalnog porijekla jaje u vanjsku
sredinu dolazi "upakovano" u ljusci (Slika 2).

Formirano jaje se sastoji iz Eetiri osnovna dijela:

t
71 bjelance,
71 iumance,
71 opne-ovojnice bjelanca i
71 ljuske jajeta.

Slika 2 - grada jajeta

--
L a j e -ie proizvod i i v o t i n i s k o g n a m i j e n j e n stvaran-iu novih
>

jedinki.-ive vnjednosti, ukusa i lahke resorpcije sastavnih

dijelova, veoma je podesna namirnica koja, poslije mlijeka i mesa,
predstavlja najvainiju namirnicu animalnog porijekla.

U energetskim jedinicama, jajetu mase 60g, odgovara kolicina

-
rnlijeka od 160g, odnosno 80g mesa srednjeg kvaliteta. Ipak, najoEitiji
--<

primjer hranljive vrijednosti jaja je cmenica da se, naprimjer, iz oplodenog

kokoSijeg jajeta, pod utjecajem odgovarajute temperature i vlage, razvija
pile za 21 dan bez bilo kakvog utjecaja sa strane (u hranidbenom srnislu).
Naprotiv, deponovanje esencijalnih matenja izvrSeno je po carry over
sistemu (iznad fiziolos'kog optimuma).
Energetska vrijednost lOOg jajne mase je 670 do 750 kJ, a
-v %
\
srazmjerna je masi jajeta. \va.~sks apna bjelamjka
Zumsnjak
&ti Zumanjak Halaziferni sloj
u dijagnostiEkom srnislu, predstavlja
za izolaciju, dokaz .i umnoiavanje
 1EHNOLOGIJA PERADI
n

Proteinslu pull Cine:

Bjelance
1 @ ovoalbumin
- --__-
A=-=-
KoliCinski je najzastupljeniji - najveCi dio jajeta i Eini 5 do 60% @
@
ovomukoid
--
konalbumin
njegovog sadriajaGastoii,se od fino ispreple"ne mucinske mreie ispunjene
J
"
------.-
zasiCenim vodenim rastvorom bjelanEevina
- .
i pihtijaste
, , .. je konzistencije.
,! - - @ ovomucin
.. . ' c

Bjelance svjeieg jajeta posjedu.je tri jasno izraiena sloja koja se - -- ...
. . - .. . .. .. .. !
-
.
~

soli. N. a i-K u vedim koliCinama (0,163% i 0,152%), uz

medusobno razlikuju po svojoj konzistenciji: .A

FGtragovima. TeEni dio bjelanceta sastoji se uglavnom

iz albumina i globulina, gusti iz ovoalbumina, a strukturni dio iz mucina i
+ spoljainji, uz ljusku - koji je %%n7- Eini 20 do 50%
mukoida.
ukupne koliCine bjelanceta,
...

< ita am$$ u

. .. ....

+ srednji - koji.je Evrst - ima ga oko 20 do 25%,

--/
bjelancetu - irna sraz-mjerno malo i predstavljaju
,.

+ unutrainji, uz iumance - p~luteCanili rijetko teEan, sa vitamine i> g t f k B kompleksa: tiamin, riboflavin, holin.,niacin, pagtotenska
. S-
uEeiCem od 11 do 36% u ukupnoj kolitini bjelanceta. i folna kiselina. VIA Za -
-1..

r --
Stajanjem srediinji, viskozniji sloj nestaje pa kompletno bjelance
U bjelancetu se moie utvrditi i prisustvo vrlo male koliEine
postaje vodeno. Vodenasto bjelance se javlja i kao posljedica
d neluh bolesti kao ito je infektivni " ,,,, ..'\.--- .-.. -
flavina ili dvoflavina (oko 30mg u 10.000jaja).
-,

pak nakon odredenih greiaka u ishrani.

