1.

Pojam tehnickog saznanja

Za oznacavanje tehnickog saznanja koriste se termini tehnika I tehnologija. Rijec tehnika

potice od starogrcke rijeci tehne, koja oznacava zanat, umetnost, nauku i spretnost, dok je
tehnologija spoj grckih rijeci tehne i logos, gdje logos znaci um, razum ili misljenje. S time tehnologija
predstavlja misao o mehanickim vjestinama. Neki autori smatraju da treba praviti razliku izmedju
tehnike i tehnologije, no najveci broj naucnika smatra da tehnika i tehnologija imaju istovjetno
znacenje i pod njima se podrazumijeva znanje o idejnim, materijalnim i organizacionim oblicima
tehnickog stvaralastva. Ako bi se termini tehnike i tehnologije izjednacili sa nacinom obavljanja neke
djelatnosti, bez obzira da li je taj nacin uslovljen tehhnickim sredstvima ili drugim faktorima, onda bi
sve delatnosti u drustvu bile tehnika, tj. tehnologija. Bas zbog toga znacenje tih pojmova treba
zadrzati za tehnicka sredstva i nacin obavljanja delatnosti na osnovu tih sredstava.
Tehnicko znanje obuhvata ideje, stavove i principe koji objasnjavaju nacin stvaranja i
funkcionisanja materijalnih sredstava, materijalna sredstva koja su zasnovana na tim idejama i
principima, kao i postupke koriscenja tih sredstava radi ostvarenja prakticnih ciljeva. S time tehnicko
saznanje ima dvije dimenzije: teorijsko-saznajnu i materijalno-saznajnu.
Teorijsko-saznajna dimanzija ogleda se u nastojanju tehnickog saznanja da racionalno otkrije
objektivne osobine odredjenih pojava i principe njihovih povezanosti. Radi toga tehnicko saznanje
mora biti objektivno, opste, precizno i sistematicno. Objektivni deo saznanja sadrzi samo stavove koje
je moguce provjeriti, najcesce putem eksperimenta. Opstost predstavlja otkrivanje zajednickih
osobina cele klase pojava. Preciznost predstavlja adekvatno izrazavanje opstih i najsitnijih osobina
neke pojave. Sistematicnost se ogleda u povezanosti tehnickog saznanja na osnovu odredjenih
principa u jednu logicku cjelinu.
Materijalno-prakticni karakter nastoji da na osnovu tehnickih principa konstruise tehnicka
sredstva koja prakticno funkcioisu I zadovoljavaju konkretne potrebe ljudi. Da bi se to ostvarilo
tehnicko saznanje mora imati materijalni oblik I prakticno-instrumentalni karakter. Prakticno-
instrumentalna osobina se ogleda u usmerenosti teh.saznanja na rjesavanje odredjenih prakticnih
problema. Dok je teorijsko saznanje ugl usmjereno na objasnjavanje svijeta, tehnicko saznanje je
usmjereno na prakticno mijenjanje svijeta.

2. Pojam naucnog saznanja

Naucno saznanje u proslosti nije predstavljalo izvor za nastajanje i razvoj tehnickog saznanja
iz dva razloga:

- Predmet naucnog saznanja u proslosti nije bio racionalno proucavanje stvarnosti. Nauka je u
proslosti imala za cilj da misaonim udubljivanjem otkrije sustinu svijeta, ali bez racionalnog i
konkretnog proucavanja stvarnosti, a takvo nije moglo biti osnova za tehnicke pronalaske.
- Naucnici i tehnicki stvaraoci su u proslosti cinili dva potpuno odvojena svijeta, izmedju kojih
nije bilo komunikacije, a time ni mogucnosti da se stvaraoci upoznaju sa naucnim saznanjima.

U XIX vijeku dolazi do uspostavljanja saradnje izmedju njih. S time je doslo do nastojanja stvaralaca
da probleme u konstrukciji slozenih pronalazaka rijese obracanjem za pomoc naucnicima. Danas su
naucna saznanja iz oblasti fundamentalnih nauka veoma znacajan faktor za razvoj tehnickog
saznanja. Npr., u proslosti naucnicima nije bilo ni zamisljivo da se dobije energija putem cepanja
atomskog jezgra, medjutim, ljudi su uspjeli da prakticno iskoriste atomsku energiju za stvaranje
atomsik bombi i za rad atomskih centrala.
Medicinska tehnika je zasnovana na saznanjima iz oblasti biologije, hemije i fizike, cak i moderna
tehnika ima za svoju osnovu naucno saznanje.
 3. Izvori tehnickog saznanja

Covjekova teznja za pravljenje orudja, a time i tehnike ogleda se u njegovoj bioloskoj i fizickoj
slabosti, odnosno nesposobnosti da prezivi u prirodnim uslovima. Pored biofizicke slabosti ljudi,
najznacajniji podsticaji za razvoj tehnickog saznanja su:

