Professional Documents
Culture Documents
Binder 1
Binder 1
BÖLÜM
Gİ
RİŞ
1.1 Tanı
m
Fiziksel görünüşdenildiğinde arazi üzerindeki dağtepe göl orman gibi doğal nitelikteki
örtüler ile yollar köprüler yapı ı
lar gibi yapay nitelikteki örtüler anlaşlı
r. Bunlara detay denir.
Ölçmenin amacı na bağlıolarak Arazi üzerindeki detaylardan istenen ve yeterli nitelikteki
sayıda olanlarıölçülür. Konumlarıbelirtilir. Bu amaç için yatay ve düş ey açılar uzunluklar ve
yükseklik ölçmeleri yapı lı
r.
Topografik ölçmeler sonunda meydana getirilen harita ve planlar pek çok mühendislik
projelerinin temel dayanağı dır. Bu tür projelerinin yapılması nda altlık olan haritaların yapım
maliyeti projedeki toplam maliyetin çok küçük bir yüzdesini oluş turur. Oysa harita
projelerinin gecikmesi veya yeterli incelikte olmamasıçok daha önemli ekonomik kayı plara
neden olur. Araziye iliş kin pek çok mühendislik projesinin hazı rlanması nda önce arazinin
küçüktülmüşbir modeli dediğimiz harita üzerinde çalı şılı
r. Daha sonra proje(tasarı ) araziye
uygulanı r. Topografik haritalar Taş ınmaz mal sı nırlarıile büyüklüklerinin tespiti için
Kadastro ölçmelerinde, Ulaş ı
m ve Haberleş me için Yol ölçmelerinde, Su altıinş aatı, Su
rezervuarları n tespiti için Hidrografik ölçmelerde, Maden yatakları
nı n tespiti için Maden
nı
ölçmelerinde, Şehir yolları nı yapı mı, Kanalizasyon iş leri için Şehir ve İ mar
uygulamaları ndaki çalı şmalarda ve diğer Bayı ndırlı
k çalı şmaları nda kullanılmaktadı r.
Yeryüzünün ş ekli tarihin ilk çağlarından beri inceleme ve tartışma konusu olmuştur. Önceleri
düz bir yüzey olarak kabul edilen yeryüzü ş eklinin sonraları” Geoid ” biçiminde olduğu
araştı
rmalar sonuçunda belirlenmiş tir.
n Şekli
Dünyanı
Geoid çok üst dereceden bir denklemle(16. dereceden bir denklem) ifade edilebildiği için
hesap yüzeyi olarak Geoide en iyi uyan küre veya Dönel Elipsoid kullanılır. Dönel Elipsoid
bir elipsin kı nda dönmesinden meydana gelen kapalış
sa ekseni etrafı ekildir.
Ölçülecek alanı
n büyüklüğüne bağlıolarak topografik ölçmeler iki grupta toplanabilir.
Jeodezik Ölçmeler; Ölçü alanı 50km 2 den büyüktür. Yeryüzünün ş ekli, ölçü
yapılacak alan 50-5000 km2 arası nda ise küre, 5000km2 den büyük ise Dönel Elipsoid
olarak kabul edilir. Alanlar ve açı
lar küreseldir. Düş
ey doğrultular birbirine paralel değildir.
Hesaplamalarda küresel Trigonometri formülleri kullanılır.
Harita, ölçme kuralları na göre doğal ve yapay unsurlarıölçülmüşarazi parçası nın bir
projeksiyon sistemine göre ve belirle bir ölçekte küçültülerek, bir düzlem üzerine iz
düşümlendirilmiş , çizgi ve özel iş
aretler ile gösterilmişbenzeridir. Ölçme kuralları
nda ilgili
şeklin kontrolü çizimin sağlayacak ölçülerin yapı lmasıanlaşılmalıdır. Örneğin dörtgen
şeklindeki bir parselin ölçülmesinde kenarlar ilave olarak en az bir köş egeninde ölçülmesi
gerekir.
Projeksiyon sistemi yeryüzü bilgilerinin iş lendiği yüzey olup, düzlem, silindir yada koni
yüzeylerinden birisidir. Projeksiyon yüzeyi olarak silindir yada koni kullanı lmışise bunlar
ana doğrularıboyunca kesilerek düzleme açı labilir. Oluş an bu düzlem harita düzlemidir. Özel
iş
aretler ise haritanı
n taş ıdığıbilgileri göstermede kullanı lan biçim ve boyutlarıharita ve
yapım yönetmeliklerinde belirtilmişçizgi ve ş ekillerdir.
Bir büyüklüğü ölçmek demek bunu aynıcinsten birim olarak seçilen diğer bir büyüklükle
kıyaslamak demektir.
ağı
Uzunluk birimi metre ( m ) dir. Metrenin katlarıaş daki ş
ekilde isimlendirilir.
1000m = 1km
100m = 1hm
10m = 1dam
1m = 1m
0.1m = 1dm
0.01m = 1cm
0.001m = 1mm
0.000001m =1mikron
1.6.2 AçıBirimleri
Derece; Bir çemberin 360 ta bir parçası nıgören merkez açıbirimine “ 1 Derece” denir ve 1°
ile gösterilir. Derecenin alt katlarıDakika ve Saniyedir. 1´ (dakika) 1´´(Saniye) seklinde
gösterilir.
Grad; Bir çemberin dört yüz’de (400) bir parçası nıgören merkez açıbirimine “ 1 grad”
g
denir. Ve 1 şeklinde gösterilir. Gradı
n alt katları
;
Desigrad(dg) = 0.1g
Santigrad( c ) = 0.01g
Miligrad ( mc ) = 0.001g
Desimiligrad( cc )=0.0001g
Raydan: Yay birimidir. Bir çemberde yarı çap uzunluğundaki yay parçası nıgören merkez
açıya “ 1 Radyan “ denir. Yarı çapır olan bir çemberde uzunluğ u y olan bir yayı
n raydan
değeri, yay uzunluğunun yarı çapa bölünmesi suretiyle elde edilir. Çember uzunluğ u 2 Πr
olduğundan, bir çemberin raydan cinsinden değeri;
Çember Uzunluğu 2 Πr
---------------------- = -------- = 2 Π= 6.28318 olur.
Yarı çap r
D G M R
----- = ------ = --------- = --------- olacaktı
r.
360 400 6400 2Π
Dönüş
üm yapı
lı
rken kullanı
lan Ro (Grad) ve Ro (Derece) katsayı
larıise;
Bağı
ntı
sıile bulunur.
Alan ana ölçü birimlerine göre türetilmişbir ölçü birimi olup birimi metrekaredir. Boyutları
bir metre olan bir karenin alan büyüklüğüne “ 1 metrekare = 1 m 2 “ denir .Metrenin katları
;
Uygulamada dekametreye ar, hektometreye hektar ve 1000m2 ‘ye dekar yada dönüm
denilmektedir.
Zamanı n astronomideki tanı mı, bir gök cisminin bir yerin meridyeninden iki üst geçiş i
arasında geçen süreye bir gün denilmektedir. Bir günün 1/24 de birine 1 saat, bir saatin 1/60
da birine 1 dakika, bir dakikanı
n 1/60 da birine de 1 saniye denir.
Saat (h), Dakika(m), Saniye(s) harfleri ile gösterilir. Uluslar arasıbirim sisteminde zaman
saniye (s) dir. Zaman birimi astronomi biliminde çok önemlidir. Çünkü zaman bilgisi
kullanılarak arazide herhangi bir kenarı
n kuzeyle yaptı ğıaçıelde edilir. Bu açı
ya açı
klık açı
sı
denir.
1h = 15°
1m = 15’
1S =15’’
1h=16.666666g….
1m =27,77777c ….
1S =46.296296cc … dir.
1.7 Ölçekler
Haritadaki Uzunluk
M= Ölçek = ---------------------------
Arazideki Uzunluk
Sayı
sal Ölçek: Bu ölçekler basit, bayağıkesir ş
eklinde ifade edilir. 1/500, 1/1000, 1/5000 gibi
Ölçeğin paydasıM (ölçek sayı sı, ölçek modülü) harita üzerindeki uzunluk a, arazideki
uzunluk A ile gösterilirse bu üç değer arası
nda;
a 1
--------- = --------- eş
itliği vardı
r.
A M
Çizgisel Ölçek: Özellikle küçük ölçekli haritalar üzerinde iki nokta arası ndaki grafik
uzunluğun gerçek karş ılığınıbulmadan kullanı lır. Çizgisel ölçek için bir doğru çizilir ve
üzerinde bir sıfı
r noktasıiş aretlenir. Sağtarafta ölçeğe yuvarlak değerler veren ( 10, 20,
50m.gibi) bölümler alını r. Sol tarafta ise yuvarlak değer veren bölüm kadar alı nır. Bu bölüm
üzerinde olabildiği kadar en küçük yuvarlak değer veren bölümler iş aretlenir. Uzunlukların
bulunmasıiçin iki ucu sivri pergelden yararlanı lır.
Çizgisel Ölçek
Geometrik Ölçek
Haritadan sivri uçlu pergelle alınmı şolan bir uzunluğun doğadaki değerini bu ölçek yardı mı
ile bulmak için, pergelin sağucu tam bölümlerden birinde, sol ucu ise ondalı k kısı
mda
kalacak şekilde her iki uç yatay çizgilere paralel kaydı
rılarak sol ucun eğik çizgilerden birine
çakı ş
masısağ r. Şekilde pergelin bir ucu 300 tam bölümüne çakı
lanı ş
ık iken diğer uç 65,5 m
lik kı
sma çakı şmaktadı r. Buradan iki nokta arasındaki uzaklığın 365.5m olduğ u görülür.
Şekli ne olursa olsun düzgün veya düzgün olmayan bir ş eklin herhangi bir F alanı, bir
dikdörtgen alanıbiçiminde ifade edilebilir. Boyutlarıa ve b olan bir dikdörtgenin harita
üzerindeki alanı
;
f= a* b
bağıntı
sıile hesaplanı
r. f alanı
na karş ı
lı
k gelen, F arazi alanı
nıbulmak için her bir boyut ölçek
paydasıile çarpılmalı
dır. Arazi alanı
;
F=a * M * b * M = a * b * M2 = f * M2
f 1
------ = ------
F M2
Bir harita fonksiyon olarak ne bekleniyorsa ve istenileni hangi ölçek sağlayabiliyorsa o ölçek
seçilmelidir. Üzerine karayolu projelerinin çizileceği haritanın ölçeği il imar planı
nı n çizimine
altlı
k olacak hali hazı r haritanı
n çizim ölçeği farklıolacaktır. Haritanın ölçeğini ne gereğinden
çok büyük tutmalı , ne de ihtiyacıkarşılamada yetersiz olacak ş ekilde küçültülmelidir.
Haritaların çiziminde ne kadar itina gösterilirse gösterilsin kaçınılamayacak bir yanlı şvardı r
ki buna grafik yanlı şveya çizim hassasiyeti denilmektedir. Normal insan gözünün mm ‘nin
beşte birini ayırt ettiği düş
ünülürse 1/1000 ölçekli bir haritanı
n çizim hassasiyeti 20 cm ‘dir.
Yeryüzünde, ister bir kenar ister bir açıbirkaç kez ölçüldüğünde her ölçü değeri arası nda az
çok farkları n olduğu görülür. Yapı lan her ölçünün sonucunu aynıbulmak hemen hemen
imkansı zdır. Ölçü hatalarıdediğimiz bu farklar, ölçüyü yapan kiş i tarafı
ndan meydana
gelebileceği gibi, ölçü aletlerinin hatalıolması ndan ve atmosferik şartlardan şartlardan da
meydana gelebilir. Oysa haritaları n daima bir projeye esas teş kil edeceğ i ya da hukuki
durumun belirtilmesinde kullanı lacağıiçin mümkün olan (olmasıgereken) hassasiyette
yapı lması gerekir. Bu amaçla hataları n belirlenip giderilebilenlerin giderilmesi,
giderilemeyeceklerin de ölçüye etkisinin en aza indirilmesi ya da belirli sı nırlar içinde
tutulmasıgerekir. Ölçme iş lerinde karş ı ı
laşlan hataları
n yakından tanı nmasıson derece
önemlidir.
2.2 Ölçme İ
şlerinde Karş
ılaş
ılan Hatalar
Ölçme iş ı
lerinde üç türlü hata ile karş ı
laşlı
r.
a) Kaba Hatalar
b) Sistematik (Düzenli )Hatalar
c) Tesadüfi (Düzensiz ) Hatalar
Genellikle dikkatsizlikten doğan hatalardır. Örneğin uzunluk ölçüsünde bir ş erit boyunun
unutulması , uzunluğun 20m eksik ölçülmesine neden olur. Açıölçüsünde bir açı nı
n 65g
yerine 95g okunması30g lı k açıhatasıdoğurur. Bu gibi hatalara kaba hatalar denir.Ölçülerin
tekrarışeklinde giderilir.
Hata türleri içinde en tehlikeli olanı dır. Küçük miktardaki hatalardı r. Ölçüleri bazen ( + )
bazen de ( - ) yönde etkiler. Bu hatalar insan yeteneklerinin sı
nı rlıolması ndan ve aletlerin tam
yapı lamayan ayarlarınedeniyle ortaya çı kar. Kaba hatalarda olduğu gibi ölçülerin tekrarı
suretiyle ya da düzenli hatalarda olduğ u gibi ölçü sonuna düzeltme getirilerek giderme imkanı
yoktur. Ancak belirli sı nırlar içinde kalmasısağlanabilir. ( + ) ve ( - ) işaretli hatalar hemen
hemen aynısayı da meydana gelirler ve küçük hata yapma ihtimalide büyük hata yapma
ihtimaliden her zaman fazladı r.
Olarak tanımlanır. Ölçünün gerçek değeri ( Y ) önceden biliniyorsa ( çoğu zaman bilinmez)
bulunan hataya gerçek hata ( ε) denir.
ε
=L– Y
Gerçek değer çoğunlukla bilinmez ve hata hesabı nda buna en yakı n olan kesin değer ( X )
kullanılı
r. Bu büyüklüğ e ait ölçülerin aritmetik ortalamasıkesin değeri vermektedir. Kesin
değer kullanılarak hesaplanan hataya görünen hata ( V ) adıverilir.
V=L-X
Bir ölçü dizisindeki V hataları
nın toplamısı
fı
r olmaktadı
r. [ V ] = 0
ağı
Örneğin, Bir uzunluğun 4 kez ölçülmüşaş daki ölçü değerleri elde edilmiş
tir
L1=120.57m,
L2=120.60m,
L3=120.56m,
L4=120.59m
Kesin değeri hesaplayarak, görünen hata [ V ]=0 kontrolünü yapı
nız.
Bir uzunluğun iki ayrıölçü ekibi tarafı ndan beş er kez ölçüldüğünü ve her bir ölçü ekibi
tarafından belirlenen kesin değerlere ( X1, X2 ) göre V hataları nı
n ayrıayrıhesaplandı ğı
nı
düş ünelim. Hangi ekibin daha doğru veya hassas çalı ş ğı
tı nıV değerlerine göre bulmak ve iki
ölçü dizisini karşılaş
tı
rmak oldukça güçtür. Bu güçlük nedeniyle karş ılaş
tırmada ölçülere ait
hataların fonksiyonlarıkullanılı
r. Bu fonksiyonlardan en çok kullanı
lanları
;
Olarak sayı
labilir.
t= ± [ ε] / n
şeklinde tanı r. Ançak t değeri, ε
mlanı i ler içindeki büyük sapmalarıyeteri kadar ifade
edememektedir. Küçük hatalarla büyük hatalara aynıağ ı
rlı
k verilmekte, onlarıaynıpotaya
koymaktadı r.
Gauss tarafından tanı mlanan karesel ortalama hataya çoğu zaman sadece “ Ortalama Hata “
da denir. Ölçülerin doğruluk derecesi hakkı nda en isabetli fikri verir. Görünen hatalar
cinsinden karesel ortalama hata;
______________
m=± √( [ vv ] / ( n-1 ) )
şeklinde ifade edilir. Doğruluk derecesi ölçütleri içinde en çok kullanı lanıkaresel ortalama
hatadır. Çünkü hataları n kareleri alı ğ
ndııiçin büyük hataları n etkisi daha fazladı
r ve küçük
hatalarla büyük hatalar aynıderecede ele alı
nmamaktadı r.