Bjqlance-- svjeieg iakta, odnosno njegov spoljni dio posjeduje
Bjelance svjeieg jajeta ima baziEan pH od 7,2 do 7 --- -. ---L- -- \__,-__

odreden; baktericidnost koja se pripisuje llzocimu kojega u bjelancetu ima

-7
Hemijski sastav bjelanca oko 3%. Stajanjem jajeta, baktericidnost teEnog dijela bjelanceta s e
*=.
postepeno gubi.
Osnovni hemijski sastav bjelanca k~koiijeg~jajeta
_.,
-
,.-, je: Lv
.:,
@ voda 80,O-88,0%
@ bjelanCevine LIST.12,3%
@ BEM* 0,33-0,37%
@ glukoza 0,lO-0,55%
@ mineralne matenje 0,30-0,60%
@ lecitin i holesterin u tragovima.

*BEM - bezazotne ekstraktivne materije

 I Jaje TEHNOLOGIJA PERADI

iumance
Opne - ovojnice jajeta
Drugi je po koliEini sastojak jajeta. ~reddtavlja gustu
Uloga im je da drie sadriaj jajeta u cjelini. Predstavljaju inreiu
neprozirnu, poluiitku e m u l z i v zatvorenu u poluprozimi - - -- -
,
ornotaC - vitelinsku m e m b m 7 1 t e l i n s a membrana se sastoji iz
unutraSnjeg - w k e r a t &. a i dva spoljaSnja.,.od..m~.cina.
- .. -----
fino isprepletenih i medusobno slijepljenih keratinsluh niti.

-
Sastoje se iz dva sloja:
_.
-. --
El spoljaSnjeg, debljeg i
iurnanceta zbog Cega iumance dobija pljosnat oblik. : --
El unutras'njeg, tanjeg .
iumance se kod sv~jeiih jaja nalazi u srediStu bjelanca
Slojevi su pnljubljeni jedan uz drugi i obitino se razdvajaju jedino
\j
na,,dupom dijelu (polu) jajeta - s'oti - gdje tvore zrKnu kcmmm u. ZraEna
--- --- . .-
jiF.
-
-
kbmotica se definitivno f a m k u m u t a r 7.m1wf.ub sati n a m o je
sneseno. Njeno pravilno fonniranje ima poseban znaEai zaembrionalni
- --
razvoj (rasplodna jaja),-odnos15 G ocjenu kvaliteta i svjeiine (konzumna
k,u_rnance n ~ t v a r i p r e d s t a v u a j n u deliju
, - , blastodisk - -- b

jaja).
opkoljenu izuzetno velikoh
L-
-OX ~Jedroje pomjereno
prema periferiji i iz njega se razvija, ukoliko je jaje oplodeno, zametak a
zatim i embrion. Vitelus je rasporeden u dva sloia od_ kojih ~ e ~ t a m n i j i Stajanjem a zbog isus'ivanja jajeta, zraCna komonca se poveCava.
. .
(iuti iumanac) spolja, a svjetliji (bijeli ~Tmanac) unutar formacije Kod potpuno svi 5 mm, kod svjeiih do 8 :mm,
a visina komorice je do-
iumanceta. U bijelom' iurnancetu ima dvostruko viSe vode, a manje -.
-.
bjelanEevina i lipida nego u iutom. a ~
-

Sasatav iumanca
Pored navedenog, opne sprecavaju prodor mikroorganizama u
m voda 50,93%, v
m masti 30,12 %, unutras'njost jajeta, pri Cernu istovremeno ne ornetaju razrnjenu gasova I