- Proizvodno-prakticne potrebe ljudi: Najveci broj tehnickih saznanja nastao je kao rezultat
nastojanja da se rijese odredjeni prakticni problemi. Osnovni izvor za nastajanje tehnickog
saznanja jesu prakticne drustvene promjene za nekim tehnickim sredstvom. Mnogo tehnickih
pronalazaka je nastalo „Prije vremena“ i njihov znacaj nije odma bio shvacen. Iako su
postojale potrebe za koriscenje tih pronalazaka, njihovi stvaraoci su imali poteskoca da
ubijede potencijalne korisnike u njihovu prakticnu vrijednost.Ljudske potrebe su dinamicke i
stalno se mijenjaju i prosiruju i svojim karakterom predstavljaju stalni podsticaj razvoju
tehnickog saznanja.
- Naucno saznanje: U proslosti nije predstavljalo izvor tehnickog saznanja, medjutim danas su
naucna saznanja veoma bitan faktor za razvoj tehnickog saznanja.
- Kontinuirani razvoj tehnike: Tehnika posjeduje odredjeni kontinuitet. Zapravo, prvobitna
tehnicka rjesenja jesu osnova za nastajanje novih tehnickih saznanja. Tehnika se razvija po
geometrijskoj progresiji i zapravo sto je neko drustvo tehnicki razvijenije, ima povoljnije
preduslove za jos brzi razvoj tehnike.
- Komplemetarnost tehnike: Mogucnost da se tehniski pronalasci primene u sjelini ili sa
manjim modifikacijama za rjesavanje problema u nekoj drugoj oblasti.
- Trzisna konkurencija: U modernom drustvu najznacajniji podsticaj za razvoj tehnickog
saznanja predstavljaju ekonomski interesi kompanija, koje koriste tehnicko saznanje kao
faktor u sticanju bogatstva. Kompanije u modernim trzisnim privredama primorane su na
stalno usavrsavanje vlastitih tehnologija, jer jedino tako mogu da izdrze trzisnu konkurenciju.
- Prakticno eksperimentalna radoznalost tehnickih stvaralaca
- Kreativnost: posedovanje potreba i zelja da se stalno traga za stvaranjem neceg novog u
osecanju ljepote i licnog zadovoljstva
- Mastovitost povezana sa eksperimentalnom radoznaloscu: postojanje sposobnosti da se
misli o mogucoj, a ne o postojecoj stvarnosti
- Upornost i strpljivost
- Sistematicnost i metodicnost
- Posvecenost tehnici i vjera u sebe

4. Stvaraoci tehnickog saznanja

Najznacajniji stvaraoci tehnickog saznanja u proslosti bili su zanatlije, koje ne samo da su

otkrili nova tehnicka sredstva, vec su I stalno sistematski radili na usavrsavanju otkrivenih tehnickih
sredstava I njihovoj tehnickoj transformaciji. Pored zanatlija, velki doprinos razvoju dali su samouko
obrazovani tehnicki pronalazaci, koji su cesto pored tehnickog pronalazastva se bavili I filozofijom.
Visok stepen obrazovanja tehnickih pronalazaca u drevnim civilizacijama omogucila je razvijena
praksa da se sva dostupna teorijska I prakticna znanja zabiljeze I sacuvaju. Vodeci naucnici ove
kategorije su Heron, Cang Heng, Straton I Arhimed.
U periodu izmedju 1300 I 1600 godine postojale su 3 grupe naucnika: naucnici na univerzitetima,
humanisti I umjetnici. Naucnici na univerzitetima I humanisti nisu dali nikakav doprinos razvoju
naucnog saznanja, jer su zadrzali anticki prezriv odnos prema mehanickim vestinama I
eksperimentalnom nacinu istrazivanja. Umetnici/zanatlije su dali najveci doprinos razvoju znanja. Oni
su idejni zacetnici stvaranja novog racionalnog nacina misljenja I modernih nauka. U pogledu
inventivnosti posebno su se odlikovale zanatlije viseg ranga koje su imale neki stepen obrazovanja
(poput Leonardo Da Vinci). Po Cilselu, najveci doprinos su dali umetnici-inzenjeri, koji su izlivali statue
I gradili katedrale. Oni su otkrili nove boje, geometrijske zakone perspektive I konstruisali mjerne
instrumente za inzenjeriju I artiljeriju.
Skole za sticanje zanatljijskog znanja tada nisu postojale, znanje se sticalo radom u zanatskim
radionicama. Tek od XIV vijeka je Cehovsko udruzenje zanatlija pravno regulisalo proces ucenja
zanata i uvode razliku izmedju sluge koji uci zanat, kalfe i segrta.

5. Nastajanje tehnicke inteligencije

U proslosti nisu postojale skole za tehnicko obrazovanje, posto su se vise cijenili crkveni i
drzavni poslovi, te su se na visokim skolama ucili predmeti poput filozofije, istorije, kulture, teologije i
prava. Uzrok svega toga je nezainteresovanost vladajuce klase za razvojem tehnike, sto je uslovilo
nezainteresovanost za osnivanjem tehnickih skola i uvodjenja tehnickih predmeta na univerzitetima.
Pod uticajem religioznog pogleda na svijet, u nauci je prihvaceno stanoviste da su religiozne istine o
svijetu naucno najvrjednije i da osnovni predmeti trebaju biti vjerske ideje i stavovi.Proucavanje
konkretne stvarnosti smatralo se naucno beznacajnim. Djelatnosti koje su imale za cilj usavrsavanje
orudja za rad, kao i djelatnosti koje su sadrzale manuelni rad smatrale su se nedostojne slobodnog
covjeka, pa su bile dio ropskog rada. Tako su se i ljekari koji su svoju djelatnost obavljali rukama, kao
sto su operacije i seciranje, smatrali nista cjenjenijim od babica.
Pravo, filozofija, teologija i medicina bile su osnovne nastavne discipline, dok prirodne nauke
nisu bile ni zastupljene. Tek u XIV I XV vijeku na univerzitetima u Italiji uvode se prirodne nauke u
obliku predmeta filozofija prirode, matematika i fizika, ali preduslov za njihovo izucavanje bila je
diploma iz prava, teologije, filozofije ili medicine. Na srednjovijekovnim univerzitetima se obucavala
skoro samo crkvena zanimanja i pravnici. No, pod uticajem prakticnih potreba sa vremenom se uvode
i sve vise izucavaju prirodne nauke, ali univerziteti i dalje ostaju iskljucivo usmjereni na prenosenje
vec postojeceg znanja. XVII I XVIII vijeka nastaju prve akademije ciji je cilj bio da prevladaju naucno-
istrazivacke nedostatke univerziteta. Najpoznatije akademije su bile: Akademija nauka u Parizu,
Berlinska akademija i Petrogradska akademija. Znanja koja su se tu ostvarivala su bila vise teorijskog
oblika. U Francuskoj je 1794. Godine osnovana politehnicka skola koja je predstavljala pocetni oblik
tehnickih fakulteta, koji je za cilj imala skolovanje tehnickih strucnjaka zasnovano na praktivno-
tehnickim znanjima.
Najznacajniji stvaralac tehnickog znanja u modernom drustvu je tehnicka inteligencija, no
prakticna iskustva su i danas znacajan faktor poboljsanja i usavrsavanja tehnickih pronalazaka.
Zaposleni su u mogucnosti da na osnovu prakticnog iskustva uoce nedostatke tehnickih rjesenja, zbog
cega najrazvijenije zemlje i korporacije podsticu inovativni rad medju zaposlenima.

