MASAŻ
Sprężyste odkształcanie tkanek
a rozwój technik masażu
Proponowane przez autorów pracy wprowadzenie alternatywnego podziału technik masażu w oparciu o sprężyste od-
kształcanie tkanek nie ma na celu zastąpienia dotychczasowego podziału technik masażu, a jedynie otwarcie drogi do
dalszego rozwoju masażu.
M asaż opiera swoje działanie na różnych formach sprężystego
odkształcania tkanek, zwanych potocznie technikami. Stano-
wią one specyficzne dla masowanej tkanki sposoby oddziaływania
na nią energią mechaniczną w celu wywołania zamierzonych
i przewidywalnych zmian. Powinny zatem w pierwszej kolejności
uwzględniać budowę strukturalną i funkcję odkształcanych tka-
nek, narządów czy układów, a dopiero na tej podstawie – samą
formę ruchu rąk masażysty. Takie spojrzenie i rozumienie technik
masażu stworzy podstawę do w pełni świadomego stosowania
poszczególnych technik masażu. Proponowane przez autorów
pracy wprowadzenie do masażu alternatywnego podziału technik
masażu w oparciu o sprężyste odkształcanie tkanek nie ma na
celu zastąpienia dotychczasowego podziału technik masażu,
a jedynie otwarcie drogi do dalszego rozwoju masażu.
Techniki masażu stanowią podstawę każdego rodzaju masażu.
Jest to w istocie zbiór różnych sposobów odkształcania tkanek
i narządów. Obecnie możemy wyróżnić (przede wszystkim w ma-
sażu klasycznym) pięć podstawowych technik masażu:
– głaskanie,
– rozcieranie,
– ugniatanie,
– oklepywanie,
– wibracja.
fot. Archiwum „RwP”
W miarę rozwoju wiedzy z zakresu budowy i funkcji człowieka oraz rozwoju nauk
medycznych następuje modyfikacja różnych sposobów leczenia, w tym i masażu
42 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008
Taki podział technik stanowi w całym świecie ogólnie przyjęty
kanon masażu klasycznego, zamiennie nazywanego masażem
szwedzkim.
Jaka jest geneza takiego podziału technik masażu? Jeśli
prześledzimy rozwój masażu, zauważymy, że przez wiele setek
lat masaż w różnych regionach świata rozwijał się podobnie
i choć w zbliżony sposób był wykonywany, to jednak nazwy
poszczególnych technik znacznie się różniły, powodując
wiele nieporozumień i pozornych sprzeczności w interpre-
tacji uzyskiwanych efektów w trakcie wykonywania masażu.
Jednocześnie taki stan rzeczy był ogromnym balastem hamu-
jącym rozwój masażu, gdyż trudno było porównywać efekty
masażu pomiędzy poszczególnymi ośrodkami go stosującymi czy
nawet pomiędzy poszczególnymi masażystami. Tak naprawdę
bardzo duża dowolność w nazywaniu poszczególnych technik
masażu, jak i ich tworzenia, często wynikała z upodobań po-
szczególnych masażystów do danego sposobu wykonywania
masażu. Czasami też doprowadzało to do wręcz szkodliwego
wykonywania masażu, czego najprostszym przykładem były
siniaki na plecach pacjentów czy obtarty naskórek.
Podział technik masażu
Dynamiczny rozwój różnych dziedzin nauk w XIX wieku oraz
potrzeba wprowadzania do nich systematyki m.in. roślin,
zwierząt, jak też i ćwiczeń gimnastycznych sprowokował do
przeprowadzenia systematyki także i w masażu. Trudu tego
podjął się H. Ling. Zebrał on wszelkie dostępne opisy różnych
technik masażu i na tej podstawie stworzył uporządkowany
podział technik masażu. W dużym uproszczeniu możemy go
przedstawić w następujący sposób:
– techniki głaskania – cechą charakterystyczną jest przesuwanie
ręki po skórze,
– techniki rozcierania – cechą charakterystyczną jest odkształ-
canie/przemieszczanie różnych elementów łącznotkankowych
(np. ścięgien, powięzi, więzadeł, torebki stawowej),
– techniki ugniatania – cechą charakterystyczną jest odkształ-
canie/przemieszczanie mięśni,
– techniki oklepywania – cechą charakterystyczną jest delikatne
uderzanie ręką o ciało pacjenta,
– techniki wibracji – cechą charakterystyczną jest wprawia-
nie ciała pacjenta w drgania poprzez masaż bez odrywania
ręki.
Taka systematyka technik masażu stanowiła ogromy kamień
milowy dla dynamicznego rozwoju masażu. Po raz pierwszy
uporządkowano techniki masażu według ściśle określonego
wzorca i tym samym ujednolicono między innymi system szko-
lenia masażystów, a poszczególne ośrodki mogły wymieniać
się swoimi spostrzeżeniami i uwagami dotyczącymi możli-
wości wykorzystywania masażu w różnych dolegliwościach
i schorzeniach. Mogły się ukazywać różne prace naukowe
 MASAŻ

