Mortimer J. Adier, Charles Van Doren PHUONG PHAP BOC SACH, Tac pham kinh dién vé cach doc sach théng minh (Tai ban ldn thi 2) Hai Nhi dich NHA XUAT BAN LAO BONG - XA HOI Spalghabooks”HOW TO READ A BOOK Copyright 1940 by Mortimer J. Adler Renewed 1967 by Mortimer J. Adler Copyright © 1972 by Mortimer J. Adler and Charles Van Doren All Rights Reserved. Published by arrangement with the original publisher, Touchstone, a Division of Simon & Schuster, Inc. PHUONG PHAP BQC SACH HIEU QUA Ban quy€n ting Viét © Cong ty Cé phn Sach Alpha Kbéng phn nao trong xuat ban pham nay duge phép sao chép hay phat hanh duéi bat kj hinh thite hoe phuong tign nao ma khéng co swcho phép trude bang vin ban cita Cong ty Cé phn Sich Alpha. Ching téi luén mong muda nhan duge nhimg y kién dong gop cha quy vi) doc gia dé sch ngay cng hoan thién hon. Gop J vé sich, lin hé vé ban thao va ban dich: publication@alphabooks.vn. : Lién hg hep tac vé ndi dung s6: ebook@alphabooks.vn Lién hé hop tac xuat ban & truyén théng trén sich: project@alphabooks.m. Lién hé dich vy tu van, dai dién & giao dich ban quyén: copyright@alphabooks.vnLOI GIOI THIEU (cho ban tiéng Viet) Nhiing bac vi nhan hay nhiing nguéi thanh dat nhat déu noi rang mot trong nhiing yéu t6 cé vai trd quan trong trong viéc dinh hinh va phat trién tu duy cia ho la viéc doc sach. Trong thoi dai bang né théng tin hién nay, théi gian con ngwéi danh cho viéc doc sach cang it hon truéc va ngay cang cé nhiéu déc gid cam thay lung tung khong biét la chon thé nao tréc mét khoi luong sach, bao khéng 16 duoc xudt ban hang ngay, thi phuong phap doc sach cang tré nén can thiét. Phuong phdp doc sdch hiéu qua! cua tac gia Mortimer J. Adler va Chales Van Doren chinh 1a giai phap gi ban Iya chon va doc séch nhanh nhét, hiéu qua nhat. Duge xuat ban lin dau tién nam 1940, ngay lap titc, Phuong Phdp doc sdch hiéu qué da tro thanh mot trong nhétng cu6n sdch ban chay nhat va duy tri vj tri dé trong suét hon mét nam. Tac pham da dug dich ra rat nhiéu thy tiéng ' Tén sich géc la How to read a book, trong lan xuat ban dau tién Alpha Book da dat tén sach la Doc séch nhu mst nghé thudt.| | ! 6| PRUGNG PHAP BQC SACH HIEU QUA nhu Phap, Thuy Dién, Dic, Tay Ban Nha, Italia va bay gid 1a Viet Nam. Phuong phap doc sdch hiéu qua hudéng dan ban cac cap do doc khac nhau: tt phuong phap doc so cap, qua viéc doc lust cé hé théng va doc ky luGng, dén day nhanh téc dé doc. Tac pham cing gittp ban thay chinh xdc dau la cach doc sach dich thyc, cing nhiing gia tri va nhting niém vui ma né mang lai. Cudén sach cé tinh téng hop va bao quat cao, nhung cting rat cu thé, hau ich voi moi déc gia, bat ké o thoi dai nao va cho thé Jogi vin ban nao. Vi thé, ngay cd khi ban 1a mét ngudi luén ban ron va hay gap vu6ng mac vdi viéc doc sach, hay thi tim loi giai trong Phuong phdp doc sdch hiéu qua, biét dau ban sé thay d6i quan diém cua minh. Decartes tiing ndi: “Doc sach 14 dugc tro chuyén véi nhiing ngudi thanh dat nhat cua nhiing thé ky da qua.” Trong khi & Viét Nam cé rat ft nhéing cuén sach huéng dan ky nang, nhat la ky nang doc, thi Phuong phdp doc séch hiéu qué chinh 14 mon qua tuyét voi danh cho nhiing ngudi say mé doc sch va mu6n kham pha thé gidi tri thic bao la két dong trong tiing cuén sch, véi mét phuong phap doc khoa hoc cé lé chua tiing dugc day 6 bat cif trudng dp nao tai Viet Nam. Xin tran trong gidi thiéu cing ban doc! CONG TY SACH ALPHAMUC LUC LOE MO GU. eccescccceceescceeesnsevesseseesensercunessetsesnessesesesees 9 oO fF WH = ownn ®D PHAN 1 CAC PHU'ONG DIEN DOC SACH Doc sach va nghé thuat doc sach.............0. 13 Cac cap d6 doc Cp d6 doc dau tian - Doc so cap. CAp d6 doc thr hai - Doc kiém soat.............. 37 Cach tre thanh mét déc gid yéu cau cao....... 53 PHAN 2 CAP BO DQC THIEF BA - BOC PHAN TICH Phan loai mét cU6N SACh oo... eceeeeeeeeeeetteee 68 “Chup X-quang” mét cuén SACH oe eee 83 Théng nhat cac thuat ngt voi tac gia ae dinh théng diép ctia tac gia.8 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA 10 va ra nhieng Idi phé binh hop IK........--.-- 142 11. Béng y hay phan déi voi tac gid... 154 12. Nhieng phurong tién tro gitip viéc doc.......... 168 PHAN 3 TIEP CAN NHU'NG THE LOAI SACH KHAC NHAU 13. oc sach thuc hanh........... ee 192 14 oc tac phdm van hoe gid tudng.................204 15 Nhitng goi y khi doc truyén, kich va tho ...... 216 16 oc tac phdm lich sv. 17. Boc sach khoa hoc va toan hoc... 262 18 Doc sAch tri6t hOG oe ee eee ATS 19 Doc sach Khoa hoc x4 NGI... reese 306 PHAN 4 MUC DICH CAO NHAT CUA VIEC DOC SACH 20 Cp dé doc thir tw - Doc déng chu dé......... 317 21 Doc sach va su phat tién tri tué 351LOI MO DAU huong phdp doc sdch hiéu qud dugc xuat ban lan dau nam 1940. Cuén sdch nhanh chong tro thanh mét trong nhiing cuén ban chay nhat suét hon mét nam véi sé ligng phat hanh lén. Sach da dugc dich ra nhiéu thit tiéng khac nhau nhu Phap, Thuy Dién, Dic, ‘Tay Ban Nha va Italia. Viéc tai ban cuén sach nay nham phuc vu déc gia ngay nay xuat phat tiv nhiing thay déi trong x4 héi hang chuc nam qua, va nhiing thay doi trong chinh dé tai cudn sach. Ngay nay, ty 1é hoc sinh vao dai hoc ngay cang tang, phan Idén dan s6 déu biét doc, biét viét. Khéng chi doc tiéu thuyét, ngudi ta con doc sdch khoa hoc. Nhiéu chuyén gia gido duc thtta nhan viéc day cach doc cho tré em — hiéu theo c4ch co ban nhat cia ti “doc” — 1a van dé rat quan trong. Nhiéu ngwoi lén cing cam thay hap dan, muén tham gia vao cac khoa hoc doc cap téc nham gitp ho hiéu nhiéu hon nhiing gi minh doc, cing nhu ting téc dé doc.10 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA | Tuy nhién, van con cé nhiing diéu chua thay déi. Mét trong s6 do 1a mong ude cua déc gia muén dugc doc nhiéu tai liéu khac nhau, véi t6c dé khac nhau va mic d6 khac nhau. Pascal da tting noi: “Khi ta doc qua nhanh hay qua cham, ta chang hiéu gi ca.” Cuén Phuong phdp doc sdch hiéu qua sé giup ban gidi quyét van dé nay thong qua cac cap dé doc. Trong jan xuat ban truéc, toi khong dé cap dén, hoac dé cép khong thoéa ding nhiéu néi dung nhu: nhiing quan diém mdi vé cach hoc doc, sy phan tich toan dién va chat ché hon vé nghé thuat doc day phtic tap, 4p dung linh hoat cdc nguyén tac co ban trong cac cach doc khac nhau, viée phat hién va hinh thanh nhitng quy tac doc s4ch mdi... Trong lan tai ban nay, tat ca nhiing diéu trén sé duge dién gidi thau d4o hon. M6t nam sau khi cuén Phuong phdp doc sdch hiéu qué ra adi, c6 mot tac phdm tuong tu mang tén Cach doc hai cuén sdch (How to Read Two Books) cing dugc xuat ban. Déng thdi, Gido su I. A. Richards da viét mét loat chuyén luaén voi tiu dé Cach doc mét trang sdch (How to Read a Page). Nhiing van dé vé viéc doc duoc néu 6 hai tac phém trén déu dugc tdi ban luan sau sac trong cudn sdch tai ban nay, nhat 1a van dé lam c4ch nao doc mét s6 sch lién quan dén nhau dé nam duge nhiing yéu té bé sung, hay mau thudn vé cing mét cha dé.Loi mé dd (AV Bén canh do, cuén Phuong phdp doc sdch higu qua tai ban lan nay con nhén manh vé nghé thuat doc, va nhiing quan diém vé nhu cau dat dugc cdc cép dé cao hon trong nghé thuat doc — hai van dé chua duge ndi dén, hoac chi ndi so qua trong nguyén ban. Hay so sanh muc luc hai cu6n sach véi nhau, ban sé thay nhiing diém mdi, diém khac biét gitta chung. Trong qué trinh c4p nhat, viét lai va chinh sta cudn sach nay, t6i da nhan duoc su céng tac ca Charles Van Doren — déng nghiép cua tdi tai Vien Nghién cutu Triét hoc. Téi rat biét on Van Doren vé nhiing dong gop cia anh danh cho cuén sach. Ching tdi cing muén bay té long biét on sau sac déi véi nhiing loi phé binh cé tinh xay dung, su huéng dan va giup dé cua Arthur L. H. Rubin — ngudi ban da thuyét phuc ching téi dua ra nhiing thay déi quan trong, khién cho cuén sach nay khac han vdi nguyén ban, tré thanh mét cudn sch hay hon, hiju ich hon. Mortimer J. ADLERPHAN I CAC PHUONG DIEN DOC SACH1 Doc sach va nghé thuat doc sach uén sdch nay danh cho tat ca nhiing nguéi say mé doc sach. Dac biét, né danh cho nhiing ai doc sach véi muc dich chink la mé réng tam hiéu biét. Ngay nay, c6 ¥ kién cho rang viéc doc sach khéng cn thiét nhu truéc. Dai phat thanh va truyén hinh da thay thé hau hét cdc chiic nang ctta sdch bdo. Trén thuc té, truyén hinh da thuc hién rat tét vai tro truyén tai théng tin bang hinh anh, co tac déng tich cuc déi voi ngudi xem. Dai phat thanh cting dong vai trd quan trong trong viéc cung cap théng tin khi ching ta dang ban lam cdc céng viéc khac, do dé gitp ching ta tiét kiém dugc nhiéu théi gian. Nhung liéu sy ra ddi cha cac phuong tién truyén thong hién dai nhuw trén thyc chat cé gitp con ngwdi hiéu biét thém nhiéu vé thé gidi xung quanh khéng?if \ i { 14 | PHUGNG PHAP DOC SACH HIEU QUA Phan tich ky, ta sé thay khan gia xemstruyén hinh, thinh gia nghe dai, va doc gia cua cdc loai bao chi duge cung cap mot mé tong hop cac yéu té tit cdc dia liéu va con s6 thic, dén nhiing théng tin da dugc chon loc ky cang. Tat ca nhim giip ho dé dang “quyét dinh” ma khéng t6n nhiéu céng stic. Ho dua vaio dau minh mot chinh kién giéng nh dua mét bang cassette vao trong may cassette. Sau dé, ho chi nhan nut va “phat lai” chinh kién dé khi nao thay thich hgp. Nhu vay, ho da hanh déng ma khéng cn phai suy nghi. Boe sach tich cuc Trong phan nay, ching tdi sé dé cap dén viéc phat trién ky nang doc sach. Nhung néu nhiing quy tac cha vide doc sach dugc tuan tha va rén Tuyén thi van cé thé 4p dung cho bat ky loai tai ligu nao khac nhw bao, tap chi, to roi, luan van, hay tham chi ca nhiing muc quang cdo. “Doc” bat ky dudi hinh thifc nao cting 1a mét hoat dong. Vi thé, cho di ban doc cai gi, it nhiéu cting cén cé tinh tich cuc. Ngudi ta khong thé doc hoan toan thu d6éng, nghia 1a doc ma mat khéng di chuyén, va dau 6c thi mo mang. Ching t6i chi ra su tuong phan gitta doc tich cyc va doc thu dong nham hudng moi ngudi cha y dén mot thuc té 1a viéc doc ft nhiéu déu phai tich cyc va cang doc tich cyc, cang co hiéu qua.Cac phuong dién doc sach | 15 Mot déc gid sé doc tét hon mét déc gia khac néu nguéi dé thyc hién nhiéu hoat dong hon, va c6é gang nhiéu hon. Ngudi dé sé doc tét hon néu ho doi hoi nhiéu hon 6 ban thin, va ndi dung ho dang doc. Nhiéu nguéi cho rang doc va nghe hoan toan bi dong so véi viét va ndi. Nguoi viét hodc néi déu phai cé gang, khéng it thi nhiéu, nhung ngudi doc hay nghe thi chang phai lam gi. Nguoi ta ciing cho rang doc va nghe 1a hoat déng thu nhan théng tin ty mét ai dé dang tich cuc truyén gtti thong tin. Sé ]a sai lam khi coi viéc tiép nhan théng tin giéng nhu bi mét cai tat, hoac nhan mét gia san hay m6t léi phan quyét cia toa an. Ngugc lai, doc gia hay thinh gia gidng ngudi bat bong trong mén béng chay nhiéu hon. Bat bong 1a mét hoat dong giéng nhu ném bong, hay daénh bong. Nguéi ném bong hay danh bong chinh la ngudi gui théng tin theo nghia la hanh dong cua ho khién qua béng chuyén déng. Ngudi bat bong 1a ngusi tiép nhan thong tin theo nghia la hanh déng cia ho lam qua bong ditng lai. Du hanh déng khac nhau nhung ca ngudi ném va ngudi bat déu rat cht dong. Vat thu déng chi cé thé la qua bong v6 tri bi diéu khién dé chuyén dong va ding lai. So sanh vai viéc viét va doc, ta sé thay noi dung viét va doc cing nhu qua bong — la thi bi dong chung cho ca hai hoat déng bat dau va két thac mot qué trinh nao do.16 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA So sanh sau hon, ban sé thay nghé thuat bat béng 1a ky nang bat dugc bong ném di theo nhiéu cach (ném nhanh theo duéng vong cung, ném xody theo dung zic-zic). Nghé thuat doc cing twong ty — 1a ky ning tiép nhan cac loai théng tin cang hiéu qua cang tét. Diéu dang chu y la thanh cong cia ngudi ném bong va bat bong tuy thuéc mic dé phédi hop giifa hai bén. Moi quan hé gitta ngw6i viét va ngudi doc cing nhu vay. Giao tiép gidia ngudi viét va ngwoi doc chi thanh céng khi nhting gi ngwéi viét mudén chuyén tai cé thé di vao long doc gid. Mét sé ngudi viét cé kha ning kiém soat rat tot — ho biét r6 diéu minh muén viét, va chuyén tai chang rat chinh xdc. Ngugc lai, cing cé nhting ngudi viét lon xn, khéng kiém soat dugc. Doc mét bai viét, ngudi doc cé thé tiép nhan mét lugng théng tin it hay nhiéu, toan bé hay chi mét phan, phy thudc vao mite dé hoat déng ma ho be ra trong qua trinh doc va ky nang diéu khién cdc hoat déng tri 6c lién quan. Vay doc tich cuc la nhu thé nao? Cau héi nay sé duoc nhac dén nhiéu lan trong ca cuén sch. Dén day, ban chi can hiéu rang néu cang doc mét tai liéu, ngwéi nay sé doc hiéu qua hon ngudi kia nhé doc tich cuc hon va thuc hién cac hoat déng cé lién quan tai tinh hon, Tm lai, doc la mét hoat déng phiic tap, bao gmCac phuong dién doc sich \17 nhiéu hoat déng tach biét. Ai thyc hién nhiéu hoat dong hon sé doc tét hon. Muc tiéu cla viéc doc sAch: Doc dé ldy thong tin va doc dé hiéu biét Khi doc mét cuén sich, ban cé thé hiéu r6 moi diéu tac gia trinh bay hodc khong hiéu gi ca. Nhung ngay ca khi ban hiéu, nghia la ban co dugc théng tin, chua han la ban da hiéu biét thém. Néu ban hiéu ro rang tl dau dén cudi, tic 1a ban va tdc gia cé cing suy nghi. Trong trudng hop ban khéng hiéu r6 cuén sdch noi gi, hay chi hiéu 6 mot mtfc d6 nao do, nhung biét rang cuén séch ngu y nhiéu hon nhiing gi ban hiéu, ham chia nhiing diéu lam tang su hiéu biét cia ban. Khi dé ban sé lam gi? Ban cé thé mang cuén sach dén nho nguéi nao hiéu ré hon minh (mét ngudi that hoac tim doc mét cuén sach khac) giai thich nhiing vudng mic. Hoac ban co thé mac dinh rang hiéu nhu thé a da, va kh6éng can quan tam dén nhiing gi viiot qua tam hiéu biét. Ca hai cach giai quyét vin dé trén déu cho thay ban da khong thuc hién dung yéu cau cuén sach dua ra vé viéc doc. Ban chi cé thé doc sdch theo mét cach duy nhat — tu doc ma khéng c4n su tro gitp nao tt bén ngoai. Bang nang luc, tri tué cla minh, ban phai tim cach lam sang to nhiing con chit trudc mat sao cho ti ché hiéustiate uAosierstr 18 | PHUONG PHAP BOC SACH HI£U QUA it, ban dan hiéu nhiéu hon. Su tién b6 ban dat dude qua qué trinh van dung tri 6c, dao sau suy nghi duge goi la doc cé ky nang. Day 1a cach doc nhiing cuén sach thach thic kha ning hiéu r6 van dé cua ban. Nhu vay, cé thé tam dinh nghia Phuong phdp doc sdch hiéu qua Ja qua trinh van dung tri 6c cha con ngwoi dé suy ngam vé nhting con chi, ma khéng cé bat cit su tro . gitp nao ti bén ngoai. Nho do, tri tué cia ban dugc nang lén mét tém cao mdi, tt hiéu it dén hiéu nhiéu hon. R6 rang, day la mot kiéu doc sach tich cuc, trong dé khéng chi co nhiéu hoat dong, ma con cé nhiéu ky nang tién hanh cac hoat dong can thiét khdc nhau. Déng théi, cach doc nay ciing cho thay cé rat nhiéu diéu dang dé doc va cén phai doc theo c4ch nay nhung lai thudng bi coi la khé doc va chi danh cho nhting déc gia gidi. Su khac biét gitta doc dé lay théng tin va doc dé hiéu biét con phic tap hon. Khi ta doc bao, tap chi, hay bat cit loai tai ligu ndo ma hoan toan hiéu ngay duoc bing ky nang va trinh dé cia minh, thi nhtng digu dé co thé tang thém lugng théng tin cho chung ta, nhung khéng thé cai thién kha nang am hiéu vi mtic dé hiéu truéc va sau khi doc van bang nhau. Day [a doc dé lay théng tin. Khi m6t ngudi cé gang doc mét thu gi dé ma ban dau ho khéng hiéu thau déo, thi cé thé chinh thi do séCac phuong dién doc sdch | 19 lam tang kha nang hiéu biét cha ngudi doc. Néu khong cé sy mat can bang trong chuyén tai van dé gitta tac gid va déc gia, thi con nguéi khéng bao gid hoc hoi lan nhau dude. O day, tu “hoc” nghia la hiéu biét thém, chit khéng phai nhé thém nhiing thong tin dé hiéu giéng nhu cdc théng tin ban da co. Mot ngwoi co trinh dé khéng gap kho khan gi trong viéc thu thap théng tin moi qua qua trinh doc, néu cac di kién dé giéng nhiing gi anh ta da biét. Vi du, mét nguoi biét va am hiéu mét sé dit kién vé lich sé nuéc My theo mot luéng tu tudng nao dé cé thé dé dang doc dé thu thap thém théng tin va van hiéu théng tin theo cach tuong tu. Nhung gia stv anh ta doc mot cuén sach lich st, trong