6. Naucno-tehnicki potencijal

Tehnika predstavlja najznacajniji faktor razvoja drustva i najintenzivnije promene u

modernom drustvu odvijale su se pod uticajem razvoja nauke i tehnike. Pod naucno-tehnickim
potencijalom podrazumijeva se broj naucno-istrazivackog kadra, stepen osposobljenosti kadra da
relativno brzo usvaja i stvara nova znanja u vidu otkrica i izuma, kao i obim i brzina prakticnog
koriscenja, tj primjene znanja. Stepen razvijenosti naucno-tehnickog potencijala i stepen ekonomske
razvijenosti su medjusobno povezani i uslovljeni. U pogledu ekonomske razvijenosti zemlje u svijetu
postoje ekonomski razvijene zemlje (Evropa, SAD, Japan), zemlje u razvoju i nerazvijene zemlje.
Za razliku od proslih vremena, kada su naucna saznanja bila rezultat prevashodno
individualnog rada, danasnja saznanja su prevashodno rezultat organizovanog, sistematskog,
kontinuiranog rada velikog broja istrazivaca. Sto jedna zemlja ima vise istrazivaca, postoji veca sansa
da ce u toj zemlji doci do veceg broja znacajnih otkrica.Naucno istrazivacki kadar je poceo
kontinuirano da raste tek pocetkom XX vijeka u razvijenim zemljama. Analiza broja istrazivaca i
ekonomske razvijenosti zemalja pokazuje izuzetno visok stepen koncentracije naucnika u razvijenim
zemljama. Nejednakost u koncentraciji naucnika na globalnom nivou prati visok stepen nejednakosti
u koncentraciji naucnika u zemljama u razvoju i nerazvijenim zemljama.
Veliki broj nobelovih nagrada dobili su naucnici iz nekih malih evropskih, ali veoma razvijenih
drzava. Drzave sa najvise Nobelovih nagrada su SAD, VB, Francuska, Njemacka Svicarska, Svedska,
Holandija, Norveska, Austrija, Japan, Rusija. Iz polne perspektive, ukupno je 52 zena dobilo Nobelovu
nagradu. Razlog zasto je tako malo zena dobilo nagradu lezi u istoriji, gdje su zene bile robinje,
sluskinje i majke, a nisu mogle da ostvare mogucnost skolovanja.

7. Odnos nauke i tehnike

Nauka i tehnika su u savremenom dobu medjusobno povezane tako sto se tehnika ne moze
razviti bez nauke i obrnuto. Nauka predstavlja teorijsku dimenziju saznanja, a tehnika materijalnu
dimenziju. Medjutim one nisu oduvijek bile medjusobno razvojno povezane, i sa stanovista tog
njihovog odnosa mozemo razlikovati 3 perioda:

a) Period do XVII vijeka

U ovom periodu je se tehnika razvijala na osnovu prakticno-iskustvenog saznanja ljudi,

nezavisno od nauke. Neki od pronalazaka ovog perioda su: vaga, mlin, psuka, poluda itd. Za to doba
se smatralo da je tehnologija bila izvor, tj. roditelj nauke. Nauka se u tom periodu bavila
proucavanjem Aristotelovih rijeci i ucenja.

b) Period od XVII do XIX vijeka

U ovom periodu nauka je se razvijala paralelno sa tehnikom, ali je tehnika imala veci uticaj na
nauku nego obrnuto. Fizicar Boris Hesen je pokazao da su osnovni problemi kojima se fizika tada
bavila bili proizvodno-tehnicki problemi, koje je svrstao u sljedece grupe:

a) Problemi koji su vezani za nedostatke opreme za podizanje I prenosenje u rudarstvu I

gradjevini
b) Problemi vezani za artiljeriju
c) Problemi vezani za otklanjanje vode iz rudnika
d) Problemi vezani za navigaciju

Ovi problemi uslovili su proucavaanja u fizici iz oblasti kose ravni, statike, slobodnog padanja i
putanje tijela, hisrostatike, aerostatike itd. Cak je i Njutn pokazivao veliki intere prema tehnici,
savjetujuco Astona da prouci mehanizme upravljanjem broda i nacine plovidbe ili nacine dobijanja
metala iz ruda. No u ovom periodu je bilo i medjusobne podsticajnosti. Resavanjem konkretnih
proizvodno-tehnickih problema, naucnici su dolazili i do njihovih teorijskih saznanja.