Karesel ortalama hatanı n kesin değere oranırölatif hata olarak isimlendirilir ve paydaki değer
1 olacak şekilde oran oluşturulur. Örneğin 2 km lik bir uzunluk ± 2 cm incelikle ölçülmüşise
bunun bağ ıl hatası
,
Olarak hesaplanı
r.
Örneğin;
ağı
Bir uzunluk 10 kez ölçülmüşve aş daki ölçü değ
erleri elde edilmiş
tir.
L1+L2+……..+L10
X= ------------------------------ X= 180.59m
10
V1 = -2cm V6 = 3cm
V2 = 3cm V7 = -2cm
V3 = 4cm V8 = 2cm
V4 = -4cm V9 = 3cm
V5 = -3cm V10 = -4cm [V]=0 [VV] =96 cm2
_____________ ___________
Karesel ortalama hata = m = ± √[ VV ] / ( n – 1 ) = √96 / ( 10 – 1 ) ± 3.3 cm
2 2 2 3 3 3 3 4 4 4
Muhtemel hata = r = ± 3 cm
Röletif Hata;
3.3cm 1
---------- = -----------
18059cm 5472
BASİ
T ÖLÇME ALETLERİ
NİN TANITIMI VE KULLANILMASI
3.1.1.Jalon
2 m boyunda, 3-4 cm çapı nda, toprağa kolay girmesini sağlamak amacıile ucunda çarı k
bulunan, fırınlanmı ş ahşap malzemeden veya demir borudan yapı lmış bir ölçme
aracı
dır.Uzaktan kolay görülmesini sağlamak ve ne kadarlı k kısmının göründüğünü tespit
etmek amacıile her 50’cm değiş
ik renklerde (kı
rmızı-beyaz,siyah-beyaz) boyanmıştı
r.
-3
Katlanabilir Jalon
Jalon nokta yerlerinin geçici olarak belirlenmesinde, doğ rultuya girmede, Ortogonal (dik
koordinat )yöntemle yapılan alı
m ve aplikasyonda kullanılı
r.
3.1.3.Çekül
Çekül bir noktanı n düş ey iz düş ümünün bulunması nda veya jalonun düş ey duruma
getirilmesin de kullanı lıalt ucu sivri bir ağı
lan bir araç olup, bir ipe ası rlı
ktır. Bir koni ile bir
koni kapağı nın veya silindir ile bir kesik koninin, taban tabana birleş mesinden meydana
gelmiş tir. Rüzgardan sallanmamasıiçin çekül hafif olmamalı , en az 1 kg ağırlığında olmalı dır.
Çekül
Önce jalon, jalon sehpasıyardı mıile nokta üzerinde düş ey duruma (göz kararıile) getirilir.
Daha sonra jalon sehpası nın herhangi iki ayağı nıbirleştiren doğruya dik olacak ş ekilde ve
jalondan bir-iki metre uzaklı kta durularak çekülün ipi ile jalon çakı şılı
r. Bunun için jalon
sehpası n iki ayağıuygun yönde sağa -sola hareket ettirilir
nı
Bundan sonra jalonla durduğumuz noktadan geçen doğ ru ile birlikte bir dik açıoluşturulacak
şekilde yana geçerek üçüncü ayak hareket ettirilerek çekülün ipi ile jalonun çı ş
kıısağlanı r. Bu
işlem birkaç kere tekrarlanarak jalon düş
ey duruma getirilir.
I.Durum
II.Durum
Jalonun Çekülle Düş
ey Duruma Getirilmesi
4-5mm çaplıyuvarlak demir den yapı lmış25-30cm boyunda, birer uçlarıkı vrı larak halka
şekline konmuş , diğer ucu ise toprağa kola girmesi için sivriltilmişçubuklar dır. Genellikle
10’luk demetler halinde bulunur. Ölçü fişinden çekülle izdüş üm noktalarının belirlenmesinde
ve toplam uzunluktaki şerit metre sayı
sınıbelirlemede yararlanı lı
r.
Sayma Çubuğu
Ölçü işlerinde 20m uzunluğunda, saplıve her desimetre çizgisinde metreyi gösteren sayı ları
n
yazı ğıçelik ş
ldı erit metreler tercih edilir. Genellikle 20° C lık oran ısı
sında uzunlukları20m
olacak ş ekilde ayarlanmı şlardır. Bu nedenle farklıı sılarda yapı lan ölçümlerde düzeltme
yapılmasıgerekmektedir
3.1.6.1.Prizma İ
le Dik İ
nmek
Prizmada Jalonları
n Durumu
Bunun için önce AB doğ rultusuna girmek gerekir. Elinde prizma ile duran kiş i AB
doğrultusunda üzerinde olduğunu sandı ğıbir noktaya (C1 veya durumu) gelir. AB
doğrultusuna dik istikamette ileri geri hareket ederek A ve B‘deki jalonları
n görüntüsünü
Prizmada çakı ştı
rır (C2 durumu). Sonra AB doğrusu üzerinde sağa sola hareket ederek A ve B
deki jalonları
n görüntüsü ile P deki jalonu çakı ştığızaman, prizmanı n altı
nda takılıolan
çekülün gösterdiği nokta, istenilen dik ayağ ınoktası dır ( C ).
3.1.6.2.Prizma İ
le Dik Çı
kmak
Prizmada Jalonları
n Durumu
3.2. Doğruları
n Aplikasyonu
Düzlem geometriden bilindiği gibi bir doğ ru iki noktasıile belirlidir. Ancak topografya bir
doğrunun iki ucunun arazide biliniyor olmasıdoğrunun ölçülebilmesi için yeterli değildir.
Doğruyu belirleyen A ve B noktaları ndan baş ka doğru üzerinden yeni noktaları n arazide
belirlenmesi gerekir. Buna doğruları
n aplikasyonu denir.
Doğrunun aplikasyonu jalonlar veya prizma yardı mıile yapı lır. Jalonlar yardı mıile
aplikasyonda iki, prizma yardı mıile aplikasyonda bir kiş i yeterlidir. Jalonlar yardımıile
aplikasyon için iki ucu belli A ve B noktaları
na birer jalon dikilir. Ölçücünün biri jalonlardan
birinin 2-3 metre gerisinde durarak elinde jalonla AB arası nda bulunan diğer ölçücüğe
doğrultu vererek onu AB doğrusun da görünceye kadar (A,B ve aradaki jalonlar çı kılıncaya
kadar) talimat verir. Üç jalon çakışı
k görüldüğün de C noktasıAB doğrusu üzerinde yeni bir
noktadı r.
Prizma yardımıile aplikasyon için çift prizmalar gereklidir. Doğrunun iki ucuna (A,B)düş ey
durum da jalonlar dikilir. Prizma ve çekül yardı
mıile AB doğrusu üzerinde olduğu sanı lan bir
noktaya gelinir. AB doğrusuna dik hareket edilerek A ve B deki jalonları n görüntülerinin
prizma içinde çakışmasısağlanı r. Bu sağlandığı
n da çekülün belirlediği iz düşüm noktasıAB
doğrusu üzerinde yeni bir noktadı r.
Bazıdurumlarda aplikasyonu yapı lacak doğrunun bir ucundan diğerini görmek mümkün
değ ildir. Bu durum da aplikasyon için aşağıdaki yol izlenir.
Şekilde görülen doğrunun A ve B noktaları na birer jalon dikilir. Ellerinde birer jalon bulunan
iki jaloncu A ve B doğrusu üzerinde oldukları nısandı klarıve doğrunun iki ucunun
görebildikleri tepe üzerin deki C ve D noktalarına gelirler. Jalonculardan biri örneğin C’ deki
D’ dekine B jalonuna bakarak doğrulu verir D’ deki jaloncuyu CB doğrultusuna sokar (D1)
Birbirini Görmeyen İ
ki NoktayıBirleş
tiren Bir Doğrunun Aplikasyonu
lamayan İ
Gerisinden Gözlem Yapı ki Noktanı
n Belirlediği Doğrunun Aplikasyonu
3.3. Uzunlukları
n Ölçülmesi
İki nokta arasındaki uzunluk denildiğinde bu iki noktanı n yatay bir düzlem üzerindeki
izdüşümlerinin birleş
tiren noktalar arasındaki uzunluk anlaş ı
lı
r.
Uzunluk ölçümünde genellikle yatay ölçü kullanı lı r eğik uzunluk ölçülmesi durumun da bu
uzunlukları
n yatay uzunluğ a dönüş türülmesi gerekir
Uzunluk ölçümleri çelik şerit metre ile, optik ve elektronik aletlerle yapı
labilir. Bu bölümde
uzunlukların çelik şerit metre ile ölçülmesinden ve bu ölçmede uyulacak esaslardan
bahsedilecektir.
Aynıiş lem C ve D arası nda yapılarak D noktasıbulunur. Ölçüye bu ş ekilde devam edilir.
Çekülün izdüş üm noktalarınıgöstermek için kullanılan sayma fiş
leri geriden gelen ölçücü
tarafından toplanır. Toplanan sayma fiş sıölçülmüşolan tam ş
lerinin sayı erit boyları
nın
sayı sı
nıverir. Son ölçüde dikkate alı narak AB uzunluğu bulunur. Örneğin 8 sayma fiş i
toplanmı şolsun. Son ölçünün de 7,29m olduğu düş ünülürse AB uzunluğunun 167.29m
olduğu anlaşılı
r.
ağı
Yatay uzunluk ölçümünde aş daki hususlara dikkat etmek gerekir.
1. Ölçü tam olarak ölçülecek kenar üzerinde yapı lmalı dır. Bu durum çelik ş erit metrenin
sıfı
rınıtutan teknik elemanı n öndekine istikamet vermesi ile sağlanır.
2. Ölçü sırasında çelik şerit metre on kg bir kuvvetle gerilmelidir
3. Ölçü sı rasında çelik ş erit metre yatay tutulmalı dı
r. Yataylı k şeritle sağlanacağıgibi
özellikle eğ imli arazide ş eridin yataylığınıüçüncü bir ş ahıs yan taraftan bakarak
sağlamalı dır.
Bazıhallerde iki nokta arası ndaki uzunluğun su birikintisi, nehir v.b nedenlerle ölçülmesi
mümkün olmaya bilir. Ya da iki nokta arası nda bir engel bulunabilir. Bu gibi durumlarda
ölçülmek istenen uzunluk, ölçülebilen baş
ka doğrular yardı
mıile hesaplanı r.
b) Aş ağıdaki ş
ekillerdeki gibi A ve B noktaları nı n nehrin iki tarafı
nda bulunuyorsa
problemin çözümünde değiş ik yollarıizlenebilir.
AB/EF = BE/FD
AB= EF * BE/ FD
- B noktası
ndan AB’ ye dik çı
kılarak D noktasıbulunur.
- D noktasından AD’ ye dik ile AB’nin uzantı sı
nın kesiş
me noktasıolan C
noktasıbulunur.
- BD ve BC kenarıölçülür.
- BD2 = AB*BC olduğundan;
- AB= BD2/ BC uzunluğu hesaplanı r.
Ölçülmek İ
stenen AB NoktalarıBirbirini Görmüyor ise;
Ölçülmek İ
stenen AB NoktalarıBirbirini Görmüyor ise;
- ş
Engelin dıında, engele olabildiğince yakı n XY doğrusu alı
nır.
- A ve B noktalarından XY doğrusunu dikler inilir.
- A’B’,AA’,BB’ uzunluklarıölçülür.
- AB=√(A’B’)2 +(BB’-AA’)2 bağı ntısıile AB uzunluğu hesaplanı
r.
Aş ağı daki ş
ekildeki gibi A ve B noktalarıarasıorman nedeniyle ölçülememektedir. AB’nin
ağı
belirlenebilmesi için aş daki yol izlenebilir.
Ölçülmek İ
stenen AB NoktalarıBirbirini Görmüyor ise;
- A ve B noktaları
nıgören C noktasıalı nır.
- AC ve BC’ nin uzantılarıüzerinde arazinin durumuna göre ölçülen AC veya
BC kadar veya bunların 1/n’i alı
narak D ve E noktalarıbulunur.
- DE ölçülür.
- AB=DE veya AB=n*DE’dir.
BASİ
T ÖLÇME ALETLERİİ
LE HARİ
TA ALIM YÖNTEMLERİ
4.1. Alı
mın Tanı
mıve Alı
m Yönteminin Seçimi
Bir arazi parçasıölçüleceği zaman, ölçümde kullanı lacak aletler ve ölçme yöntemi ölçülecek
arazinin büyüklüğ ünü ve iş
ten istenen hassasiyete bağlıolarak seçilir. Bu amaçla değiş
ik alı
m
yöntemleri kullanılı
r. Bu yöntemler ,
4.2.Bağlama yöntemi
Bu yönteme göre alı m iş lerinde sadece uzunluklar ölçülür. Ölçü esnası nda jalon, jalon
sehpası, çekül, çelik şerit metre gibi aletler kullanılı
r. Bir parselin ya da tarlanın bu yöntemle
ölçülmesinde ilgili parsel ( yada tarla ) üçgenlere ayrılır ve üçgenlerin bütün kenarlarıölçülür.
Üçgenlerin çizimleri de üç kenarıbilinen üçgenlerin çizimi yöntemi ile gerçekleş ir. Ölçü
işlemleri kolay ve süratlidir. Deneyimli teknik elemana ihtiyaç göstermez. Ölçü çizimler
kontrollü olarak yapı lmaz. Bir ölçüde yapı lan hata sadece hata yapı lan noktada kalmaz , diğer
noktalarıda etkiler. Parsellerin alanlarıüç kenarıbelli olan bir üçgenin alan hesabı ndan
yararlanılarak hesaplanı r.
Üçgenlere BölünmüşAlan
Ölçülecek ş ekil bina gibi kapalıbir durum gösteriyorsa, bu ş eklin üçgenlere ayrı lması
mümkün değildir. Bu nedenle binaları n ölçülmesinde binanı n dı şında ölçü doğruları nı
n
oluş turduğu bir üçgenden yararlanı lır. Bina kenarlarının uzantı
larını
n ölçü doğrularıkestiği
noktalar (A’,B’,C’,D’) bulunur. Şekilde gösterilen ND’, NA’, MN, PC’, PB’, PM’, NP ile
birlikte AA’, BB’, CC’, DD’ ve bina cepheleri ölçülür. Binaları n ölçülmesinde bir diğer
şekilde binanı n köşe noktalarıile oluş turulan ölçü doğruları
ndan yararlanarak üçgenler teş
kil
edilir ve alı
m tamamlanı r.
Bu yöntemin uygulaması nda her ölçü doğrusu dik koordinat sisteminin bir ekseni olarak
kabul edilir. Ölçülmesi istenen noktalardan bu doğruya dikler inilir. Oluş an absis ve
ordinatlar, yani dik boylarıve dik ayağımesafeleri ölçülür.Bu yöntemle alı mda uzunluk
ölçmeye yarayan araçlardan(jalon,jalon sehpası ,çekül,çelik ş
erit metre) başka, dik inmeye
yarayan prizmalar gereklidir.Çizim iş lemi cetvel ve gönye yardı mıyla yapılı
r.Ölçü ve çizim
kontrolü için cephe ölçüleri yapı lı
r.Dik inme iş lemi için deneyimli teknik elemana ihtiyaç
vardır.Bir noktada yapı lan hata, diğer noktalarıetkilemez. Ölçü kontrolleri mümkün ve
kolaydı r. Orijinal ölçülerle alan hesaplarıkolay ve kontrollü olarak yapı labilir. Tekli
parsellerin alı
mı nda değiş ı
ik durumlarla karşlaşı
labilir.
parsel köşelerinden inilen dik boyları30m ‘yi geçmeyecek ş ekilde uygunluk sağlayan parsel
kenarıölçü doğrusu olarak alı nabilir. Parselin diğer noktaları
ndan ölçü doğrusuna dikler inilir.
Dik ayakları, dik boylarıve cephe ölçüleri yapı lı
r.
Parsellerin köş
egenin ölçü doğ
rusu olarak alı
nmasıdurumu.