dé dua ra mét ludng tu tung mdi, mang tinh kham pha hon, va tim cach dé hiéu bang dugc, tic 1a anh ta doc dé hiéu biét, chit khéng chi lay thong tin. Ro rang, ngui dé da nang minh lén nhé chinh hoat dong cia ban than, mac du cé su gitip dé gian tiép ciia tac gid — ngudi da mang dén diéu gi dé dé day cho ngudi doc. Cach doc dé hiéu xay ra voi hai diéu kién. Mét 1a, co su chénh léch ban dau trong mifc dé hiéu. Tac gia chac chan phai hiéu nhiéu hon doc gia, va sch cta ho phai chuyén tai nhiing hiéu biét ho cé nhung déc gia khéng cé, Hai la, déc gia phai cd kha nang vuot qua su chénh léch nay it hay nhiéu. Tuy hiém khi déc gia hiéu duoc hoan toan nhung luén hiéu gan bang tac gia. Khi20 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA dat duoc su can bing, nghia la dat duge sy ro rang trong théng tin. Tém lai, ta chi co thé hoc tv nhiing ngudi gidi hon minh. Ta phai biét ho 18 ai, va lam cach nao dé hoc hdi ho. Nhung tat ca chiing ta déu cé thé hoc cach doc hiéu qua hon, dé hiéu biét hon bang chinh né lyc cha ban than. Néu ban hoc cach doc dé, thi viéc doc lay ” thong tin sé tu dién ra ma khéng can ban quan tam. Tat nhién, ngoai viéc thu thap théng tin va tang tam hiéu biét, viéc doc sich con nhim muc tiéu doc dé gidi tri. Nhung trong’ cuén sach nay, chung téi khéng qua quan tam dén van dé doc dé gidi tri. Day 1a kiéu doc it doi hdi nhat, va yéu cau it né hc nhat. Hon ntia, hinh thitc doc nay khéng tuan theo quy tac nao. Bat ky ai biét doc déu cé thé doc dé giai trinéu muén. Trén thuc té, néu ngudi ta doc mét cuén sach dé ting cuéng hiéu biét, hay co thém théng tin, thi cing 6 thé doc cuén do dé giai tri. Nhung ngugc lai, khéng phai moi cuén sach phuc vu viée doc dé gidi tri cé thé dung dé doc nham tang thém hiéu biét. Doc la hoc: Su khac biét gitra hoc théng qua giang day va hoc théng qua kham pha Thu thap thém théng tin chinh la hoc hoi. Hiéu hon nhiing gi trudéc day ban chua hiéu cting la hoc héi. Nhung cé su khac biét quan trong giifa hai hinh thiic hoc tap nay.Cac phutong ditn doc sich | 21 Dugc cung cap théng tin don gian 1a biét mét diéu gi do dung. Dugc mé mang tam hiéu biét Ia biét thém ban chat vin dé 1a gi: Tai sao dung, tai sao sai, mdi quan hé cia van dé do véi cac dit kién khac,... Hay lién hé véi kha nang nho mét diéu va kha nang phan tich diéu d6. Néu ban nhé nhiing gi mét tac gia noi, nghia la da hoc dugc diéu gi do khi doc tac phim cia nguéi dé. Néu nhiing gi tac gia do noi dung, thi ban da hoc duge diéu gi dé vé thé gidi nay. Nhung diéu ban hoc duoc [a mét d& kién vé cuén sach, hay mét di kién vé thé gidi? Néu chi sit dung tri nhé, ban sé khéng thu thap thém duoc gi ngoai théng tin, nén chua dugc khai sing. Ban chi dugc khai sang khi nao biét tac gid cé ngu ¥ gi, va tai sao lai ndi nhu vay, chi khéng chi biét tac gia ndi gi. Montaigne (1533-1592) - mét trong nhiing tac gia cé anh huéng nhat trong phong trao Phuc hung 6 Phap ~ ting néi “Sy ngu dét so dang lam can duong kién thitc. Sy ngu dét cia ngudi cé hoc di theo sau kién thi.” Su ngu dét thif nhat la cha nhiing nguéi mu chi, nén khéng thé doc duoc. Sy ngu dét thit hai 1a cua nhiing nguoi da hiéu sai nhiéu cu6n sach. Xwa nay luén cé nhiing ngudi biét cht nhung van ngu dét, doc rat nhiéu nhung chang hiéu gi. Dé tranh sai lam cho rang doc nhiéu déng nghia véi doc hiéu qua, chung ta phai phan biét cdc cdch hoc. Su22 | PHUONG PHAP BOC SACH HIEU QUA phan biét nay cé mdi lién quan mat thiét vdi toan bé van dé doc, va méi quan hé cia viéc doc véi gido duc néi chung. Trong lich st gido duc, loai nguéi thuong phan biét giita viéc hoc cé su huéng dan va hoc bing su kham pha. Sy huéng din dién ra khi mét ngudi day mét nguéi khac théng qua l6i ndi hay bai viét. Tuy nhién, ” chung ta cé thé thu thap kién thie ma khéng cdn phai cé ngudi khac day. Dé 1a hoc bang su kham pha, tifc la hoc thong qua nghién citu, tim toi, phan anh. Hoc bang kham pha so véi hoc cé su hudéng din cing giéng hoc khéng cé gido vién so vdi hoc cé gido vién chi bao. Trong ca hai trudng hop, hoat dong hoc dién ra trong ban than ngudi hoc. Sé la sai lam néu cho rang hoc bang kham pha la cach hoc chu dong, con hoc nho huéng din Ia cach hoc bi d6éng. Khéng cé cach hoc nao 1a bj déng, cing nhu khong cé cach doc nao la khéng cha dong. Trén thu té, cé mét cach goi khadc déi véi hoc nhé huéng din. Dé la kham pha cé su tro gitip. Cho da gido vién cé thé gitip hoc sinh bang nhiéu cdch, nhung chinh hoc sinh la nguéi i pha hoc. Néu cac em hoc that su, kién thifc cua cdc em sé tang lén. Su khac biét gitta hoc cé huéng dan va hoc bang su kham pha chinh 1a sy khic biét vé tai ligu ma ngwoi hoc ding. Dudéi su huéng dan ca gido vién, ngudi hocCac phuong ditn doc sdch | 23 hanh déng theo nhiing gi minh dugc truyén dat. Viéc hoc duge thuc hién thong qua ngén ty dudi dang viét hay ndi, va théng qua viéc doc va nghe. Ban nén luu y dén méi quan hé mt thiét gitta doc va nghe. Khong nén cho rang doc va nghe déu cing la nghé thuat cha viéc dugc chi day. Khi nguéi hoc bat dau hoc ma khéng cé sy tro gitp, viéc hoc sé dién ra ty nhién, chu khéng phai bang ngén tu, cau chit. Cac quy tac cta viéc hoc nhu vay tao nén nghé thuat cua su kham pha khéng cé tro gitip. Lién hé vdi viéc doc, co thé ndi kham pha khong cé tro gitp 1a nghé thuat doc mét cach ty nhién va doi thuong. Con kham pha cé trg gitp (huéng din) la nghé thuat doc va hoc tt ngén tw. Khi doc va nghe, ching ta phai suy nghi, cting giéng nhw viéc phai suy nghi trong khi nghién cttu. Tat nhién hai c4ch suy nghi 1a khac nhau. Nhiéu ngwéi cho rang viéc suy nghi lién quan nhiéu dén hoc bang kham pha khéng cé trg gitip hon la hoc cé huéng dan. Ly do la vi doc va nghe khéng c4n nhiéu né hc. Cé 1é ciing ding néu ndi rang khi doc dé lay théng tin hodc giai tri, ban sé it phai suy nghi hon so vdi doc dé kham pha diéu gi do. Suy nghi chi 1a mét phan cua viéc hoc. Ngudi ta con phai van dung cdc gidc quan va tri tuéng tugng dé quan sat, nhd, va hinh dung ra nhiing gi khong quan sat duoc. Cac hoat déng nay cé vai trd rat quan trong trong qua trinh kham pha doc lap. Vi du, thi si phai24| PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA dang tri twéng tugng dé lam tho, nhung ngudi doc khong can phai tuéng tugng dé doc bai tho dé. Tom lai, nghé thuat doc bao ham tat ca cac ky nang cia nghé thuat kham pha doc Jap: su sac sao trong quan sat, tri nhé tuén hién hitu, tri tung tugng phong phi, va tri tué dugc rén luyén dé phan tich va phan anh. Nghe la hoc tu mot ngudi thay hién hitu. Doc la hoc * ti mét ngwéi thay ving mat. Néu ban héi mét ngudi thay cé mat, thay gido sé tra loi ban. Néu ban chwa hiéu cAu tra loi, thi cé thé hoi lai ma khong can suy nghi. Nhung néu ban héi mét cuén sach, ban phai tw tra loi cau hdi, tic la phai tu suy nghi va phan tich. Tat nhién noi nhu trén khéng cé nghia 1a néu ngudi thay hién hiiu tra loi cau hoi cia ban, thi ban khéng con gi dé lam. Diéu nay chi co thé xay ra doi véi cau héi don thuan vé dw kién. Con néu ban caén mét [di giai thich, ban phai suy nghi dé hiéu dugc loi gidi thich do. Trong truGng hoc, hoc sinh doc cdc loai sch khd thuong cé su gitp dé, huwéng dan cua gido vién. Nhung d6éi voi nhiing ngudi khong di hoc va nhiing ngudi doc sach tu nguyén, thi viéc hoc lau dai chi yéu dya vio doc séch ma khong co gido vién tro gitp. Vi thé, néu quyét tam theo dudi viéc hoc tap va kham pha, ban phai biét c4ch dé sdch day minh hiéu qua. Day chinh la muc tiéu cha dao cia cu6n sach nay.2 Cac cap dé doc M uc tiéu ma déc gia tim kiém khi doc sach — giai tri, lay théng tin hay dé hiéu r6 - quyét dinh cach doc cha ho. Hiéu qua ctia viéc doc duge xdc dinh théng qua mite dé né luc, va nhitng ky nang doc cia déc gia. Quy luat chung la né Ive cang nhiéu, hiéu qua cang cao. Viéc doc sdch, giéng nhu ty kham pha, chinh ]a hoc ma khéng cé thay gido. Ching ta chi cd thé thanh cong néu biét cach thuc hién. Trong chuong nay, ching téi sé dé cap nhiing vin dé lién quan dén cac cap dé doc. Truéc khi muén cé nhiing chuyén bién hiéu qua trong ky nang doc, ban phai hiéu dugc su khdc nhau gitta cdc cap do. Cé bén cap dé doc. Ching téi ding tir “cap dé” thay cho “loai” vi cac loai thi khdc han nhau, trong khi cap dé phan thanh cap dé cao, cap dé thap. Do do, cdc cap d6 cta viéc doc mang tinh tich luy. Cap d6 dau tién khong26 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA bj cdp dé thir hai lan at. Tuong tu, cap dé hai khéng bi cap d6 ba che mat, va cap dé ba khéng bi cap dé b6én lan luét. Cap dé b6n cing 1a cap dé cao nhat trong qua trinh doc, bao ham tat ca cdc c4p dé khac. Ching téi goi cap dé doc dau tién 14 doc so cap, hay doc so dang, doc co ban, doc khéi dau. Cach goi nao cting chi ra rang khi déc gia da nam viing cap dé nay, ho da tt’ ché khéng biét chit tré thanh biét chi, it nhat 1a 6 giai doan dau tién. Khi thanh thao cap d6 nay, nguoi ta hoc duoc nhiing diéu co ban nhat trong Nghé thudt doc sdch (The Art of reading), dude dao tao co ban vé cdc ky ning doc dau tién. Cap dé doc nay thuéng dugc day cho hoc sinh tiéu hoc. Khi bat dau hoc doc, ngudi ta hoc cach nhan biét ting tu trén trang sach. Vi du, cdc em hoc sinh lép mét nhin thay mét tap hop cdc dau hiéu mau den trén nén gidy trang, cdc dau hiéu dé cé nghia la “Con méo ngéi trén chiéc ma”. Nhung vi mdi hec dec nén céc em khong that su quan tam liéu méo cé ngéi trén ma that khéng, hay diéu nay 4m chi gi vé méo, ma va thé gidi xung quanh. Cac em chi dé y dén ng6n ngit ma tac gia dang ding. 3 cip dé mot, cau hoi dat ra cho ngudi doc la “Cau dé y ndi gi?”. Day cé thé duge xem 1a mot cau hoi phuc tap va héc bua. Nhung o day, chung tdi chi dé cap dén y nghia don gian nhat cia nd. Trong cép dé doc nay, cé mét s6 van dé ma ngay ca khi ching ta <6Cac phuong dién doc sach | 27 kha nang doc rat tét van phai m&t nhiéu céng stic dé xtt ly. Vi du, khi muén doc mot tai liéu dugc viét bang tiéng nude ngoai ma ta khéng thao lam, né luc dau tién cua chung ta la phai xd4c dinh cdc ttt dugc dung. Chi sau khi xac dinh dugc ting tu, chting ta moi cé thé tim cach hiéu y nghia cua chting. Tham chi, khi doc cac tai ligu duge viet bang ngén ngif cia minh, nhiéu déc gia van gap khéng it kho khan 6 cdp dé doc nay. Hau hét cdc khoé khan d6 mang tinh may méc. Mot trong céc nguyén nhan 1a do cach ho duoc day doc ban dau gay nén. Vuot qua cdc tré ngai nay, ngudi ta thuéng doc nhanh hon. Vi thé phan I6n cac khéa day doc nhanh déu tap trung vao cap dé nay. Cap dé doc thi hai duge chung tdi goi 1a doc kiém soat. Dac trung cua né 1a su nhén manh diac biét dén théi gian. Khi doc 6 cap dé nay, hoc sinh duge phan bé mét lugng théi gian nhat dinh dé hoan tat mét lugng bai doc duge giao. Néi cach khac, muc dich cia cap dé nay 1a c6é gang hiéu cang nhiéu cang tét moi tht duoc dé cap trong sdch trong mét thdi lugng an dinh trudc — thuéng fa mét khoang thdi gian tuong déi ngan, tham chi la qué ngan dé hiéu. Tén goi khac cia cdp dé nay la doc luét qua. Nhung day khong phai la doc luét qua tinh cé hay ngiu nhién m6t cuén sach. Doc kiém sodt 1a nghé thuat doc h6t mét cdch cé hé théng. Khi doc & cap dé nay, muc dich28 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA cia ban la xem xét bé mat cuén sdch, va ti€ép thu nhiing gima bé néi cua cuén sdch day ban. Oo cap dé nay, cau hoi dién hinh la “Cuén sdch mu6n ndi lén diéu gi?” hoc “Két céu.cuén sach 1a gi?”, hay “Cu6n sdch gém nhiing phan nao?” Khi doc kiém soat mét cuén sach, du thai gian cho ~ phép it dén dau, ban cing phai tra loi dugc cau hdi “Sach nay thuéc loai gi: tiéu thuyét, lich sti, hay khoa hoc?” Diéu ching téi muén luu tam 1a da sé déc gid, ngay ca nhting ngudi doc kha tot, khong nh4n thitc duge gia tri cua viéc doc kiém soat. Ho bat dau doc trang dau tién, va doc ky cho dén hét nhung 6 qua phan muc luc. Nh vay, ho vita phai tiép thu kién thtic bé ndi cla cuén sach, vita phai c6 gang hiéu cudn sdch muén ndi gi. Diéu nay lam cho van dé cang khé khan hon. Cap dé doc thi ba chung téi goi la doc phan tich. Day 1a hoat déng phiic tap hon, nhung cing hé théng hon hai cap dé truéc. Tuy thudc vao dé khdé ctta bai doc ma cd nhiéu hay it doi hdi khat khe doi véi nguoi doc. Doc phan tich la doc ky lung, doc toan bé hay doc hiéu qua. Néu doc kiém soat la hinh thie doc tét nhat, va hoan chinh nhat cé thé dat dude trong mét thdi gian cho trudéc, thi dec phan tich 1a hinh thuc doc tét nhat va hoan chink nhat cé thé dat dugc trong mét thoi gian khéng dinh truéc.Cae phuong din doc sch | 29 Diéu chung téi muén nhén manho day la doc phan tich luén luén tich cuc. Trong cdp dé nay, déc gia doc mét cu6n sdch, va nghién ngim cho dén khi né tro thanh cua riéng ho. Triét gia Francis Bacon (1561- 1626) tig nhan xét rang “Mét s6 sdch chi dung dé ném. Mot sé khac dé nu6t. Va rat it cuén sach dung dé nhai va tiéu hdéa.” Doc mét cuén sdch theo kiéu phan tich cé nghia [a “nhai va tiéu héa” nd. Doc phan tich khéng that sy can thiét néu muc dich doc cua ban chi dé lay thong tin hay giai tri. Doc phan tich trudc tién va trén hét la doc dé hiéu. Néu khéng cé ky nang nao cua cap dé doc phan tich, ban gan nhu khéng thé dua vao su tro gitip cua mét cu6n sdch dé di tu ché hiéu it dén hiéu nhiéu. Cap dé bén, cing la cép dé cao nhat cia viéc doc, duge goi la doc déng chu dé. Day JA hinh thtic doc phiic tap nhat va cé hé thong nhét trong tat ca cdc cap do. Yéu cau doi véi ngudi doc rat cao ngay ca khi ban than nhéing tai liéu ho doc kha dé hiéu. Negudi ta con goi cap dé nay 1a doc so sanh. Khi doc déng chu dé, déc gia doc nhiéu sach chir khéng chi mét cuén va tim méi lién quan giifa cdc cuén séch dé, cing nhu méi lién quan dén cha dé ma chiang cung dé cap. Nhung chi so s4nh vé chit nghia théi chia dt. Doc déng chu dé yéu cau nhiéu hon thé,30 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA Thong qua nhting cuén sach, doc gia doc déng chu dé cé thé xay dung m6t lap luan dé phan tich mét chu dé cé thé khéng nam trong bat ky cuén sdch nao ho doc. Vi thé, doc déng cha dé khéng phai 1a mét nghé thuat dé dang, cac quy tdc ctia né khéng duoc nhiéu ngudi biét dén nhung lai 1a hinh thiic doc tich cuc nhat, doi hoi né luc cao nhat. Loi ich cua hinh thtic * doc nay Idn dén mtic cé thé bi dap nhitng kho khan khi hoc cach thuc hién no.3 Cap do doc dau tién - Doc so cap uét thé ky XIX, tai chau My, ngu6i ta cht yéu ding phuong phap day chit cdi phan tich (phuong phép ABC) dé day doc. Tré em duge day cach danh van ting cha cai (phuong phap nay con dugc goi 1a doc so cép) va két hop chung thanh 4m tiét. Ban dau 1a hai ch& mot, sau dé 1a ba, bén, bat ké cac 4m tiét dé cé nghia hay khéng. Khi mét diia tré co thé ké tén tat ca cdc cach két hgp da dugec xdc dinh, thi da théng thudc bang chit cai. Sau do, hinh thttc day doc téng hop nay da bi chi trich nang né, va nguéi ta dé xudt hai cach thay thé. Mé¢ 1a hinh thiic bién thé cua phuong phap day chit cai phan tich, goi la phuong phap ngi am. Theo dé, tt dugc nhan biét bang 4m chu khéng phai bang cac chit cai. Cac hé théng in phitc tap va tai tinh dugc phat32 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA minh nham thé hién cac 4m khac nhau cua mét chi cai, dac biét la cdc nguyén 4m. Hai la phuwong phap st dung thi gidc dé tiép nhan cc ti true khi cha y dén ting chit cai hay tung 4m. Sau nay, ngwoi ta phat trién phuong phap do dé gidi thiéu vdi hoc sinh mét cau day du tugng trung cho mét don vi nghia. Tiép dé, hoc sinh méi hoc cdch nhén biét cac tiv céu thanh cau dé, va cudi cing 1a cac chit cdi tao nén cdc tw. Trong nhiing nam 1920, 1930, phuong thiic nay rat thong dung. Day ciing [a thdi ky cé su chuyén déi tw viéc doc to sang doc tham. Nguéi ta nhan ra rang cé kha nang doc to khéng cé nghia la ngudi cé kha nang doc thdm. Viéc doc tham nhanh va toan dién da tré thanh ky nang duge dac biét quan tam trong nhiing nam tu 1920 dén 1925. Trén thuc té, cdc phuong phap trén co thé hiéu qua véi mot sé hoc sinh nay, nhung khéng hiéu qua vdi nhiing hoe