c) Period od pred kraj XIX vijeka

U ovom periodu dolazi do spajanja nauke, tehnike I proizvodnje u jedinstveni proces, sa

tendencijom da nauka preuzima primat u tom procesu. Naucno-tehnicka revolucija najbolje izrazava
taj novi odnos izmedju nauke I tehnike. Ono sto ovu revoluciju razlikuje od prijasnjih jeste da su se
revolucije u nauci I tehnici prije odigravale nezavisno jedna od druge. Naucno-tehnicka revolucija
oznacava istovremene radikalne promjene u nauci I tehnici, poput stalnog skracivanja vremena
potrebnog da naucni pronalazak pocne da se primjenjuje u praksi. Nauka danas istrazuje stvarnost,
rukovodeci se saznajnim ciljevima, usmjerena je na istrazivanje mikro I makro svijeta kako bi objasnila
sustinu I principe funkcionisanja svijeta. S time su I sve savremene tehnologije poput robotike ili
biotehnologije zasnovane na naucnim saznanjima.
 8. Tehnika I etika

Negativan odnos prema tehnickom saznanju povlaci se jos iz vremena kada je vladajuca klasa
imala prezir prema fizickom radu, tj. Radu kojeg su robovi obavljali. Drustveno priznanje toga se
ogledalo u uvodjenju pojma industrijskog drustva koji su uveli u proces proizvodnje parnu masine,
elektricnu energiju, sus motore, a kasnije I uvodjenje pojma postindustrijskog drustva. Ali kao I u
opstoj kulturi stare Grcke, I danas se u drustvu pise o muzicarima, pjesnicima, politicarima I
sportistima, a ne o stvaraocima thenickog saznanja, koji svoje uspijehe dostizu van javne sfere. U
istoriji dugog vremena, najznacajniji nisu oni koji prave buku, vec oni koji se ne cuju (Ferman Brodel,
1992.)
Dominantna funkcija tehnickog saznanja je humanisticka I ogleda se u tome sto je tehnika
neposredno humanizovala svijet I posredno stvarala potencijal I materijalne pretpostavke za
ostvarenje humanih ciljeva. Oslobadjanjem covjeka od fizickog rada tehnika je omogucila
oslobadjanje covjekove licnosti I dovela do razvijanja intelekta I kulture covjekove prirode. Covjek je
najvecem dijelu istorije zivio u stalnom strahu za svoj zivot, podredjen prirodnim silama sto nije
dozvoljavalo da dostignu egzistencijalno dostojanstvo. Prakticno proizvodna samostalnost covjeka
omogucila je covjeku uspostavljanje drustvenog dostojanstva I traganje za novim oblicima
zajednistva. Posredovana humanisticka funckija tehnike ogleda se u stvaranju tehnicke osnove za
ubrzani razvoj drustvenih djelatnosti koje imaju humanisticku funkciju. Tehnika je takodje ubrzala
razvoj duhovne kulture, sirila izrazajne mogucnosti I stvorila nove oblike kulture (tv, filmska
umjetnost), takodje je ubrzala proces urbanizacije I stvorila modernost.
Humanisticko-antihumanisticka funkcija tehnike ispoljava se u 3 oblika:
- antihumanistickom koriscenju humane tehnike
- humanisticko-antihumanistickom djelovanju tehnike
- transformaciji humanistickog u antihumanisticko djelovanje
Prvi oblik humanističko-antihumanističkog delovanja tehnike nastaje kao posledica
multifunkcionalnosti tehnike, odnosno mogućnosti korišćenja odredjenih tehničkih sredstava i u
humanističke i antihumanističke svrhe, kao i u društvenoj zloupotrebi humane tehnike i
antihumanističke svrhe i za ovaj oblik korišćenja tehnika po sebi ne snosi odgovornost.
Drugi oblik humanističko.antiumnističkog delovanja ogleda se u postojanju tehnickih
sredstava koja imaju prevashodno humanističko delovanje, ali sa sekundarnim antihumanističkim
posledicama koje su u pojedinim fazama razvoja tehnike bile veoma izražene.
Treći oblik humanističko-antihumanističkog delovanja tehnike ogleda se u akumulaciji
sporednih negativnih efekata koji su svojim širenjem i produbljivanjem u pojedinim tehnosferama u
potpunosti poništili humanističku funkciju i prerasli u antihumanističku. Negativni efekti “se
odražavaju u ireverzibilnom ugrožavanju života, biljaka, životinja I ljudi.