Ölçü doğrusu olarak parselin bir kenarıyada bir köş egeni uygun değilse, parselin bir
noktası ndan geçen herhangi bir doğru ölçü doğrusu olarak alı
nır. Parsel köş e noktaları
nın
ğı
belirlenen ölçü doğrusuna olan uzaklı nı30m ’yi geçmemesine özen gösterilir.
a)Uzunluğu 20m.geniş
liği en az 1cm.ve 20m.deki hatası3mm.den az olan çelik ş
erit
metreler kullanı
lmalı
dır.
c)Ada köş elerine iki ayrıölçü doğrusundan dik inilir ve varsa poligon noktaları
ndan
uzaklı
klarıölçülür.
f)Adanı
n bütün kı
rı
k noktaları
ndan dik ilinir.
h)Uzantıve bağ
ıntıölçülerinde uzatma miktarıesas uzunluğ
un 1/3 den fazla olmaz.
Prizmatik alı mda inilen dikler ve bunlara ait ölçülerin doğruluğu pisagor teoremine göre
kontrol edilir. Bina veya parsel cephesinin ölçülen uzunluğ u ile,hesapla bulunan uzunluğu
arasındaki fark belirtildiği gibi dmax =0.008√S+0.0003.S formülü ile bulunan miktardan fazla
olamaz.(S:Metre cinsinden cephe uzunlukları ).Cephe uzunlukları nın hesabı nda aş ağıdaki
şekillerde farklıfarklıdurumlarla karş ılaşı
lı
r.
Yukarı daki Şekillerde, AB=c ölçülen cephe uzunluğu göstermektedir. Pisagor bağı
ntı
sından
hesaplanan cephe uzunluklarıise c’ile gösterilirse
Alım iş lerinde mümkün olan durumlarda önceden, aksi halde arazide alı m sı rasında ölçü
yerleri ve ölçü değ erlerini gösteren krokiler düzenlenir. Bunlara ”ölçü krokisi” adı
verilmektedir. Ölçü krokileri, nerelerde ölçü yapıldığı, nereleri (hangi ayrıntı
ları ) ölçüldüğü
ve ölçü değerlerini, yalnı z krokiyi düzenleyen değil herkesin hiçbir yanlı ş lığa meydan
vermeden anlaya bileceği ş ekilde düzenlemelidir. Ölçü krokileri, ölçülerde yapılabilecek kaba
hataların ortaya çı
karı
labilmesi amacı ı
yla yaklaşk ölçekli olarak düzenlenir.
1.Ölçü yapı lan her nokta krokide bir nokta ile gösterilir ve bunlar hiçbir çizgi ile
birleş
tirilmez.
3.Zeminde çivi, boru, kazı k veya benzeri tesislerle belirlenmişölçü noktalarıkrokide özel
işaretleri ile gösterilir.
5.Ölçü doğrusunun çift çizgili son ölçüsünden sonra onun uzantısıüzerinde yapılan ölçüler
son ölçünün (kapanışölçüsünün) devamış eklinde yazılı
r. Ölçü doğrusu 0.00 baş langıç
noktasıtarafı
nda uzatılmı şsa, bu yönde 0.00’dan itibaren sürekli ölçü ş
eklinde ölçülür ve
yazılı
r.
6.Ölçü doğrusundan herhangi bir bağlantıdoğ rusu (birden) veya bir diğer ölçü doğrusu
ayrılıyor ise, bir doğrunun veya bir binanı n uzantı sıvarsa bu noktaya ait ölçünün altı
na bir
çizgi çizilir. Bu nedenle her ölçünün altı
na bir çizgi çizmek uygun değildir.
7.Sürekli ölçüler ancak bir doğru boyunca devam edebilir. Ölçülerin sürekli olması
, doğrunun
sürekli ölçüler boyunca kırıksız olduğunu gösterir.
8.Arazideki eğri sı
nırlar, ölçeğe göre onu belirtebilecek sayıve sı
klı
ktaki noktaları
n ölçülmesi
ile gösterilir.
9.Binaları
n dikliği dikkate alınmaksızı ş
n bütün bina cephelerinin ölçülmesine çalıılı
r. Kaç
katlıolduğu, yapıcinsi konut dış
ındaki yapı
larda kullanma amacıyazı lı
r.
ALAN HESAPLARI
Yapı lan arazi ölçümleri veya çizilen harita ve planlar yardı mıile parsellerin ve istenilen
sahaları n alanlarıhesaplanabilir. Özellikle mülkiyete iliş kin (kadastro, kamulaş tı
rma vb.)
faaliyetlerde alanları n hesaplanmasıbir zorunluluk ve önemli bir iş lemdir. Alan hesabı ,
şekline ve istenilen presizyon (hassasiyet) derecesine göre değişir. Alan hesaplama yöntemleri
dört gruba ayrılabilir.
Ölçü değerlerine göre alan hesabı nda ya doğrudan doğruya arazide yapı lan ölçü değeri
kullanılı
r. Örneğin kutupsal yöntemle alımıyapı lmışparsel ya da parsellerin köş e noktaları
nın
dik koordinatlarıhesaplanabilir. Bu durumda alanları
, koordinatlarla hesaplamak mümkündür.
Yukarı da sı
ralanan alan hesabıyöntemlerinden en doğru sonuç vereni ölçü değerlerine göre
alan hesabı dır. Çünkü alana sadece ölçü hatalarıetki etmektedir. Ayrı ca alanıhesaplanacak
parsellerin belirli bir ölçekte çizilmesine de gerek yoktur. Ölçü değerlerine göre alan hesabı
dışındaki diğer yöntemlerle alan hesabı na ilgili parsellerin belirli bir ölçekte çizilmişolması
şarttı
r.
5.2.1. Alı
mın Bağlama Yöntemi ile Yapı
ldı
ğıDurumlarda Alan Hesabı
.
Bu yöntemle alı mıyapı lmışparsellerin alı mı nda üç kenarıbelli olan üçgenlerin alan
bağıntısı
ndan yararlanılı
r. Çünkü alı mında parsel üçgenlere ayrı
lmı şve oluşan üçgenlerin
kenarlarıölçülmüştür. Üç kenarıbelli olan bir üçgenin alanı
:
a+b+c
p = ----------- olmak üzere
2
--------------------------
F= √p*(p-a) * (p-b) * (p-c)
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.
Alım dik koordinat yöntemine göre arazide dik ayak ve dik boylarıölçülmüş tür. Şekildeki
parselin alanıiki üçgen (AEB, CFD) ile bir yamuk (BEFC) alanı
nın toplamı
na eşittir. O halde
parselin toplam alanı
ı
bağntı
sıile hesaplanı daki bağı
r. Yukarı ntı
sıaçı
lı
p h1 ve h2’ye göre düzenlenirse,
2F = h1 *(a + b) + h 2*( b + c)
Örnek :
Aşağıda ş
ekli ve ölçüleri verilen parsellerin alanı
nı;
a) Üçgen ve yamuk alanları ndan yararlanarak hesaplayı
nız.
b) Thomson alan bağı ntısıyardı mıile hesaplayı nı
z.
C
B
22.03
28.91
A D
0.00
11.20
48.32
59.87
a)
2F=246.74+1890.89+333.91
2F=2471.54m2
F=1235.77m2
2F = h1*(a + b) + h2*( b + c)
2F=1064.49+1407.05
2F=2471.54m2
F=1235.77m2
bulunur. Eğer iş
lem doğrusu (ölçü doğrusu) parselin bir kenarı
ndan ya da köşe noktaları
ndan
geçmiyor ise, yukarıdaki alan hesabıbağı ntısıbu kez h’lar (dik boyları ) yerine taban
uzunluklarına göre düzenlemek ve parsel dı şında kalan dik boyların (h’ların) iş
aretini (-)
almak gerekecektir.
2F=2306.31 m2
F=1153.16 m2
Yandaki ş
ekilde üçgenin b,c kenarlarıve A
köşesindeki açı
sıbellidir. h yüksekliği;
h = c * Sin
bağıntı
sıelde edilir. Alı
mda alet kurulan nokta (kutup noktası , istasyon noktası) parselin bir
köşegeni olabileceği gibi, konumu belli olan sabit noktada (poligon noktası ) olabilir.
Aşağıdaki şekildeki parselin A köş
esine alet kurularak doğrultu ve mesafe değ erleri (i, s i)
okunmuş tur.
Parselin alanı
;
1 1
F=----- S1*S2 Sin(
2-
1) + -----S2 *S3 Sin(
3-
2)
2 2
1 1
--------S3 * S4 *Sin(4 - 3)+------- S1 *S4 *Sin(4 - 1)
2 2
bağı
ntı
sıile hesaplanır. Alan hesabı
nda kutup noktasıile diğer noktalar arası
ndaki üçgenlerin
oluş
umuna dikkat edilmelidir.
Örnek 1 :
DN BN Y.Açı(g) Mesafe(m)
A B 0.50 99.94
C 15.80 149.47
D 32.52 119.99
E 45.75 80.00
1 1 1
F= ------- Sb *Sc *Sin (c - b) + -------Sc *Sd *Sin (d - c) + -------Sd*Se *Sin (e - d)
2 2 2
F=5096.28m2
DN BN Doğrultu(g) Mesafe
A 1 0.0000 48.43
2 61.3672 101.81
3 98.8763 105.67
4 157.3188 55.72
5 79.4607 40.62
2F= 10712.35 m2
F= 5356.18m2
2F=(X1-X2)*(Y1+Y2)+(X 2-X3)*(Y2+Y3)-(X1-X3)*(Y1+Y 3)
ı
bağntı
sıgenelleş
tirilirse;
2F= X1Y1 + X1 Y2 - X2Y1 - X2Y2 + X2Y2 + X2Y3 - X3Y2 - X3Y3 - X1 Y1 - X1Y3 + X3Y1 + X3Y3
Örnek :
Aş ağı
da köş e noktaları
nı n koordinatlarıverilen parselin alanı ı
nıGauss Alan Bağntı
ları
yardımıile kontrollü olarak hesaplayı nı
z.
NN Y(m) X(m)
1 8032.66 6060.47
2 8073.98 6111.09
3 8110.96 6064.70
4 8042.87 6013.39
Alım dik koordinat yöntemine göre (ortogonal yöntem) yapı lmasıdurumunda ölçü
doğrusunun baş langıç noktasıorjin, ölçü doğrusu +Y ekseni, buna dik olan eksende +X
ekseni kabul edilerek yine Gauss alan bağı
ntı larıyardı mıile parsellerin alanlarıhesaplanı
r. Bu
durumda Y ekseninin altı daki dik boyları
nın iş areti (-) alı
nmalıdır.
Örnek:
Aş ağı nıGauss alan bağı
da verilen krokiden yararlanarak parselin alanı ntı
larıyardı
mıile
hesaplayı
nız.
C
B
+X
D
20.55
25.50
12.20
105.17
73. 18
41.25
+Y
A
55.20
88.25
20.10
7.78
14.40
19.83
Yöntemin esası , alanların hesabı nda ölçü değerleri ile plan değerlerinin birlikte
kullanı lması dı
r. Bu yöntemle alan hesabı na “YarıGrafik Yöntemle Alan Hesabı ” da denir.
Yöntemin uygulanabilmesi için parselin belirli bir ölçekte çizilmişolmasıgerekir. Ayrı ca
parsel kı sa tabanlıuzun yükseklikli üçgenlere ayrı labilmelidir. Bu yöntemde kı sa kenarlar
arazide ölçülür, uzun kenarlar ise plan üzerinden alını
r. Çünkü kı sa kenarların alan hesabı na
etkisi daha fazladı r. Konunun kolay anlaş ı
lmasıiçin dikdörtgen ş eklindeki bir parseli örnek
olarak verebiliriz.
x a.x
b.x
a
Yukarı daki şekilde a kenarında yapı lan x kadar bir hatanın alana etkisi b*x, b kenarında
yapılan x kadar bir hatanı
n alan etkisi a*x kadardı
r. a>b olduğundan a*x alanın b*x alanından
daha büyüktür. Bu nedenle kı sa kenarlar arazide ölçülür, uzun kenarlar ise plan üzerinden
alı
nır.
Dİ
K KOORDİ
NAT Sİ
STEMİVE TEMEL ÖDEVLER
Noktaların bir düzlem içinde birbirine göre konumlarınıbelirlemek için, birbirini dik açı
altı
nda kesen iki doğru kullanı lır. Bu doğruların oluşturduğu sisteme “Dik Koordinat
Sistemi” denir.
Koordinat eksenleri olarak kuzeye giden yön X ekseni, doğu-batıyönündeki eksen ise Y
eksenidir. Eksenler birbirine diktir. Eksenlerin kesiş
me noktasına orijin (başlangı
ç) noktası
adıverilir. Başlangıçtan itibaren kuzey yönü (+X), güney yönü (-X), doğ u yönü (+Y) ve batı
yönü (-Y) dir.
+x (apsis)
- +y (Ordinat)
II I IV I
- +x - +y
III IV III II
- -
6.1.2. Açı
klı
k Açı
sıve Semt Açı
sı
Eğer düzlem dik koordinat sisteminde +X ekseni kuzeye yönelik ise, herhangi bir doğrultunun
+X ekseni ile oluş
turduğu açıya o doğrultunun Semt Açısıveya sadece Semti denir.
Bilinenler :
A noktasını n Koordinatları
y (Ya, Xa)
x K B
b AB= s uzunluğu
yb (AB) A’dan B’ye giden
x açıklı
k
S
ya
xa x
A b
İstenenler :
xa B noktasının Koordinatları
(Yb, Xb)=?
+y
ya yb
Şekilden;
Yb = Ya + Y X b = Xa + X
Y= Yb - Ya X = Xb - Xa
yazı
labilir.
X
Cos (AB) = -------- X = S * Cos (AB)
S
yazı
lı
r ve yukarı
daki formülde yerine konulursa;
Yb = Ya + S * Sin (AB)
Xb = Xa + S * Cos (AB)
olur.
Verilenler: İ
stenenler: Çözüm
Yb , Xb Yb = Y a + S * Sin (AB)
Ya = 5325.87m Yb = 5325.87+197.16*Sin(77 g.1690)
Yb = 5510.49m
Xb = X a + S * Cos (AB)
Xa = 3410.43m Xb = 3410.43+197.16* Cos (77 g.1690)
Xb = 3479.63m
AB = S = 197.16m
(AB) =77 g.1690 ( 5510.49 , 3479.63 )
6.2.2. İ
kinci Temel Ödev
Bilinenler İ
stenenler
A noktası nı
n koordinatları AB uzunluğu
(Ya , Xa)
B noktası nı
n koordinatları (AB) açı
klı
k açı
sı
(Yb , Xb)
daki ş
Yukarı ekilde ABK dik üçgeninde;
Yb - Ya Y
Tan (AB) = -------------- = ---------
Xb - Xa X
Yb - Ya Yb - Ya Y
Sin (AB) = -------------- → S = ------------ = -------------
S Sin (AB) Sin (AB)
Xb - Xa Xb - Xa X
Cos (AB) = ------------- → S = ------------- = -------------
S Cos (AB) Cos (AB)
Y X
S = ------------- = ------------
Sin (AB) Cos (AB)
x (AB)
A y
+y
(AB)
+y
A y
- x
+y
+x
I. Bölge B
+x +x
-x
+y
- x
B
II. Bölge
x
- y A -y
-y A
- y
(AB) (AB)
-x
-x
- y - y
- x + x
III. Bölge IV. Bölge
Ölçme Bilgisi Ders Notları 46
Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
Örnek:
(AB) = 115g.2860
---------------------------------
AB =√(Y b - Ya )2 + (X b – X a )2
---------------------------------
AB =√( 194.09 )2 + ( - 47.52 )2
AB = 199.82m
Bilinenler:
(AB) A ’dan B ’ye giden
açıklık açısı
kı rılma açı
sı
(AB)
C
İstenenler: A
(BC) Açı klık Açı
sı
B
200g
(BC) = (AB) +
formülde 200g ‘ı
n ne zaman toplanı
p ne zaman çı lacağıaş
karı ağı
daki çizelgede gösterilmiş
tir.
a 0g ≤ (AB) +
≤200g ise +200g
b 200g ≤ (AB) +
≤400g ise -200g
c 400g ≤ (AB) +
≤600g ise -200g
d 600g ≤ (AB) +
<800g ise -600g
ndaki açı
A, B, C gibi koordinatlarıbilinen üç nokta arası sıhesaplanı
r.