sinh khdc. Chinh vi thé, nhiéu nha nghién cttu da cho ra ddi cdc cong trinh nghién citu vé phuong phap day doc véi nhiéu cach thic tiép can mdi. Cac giai doan hoc doc Cac giai doan trong qua trinh hoc doc da duge nhiéu nha nghién cuu tap trung phan tich. Da sé y kién cho rang co it nhat bén giai doan trong qua trinh hoc doc tit khi bat dau dén hic duge coi la cé kha ning docCae phuong dién docsdch | 33 chin muéi. Giai doan dau tién goi la “san sang doc’. Nguoi ta da chi ra rang, kha nang nay bat dau xuat hién tw lic tré ra déi va thuéng tiép dién dén khi tré lén sau hay bay tuéi. San sang doc gdm nhiéu kiéu chuan bi hoc doc khac nhau. Chuan bi vé mat thé chat 1a cé thinh giac va thi giac tét. Chuan bi vé mat tri tué 1a lam sao dé tré co thé tiép thu, nhé nguyén mét ti va nhiing chi cai tao nén tt dé. Chuan bi vé mat ngén ngif lién quan dén kha nang noi ré rang, noi duigc nhiéu cau theo ding trat tu. Chuan bi vé mat c4 nhan lién quan dén kha ning két hop véi nhiing tré khac, lam theo huéng dan,... Giai doan sin sang doc duoc danh gid qua cdc bai kiém tra, hoic dugc gido vién — nhiing ngu6i rat gidi phat hién khi nao mét hoc sinh sin sang doc - wéc doan. Diéu quan trong can nho 1a duc téc bat dat. Dita tré nao chwa sin sang doc sé cam thay so hai néu ngudi ta cit cé day no va cé thé gift mai néi 4m anh dé cho dén khi di hoc, tham chi khi da truéng thanh. Vi thé, chung ta nén hoan day doc dén khi nao tré that sw buéc vao giai doan sin sang doc. Ciing khong can thiét phai lo so tré sé tut hau, hay khéng theo kip ban cing trang lita. Dén giai doan thit hai, tré hoc doc cac loai sach bdo don gian. O My, tré thuéng bat dau giai doan nay bang viéc hoc mét s6 ti cé tinh truc quan va c6 gang hoc34] PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA thanh thao khodng ba, bén tram ti khj két thitc nim hoc dau tién. Trong giai doan hai, tré duge hoc cac ky nang co ban nhuw si dung ngif canh hay cdc goi ¥ vé nghia, cac 4m dau cia tu. Két thuc giai doan nay, tré cd thé tu doc cac cu6n sdch don gian. Giai doan thi ba, tré tién b6é nhanh chéng trong viéc phat trién tu vung va nang cao ky nang phat hién nghia cia nhiing tl’ mdi théng qua cdc gai y trong ngit canh. Trong giai doan nay, tré cd nhiéu muc dich hoc doc khac nhau, déng thdi doc nhiéu ndi dung khac nhau nhu khoa hoc, nghién cufu x4 hdi, ng6n ngi, nghé thuat,... Tré hoc dugc rang viéc doc khéng chi la diéu phai thuc hién 6 truéng, ma con [a viéc dé théa man tri to mo, hay m6 r6ng tam hiéu biét. Cuéi cing, giai doan b6n 1a su trau chuét va nang cao cac ky nang ma trudc do tré da linh héi. Tré cé thé bat dau déng héa cdc kinh nghiém doc ctia minh — ttic la mang nhiing khai niém cua tai liéu nay chuyén sang tai liéu khdc, so sinh quan diém cia cdc tac gid khac nhau vé cung mét cha dé. Tré can dat dén giai doan doc chin chan nay khi 6 tudi vi thanh nién. Giai doan va cdp dé Ching téi da mé ta bén cap dé doc, va tém luge bén giai doan hoc doc 6 trinh dé so cap. Vay mdi quan hé gitia cdc giai doan va cap dé nay la gi?Cae phuong dién doc sich | 35 Bén giai doan dugc tom luge & day chinh thuéc cap d6 doc dau tién — doc so cap, va cé thé dugc phan chia theo chong trinh giang day cia trudng tiéu hoc. Giai doan dau ciia doc so cép — sin sang doc — tuong ting vdi viéc theo hoc 6 cac truong du bi va mau gido. Giai doan hai — nam bat tu vung — tuong tng vdi viéc theo hoc lép mét, vdi két qua 1a gitp tré lam chu duge cac ky nang doc 6 giai doan hai. Giai doan ba — vén tw vung tang lén va biét sti dung ng@ canh — hau hét tré thudng dat dén vao khoang cudi lop b6n. Tré cd thé dé dang doc cdc bién bdo trén duéng, loi chu thich trén cdc biic tranh, dién vao cdc biéu mau don gian,... Giai doan doc so cap thw tu va citing [a cuéi cing cé thé dat dugc vao cudi cap tiéu hoc hay trung hoc co sd. Luc nay, mdi dita tré da 1a mot déc gia “truéng thanh” theo nghia cé thé doc hau hét moi thi, nhung van chua dugc nhudn nhuyén. Noi don gian 1a tré da da trudng thanh dé cé thé hoc trung hoc phé thong. Tuy nhién, tré chua han la mét déc gia “trwéng thanh” theo nghia ching téi muén dé cap ma mdi nam viing c4p dé doc dau tién; cé thé tu doc va san sang hoc thém vé c4ch doc nhung van chua vit qua cap dé doc so cap. Day la mét van dé rét quan trong. Gia dinh rang ban cé trinh dé van héa Iép chin, da thong thao cap d6 doc so cp, nghia la da vuot qua thanh céng bén giai36 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU Qua doan néu trén. Suy ngim vé diéu nay, ban sé thay ching tdi khéng thé gia dinh mét mic thaép hon. Khong ai cé thé hoc tity mét cuén sach huéng dan trudc khi doc duge no. Su khac biét gitta kham pha co tro giup va khong c6 tro gitp thé hién r6 6 diém nay. Théng thu6ng, tré em 6 thé thanh thuc bén cap dé doc so cap nhé sy gitp dé cia gido vién,ymac di méi tré cé kha nang khac nhau. Gido vién sé tra loi cac cau hoi va gitp khac phuc nhiing kho khan nay sinh trong suét nhaing nam thang tré hoc tiéu hoc. Chi khi da nam viing ca bén giai doan doc so cap, tré mdi co sit chuan bi cho cac giai doan cao hon, bude dau doc mét cach déc lap va tu minh hoc hi. Chi hic dé, chang mdi bat dau tro thanh mét déc gia thuc thu.Cap do doc thir hai ~ Doc kiém soat oc kiém soat la cép dé doc that su. Cap dé D nay khdc han cp dé trude (doc so cap) va cap d6 sau né (doc phan tich), Nhung nhuw da luu y trong Chuong 2, cdc cép d6 doc mang tinh tich lity. Vi thé, cap dé doc so cap dugc bao ham trong cap dé doc kiém soat, ciing nhu cép dé doc kiém soat dugc bao ham trong cap dé doc phan tich, va doc phan tich lai hién hau trong doc déng cha dé. Thuc té, diéu nay cé nghia la ban khéng thé doc 6 cap dé kiém soat néu khéng doc tét 6 muic dé so cap. Ban phai co kha nang doc 6n dinh mét bai viét, nghia la khong can diing lai dé tra nghia cia nhiéu tu, khong - gap khé khan gi vé ngit phap va cu phdp trong bai viét d6, hiéu nghia cua phan Ién cdc cau du khong nhat thiét phai hiéu tron ven nhiing y nghia sau sac nhat.| h i 38 | PHUGONG PHAP DOC SACH HIEU QUA Vay doc kiém soat bao g6m nhiing gi? Ban phai doc nhu thé nao? Co hai loai doc kiém sot, v6n 1a hai khia canh cua cing mét ky ning, nhung nhiing nguéi mdi bat dau doc thudng dugc khuyén nén xem ching nhu hai budéc hay hai hoat dong khdc nhau. Déc gia giau kinh nghiém c6 thé hoc cach tién hanh déng thoi ca hai, nhung 6 day ching ta sé ban vé ching nhw hai thuc thé hoan toan khac biét. Doc kiém soat I: Doc lot cd hé théng hay chuan bj doc Tré lai voi cau hdi da dugc dat ra & chong truéc. Néu co mét cuén sach, dau tién ban sé lam gi? Hay gia dinh hai truéng hop kha phé bién trong tinh huéng nay. Thi nhat, ban khong biét minh cé muon doc va nén doc theo kiéu phan tich hay khéng; nhung ban nghi [a nén, hay it nhat cuén sch cing chia dung nhting thong tin va quan diém gia tri néu chiu khé doc ky. Thit hai, ban cé rat it thoi gian dé hiéu hét tat ca nhitng théng tin va quan diém dugc trinh bay trong sdch. Luc nay, diéu ban phai lam 1a doc luét qua cuén sach, hay néi cach khac 1a chudn bi doc n6é. Doc luét la buéc nhé dau tién trong doc kiém sodt. Muc dich chinh fa tim hiéu xem cuén sach cé yéu cdu ban phai doc ky hon khéng. Bén canh do, né sé gitp ban biét dugc nhiéu diéuCac phuong dién doc sich | 39 khac vé cuén sach ngay ca khi quyét dinh sé khong doc ky hon. Doc lust la tién trinh khéi dau gitp ban phan biét dau la v6 va dau la nhan. Co thé ban sé thay nhiing gi thau tém dugc sau khi doc ludt 1a da, cuén sdch chi co ich cho ban trong chitng muc dé chit khéng mang lai thém diéu gi nia. Nhung nhu thé, it nhat ban cing biét tac gia mu6n ndi diéu gi, cuén sach thuéc thé loai gi, thoi gian ban bo ra dé doc luét khéng phai 1a vd ich. Ban sé khong mat qué nhiéu thdi gian dé cé duoc théi quen doc luét. Sau day 1A mdt sé goi y gitp ban. 1. Xem trang dau va phan gidi thiéu néucé Hay doc nhanh cdc phan nay. Dé y dén cac phu dé hay cac dau hiéu vé quy mé, muc dich cua cuén sach, hoac quan diém dac biét cia tac gid vé dé tai duge ban dén. Truéc khi hoan tat bude nay, ban nén nam ving dé tai va sap xép cuén sdch vao mét ngan phu hop trong tam tri. Va hay nghi xem ngin ndo trong sé nhiing ngin da chifa cdc cuén khdc c6 thé thu nap no? 2. Dec muc luc Muc dich Ia dé nam téng quat cau tric cuén sach, gidng nhw viéc ban xem ban d6 truéc khi bat dau mét cuéc hanh trinh. Cé mét diéu dang ngac nhién 1a nhiéu ngudi chang bao gid ngo dén muc luc tru khij 40 | PHUGNG PHAP DOC SACH HIEU QUA ho phai tim mét phan nao do, trong. khi tac gia da phai danh nhiéu thoi gian dé xay dung phan nay rat céng phu. Trong céc tac pham mé ta, ngay ca trong tiéu thuyét va tho trudc day, ngudi ta thudng cd nhiing muc luc chi tiét voi cac chuong, phan, muc, tiéu muc,... Chang han, Milton da viét phan mé dau kha dai dong ma ong goi la “Phan tranh ludn” cho méi tap trong bé truyén Thién dudng danh mdt (Paradise Lost). Gibbon xudt ban cuén Sy suy tan va diét vong cia Dé ché La Ma (Decline and Fall of the Roman Empire) véi muc luc rat chi tiét trong mdi chuong. Nhiing phan tom tat nhu thé bay gid khéng con théng dung nia, try mot vai truéng hgp hiém hoi, cd thé do doc gia khéng con hiing thi vdi muc luc nhw trudéc day. Bén canh dé, cdc nha xuat ban cting nhan thay mét muc luc it chi tiét sé hap dan hon mét muc luc day ap théng tin, doc gid sé bi 16i cuén truéc nhting cuén séch cé tiéu dé chuong it nhiéu bi an — ho sé muén doc sach dé tim ra ndi dung. Da thé, mét bang muc luc van cé gid tri va ban nén doc ky n6 trudc khi tiép tuc doc phén con lai cha cuén sach. Dén day, ban cé thé quay tré lai phan muc luc cia cuén sach nay néu chua doc no. Ching téi da c6 gang xay dung phan nay sao cho né cung cap day du thong tin khai quat nhat.Cae phuong ditn doc sach | 41 3. Kiém tra bang chi din Hau hét cac tac phdm mé ta déu co phan nay. Churig ta cé thé nhanh chéng doin dinh cac dé tai duoc dé cap, loai sach va cac tac gia dugc tham khao. Khi ban thay cac tt dugc liét ké quan trong, hay tim it nhat vai doan da duoc trich dan (chting téi sé néi ky thém vé cac tt quan trong trong Phan 2. © day, ban phai tw danh gid tam quan trong cha ching dwa trén cam nhan chung cla minh vé cuén sach nhu da dat dugc & buée 1 va 2). Cac doan van ban doc cé thé chita diém then chét ctta cuén sdch hay 1a mét sy khéi dau cé y nghia quyét dinh dé hiéu cach tiép can va thai dé cia tac gia. 4. Doc lei gidi thiéu ctta don vj xudt bin Mét s6 ngudi cé An tugng rang léi gidi thiéu chi 1a nhing Idi phé truong. Nhung sw that khéng phai hic nao cling nhu vay, nhat la doi vi cac tac pham mé ta. Loi gidi thiéu cua nhiéu cuén sach do chinh tac gia viét, va ho thudng cé gang tom lugc chinh xéc cdc y chinh trong séch ca minh. Nhiing né lc nay can duge ghi nhan. Néu ldi giéi thi¢u chi la Ii khoe khoang vé cuén sdch thi chi cn liéc qua cing nhan thay. Nhung trong truéng hop do, ban sé biét rang c6 lé cuén séch khong cé gi quan trong, béi phan gidi thiéu da khéng noi lén duge diéu gi.42 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU Qua Sau khi hoan tat bén buéc dau nay, ban cé thé co du thdng tin vé cuén sach va biét minh cé muén, co nén doc né ky hon hay khéng. Néu khong bo sach xudng, nghia 1a ban da sn sang doc luét qua cuén sach. 5. Xem nhiing chuong cé vé quan trong cho lap lugn cha cuén sdch Viéc nay xuat phat ti ohiing hiéu biét con chung chung va kha mo hé vé cuén séch. Néu nhiing chuong dé cé nhiing cau tém luge trong phan mé dau hay két thuc, hay doc chting that ky. 6. Doc ngdu nhitn mét hoc hai doan, tham chi vai trang lién tuc Xem lwét ca cudn sach theo cach nay, déng thdi luén chi ¥ tim cdc dau hiéu lién quan dén luan diém chinh, va vin dé co ban cia sdch. Diéu quan trong nhat la dig quén doc hai hay ba trang cudi cing, hoac nhiing trang cudi cling ctia phan chinh trong cuén sach néu dé 1a ldi két hay Idi bat. Hiém cé tac gid nao cuéng lai dwoc su cam dé ctia viéc tém huge lai nhéing gi mdi mé va quan trong trong tac phém qua nhiing trang nay. va chic chan la ban khéng muén bo 16 no, di doi khi ban than tac gid cé thé cé nhiing nhan dinh sai lam. Vay 1a ban da doc luét qua cuén sach mét cach cé hé théng theo cach doc kiém soat. Ban biét dugc nhiéu diéu vé cu6n sch sau khi-chi danh cho né vai phut,Cac phuong dién doc sach | 43 nhiéu nhat 1a mot tiéng. Cu thé, ban biét cuén sach c6 nhiing diéu minh muén dao sau hay khéng, cé dang dé danh thém thdi gian va tam tri hay khong. Ban cting cé thé xép no vao danh muc s4ch trong dau mot cach chinh xdc hon dé sau nay cé thé tham khao khi can. Day la mét céch doc cha dong. Khéng thé doc sach theo kiéu kiém soat ma khéng tinh tao, khéng danh thiic va van dung tat ca cac kha nang. Da bao nhiéu lan ban ngu gat trong khi dang doc mot cudén sach dé réi khi thite day lai nhan ra minh chang biét gi vé nhiing diéu da doc? Diéu nay khéng xay ra néu ban lam theo nhting budéc ma ching tdi da tom luge & day — tic 1a cé6 mét hé thong dé theo déi mach chung cua cudn sach. Gia sw ban 4 mét tham tv truy tim manh méi chi dé hay ¥ chung cla mét cuén sach, ban luén tinh tao dé nhan biét bat cut diéu gi lam cha dé ré rang hon. Ban sé duy tri dugc trang thai dé néu cha y dén nhiing ldi khuyén cua chung tdi. Ban sé ngac nhién khi thay minh tiét kiém duoc r&t nhiéu thdi gian, hai long khi biét thém nhiéu diéu, va thé phao nhe nhém khi phat hién ra moi viéc dé dang hon ban nghi rat nhiéu. Doc kiém soat Il: Doc bé mat Tw “bé mat” thuéng cé ngu y khong tét. Tuy nhién, ching téi rat nghiém tic khi st dung ttt nay.44 | PHUONG PHAP BOC SACHHIEU QUA Moi nguéi déu da tiing déi mat véi that bai khi muén doc mét cuén sach khé véi hy vong mé réng hiéu biét. Vi thé, nhigéu ngudi da voi két luan rang cé ging doc mét cuén sdch kho ngay tt lan dau la mét sai lam. Sy that khéng phai nhu vay. Noi chinh xac 1a do ngwéi ta da ky vong qua nhiéu trong lan dau tién doc m6t cu6én séch khé. Du cuén sich dé cé khé dén dau, néu né duge tiép can ding cach thi dai da s6 déc gia sé khong bi that vong. Tiép can ding cach a nhu thé nao? Cau tra loi nam trong mét quy téc doc quan trong va hiwu ich ma ching ta thudng b6 qua. Dé la: Lan ddu doc médt cudn sdch khé, hay doc hét cuén sdch ma khéng cén ding lai suy nghi d nhitng diém ban chua hiéu. Hay dé y dén diéu ban hiéu va ding dung lai vi nhiing gi ban chua thé hiéu ngay. Tiép tuc doc qua nhiing diém ban thay khé hiéu, ban sé dén nhitng doan dé hiéu va tap trung vao do. Tiép tuc nhu vay cho dén hét cuén sich. Néu ban bi vudng vao nhiing doan, ghi chu, nhan dinh hay tham khéo ma ban | khéng hiéu, ban sé thua cuéc. Tham chi, ban sé khéng thé nao giai quyét duoc van dé néu ct bam lay no. Ban sé cé co héi hiéu r6 hon khi doc Jai lan tht hai, nhung diéu nay yéu cdu ban phai.doc hét cuén sdch it nhat mot lan.Cac phuong ditn doc sch | 45 Nhiing gi ban hiéu dugc sau khi da doc hét cuén sach sé giup ban khi cé gang quay tré lai doc nhiing doan da bi bo qua trudc dé. Va ngay ca khi khéng bao gio doc lai lan thi hai, thi viéc hiéu duoc nhiing gi da doc trong cuén sach kho d6 cing tét hon nhiéu so vdi viéc chang hiéu gi - diéu ban chic chan gap phai néu ngting doc ngay ttt ché kho dau tién. Hau hét moi nguwéi duge day phai chu y dén nhiing diéu minh khong hiéu; phai tra tu dién khi gap nhiing tu la; tim trong sach tham khao néu gap nhting nhan dinh kh6 hiéu; tim sy tro gitp 6 phan ghi chu, gidi thich cla cdc hoc gia hay c4c nguén hé tr¢ khac,... Nhung néu véi vang lam nhiing diéu nay thi chi ngan can chit khéng gitip gi cho viéc doc cia chting ta. Vi du, niém vui thich cuc d6 cua nhiéu thé hé hoc sinh trung hoc khi doc kich cia Shakespeare da bi tiéu tan khi ho buéc phai tra tw dién tat ca cdc tu vung la va hoc hét cdc chu thich uyén tham. Két qua 1a chang bao gid ho doc that su mét vé kich cia Shakespeare. Doc dén doan cudi, ho da quén doan dau va mat luén cai nhin tong quan. Lé ra, gido vién phai khuyén khich ho doc hét vé kich mét lan va thao luan vé nhitng gi ho hiéu dugc sau lan doc luét dau tién