9. Antihumanisticka funkcija, ratna tehnika

Rat je tokom cijele istorije predstavljao vazan faktor za razvoj ratne tehnike, koja
prevashodno ima antihumanisticki karakter, koji se ogleda ne samo u tome sto je svojim razvojem
doprinijela unistavanju ljudi i materijalnih dobara, nego u tome sto je omogucila i ubijanje na daljinu.
Omogućavanjem ubijanja neposredno nevidljivih ljudi i objekata tehnika je oslobađala ljude
traumatičnih doživljaja smrti i razaranja što je uticalo na smanjivanje lične odgovornosti u ratu. Nema
sumnje da se paralelno sa usavršavanjem ratne tehnike stalno povećavao broj ubijenih ljudi u ratnim
sukobima i da Drugi svetski rat predstavlja vrhunac u masovnosti ubijanja i razaranja. Naucno-
tehnicka saznanja mogu da imaju dvije funkcije I to humanisticku I antihumanisticku. Kojoj ce
drustvenoj funkciji da sluze ne zavisi samo od njihove prirode, nego I od potreba I ciljeva drustvene
zajednice. Mogucnost da se naucno saznanje koristi I za jednu I za drugu funkciju ukazuje da
posjeduje eticku dimenziju.
 Težnje pojedinih zajednica za dominacijom i učestali ratni sukobi prevazilazili su moć
proizvodnih sredstava kao ratne tehnike. Zato je veoma rano u istoriji započet proces stvaranja
posebnih tehničkih oruđa, ratne tehnike čija će jedina funkcija biti uništavanje drugih ljudi i njihovih
materijalnih dobara., cime je doslo do civilizacijskog paradoksa. sovanosti društva za stvaranjem i
stalnim usavršavanjem ratne tehnike. Ratna tehnika se u toku cijele istorije stalno usavršavala, ali,
ipak, postoje određeni ključni pronalasci koji su dovodili do kvalitativnih promena u ratnoj tehnici,
poput otkrica baruta, stvaranja pusaka I atomskih bombi. Do najradikalnijih promjena u razvoju ratne
tehnike dolazi u Drugom svjetskom ratu kada su osnovane naucno-istrazivacke organizacije sa
velikim finansijskim sredstvima, ciji su ciljevi bili usavrsavanje ratne tehnike. S obzirom da je tehnika
bila osnovni uzrok masovne smrti ljudi u Drugom svjetskom ratu, može se zaključiti da su stvaraoci
ratne tehnike glavni krivci za uništavanje ljudi i njihovih materijalnih dobara, ali se odmah postavlja
pitanje, ko je započeo rat? Rat su započinjale, vodile i završavale političko-vojne elite, a tehnički
stvaraoci su bili samo sredstvo da se ostvari pobjeda, a ljudi koji su tokom rata najvise protivnika
ubijali, vodili su se kao narodni heroji, sto je dokaz da je moralno nacelo “ne ubij” izgubilo svoje
znacenje. Nazalost, u podijeljenom svijetu inzenjerski sloj nije toliko drustveno mocan da odredjuje
naucnu I tehnicku politiku, sto ne znaci da ne bi mogli u svom profesionalnom kodeksu da imaju I
normu koja ne preporucuje ucestvovanje u proizvodnji ratne tehnike.

10. Drustveni uslovi razvoja tehnike u predkapitalizmu

Tehnicka znanja su se veoma sporo razvijala u predkapitalistickim sistemima, sto je bilo

uslovljeno nezainteresovanoscu vladajuce klase, religioznim tumacenjem svijeta i nemogucnoscu da
potlacena klasa stice I stvara znanja.
Vladajuce klase su svoj vladajuci status sticale naslijedjivanjem a ne radom, sto je uticalo na
njihovu nezainteresovanost da potsticu razvoj proizvodnje. Materijalnom proizvodnjom su se tada
bavili samo robovi I kmetovi, dok su se vladajuce klase bavile vojnim, politickim I religioznim
djelatnostima, jer su tada ekonomsko bogatstvo I moc bili uslovljeni posjedovanjem drustvene moci,
koja se ostvarivala uspjesnim vojnim ili svestenickim pozivom. Masine I nauka ne mogu da se razvijaju
u drustvu zasnovanom na radu robova, I ono malo naučnika, koji su se posvetili razvoju proizvodno
tehničkog znanja i u tome postigli zapažene rezultate, isticali su da je taj rad nedostojan naučnog
poziva.
Prezir prema proizvodnji i tehničkom znanju nastavljen je i u srednjem veku. Sveštenstvo, kao
najmoćniji društveni sloj u srednjem veku, imalo je još izraženiji negativan odnos prema proizvodnji
od grčke aristokratije. Ograničenja u razvoju proizvodnje i tehničkog znanja proizilazila su i iz religije i
religioznog tumačenja sveta. Tumačenjem da je ovaj svijet proizvod Boga i da postoji onostrani
savršen svijet, religija je oblikovala čovjekov i vrednosno- praktičan odnos prema svijetu, a ovaj odnos
se ispoljavao u pasivizaciji čovjekove praktične djelatnosti u mijenjanju svijeta.
Potlacena klasa je mogla biti zainteresovana za tehnicko usavrsavanje, jer bi time sebi
olaksala obavljanje poslova, ali bi realizacija njihovih iskustvenih zapazanja isla u korist vladajucoj
klasi, sto nije bio njihov interes.
Četvrti faktor, koji je u značajnijoj mjeri uticao na usporeni razvoj tehničkog znanja je karakter
tradicionalne poljoprivredne proizvodnje, koja je staticnog karaktera. Tada poljoprivredna
proizvodnja se odvijala uz upotrebu drvenih orudja sto nije toliko efikasno, ali zato nije proizvela
visak proizvoda koji su zahtijevali razvijanje trgovine. Da je nepostojanje proizvodnih potreba
predstavljalo osnovni uzrok za usporeni razvoj tehničkog znanja u srednjovekovnim društvima, a ne
subjektivne intelektualne sposobnosti, pokazuju veoma složene mehaničke mašine za igru koje su
ljudi u tim društvima konstruisali, kao i veoma značajna i složena saznanja koja su ostvarena u onim
oblastima i djelatnostima za čiji su razvoj bile zainteresovane vladajuće klase.
 11. Drustveni uslov razvoja tehnike u kapitalizmu