m BEM
U.H.* u tragovima
PePeo
15,57 %,
0,28 %,
l,o %
-
--d- sa vanjskorn sredinom s obzirom da su propusnc-
-.
,!-&&&- /;L ,627,
*U.H. - ugljeni hidrati
i u t a boja iumanceta potiCe od luteiu-ildk-unto@.
SMadiStenjem jaja, a zbog enzimatske razgradnje luteina, b w m c ~ t a
postepeno gubi na intenzitetu te on postaje blijed. Od mineralnih materija
u iumancetu se nalaze soli K, Na, Mg, C1, Ca, sumporne i fosforne
kiseline (H2S04 i H2P04). Od vitamina zastupljeni su vitamini A, B1,
B2, D i E. Vrijednost pH svjeieg iumanceta je od 4,8edo -
-.
5,2, G
--y-
 Ljuska jajeta
b
Stiti unutraSnji sadriaj jajeta od Stetnih spoljaSnjih utjecaja.
I
*i
Ljuska jajeta je proieta velilurn brojern siduSnih pora (9.000 -
12.000 na cijeloj povrSini ili 100 - 500 na crn2). Pore irnaju oblik nepravilno
anih h p h ~ - p r & n - e v i m a .
"/ ---- -
Prilikom razvoja embriona, kroz ljusku se izmjenjuju gasovi i prenosi
toplota. Ljuska jajeta je tanka;-porozna, ali i iznenadujude Evrsta. U prilog Na Sirokorn,dijelu jajeta (Soti) ima najvige pora, neSto ih je manje
ovoj konstataciji govori Einjenica da kokoSije jaje normalnog oblika i grade na sredini, a najmanje na oStrom polu jajeta. Kroz pore ljuske jaje "diSe" ali
moie izdriati pritisak od 3 - 4 kg pa i viSe, ukoliko je okruglije. JoS one mogu posluiiti i kao atrijum za mikroorganizme zbog Eega do
ilustrativniji je primjer Evrstine ljuske nojevih jaja koja moie izdriati i
pritisak od oko 150 kg. Ljuska je kreCnog karaktera i u njenoj gradi jasno se konpminacije jaja najCeSde dolazi na Soti.
raspoznaju tri sloja:
SpoljaSnja strana ljuske tek snesenog jajeta je obloiena
x
--
spoljaSnji - porozni - ----
kutikulom. Kutik@je_tanka, pauEinasta, rnukoproteinska tvorevina koja se
---- -
x srediSnji - spongiozni, nanosi u reproduktivnom traktu iensluh jediaki na ljusku jajetajF;jE-GEiog
x unutraSnji -
-
sastavljen iz gusto naslaganih --
Eina nesenja. U l a g a j u d a Stiti jaje od-naglog isparavanja vode i prodora
mikroorganizama.
-- --
Prerna nekim ispitivanjima njeno prisustvo na povrSini
kreEnih stubida.
ljuske jajeta ~ g u c je e utvrdiliunutar 96 sati od- trenutka nesenja. Ipak
- ,
: '... . .-- .-

~iaveden~.$otektivneehkte kutikuli & & d ~ T ' ~ v e ~2a sata od trenutka kada

Sastoji se uglavnoin iz b e t a i naslaga Ca 1 /

(CaC03 i MgC03), s neSto fosfora. Debljina ljuske izn jejajesnesms: -

Najdeblja je na oStrom vrhu a najtanja na ekvatoru. Na
ljuske jako utjeEu kvalitet hrane, dob jedinlu i temperatura ambijenta u
... -
kojem nesilice iive (visoka temperatura - slabiji kvalitet, tanja ljuska). Oko
10% ukupne mase jajeta otpada na liusku. - . .. . .. .- - .- . . I . . . ...
.., . . .. . ... .. ... . ,
. . . . .
.; . .
.
.
. .

--------/-----

Hernijski sastav ljuske jajeta izgleda ovako:

x Ca i Mg fosfat 0,76%,
x organske materije 4,15%.

Boja ljuske je kod pojedinih vrsta peradi razliEita. NajEeSCe

susreCemo bijelu, iutu; smedu i aelenkastu; -0snavnwmate6ja koja joj daje
 Jaje

Vrstejaja, mjerenje i ocjena kvaliteta I ZraEna komorica, odnosno njena visina, ukazuje na svjeiinu
jajeta. Svjeia iaia imaju m a l l l o k n m o r u Inekoliko milimetara). Treba
znati da na visinu zraEne k o m o r i c e m i i n e u t i e E m o v i skladiSte*
1 U suhoj prostoriji, za kraCe vrijeme, stvara se veCa zraCna komorica.
Prema vrsti peradi od koje potiCu jaja se dijele na kokoSija,
CureCa, guSCija, paCija, jaja biserlu i japanskih prepelica.
Bjelance i iumance~su najvainiji elementi kvaliteta ove
Prema namjeni, odnosno upotrebi dijele se na: namirnice. Trebaju imati specitiCan miris i ukus.