+x
ya
xa A
(BA)
(BC)
B
xb
yb
yc
xc
xb
xc
+y
yb ya yc
Bilinenler:
A, B ve C noktaları
nın
Koordinatları
İ
stenenler:
βKı
rı
lma Açı
sı
Y c –Yb
Tan (BC) = ----------- (BC)
X c –Xb
Y a –Yb
Tan (BA) = ----------- (BA)
X a –Xb
β= ( BC ) - ( BA )
Bir alanın ve üzerindeki örtülerin harita veya planının yapı labilmesi için yeryüzünde konumu
sabit ve koordinat değerleri belli bir takı
m noktalara ihtiyaç vardı r.Bu noktalara yatay kontrol
noktalarıdenir. Yatay kontrol noktalarıaş ağı
daki gibi dört grupta toplanabilir.
Yatay yer kontrol noktaları nın koordinatları, ülke nirengi sisteminin Gauss-Kruger
Projeksiyonunda ve üç derecelik dilim esası
na göre belirlenir.
Yer yüzünde konumu ve koordinat değ erleri bilinen nirengilerin en küçük kenarlarıbile 1
km’den daha büyük oldukları ndan, prizmatik ve takeometrik alı ma imkan vermezler. Nirengi
noktaları
nın arasıarazinin alı mına imkan sağlayacak ş ekilde sıklaş tı
rılırlar. Bu noktalara
Poligon noktaları , bu noktalardan oluşan güzergaha Poligon Güzergahı (geçkisi), Poligon
güzergahları
nın oluş turduğu ş
ebekeye Poligon ş ebekesi(poligon ağı ) denir.
Poligon Ağıdetay noktaları nın ölçülmesi için iskeleti meydana getiren ve nirengi şebekesine
bağlanan poligon noktalarıile bu noktalarıbirleş tiren doğru parçalarından oluş ur. Poligon
güzergahıbirbirlerine kenarlarla bağlıve koordinatlarıberaberce hesaplanan dizilerdir.
Güzergah(dizi) halinde tayin edilen poligon noktalarıarası nda kalan doğru parçaları
na
Poligon kenarı, bitiş
ik kenarlar arası
nda kalan açıya Poligon açı
sıveya Kı rı
lma açısıdenir.
Güzergahda poligon noktalarıbirbirlerine görüşolarak bağlanmasıgerekir.
Açı
k Poligon Güzergahı
KapalıPoligon Güzergahı
İlk iki poligon güzergahı nın sakı ncalıtaraflarıvardı r. Açık Poligon Güzergahı nda son
noktanı n bağlantı sını
n yapı lamadı ğıiçin sakı
ncalıdır.Ancak ölçülerin tekrar kontrolu/ölçülerin
kontrol etmesi ile olur. İ kinci güzergahda ise hesabı n kontrolu mümkün olması na rağmen
baş langıç noktası nın koordinatlarıhatalıolabileceğine karş ıkontrol edilmelidir.Hatalı
koordinatdan hatalıkoordinatlar üretilmemelidir.Bu iki geçki çeş idi tescile konu işlemlerde
tercih edilmezler.Şayet bu tür güzergahlar tescile konu olmayan iş lerde kullanılacak ise
baş langıç noktaları nın Koordinat değerleri ve kuzeyle yapmı şolduğu Açı klık AçısıLokal
olarak seçilebilir.Tescile konu işlemlerde Dayalı (Bağlı) Poligon Güzergahıtercih edilir.
Dayalı(Bağlı
) Poligon Güzergahı
7.2.1.4 Ana Poligon Güzergahı :Ana poligon geçkisi bir Nirengi noktasınıdiğer bir Nirengi
noktası na bağlayarak ölçülecek alanıbüyükçe bloklara ayı ran poligon dizileridir. Bağlantı
noktasıolarak bir uçta veya her iki uçtaki ana poligon noktası, nirengiden sonra gelen ilk ana
poligon noktasıda kullanılabilir.
7.2.1.5 Ara Poligon Güzergahı:Ara poligon geçkisi, ana poligon geçkilerinin ayı rdığı
bloklar içinde, aynıgeçkide olmayan iki ana poligon noktası nı
n birbirine bağlayan poligon
geçkileridir.Bağ lantınoktasıolarak, bir uçta veya her uçta ana poligon noktası ndan sonra
gelen ilk ara poligon noktasıkullanı
labilir.
TY.Madde 25 (15.07.2005) : Detay noktaları nın yersel yöntemlerle ölçülmesi için C1,C2,C3
derece noktalara dayalıpoligon dizileri oluş turulur.
Poligon dizilerinin seçimi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi, ana, ara ve yardı mcıpoligon
geçkileri olarak plânlanabileceği gibi, poligon ağ larıbiçiminde de plânlanabilir. Toplam ana
geçki uzunluğu en çok 1600 m, ara geçki uzunluğu en çok 1000 m ve yardı mcıgeçki
uzunluğu en çok 600 m alı nır. Yerleş ik olmayan alanlarda zorunlu durumlarda geçki
uzunluklarıilgili idarenin görüş ü alınarak bu değerlerin en çok 1.5 katıolabilir. En büyük
kenar uzunluğu 500 m’yi geçmemelidir. Seçilen noktalar ve plânlanan dizi veya ağlar için bir
seçim kanavasıdüzenlenir.
7.2.2.1 Poligon İ
stikş
afı
Alı mıyapı lacak alan için gerekli ve yeterli sayı da poligonları n yerlerinin belirlenmesidir.
Bunun için önce büroda yapı lacak bir ön çalışma ile eldeki mevcut haritalardan yararlanarak
nokta yerleri belirlenir. Daha sonra araziye çıkılarak alı mı n kolay yapılması nısağ layacak en
iyi poligon geçkileri araş tı
rı
lır. Poligonları
n yerleri belirlenir. Daha önce yapı şharitalarda
lmı
bulunan noktalardan zemin tesisi bulunan noktalar yeni poligon ağı na alınırlar.
Poligon noktaları nın uzun süre korunmasıiçin poligonları n döş enmeden önce bölgedeki
yeraltı kablo ve boru tesisleri ile yapı , yol ve kanalizasyon ş ebekelerinde düş ünülen
değiş iklikler hakkında ilgili kurumlardan bilgi toplanı r ve bu bilgiler istikş
af öncesi dikkate
alı
nır.
Poligon güzergahları nı ağı
n aş ı
daki özellileri taşmasıgerekir.
a) Dayalıpoligon geçkisi gergin bir çizgi ş eklinde, yani kı rılma açı ları200 grad
civarı nda olmalı dır.
b) Açı ların hassas ölçülebilmesi amacıile poligon noktaları nın herbirinden bir önceki
ve bir sonraki poligon noktalarıiyi görülebilmelidir.
c) Pol igon kenarlarıelektronik uzaklı k ölçerle ölçülecek ise 350m ‘yi, çelik ş erit metre
ile ölçülecekse 200m’yi geçmemelidir.Kenarlar çelik ş erit metre ile ölçülecekse, kenarları n
düz zeminden geçirilmesine özen gösterilmelidir.
d) Güzergahları n uzunluğu, Ana poligon güzergahı1600m, Ara poligon güzergahı
1000m ve Yardı mcıpoligon güzergahıise 600m olması na dikkat edilir.
e) Prizmatik alı m yapı lacaksa, ölçü doğruları (poligon kenarları ), alı
mıyapı lacak detay
noktaları na yakı n geçmelidir. Takeometrik alı m yapı lacak ise poligon noktalarıgenişgörüş
alanına sahip olmalı dır.
f) Poligon iş aretlerinin yerleri, tesislerin uzun süre kalabilmesine imkan verecek
şekilde seçilmelidir.Yerleş ik alanlarda bina doğ rultularının uzantı larıüzerine tesis edilmeli ve
yolları n bir tarafı ndan diğer bir tarafı na geçmemelidir. Kı rsal alanlarda ise poligon taş ıüç
sınırın birleştiği yere tesis edilmelidir.
Poligon noktalarının zemine tesis edildikten sonra, mevcut detaylardan faydalanarak veya
varsa daha önceki haritalardan faydalanarak noktaları
n bağlantı
ları
nı, numaraları
nıve hesap
ğa istikş
yönünü gösteren altlı af kanavasıdenir.
Kı rsal alanda, yumuş ak zeminde poligon noktaları na 400 dozlu betondan yapı lmış60cm
boyunda ve kesik piramit ş eklinde poligon işaretleri konur. Poligon betonunun üst kısmı ,
toprak seviyesinden 10cm yukarıda kalacak ş
ekilde toprağa gömülür.Poligon betonunun tahrip
edilmesi veya sökülmesi durumunda, yenilemek amacıile her poligon betonunun altı na birer
sigorta betonu konur.
Poligon betonunu yerleş tirmek için 70cm derinliğinde 50*50cm geniş liğinde kenarıdik bir
çukur açı lır.Çukurun tabanıtesviye edilir. Çukurun üzerine bir sehba kurulur ve çukurun orta
noktasınıgösterecek ş ekilde çekül sarkı tılır. Çekülün ucu sigorta betonunun orta noktası nı
gösterecek ş ekilde sigorta betonu yerleştirilir. Sigorta betonunun üzerindeki 10cm’lik kı sım
tuğla kırı ntıve toprakla örtülüp sı kıştı
rı lır. Daha sonra ekseni sehpa üzerine ası lan çekül
doğrultusunda olacak ş ekilde poligon betonu yerleş tirilir. Etrafıtoprak ve taşkı rı
ntı
sıile iyice
sıkıştı
rı
lır.
Poligon noktalarızeminde iş
aretlendikten sonra hemen röperi alı
nmalı
dır.
Poligon noktaları nın arandı ğında bulunabilmesi veya tahrip edildiğinde yeniden tesis
edilebilmesi (ihya) amacıile tesisten hemen sonra röperlenmelidir.
Röperleme, çevredeki duvar, bina, yapıgibi tesislerle sabit kaya gibi değişmez tesislerden
yapılmalıdır. Röper uzunluklarıçevredeki en az üç noktadan cm incelikte ölçülür. Röper
uzunluklarının 20m’den kısa olmasına özen gösterilmelidir. Aynıtesisten birden fazla röper
noktasıalınmasıdurumunda, röper alınan noktaların arasını
n ölçülmesi gerekir.
Röper Ölçü krokisi ise poligon noktası nı n sabit noktalardan ölçülen uzunluklarıve alı nan
detayın konumunu belirten krokidir.Ayrı ca röper alınan sabit noktaların niteliği,sahibi,kat
adedi vb bilgiler belirtildiği gibi sabit noktalar arası
ndaki uzunluklarıda gösterir.
Durum krokisi ile Ölçü krokisi arasında birbirlerine göre farklıbüyüklükte olmalı dır.Durum
krokisi daha genel ve genişçevreyi gösterebileceği gibi, ölçü krokisi poligon noktası
nı n röper
alı
nan bölgeyi detaylıolarak göstermelidir.
dmax=0.0006√S+0.02 metre
1.Ölçü:185.16m
2.Ölçü:185.18m
dfark:0.02m=2cm
IsıDüzeltmesi: ΔSt=S’ * ( t – to ) * α
Ayar Düzeltmesi: ΔSl=S’ *(L-Lo)/Lo
Vs=a*S
a=Ym2/(2R 2) – H/R
formülleri kullanı
lı
r.
Ym:(Yi+Yk)/2
H: (Hi+Hk)/2
R:6373 394m
İ
ki yarı ağı
m silsile yönteminin esasıaş daki gibi ifadelendirilebilir.
α1= b1-a1
α2= b2-a2
Durulan Bakı
lan I .Yarım II.Yarı m I.Silsile II.Silsile Ortalama Notlar
Nokta Nokta Silsile Silsile İ
ndirgenmiş İ
ndirgenmiş
I P.1 6.1592 87.4354 0.0000 0.0000 0.0000
P.2 204.6116 285.8902 198.4524 198.4548 198.4536
Durulan Bakı
lan I .Yarım II.Yarı m I.Silsile II.Silsile Ortalama Notlar
Nokta Nokta Silsile Silsile İ
ndirgenmiş İ
ndirgenmiş
I P.1 6.1592 87.4354 0.0000 0.0000 0.0000
P.2 204.6116 285.8902 198.4524 198.4548 198.4536
P.3 252.7212 333.9978 246.5620 246.5624 246.5622
Poligon noktaları
na koordinat vermek amacıile yapı lan hesaplamalarıAçı
k, Dayalı( Bağ
lı)
ve Kapalıgüzergahlarıiçin ayrıayrıincelemek gerekir.
7.2.2.5.1 Açı
k Poligon Geçki Hesapları
A ve B noktaları
nın koordinatları( Y, X )biliniyor.
Örnek:
Verilenler
YB = 5320.57m
XB = 8508.40m
t AB= 142.1625g
βo=180.4054g
β1=196.1076g
β2=248.4650g
S1=152.45m
S2=112.54m
S3= 98.46m
Kı rı
lma Semtler Kenar
G.No N.No Açı ları Δy Δx Y X
( βij ) ( tij ) ( Sij ) (m) (m) (m) (m)
Fβ= [ β] – n * 200g
bağıntı
sıile hesaplanı ı
r. Fβdeğeri Fβmax. değeri ile karşlaş
tırı
lı ağı
r. Fβmax değeri ise aş daki
formülle hesaplanır.
ı
Karşlaşrma Fβmax > Fβise
tı
Σ[ Δy ] = 0
Σ[ Δx ] = 0
fy = ( Yson - Yilk ) - [ Δy ]
fx = ( Xson - Xilk ) - [ Δx ]
bağıntılarıile hesaplanı
r. Kapalıpoligon hesabı
nda geçki baş
lanan noktada bittiğ
i için enine
ve boyuna hatalarıhesaplanamaz. Bu nedenle doğrusal kapanma hatasıfs kenar kapanma
hatasıhesaplanı r.
fs = √fy2 +fx2
fs kenar kapanma hatası ı
, Fsmax ile karşlaş
tı
rı
lı
r.
Fsmax = 0.01√[s]
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.
fy / [ S ] * Si
fx / [ S ] * Si
Örnek:
ağı
Aş da ş
ekil ve verilenler yardı
mıile kapalıpoligon hesabı
nıhesaplayalı
m.
Y1=5000.00m X1=5000.00m
β1 = 248.4116g S1=100.47m
β2 = 283.2184 S2=150.20m
β3 = 308.4836 S3=122.85m
β4 = 251.0266 S4=130.19m
β5 = 308.8628 S5=116.14m
Baş
langı
ç Açı
klı
k Açı
sı: t12 = 50.0000g
şAçı
Kapanı klı
k Açı
sı: t 12 = 50.0000g
Kı rı
lma Semtler Kenar
G. N.No Açı ları Δy Δx Y X
No ( βij ) ( tij ) ( Sij ) (m) (m) (m) (m)
1 1 50.0000 5 000.00 5 000.00
-6
2 283.2184 133.2178 100.47 71.04 71.04 5 071.04 5 071.04
3 308.4836-6 241.7008 150.20 130.21+1 -74.86-1 5 201.26 4 996.17
4 251.0266-6 292.7268 122.85 - 74.84+1 -97.42 5 126.43 4 898.75
5 308.8628-6 1.5890 130.19 -129.34 +1 -14.84-1 4 997.10 4 883.90
1 248.4116-6 50.0000 116.14 2.90 116.10 5 000.00 5 000.00
2 [Δy]= [Δx]= Ys-Yi=0.0 Xs-Xi=0.0
-0.03m +0.02m
DayalıPoligon Güzergahı
bağıntı r.Verilen semt tCD ile hesapla bulunan tCD* semtleri arası
sıile hesaplanı ndaki açı
kapanma hatasıf β;
f β= tCD* - tCD
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.
hesaplanı
r.Teorik olarak
Σ[ Δy ] = [S*Sintij ] = Yc -Yb
Σ[ Δx ] = [S*Costij] = Xc - Xb
Olmalı dır.
Gerek açıölçülerindeki, gerekse kenar ölçülerindeki düzensiz hatalar nedeniyle uygulamada
bu teorik durum gerçekleş
mez.Düzensiz hatalar nedeniyle fy ve fx hatalarıortaya çı
kabilir.
fy = ( Yc - Yb ) - [ Δy ]
fx = ( Xc - Xb ) - [ Δx ]
fs = √fy2 +fx2
fy, fx, [ Δy ] ve [ Δx ] değerleri yardı
mıile „Enine Kapanma Hatası
“ fq ve „Boyuna
Kapanma Hatası “ fL hesaplanı
r.