U kapitalizmu se stvaraju veoma povoljni uslovi za razvojem tehničkog saznanja zahvaljujući

buržoaziji kao novoj vladajućoj klasi. Prvi put u istoriji ljudskog društva, klasa koja se bavi privrednom
delatnošću i koja je stekla materijalno bogatstvo zahvaljujući toj delatnosti, osvaja političku vlast i
postaje vladajuća klasa. Buržoazija svoje lične potrebe za usavršavanjem materijalne proizvodnje
nameće celom društvu kao opšte državne potrebe. Pošto je razvoj nauke i tehnike potreban
kapitalističkim kompanijama u povećanju proizvodnosti rada i sticanju profita, to u kapiatlizmu ove
potrebe postaju i opšte državne potrebe. Kapitalisticki nacin proizvodnje nastaje sirenjem i
usavrsavanjem zanatlijskog nacina proizvodnje i prosao je kroz 2 faze: manufakturni i industrijski
nacin proizvodnje.
Manufaktura nastaje zaposljavanjem veceg broja radnika i pojavom podjele posla. Sirenjem
manufakturnog nacina proizvodnje pojacava se konkurencija izmedju proizvodjaca, koja ih primorava
da tragaju za novim nacinima da ppovecaju svoju proizvodnost, i to rade usavrsavanjem alata i
pronalaskom masina za mehanicki pogon.
Pronalazak parne masine oznacio je kraj manufakturnog perioda i pocetak industrijskog
nacina proizvodnje. Svaka masina se sastojila iz 3 dijela: motora, prenosnih mehanizama i alata kojim
se obavljaju operacije. Jedna masina moze da zamijeni rad mnogih radnika, uz to je efikasnija od
covjeka i ne zahtijeva pauze u toku rada. Za masinama je brzo rasla potraznja, s cime se sve vise
manufakturnih radnji pretvaralo u fabrike.

12. Industrijsko drustvo

Industrijska drustva se cesto nazivaju i modernim drustvima koja danas predstavljaju

razvijene zemlje. Njihovo stvaranje zapocinje pojavom industrijske revolucije koja je prvo zahvatila
Veliku Britaniju oko 1760. godine. Razvoj tehnike je omogucio sirenje industrijskog nacina
proizvodnje, dok je poljoprivreda naglo gubila na ekonomskom znacaju. S time je broj zaposlenih u
industriji naglo poceo da raste, a broj zaposlenih u poljoprivredi je spao cak na 5% stanovnistva.
Pocinju se stvarati preduzeca i radnika kao nove kategorije zaposlenih. Radnici su primorani
da za odredjenu najamninu rade na tudjim sredstvima, sto dovodi do njihove nemotivisanosti. To su
preduzeca rjesavala zaposljavanjem kontrolora koji su striktnim rezimom nadgledali radnike i
kaznjavali one koji zabusavaju.
Jos jedna promjena drustva je porast gradskog stanovnistva, posto je industrijski nacin
proizvodnje zahtijevao koncentraciju stanovnistva. Pa cak i danas u razvijenijim zemljama oko 90%
stanovnistva zivi u gradovima, gdje se formirao urbani nacin zivota koji se razlikuje od seoskog, jer je
dinamican i otvoren promjenama, dok je seoski nacin zivota miran i zatvoren.
Cetvrta promjena se ogleda u stvaranju obrazovnog sistema i uvodjenju obaveznog
skolovanja. Industrijski nacin proizvodnje je postajao sve slozeniji i zahtijevao je vecu kolicinu
specijalizovanih strucnih znanja. Mnogi autori isticu da je skolski sistem postao servis za strucnu
obuku radne snage.
Peta globalna promjena je stvaranja centralizovanih drzava, koje ce kontrolisati ekonomski i
drustveni zivot ljudi vise nego tradicionalna drzava. Takodje su se desavale i promjene u velicini i
organizaciji porodica. Nejednak stepen industrijskog razvoja uslovio je talas velikih migracija iz manje
industrijski razvijenih zemalja u razvijene zemlje.
 13. Informaticko drustvo

Smatra se da je zahvaljujuci primjene informacionih tehnologija u procesu proizvodnje doslo

do novih promjena u svim oblastima drustva i zivota ljudi. Kljucnu ulogu u pretvaranju industrijskog
drustva u informaticko imala je informaticka revolucija. Informaticka revolucija je uvodjenje
pametnih masina u proces proizvodnje, masina koje su sposobne da primaju informacije, I da ih
pretvaraju u drugi oblik I da se spajaju sa drugim masinama u jedinstveni proizvodni sistem.
Najznacajnije promjene do kojih je doslo u ovoj revoluciji jesu promjene u nacinu proizvodnje I
uspostavljanje fleksibilne automatizacije, dominacija ekonomije unanja u privrednom zivotu,
uspostavljanje globalne ekonomije I proces globalizacije u modernom drustvu. Ova revolucija za
sobom vodi I pojavu novih ekonomija poput racunarstva, softvera I telekomunikacije, koje zavise od
sajber radnika tj. “belih kragni”. Ovi radnici su zaposleni u zanimanjima poput web dizajna, analize
podataka, pisanja softvera I sl, te provode najveci dio dana ispred racunara I rade u okruzenju koje
nije hijerarhijski organizovano.