El konzumna i ce svjeieg - kvalitetnog jajeta treba biti dovoljno viskozno

/ 3
i Cyrsto. Pri razbijanju slojevit sadriaj
El rasplodna. bjelanceta koje treba da je:

Vrijednost jaja zavisi od zdravlja koluca, njihove pravilne -B bistro,

'W grozirno
- -.
1
ishrane, CistoCe gnijezda i peradarnika, te pailjivog i redovitog skupljanja. r

- Najvrednija, odnosno najkvalitetniia ia!a su naisvjeiija !ai.a. Naime, hranljiva W -plcompaktno.

Krvni ugruSci i strana tijela su nepoieljni i mogu ugroziti

Faktori koji uslovljavaju kvalitet i vrijednost jaja su: upotrebljivost jajeta za ishranu ljudi.

El vidljivi - spoljagnji i iumance svjeieg kvalitetnog jajeta zauzima centralni poloiaj i

okruglog je oblika. Prosvjetl!avanjem, a zbog gustine bjelanceta, kod
W nevidljivi - unutraSnji. najkvafitet-a se samo sjenka iumanceta, koji nije p o i c r ~ ~ Q ~ ~ .
/

I
Manje kvalitetno jaje ima manje ili viSe spljoSteno iumance, Sto
-.

neoSteCenost ljuske.
-
spo&Snie faktoxe spadaju oblik, grada, CistoCa, boja i
_IT
je posljedica slabljenja opne iumanceta nastale zbog starenja jajeta.
-- ~ n u t r a ~ n su
j i veliCina zraCne
- komore, kvalitet i karakteristike &
Navedene osobine se ocjenjuju na tri naCina:
bjelanceta i zumanceta.
El prosvjetliavaniem (lampiranjem) - ustanovljava se
Konzumnu jaja odnos bjelanceta i iumanceta, veliCina zraCne
. . . komore, prisutnost mesnih i krvnih mrlja te stranih
'
-_.
K v a hvnih tijela,
d@ova ove narnirnice. To su prije svega ljuska, opna (zraCna komora)3
sadriaj jajeta (bjelance i iumance). Ei
.. . ..
- j -pul - ~Jredujese kvalitet
q m a n c e t a i bielanceta, zatim rniris i eventualno,
Ljuska jajeta ima znaEajnu ulogu u procjeni kvaliteta i prisutnost mesnih i krvnih mrlja ili pak stranih tijela
svrstavanju jaja u klase. Normalno razvijena ljuska daje jajetu owidan (paraziti, igle, iica ...),
(jajolik) oblik, karakteristiCan za ovaj proizvod. Ona treba da je dovoljno
Evrsta, odgovarajuke boje, neoSteCena, k e z diskolorasija, da ima miris po Ei kuhanjem i potom probhjem jak - ocjenjuju se
kreCu i da nije zaprljana. -ukusa,snij izgled jajeta nakon
- - --
njegovog kuhanja.
 TEHNOLOGIJA PERADI

-- ... - - Parametri ocjene kvaliteta konzumnih jaja Klasiranje konzumnih jaja.

11 x INDEX ?XJMANCETA - ~ i s i n a iumancetajs ednja
\ Hirina
iumanceta x 100 (u %), U osnovi, principi klasiranja jaja u SAD-u, EU i kod nas su isti.
\ <

2). INDEX
....
BJELANCETA
bjehnceta x 1000 ( u %o),
- visina bjelancetatsrednja Siriila Klasiranje jaja u SAD

9 INDEX PJENU~AVOSTI- postignuti v o l u ~ nakonn miksanja u

trajanju od 1 midpolazni volumen bjelanceta x 100 (u %),
I
AA klasa - podrazumijeva Cista, neoStedena jaja, pravilne ljuske,
visina zraCne komorice do 3,17 mm. Ocjena Hougovirn jedinicama 72 (broj
HJ se odreduje pri temperaturi od 7,2 OC do 15,5 OC).
n

41
P=

ODR~IVOSTPJENE - polazni volumen bjelanceta minus kolitina

A klasa - ljuska mora ispunjavati iste uvjete kao ljuska jaja AA
bjelanceta nakon stajanja od 20 d o 3 0 midpolazni volumen x 100 klase, visina zraCne komorice do 4,80 mm, broj Hougovih jedinica od 60 do
B
(u 9%). 72.
s)
i x OTPORNOST NA LOM
lulopondima),
- pritisak sile na poduinu osovinu (u B klasa - ljuska promijenjena, manji nedostaci u gradi i Cvrstodi,
slabije diskoloracije, visina zraEna komorice do 9,5 mm, broj Hougovih
r\ jedinica od 3 1 do 60, bjelance Eisto.
DEBLJINA LJUSKE - mjeri se na tri razliCita mjesta a izraiava se
kao srednja vrijednost, C klasa - ljuska jaja znatno odstupa u gradi i Cvrstini, broj