dy. Chi khi do, ho moi san sang nghién cttu vo kich ky hon va can than hon vi lic nay ho da hiéu vo kich da dé nghién cttu sau hon.46 | PHUGONG PHAP DOC SACH HIEU QUA Khi doc cdc tac phdm mang tinh mé ta, giai thich, ban ciing nén 4p dung quy tac nay. Vi du, khi doc mét tac pham vé kinh té, tigu biéu nhu cudn S¥ thinh vuong cilia cdc quéc gia (The Wealth of Nations) cua Adam Smith, néu ban ci nhat quyét phai hiéu tat ca nhiing gi da doc trong méi trang réi mdi doc trang tiép theo, thi sé khéng doc lau dugc. Trong khi né luc hiéu tung y nho, ban sé bé. qua cdc ¥ ldn dugc Smith dé cap rat ro nhu cac nhan t6 vé tién hiong, tién cho vay, loi nhuan, loi tic, vai trd cua thi trudng, nhiing mat x4u cha déc quyén, nhting ly do can cé sy tu do thuong mai,... Do dé, ban sé “thay cay ma khong thay rting”, khéng doc hiéu qua 6 bat ky cap dé nao. Téc dé doc Trong Chuong 2, chting téi da mé ta viéc doc kiém soat nhu la nghé thuat dé hiéu gan hét mot cuén sach chi trong thdi gian gidi han. O chong nay, chting tdi khong muén thay déi dinh nghia ay. Hai budc trong qué trinh doc kiém soat dugc déc gia tién hanh rat nhanh da cho cu6n sach dang doc cé kh hay dai dén dau. Tuy nhién, dinh nghia nay lai lam nay sinh cau hoi “Thé nao 1a doc téc do?” hay “M6i quan hé gitia cdc cap dé doc va cdc khéa day doc téc dé la gi?” Ching tdi da ndi rang, cdc khéa day doc téc do co ban chi mang tinh chita chay, nghia 1a chu yéu chiCade phutong dién doc sath | 47 hu6ng dan doc theo cap dé so cap. Nhung con nhiéu diéu can phai ban dén. Chiing téi ang hé nhan dinh cho rang da sé moi nguoi dang lé phai doc nhanh han téc d6 ho van doc. Thuong thi cd nhiing thir khéng dang dé ching ta phai mat nhiéu théi gian. Néu khéng doc ching thét nhanh thi ching ta sé lang phi rat nhiéu thoi gian. Ciing cé mot thuc té la nhiéu nguéi doc qua ch4m trong khi dang lé ra nén doc nhanh hon. Ngugc lai, cé6 nhiing ngudi doc qua nhanh ma 1é ra ho nén doc cham lai. Vi thé, mét khéa day téc dé doc can day ban doc voi nhiing téc dé khac nhau, cht khong phai téc dé nhanh hon téc dé hién thdi cua ban. Khéa hoc con phii gitip ban thay déi téc dé doc tuy theo ban chat va sy phuic tap ctia tai liéu cdn doc. Quan diém cia ching t6i rat don gian. Nhiéu cuén sach chang dang dé ban doc da chi la luét qua; mot s6 cu6n nén doc nhanh; va chi rat it dang doc that cham dé cé thé hiéu hoan toan. Sé lang phi néu ban doc mét cuén sach that cham khi né chi dang doc nhanh. Cac ky nang doc téc dé co thé gitp ban giai quyét van dé nay. Nhung day mdi chi 1a mét van dé ctia viéc doc. Nhiing can tré trong qué trinh hiéu mét cuén sdch khé khéng don thuan 1a van dé sinh ly hay tam ly. Ching xuat hién vi déc gia khéng biét nén lam gi khi tiép can mot cuén - sch khé nhung lai dang doc. Ho khéng biét cdc quy tac doc sdch; khéng biét cach sap xép v6n tri thtic cha minh48 | PHUONG PHAP BOC SACH HIEU QUA dé giai quyét van dé. Du ‘chorho doc nhanh dén miic nao, cing khéng thé tién bé néu khéng'biét minh dang tim kiém diéu gi va khi nao thi tim thay. Noi dén téc 46 doc, diéu quan trong khéng chi 6 ché cé thé doc nhanh hon ma [a cé thé doc véi nhting téc dé khdc nhau, biét sit dung téc dé doc nao la phi hop. Doc kiém soat duge tién hanh nhanh khéng chi vi ban dec nhanh hon ma con vi ban khéng doc toan bé cuén sdch, va doc theo kiéu khac véi nhiing muc dich khac nhau. Doc phan tich thudng cham hon so véi doc kiém soat nhiéu, nhung ngay ca khi doc theo kiéu phan tich, ban cting khéng nén doc toan bé cuén sdch véi cing mét téc dé. Cho da cé khé dén dau, moi cuén sich déu cé nhiing khe ho dé ching ta co thé va rat nén doc nhanh. Moi cuén sdch hay déu cd nhting van dé kho can doc cham. Dirng lai va thut tui Me Tw lau, ching tdi biét rang cac khéa day doc téc dO da tan dung dung mtic sw that 1a hau hét moi ngudi doc thdm sau lan dau tién dugc day doc. Khéng nhting thé, cac thudéc phim vé chuyén déng cia mat cho thay mat cua nhiing déc gid tré va chua dugc dao tao thudng “ding ai” nam dén sau lan khi dgc mét dong. Tham chi, mat chia cdc déc gia trinh d6 kém con thudng xuyén “di lui” méi khi doc dugc hai hay ba déng - cé nghia la, ho doc lai nhiing gi da doc trise do.Cac phuong dién doc sach | 49 Nhiing thdi quen nay viia lang phi thdi gian, vita lam giam téc d6 doc. Lang phi vi tri 6c cia con ngudi c6 thé nam bat ca mot cau, hay mot doan bang mot cai “liéc mat” voi diéu kién 1a déi mat cung cp cho né lugng théng tin can thiét. Vi thé, bai hoc dau tién ma tat ca cac khéa day doc téc dé phii lam 1a diéu chinh su dting lai va doc lui cia déc gia. Diéu nay tuong déi dé thuc hién. Khi da lam dugc diéu nay, doc gia co thé doc nhanh véi téc dé cua tri 6c chit khong phai cham nhu téc dé ctia mat. Cé nhiéu céng cy gitip mat khéng ding lau 6 mét ché. Tuy nhién, ban chi can di chuyén ban tay cia minh cang hic cang nhanh hon trén trang sach. Hay chum ngén cai, agén tré va ngon giita lai véi nhau, r6i luét “con tré” nay trén mét dong nhanh hon mot chtt “50 véi téc dé binh thudng cia mat. Hay bat minh theo kip téc d6 cua ban tay. Ching may chéc, ban cé thé doc dugc cdc con chit khi doi theo ban tay. Tiép tuc luyén tap theo c4ch nay va tang dan téc dé di chuyén ban tay. Ban co thé tang toc dd doc lén gap hai, ba lan truéc khi nhan thtc dugc diéu nay. Hidu cing la mot van dé Ban thu duoc gi sau khi tang dang ké téc d6 doc cua minh? Ban co tiét kiém duoc thdi gian khéng? Con van dé hiéu thi sao? No ting lén hay bi anh huéng xau trong qu trinh nay?50 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA Khéa hoc doc téc dé nao cing khang dinh co thé tang kha nang hiéu cia ban clung véi viéc tang toc dé doc. Khang dinh nay co co sd cua no. Ban tay (hay mét céng cu nao khac) dugc sti dung dé lam méc thdi gian khong chi gitp tang téc déc doc, ma cén gitp ban tap trung vao trang sdch hon. Ngudi doc sach gidi bao gid cing doc chu dong vdi su tap trung cao. Nhung chi diing lai 6 viéc tap trung théi thi chua du dé hiéu cuén sach. Hiéu khéng chi diing lai 6 viéc tra loi dugc nhéng cau hoi vé di kién cuén sach ma phai hon thé. Trén thuc té, viéc chi tra ldi duoc nhiing cau hdi vé dit kién cuén sdch chi thé hién kha nang doc so cap (tic 1a tra loi cau hoi ”Cuén sach ndi vé diéu gi?”). Cac cau héi ngu y nhiing cap dé hiéu cao hon it khi dugc dé c4p trong cac khoéa day doc cap téc, va cing hiém khi ngwoi ta huéng din cach tra loi. Nhu vay van dé chinh ca doc téc dé 1a viéc hiéu, nhung hau hét céc khéa day doc téc d6 da khéng giai quyét dugc van dé nay. Vi vay, cu6n sach nay dang c6 gang cai thién kha nang hiéu trong qua trinh doc cho ban. Ban khéng thé hiéu mét cuén sdch néu ban khong doc theo kiéu phan tich. Va doc phan tich dugc tién hanh chu yéu dé hiéu. Tom tat phan doc kiém soat Ban khéng nén chi 4p dung mot téc dé doc duy nhat ma ban cho 1a dung, Diéu quan trong la ban céCac phuong dign doc sdch | 51 kha nang doc véi nhiéu téc do khac nhau, va biét chon téc dé nao 1a ph hop. Doc nhanh chi c6 gid tri khi nhiing gi ban phai doc khong that suv dang doc. Céng thitc hiéu qua la: Moi cuén sdch nén duoc doc khong cham hon mic ma né dang doc va khong nhanh hon mic ma ban cé thé doc dé hiéu va thay hai long. Trong bat cut truéng hop nao, téc d6 doc nhanh hay cham chi la mét phan nhé déi voi hau hét ngwoi doc. Doc luét hay doc dé chudn bj luén la y tuéng hay va diéu nay thudng c4n thiét khi ban khong biét ligu cuén séch minh dang cém cé dang doc khéng. Ban sé biét ngay sau khi doc list qua. Tham chi, ban cing nén doc luét cuén s4ch du dinh doc ky dé hiéu qua vé hinh thiic va cau tric cua nd. Cui cing, khong nén cé ging hiéu tat cd cdc tiv hay cc trang cha mét cuén sach khé & ngay khi méi doc lan dau tién. Day 1a quy tac quan trong nhat va la ban chat cua cap dé doc kiém soat. Hay doc nhanh cuén sach khé nhat dé chun bi doc tét trong lan thit hai. Dén day, chung téi da hoan thanh phan ban luan vé cap dé doc thit hai — doc kiém soat. Chung tdi sé quay lai cap dé nay trong Chuong 4 dé chi ra viéc doc kiém soat déng vai tro quan trong nh thé nao trong doc déng cha dé - cap d6 doc thi tu va cing 1a cdp dé cao nhat.52 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA Déng thdi, doc kiém soat cing cd mat vai trd quan trong d6i voi cap dé doc thi ba — doc phan tich (dugc mé ta trong Phan 2 cia cuén sdch nay). Ca hai giai doan ctia doc kiém soat 1a céc buéc chudn bi ctia déc gia trudc khi doc kiéu phan tich. Giai doan dau tién cua doc kiém soat — doc luét cé hé théng — gitp déc gia hiéu duge cau trac cha mét cudn sach. Giai doan hai — doc bé mat — cing gitip déc gia khi ho doc 6 giai doan hai cta cép dé doc phan tich, la buéc cn thiét dau tién dé hidu néi dung mét cuén sdch. Truéc khi tiép tuc giai thich kiéu doc phan tich, ching t6i muén dé c4p lai ban chat cia hoat déng doc. Dé co thé doc tét, déc gia nang dong va khé tinh cén phai thuc hién mét sé hanh déng nhat dinh. Nhing hanh d6éng do dugc ban luan trong chuong tiép theo.5 Cach tro thanh m6t déc gia yéu cau cao dc quy tac doc dé réi tu ru nga minh dé thc hién hon cac quy tac doc dé tinh téo trong suét qua trinh doc. Nam véi tu thé thodi mai, dén khéng dd sang khién mat ban mdi, ban chon mot cuén sach rat khé hodc rét nham chén — ma ban khéng can guan tam 1a cé cdn doc hay khong ~ thi chi sau may phut, ban sé nga ngay. Nhiing “chuyén gia” ding sdch dé thu gian khéng can phai doi dém xuéng mdi ngi dugc. Ho chi cén mét chiéc ghé banh ém ai trong thu vién la du. Thé nhung cdc quy tac dé tinh tao khi doc khéng don thudn lam ngugc lai nhiing diéu trén. Nguoi ta van cé thé thiic trong khi dang doc trén mét chiéc giuéng hay ghé ém 4i, va nhiéu ngudi van céng mat doc dén khuya trong anh sang le mo. Tai sao ho cé thé54 | PHUGNG PHAP DOC SACH HIEU QUA tinh tao dén thé? Déi véi ho, cé mot sy khac biét lon gitta viéc doc hay khéng doc cuén sach ho dang cam. Viéc ban cé tim cach dé- giv duge tinh tao hay khéng phan Ién phy thudéc vao muc dich doc cia ban. Néu ban doc dé tim Igi ich nhu sw tién b6 vé mat tri tué hay tinh than thi ban phai tinh tao. Diéu dé cé nghia 1a doc cang tich cuc cang tét va ban phai né luc ~ su né luc ma ban hy vong sé dugc dén dap. Nhding cuén sdch hay, thudc bat ctf thé loai nao, cting dang dugc doc nhu vay. Ding mot cuén sach hay nhy mét liéu thudéc nga rd rang 1a mét su lang phi. Néu ngu gat hay dé dau 6c van vo trong sudt thoi gian dinh danh cho viéc doc nham mé réng hiéu biét, ban da lam that bai muc dich cia chinh minh. Diéu dang buén 1a mac di nhiéu ngudi cé thé phan biét dugc su khac nhau giiia Ioi ich va gidi tri khi doc sach nhung van khéng thé thuc hién duge ké hoach doc cua minh. Ly do la ho khéng biét lam thé nao dé tap trung dau 6c vao nhiing viéc dang lam. Ban chat cua viéc doc tich cuc: Bén cau hdi co ban déc gia phai hdi Trong nhiing chuong truéc, ching téi da thao Iuan ky viéc doc s4ch nhu thé nao 1a tich cuc. Ching téi da noi doc tich cuc cé hiéu qué hon va doc kiém soat luén luén tich cyc. Dé la mét qua trinh doi héi nhiéuCac phutang ditn doc sAch | 38 né lyc. Nhung chung tdi chua di vao trong tam cia van dé khi chua dua ra mét quy dinh don gian cia viéc doc tich cuc. Dé 1a trong khi doc, hay dat nhitng cau héi ma ban phdi tu tim cdch tra lai. . Nhung khong phai la thich hoi cau gi ciing dugc. Nghé thuat ctia viéc doc 6 cdc cap d6 trén so cap thé hién qua nhiing cau hoi dung va co trat ty. Co bén cau héi chinh ban phai dat ra khi doc bat ct cuén sach nao. 1. Téng quan cuén sdch noi vé diéu gi? Ban phai c6 gang tim ra cha dé chinh cia cuén sach, va phuong phap tac gia phat trién chu dé do mot cach nhat quan bang viéc phan chia né thanh nhiing chi dé phy quan trong. 2. Nhiing gi duoc dé cap chi tiét va dé cap nhu thé nao? Ban phai c6 gang tim ra cac y chinh, nhing diéu khang dinh, nhiing lu4n cif tao nén théng diép dac biét ctia tac gia. 3. Cuén sdch cé dung khéng, ding mét phan hay toan b6? Ban khong thé tra loi cau hdi nay néu khong tra loi hai cau trén. Ban phai biét tac gia noi gi trudc khi quyét dinh né dang hay khong. Tuy nhién, chi biét suy nghi cua tac gia théi chua du. Ban cing phai ty minh quyét dinh néu xdc dinh doc nghiém tuic va hiéu cuén sch do.56 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU Qua 4. ¥ nghia cia cuén sdch? Y nghia cia nhiing théng tin ma cu6n sch mang lai la gi? Tai sao tac gid cho rang cén phai biét nhiing diéu nay? Ban than ban cé can phai biét khong? Va néu cuén sdch khéng nhiing cung cap théng tin, ma con md mang kién thic cho ban thi diéu dé nghia 1a ban cdn dao sau, tim toi hon nia bang cach hoi thém sé co gi xay ra tiép theo, tac gia con co nguy gi hay cé dé xuat gi thém. Bén cau hoi trén la nhiing nguyén tac co ban ma Phan 2 cuén sach nay dac biét quan tam. Ban dting bao gid quén rang viéc doc mét cuén sach 6 cdc cap dé trén so cap déu doi héi phai cé gang dat cau héi va tra Idi chting theo cach day du nhat trong kha nang cua ban. Do |a ly do tai sao luén tén tai su khac biét gitla déc gia kho tinh, cé dai hoi cao véi déc gia khong biét doi hdi gi. Kiéu déc gia thi hai khong dat cau héi va khéng cé cau tra loi. Bo6n cau hdi trén da tom luge nhiém vy téng thé ma mot déc gia phai lam. Co thé ap dung ching cho bat ky tai liu dang doc nao, nhu mét cuén sach, mét bai bao, hay mét mau quang cdo. Cap dé doc kiém soat cd khuynh huéng tra Idi hai cau héi dau chinh xac hon hai cau héi sau. Néu ban chua tra Idi hai cau hoi sau, chuia co y kign gi vé tinh dung dan cia cuén sach (mét phan hay toan b6) va y nghia cia né thi chua thé hoan thanh tron ven cép dé doc phan tich. Cau hoi cudiCac phutong dién doc sdch | 87 cing (¥ nghia ca cuén sich 1a gi?) 1a cau hoi quan trong nhat trong cap dé doc déng cha dé. Tat nhién ja ban phi tra loi ba cau dau truéc khi c6 gang tra loi cau hoi cudi. Sé la cha du néu ban chi biét néi dung cua bén cau héi. Ban phai nho dat ra ching trong khi doc. Thoi quen nay chinh 1a biéu hién cua mét déc gia yéu cau cao. Hon nifa, ban phai biét cach tra loi chinh xac. Mot ngudi doc mét cudn sach hay ma van ngt quén chua han 1a vi ho khong cé gang, ma vi khong biét cach cé gang. Nhiing cuén sach hay phai cao hon tam hiéu biét cua ban, néu khong chung sé khéng mang Jai diéu gi tha vi cho ban. Va chinh nhiing cuén sach nay sé khién ban phai suy nghi néu khéng cé gang viton lén dé dat toi ngang tam chting. Sw cé gang nay khong lam ban mét mdi. Ban chi mét mdi vi that vong néu co gang cia minh bi that bai do thiéu ky nang. Dé tiép tuc doc tich cuc, ban khong nhiing phai co y chi ma con can ca ky nang — nghé thuat giup ban nang cao tim véc bing c4ch nam bit tat ca nhting gi ma ban dau ban cam thay vuot qua tam tay. Lam thé nao dé thc sy s& hiru mét cuén sach? Néu ban cé théi quen dat cau hoi khi dang doc sach thi ban 1a mot déc gia gidi hon nhiing ngwdi khong biét dit céu hoi. Nhung nhu ching téi da ndi, chi dat58 | PHUONG PHAP DOC SACH HIE£U QUA cau hoi khéng théi chua du. Ban phai ¢6 gang tra loi nhiing cau héi dé. Mac du cé thé hdi va tra loi trong dau, nhung néu ban ding but va gidy lam viéc dé van dé dang hon. Cay but sé la dau hiéu cho thay sw tinh tdéo cia ban trong khi doc. Cé nhan noi: “Hay doc nhitng an y dang sau con cht”. Ngoai ra, ching téi con muén thuyét phuc ban: “Hay viét vin ham an”. Néu khéng, ban kho cé thé doc sach hiéu qua. Khi mua mot cu6n sach, ban da thiét lap quyén sé hau véi ndé. Nhung hanh déng mua that su moi chi 1a khic dao dau cia viéc sé hu mét cuén sach. Ban chi sé hau n6é hoan toan khi bién né thanh mét phan cta minh va ban thanh mét phan cia né — tic 1a ban phai viét vao trong cu6n sach. Tai sao viéc danh dd4u vao mét cuén sach lai la diéu khong thé thiéu khi doc sach? Thi nhat, no gitp ban tinh tao. Thit hai, néu doc tich cuc, thi ban phai suy nghi, ma suy nghi thudng thé hién ra bang tv ng@, loi noi hay chit viét. Ngudi nao néi anh ta biét minh nghi gi nhung lai khéng thé thé hién ra thudng 1a ngudi khong biét minh nghi gi. Thi ba, viét ra nhiing phan ting cha ban gitp ban nhé nhiing suy nghi cua tac gia. Hay coi viéc doc mét cuén sach 1a cudc d6i thoai gitia ban va tac gia. Hay nghi rang tac gia hiéu biét véCac phuong ditn doc sach | 59 cha dé cuén séch nhiéu hon ban. Nhung hiéu 14 mét sw van hanh theo hai chiéu: hoc vién phai ty héi minh va héi gido vién. Tham chi, khi da hiéu gido vién néi gi, ngudi hoc phai san sang tranh luan véi thay. Danh dau vao sdch 1a mét cach thé hién y kién tan thanh hay phan d6i cia ban vdi tac gia. Do chinh la sy tran trong tac gia. Cé nhiéu cach danh dau vao sdch théng minh va hiéu qua. Sau day la mét sé cach ban cd thé ding: 1. Gach duéi: Gach dudi nh@tng diém chinh, nhiing nhan dinh quan trong hay co stic thuyét phuc. 2. Vach nhitng dudng thang ngoai lé: Dé nhan manh nhiing nhan dinh da duoc gach dudi, hay chi r6 mét doan qué dai khéng gach dudi dugc. 3. Danh dau sao, hoa thi, hay bat ct déu gi bén le: Hinh thitc nay nén duge dung céch quang dé nhan manh muéi, hay mudi hai nhan dinh hoac doan van quan trong nhat trong cuén sach. Ban co thé gap goc nhting trang cé dénh dau hay ép mét manh gidy vao giffa cdc trang. Nhu thé, bat cu luc nao ban ciing cé thé lay sdch ra doc va nhé lai ngay nhiing gi da doc bang cach mé trang ban da danh dau. 4. Daénh sé bén lé: Dé chi mot loat cdc y ma tac gid da néu trong qua trinh hinh thanh ly lé. 5. Danh sé nhiing trang khdc bén lé: Dé chi ra nhiing ché khac trong cuén sach dé cé nhitng nhan60 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA dinh tuong tu, hay nhiing y lién quan haac déi lap véi nhiing y da dugc danh dau; tap hop cdc y lién quan véi nhau nhung nam rai rdc trong cuén sdch. Nhiéu déc gia ding ky hiéu “Cf” dé chi s6 cia cdc trang khac co nghia [a “so sanh voi” hay “dé cap tdi”. 