14. Uticaj tehnike na covjeka

Uticaj tehnike je doveo do karakternih promjena rada I promjena u njegovom sadrzaju. Tezak
fizicki rad je covjeku unistavao snagu, ljepotu I zdravlje, pa bi mnogi vec u ranim godinama izgledali
oronuli. No, tehnika je svojim usavrsavanjem u toku istorije postepeno olaksavala ljudima fizicki rad,
tako sto je pojedincu omogucila da stvori vise proizvoda nego sto mu je trebalo, s time je stvarala I
uslove da se ljudi oslobode fizickog rada I da se posvete drugim zanimanjima. U savremenom
drustvu, tehnika je skoro u potpunosti zamijenila ne samo fizicki rad ljudi, nego I obavljanje kontrolne
funkcije u procesu rada kao I mnoge druge intelektualne poslove. Masine su pretvorile radnike u
svoje mehanicke dodatke koji obavljaju neke sitne operacije koje jos nisu mehanizovane.
Kultura se dijeli na materijalnu I duhovnu, pri cemu se pod materijalnom podrazumijevaju
sredstva rada ili gradjevinski objekti, dok se pod duhovnom kulturom podrazumijeva simbolicki oblik
izrazavanja poput muzike I knjizevnosti. Iako je materijalna kultura znacajnija, ipak se duhovnoj
kulturi pridaje veci drustveni I kulturni znacaj, jer se u istoriji pod uticajem religije stvoreno shvatanje
da se duhovnost ispoljava samo u nematerijalnom vidu. A zapravo tehnika zahtijeva iste stvaralacke
sposobnosti kao I umjetnost ili knjizevnost. Ali razlika izmedju tehnike I duhovne kulture nije u
potrebnim sposobnostima, nego u svrsi I nacinu ispoljavanja sposobnosti. Tehnika je se uvijek
ispoljavala u materijalnom obliku, dok se duhovna kultura ispoljavala u obliku rijeci, nota ili simbola.
Tek u modernom dobu pokusava tehnika da uzima u obzir I estetski izgled pored funkcionalnosti.
Tehnika ipak predstavlja I materijalnu osnovu duhovne kulture, jer bez muzickih instrumenata ne bi
bilo muzike, kao sto ni bez kamera ne bi bilo filma.

15. Tehnika I covjek

Zivot ljudi je tokom velikog dijela istorije zavisio od prirodnih uslova, pa su se najcesce
naseljavali u dolinama rijeka, gdje su imali povoljne klimatske uslove I izvor hrane. Ali tehnika je
omogucila covjeku da danas bude sam gospodar uslova svog zivota I opstanka. Prije su razne zarazne
bolesti predstavljale covjeku veliku prepreku, ali zahvaljujuci lijekovima (vakcinama) I medicini su
mnoge te bolesti iz srednjeg vijeka iskorijenjene. Bez tehnike danas ni veliki gradovi ne bi mogli da
opstanu. Tehnika je jednostavno omogucila visoki zivotni standard i kvalitetan nacin zivota.Ljudi zive
u stanovima i kucama koji nisu podlezni vremenskim uslovima i posjeduju funkcionalan namjestaj, ne
moraju da se brinu za lov hrane, te moderna garderoba dovodi do izrazaja punu covjekovu ljepotu.
Takodje je tehnika omogucila dostupnost kulture i zabave i stvorila je sredstva za integraciju
covjecanstva u jednu masovnu zajednicu.
 16. Jezik i simbol

U najvecem broju slucajeva se komuniciranje ostvaruje koristeci neki jezik. Jezik je sistem
simbola, usmenih ili pisanih, koji koriste pripadnici jedne drustvene zajednice i to na relativno
standardizovan nacin, kojim se postize prenosenje znacenja. Jezikom covjek saopstava svoje misli i
osecanja drugim ljudima, cime je jezik drustvena kategorija. Jezik je jako bitan faktor drustva, posto
je osnovno sredstvo komuniciranja.Jezik ne omogucava samo razvoj i prenosenje kulture, nego i
odrazava licnost pojedinca i kulturu njegovog drustva. Jezik ima razlicite funkcije poput: informativne,
ekspresivne, imperativne i funkcije za uspostavljanje drustvenih odnosa. Sve socijalne zivotinje
komuniciraju nekom vrstom jezika, pa i ljudi su u pocetku koristili jezik koji se sastojao od primitivnih
zvukova i gestikulacija, dok se danas na Zemlji govori od 5000 do 7000 slozenih i jasno definisanih
jezika.
Simbol je nesto, sto namjerno upotrebljavamo kao izraz necega, a sta ce to biti zavisi od
drustvene grupe koja to koristi. Kada se drustvo slozi da odredjen simbol predstavlja neko znacenje ili
objekt, onda ich oni medjusobno asociraju. Osnovna razlika izmedju covjeka i ostalog zivotinjskog
svijeta je sto covjek stupa u simbolicke interakcije, sa simbolima koje covjek sam stvara. Simboli,
dakle, predstavljaju osnovne elemente svih komunikacijskih procesa i sistema i oni mogu biti: graficki,
verbalni ili reprezentativni.

17. Osnovne karakteristike i vidovi neverbalne komunikacje

Kultura se uci pocevsi od jezika, osnovnog oblika komunikacije, pa preko svih neverbalnih
nacina izrazavanja emocija i stavova. Neverbalna poruka je mocan dio komunikativnog procesa.
Neverbalna komunikacija sluzi da poboljsa socijalnu interakciju i da je regulise, te da zamjenjuje,
pojacava ili mijenja verbalnu komunikaciju. Neverbalna komunikacija je cesto snaznija, manje
kontrolisana i manje namjerna cime vise govori o osobi s kojom komunicirate, kakva su zapravo njena
osjecanja. Mozete mnogo saznati iz samog nacina govora ili polozaja tijela osobe sa kojom
komunicirate. Promjene u tonu ili visini glasa cesto ukazuju na emocionalne promjene ili sluze za
pojacavanje znacaja poruke. Tako je i cutanje potrebno govorniku da bi jasnije organizovao svoje
misli, ali predugo ili prekratko cutanje moze da prekine komunikacijski proces. Govor tijela je veoma
zanimljiva tema za izucavanje mnogim ljudima. Stvari poput pokreta i kontakta ociju moze mnogo da
oda o covjeku. Recimo, sto je veca privlacnost, to ce duze da traje pogled, ili recimo odvracanje
pogleda ukazuje na skrivanje necega ili laganje. Jedna stvar je i osmijeh, da li ste primijetili da
jednostavno razlikujete istinske i lazne osmijehe? Medjutim jedan takodje jako vazan faktor u
prenosenju znacenja poruka u komunikaciji jesu i gestovi kojima se ljudi koriste, to su pokreti rukama
ili cak i cijelim tijelom. Osnove efikasne neverbalne komunikacije su pokazivanje interesa za stranku,
otvoren stav (ne prekrstene ruke), odrzavanje kontakta ocima i postovanje licnog prostora.