1) x FORM INDEX ili indeks oblika - predstavlja odnos S i r i n ~ , i ~ i f k

jajeta x 100 (u %). Ovoidna jaja imaju form indeks oko25'75%,
flol.tgovilz jedinica do 3 1 .

Klasiranje jaja u E U
, izduiena jaja ispod m,
a okrugla blizu COO%,
<I\ A klasa ili svjeia jaja - visina zraCne komorice ne prelazi 6 rnm.
0, BOJA ?XJMANCETA izraiava se u stepenima Roche-ove skale
-

(15 nijansi iute boje) ili pak kolorimetrijslu,

HOUGOzve jedinice (HJ) - obratunava se visina gustog dijela
bjelanceta koja se koriguje putem logaritamske funkcije mase
jajeta. Vrijednosti se kreCu od 1-100. Sto bjelance ima vedu
visinu i guSCu konzistenciju, to je broj jedinica veCi a jaje je
kvalitetnije. Svjeia jaja imaju 72-78 HJ, sa starenjem ova
vrijednostopada ijaje svaki dan gubi oko 5 HJ. Ako jaja imaju
ispod 30 HJupuCuju se na preradu,
n 1
VOLUMEN JAJETA - izraCunavamo odnosom Sirine i duiine
jajeta po formuli 1,l + V = 0,52 x L x B
(B = Sirina; L = duiina)
Za svaki parametar jaje dobija odredeni broj poena na osnovu
kojih se procjenjuje njegov kvalitet.
Razvoj zameka je neprimjetan. Jaja ne smiju imati strani miris (miris koji
nije svojstven jajetu).
Oznaka extra A se koristi samo za jaja Eija je visina zraCne
komorice u vrijeme pakiranja manja od 4 mm, koja su klasirana kao A i
upakovana. Mora biti naznaEen datum pakiranja sa vrpcom na kojoj pis'e
"extra". Vrpca se uniStava najkasnije za 7 dana od dana paluranja.
B klasa ili oEuvana jaja - visina zraEiie.komorice ne prelazi 9
mm. Razvoj zametka je neprimijetan. Jaja ne srniju imati strani miris.
C klasa - su jaja koja ne zadovoljavaju zahtjeve za jaja u klasi A
i B. Jaja ove klase se koristiti samo u tvornicama za preradu jaja i u
prehrambenoj industriji.
 TEHNOLOGIJA PERADI

Naci'ni obiljeiavanja jaja koje propisuje E U U Tabeli 4 prikazan je EU sistem klasifikacije jaja prema
njihovoj masi.
Jaja klase A
4
Ne moraju se obiljeiavati pojedinaeno, osim ukoliko se ne Tabela 4 - EU klasifikacija jaja prema masi (u gramima)
pakiraju u porodiEna pakovanja (po teiini). Ako se ipak oznaEavaju tada je minimalna prosjerna masa
boja oznaka-s. U upotrebi su slijedede oznake: klasa (razred) masa jaja
(za ~akovaniasa 30 i viHe iaia)

oznaka za klasu je u krugu preEnika 12 rnm,

teiinski razred obiljeiava se brojem visine 2-3 mm
R oznaka za sedrnicu paluranja je broj visok 5 mm,
R centar za paluranje obiljezava se brojem visine 5 mm.

Ukoliko proizvodaE ili distributer ieli, na jaje se moie otisnuti i

zaStiCeno ime ili marka. Boje koje se koriste u naprijed navedene svrhe ne
smiju biti 5tetne po ljudsko zdravlje.

Prema istim propisima jaja klase A ne srniju biti prljava, ne smiju

imati tragove izmeta, krvi ili tragove drugog sadriaja po ljusci (praSnjava
jaja), ne smiju biti EiScena (suho ili mokro), ili uljena, ne smiju biti
konzervirana na bilo koji naEin u objektima u kojima se temperatura
vjeStaElu odriava ispod 8 OC.