6. Khoanh tron nhiing ti hay cum ti quan trong: Cach nay tuong tu nhu cach gach dudi. 7. Viét bén lé, 6 ddu hay cuéi trang: Dé lua lai cac cau héi (va cé thé ca cau tra loi) ma doan van da goi ra cho ban; tém t&t mét tranh Ivan phic tap thanh mét . cau don gian; ghi lai mét loat y chinh trong ca cuén sich. Nhiing trang cudi cé thé dugc dang nhu mét bang chu dan nhiing luan diém cua tic gia theo thi ty xudt hién trong sdch. D6i voi nhing nguéi chuyén danh dau sach thi nhiing trang ap bia dau mét cu6n sach thuéng quan trong nhat. Mét s6 nguéi dung cac trang nay dé lam nh4n sé hifu sdch trong r&t 4n tugng. Nhung diéu dé chi thé hién su sé hu vé mat tai chinh d6i véi cuén sach. Nhiing trang nay nén dugc danh dé ghi lai nhiing suy nghi cia ban. Sau khi doc xong cuén sdch va ghi lai nhiing cha dan cua riéng minh 6 nhiing trang cudi sachy hay 1at lai trang dau va c6 tém luge cuén sdch thanh mét cau trac hgp nhat vi mét dan ¥ co ban va theo trat tu c4c phan. Chinh ban tom luge nay [a thudcCie phusing dién doc sich | 61 do miic dé hiéu, thé hién sy sé hitu vé mat tri tué cua ban déi vdi cuén sach. Ba kiéu ghi cha Cé ba kiéu ghi cha khac nhau khi doc sach. Ban dung loai nao tuy thudc vac cap dé dang doc. Khi doc theo c4p dé kiém sodt, c6 thé ban khéng cé thoi gian dé ghi chit trong séch vi doc kiém soat luén bi gidi han vé thoi gian. Tuy nhién, khi doc & cap dé nay, ban sé dat nhiing cau hoi quan trong vé cuén sdch. Sé that tuyét voi néu ghi lai nhiing cau tra loi ngay khi chung vila mdi xuat hién trong dau, mac du khong phai hic nao ban cfing tim thay cau tra loi. Nhiing cau hoi cdn phai tra ldi trong lan doc kiém soat gém: (1) Dé 1a loai sach gi? (2) Toan bé cudn sach noi vé van dé gi? (3) Trat tu cdu tric cua cuén sdch ma qua do tac gia phat trién y dé hoac hiéu biét cia minh theo cha dé chung cia cuén sch 1a gi? Ban cé thé va cing nén ghi cha nhiing ¥ lién quan dén cau tra loi cho nhiing cau hoi nay, nhat 1A khi ban biét ring phai nhiéu ngay hodc nhiéu thang sau mdi co thé quay lai doc cuén sach & cap dé phan tich. Noi pha hop nhét dé ban ghi chi la 6 trang muc luc hay trang tiéu dé. Ban nén nhé, nhiing ghi chu nay chi yéu dé cap dén c&u trac chit khong phai néi dung cuén sach (it62 | PHUGNG PHAP BOC SACH HI£U QUA nhat la chwa cé cac chi tiét), Vi thé, ching téi goi 1a ghi chu cau tric. Trong qua trinh doc kiém soat, dac biét la véi mot cuén sach dai va kho, ban co thé hiéu thau dao y kién tac gia vé cha dé ho néu ra. Tuy nhién, it khi ban lam duoc diéu nay. Vi thé ban chua nén danh gia vé do chinh xc, hay tinh chan thyc cla nhiing nhan dinh do tri khi da doc ky cu6n sdch. Sau dé, trong qué trinh doc phan tich, ban can tra loi nhiing cau hoi vé tinh chan thuc va tam quan trong cia nd. Do vay, nhiing ghi cha cua ban 6 cap dé nay khéng con mang tinh cau trac ma thudc vé y niém. Dé 1a y niém ct tdc gid, va cfing 1a cua ban, da dugc dao sau va mé réng qua qué trinh doc. Co su khac biét r6 nét gitta ghi chi cdu truc va ghi cht y niém. O cap dé doc déng cha dé (ttc 1a doc nhiéu cu6n sdch cing thuéc mét cha dé), nhitng ghi cht cau tric rat cé thé cing Ja ghi chu vé y niém; va nhiing ghi cha trén mét trang sdch khéng chi nhac ban vé nhiing trang khac trong cing cu6n séch dé ma ci 6 cac cuén khac. Tuy nhién, cé mot buéc con cao hon thé, khi déc gid d cp dé doc déng cha dé. Dd la ghi cht vé hinh thiic trong cudc thao lu4n ma tat ca tac gia cung tham gia da cho cé nhiéu ngudi khong biét nhau. Ching toi muén goi dé la nhing ghi cht cé tinh bién ching (ly do sé dug gidi thich trong Phan 4). Vi nhang ghi chiCac phutong ditn doc sach | 63 nay dé c4p dén nhiéu cudn séch nén ching thuong duoc ghi trén nhiing to gidy rdi. O day cé sw ham an vé mét c4u tric khéi niém — mét hé théng nhiing nhan dinh va cau héi vé mét chu dé duy nhat. Chung t6i sé quay lai loai ghi cha nay & Chuong 20. Hinh thanh thoi quen doc sach Khéng co cach nao dé hinh thanh thao tac ngoai su van hanh. Ndi cach khac 1a “hoc” bang cach “thuc hanh”. Sw khac biét trong hanh déng cua ban truéc va sau khi hinh thanh thoi quen 1a sy khdc biét gitta kha nang va su sin sang. Sau khi luyén tap, van céng viéc nhu trudéc nhung ban cé thé lam tét hon nhiéu so voi lan dau. Day chinh la “cé céng mai sat cé ngay nén kim”. Nhiing gi ban dau ban lam con rat lang ting thi sau khi luyén tap, ban cé thé lam mét cach tu déng, hay lam theo ban nang nhw thé ban sinh ra dé lam viéc dd, tu nhién nhu viéc di lai hay an udng. Vi thé, nhiéu nguéi cho rang thdi quen 1a kha nang thién bam tht hai. Tuy nhién, hinh thanh mét théi quen khic voi biét nhiing quy tac cua mét mén nghé thuat. Khi néi mét ngudi cé ky nang lam mot viéc gi dé khong cé nghia khang dinh anh ta biét cdc quy tac, ma don gian la co théi quen lam viéc dé ma thdi. Di nhién, biét quy tac da it di nhiéu déu 1a diéu kién dé dat dude ky nang. Ban khéng thé lam theo cic quy tac ma minh khéng64 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA biét. Ban cing khéng thé hoc duge kat cut mot thdi quen hay ky nang nao néu khéng lam theo cac quy tac. Trén thuc té, khong phai ai cing hiéu rang dé tro thanh mét nghé sy, ngudi ta phai thc hién theo cic quy tac. Khi néi vé mot hoa sy, hay mét nha diéu khac tai ba, nhiéu ngudi cho rang: “Ong ta lam mét viéc rat déc déo — viéc trudc day chua ai lam va cing chang theo quy luat nao.” Nhung ho khong thay duge nhiing quy fuat ma hoa sy da thc hién. Nhin nhan mét cdch nghiém tic, ta sé thay khéng cé quy luat cudi cing va cing khéng co quy luat khéng bi pha vo khi vé tranh, hay sang tao mét tac phaém diéu khac. Nhung lai cé nhiing quy luat vé chudn bi gidy vé, pha mau va dung mau, nan dat sét va han thép. Hoa sy va nha diéu khac phai tuan theo cdc quy Iuat nay, néu khéng ho sé khéng thé sang tac dugce. Du san phéam cudi cling cla ngudi nghé sy cé thé nao, da ching cd vé nhu khéng tuan theo quy luat gi, thi nghé sy do ciing phai rat khéo léo dé s4ng tao ra san pham 4y. Day chinh la nghé thuat — ky nang hay ky xao — ma ching tdi dé cap dén. Tw nhiéu quy tac dén mét thoi quen Doc sch ciing giéng nhu truot tuyét. Khi gidi nhu m6t chuyén gia thi rat tha vi, hai hoa. Khila ngwoi indi bat dau thi rat lung tung, cham chap va dé chan nan.Cac phuong dién doc sdch | 65 Moi ngw6i, nhat la nguéi da truéng thanh, thugng xdu hé khi hoc trugt tuyét. Vi mac du da biét di tu lau, biét chan minh 6 dau, nhung khi di giay trugt tuyét vao, ho phai hoc di lai ty dau. Ho bi truot nga nhiéu lan, ngéi day mét cach khé nhog, gidy bi léch, va cam gidc minh gidng mé6t thang ng6c,... Tham chi, mét hudn luyén vién gidi citing khéng gitp dugc nhiéu cho nguéi mdi hoc truot tuyét. Lam sao dé nhé moi diéu hudn luyén vién noi, réi vita nho vila truot tuyét? Diéu quan trong khi tru¢t tuyét la ban khong nén nghi vé tung dong tac riéng lé, ma phai phdi hop chung, xoay tré khéo léo thi mdi trugt duge nhe nhang. Nhung dé lam dugc diéu do, ban lai phai hoc riéng lé tting déng tac ngay luc dau. Chi cé nhw vay, ban méi cé thé phéi hop ching nhuan nhuyén dé tré thanh mét ngudi truot tuyét gidi. Viéc doc sdch cing tuong tu. Cé thé ban da doc sach lau di, va viéc phai hoc lai tty dau khién ban thay ngai. Nhung cing nhu viée truot tuyét, khi doc sach, ban khéng thé phéi hop nhiéu hanh dong khac nhau thanh mét hanh déng phtic tap nhung hai hoa néu chua tro thanh chuyén gia trong tling dong tac riéng lé. Méi déng tac déu doi héi ban chu y cao dé khi thuc hién. Sau khi da luyén tap tling dong tac, ban cé thé thuc hién ching dé dang ma khéng c4n tap trung nhiéu, hon ntfa con cd thé thuc hién chung cing mét hic rat thanh thao.66 | PHUONG PHAP DQC SACH HIEU QUA Nguai cé kinh nghiém biét rang ho khéng nén lo s¢ khi thay mét loat cdc quy tac xuat hién lic ho bat dau hoc mét diéu gi dé. Ho biét phai hoc cach phéi hop cac quy tac v6i nhau thanh thao. Néu cé nhiéu quy tac nghia Ja théi quen can thanh lap 1a phic tap chit khéng nhat thiét phai dat duoc nhiéu thdi quen khaéc nhau. Cac phan duge két hop va léng ghép vdi nhau khi trinh dé thuc hién da lén dén mtic ty déng héa. Khi dé ban da tao nén thdi quen thuc hién toan bé cdc thao tac. Luc nay, ban cé thé thye hién mot cu truot that thanh thao ma trudc day chua ting lam duge, hay doc mét cuén sach titng cho la qua kho. Hoc cach doc tét khéng dé. Doc, dac biét 1a doc phan tich, khong chi phic tap hon nhiéu so véi truot tuyét ma con ld mét hoat dong tri tué. Ngudi mdi hoc truot tuyét phai nghi dén cdc dong tac thé chat, sau do ho c6 thé quén di, va thuc hién mot cach tu dong. Nghi va y thtic vé cdc hanh déng thé chat tuong déi dé. Nghi dén cac hanh dong tri tué khé hon nhiéu. Hau hét, ching ta khéng quen lam viéc nay. Tuy nhién, diéu nay vin cé thé lam duge, va nhiing ai lam dugc né sé hoc duge cach doc tét hon.PHAN II CAP DO DOC THU BA — DOC PHAN TICH6 Phan loai mot cu6én sach hu da ndi & phan dau, phuong phap doc trinh bay trong cuén sach nay cé thé 4p dung duge véi moi loai tai liéu phai doc hay muén doc. Tuy nhién, khi dién giai cac quy tac doc phan tich, chung ta duéng nhw bo qua luu y nay. Cé rat nhiéu khé khan ma bat ctf déc gia nao cing cé thé gap phai khi doc tron ven mét cuén sach, dac biét 18 mdt cudén sdch dai va khé. Doc truyén ngan thuéng dé hon tiéu thuyét, doc mét bai bao dé hon doc m6t cuén sdch cing chu dé. Tuong tu, néu ban cd thé doc mét cuén sdch dai vé lich sw, triét hoc, hay mét chuyén lu4n vé khoa hoc thi viéc doc bdo hay ban tom tat cing linh vuc chila chuyén nho. Do do, tat ca nhiing gi chung téi da trinh bay vé viéc doc sich cing cé thé 4p dung dugc véi tat cA cdc loai tai ligu khac. Doi vdi mét sé tai liéu, quy tac nayCap dé doc thitha — Doc phan tich | 69 khéng hoan toan dung nhung ching ta cé thé diéu chinh cho pha hop. Ta4m quan trong cua viéc phan loai sach Phan loai sach (Quy téc 1) chinh la quy tac dau tién cia ky nang doc phan tich, va cé thé duge dién dat nhu sau: Quy tac 1: Ban phai biét loagi sch minh dang doc li gi, t6t nhat la truéc khi doc cuén séch dé Vi du, ban phai biét minh dang doc thé loai sach cd noi dang hu céu (nhu tiéu thuyét, su thi, tho trit tinh,...), hay tac phdm cé tinh chat mé ta vé linh vuc nao dé. Hau hét déc gid déu nhan biét-dugc mét tac pham hu cau khi mdi doc qua. Tuy nhién, viéc nay khéng phai hic nao cting dé dang. Loi than phién cia Portnoy (Portnoys Complaint) la tiéu thuyét hay mét nghién cifu phan tich tam ly? Biza trua trdn trui (Naked Lunch) JA mét truyén hu cau, hay mot ghi chép chéng lai viéc lam dung thuéc? Cuén theo chiéu gid (Gone with the Wind) 1a mét tac phém lang man hay chinh [a lich st cia mién Nam nude Mj truéc va trong cuéc ndi chién? Con dudng chinh (Main Street) va Chim nho phan no (The Grapes of Wrath) 1a nhting tac phém van chuong, hay nhiing nghién ctu vé xa hoi?70 | PHUGONG PHAP BOC SACH HIEU QUA Di nhién, nhting cudn sch do déu ki tiéu thuyét, déu nam trong danh sch nhiing tac phém van hoc ban chay nhat. Nhung nhiing cau hdi trén cing khéng thita vi cé rat nhiéu yéu té khoa hoc xa héi trong cdc cuén tiéu thuyét duong dai, va cing khéng it yéu té hu cdu ctia mét tac phdm vé x4 hdi hoc khién chung ta khé phan biét. Diéu nay cing tuong tu mét sé cudn sach chia dung kién thiic vé vat ly hay héa hoc. Vay ban sé 4p dung quy tac phan loai sach nhu thé nao? Dau tién la doc kiém soat cuén sach. Ban doc tén sach, phu dé, muc luc, xem qua loi mé dau cia tac gia va phu luc 6 cudi sach. Néu cuén séch qua ci, ban cé thé doc di gidi thiéu cia nha xuat ban. D6 la nhiing 14 cO chi dan ma tac gia givong lén dé chi cho ban thay gid sé thdi huéng nao. Nhing diéu ban c6 thé hoc duoc tir ten mot cudn sach Ching téi da ting hi sinh vién ca minh cuén sich ho doc noi vé van dé gi, va yéu cau ho miéu ta mét cach khdi quat nhat xem cuén sdch do thuéc loai nao. Song dé tra 1di nhiing cau héi nay khéng hé don gian. Ching t6i xin néu ra mét vi du vé sy nham 1an khi doc tén mét cuén sach. Nam 1859, Darwin xuat ban mét cuén sach rat ndi tiéng. Tén cuén sach dugc nhac dén lién tuc trong nhiéu cudc thao luan. Anh hudng cua né dude danh gid bdi ca nhiing nha théng thai vaCap d6 doc thit ba - Doc phan tich \ 71 nhting binh ludn vién binh thing. Cuén sach viét vé thuyét tién héa, trong tiéu dé sdch cé tir “species” (cdc loai). Vay tiéu dé chinh xdc cia sach 1a gi? Néu ban tra lai la Nguén géc cdc loai (The Origin of Species) ttic la ban da dung. Nhung co thé ban sé tra loi la Nguén géc cita lodi ngudi (The Origin of the Species). Ching téi da dat cau hoi nay voi 25 déc gia, va hon ntta tra loi la Nguén géc cia lodi nguoi, Nguyén nhan la ho chwa bao gid doc cuén sach nay, va cho rang cuén sdch phailién quan gi dé dén su phat trién cua loaingudi. Su that 1A cudn sdch hau nhu khéng dé cap dén con ngudi ma déi tuwong nay dugc Darwin nhic tdi trong cuén séch sau cua 6ng — cuén Nguén géc lodi ngudi (The Descent of Man). Con cudén Nguén géc cac lodi noi dén su sinh s6i, phat trién cha muén van loai dong thyc vat trong thé gidi ty nhién. Chung tdi nhac dén sai lam pho bién nay vi nhiéu nguoi nghi ho biét tiéu dé cuén sach mic da thuc té hiém nguoi that su doc cin than, va suy nghi xem tiéu dé sach muén ndi gi. Trong vi du sau day, chung téi khéng yéu cdu ban nhé tiéu dé sdch, ma suy nghi xem tiéu dé dé muén ndi gi. Tac gia Gibbon da viét mot cuén sach néi tiéng vé Dé ché La Ma, mang tén Sy suy tan va diét vong ca Dé ché La Ma (The Decline and Fall of the Roman Empire). Rat nhiéu ngudi biét tén cuén sach nay ngay ca khi khong cé sdch trong tay. Trén thuc té, cum tu72| PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA “suy tan va diét vong” da tro thanh thanh nga. Tuy nhién, khi chung téi hoi 25 déc gia rang tai sao chuong dau tién cia cudn sach lai cé tén la “Quy mé va lic lugng quan sy cua Dé ché La Ma trong thdi ky cai tri cua Antonines”, tat ca déu khong biét. Ho khéng biét suy luan néu cuén sach cé tén 1a Sy suy tan va diét vong cia Dé ché La M4 thi noi dung thuéng sé bat dau bang thoi ky hoang kim ctia dé ché, réi méi dén suy tan va diét vong. Vi thé, ho dich mét cdch v6 thtic cum tv “decline and fall” (suy tan va diét vong) thanh “rise and fall” (phat trién va suy tan). Ho béi réi vi khéng thay cuén sch nhac dén nén Cong hoa La Ma — ché d6 tén tai trudéc thoi ky tri vi cua Antonines dén 150 nam. Néu doc ky tiéu dé sach, ho cé thé suy doan rang thoi ky tri vi cha Antonines la thoi hoang kim cia Dé ché La Ma. Noi cach khac, tiéu dé sdch c6 thé cung cép cho déc gia nhiing théng tin cn thiét vé cuén sach trudc khi bat dau doc néi dung. Nhung da sé déc gia thudng khong doc kf tiéu dé sach, ci nhitng cuén ho da biét hay chua ting biét. Mot nguyén nhan khién nhiéu ngudi bé qua tiéu dé sach va 1di m6 dau la ho khéng nhan thie duge tam quan trong cua viéc phan loai cuén sach. Ho kh6ng tuan theo quy tac dau tién cua viéc doc phan tich. Cac tac gid viét sach thuéng c6 gang viét phan md dau that don gian, dé hiéu, va dat tiéu dé hoac phu dé sach cé tinh miéu ta.Cap dé doc thitba - Doc phan tich | 73 Hai nha vat ly Einstein va Infeld khi viét léi twa cho cuén Su phdt trién cia vat ly hoc (The Evolution of Physics) da thé 16 ring ho mong muén déc gia biét viéc doc mét cuén sach khoa hoc di phé théng thé nao ciing khéng giéng cach doc mot cuén tiéu thuyét. Vi thé, hai éng da xay dyng mét muc luc day tinh phan tich dé bao trudéc cho nguéi doc phan trinh bay ndi dung chi tiét. Trong bat cit truéng hop nao, nhiing tiéu dé chuong duge liét ké & phia trudc cing cé tac dung khuéch dai tam quan trong cia tiéu dé chinh. Doc gid nao bé qua nhiing noi dung trén sé rat khé tra loi cau héi: “Cuén sach ban doc thuéc loai nao?”