18. Prvi masovni mediji i televizija kao medij

Masovni mediji obuhvataju novine, radio, televiziju, filmove, reklame, video igre, internet I sl.
Nazivaju se masovnim zato sto omogucuju komunikaciju sa velikkim brojem ljudi. Novine
predstavljaju prvo sredstvo masovnih komunikacija I nastale su kao izraz potreba gradskog
stanovnistva za informisanjem I drzave za obavjestavanjem svog stanovnistva, a drugi razlog
nastajanja novina je potreba centralistickih drzava da efikasnije upravljaju narodom. Prve novine su
se pojavile 1580. Godine u Kelnu, a postale su dnevne tek pred kraj devetnaestog vijeka. Vise od pola
vijeka su dnevne novine bile glavno sredstvo u komunikaciji sa velikim brojem citalaca, ali uticaj
stampe je poceo da slabi sa razvojem televizije. Televizija danas predstavlja najznacajnije sredstvo
masovnih komunikacija. Televizija spaja u sebi osobine radija, novina I filma kao sredstava
komunikacije. Televizija posjeduje mogucnosti, zahvaljujuci vjestackih satelita, da direktno emituje
svoje slike do svih dijelova svijeta, sto je jako bitna osobina.
 19. Pojam masovne kulture I uzroci nastanka masovne kulture

Masovna kultura je oblik kulture koja se javlja u savremenim industrijskim drustvima. Od

samog svog nastanka izaziva paznju naucnika i javnosti. Masovna kultura je komercijalna kultura koju
oblikuju kompanije prema pravilima trzisne logike. Ona je namijenjena ukusu i potrebama sirokih
masa i nema znacajnije umjetnicke vrijednosti. Osnovni cilj masovne kulture nije stvaranje djela
visoke umjetnicke vrijednosti, vec stvaranje djela koja ce se dopasti masama, koja ce biti kupljena
potrosena. Nivo kulture sirokih masa je nizak, pa zato i ne zahtijevaju visoki nivo kulture. Otuda
masovna kultura tezi da reprodukuje ono sto je svakodnevno, ono sto je originalno pretvara u
stereotim i ono sto je neponovljivo u serijsku proizvodnju. U okviru masovne kulture razlikuju se kic i
sund kao umjetnicki najnizi dijelovi masovne kulture. Kic je stereotipican nacin izrazavanja pojava.
Drustveni uzroci nastanka masovne kulture su:

a) Brz industrijski i tehnoloski razvoj i povecanje slobodnog vremena zaposlenih – Brz

industrijski razvoj doveo je do seobe ljudi sa sela u gradove. Automatizacija i serijska
proizvodnja uslovile su smanjenje radnog vremena i povecanje slobodnog vremena sto je
ljudima postao problem. Ljudi najcesce svoje slobodno vrijeme provode na otudjeni nacin
pa su trazili zabavu i zaborav dosadnog dana.
b) Podredjivanje kulture logici profita -
c) Pojava sredstava masovnih komunikacija

20. Teorije o medijima

Jirgen Habermas, njemacki sociolog, smatra da sredstva komunikacija imaju znacajnu ulogu u
stvaranju javnog misljenja, sto podrazumijeva formiranje i javno izjasnjavanje stavova o znacajnim
drustvenim, politickim i kulturnim problemima. Habermas smatra da savremena sredstva masovnih
komunikacija nisu ispunila ocekivanja u pogledu razvoja demokratije iako su za to imala tehnicke
mogucnosti. Demokratiju je potisnula industrija kulture, a sredstva masovnih komunikacije, umjesto
da postanu sredstvo demokratizacije, postala su sredstvo manipulacije ljudima i idejama. Po njemu
sredstva masovnih komunikacija ugl sluze da se stvori privid demokratije.
Zan Bodrijar, francuski autor, smatra da je djelovanje modernih masovnih komunikacija
sasvim drugacije i dublje od dejstva bilo kog drugog faktora. Televizija, po Bodrijaru, nije samo
sredstvo predstavljanja zivota i svijeta vec sredstvo koje odresjuje i konstruise zivot i svijet. Bodrijar
smatra da se u modernom dobu stvara jedna nova realnost ili hiper-realnost, koju cini mjesavina
ponasanja ljudi i slika koju daju mediji. Ljudi ne kupuju proizvode sa realnim osobinama, vec
proizvode sa osobinama koje im pridaje televizija, isto tako nijedan americki politicar ne moze
pobijediti ako se ne pojavljuje stalno na televiziji.
Dzon Tompson polazi od radova Habermasa i nastoji u svojoj teoriji da kriticki izlozi odnos
izmedju medija i razvoja modernog drusvta. Tompson smatra da su mediji od pojave najranijih oblika
stampe pa do pojave elektronskih medija igrali veoma vaznu ulogu u stvaranju i razvoju modernih
institucija. Po njemu mediji nisu samo izvor manipulacije, nego da nas mediji snabdijevaju i velikim
brojem vaznih informacija o drustvenim dogadjajima. Njegova teorija razlikuje 3 vrste interakcija:

a) Neposrednu
b) posredovanu medijsku
c) posredovanu kvazi-medijsku interakciju

Prva dva tipa interakcije, po Tompsonu, su dijaloska, jer pojedinci neposredno komuniciraju,
dok je treci tip monoloska interakcija, posto oni koji gledaju televiziju nemaju mogucnost interakcije
sa onima koji im upucuju poruke putem televizijie.