Jaja klase B i C

Takoder se za oznake koristi crvena boja. Jaja klase B ukljuEuju

tri tipa jaja:

- o z n a k a o u krugu - koristi se za jaja koja nisu

hladena niti konzervirana,
- &ouga3 - koristi se za jaja B klase koja su hladena
(hlaaena u objektima u kojima se temperatura
vjeStaEki odriava ispod 8 OC),
- KGB- koristi se za jaja B klase koja su bila
konzervirana u mjeSavini plinova Ciji se sastav
razlikuje od sastava atmosferskog zraka ili koja su
konzervirana na bilo koji naEin, bez obzira da li su
hladena ili ne.

Oznake za datum, pakiranje i teZinu su iste kao i kod klase A.

 TEHNOLOGIJA PERADI

Klasirartje jaja u BiH

Kod nas se jaja klasiraju prema:

teiinska klasa (razred) teiina jaja u g

x masi.

jaja mogu biti: -- ' C;"

Kategorizirana prema vjeii , u sMadu sa vaieCim pravilnikom

w svjeia jaja prvog (I) kvaliteta - podrazumijevaju jaja sa

neoSteCenom i Eistom ljuskom, visina zraEne komorice ne
~ L E i j c b i t i ! L ~ ! ~ ...-
u;~
w sveia jaja drugog (11) kvaliteta - podrazumijevaju jaja sa
neoiteCenom i Eistom ljuskom, visina zraEna komorice je S = Sofija; A = Ana; B = Berta; C = Cezar; D = Dora;
E = Emil.
--5-8
-
:
w hladena jaja - definiraju se kao jaja koja °se Euvaju u Jaja iznad 75g i ispod 45g deklariSu se k a e W a n kJase-
Na ti-iiitu se u pravilu ne prodaju svjeia paEija jaja zbog relatlvno
Eestog nalaza inikroorganizama koji dovode do toksikoinfekcija (Eesto
ovakvih jaja moie biti neznatno spljogteno. Na ovaj naCin bakterije i,z roda Snlmo~zelln). Ukoliko se prodaju svjeia moraju imati
jaja se mogu E u v a ~ d ~ m j e x a , naznaku da ih je potrebno kuhati minimalno 10 minuta.
w konzervirana jaja - jaja tretirana razlititim sredstvima
koja nisu Stetna po zdravlje ljudi a produiavaju njihovu
odriivost. U tu svrhu koristi se kretna voda 1,5-2,5
L-.-

dijelova iivog kreEa na 100 1 vode (odriivost do godinu

I ".-- - .- -. - -- -.

61 + --, 11 X)(40 dana), zatim neki gasovi (COz, ozon, azot), uvijanje u
plastiEne materijale koji ne propuStaju zrak i drugi metodi,
defektna jaja - jaja sa prljavom i deformisanom ljuskom,
jaja sa zamecima, smrznuta jaja i jaja sa zraEnom
komoricom veCom od 8 mm. Mogu se oznaEiti i kao
/

manje vrijedna riarnirnica.

Klasifikacija jaja p r e r n e skla@ sa trenutno vaieeim
pravilnikom u BiH prikazana je u Ta eli 5.
 Jaje TEHNOLOGIJA PERADI