. Va néu chua bao gié tu hdi ban than cau hdi nay thi sé con nhiéu cau héi khac vé cuén sach hoe khong thé tra loi dugc. Doc tiéu dé sich c4n than rat quan trong, nhung chuia du. Mac dt: cé nhiing tiéu dé rat r6é rang nhung cing khong thé gidp ban phan loai duc cuén sach do, tru phi ban cé mét danh muc cic loai sach 6 trong dau. Tom lai, dé tuan thu quy tac 1 ca viéc doc sach ban phai biét dé Ia loai nao. Sach ly thuyét hay sAch the hanh Ai cing da it nhiéu dung cac ti “ly thuyét” va “thuc hanh”, nhung chua han tat ca déu hiéu hét y nghia cua chung. Véi nhiing ngudi co dau 6c thuc té, ta “ly74| PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA thuyét” mang tinh hao huyén tham chi la xa voi; con tt “thuc hanh” co nghia 1a mét viée gi dé duge thuc hién va mang lai Igi nhuan ttic thi. Ching ta déu biét rang hanh dong théng minh phai bat nguén tu tri thttc. Tri thiic hay kign thie cé thé duoc stt dung theo nhiéu cach, khong chi dé ché ng thién nhién hay sang ché ra may moc, nhiing cong cu hitu dung, ma con dé dinh huong pham c4ch va diéu chinh hoat dong cha con ngudi trong nhiéu Tinh vuc khac nhau. Cé mét sé cuén sch cing nhu mét sé gido vién chi quan tam dén nhting kién thtic ma ho phai truyén dat, nhung diéu nay khéng cé nghia ho phu nhan gid tri sit dung ctia nhting kién thuc dé. Nhiéu nguoi lai cé mdi quan tam vuot ra ngoai khuén khé kién thtic don thudn. Ho muén tim hiéu sau hon vé nhiing kién thc c6 thé gidi quyét cdc van dé cha cudc song. Ho vita truyén dat kién thitc, via nhan manh viéc 4p dung kién thitc vao thuc té. Dé kién thie mang tinh thuc té, ching ta phai biét chuyén ching thanh nguyén tac hoat déng, ti viéc biét dé la truong hop ndo sang viéc biét phai lam gi dé dat duge muc tiéu trong truéng hop dé. Do 1a su khac biét gitta biét cdi gi va biét cdch nao. Sach ly thuyét day ban vé ban chat ly 1é. SAch thuc hanh day ban cach lam nhing diéu ban muén hoae nghi la nén lam.Cp dé doc chit ba - Doc phan tich | 75 Bat ky cuén séch hudng dain nao, hoc nhing cuén sach chi cho ban biét nén lam gi hoac lam nhu thé nao déu la sich thuc hanh. Sach thuc hanh bao gém nhiing cuén séch mé ta nghé thuat danh cho ngudi hoc; nhiing cuén sé tay vé bat ctt linh vc nao nhu co khi, y khoa, néu 4n; va ca nhiing s4ch chuyén luan vé kinh té, dao dtic hay chinh tri. Chung t6i sé giai thich tai sao nhitng cuén sach chuyén luan vé kinh té, dao ditc hay chinh tri (thuwéng dugc coi la nhiing sach mang tinh guy chudn, quy pham) lai la mot nhém rat dac biét trong danh muc sach thue hanh. Cuén sdch dao dite nao cing day ta cach s6ng, chi bao ta nhiing diéu nén va khéng nén lam, théng tin cho ta biét vé ca “phan thuéng” va “hinh phat” gan vdi viéc thuc hién hay khéng thyc hién nhing diéu dé. Vi thé, ching la nhiing cuén sach thyc hanh. Mot sé nghién cttu xa héi hoc chi don thuan mé ta, cht khéng danh gia hay nh4n dinh gi vé thai d6, hanh vi thuc té cta con ngudi thi khéng duge coi la sach vé dao ditc hay sach thyc hanh. Chung chi la nhiing tac phaém ly thuyét — nhiing cng trinh khoa hoc. Ta cé thé ly giai tuong ty mét cuén sdch vé kinh té hoc. Bén canh nhiing bdo cdo, nhiing con sé lién quan dén toan hoc va thong ké - phan nang vé ly thuyét hon thyc hanh — thi nhéng cu6n sdch nay thudng day ta cach té chit doi séng kinh té 6 nhiéu quy mé, tit cd76 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA nhan dén tap thé hay quéc gia; chi cho chung ta nén hay khéng nén lam gi va théng tin vé nhiing hau qua tuong ting néu ta khéng lam nhiing viéc phai lam. Immanuel Kant da viét hai tac pham triét hoc néi tiéng la Phé phan ly tinh thudn tiy (The Critique of Pure Reason) va Ban vé suy ludn mang tinh thuc hanh (The Critique of Practical Reason). Cuén thit nhat noi vé cai gi la gi, va ching ta hiéu né nhw thé nao chi khéng phai lam c4ch nao dé hiéu. Cuén thit hai ndi vé viéc con nguéi nén kiém soat ban than nhu thé nao, va diéu gi tao nén phém gid, dic hanh ctia con ngudi. Cuén sach nay dac biét nhdn manh tam quan trong cia bén phan nhu 1a nén tang cho moi hanh dong ding dan va sy nhén manh dé cé thé khién nhiéu doc gid hién dai khé chiu. Ho cho rang, niém tin vao bén phan nhu mét quan niém dao dite cé gid tri la diéu phi thc té. Nhung diéu nay khéng lam mt di tinh thuc hanh trong cuén sach cia Kant. Ngoai nhiing loai sdch trén, con cé mot sé tai liéu cting duge coi la sch thuc hanh nhu: Mot bai dién van, mot bai phat biéu mang tinh chinh tri, hay loi kéu goi hanh dong chifa dung nhting néi dung thuyét phuc vé mét su viéc nao dd. Mac du cuén sach thyc hanh nao cing mang tinh khich 1é, cé6 va nhung nhiing yéu té nay khéng dugc dat ngang hang véi yéu té thutc hanh. Co su khac biétCap dé doc thttba - Doc phan tich | 77 r6 rang gitta mét bai kéu goi hanh d6éng voi mét chuyén luén chinh tri, gitta mét té tuyén truyén vé kinh té véi mét bai phan tich nhitng van dé kinh té. Déi khi ban cé thé dua vio tén mét cudn sach dé nhan biét no co thién vé thuc hanh hay khong, Ban co thé nhanh chéng nhan ra loai sich do néu tén sach cd nhiing cum ti nhu “nghé thuat dé” hoac “cach dé”. Hoac néu tén tac phim dé cap dén nhiing linh vuc mang tinh thyc hanh ma ban biét nhu dao dic, chinh tri, kinh doanh, tham chi la kinh té hoc, luat phap hay y khoa, thi ban cé thé phan loai cuén sach dé kha dé dang. Khi miéu ta nghé thut doc kiémi soat, ching tdi da luu y ban sau khi doc trang dau va cé thé ca phan phy luc, khong nén diing lai ma nén doc ca nhiing doan van cé tinh chat tong két hay tom tat xuyén suét cudén sdch. Cac ban cing nén doc ca phan dau, phan két va nhiing phan chinh cia cuén sach. Viéc nay hoan toan cén thiét, nhat 14 trong nhting truéng hop ban khéng thé phan loai cuén sach dya vao tén sach hay nhiing trang dau. Khi do, ban phai dua vao cac ky hiéu xuat hién trong phan chinh cia cu6n sdch. Ban sé phan loai dugc mot cuén sach ma khéng phai doc qua ky néu chu y dén cau chi va ghi nhé nhiing muc sach co ban. Trong mot cuén sdch thyc hanh thuéng xuat hién nhiing tt nhu: nén, phai, tét, xdu, muc dich, phuong78 {| PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA tién. Cau dac trung cha mét cuén sach thyc hanh thuéng ndi rang diéu gi dé nén lam; hoac day la cach dung dan dé lam viéc gi dé; hoac huéng tdi cdi dich nao thi tét hon; hay chon phuong tién nao thi phu hgp hon. Nguoc lai, m6t cuén sach ly thuyét lai lién tuc nhac dén ti “la” thay vi “nén” hay “phai”. No cé gang chung minh diéu gi do 1a ding, a su that, ch’ khéng phai moi viéc sé tét hon néu dat trong tinh huéng ngugc Iai. Trén day, chung tdi mdi chi goi ¥ mét sé dau hiéu ma ban co thé si dung khi bat dau phan biét mét cuén sach. Ban cang hiéu nhing dau hiéu giup phan biét sach ly thuyét véi s4ch thuc hanh bao nhiéu, cang suf dung ching tét bay nhiéu. Tuy nhién, ban cting can hoc cach nghi ngé nhiing dau hiéu dé. Nhu da noi 6 trén, mac dit kinh té hoc thuéng la van dé thi tién, nhung van cé sdch kinh té hoc thuan tuy ly thuyét. Tyong tu, van dé vé hiéu biét thuong mang tinh ly thuyét nhung van c6é sich day ban “nghi nhu thé nao”. Cing cé thé, ban sé gap mét tac gia khéng hiéu gi vé su khac biét gitta ly thuyét va thuc hanh, nhu ohiing tiéu thuyét gia khong phan biét dugc dau 1a hu cau, dau 18 xa héi hoc. Hodc cé thé ban sé thay nhiing cu6n sdch vita thudéc loai nay viia thuéc loai khac. Da thé nao, viéc tim hiéu cach tac gia tiép can van dé van rat cé ich déi véi déc gia.Cap dé doc shit ba - Doc phin sich | 79 Cac loai sach ly thuyét Cach phn loai truyén théng déi vdi sach ly thuyét la chia chung thanh cac linh vue nhu lich st, khoa hoc va triét hoc. Hau nhv ai cing biét so qua vé su khac biét gifva cdc loai sach nay. Vi du, tiéu dé sach lich su luén cé nhiing nét dac trung nhu co tir “lich stu” xuat hién, néu khéng thi nhing tiv cén lai thugng bdo cho déc gia biét cuén sach nay viét vé chuyén da xay ra. Thém nifa, mét cuén sach lich sw dién hinh luén hanh vin theo léi ké. Nha sit hoc thuéng phai tuan theo nhiing nguyén tac dé ké mét cau chuyén hay. Tiéu dé mot tac phém khoa hoc ft c6 tinh biéu 16 nhu tiéu dé mét cuén sach sti hoc. Tuy “khoa hoc” thinh thoang cing xuat hién nhung thudng thi tén ctia - linh vuc khoa hoc sé c6 mat trén tiéu dé sach, vi du nhu tam ly hoc, dia chat hoc hay vat ly hoc. Rac réi xay ra khi ban khéng phan biét ro rang giiia vat ly hoc va tam ly hoc — nhiing linh vue ma cac nha khoa hoc va triét hoc da tranh luan rat nhiéu qua cdc théi ky. Tham chi rac r6i nam ngay trong nhiing ti nhuw “triét hoc” va “khoa hoc” vi chung vén duoc sii dung rat da dang. Aristotle goi cuén Vat ly (Physics) cia éng 1a mét chuyén luan khoa hoc, mac du theo cach dung hién nay thi cuén séch dé mang tinh triét hoc nhiéu hon. ‘Twong tu, Newton dat tén tac pham vi dai cha minh 1a Nhiing nguyén ly todn hoc cia triét hoc tu nhién80 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA (Mathematical Principles of Natural Philosophy), mac du véi ching ta, cuén sdch dé 1a mét trong nhiing tac pham khoa hoc kinh dién. Triét hoc giéng khoa hoc va khac stv hoc & ché nd thién vé tim kiém nhiing ch4n ly phé quat hon 1a mé ta nhting su kién cu thé du & qua khit gan hay qua kh xa. Nhung nha triét hoc khong dat cau héi giéng nha khoa hoc, va ho ciing khéng si dung phuong phap tuong tu dé tra loi. Vay lam thé nao dé phan biét dugc sach triét hoc va sach khoa hoc? Néu mét cu6n sach tap trung néi vé nhiing digu nam ngoai pham vi kinh nghiém thuéng ngay cua ban, lap di lap lai, thi dé 1a s4ch khoa hoc. Bang khéng, dé 1a mét tdc phaém triét hoc. Can nhé rang, tiéu chi phan loai nay chi 4p dung voi nhiing cuén sch hoac la khoa hoc hodc Ia triét hoc, chit khong dp dung véi nhiing cuén sach viét vé cdc linh vuc khac. Su phan biét nay cé vé khdc la. Chung tdi xin minh hoa cy thé. Cuén Hai nganh khoa hoc mdi (Two New Sciences) cia Galileo doi héi ban phai tuéng tugng, hoac tu minh lam mét s6 thi nghiém véi mat phang nghiéng. Cuén Quang hoc (Opticks) cia Newton ndi dén nhing thi nghiém trong phong téi véi hinh lang tru, gdong va nhitng chum sang dugc kiém soat dac biét. Thi nghiém ma cac tac gia trén néi dén chua chac da duoc ho thuc hién trong phéng thi nghiém. ConCap dé doc thtt ba ~ Doc phan tich | 81 trong cu6n Nguén géc cdc loai, Darwin tudng trinh lai nhting diéu éng da quan sat qua nhiéu nam nghién ctu. D6 la nhing diéu cé thé hoac da dugc kiém chiing béi cdc nha khoa hoc khic, nhung lai khéng thé kiém ching duoc bang kinh nghiém thuéng ngay cia m6t ngudi binh thudng. Ngugce lai, mét cuén sdch triét hoc khéng bao gid dé cap dén thuc té hay nhiing quan sat nam ngoai kinh nghiém cia mét ngudi binh thudng. Mét triét gia sé dan ngwéi doc hudng téi kinh nghiém chung, thong thuong cia ho dé kiém chiing, xdc thuc hay ung hé nhéing gi ngwéi viét dua ra. Vi du cuén Ludn ban vé hiéu biét cia con ngudi (Essay Concerning Human Understanding) cia Locke 1a mét tac pham triét hoc vé linh vc tam ly hoc, vi tat ca nhiing luan diém Locke dua ra déu gan lién vdi kinh nghiém ma ngudi nao cing cé thong qua hoat déng cia hé than kinh. Trong khi do, rat nhiéu tac pham cta nha tam ly hoc Freud a tac phim khoa hoc vi Freud dwa ra rat nhiéu quan. diém théng qua viéc tudng thuat lai nhitng diéu éng quan sat dugc trong diéu kién don gian cia van phong mot nha phan tich tam ly. Tuy nhién trudng hop cia William James — mét nha tam ly hoc vi dai ~ lai la ngudi “ding gitta dong”. Ong tudng thuat lai nhiéu vi du vé nhiing trai nghiém dac biét ma chi nhiing ngudi quan sat can than va82 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA duge dao tao bai bin mdi cé thé hiéy dugc. Nhung 6ng cing thudng xuyén yéu cau ngudi doc danh gia xem nhiing diéu éng ndi cé ding véi kinh nghiém ban than ho khéng. De dé, cuén Nhiing nguyén tac tam ly hoc (Principles of Psychology) cia éng vila 1a médt tac pham khoa hoc viia 14 mét tac phdm triét hoc mac du muc tiéu chinh cua no lién quan dén khoa hoc. N6i mét cach don gian, khoa hoc lién quan dén thi nghiém hodc phy thuéc vao nhting nghién cufu va quan sat ty my. Con triét hoc don thuan 1a suy ngam. Diéu nay khéng cé nghia mét triét gia chi don thuan 1a mét nha tu twéng, va mét nha khoa hoc chi 14 mét quan sét vién. Ca hai déu phai quan sat va suy nghi nhung ho nghi vé nhiing loai thong tin khac nhau da quan sat duoc, dua ra nhiing cach chting minh két luan khdc nhau. Nha khoa hoc sé chi vao két qua tt nhiing trai nghiém dic biét caa minh, con nha triét hoc chi vao nhiing kinh nghiém da quen thudc voi tat ca moi ngudi.fF “Chup X-quang” mot cu6én sach Si cuén sach dn chtfa mét b6 khung dugc bao boc béi nhiing tim bia. Nhiém vu cla mot déc gia phan tich la phai tim ra b6 khung dé, tric 14 nam bat dugc cau tric cua bat ky cu6n sdch nao. Dé lam duge diéu nay, ban phai doc sach véi con mat cia tia X. Do viéc phai biét cau tric cla mot cuén sach la hét stic can thiét nén ching ta cd quy tac doc sdch thit hai va thi ba. Tat nhién, viéc 4p dung hai quy tac do sé khac nhau tty loai sch ban doc. Tinh thong nhat cha mét cuén tiéu thuyét khac tinh théng nhat cha mét chuyén ludn chinh tri. Su sap xép cdc phan trong hai cu6n sdch nay cing khong déng nhat va khong ging nhau. Mic di vay, moi cuén sdch dang doc déu cé tinh thong nhat gitta néi dung voi hé théng cdc phan. Cuén sdch nao khéng dam bao hai yéu té nay thi chi la mot md bong bong khé doc.84 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA Co thé dién gidi quy tac thi hai va thi ba cia cap dé doc phan tich nhu sau: Quy tac 2: Trinh bay su thing nhét cia toan 56 ni dung cuén sdch trong mét cau don hodc mt dogn van ngan Diéu nay nghia 1a ban phai dién dat dugc toan bd ndi dung cuén sdch mét cach ngan gon nhat, nhung khong cé nghia phai ndi cuén sdch dé thudc loai nao. M6i cuén sach la mét tac phém nghé thuat nén cing cé tinh chinh thé, théng nhat. Ban phii hiéu ro tinh théng nhat nay. Cach duy nhat chting to ban hiéu la phai néi duge vé su théng nhat dé véi chinh minh hoac bat ky ai chi trong mét vai tit, Néu ding qua nhiéu tw dé dién dat, chiing té ban chwa nhin thay sw théng nhat ma mdi chi thay vé s6 thi trong cuén sdch. Quy tac 3:Trinh bay nhiing phan chinh cia cudn sich, va cach sap xép cic phan theo thit tu théng nhat thanh mét chinh thé M6t cu6n sach hay gidng nhu mét ng6i nha dep véi tung bé phan duoc sap xép ngin nap. Mai bé phan chinh cé tinh déc lap nhat dinh nhung van cé mdi lién hé chitc nang voi nhau, gop phan tao nén gia tri chung cla ngéi nha.Cap dé doc thitba ~ Boe phin tich | 85 Nhitng cu6n sach hay nhét la nhiing cuén cé céu tric dé hiéu nhat. Mac di ching