--------------------
S=√[ Δy ]2 +[ Δx ]2
fy / [ S ] * Si
fx / [ S ] * Si
Örnek:
ağı
Aş da ş
ekil ve verilenler yardı
mıile dayalıpoligon hesabı
nıhesaplayalı
m.
Verilenler
Baş
langı
ç ve Kapanı şNoktaları
nın Koordinatları
NN Y(m) X(m)
B 5 251.25 6 427.16
C 5 550.58 6 256.02
tAB=142.1625g
tCD= 72.9100
Ölçülenler
β0 = 180.4050g S1=152.45m
β1 = 196.1072 S2=112.54m
β2 = 248.4646 S3= 98.46m
βC = 105.7690
İ
stenenler
t AB
A
0
B 1
S1
2
1 S2
2 D
t CD
S3 C
Kı rı
lma Semtler Kenar
G. N.No Açı ları Δy Δx Y X
No ( βij ) ( tij ) ( Sij ) (m) (m) (m) (m)
2 A 142.1625
+4
B 180.4050 122.5679 152.45 142.97+2 -52.92-2 5 251.25 6 427.16
1 196.1072+4 118.6755 112.54 107.73+1 -32.54-2 5 394.24 6 374.22
2 248.4646+4 167.1405 98.46 48.59+1 -85.63-1 5 501.98 6 341.66
C 105.7690+5 72.9100 5 550.58 6 256.02
D
[Δy]= [Δx]= Yc-Yb= Xc-Xb=
299.29m -171.09m 299.33m -171.14m
872.9083
800.0000 [S]= fy=(Yc-Yb)-[Δy]= 0.04 fy= 4cm
363.45m fx=(Xc-Xb)-[Δx]=-0.05 fx=-5cm
72.9083
72.9100
fβ=-0.0017g
fβ=17cc S=√[ Δy ]2 +[ Δx ]2
S=344.74m
fβ/ n = 4.25cc (ondalı
klı ı
dağtı
lmaz)
fq=1 / S ( fy*[ Δx ] – fx*[ Δy ] )
Fβmax.= 1 c + 150 / [ S ] * ( n – 1 ) * √n fq=0.0236m=2.36cm
İ
ki Ölçü Farkı : ds = ( 0.006 S + 0.02 ) m
Çelik Şeritin Denklemi : L = 20 m + 0.3 mm + 20 0.0000115 ( t 0 - 18 0 C ) m
Düzeltilmi şKenar : Sd = S 1 + 0.0000115 ( t 0 - t0 0 )
Nokta Kırı
lma Açı
klı
k Yatay
No. Açısı Açısı Kenar Y X Y X
S
N.262 70 296.39 93 046.59
N.265 +4 266.9800 69 529.62 92 608.91
211.6821
P.3911 +3 278.6625 188.05 +1 +1 69 352.04 92 547.07
202.8516 -177.59 -61.85
P.3912 +3 281.5144 134.28 +1 69 223.38 92 508.63
242.3440 -128.66 -38.45
N.267 +3 323.8587 187.71 +1 +1 69 048.71 92 577.35
255.4327 -174.68 +68.71
N.266 379.2917 68 932.10 92 923.12
FL=0.22m FL > fl
Bir poligon geçkisinde koordinat kapanma hataları( fx, fy) ile enine ve boyuna kapanma
ağı
hataları( fq , fl) aş daki ş
ekilde geometrik olarak gösterilmiş
tir.
n matematik bağı
Bu hataları ntı
ları
;
fy = ( Yc - Yb ) - [ Δy ]
fx = ( Xc - Xb ) - [ Δx ]
fq=1 / S ( fy*[ Δx ] – fx*[ Δy ] )
fL=1/ S ( fy*[ Δy ] + fx*[ Δx ] )
Bir poligongeçkisindeki ölçülerden yalnızca bir tanesinde kaba hata olmasıdurumunda, hatalı
açıya da kenar „ Kaba Hata Araş tı
rması “ hesabıile bulunur.Eğ er;
Kaba hatalar açıve kenar hatasıolmak üzere iki çeş ittir. Poligon açıve kenarları
nın
ölçülmesinde küçük hataları
n yapı
lmaması na dikkat etmek gerekir. Çünkü büyük hataların,
hangi açıveya kenarda yapılmışolduğunu hesap yolu ile bulma imkanıolduğu halde küçük
hataları
n bu yöntemle bulunmasımümkün değ ildir.
Kaba hatalar, hesap yöntemi ile bulunabilmeleri için güzergahta bir tek kaba hatanı
n yapı ş
lmı
olmasıgerekir.Birden fazla kaba hatanın olmasıdurumunda hatanı n nerede olduğunu bulmak
imkansızdır.
Bir poligon güzergahında kaba açıhatası nın bulunduğu, verilen son açı
klı
k açı
sıile bu açı
klı
k
açısını
n hesaplanan değeri ile birbirini tutmamasıile anlaşılı
r.
A
D'
0
1
B
S1
1 2
S2
A' B' C'
2 D
S3 c
Bu karş ılaş
tı
rma sonucu AB12CD gibi bağlıpoligon güzergahı
nda (fβ> Fβve fβ> 1grad ise)
bir kaba açıhatasıolduğu sonucuna varı
lsı
n;
nda αaçı
Bu poligonu grafik olarak çizersek 12 doğrusu 1 noktasıetrafı sıkadar dönecek ve
bunun sonucu olarak 2 noktası2’ gibi bir noktaya kayacaktı r. 2 noktası nda bir hata
bulunmadı ğından C noktasıda merkezi 1 ve yarı çapı12 olan bir daire yayıüzerinde αaçı sı
kadar kayarak C’ noktasına gelecektir.
2 D 272.9100
C 294.2310 367.1410 98.46 -48.59 85.63 5 550.58 6 256.02
2 151.5354 318.6764 112.54 -107.73 32.54 5 501.99 6 341.65
1 213.8928 332.5692 152.45 -132.93 74.63 5 394.26 6 374.19
B 219.5950 342.1625 5 251.25 6 427.16
A (352.1642) (5 261.33 ) (6 448.82)
[Δy]= [Δx]= Yc-Yb= Xc-Xb=
-289.25m 192.80m -299.33m 171.14m
1152.1642
800.0000 [S]= fy=(Yc-Yb)-[Δy] fy= -10.08m
363.45m fx=(Xc-Xb)-[Δx] fx= -21.66m
352.1642
342.1625
fβ=10.0017g
Fβmax = 3.48c
Fβmax < fβkabul edilmez.
3'
1 3
B'
2
A B
Kı rı
lma Semtler Kenar
G. N.No Açı ları Δy Δx Y X
No ( βij ) ( tij ) ( Sij ) (m) (m) (m) (m)
2 C 235.265
+3
A 105.367 140.635 95.36 76.58 -56.82 23134.70 32864.56
1 131.562+3 72.200 139.23 126.16 58.88
2 120.555+3 392.758 84.56 -9.60 84.01
3 269.328+4 62.090 160.37 132.77 89.95
B 292.365+4 154.459 23462.74 33020.80
D [Δy]= [Δx]= Yc-Yb= Xc-Xb=
325.91m 176.01m 328.04m 156.24m
1154.4420
1000.0000 [S]= fy=(Yc-Yb)-[Δy]= + 2.13m =+213cm
479.52m
fx=(Xc-Xb)-[Δx]=-19.77m =-1977cm
fs=√fy2+fx2 =19.82≈20m
154.442 Tantij=fy/fx=+2.13/-19.77
154.459 tij=193.167g
fβ=-0.017g Hata;2-3 Kenarı
nda yaklaş
ık 20m
POLİ
GON KOORDİ
NAT ÖZET Çİ
ZELGESİ
İ
L: Sayfa No:
İ
LÇE: Dilim Ekseni:
KÖY:
Koordinatlar Kot Değeri
(Deniz
Nokta Seviyesinden) Zemin Pafta Düş
ünceler
No Hesap Y(m) X(m) Nivelman H İş
areti No
Cilt Defter Sayfa Cinsi
Sayfa
N.262 1/15 70 296.39 93 046.59 28 148.15 T G25-d-
01-d-3b
N.265 1/15 69.529.62 92 608.91 28 149.63 T G25-d- Rs.noktası
01-d-3b
N.266 1/15 68 932.10 92 923.12 28 155.17 Pilye G25-d-
01-d-3b
N.267 1/15 69 048.71 92 577.35 28 153.21 T G25-d-
01-d-3b
P.3911 1/15 69 352.03 92 547.07 30 154.12 B G25-d-
01-d-3b
P.3912 1/15 69 223.38 92 508.63 30 155.55 B G25-d-
01-d-3b
YÜKSEKLİ
K ÖLÇMELERİ
8.1 Tanı
m
Bir noktanın yüksekliğ i (kotu) , o noktanın ortalama deniz yüzeyine veya kabul edilen itibari
bir yatay yüzeyine olan düş ey uzaklı ğıdır. Buradaki düş ey deyimi çekül doğrultusu
anlamındadı r. Yatay ölçülerde belirli büyüklükteki alanlarıdüzlem kabul etmek mümkün ise
de, yükseklik ölçülerinde yerin küreselliğinin dikkate alınmasıgerekir. Bu dikkate alma ya
ölçü sı
rasında ya da hesap sı rasında olur.
Geometrik yükseklik ölçüsüne Nivelman adıverilir. Nivelmanı n temel ilkesi, ölçü konusunun
üzerinde oluş turulan bir yatay düzlemden olan düş ey uzaklı kları
n ölçülmesidir. Düş ey
uzaklıkları
n farkınoktalar arası
ndaki yükseklik farkı
na eşittir.
Nokta yüksekliğ inin belirlenmesinde kotu bilinen noktadan yararlanı lır. Şekilde görüldüğü
gibi A arazi noktasının denizden yüksekliği Ha, oluş turulan yatay düzlemde A,B,C,D arazi
noktalarıarasındaki farklarda a,b,c,d ise, yatay düzlemin kotu ( Ha+a ) olduğundan,
B noktası
nın kotu Hb= Ha+ a – b
C noktası
nın kotu Hc= Ha+ a – c
D noktası
nın kotu Hd= Ha+ a – d
ş
eklinde hesaplanı
r.
Hb – Ha= Δh=S*Cotg Z
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.
Yöntemlerden hangisinin kullanı lacağıişten istenen hasiyete bağlı dır. Geometrik yükseklik
ölçüsünün hassasiyeti ± 1mm-10mm/km, Trigonometrik yükseklik ölçüsünün hassasiyeti
± 1cm-10cm/km, barometrik yükseklik ölçüsünün hassasiyeti ± 1m-3m arası ndadı r. Harita
alımıişlerinde ve projelerin uygulanmasında genellikle geometrik ve trigonometrik yükseklik
ölçüsü kullanılı
r. Barometrik yükseklik ölçüsü ise daha çok istikş
af çalışmaları
nda kullanılı
r.
8.2.1 Nivolar
Nivoları
n Genel Yapı
sı
Otomatik nivolarda, alet küresel düzeç yardımıile kabaca düzeçlendikten sonra, optik eksenin
ğıbir kompansatör yardı
yataylı mıile sağlanmaktadı r. Fenklajlınivolarda optik eksenin
ğı
yataylı nın fenklaj yardı mıile sağlanması na karşılı
k, otomatik nivolarda bu işkompansatör
yardımıile yapılmakta ve ölçmede büyük kolaylı k sağlamaktadı r.
Kompansatör Yapı
sı
Kompansatörlü Nivo
Sayı
sal nivoların yapı sı, bir sayı sal kamera ile bir Kompansatörlü nivonun
kombinasyonu(birleşim) ilkesine dayanır. Sayısal nivolar, optik ve mekanik yapıelemanları
bakı
mı ndan normal nivolara benzer ve klasik optik nivo olarak da kullanı
labilir.
Sayı sal nivo ile yükseklik ölçümlerinin yanısı ra, 1-2 cm incelikle mira ile nivo arası ndaki
uzunluklar da ölçülebilmektedir. Miranı n üzerinde bulunan barkod çizgilerinin görüntüsü, bir
sıralıdedektör (CCD kamera) üzerine yansı r. 25 µm aralı klarla düzenlenmiş256 ı ş ık alı
cılı
fotodiyoddan oluş an sı ralı dedektör, miranı n üzerinde bulunan barkod çizgilerinin
görüntüsünü analog bir video sinyaline dönüş türür. Bir elektronik okuyucu, bu video sinyalini
güçlendirerek A/S (Analog/Sayı sal)dönüş türücüsüne iletir. Ölçü verilerinin değerlendirilmesi,
mikro iş lemcide yapı lı
r. Mira değerleri, elektro optik olarak üretilen miranı n sayı sal ölçü
sinyaliyle referans sinyalinin korelasyon yöntemine göre karş ılaştı
rı
lması yla elde edilir.
Elektronik Nivolar
8.2.2 Miralar
8.2.3 Nivoları
n Kurulmasıve Ölçüye Hazı
r Hale Getirilmesi
Nivelman röper noktası ndan istenilen uzaklıkta sağlam bir zemin seçilerek nivo bu noktaya
ı
taşnır. Sehpa ayaklarının geleceği noktalar yaklaş ı
k eşkenar üçgen oluş turacak şekilde açı
lır.
Sehpanı n çarı kları
na sehpa ayağ ının eğimi doğrultusunda bası lır. Bu durumda sehpa
baş ğı
lı nın üstü göz kararıdüz olmalı dı
r. Alet küresel düzeçle kabaca düzeçlenir. Düzeç
kabarcı ğıhangi tarafa kaymı ş
sa o sehpa ayağıkı saltı
larak kabarcı
k ortalanı r. Küresel düzeç
kabarcı ğını
n tam olarak ortalanmasıdüzeç vidalarıile olur.
Ölçü öncesi oküler uygun yöne çevrilerek kı llar şebekesi netleş tirilir. Dürbün hedefe
yöneltilir. Görüntü netleş
tirilir. Bu durumda operatör baş ıhafifçe aşağı-yukarıhareketle veya
sağa-sola oynatı ldığızaman gözleme çizgileri mira üzerinde yer değiş tirirse alette paralaks
var demektir. Paralaksıgidermek için görüntü netleş tirme vidasıuygun hale getirilir. Bu
durumda mira çizgilerinde oluş abilecek netlikte oküler biraz çevrilir. Daha sonra düzeçlemeye
geçilir. İnce düzeçleme sabit dürbünlü nivolarda düzeçleme ayaklarıyardı mıile fenklajlı
nivolar da fenklaj vidasıuygun yönde çevrilerek sağlanı r.
Yerleş
ik Alanlarda Nivelman Tesisi
Kı
rsal Alanlarda Nivelman Tesisi
8.2.5 İ
ki Nokta Arası
ndaki Yükseklik Farkı
nın Ölçülmesi
Δh=geri – ileri = g - i
Hb-Ha= Δh=g – i
Hb=Ha + Δh
Hat nivelmanı
n da A ve B noktalarıarası
ndaki yükseklik farkı
;
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r. Buna iliş
kin nivelman ölçü krokisini ve hesap tablosunu inceleyelim.
2516 1315
B
2687 1954
D2
2715 2140
D1
Bu tür nivelmanda istenirse A ve B noktalarıarası ndaki yükseklik farkı ndan baş ka, aradaki
detay noktaları
nın ( 2,3 detay noktalarıgibi) yükseklik farklarıda ölçülebilir. Bu noktalardaki
mira okumalarıcm’ ye kadar okunabilir. Bu tür okumalar orta okuma olarak adlandı rılı
r.
8.2.6 Açı
k Nivelman Hesabı
Hb = Ha + ( g – i ) = Ha + Δh
H1= H a + ( g a – i 1 )
H2= H 1 + ( g 1 – i 2 )
Dayalınivelmanda baş langıç A ve bitişB noktaları nın yükseklikleri bellidir. Böylesi bir
nivelmanda ölçü ve hesap sonucu elde edilecek olan Δh* değerinin teorik olarak Δh =Hb - Ha
yükseklik farkı na eşit olmasıgerekir. Oysa tesadüfi hatalar nedeni ile bu teorik ş art
gerçekleş mez. Yani Δh* - Δh = fh gibi bir fark oluşur. fh değerine “ nivelmanda kapanma
hatası“ denir. Bu hatanı n fhmax sını
r değerinden küçük olmasıgerekir. Eğer fh < fhmax ise
kapanma uygulamaya bağ lıolarak işaretine göre geri ve ileri okumalara ve ya geri ileri
nda dağı
( g – i ) farklarıarası tılı leme nivelmanda hata dağı
r. Bu iş tımıve ya hata dengelemesi
denir.