Cesto sakupljanje je vrlo vaino i radi fenomena usisnog efekta

Rasplodna jaja koji se javlja hladenjem svjeie snesenih jaja.
4
Osnovna Einjenica po kojoj se rasplodna jaja razlikuju od Jaje iz reproduktivnih organa iensluh jedinki Cija je prosjeEna
konzumnih je da su ona oplodena, odnosno da su iz jata u kojima se tjelesna temperatura oko 41 OC dospijeva u vanjsku sredinu na 18' do 20 OC
zajedniClu drie ienske i muSke jedinke. Za proizvodnju kvalitetnih Sto je optimalna temperatura ambijenta pri kontroliranom drianju peradi.
. .je dobra.genetska
rasplodnih jaja osnovni preduslov . . osnova reprodukcionih
jedinki. Faktori koii i i kvaliteta ,rasplodnih Nastala temperaturna razlika od oko 20 OC izaziva hladenje
jaja seTir~elena: unutragnjosti jajeta sa posljediEnom kontrakcijom sadriaja Cime se smanjuje
1
unutrLSnji volumen. Smanjenjem unutraSnjeg volumena stvara se vakuurn
T la
- faktore reprodukcionog jata, izmedu ljuske i bjelanceta Sto uzrokuje razliku u parcijalnim pritiscima zraka
faktore postupka sa jajima nakon nesenja do u unutragnjosti jajeta (negativan pritisak) i van njega (pozitivan pritisak).
Tiio
I Zbog toga kroz pore ljuske bude usisana veda koliEina zraka ali i eventualno
/ inkubacije (menadimenta) i
!XI faktore procesa inkubacije. prisutnih mikroorganizama sa povrSine ljuske i iz ambijenta, naroEito u
-- kutikule nije oCuvan a jaja su zaprljana. Ovaj
1Faktori reprodukcionog jata dijele se u dvije grupe: je radi sprecavanja mogudih negativnih efekata u
jaja iz gnijezda i sa poda.
-- .
/
/ --
El genetske (nasljedne) i
El paragenetske (nenasljedne) faktore. Zbo - r i m 6 i drugih razloga jaja je potrebno sakupljati
tokom d a n d 4 do d u v j e t i m a ekstremnih temperatura,a . - -
Osnovni genetski faktori su b~oj,a a s a i o b l i k m a . Rasplodna (vise ili niie temperature od tehnoloSki prepomtenih), sakupljafu I

jaja moraju biti pravilnog jajolikog oblika, optimalne mase od ?$clc7@&ez pula Jaja s,neSena u poslijepodnevnirn satima moraju re s a k u p i t i h l
diskoloracija na ljusci. U ovu gmpu spada i oplodenost rasplodnih jaja na toku noCi dbavezno je zatvarati gnijezda jer je higijenski kvalitet jaja bolji, a
koju utjeCu jedinke oba spola. spreCava se i eventualno raskvocavanje nesilica koje bi u toku nodi leiale na
njima.
Paragenetslu faktori se dijele na: !
Rasplodna jaja se sakupljaju u kartonske podloSke ili specijalne,
x uvjetne (dob, spolna zrelost, zdravstvena >-
sanitarno tretlrane plastiCne uloske, vrhoiii oicri%nuta ~ r dole.e Ynllkom
~
-- ..
otpornost, faktori reprodukcionog ponaSanja) i saku pl1a n1a-vrsi' se-iijZKm tni&kkaia ~odrazurniieva
-.-J-d-L --.-. izdvajanje
x a p s o l u t ~ (ambijentalni faktbri, faktori prliavih jaja, iaja slornljene, tanke 111 nepravilne liuske te ekstrernno kruvn~I;'
sGStaja i ishrane). ili sitnih jaia. . . .

-
~

Jaja sa poda ne treba inkubirati ili ih pak treba ulagati u poseban

valionik. Rasplodna jaja se ne peru osim jaja djedovskih i pradjedovskih jata
-- . ,Faktoripostupka sa jajima ili faktori menadimenta koja se mogu prati u specijalnim mas'inama. Manje zaprljana jaja roditeljskih
Podrazumijevaju briiljivo planiranje. i . provodenje proizvodnje jata treba pailjivo oCistiti iiEanom vunom; brusnim papirom ili iicom.
raqddnih iaja s a ' r a z r a c t P . n r r m ~ a kao 1 ?Iasmana -- ...~ . ....- .. . . . . .....

--
proizvedenih piliCa. Takoder, ovdje spadaju i planirane dnevne aktivnosti
svih zaposlenih. - y

rasplodnih jaja je jedan od faktora.koji-bitno utjeEe

-.
Optimalna masa rasplodnih jaja iznosi-za-kokoS
CureCa i paCija 60 - 90g, za gus'Eija, o v i s n & d r a ~ e ~ ' f 2 0 ~
japanskih prepelica 8 - 12g, te 40 - 45g za jaja b .i.-s e r k i . 0 ~ ~
indeks rasplodnili ~ a j a j 70
e - 80%.
<;q'fl/J$ Y
za
aja

me, Sto je CesYde sakupljanje to je higijenski status jaja I W

za provodenje sanitarnog tretmana.