thudng phiic tap hon nhiing loai s4ch kém chat lugng, nhung cdu tric cang phtic tap bao nhiéu thi viéc doc cang don gian bay nhiéu, vi cdc phan cia cuén sach duoc t6 chiic tét hon va cé tinh théng nhat cao hon. Tuy nhién, dé doc tét nhiing cuén sach hay, ban phai tim ra y dé cia tac gid dugc thé hién trong dé. N6i dung va bé cuc phai néu dug tinh chinh thé cua mét cu6n sach Sau day la mét vai vi du vé quy tac thi hai cua cap dé doc phan tich - quy tac doi hdi ban phai néu dugc sw thong nhat cia cuén sach. Si thi Odyssey cua tac gid Homer ké vé anh hing Ulysses — nguoi da mat mudi nam méi thoat khdi su vay ham 6 thanh Troy. Ulysses tro vé ding hic ngudi vo Penelope chung thay dang bi bia vay boi nhitng ké dén cau hén. Cau chuyén dugc Homer ké mét cach trau chuot véi nhiing tinh tiét phiéu huu ky thé trén dat lién va trén bién, voi nhiéu chuong, hoa cing su phiic tap trong cét truyén. Mac du vay, cau chuyén van cé mot su thong nhat trong chudi hanh déng va tuyén tu tuéng chinh, gitip xau chuéi toan bé tinh tiét lai véi nhau. Aristotle da chi ra tinh thong nhat cia sti thi Odyssey trong mét vai cau tém tat nhu sau: Mét ngudi dan éng da nhiéu nam luu lac tha huong, bi than bién Poseidon ganh ghét déi86 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA theo ting budéc khién anh vé cing chan nan. Trong khi do, & qué nha, gia dinh anh cing dang trong canh ngé khén khé khi nhiing ké dén cau hén vo anh tim moi cach tiéu hét tién cua anh, va 4m mu ham hai con trai anh. Thé réi, sau bao ngay lénh dénh trén bién, anh cing tim vé duge qué huong, tiép tuc vugt qua bao thi thach dé nhiing ngw6i than yéu nhan ra anh déng thoi mét minh chéng lai nhiing ké céu hén vo anh va bao vé ban than khi tiéu diét la nguoi do. Aristotle cho rang doan van trén day chinh 1a cét loi cua cau chuyén, phan con lai chia cdc tinh tiét cu thé. Sau khi nam dugc cét truyén, qua d6 nam duoc su théng nhat cua toan bé phan Idi ké, ban co thé sap xép cac phan vao vi tri phi: hgp. Hay thyc hanh ky nang nay voi mét vai cuén tiéu thuyét ma ban da doc. Khéng phai lic nao ban ciing ty minh tim ra duge su thong nhat trong néi dung mét cuén sach. Cé hic ban sé can su gitp d@ cia tac gid. Khi do, ban chi can doc tiéu dé sach. O thé ky XVII, cdc tac gia cé théi quen viét nhting tiéu dé rat trau chudt, ty my ~ nhiing tiéu dé cé thé ndi hét cho ngudi doc biét cuén sach viét gi. Vi dy tiéu dé ctia tac gid ngudi Anh Jeremy Collier: Mét cai nhin thién cn vé su déi bai va trén tuc cia san khdu Anh, cung ¥ thitc chong lai diéu nay cia ngudi xua (A Short View of the Immorality and Profaneness of the English Stage, together with the Sense of Antiquity upon this Argument). Tw tén sdch trén, ban cé thé dodn ring Collier sé dua ra nhiéu vi du vé su lam dung trang tronCap dé doc thitba ~ Doc phan tich | 87 cac quy tac dao dic trén san khau Anh, va éng sé dng hé su phan khang cua minh bing viéc trich dan cau ch cia cdc bac tién béi (nhu Plato) — nhiing ngudi da ting Ién tiéng tranh luan rang san kh4u chi lam suy ddi gidi tré, cac vi cha xi thudng noi rang cac vo kich la su cam dé xdc thit va t6i 1éi. Di vi mst s6 cudn sach, ban cé thé biét tinh thong nhat gitta cic chuong muc théng qua Idi ndi dau. Tuy nhién, khéng nén dua hoan toan vao phan nay vi cach sip xép néi dung cdc phan cua tac gid cd thé di léch huéng. Vi thé, ban luén phai nho di tim su thong nhat gitfa céc phan cla cuén sach cuéi cing van la nhiém vu cia ngudi doc. Ban chi cé thé hoan thanh nhiém vu dé bang cach doc qua mét luot tu dau dén cudi cuén sach. Tinh théng nhat trong tac phém Dao dic hoc (Ethics) cia Aristotle cé thé dugc trinh bay nhw sau: Cuén sach nay nghién cu ban chat hanh phuic cia con ngudi, va phan tich nhing hoan canh ma con ngudi cé thé tim thay hay dinh mét hanh phic. Tw dé chi ra nhiing suy nghi, hanh dong con ngudi phai thie hién dé cé dugc hanh phic, hoac tranh su bat hanh. Cuén sch cht: yéu nhan manh viée béi duong nhiing pham chat dao dtic va tri tué cao dep can thiét cho hanh phic bén canh viéc thita nhan nhiing yéu t6 tot dep khac nhu cita cai, stic khde, ban be, x4 hdi céng bing. Hay nhu trong cuén Sy thinh vugng cia cde quéc gia (The Wealth of Nations) ctia Adam Smith, déc gia88 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA dugc tr¢ gitp ngay ti dau boi chinh Idi gidi thiéu cua tac gid vé b6 cuc cuén sach. Tuy nhién phan nay kha dai, trong khi sy théng nhat vé néi dung cuén sach cé thé duoc tém gon bang vai dong dusi day: Cuén sach nay nghién ctu nguén aia cai cta mét quéc gia thuéc bat ky nén kinh té nao dua trén su phan céng lao dong; xem xét moi quan hé gitta lwong tra cho ngudi lao dong, Igi nhu4n quay vong vén, tién thué céng xudng, may méc nhu nhiing yéu té co ban quyét dinh gid cua hang hoa. Cuén sich con ban dén nhing cach sit dung nguén vén cé ich hon, lién hé gitia nguén géc va viée sit dung tién véi su tich Idy cing nhu sit dung nguén vén. Bang viéc nghién cifu su gia tang ctla cai & nhiéu quéc gia khac nhau, trong nhiing diéu kién khac nhau, cuén sdch da so sanh nhiéu hé théng kinh té- chinh tri va tranh lugn vé su tét dep caa m4u dich tu do. Cuén Nguén géc cdc lodi cua Darwin duge coi nhu mét vi du dién hinh vé tinh chinh thé ctia mét tac pham ly thuyét trong linh vuc khoa hoc. Cét di cua tac pham dugc trinh bay nhu sau: Cuén sdch nay ghi lai su bién thé cua cdc vat thé s6ng qua nhiéu thé hé, cdch thie chang chuyén sang nhiing ho thy vat va dong vat mdi; ban vé su thuan héa vat nudi trong nha “cfing nhu nhing bién déi dudi tac dong cua diéu kién ty nhién; chi ra cach thie déu tranh sinh tén va chon loc tu nhién dé tao nén va duy tri su phan hg déng thyc vat; dwa ra quan diém rang céc loai khéng cé dinh va luén bién déi trong qua trinh chuyén tiép tu trang thai kém 16 rang sang trang thai r6 rang va én dinh hon, thong qua mét loat din chung ti nhéng 1oai déng vat da tuyét ching, ty nhiing so s4nh vé phdi thai hoc va giai phau hoc.Cap dé doc thitba ~ Doc phan tich | 89 C6 hai diéu ching toi muén luu y cdc ban. Thit nhat, ban c6 thé dua vao ggi ¥ cla tac gia dé tim ra b6 cuc cuén sach. Thi hai, ban hay can trong, dung tiép nhan nhiing tom tat mau ma chung téi cung cap trén day nhu nhiing céng thife cudi cling va tuyét déi vé chinh thé mét cudn sach. C6 nhiéu cach dé dién dat tinh chinh thé, va khong cé cach nao 1a duy nhat ding. Méi cuén sch 1a mot nét khac biét véi ting déc gid nén khéng cé gi ngac nhién khi méi déc gia thé hién phan dinh vé tinh chinh thé cia sach mét cach khac nhau. Mac du vay, diéu nay khong co nghia nhan dinh thé nao cing dung. Vi déc gia du khac nhau nhung cuén sach van 1a mét va hoan toan cé thé kiém tra tinh chinh xac, su trung thyc trong nhan dinh cua bat cv ai vé cuén sach mét cach khach quan. Lam cha nhiéu phan khac nhau: Nghé thuat phac thao dan y mét cudn sach Hay quay lai quy tac 3 - quy tac yéu cau chung ta phai-trinh bay duoc nhiing phan chinh cia cuén sach theo trinh tu va mdi lién hé gitfa ching. Quy tac nay lién quan chat ché dén quy tac 2. Mot loi gidi thiéu suc tich vé tinh chinh thé phai chi ra duge nhitng phan chinh tao nén cuén sach dé. Ban khéng thé hiéu toan b6é cuén sich néu khong biét r6 trinh ty cdc phan. Néu quy tac 2 hudng ban chi y dén tinh chinh thé, thi quy tac 3 lai hudéng’ban tdi tinh phuc tap cha cuon90 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA sich. Ban dé dang nhan ra cdc phan chinh cia mot cuédn sch ngay khi nam duge ngi dung cét Idi. Nhung ban than méi phan nay cing rat phtic tap va cé cadu tric ndi tai riéng ma ban cén tim hiéu. Do d6, quy tac 3 khéng chi lién quan dén viéc liét ké cac phan trong s&ch, ma con bao ham viéc lap dan y ting phan, coi dé la nhiing tap hop con ma mdi phan lai cé tinh chinh thé va phtic tap riéng. Ban cé thé hinh dung vé quy tac 2 va 3 nhu sau: — Theo quy tac 2, ban phai ndi rang: Toan bd cuén sach ndi vé.... — Tiép do, ap dung quy tac 3, ban phai trinh bay duge: (1) Tac gid da thé hién ndi dung cuén sich qua may phan chinh. Trong d6, phan dau tién ndi vé..., phan thi hai ndivé..., phan thitba néivé..., (2) Phan thi nhat lai bao gsm may ndi dung nhé hon: néi dung dau tién xem xét cha dé X, ndi dung thit hai ban vé vén dé Y, néi dung thi ba dé cap dén Z,... (3) Trong ndi dung dau cua phan thi nhit, tac gia néu ra may ludn diém. Trong dé, luan diém mot 1a A, luan diém hai la B, luan diém ba la C.... va cui tiép tue nhu vay. ‘Tat nhién dan ¥ trén chi la céng thtic tham khao. Nhung voi ngudi biét cach doc, ho sé thyc hién dan y d6 nhu mét théi quen tu nhién va dé dang. Co thé hoCp dé doc thitba - Doc phén tich | 91 khéng cn viét hay ndi ra moi thir mét cach r6 rang, nhung néu dugc yéu cau tudng thuat lai cdu tric cuén sach thi cé thé ho sé lam gan gidng céng thitc chung tdi néu trén. Tham chi khi ban thuan thuc ky nang nay, khong phai cuén sach nao ban cing cé gang doc. Nhting doc gia ham doc cd khi cting chi 4p dung nhiing diéu tuong ty dan y trén vdi mot vai cuén sach. Da sé chi can hiéu so qua cau trtic cua sach. Mic d6 tuong tu trong cach 4p dung quy tac 3 thay doi tay theo dic diém cha sach cing nhu muc dich doc cuén do. Han ché cia céng thiic trén !a dua sn trat tu cing nhu méi quan hé giifa cdc phan cia cuén sach. Tuy nhién, nhiing han ché nay phan nao dugce giaém bot nh& mét vai vi du vé cach 4p dung cong thc do. Xét vé ly thuyét, dan y mot cuén s4ch cé thé dai hon chinh cuén sach do. Vao thai trung 6, da tung co nhiing bai phé binh néi tiéng vé cdc tac phém cua Aristotle dai hon chinh tac pham duge binh luan. O thdi hién dai, cang cé nhiing bai phé binh dai tuong tu, * vi da nhu nhiing bai binh néi tiéng vé tac pham Phé phan Ij tinh thudn ty (Critique of Pure Reason) cua Kant; hoac nhu mét 4n ban chu giai vé mot vo kich ctia Shakespeare bao gém mét khung dan y cu thé dén ting chi tiét va nhiéu thu khdc nifa, dai hon vé kich ca chuc lan. Ban cé thé doc cén than nhiing bai binh kiéu nay dé thay quy tac 3 duge thuc hién nhu thé nao.92 | PHUGNG PHAP DOC SACH HIEU QUA Hién phap nudc My [a mot tai liéu rat thu vi va thc té, vi hé théng y duc t6 chtic rat khoa hoc. Xem xét tac phdém nay, ban sé thay khéng khé khan gi dé tim ra nhiing néi dung chinh. Duoi day 1a dé cuong ggi y vé tac pham: 1. Loindi dau - Muc dich cha Hién phap 2. Muc I - Ban Lap phap cia chinh pho 3. Muc 2 ~ Ban Hanh phap cia chinh phi 4. Muc 3 - Ban Tu phap cia chinh pha 5. Muc 4— MGi quan hé gitia chinh quyén cac bang 8. va chinh quyén lién bang . Muc S, 6, 7 — Ban vé viée diéu chinh Hién phap, vi thé cia Hién phap nhu mét bé luat tdi cao va nhiing diéu khoan dung dé phé chuan Hién phap . Mui stia déi dau tién tao nén Dw thao Luat vé Quyén con ngudi Nhiing stia d6i con lai dén ngay nay. Day ciing la nhiing phan chinh trong tac pham. Bay gid, ching tdi sé di sau phan tich mét phan nhé - phan tha hai ctia Hién phap. Phan nay cing dugc chia thanh nhiéu phan nho hon: ILL. Phan 1 - Thiét lap quyén lap phap trong Quéc hdéi My, véi hai co quan 1&4 Thuong nghi vién va Ha nghi viénCép dé doc thit ba — Doc phan tich | 93 II,2. Phan 2 va 3 — Miéu ta cdc thanh phan cau tao nén Ha vién va Thuong vién, déng théi néu r6 phaém chat chuyén mén cia ting thanh vién trong vién. Ludt quy dinh Ha vién cé quyén duy nhat 1a t6 cao, con Thuong vién cé quyén duy nbat la kiém tra nhiing loi t6 cdo dod. 1,3. Phan 4 va 5 - Bau chon thanh vién cho ca hai vién cia Quéc héi, bau thanh vién ndi cac,... IL4. Phan 6 — Nhing dac quyén va lwong cla cc thuong nghi sy va ha nghi sy, ... ILS. Phan 7 — Dinh nghia méi quan hé gitta ban Lap phép va Hanh php céa chinh pha; miéu ta quyén pha quyét cua Tong thong IL,6. Phan 8 — Ban vé quyén luc ca Quéc hdi 11,7. Phan 9 - Nhéing diém han ché trong quyén luc cua Quéc héi I,8. Phan 10 - Nhiing han ché trong quyén luc cia tung bang, va gidi han ma cac bang phai tuan theo su diéu hanh ctta Quéc hoi. Tuong ty nhu trén, chang ta co thé lap dan y véi cac phan con lai cua Hién phap. Tat nhién, day chi la mét trong nhiéu cach ban co thé thuc hién. Co thé ban da doc Hién phép Mj nhiéu lan, nhung néu ban chua 4p dung quy tac nay lan nao thi sé thay viéc 4p dung no gitp ban thay duoc nhiéu diéu hon vé Hién phap My.94 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA Trong nhiéu trung hgp, ban khéng nhat thiét phai bém theo cdu tric duge phan chia thanh chuong muc ctia cudn sach. Cau tric dé cé thé hay hon hoac té hon dé cugng do ban lap ra. Du thé nao thi diéu quan trong nhat van la ban tu lap duoc dé cuong cho minh. Tac gia lap dé cuong dé viét sach tot hon. Ban lap dé cuong cua chinh minh dé doc séch dé dang hon. Néu tac gia hoan hao va ban 1a déc gid kiéu mau, thi dé cutong cua ca hai sé gidng nhau. Nguoc lai, sé co nhiing chénh léch giita hai ban dé cuong. Noi ohu trén khéng cé nghia ban nén bo qua tiéu dé chuong va sy phan doan cua tac gia, ma hay st dung ching nhu nhiing dinh huéng cho hoat dong cua riéng ban. Tim ra céu tric that su cua mét cuén sdch la diéu rat quan trong. Néu ban muén dién dat chinh xac tinh chinh thé cia mét cuén sach (quy tac 2), ban phai chi r6 dugc nhiing phan da lam nén tinh chinh thé ay (quy tac 3). Cé thé chi cén xem qua cuén sach, ban da ndi ngay dugc tinh chinh thé cua no trong déi ba dong. Nhung ban sé khong that su biét diéu dé cé chinh xac khong. Do 1a ly do tai sao quy tac 3 lai dic biét can thiét nhu la mot su bé sung cho quy tac 2. Vi du: Mot dita tré hai tuéi ndi “hai céng hai bang bén”. Day 1a mét cau ndi ding, nhung ching ta c6é thé sai khi két Juan dia tré biét nhiéu vé todn hoc. TrénCép dé doc thitba ~ Doc phan tich \ 95 thuc té, cé thé dita tré khéng biét cau d6 co nghia gi, do dé né van phai hoc mén todn. Tuong tu, ban cé thé dung khi don cht dé chinh cua cuén sach, nhung van can trai qua bai tap chi r6 cdch ndo va tai sao ban noi dugc diéu dé. Viéc yéu cu ban phac thao nhiing phan chinh cua cuén sdch, va chi ra chting minh chting va phat trién cha dé chinh nhu thé nao, chinh 1a dé hé tro ban noi vé tinh chinh thé cua cudn sach. Méi lién hé twong hé giiva doc va viét Quy tac 2 va 3 néu trén khéng chi 4p dung riéng cho viéc doc ma con lién quan dén viée viét vi doc va viet cé6 méi quan hé tong hé vdi nhau, cing nhu quan hé gitta day va hoc. Néu cac téc gia va gido vién khéng sip xép, hodc khéng biét thong nhat va té chic nhting théng tin ma ho truyén dat thanh nhiing phan khac nhau, thi sé chang ich gi khi huong dan ngudi doc hay ngudi nghe tim kiém tinh chinh thé va kham pha caéu tric cla ca quyén sdch. Mac du cdc quy tac trén cé tinh tuong hé, nhung c4ch tudn tha chting hoan toan khdc nhau. Nguoi doc c6 gang kham pha ra bé khung cua cudn sach, con tac gia lai bat dau moi viéc vdi b6é khung dé va cd gang dap da thit lén trén dé che lap né. Mt tac gia tai ba sé khong che gidu mét doan xwong nho bang mét lép thit day, cing khéng ding Ip thit qua mong khién bd xuong 16 ra, ma sé dap mét Idp thit via dai va chac96 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU Qua chan. Giéng nhu bé khung, phan thit cting 1a mét bd phan khong thé tach rdi cia cudn sach, vi no cung cap thém mét géc nhin can thiét cho déc gia. Tom lai, mot bai viet phai thong nhat, rO rang va mach lac. Déc gia phai tim ra su théng nhat dé, tim ra diém khac biét va trat ty cua cdc phan. Su ré rang dude thé hién ngay trong dé cuong, va nhiing phan lién quan dén nhau thi di cung nhau theo mot trat tu nhat dinh. Hai quy tac 2 va 3 con dugc ding dé phan biét sdch hay va sach dé. Néu ban nam chac ky nang va da rat no luc ma van khéng thé nam duoc tinh chinh thé cua cuén sach, khéng thé phan biét dugc cac phan va moi lién hé gitta chung thi rat cd thé cuén sach ban dang doc lA mét cuén sach t6i, di no co tiéng tam thé nao. Tuy nhién, ban khéng nén nong voi két luan ngay vi c6 thé 16i do ban chit khéng phai 1a cuén sach. Hai quy tac trén cing co thé dugc 4p dung dé doc bat ett phan quan trong nao hoac doc ca mét cuén sdch mé ta. Néu phan ban chon doc phén déc lap va phic