dotyczące wpływu masażu lub poszczególnych jego technik

na organizm i tym samym dać rzetelne, naukowe podstawy
do zastosowania w medycynie. Szczytowym osiągnięciem
było wprowadzenie po raz pierwszy w świecie masażu jako
dyscypliny naukowej na uniwersytet. Dokonał tego dr Izydor
Zabłudowski na Uniwersytecie w Berlinie, doprowadzając
do utworzenia Zakładu Masażu Leczniczego. Należy jeszcze
raz wyraźnie podkreślić, że wprowadzenie przez H. Linga
podziału technik masażu (głaskanie, rozcieranie, ugniata-
nie, oklepywanie i wibracja) dla masażu było bez wątpienie
kluczowym wydarzeniem i otworzyło możliwości dla jego
dynamicznego rozwoju.

Nowe techniki
Jednakże musimy sobie zadać pytanie, czy ten podział technik
masażu jest nadal doskonały? W połowie XIX wieku wiedza
z zakresu anatomii człowieka była już dobrze poznana, nato-
miast histologia, fizjologia i neurologia dopiero zaczynały się
rozwijać. W miarę ich rozwoju powstawały także nowe działy
nauk medycznych, takich chociażby jak patofizjologia, pato-
morfologia czy neurofizjologia. Szczególnie wiedza z zakresu
tej ostatniej dyscypliny walnie przyczyniła się do dalszego
rozwoju masażu. Dzięki opisaniu występowania bólów rzu-
towanych uświadomiono sobie, że proces chorobowy może
dawać objawy bólowe w odległych miejscach ciała i tym samym
podejmowanie leczenia bólu w miejscu jego występowania nie
zawsze będzie właściwe i skuteczne. Wiedza ta z kolei legła
u podstaw powstania nowych koncepcji masażu. Opierała się
ona na założeniu, że poszczególne narządy wewnętrzne są
unerwiane z tego samego odcinka rdzenia kręgowego, z którego
unerwiane są także określone obszary skóry, mięśnie, kości
czy naczynia. Tak powstał masaż łącznotkankowy i okostnowy,
a w późniejszym okresie ich modyfikacja w postaci masażu
segmentarnego.
To, co było bardzo istotne dla rozwoju masażu, to pojawienie
się całkiem nowych technik masażu, nie mieszczących się
w dotychczasowej klasyfikacji technik. Przykładem tego mogą
być chociażby rolowanie, spychanie, przyśrubowywanie czy
pociąganie. Jednakże – co zasługuje tutaj na podkreślenie – to
fakt, że techniki te zostały stworzone dla uzyskiwania określo-
nych reakcji i zmian w tkankach, na które oddziaływano. Tym
samym powstały one na podstawie analizy budowy i funkcji
tkanki, na którą starano się oddziaływać masażem, żeby uzyskać
ściśle określony efekt. Ten fakt należy szczególnie podkreślić,
ponieważ w przeciwieństwie do technik z masażu klasyczne-
go techniki w masażu łącznotkankowym, okostnowym czy
segmentarnym powstawały w celu uzyskiwania ściśle określo-
nych zmian i reakcji, a nie głównie na podstawie wieloletnich
doświadczeń wykonywania masażu. Podobna sytuacja miała
miejsce i w drenażu limfatycznym, gdzie modyfikacje technik
były dokonywane na podstawie analizy budowy i funkcji układu
chłonnego oraz tkanek go otaczających.
Podsumowując, można powiedzieć, że w miarę rozwoju
wiedzy z zakresu budowy i funkcji człowieka oraz rozwoju
nauk medycznych, po pewnym czasie następuje w sposób
nieuchronny modyfikacja różnych sposobów leczenia, w tym
i masażu. Oczywiście w żadnym przypadku nie należy burzyć
dotychczasowego porządku podziału technik masażu wyróż-
niającego pięć podstawowych technik: głaskanie, rozcieranie,
ugniatanie, oklepywanie i wibracja, gdyż stanowi to o tradycji
i jedności masażu, ale trzeba poszukiwać jednocześnie takiego
sposobu postrzegania oddziaływania masażu, aby stworzyć
dobre warunki dla dalszego dynamicznego jego rozwoju. Jak
pokazuje historia masażu, jej rozwój jest ściśle związany także
z modyfikacją technik masażu w większym lub mniejszym
zakresie. Dlaczego tak musi być? Chociażby ostatnie osiągnię-
cia nauki w zakresie budowy i funkcji powięzi pokazują, że