Aşağıdaki ş ekilde verilen mira okuma değerleri ve ara mesafeler yardı mıile Geçiş
noktaları
nın ve C noktası nın yüksekliğini hesaplayalı
m ( Düzeltmeleri g-i farkları
na ara
mesafelerine bağlıolarak hesaplanacak.)
Ha=1026.315m
Hb=1029.225m 1316 0927
B
2252 1735
D
3
2851 2035
c
2743 2154
D2
2415 1824
D1
A 45 45
50 50 40 40 35 35 50 50
Yeryüzünün düş ey bir düzlem ile ara kesitine boyuna kesit ya da boykesit denir. Boykesit
doğrultusuna dik bir düzlem ile yeryüzünün ara kesitine de enine kesit ya da enkesit denir.
Demiryolu, karayolu, kanal vb. inş aat projelerinin hazırlanmasıve herhangi bir nedenle bir
yerdeki toprak hacminin bulunmasıamacıile kesitler alı nır. Projenin özelliğine göre çeş itli
kriterler dikkate alınarak, uygun ölçekli bir harita üzerinden boykesit hattıbelirlenir ve
araziye aplike yapı lır. Başlangıçtan itibaren her 50m de bir veya eğimin değiş tiği noktalara
toprak seviyesinde bir kazı k (Piketaj kazı ğı) çakılı
r. Bu kazı klara baş langıçtan itibaren
numara verilir ve baş langıca olan uzaklı klarıölçülür. Kolay bulunabilmeleri için taşveya
toprak yı ğılı
r. Boykesit nivelmanıyapı larak bütün piketaj noktalarına kot verilir. Her piketaj
noktası nda eksene dik yönde ve eksenin her iki tarafı na ihtiyaca göre 10-50m geniş liğinde
eğimin değiş tiğ
i noktalar ölçülür. Eksene dik doğrultu prizma yardı mı yla tespit edilir.
Boykesit kot hesabıyapı ldıktan sonra, boykesitlerin çizimine geçilir. Çizim ölçeğ i amaca göre
yatay uzunluklar için 1/1000 ile 1/5000 arası nda alı nır. Düşey ölçekler ise arazinin yükseklik
farkınıabartı lıgösterecek ş ekilde ve yatay ölçeğe göre 5-10 katıbüyük alı nı r. Çizim dik
koordinat sistemine göre yapı lı
r. Yatay eksende ölçü yapı lan kazı kları
n baş langı ç noktasına
olan mesafeleri, düş ey eksende ise bu noktaları n yükseklikleri alınarak nokta yerleri boykesit
grafiğinde belirlenir. Noktaları n birleştirilmesi ile siyah çizgi (siyah kot) belirlenir. Bunun
üzerine yol profili çizilir. Bu çizgi birçok doğrudan meydana gelir veya gelebilir. Bu doğruları
birleştiren eğriye Düş ey kurp denir. Eğimin hesaplanabilmesi için eğimin değiş tiği noktaların
kotları(Kı rmızıkotları ) grafikten okunarak eğim hesaplanı r. Bunun için noktaları n kırmızı
kotlarıile bu noktaları n baş langı ca olan mesafelerinden hesaplanı r.
H4=H1+14*Tan=958.49+50*0.00707=958.84m
Her piketaj noktası nda boykesit hattı na dik doğrultu belirlenir. İ htiyaca göre 10-50m
genişliğinde her iki tarafta eğimin değiş tiği noktalara okuma yapı lı
r. Bu noktaları
n piketaj
noktalarına olan uzaklı klarıölçülür. Arazinin yapı sı
na ve istenen hassasiyete göre enkesit
alı
mıdeğiş ik aletlerle yapılabilir. Nivo ve teodolit kullanarak, daha çok nivo kullanı
lı
r.
Önce nivelman gidişyönü belirlenir. Nivo, piketaj noktası ndaki tüm kesit noktaları na
tutulacak miralarıgörecek noktaya kurulur. Eksen kazı ğı na geri okuma yapı lır. Miralar
eğimin değiş
tiği noktalara tutulurken, bir taraftan da eksen kazı ğına olan uzaklı
k ölçülür. Mira
okumalarıve uzaklıklar cm inceliğ inde alı nabilir ve kaydedilir.
Engebeli arazide teodolit piketaj kazı ğının üzerine kurulur, düzeçlenir ve alet yüksekliğ i
ölçülür. Alet gerideki piketaj noktası na yöneltilir ve dürbün asal eksen etrafı nda 100grad
çevrilerek enkesit doğrultusu belirlenir. Düş ey açıenkesit doğ rultusunda tamsayıgrad
değerine bağlanı r. Eğimin değiş tiği noktalara mira tutulur ve orta kı l değeri okunur. Yatay
mesafeler çelik şerit ile yatay tutularak ölçülür. Eksenin bir yanındaki ölçüler bittikten sonra
dürbün 200 grad çevrilir. Arazi eğimi uygun ise düş ey açı200 gradı n farkına bağlanı r. Eğim
uygun değil ise, uygun yuvarlak düş ey açıya bağlanı r. Diğer taraftaki ölçmeler buruda da
yapılır. Yatay mesafe ölçülemiyor ise mira okumaları ndan optik olarak mesafe hesaplanı r.
h2=956.10-955.00 h2=1.10m
L2=h1/(h1+h2)*6.00 L2=3.66m
L3=6.00-3.66 L3=2.34m
L4=6.00m
L5=2.00m
L1 = 2.69m
L6 = h4 / (m3 – n3)
L6 = 2.55m
L= h / ( m + n ) bağı
ntı
sıile hesaplanı
r.
Gross yöntemi ile veya Gauss alan hesabıyöntemi ile K noktasıbaş langı
ç olan dik koordinat
sistemi düş
ünülür. Kı rı
k noktaları
nın h ve u değerleri belirlenir.
Yüzey nivelmanıyapı lacak arazinin önceden bir haritasımevcut ve detay noktaları nın
konumlarıbelli ise nivo yardımıyla sadece detay noktaları
na kot verilir. Bunun için nivo kotu
bilinen bir noktadan mira okumasıyapı larak ölçmeye baş lanır. Buradan hesaplanacak
Gözleme Düzlemi Kotundan(GDK) diğer detay noktaları n kotlarıhesaplanı r. Şayet detay
noktalarıyeteri kadar yoksa veya dağı lımıhomojen değil ise alan kesitlere ayrı larak detay
noktaları
na ölçmeler yapı lı
r.
62.25
0.0 0
20.0 0
C
40.0 0
4 0.00
20.0 0
61.90
0.00
0.00
66.70 18 D
0.00 66.00 0.00
B 10 19 61.35
64.05 3
10.70
11
17 49.30
21.30
24.00 9 46.70 20 38.70
4 24
2 42.70
33.30
12
42.70
46.70
22.70 21
1 20.00 5 23 16.00
8 54.70 16 25.30
13
80.0 0
10 0.00
A
20.00
40.00
0.00
E
1 18.30
Yüzey nivelmanıyapı lacak alanın mevcut bir haritasıyok sa, detay noktaları nın konum ve
yükseklikleri nivo yardı mıyla kutupsal olarak belirlenir. Kullanılacak nivo yatay açıbölümlü
ve stadimetri çizgili olmalıdı r. Kutupsal yönteme göre yüzey nivelmanı n da nivo uygun belli
bir noktaya kurulur. Diğer belli noktadan 0.00grad açıile baş langıç yapılarak, diğer noktalara
mira okumaları(alt, orta, üst)ve yatay açıölçmeleri yapı lı
r. GDK ilk mira okuma değerinden
veya alet yüksekliğinden hesap edilir.
B D
3 4
E
A P.45
P.44
Durulan Bakı
lan Yatay Açı Mira Farklar Yatay Noktaları
n
Nokta Nokta Okumaları Uzunluk Kotları
P.45 1026.55
(a=1.35m)
P.44 0.00
A 20.45 162.5
192 29.5 59.0 1025.98
221.5 29.5
1 38.57 269
294 25 50.0 1024.96
319 25
2 61.84 185.5
212.5 27 54.0 1025.77
239.5 27
Haritasıolmayan alanlarda uygulanan diğer yöntem karelaj yöntemidir. Alan belirli aralı
klarla
karelere veya dikdörtgene bölünerek köş elere kazıklar çakı
lı
r. Bu kazı klar arasıarazinin
durumuna göre 10-50m arası nda alınır. Kare veya dikdörtgen köşeleri arazide prizma ve
teodolit kullanarak yapılı
r. Yine nivo bütün noktalarıgörebilecek uygun bir yere kurularak
mira okumalarıyapı lı
r. Kotu bilinen noktadan geri okumasıyapı larak, GDK hesaplanı r.
GDK’ ya göre diğer detay noktaları n kotlarıhesap edilir.
80.00
2 11 14 23 26 35
60.00
3 10 15 22 27 34
40.00
4 9 16 21 28 33
20.00
5 8 17 20 29 32
6 7 18 19 30 31
0.00
C
D
40 .00
60 .00
100.00
20.00
80.00
0.00
11
54
Yüzey Nivelman Çizim
11
53
Trigonometrik nivelman, daha çok nirengi noktalarıile Takeometrik alı mda ve total Station
benzeri elektronik aletlerle yapı lan üç boyutlu kutupsal alı mda nokta yüksekliklerinin
belirlenmesinde kullanılır. Trigonometrik yükseklik belirlemesi için yüksekliğ i bilinen bir
noktaya teodolit ya da total Station kurularak, düşey açıokunur, alet yüksekliği ve iş aret
yüksekliği ölçülür. Ayrı
ca iki nokta arası ğı
ndaki uzaklı n da bilinmesi veya ölçülmesi gerekir.
8.5.1 Düş
ey AçıÖlçümü ve Hesabı
İki çeş
it düşey açıvardır. Bunlar zenit (Baş
ucu) açısıve eğim açı
sıdı r. Teodolitlerde düş
ey açı
sıölçülecek ş
ölçme düzenleri genellikle zenit açı ekilde yapılmıştı
r. Düş ey açıbölüm dairesi,
daire merkezi yatay eksenle çakı şacak şekilde ve düş ey durumda dürbüne bağlanmı ştı
r.
Dürbün aş ağıyukarıhareket ettirildiği zaman düş ey açıbölüm dairesi de dürbünle birlikte
hareket eder.
Düş ey açıölçümü genellikle refraksiyonun (ı şığın kırılması nın) az olduğu öğle saatlerinde
yapılmalı dır. Düş ey açılar genellikle iki silsile olarak ölçülürler. Bir silsile düşey açıölçümü
şöyle yapı lır. Alet nokta üzerine kurulup düzeçlendikten sonra bir P noktası na yöneltilir ve
yatay gözleme çizgisinin ortaya yakı n bir yeri dürbünün düş ey az hareket vidasıyardı mı yla
noktaya tatbik edilir. Düş ey açıdüzeci yataylanı r ve düş ey açıokunur. Eğer alet otomatik ise
yani gösterge çizgisinin yataylanmasıbir kompansatör yardı mı yla otomatik olarak yapı lıyorsa
düzecin ayarlanması na gerek yoktur. Dürbün ikinci duruma getirilir ve yatay gözlem çizgisi
tekrar noktaya tatbik edilip, düzeç ayarlandı ktan sonra düş ey açıokunur.
Düş ey açıölçümünün I. ve II durum açıdeğerleri toplanı r ve 400g ile olan fark değeri
hesaplanı r. Bu farkın yarısıiş aretine göre I. durum değeri ile toplanarak, I. silsilenin
düzeltilmişdeğeri ( Z1 ) hesaplanmı şolur. Aynış ekilde ikinci silsilenin I. ve II. durum açı
değerleri de toplanır ve 400g ile olan fark değeri hesaplanı r ve düzeltme değerinin yarı sı
iş
aretine göre I.duruma eklenerek, düzeltilmişdeğeri (Z2) hesaplanmı şolur. Birinci silsiledeki
düzeltilmişdeğeri ( Z1) ile ikinci silsiledeki düzeltilmişdeğerinin ( Z2 ) ortalamasıalı narak
düşey açıölçümün kesin değeri hesaplanı r.
ağı
Aş daki düş
ey açıölçüm çizelgesini inceleyiniz.
8.5.2 Kı
sa Mesafede ( S < 250m ) Trigonometrik Yükseklik Ölçümü
Trigonometrik Nivelman
HB = HA + h + i - t
H B = HA + S*CotgZ + i - t
H B = HA + D*CosZ + i - t
Eşitlikleri elde edilir. İ ki nokta arası ndaki yükseklik farkı nın trigonometrik olarak
hesaplanabilmesi için, bu noktalardan birine teodolit kurularak, diğer noktadaki iş
arete bakı
lı
r
ve düş ey açıile birlikte yatay ya da eğik uzunluk ölçülür. Ayrı ca durulan noktada alet
yüksekliği, bakı lan noktada işaret yüksekliği ölçülür. Yerin küreselliğinin ve refraksiyonun
(ış
ığı n kı rı
lmasının) etkisi 250 m kadar uzunluklarda 1cm nin altı nda kaldığıiçin bu iki
faktörün etkisi, 250m kadar olan uzunluklarda dikkate alı nmaz. Trigonometrik yükseklik
hesabı nda 250m kadar olan uzunluklar, kı sa mesafe olarak adlandı rılı
r.
Bilinen: HA
Ölçülen: Z1,Z2,S
(Düş ey Açılar ve Yatay kenar)
İstenen: h=?
S uzunluğunun ölçülmesi durumunda kule yüksekliği hesabı
HT = H A + S*CotgZ1
HT’ = HA + S*CotgZ2
------------------------
h = H T-HT’ = S*(CotgZ1- CotgZ2)
Kule yüksekliğinin ölçümü için gerekli S uzunluğunun ölçülememesi durumunda, kenar iki
biçimde çözülebilir.
T
a) Yatay Yardı
mcıÜçgen Yöntemi
S*CotgZ
α ,β,Φ,ψ Yatay açılar
a ve b kenarları
i alet yüksekliği
T'
Z
S
a
b
C
Yatayda oluş
turulan iki üçgenin yardı
mıyla kule yüksekliğ
inin hesabı
Sinα
ABT’ üçgeninde S = a * ----------
Sin( α+ β)
Sinψ
ACT’ üçgeninde S = b * --------------
Sin ( Φ+ ψ)
HT = H A+ i + S*CotgZ
h = HT - HT ‘
Sinα
S = a * ------------------ = 33.162m
Sin( α+ β)
Sort = 33.152m
Sinψ
S = b * ------------------ = 33.152m
Sin ( Φ+ ψ)
HT = H A+ i + S*CotgZ
b) Düş
ey Yardı
mcıÜçgen Yöntemi
İ
stenen: h=?
Z1 Z2
U1
U2
Düş
ey Düzlemde oluş
turulan iki üçgenle kule yüksekliği hesabı
HT = HB + İ b+ U2 * CotgZ2
-----------------------------------------
HA + İ a + ( U1+U2 ) * CotgZ1= HB + İ b + U2 * CotgZ2
U2 * CotgZ1 - U2 * CotgZ2 = HB + İ
b - HA - İ
a – U1 * CotgZ1
HB - HA + İ b-İ a - U1 * CotgZ1
U2 = ---------------------------------------
Cotg Z1 – Cotg Z2
T noktası
nın yüksekliğini incelikli olarak hesaplanabilmesi için ş
u noktalara dikkat
edilmelidir.
Örnek:
Z A = 82g.1694 İ
a = 1.55m
Z B = 53g.4961 İ
b = 1.42m
HA= 100.00m U1 = 42.76m
HB = 102.15m h=?
HT‘=105.24m
HT=H A + İ
a + ( U1+U2 ) * CotgZ1
HT=H B + İ b+ U2 * CotgZ2
-----------------------------------------
HA + İ a + ( U1+U2 ) * CotgZ1= HB + İ b + U2 * CotgZ2
HB - HA + İ b-İ a - U1 * CotgZ1
U2 = ------------------------------------------
Cotg Z1 – Cotg Z2
(1–k)
H B = HA + Δh = HA + S*CotgZ + ----------- * S + i - t
2*R
Yerin küreselliğini ve ı
şı
ğın kı
rı
lması
nıdikkate alı ğı
ndı nda k = 0.13, R=6373394m alı
nır.