tap hon so voi nhting phan khac, thi tinh chinh thé va su phic tap cha né can phai duge tach riéng dé dé doc hon. Cé su khac biét lon gitia loai sch cung cap kién thite va cdc téc pham thi ca, kich hay tiéu thuyét. Ndi dung cdc phan trong sach cung cap kién thie thuéng déc lap hon rat nhiéu so véi cdc phan trong tac phém thi ca, tiéu thuyét. Mot cuén tiéuCap dé doc thit ba — Doe, phan tich | 97 thuyét hay thi ndi dung chinh chtia bén trong tat ca cac phan nén ban phai doc toan b6 cuén sach. Nhung ban lai cé thé nam dugc y chinh trong bd Dao dic hoc cla Aristotle hay cuén Nguén géc céc lodi cha Darwin ma chi can doc ky mot vai phan. Phat hién van dé cua tac gia Co mét quy tac doc nifa ma ching toi muén trinh bay 6 chuong nay. Dé la: ranhiing vin dé cha tac gid Mét tac gid thugng bat dau viét sach voi mét hay mot chudi cdc cau hdi va cuén sach sé tra loi nhiing cau hoi do. Di tac gia ndéi hoac khéng noi cho déc gia biét cac cau héi dé 1a gi va cé thé ho cing khong dua ra cau tra loi, thi déc gid vin phai dung lai cau héi mét cach chinh x4c nhat cé thé. Ban can néu dude cau héi chimh va ca cau héi phu néu cau héi chinh qua phitc tap va bao g6m nhiéu phan. Ban khéng nhiing phai hiéu tong d6i vé nhiing c4u hoi lién quan ma c4n phai sap xép ching theo mét trat ty 1é-gic. Dau 1a cau héi quan trong nhat? Cau nao la thtt yéu? Cau nao can dugc tra loi dau tién? Néu ban biét cac loai cau hdi ma ai cing cé thé hoi vé bat ctr diéu gi thi ban sé rat tinh thong khi tim vén dé98 | PHUONG PHAP BOC SACH HIEU QUA cua tac gid. Vi du cdc cAu héi mang tinh ly thuyét sau: Van dé dé cé tén tai khong? N6 thuéc loai nao? Tai sao no ton tai? Né co thé tén tai trong diéu kién nao? No phuc vu muc dich gi? Hau qua do sy tén tai cha no gay ra? Nhiing thuéc tinh dac trung cia né la gi? Méi lién hé gitia no va nhiing van dé khac cing loai hoac khac loai nhu thé nao? No sé dién bién ra sao? Hoac nhing cau héi mang tinh thyc hanh nhu: Nén tim kiém nhiing muc tiéu nao? Lya chon phuong tién nao cho mét muc dich cu thé? Phai lam gi va theo trinh ty nao dé dat duoc muc dich nhat dinh? Trong diéu kién hién tai, 1am thé nao 1a diing hodc tét hon nén lam gi? Trong hoan canh nao thi lam viéc nay tét hon lam viéc khac? Trén day la mét phan nhiing cau héi cod thé gitp ban tim ra vin dé ma cuén sdch dang cd gang gidi quyét. Tuy nhién, chung can phai dugc diéu chinh khi ap dung véi nhuing tac ph4m van hoc gia tuéng. Giai doan dau cua qua trinh doc phan tich Chung tdi da néu ra va giai thich bon quy tac dau tién cia viéc doc phan tich. Chiing lién quan chat ché nhau va tao thanh mét nhém quy tac cé cling muc dich. Cac quy tac déu cung cap cho déc gia nhting kién thitc dé tim hiéu vé cdu tric mét cuén sdch. Khi ban 4p dung bén quy tac nay dé doc bat cit cuén s4ch nao, ké ca nhiing cuén dai va kho, thi ban da hoan thanh giai doan dau tién cia doc phan tich.Cap dé doc thit ba - Doc phén tich | 99 Ban khéng nén hiéu tt “giai doan” theo nghia lién quan dén thoi gian. Diéu dé nghia la ban khéng nhat thiét phai doc hét tu dau dén cudi cuén sach méi 4p dung duge bén quy tic nay, réi sau dé lai doc di doc lai cu6n sach dé ap dung cac quy tac khac. Mét déc gia thudn thuc thudng hoan thanh tat ca céng doan nay cang mét luc. Tuy nhién, ban phai nhan ra rang nim duoc céu trac mét-cuén sdch 1a mét giai doan trong quy trinh doc phén tich. Ndi cach khac, viéc 4p dung b6én quy tc nay sé cung cap hau hét théng tin gitp ban tra loi dugc cau héi co ban dau tién vé cudn sach: Toan b6 cudn sdch néi vé diéu gi? Ching tdi xin viét lai b6n quy tac dau tién theo trat ty, dudi mét tiéu dé phi: hop, gitp ban 6n tap thuén Igi hon. Giai doan dau tién cua qua trinh doc phan tich, hay nh@ng quy tac dé tim xem cuén sach noi vé van dé gi 1, Phan loai sach theo thé loai va cha dé. 2. Dién dat ndéi dung chinh cha toan bé cuén sach mot cach ngan gon nhat. 3. Liét ké nhiing phan chinh theo thiftu va méi quan hé; lap dé cuong cho nhiing phan nay nhu da lap dé cuong cho toan bé tac pham. 4. Xac dinh mét hoac nhiéu van dé ma tac gia dang tim cach gidi quyét.8 Thong nhat cac thuat ngt voi tac gia iai doan dau tién trong qué trinh doc phan tich da dugc hoan thanh khi ban dp dung b6n quy tac néu & cudi chung trudc. Chuyén sang giai doan tiép theo, ban can tuan theo bén quy tac doc nita, nhung trudge tién 1a phai théng nhat cdc thuat ngit sau khi da vach ré dtigc cau tric cu6n sach. Néu khéng cé sy thong nhat vé thuat ngti gitfa tac gid va doc gia, sé khéng cé su giao liu vé mat tri thitc, vi thudt ng la yéu td co ban cia nhiing kién thiic cé thé truyén dat duoc. Tw hay thuat ng& Mét thuat ng khéng phai [a mot tu, it nhat cing khéng phai mét ti don thuan khong cé tinh chat gi dac biét. Néu thuat ng@ va tt hoan toan giéng nhau, ban chi c4n tim nhiing ti quan trong trong cudn sach dé théng nhat vdi cdc thuat ngt. Nhung ti thudng co tinh daCap dé doc thit ba - Doc phan tich | 101 nghia, nhat la mot tiv quan trong, Néu tac gia diing mot tir theo nghia nay ma déc gia lai hiéu no theo nghia khac, ttic Ia hai bén hoan toan khéng co sy théng nhat vé y niém mac du da c6é su chuyén giao ng6n tu. Khi ng@ nghia chua ré rang coi nhu hoat déng giao tiép chwa xay ra hoac xay ra khéng tron ven. Néu tinh trang map mo nay cu tiép din, tac gia va déc gid sé khing thé dat duc su théng nhat vé y kién. Vi vay, dé giao tiép thanh céng, ca hai bén can phai dung nhiing tit cé nghia gidng nhau, tlic la phi thong nhiat vé thuat ngw. Mot thuat ngif cd thé hiéu la mét tu rd rang vé ng nghia. Diéu nay cing chia hoan toan xdc dang vi xét mot cach chat ché thi khong cé ti nao 14 hoan toan r6 nghia. Vi thé, ching ta nén hiéu thuat ngit la mét ti dugc ding mét cach ré nghia. Trong tu dién, ching ta cé thé tim thay v6 sé tu khong ro nghia, hay da nghia. Tuy nhién, mét tu da nghia van c6 thé duge str dung véi nghia duy nhat tai mot thai diém cu thé. Khi tac gid va déc gia déng thoi sir dung médt tt véi chi mot nghia chung duy nhat, thi hai bén da dat dén sy théng nhit vé y kién. Ban khong thé tim thay cdc thuat nga trong tu dién da chat liéu dé tao nén thuat ngif cé san trong dé. Thuat ngw chi xuat hién trong qua trinh giao tiép. Chang «dt bién khi ngudi viét muén tranh tinh trang map mo vé nghia, va nguéi doc cd hiéu tu dé theo dung ¥ ngwoi viét da ding. Déng nhat y kién chinh 1a muc tiéu ma tac gia va déc gid cing nd luc hudng téi.102 | PHUONG PHAP BOC SACH HIEU QUA Vi thuat ngw la mdt trong nhiing thanh tuu hang dau cia nghé thuat viét va doc, nén chung ta co thé coi nd nhu nghé thudt si dung tt ngit mét cach diéu luyén nham muc dich truyén dat kién thiic. Tho ca va cac tac pham hu cau khéng qua cht trong sti dung ti nga mét cach twéng minh nhu nhéing tac pham khoa hoc. Hon nifa, mét thi pham cang giau ham y cang dugc coi 1a tuyét tac. Trén thyc té, bat ctf nha tho tai danh nao cing thudng cé ¥ tao ra su “map mo” trong tac phdm cia minh. Day cing chinh la mét trong nhting diém khac nhau co ban gitta cdc tic pham tho ca va tac phdm mé ta. Tiép theo la quy tac 5 cua qua trinh doc phan tich: Quy tac S: Tim cdc ti quan trong va qua dé di dén thong nhdt thuat ngit véi tac gid Quy tac nay cé hai phan ré rang: Thi nhat, tim ra cdc tt quan trong tao nén su khac biét; thit hai, xc dinh chinh xdc nghia cia cdc tt’ nay theo dung y ciia tac gia. Day la quy tac dau tién cdn ap dung cho giai doan thi hai c#a qué trinh doc phan tich. Quy tac nay khéng nham muc dich tim ra cdu tric cia cuén sach ma huéng téi viéc phan tich néi dung sach hay théng diép ma tac gia gtti gam trong do. No giéng cac quy tacCép db doc thitba~ Doc phan tich | 103 con lai cua giai doan hai & ché tat ca déu yéu cdu déc gid tién banh hai budc: mot 1a xt ly ngén ngi don thuan va hai la phan tich cach si dung ngén ngit dé cd thé hiéu dug cdc ¥ tuéng an chia trong do. Khi sang tac cac tac pham mé ta, tac gid cin van dung ngén ngi mét cach tét nhat. Dé lam dugc nhu thé, cach duy nhat 1a st’ dung ngén ngit diéu luyén hét mutic cé thé khi truyén dat hay thu nhan kién thuic. Ngon ng khéng phai la mét phuong tién truyén tai tri thtic hoan hao nén déi khi né can tro hoat déng giao tiép. Cac quy tac doc phan tich déu hudng téi viéc vugt qua tré ngai nay. Chung ta luén trong doi mot tac gid cé nang luc sé vot qua moi rao can ngén ngit dé dén véi déc gia, nhung thyc té khéng tac gid nao cd thé hoan toan ty minh ganh vac nhiém vu nay. Doc gia phai san sé mét nta ganh nang do dé dén vdi tac gid. Su gap go vé tu tuéng thong qua phuong tién ngén ngw phu thudc vao mtic dé sin sang hop tac ctia ca hai phia tac gia va doc gia. Néu hoat déng “day” khéng cé hoat dong tuong hé 1a “hoc” thi “day” chang cé gid tri gi. Tuong tu, khéng cé tac gia nao, du tai nang dén dau, cd thé truyén dat dude ¥ tudng ctia minh néu khong co su hé tro cua déc gia, tite 14 khéng cé su gap gd vé y tuéng. Nhu da ndi 6 trén, méi quy tac doc phan tich déu lién quan dén hai khia canb [4 ngit phdp va logic. Khia canh ngiv phap Ia phan xu ly tu ngw, khia canh logic la104 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA buéc xc dinh y nghia hay néi mét cach chinh xac 1a xac dinh cdc thuat ngi. Ca hai budc déu khéng thé thiéu trong giao tiép. Néu ngén ngi tach réi khdi tu tuéng thi hoat dong giao tiép khéng thé dién ra. Tu tung hay kién thiic cang kh6ng thé truyén dat duge néu thigu phuong tién ngén ngil. Ngit phap va logic gan két véi ngén ng& nhé mdi lién hé véi tu duy, va gan két véi tu duy nho mi lién hé véi ngén ngt. Diéu nay ly gidi tai sao cic ky nang doc va viét dugc hinh thanh thong qua ngit phap va logic. Mo6t lan nita, ching t6i nhén manh rang mot tu cd thé la phuong tién dé gidi thich nhiéu thudt ngi, va mot thuat ngit cé thé duoc dién giai bang nhiéu tv. Vi du, trong cudn sach nay, tt “reading” (doc) da duge si dung véi nhiéu nghia khac nhau: (1) doc dé giai tri, (2) doc dé ldy théng tin, (3) doc dé hiéu biét. Néu ky hiéu ti “doc” la X va ba nghia néu trén 1a a, b, c, chung ta sé co cdc ky higu X, Xp, X.. Khong thé coi chung 1a ba tu khac biét vi ca ba déu cd chung géc X. Nhung ching duge coi la ba thuat ngit véi diéu kién ban (dc gia) va chting tdi (tac gid) biét ré khi nao thi X duc ding véi mét nghia nay chit khong phai nghia kia. Néu ching tdi viét X, ban hiéu thanh X, chung to chiing téi va cdc ban citing hiéu mét tt theo cdc cach khac nhau. Tinh trang “viét mét ding hiéu mét néo” nhu vay sé lam héng hoac it nhat 1a can trd giao tiép. Chi khi chuing ta cling nhin nh4n mot tl theo cing mét cachCap dé doc thitha - Doc phan tich | 105 thi mdi co su giao luu vé. tu duy. Tu twong cua ching ta khong thé gap nhau & X ma phi 6 X, Xphoac X. Tim nhirng te khoa Dé théng nhat cac thuat ng voi tac gia, déc gia phai tim ra cac tw khéa — cdc tW quan trong trong cu6n sdch. C6 mét diéu chic chan 1a khéng phai tt nao tac gia stt dung déu quan trong. Trong hau hét cac truong hop, chi nhiing ti dugc st dung mét cach dac biét mdi quan trong voi ca tac gia va déc gid. C6 nhiing tw dugc tac gia dung theo I6i dan gian nhu trong ca dao, tuc ngif nén déc gia hiéu ching khéng may kho khan. Ho da quen vi nhiing dn y, nhiing bién déi sic thai ¥ nghia cua cdc tl dé trong tting hhoan canh cy thé. Vi du ti “reading” (doc) trong cuén Ban chdt cia thé gidi vat chat (The Nature of the Physical World) cua tac gid A. S. Eddington. Ong diing ti “pointer- reading” dé chi viéc doc cdc con sé hay ky hiéu trén cdc dung cu khoa hoc, tite a sit dung ti “reading” theo nghia hoan toan théng dung chi khong phai theo nghia chuyén mén. Noi cach khac, é6ng da dua trén ng6n ngtt dei thuéng dé truyén dat y tuéng cua minh tdi déc gia. Gia sd néu éng st dung tt “reading” theo nghia khac ¢ mét phan khdc trong cu6n séch ~ chang han trong cum tl “reading nature” (ban chat cia viéc doc) — thi déc gia van dé dang nh4n thay sy chuyén106 | PHUONG PHAP DOC SACH HIEU QUA déi sac thai y nghia cia ti “reading”. ‘Nhung vdi tiv “cause” (nguyén nhan), Eddington lai khong thé st dung theo nghia dé hiéu nhu vay. Mac du dé la mét tu théng dung nhung khi ban vé thuyét nhan qua, tac gia da st’ dung no theo nghia rat khac biét. Da sé tu nga trong sach déu duge cdc tac gia suv dung theo phong cach héi thoai théng thudng, véi nhiéu téng nghia khac nhau. Nguoi doc chi co thé nhan ra su chuyén déi sac thai y nghia cia ching théng qua ngiy canh cy thé. Nam viing thuc té nay cé thé gitip déc gia phat hién ra nhting tv quan trong hon. Tuy nhién, can nhoé rang nhiing ty giéng nhau tai nhting thoi diém, vi tri khdc nhau, lai dugc su dung vdi nghia khac nhau. Cac tac gia duong thoi sé stv dung phan Ién nhiing tw théng dung trong cuéc séng hién tai, va ban cé thé dé dang hiéu duoc ching khi ban séng cing thoi vdi tac gid. Nhung vdi cac tac phim duge sang tac trudc d6, ban sé gap khé khan trong viéc nh4n biét nhiing tu ngif ma tac gia sit dung theo dang cach nguéi ta vin ding tai théi gian va dia diém sang tac. Viéc mét sé tac gia chu y sit dung nhiing tir cé hoac cac nghia cé khién cho viéc doc sach cing gay khé khan khéng kém viée dich sach. Ban khéng thé xdc dinh duc cac tt khéa trong mét doan néu khéng hiéu noi dung cia ca doan. Cé thé vi ban khéng hiéu cach tac gid sw dung mét s6 tv cu théCip dé doc thit ba - Doc phan etch | 107 nén sé khéng hiéu day da ca mét doan. Hay danh dau nhiing ttt khé hiéu vi dé thuéng la nhitng tt duge tac gia stv dung mot cach dic biét. Do do, déc gia van thuéng cho rang nhiing tt quan trong nhat la nhiing tu lam ho thday kho hiéu. Trén thuc té nhiing tu dé cé thé quan trong hoac co thé khong déi voi chinh tac gia. Cang cé truéng hgp, nhiing tiv quan trong déi vdi tac gia khong gay kho khan gi cho ban vi ban hoan toan hiéu ching. Khi do, ban da dat duge su thong nhat vé thu4t ngit véi tac gia. Chi khi nao ban khéng thé hiéu dung y tc gia, ban mdi can thyc hién cdc busc tiép theo. Cac tir chuyén mén va ttr vieng dac biét DPé hiéu duoc thdu déo nhiing tu ng® quan trong ma doc gia thay kho hiéu, ching toi dua ra mét sé dau hiéu gitp ban nhan dién ching. Dau hiéu dau tién va r6 rang nhat la viéc tac gia nhén manh mét cach ditt khodt vao nhiing tt cu thé. Tac gia c6 thé dang dau trich din hoac chit in nghiéng dé danh dau cdc ttt dé gitip ngudi doc dé phat hién; hoac huéng su chu y cua déc gia vao tl do bang cach dé cap cac nghia khdc nhau ctia tti va chi r6 cach ding trong nhiing tinh huéng cu thé; hoic tac gid cd thé nhaén manh bang cach dinh nghia vat dugc goi tén bang tt do. Khéng ai cé thé doc duge.cac tac pham cia Euclid néu khéng hiéu rang nhting tu: “diém”, “dudng thang”,108 | PHUGONG PHAP DOC SACH HIEU QUA “mat phang”, “géc’”, “song song” va mot $6 ti khac 1a téi quan trong. Day la nhiing tw dugc ding dé goi tén cac thuc thé hinh hoc ma Euclid da dinh nghia. Mét sé ti khac citing kha quan trong nhu “bang”, “toan thé”, “b6 phan”, nhung chung khéng phai 1a tén goi cla bat cv thi gi dugc Euclid dinh nghia. Ban nhan biét dugc tam quan trong cia nhiing ti nay vi ching xudt hién trong cdc tién dé. Euclid da gitp ban thay dé hiéu hon bang c4ch lam r6 nhiing dinh dé ngay tt dau. Ban cé thé doan nhting thuat ng@ cau thanh nén cdc dinh dé déu la nhiing thuat ngw co ban, dua vao dé ban sé xdc dinh dugc cdc tw dién gidi c4c thuat ngif nay. Ban sé khéng gap kho khan gi vi day déu 1a nhiing ti théng dung va Euclid cing ding chiing theo nghia thong dung. Ban can nhé rang mdi linh vuc kién thitc déu cé hé thdng ttt chuyén mén riéng. Ngay tu dau, Euclid da lam ré hé thong tiv chuyén mén ma 6ng st dung. Mot 86 tac gia khac nhu Galileo hay Newton, nhting ngudi sw dung phuong phap hinh hoc, cing tién hanh theo cach cia Euclid. Déi véi nhiing cuén sach viét theo cach khdéc hoac thudc linh vic khac, khi tac gia khong chi r6 cdc tt’ chuyén mén thi déc gia phai tu kham pha dua vao kién thifc cia ban than. Mét déc gia cé kién thifc vé linh vuc sinh hoc hoac kinh té, khi doc cdc tac phém cia Darwin hay Adam Smith chac chan sé cé co sé nhan thiic cdc t¥ chuyén