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008 43

MASAŻ

w jej strukturze występują także komórki mięśniówki gład-

kiej i tym samym w celu zwiększenia efektywności masażu
należałoby wprowadzić do metodyki masażu także i opraco-
wywanie powięzi, uwzględniając jej właściwości kurczliwe.
Innym przykładem może być odkrycie, że transport chłonki
w naczyniach odbywa się czynnie na drodze ruchu perystal-
tycznego przyjmującego zwykle 10 skurczów na minutę, ale
może być wzmożony nawet do 100 skurczów na minutę. To
z kolei stanowi podstawę do poszukiwania takiego sposobu
odkształcania tkanek otaczających naczynia chłonne, aby móc
przyspieszyć w nich ruch perystaltyczny. W miarę dalszego
rozwoju wiedzy o budowie i funkcjonowaniu organizmu
możemy się spodziewać dalszych faktów naukowych, które
pozwolą na lepsze zrozumienie oddziaływania masażu, ale
także wymuszać będą dalsze modyfikacje w masażu, w tym
i technik masażu.

Alternatywny podział
Jak w tej sytuacji poradzić sobie z tymi nowymi wyzwaniami
odnośnie modyfikacji technik w masażu i czy przyjmować
jedynie bierną postawę i tylko wtedy doprowadzać do mody-
fikacji technik, gdy jesteśmy do tego zmuszeni, czy też przejąć
inicjatywę i stworzyć taki alternatywny podział technik masażu,
który pozwoli nam na zwiększenie efektywności poszczególnych
technik masażu i tym samym poprawić jego skuteczność? Istotą
takiego podziału powinno być założenie, że najpierw musimy
poznać bardzo dokładnie budowę i funkcję danego narządu
lub tkanki, a potem zmiany, jakie tam zachodzą pod wpływem
różnych procesów chorobowych. Na tej podstawie możemy
zadać sobie pytanie, czy masaż jako energia mechaniczna
w formie sprężystego odkształcania jest w stanie poprawić
funkcję lub strukturę tego narządu lub tkanki? Jeśli tak, to na
drodze jakich mechanizmów? Dopiero wtedy jesteśmy w sta-
nie ustalić, w jaki sposób należy przeprowadzić to sprężyste
odkształcanie. Innymi słowy, można powiedzieć, że technika
masażu powinna się opierać przede wszystkim na budowie
i funkcji odkształcanego narządu lub tkanki oraz na uświado-
mieniu sobie, w jakim celu są one odkształcane, a nie na formie
ruchu ręki masażysty. W związku z tym proponowany przez
nas alternatywny podział technik masażu jest następujący:
– techniki sprężystego odkształcania skóry (naskórka, skóry
właściwej i tkanki podskórnej, naczyń powierzchownych
żylnych i chłonnych itp.),
– techniki sprężystego odkształcania narządów ruchu (mięśnia,
ścięgna, ościęgnej, powięzi, więzadła, torebki stawowej,
kaletki maziowej, pochewki ścięgnistej itp.),
– techniki sprężystego odkształcania narządów wewnętrznych
(jelita grubego, prostaty, pęcherza moczowego, wątro-
by itp.).
Taki podział technik masażu pozwoli z jednej strony na ich
dostosowanie do budowy i funkcji danego narządu lub tkanki,
a z drugiej strony stworzy podstawę do w pełni świadomego
stosowania poszczególnych technik masażu. Jednakże propo-
nowane przez nas wprowadzenie alternatywnego podziału
technik masażu w oparciu o sprężyste odkształcanie narzą-
dów lub tkanek nie ma na celu zastąpienia dotychczasowego
podziału technik masażu (głaskanie, rozcieranie, ugniatanie,
oklepywanie i wibracja), a jedynie otwarcie drogi do dalszego
rozwoju masażu poprzez bardziej świadome posługiwanie się
czynnikiem mechanicznym w formie sprężystego odkształ-
cania w celu przywracania najbardziej optymalnego układu
przestrzennego komórek, tkanek, narządów i układów. ‰

WALDEMAR ANDRZEJEWSKI1,
KRZYSZTOF KASSOLIK1, HENRYK PAWLAK2
1
Katedra Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
2
Zakład Gerontologii Akademii Medycznej we Wrocławiu