Örnek:
HA=2000.00m
Z =94.7215
S =2462.36m
i =1.50m
t =3.10m
R=6373 394m
HB=?
(1–k)
HB = H A + Δh = H A + S*CotgZ + ----------- * S + i - t
2*R
( 1 – 0.13 )
HB = 2000.00 + 2462.36 * Cotg( 94.7215 ) + -------------- * 2462.36 + 1.50 – 3.10
2*637339
HB = 2203.45m
TAKEOMETRİ
Takeometri metodu daha ziyade yol, demiryolu projelerinin yapı mı nda, konut, fabrika inş aat
alanlarında, ş
ehir imar planları nın yapımı nda kullanılacak yükseklik eğrili haritaları n alı
mı
işlerinde kullanı lı
r. Günümüzde elektronik takeometrelerle yapı lan takeometri iş lemi,
kadastro parsellerinin mülkiyet sı
nırları
nın belirlenmesinde başarıile kullanılmaktadı r.
AçıTürleri
a)Yatay Açı : AB ve BC doğruları nın yatay bir düzlem üzerindeki izdüş ümleri olan A Bve
BCdoğ rularıarasında kalan açısına yatay açıdenir. Topografyada açıölçen aletlerle yatay
düzlem, aletin yatay bölüm dairesinden geçen düzlemdir. Yatay açı , nokta koordinatlarının
hesaplanması nda kullanılı
r.
b)Düş ey Açı lar: Doğrunun uzaydaki durumuna ve baş langı ç doğrultusuna göre, düş ey açı lar
üç türlü ifade edilebilir. Şekilde görüldüğü gibi, B noktası nda durduğumuzu ve bu noktadan A
gibi bir noktaya baktı ğımızıdüş ünelim. BA doğrusundan geçen, düş ey düzlem içerisinde
bulunan ve B’den geçen zenit doğ rultusu (çekül doğrultusunun aksi yönü ) ile, BA arası nda
kalan açı ya zenit açı sı(Z) veya baş ucu açısıdenir. Zenit açı larıbaş ucu doğrultusundan
baş lar ve 0g ile 200g arası
nda değer alırlar.
Yine BA doğrusundan geçen, düş ey düzlem içerisinde bulunan ve B’den geçen yatay bir
doğrultu ile, BA arası nda kalan açı sına yükseklik açısıdenir. Yataydan baş layıp her durum
için geçerlidir. A noktasıB noktası na göre daha aş ağıda ise açısını
n işareti ( - ) olur.
c)Durum (Konum) açı sı: Uzayda kesişen iki doğru veya doğrultu arası
ndaki açıdır. Durum
açısı( ) iki doğrultunun oluşturduğu düzlem üzerinde oluş ur. Bu açıtopografya aletleriyle
ölçülemez ve hesaplarda kullanılmaz.
Teodolitler, yatay ve düş ey açı larıyeteri incelikte ölçmeye yarayan optik aletlerdir. Açı ları
daha az incelikte ölçen ve kı llar şebekesinde stadimetre çizgileri (uzunluk ölçmeye yarayan
çizgiler) bulunan teodolitlere takeometre adıverilir. Yapıitibariyle alt ve üst yapıolmak
üzere ikiye ayrı r. Sehpa üzerine oturan, yatay açıbölüm dairesi ile üç düzeçleme ayağı
lı nın
bulunduğu kı sı
m alt yapıbölümünü oluş turur. Üst yapı da kollar, silindirik düzeç, dürbün, açı
okuma düzenleri ve düş ey açıbölüm dairesi bulunur.
Teodolitin Yapı
sı
Bunun için alet, sehpasıile kabaca nokta üzerine yerleş tirilir. Sehpanı n iki ayağıelle tutularak
ileri geri ve sağa sola hareket ettirilerek, optik çekül kı llarının kesişme noktasıile zemin
işaretinin merkezi çakı ştırı lır. Bu arada sehpa üst tablası nın olabildiğince yatay olması na
dikkat edilmelidir. Daha sonra sehpa çarı klarına, sehpa ayaklarıdoğ rultusunda bası larak
çarı klar toprağa iyice batı rılır. Optik çekülde kayma olup olmadı ğıkontrol edilir. Kayma
varsa, sehpayıalete bağ layan vida gevş etilerek alet sehpa üzerinde bir miktar hareket
ettirilerek sapmalar giderilir. Küresel düzeç kabarcı ğıhangi tarafa kaymı şsa, o taraftaki sehpa
ayağıkı saltı
larak kabarcı k ortalanı r. Daha sonra silindir düzeç yardı mı yla hemen düzeçleme
yapı lı
r. Bunun için alet asal eksen etrafı nda çevrilerek, silindirik düzeç iki düzeçleme ayağı na
paralel duruma getirilir. İ ki düzeçleme vidasıda içe veya dı ş
a çevrilerek, silindirik düzeç
kabarcı ğıortalanı r. Alet asal eksen etrafı nda 100g çevrilerek, üçüncü ayağıile kabarcı k bir kez
daha ortalanı r. Alet asal eksen etrafı nda çevrilir. Katmalar varsa hemen düzeçleme iş lemi
tekrar edilir. Optik çekülün durumu kontrol edilir. Küçük kaymalar varsa sehpa bağlama
vidasıgevş etilerek, alet tablo üzerinde hafifçe uygun yönde hareket ettirilerek çakı şma
En basit açıokuma düzeni olup, açıpenceresindeki düş ey bir çizginin bölüm dairesini kestiği
yerden açıokunur. Okuma çizgisi sabittir. Alet döndürüldükçe açıpenceresinde görünen
bölüm dairesi hareket eder. Okuma çizgisi iki bölüm çizgisi arası nda bulunduğu zaman,
tahmin suretiyle bölüm dairesinin küçük birimleri okunur.
Bu açıokuma düzeninde, bölüm dairesinin en küçük bölüm çizgileri arası ndaki uzunluğa eş it
boyda ve skala adıverilen bir kı
sım, bölüm dairesiyle birlikte açıpenceresine yansı
tı
lır. Skala
kısmıaçıpenceresinde sabittir. Açıokunurken, önce esas bölüm dairesinden en küçük bölüm
değeri okunur. Bölüm çizgisinin skalayıkestiği yerden skala değeri, önceki okumaya
eklenerek açıdeğeri bulunur.
Takeometreler ile, hem yatay hem de eğik gözlem yapılabilir. Yatay gözlem durumunda zenit
açısı100g’ dı r ve optik eksen doğ rultusu, bakı
lan noktada tutulan mirayıdik olarak
kesmektedir. Eğik gözlem durumunda ise zenit açı sı100g’ dan farklı dır. Çoğunlukla eğik
gözlem durumu kullanı lı ağı
r. Aş daki bu gözlem durumlarınıayrıayrıinceleyelim.
f p
--------------- = --------- ve buradan
L- (d+f) l
f
L = ---------- * l + c yazı
labilir.
p
f
----- = k = sabi t= 100 olsun .
p
yukarı daki formülünde c sayı sı, ölçülerin ileri geri hareketi suretiyle netlik ayarı
nın sağlandığı
dürbünlerde vardı r. Yeni tip dürbünlerde stadimetre çizgileri ile, objektif arası na konan
dışbükey mercek yardı mıyla, c = 0 olacak ş ekilde aletler ayarlanmı ştı
r. Sonuç olarak yeni tip
aletlerde c = 0 ve k = 100’dür. Bu durumda yukarı daki formül ifadesi;
Eğik gözlem ile yapı lan ölçmelerde, bakılan noktada tutulan mira ile optik eksen birbirine dik
değildir. Mira optik eksen ile ( 100 + ) ve ( 100 - )açı ları
nıoluş turur.
L=k*l
bağ ı
ntı sı
, optik eksen miraya dik olduğu zaman geçerlidir. Eğik gözlem durumunda optik
eksen miraya dik değildir. MirayıO noktası nda optik eksene dik duruma getirsek, ölçü
çizgilerinin mirayıkestiği noktalar arası
ndaki 1 uzunluğu, optik eksen miraya dik iken okunan
1 uzunluğundan daha kı sa olur.
l' l
L
B
H
a
A L
L
=kl
l= 1Sin z
ve buradan ;
labilir. Yine ş
yazı ekil 9.7’den
H = L CotgZ = LTan
r. L = k l Cos²olduğundan;
dı
Sin
H = k l Cos²Tan = k l Cos²---------- = k l Sin Cos
Cos
1 1
H= ----- k l Sin2= ------ k l Sin2z
2 2
H = Ha + a + H – T
Örnek:
Kotu 1026.50 m olan A istasyon noktası na takeometre kurulmuşve alet yüksekliği a=1.60 m
g
ölçülmüş tür. Zenit açı
sı88 .50, alt ve üst stadimetre çizgileri arası
ndaki mira okumalarıfarkı
l=125 cm ve orta yatay çizgi mira okumasıT=225 cm olduğuna göre, noktalar arası ndaki
yatay uzaklı ğıve bakılan noktanı
n kotunu hesaplayı nız.
L = k l Cos²bağı
ntı
sından noktalar arası
ndaki yatay uzaklı
k;
H = Ha + a + H – T bağı
ntı
sı
ndan Hb yüksekliği;
H b = Ha + a + H – T
1
H b = Ha + a + ----- * k l Sin2- T
2
1
Hb = 1026.50 + 1.60 + ------ * 100 *1.25 * Sin (2 * 88g .50) - 2.25
2
Hb = 1047.94 m
2-Operatör:
Aleti kullanarak yatay açı
, düş
ey açı ve mira okumaları
nıyapar ve bunlarıyüksek sesle
yazıcıya bildirir.
3-Yazı cı
:
Operatörün yanı nda bulunur. Onun yardı mcısı
dı r. Operatörün okuduğu değerleri karneye
kaydeder. Mira okumaları nıkontrol eder. Alt ve üst kı l okumalarıile, orta kıl okuması
arasındaki farklar eşit değilse operatörü uyarır. Ayrı ca karnedeki nokta sayı sı, krokide
işaretlenen nokta sayı
sıile aynıolmalı dır. Bunun için her 5 veya 10 noktada bir krokici ile
nokta numarası nıkontrol eder.
4-Miracı :
Posta baş ını
n (krokicinin ) göstereceği yerlere miralarıtutar. Operatörün vereceği işaretle
dinlenme durumuna geçer. Miracı ları
n sayısıişin büyüklüğü ve arazi durumuna göre farklılık
gösterir.
Alı mıyapı lacak alanın küçük ölçekli bir haritasıvarsa, bu haritadan yararlanarak ölçmeden
önce, yoksa kurş un kalemle 297420 mm boyutundaki ş effaf norm kağı tlara ölçü sırası
nda
çizilir. Alı
mıyapı lacak alan için birden fazla kroki kağı dıkullanılmı şise, bunlar birden
baş layarak numaralanı r. Krokilerde poligon noktalarıküçük bir daire ile gösterilip numarası
yazı lır.
Takeometrik alı m, konum ve yüksekliği belli olan poligon noktaları ndan yapı lı
r. Mevcut
poligon noktalarıalı m için yetersiz ise, yeni noktalar tesis edilerek poligon noktaları
sıklaştı
rılı
r. Detay noktaları nı
n konumlarıkutupsal koordinat sistemiyle, yükseklikleri ise
trigonometrik olarak belirlenir. Bu tür alı mda detay noktaları ndaki ölçüler birbirinden
bağ ımsız olup, bir detay noktası
nda yapı
lan hata, diğer noktalarıetkilememektedir.
- Yatay Açı
- Düş ey Açı
- Üç kılda mira okumaları
Yapı lması, hem konum hem de yükseklik belirlemesi için yeterli olmaktadı r.
Bu tür alı
mda, detay noktaları ndaki ölçüler birbirinden bağımsı z olup, bir detay noktası
nda
yapılan hata diğer noktalarıetkilememektedir. Düş ey açıve mira okumalarıyardı mıyla
noktaları
n yükseklikleri hesaplanabilmektedir. Böylece kotlu veya yükseklik eğrili durum
veya topoğrafik haritalar elde edilebilmektedir.
Takeometrik alımda, bir noktada yapı lacak çalış
malarış öylece sı
ralayabiliriz.
Alet yüksekliği (Zemin tesisinin üst seviyesi ile, muylu eksen arasındaki uzaklı
k) cm’ ye
kadar ölçülür. Çizelgedeki yerine (genellikle durulan nokta numarası
nın altı
na)
yazılı
r.
Dürbün, detay noktası nda düş ey tutulmakta olan miraya uygulanır. Düş ey az hareket
vidasıile üst yatay çizgi, miranın yuvarlak sayılımetre bölümüne (1.00 m, 2.00 m)
getirilir. Ölçmeler sı
rası nda kolimasyon düzeci (düşey daire düzeci ) bulunan aletlerde
(örneğin T16) bu düzeç kabarcı ğı nı
n ortalanmasıgerekir. Otomatik kolimasyonlu
aletlerde (T1A) bu işlem otomatik olarak yapı ldığı
ndan, ölçü iş
lemi düş ey daire düzeci
bulunan aletlere göre biraz daha hı zlıyürür
Arazinin karakteristik noktalarından baş ka, düzgün bölümlerde de, belli aralıklarla
mira tutulmasıgerekir. Nokta sı klı
ğı, yapılacak haritanın ölçeğine ve arazinin engebe
durumuna bağlı dı r. Nokta sıklı
ğıkonusunda aş ağıdaki değerler verilebilir.
Bütün detay noktaları ndaki yatay açı, düş ey açıve mira okumalarıyapı ldı ktan ve o
noktadan alı mıyapı lacak noktalar tamamlandı ktan sonra, kontrol amacı yla dönüşnoktası
alı
nı r. Bu noktaya sı radaki numara verilebileceği gibi, DN diye bir sembolde verilebilir.
Dönüşnoktası , alet kurulu olan nokta ile, bir sonra alet kurulacak noktayıbirleş tiren
kenarı n yaklaş ık ortaları nda ve kenarları ndan 40-50 m ilerisinde bir nokta alı nır. Yatay
açı, düş ey açıve mira okumalarıyapı lır. Bir sonra alet kurulan noktadan da dönüş
noktası na gözlem yapı larak, aynıokumalar yapı lır. Dönüşnoktası nın kotu her iki
poligondan hesaplanı r.
ı
Hektar başna detay noktasısayı
sı Maksimum gözleme
Ölçek
Çok engebeli arazi Az engebeli arazi ğı
Uzaklı
1:500 100 20 100
1:1 000 50 10 150
1:2 000 20 5-10 200
1:5 000 5 1-2 300
L= k l Cos²
1 1
H= ------- * k * l * Sin2z = ------ *k * l *Sin2
2 2
Hb = H a + a + H - T
Hb = Ha + a + H - T
Düş
ey Açı
nın 100g ‘dan ( Z < 100 g ) Küçük OlmasıDurumu
Hb = Ha + a + H - T
Düş
ey Açı
nın 100g ‘dan ( Z > 100g ) Büyük OlmasıDurumu
DN
No Bak. Açı
lar Mira Okuma Hesaplanan Bakılan
Nok. Okumaları Farkları Nokta
Alet No Yatay Düş
ey Yatay Yüksek. H-T Yükseklik
Yük. Uzaklık Farkı
P.1 P.2 0.00 111.47 100 80.5 155.83 -28.38 -30.18 997.96
180.5 80.5 (998.02)
261
1026.52 P.3 227.98 97.55 200 60.5 120.82 4.65 2.05 103 0.18
a=1.68 260.5 60.5 (1030.25)
1028.20 321
1 27.47 103.15 100 47 93.77 -4.64 -6.11 1022.09
147 47
194
2 61.53 89.99 200 51 99.50 15.78 13.26 1041.46
251 51
302
3 84.11 99.71 200 65 130.00 0.59 -2.06 1026.14
265 65
330
4 103.80 115.20 100 90 169.93 -41.36 -43.26 984.94
190 90
280
26
1016.80
Hesap yöntemiyle tamsayıkotları n bulunması nda, kotu bilinen iki nokta birleş
tirilir. Bu iki
noktayıbirleş tiren doğ ru üzerinde başka bir nokta bulunmuyorsa, arazinin A ve B noktaları
arasındaki yatay uzunluk, kotlu plan üzerinden ölçülür. Örneğin bu uzunluk 40 mm olsun. A
ve B noktaları nı n kotlarısı
rasıyla Ha = 56.10, Hb =57.80 ise, bu iki nokta arası nda 57 mm
eğrisinin geçtiği C noktasını ğı(1) kadardı
n, A dan olan uzaklı r.
Aş ağıdaki şekilde ACCüçgeni ile ABBüçgeninin benzerliğinden;
AC CC
-------- = --------
AB BB
CC’
AC= 1 = ------- * AB
BB
yazı
labilir. Değerler yerine konursa 1= 21.1 mm bulunur.
58.0
B 57.8
C
57.0
A 56.1
56.0
Buraya kadar anlatı lan Takeometrik alı m, klasik – optik takeometreler ile yapı lmaktaydı .
Klasik- optik takeometrelerin kı sa ölçme uzaklı ğı, düş ük hassasiyeti, arazi kayı tlarıve karne
hesapları , klasik Takeometrik ölçme yönteminin geliş mesini sı nı rlamı ştır. Bugün elektronik
devreler ve mikroiş lemcilerin devreye girmesi ile, çok yönlü iş levi olan elektronik
takeometreler, klasik takeometrelerin yerini almı şbulunmaktadı r. Bir elektronik takeometre,
yatay ve düş ey açıölçme modülü olmak üzere 4 ana modülden oluş ur.
Uzunluk ölçmeleri ile yatay ve düş ey açıölçmeleri sürekli ve otomatik olarak yapı lır. Her
türlü okumalar mikroiş lemcide değerlendirilir. Mikroiş lemci de hesaplanan değerler bir
ekranda izlenebilir, yazıcıile listelenebilir, ya da kayı t ünitelerine kaydedilebilir. Takeometrik
işlemlerin tümü, düğmeler veya tuş lar yardı mı yla seçilerek yaptı rı
lır. Okumaları n tamamı
sayı saldı
r.
S = SSin z
h = S Cos z
formülü ile yükseklik farkıhesaplanı r. Alet (a) ve yansı
tı
cıyükseklikleri (t) birlikte
değerlendirilerek bakı
lan noktanı
n zeminden yüksekliği,
HB = H A+Δh +a – t
Aletin konduğu noktanı n koordinat değerleri YA, XA ve bir doğ rultunun açı ğıverilirse,
klı
mikroişlemci belleğindeki yatay açı
yıda () kullanarak bakı
lan noktanı n koordinatları
nı
Z D
Yp = Y A + S
Sin
Xp = XA + S Cos
Eşitlikleri yardı mıyla hesaplar. Bu formüldeki , takeometrenin kurulduğu nokta ile bakı
lan
noktayıbirleş tiren çizginin semt( Açıklı
k ) açı
sı
dır.
Çizim iş
lemi plotter (çizici) yardımı yla koordinatlarla yapılabilir. Ya da klasik Takeometrik
alı
mda olduğu gibi yatay açı , yatay uzaklık yardı
mı yla kutupsal olarak yapılabilir.
7 – Eş
yükseklik eğrileri en büyük eğim doğrusuna diktir. İki Eşyükseklik eğrisi en kı
sa çizgi
en büyük eğim doğrusu olduğuna göre, Eş yükseklik eğrisi bu çizgiye diktir.
8 – Eş
yükseklik eğrileri su ayrı
mıve su çizgilerini dik olarak keserler.
usu
Dogr ult
Egim
Su T op lam
15
5
Su Dagýtma Cizgisi
15
0
1) Sı rt: Eş
yükseklik eğrilerinin, kotları şyönünde kı
n artı vrı
lmasıdurumunda “sı
rt” meydana
gelir.
2) Vadi: Eş
yükseklik eğrilerinin, kotları şyönünün tersine kı
n artı vrı
lmasıdurumunda “vadi”
meydana gelir.
5) Boyun: İ
ki tepe arası
nda kalan alçak kı
sma “boyun” denir.
6) Yamaç: Su dağı
tma çizgisi ile su toplama çizgisi arası
nda kalan arazi parçası
na “ Yamaç”
denir.
7) Etek: Tepelerin, eğ
imi az olan ve düzlüklere yakı
n kı
sı
mları
na denir.
8) Talveg: Bir akarsu arazi içinden en alçak noktalarıtakip ederek akar. Bu alçak noktaları
birleş
tiren doğrultuya “talveg” adıverilir.
10) kokurdan: İ
çinde su bulunmayan doğal çukurlara denir.
HACİ
M HESAPLARI
Enkesitlerden,
Yüzey nivelmanıölçülerinden,
Eşyükseklik eğrili planlardan yararlanı
larak yapı
lı
r.
Enkesit alanlarından ve ard arda gelen kesitler arasımesafeden yararlanarak hacim hesapları
yapı lı
r. Burada sözü edilen enkesitler, karı şık kesit olmayı p sadece yarma veya dolgu
kesitidir. Buna göre ard arda gelen iki yarma veya iki defa dolgu kesiti arası
ndaki hacim;
V= ( F1 + F2 ) / 2 * L
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r. Burada,
F1 ve F2 ; Kesit alanları
L; Ard arda gelen kesitler arası
ndaki uzaklı
ktı
r.
V=1/3 * ( Fi + 4Fm + Fs )
bağıntısı
ndaki Fi ilk kesit alanı
nı, Fm ortadaki kesit alanı
nı, F s ise son kesit alanı
nı
göstermektedir.
Bir yol boyunca ve araları ğıkadar mesafe olan bir çok kesitler bulunduğu taktirde
nda l uzaklı
hacim, ilk bağı ntı
sı ağı
na göre parça parça hesaplanabileceği gibi, aş daki genel formüle de
hesaplanabilir.
V=1/2 *( Fi + 2n * Fm + Fs )
bağ ıntı
sındaki Fm, ilk ve son kesitler dı şında kalan kesitlerin alanları nın aritmetik
ortalamasını ş
, n ise ilk ve sondaki kesirler dıında kalan kesit sayı
sınıgöstermektedir.
Hacim hesabı nda her zaman ard arda gelen kesitler aynınitelikte olmayabilir. Boykesit grafiği
incelendiğinde dolgudan yarmaya ya da yarmadan dolguya geçişsöz konusu ise, hacim
hesaplarının yapı labilmesi için, ilk önce kı rmızıçizgi ile arazinin yerleri sı fır (geçiş )
noktalarının komş u kesitlere olan uzaklı
kları
nın (X1, X2) hesaplanmasıgerekir.
yazı
lı
r ve X yalnı
z bı
rakı
lı
rsa:
X= Fy / ( Fy + Fd ) * l
ş
eklinde bulunur.
ÖRNEK:
Birbiri ardısı ra 5 enkesit alınmışolup; kesitlerin tamamıyarma kesiti olduğ una göre
kazılacak toprak hacmini hesaplayı
nız. Kesitler arasımesafe eş
it olup, l=20m’dir.
V= ( F1 + F2 ) / 2 * L bağı
ntı
sından;
V=2260m3
V=1173.33+1186.67
V=2360m3
V=1/2 *( Fi + 2n * Fm + Fs ) bağı
ntı
sı
ndan;
V= L/2 * ( Fi + 2n * Fm + Fs)
V=2260m3
ağı
Aş da verilen boykesit grafiğinden yararlanarak yarma ve dolgu hacimlerini hesaplayı
nız.
Boykesit Grafiği ş
ekli
X1 = 9 / ( 9 + 8 ) * 25 X1=13.24m
X2 = 5 / ( 5 + 20 ) * 36 X2=7.20m
V yarma=685.08 m3
V Dolgu = 260.04 m3
Yüzey nivelmanı n da arazi üçgen, kare veya dikdörtgenlerden oluş an kafeslere ayrı
lı
r.
Kafeslerin köşe noktaları nı
n yükseklikleri ve konumlarıbelli olduğu için, verilen taban
kotuna göre kare veya dikdörtgen prizmalardan yararlanarak hacimler hesaplanı
r.
Prizmaları
n hacmi, taban alanlarıile yükseklik ortalamaları
nın çapı
na eş
ittir. Buna göre üçgen
prizmanın hacmi,
V= ( h1 + h2 + h3 ) / 3 * F’
dörtgen prizmanı
n hacmi ise;
V= ( h1 + h2 + h3 + h4 ) / 4 * F’
daki ş
Yukarı ekildeki kare ağları
yla örtülü bir cismin belli bir taban kotuna göre hacmi (10.6)
ı
bağntı
sından hesaplanan 4 prizma hacminin toplamıkadar olacaktı r.
V1=1/4 * a2 * ( h1+h2+h8+h9)
V2=1/4 * a2 * ( h2+h3+h4+h9)
V3=1/4 * a2 * ( h4+h5+h6+h9)
V4=1/4 * a2 * ( h6+h7+h8+h9)
ı
bağntı
sı r. Bu bağı
yla hesaplanı ntı
ş
eklinde yazı
labilir.
ı
bağntı
sıyla bulunur.
ÖRNEK :
∑hE = 10.15
∑hR = 18.25
∑hİ = 6.38
b) Enkesitler yardı
mıyla hacim hesabı
:
ı
Kolay anlaşlmasıiçin önce enkesitleri çizip daha sonra alanlar hesaplanı
r.
F1 = 196.50m2
F2 = 273.90m2
F3 = 338.25m2
V= 16238.25m3
960
9 50
9 40
93 0
Eş
yükseklik Eğrili Plandan Hacim hesabı
İ
ki eş
yükseklik arası
ndaki hacim, h eğriler arası
ndaki yükseklik farkı
nıgöstermek üzere
V= ( F1 +F2 ) / 2 * h
Bağıntısıile bulunur. Eş
yükseklik eğrili planlardan yararlanarak hacim hesabı
nda (10.2)
bağıntı
sında verilen Simpson formülü
V= h /3 *( Fi + 4Fm + Fs )
Şeklinde yazı
labilir.
Örnek:
Yukarı daki Eşyükseklik eğrili ş
ekildeki tepenin hacmini ortalama alanlardan yararlanarak
hesaplayınız.
V= ( Fİ+ F1 ) /2 * h + ( F1 + F2 ) / 2 * h + ( F2 + FS ) /2 * h
V=4175m3
Eş
yükseklik Eğ
rili Plandan Hacim hesabı
YAPI İ
ŞLEMLERİ
Yapıizni alan kimse, inş aatına baş lamadan önce, belediyeye bir dilekçe ile başvurmak
yapacağıyapını lemi ş
n yerinin gösterilmesini ister. Yer gösterme iş uşekilde yapı
lı
r.
Aş ağıdaki ş ekilde I, II, III, IV noktalarının çevirdiği parsele ait ölçme krokisi verilmiş tir.
Parsel içine yerleştirilecek binanı n AB cephe doğrultusunun I, II sı nı
r çizgisine paralel olarak
5 metre içeri çekilmesi, D köş e noktasının da I, IV sı
nır çizgisinden 3 metre içeride olması
öngörülmektedir.
Aplikasyon iş
lemi önce D sonra A bina köş
elerinin araziye iş
aret edilmesi suretiyle yapı
lı
r.
Bunun için,
11.1.1- Yardı
mcıHesap Yapmadan Aplikasyon
11.1.2-Yardı
mcıHesap Yaparak Aplikasyon
Parsel köş
elerinin absis ve ordinatlarıbellidir. Bundan yararlanarak I numaralıparsel
köşesindeki açı sıkolaylıkla hesaplanabilir.
Parsel İ
çine Bina Aplikasyonu
tg() = ( DX / DY )
IF= IE + EF
Jalonlanan AB, BC, CD ve AD doğrultuları , doğru bir biçimde ip iskelesinin ahş ap çı tası
na
aktarılı
r. Aktarma iş lemi ip iskelesinin ahş
ap çatısına çıkarılan çivilerle yapılı
r. bu çivilere
takılan tel veya ipler AB,BC,CD ve AD doğrultuları nıgösterir ve bu ş ekilde iplerle yapı
çalışmalarıdoğru bir biçimde yürütülür.
1) Bitişik yapıdüzenine tabi olan yerlerde kot, bina cephesi üzerindeki en yüksek yol tretuar
seviyesinden verilir. Tretuar seviyesi, yol seviyesinin 20cm üstü kabul edilir. Henüz tretuar
ikmal olunmamı şveya kı rmı zıkotu tespit edilmemişyollarda, belediye tarafı
ndan kı
rmı zıkot
en geç 30 gün içinde verilir.
2) Ayrı ağı
k (bahçeli) yapıdüzenine tabi olan yerlerde kot verilmesi aş daki ş
ekilde yapı
lı
r.
b) Tabii zemini yol kotu üzerinde olan parsellerde, binalara verilecek azami kot,
parselin köşe kotları
nın ortalaması
dır.
4) Köş ı
e baş ağı
na rastlayan parsellerde aş daki ş
ekilde kot verilir.
a)Yolları
n farklıgeniş
likte olduğu durumda, genişyoldan,
b)Yolları
n aynıgeniş
likte olduğu durumda, yolları
n kesiş
tiği tretuar üst seviyesinden
verilir.
5) Köş ı
e başndan baş daki ş
ka iki yola cephesi olan parsellerde yukarı ekilde kot verilir.
Konut alanlarındaki her türlü yapıdüzeninde zemin kat taban kotu, kot verilen seviyenin 1m
üstüne kadar çıkarı ı
labilir. Ancak, her halükarda azami bina yüksekliği aşlamaz.
Bitiş ik yapıdüzenine tabi yerlerde yol cephesinde yolun eğiminden dolayızemin kat taban
kotunun tretuardan en fazla (3.00 m) yükseldiği noktalarda binada kademe yapı lması
mecburidir. Bir yapı ya hangi noktadan kot verileceği yukarı da açıklandığıgibidir. İşlemin
yapı lışış u şekildedir. Bir yapıya kot vermek için yapı nın üzerinde bulunduğu yolun inş a
edilip edilmediğine, projesi olup olmadı ğına göre öncelikle, kot alı
nacak nokta belirlenir. Bu
nokta yapı lmışyollarda yükselen yöndeki bina derinlik çizgisinin kaldı rımıkestiği tretuar
seviyesidir. Yani arazide belirlenebilecek bir noktadı
r.
Projesi bulunmakla beraber henüz inş a edilmemişolan yollarda, kot alı nacak nokta proje
üzerinde belirlendikten sonra arsanın bulunduğu yere gidilerek, o kesime ait yol ekseni
uygulanmasıyapı lır ve kot alı
nacak nokta eksen üzerinde ve yerinde iş
aretlenir. Yol henüz
yapılmamı şve projesi de yoksa kot alı nacak noktanı n belirlenmesinde arsanı n yükseklik
Kot alı nacak nokta böylece belirlendikten sonra, nivo aleti, bu noktayıve yapı nı n köşe
noktaları nıgörecek bir yere kurulur. Alet ölçüye hazı r duruma getirildikten sonra önce kot
alınacak noktaya, sonra sı rasıyla yapıköş elerine mira tutturulur. Mira üzerinde milimetre
incelikte okumalar bir çizgiye geçirilir. Yapı lan okumalardaki, bina köş e noktalarının kot
alınan nokta ile olan yükseklik faklarıve bunlar yardı mıile de kotlarıhesaplanı r. Bulunan
kotlar imar yönetmeliğine göre zemin kat döş eme düzeyi için belirlenen kotla karşılaştı
rı
lı
r.
Araları ndaki faklar yapı
nın her bir köş
esinde temelin yükseltileceği miktarıverir.
ağı
Aş daki ş
ekilde görüldüğü gibi;
Bunun için nivo A noktasıile arsa ve bina köş elerini rahatça gören ve uzak olmayan bir B
noktasına kurulmuş , önce A noktasıüzerine sonrada sı rası
yla bina köş esindeki kazıklara ve
arsanın tüm konumu hakkı nda bilgi edinmek için de parsel köş elerine mira tutturulmuşve
mira üzerinde A noktasıile bina köşeleri için ş
u okumalar yapı lmıştır.
A=1561 mm
1=1261 mm
2=1311 mm
3=1411 mm
4=1461 mm
Bu okumalara göre;
daha yüksektedir.
Yapı
ya Kot verilmesi
1 nolu noktanı
n 1024.734 +0.300=1025.034 m
2 nolu noktanı
n 1024.734 +0.260=1024.984 m
3 nolu noktanı
n 1024.734 +0.150=1024.884 m
4 nolu noktanı
n 1024.734 +0.100=1024.834 m
yükseltilecek demektir.
Yapı
ya Kot Verilmesi