ê.

ܺðêºê ÞÜàðвÈÆ

вì²îàì
Êàêîàì²ÜÆØ

ºðºì²Ü - 2007

1
Ðî¸
¶Ø¸
ê–

êàôð´ ܺðêºê ÞÜàðвÈÆ

ê – вì²îàì Êàêîàì²ÜÆØ: - ºñ¨³Ý,
2007.- 56 ¿ç:
³ñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÁ
¶Ø¸
·ñ³µ³ñÇó`
²ëáÕ ÇÏ »åÇëÏáåáëÇ

ISBN
© ²êàÔÆÎ ºäÆêÎàäàê, 2007 Ã.
 êàôð´ ܺðêºê ÞÜàðвÈÆ
(1100-1173)

ê. Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉÇÝ Ñ³Û ³Ù»Ý³µ³½Ù³ñ¹ÛáõÝ

¢ µ³½Ù³í³ëï³Ï Ù³ï»Ý³·ÇñÝ»ñÇó ¿, ѳٳùñÇë-
ïáÝ»³Ï³Ý ã³÷³ÝÇßáí Ù»Í Ù³ï»Ý³·Çñ: Üñ³ Ù³-
ï»Ý³·ñ³Ï³Ý ųé³Ý·áõÃÛáõÝÁ ·ñ»Ã» ³ÝÏáñáõëï
ѳë»É ¿ Ù»½: ¶áñÍ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ïå³·ñí»É ¿,
óñ·Ù³Ýí»É ï³ëÝÛ³Ï É»½áõÝ»ñáí ¢ µ³½ÙÇóë í»-
ñ³Ññ³ï³ñ³Ïí»É: Üñ³ µ³½Ù³Å³Ýñ ëï»Õͳ·áñ-
ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ³ëïí³Í³µ³Ý³Ï³Ý, ¹³í³Ý³Ï³Ý,
Ù»ÏÝáճϳÝ, ÍÇë³å³ßï³ÙáõÝù³ÛÇÝ, å³ïÙ³-
ϳÝ, ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý, Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý µÝáõÛÃÇ
»ñÏ»ñÁ, µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ åá»ÙÝ»ñÁ, ݳ-
Ù³ÏÝ»ñÝ áõ ù³ñá½Ý»ñÁ, ³ÕáÃùÝ»ñÝ áõ ß³ñ³Ï³Ý-
Ý»ñÁ ѳÛáó §³ñͳû ¹³ñǦ ¢ ÎÇÉÇÏÛ³Ý Ð³Û³ëï³-
ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ßñç³ÝÇ Ñá·¢áñ-Ùß³Ïáõ-
óÛÇÝ, Ïñáݳ³ëïí³Í³µ³Ý³Ï³Ý ÙݳÛáõÝ ³ñÅ»ù-
Ý»ñÇó »Ý, áñï»Õ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í »Ý ųٳݳÏÇ
³½·³ÛÇÝ-ù³Õ³ù³Ï³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, г-
Ûáó å»ïáõÃÛ³Ý ¢ Ð³Û »Ï»Õ»óáõ ·³Õ³÷³ñ³Ëá-
ëáõÃÛáõÝÁ, í»ñçÇÝÇë ÇÝùݳÝϳËáõÃÛ³Ý, ³½·³ÛÇÝ
Ýϳñ³·ñÇ, áõÕÕ³÷³éáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ:
Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉáõ Ù³ï»Ý³·ñ³Ï³Ý í³ëï³ÏÝ ÁÝ-
¹áõÝí³Í ¿ µ³Å³Ý»É »ñÏáõ Ù³ëÇ` ³ñÓ³Ï ¢ ã³÷³Íá:

5
 Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉáõ ã³÷³Íá ·ñí³ÍùÝ»ñÇ Ù»ç
Çñ áõñáõÛÝ ï»ÕÝ áõÝÇ §Ð³õ³ïáí Ëáëïáí³ÝÇÙ¦
Ý߳ݳíáñ ³ÕáÃùÁ: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù ÉáõÛë ¿ ï»ë»É
1616-ÇÝ, ÈíáíáõÙ, §ê³ÕÙáë Ç ¸³õÇæ ·ñùáõÙ, ³-
å³` 1616-ÇÝ ²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ` §Î³ñ׳éûï ųٳ-
·Çñù¦ ÅáÕáí³ÍáõáõÙ: ²é³ÝÓÇÝ ·ñùáí ³é³çÇÝ ³Ý-
·³Ù Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ ì»Ý»ïÇÏáõÙ, 1690-ÇÝ, ³ÛÝáõ-
Ñ»ï¢ µ³½ÙÇóë í»ñ³Ññ³ï³ñ³Ïí»É: §Ð³õ³ïáí
вì²îàì
Ëáëïáí³ÝÇÙ¦-Á ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñá·¢áñ ·ñ³Ï³-
ÝáõÃÛ³Ý ·áѳñÝ»ñÇó ¿ (óñ·Ù³Ýí»É ¿ 36 É»½áõÝ»-
Êàêîàì²ÜÆØ
ñáí): ´³Õϳó³Í ¿ 24 ïÝÇó (ûñí³ 24 ųٻñÇ Ñ³-
ٻٳï) ¢ µáí³Ý¹³ÏáõÙ ¿ ³ÕáÃùÇ µáÉáñ ï»ë³ÏÝ»-
ñÁ (¹³í³Ý³Ï³Ý, ½Õç³Ï³Ý, å³Õ³ï³Ï³Ý, Ëáë-
ïáí³Ý³Ï³Ý ¢ ³ÛÉÝ): лÕÇݳÏÝ ³ÛÝ ³Ýí³Ý»É ¿
§øñÇëïáëÇÝ Ñ³í³ï³óáÕ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ÝÓÇ ³-
ÕáÃù¦: ¶ñí³Í ¿ ³ñÓ³Ï, µ³Ûó Ñá·¢áñ ³åñáõÙÝ»ñÇ,
ÑáõÛ½»ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ùµ ¢ Ý»ñùÇÝ éÇÃÙáí ³½³ï
µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛáõÝ ¿:

²ëáÕÇÏ »åÇëÏáåáë

6
 ² ²

гõ³ïáí Ëáëïáí³ÝÇ٠гí³ïáí Ëáëïáí³ÝáõÙ

ºõ »ñÏÇñå³·³Ý»Ù ø»½,
гÛñ »õ àñ¹Ç »õ êáõñµ Ðá·Ç,
²Ý»Õ »õ ³ÝÙ³Ñ µÝáõÃÇõÝ,
²ñ³ñÇã Ññ»ßï³Ï³ó »õ Ù³ñ¹Ï³Ý
ºõ ³Ù»Ý³ÛÝ »Õ»Éáó.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
ºí »ñÏñå³·áõÙ »Ù ø»½,
гÛñ ¨ àñ¹Ç ¨ êáõñµ Ðá·Ç,
²Ýëï»ÕÍ ¨ ³ÝÙ³Ñ µÝáõÃÛáõÝ,
²ñ³ñÇã Ññ»ßï³ÏÝ»ñÇ ¨ Ù³ñ¹Ï³Ýó
ºí µáÉáñ »Õ³ÍÝ»ñÇ.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

8 9
 ´ ´
гõ³ïáí Ëáëïáí³ÝÇÙ
ºõ »ñÏÇñå³·³Ý»Ù ø»½,
²Ýµ³Å³Ý»ÉÇ ÉáÛë,
ØdzëÝ³Ï³Ý êáõñµ ºññáñ¹áõÃÇõÝ
ºõ ÙÇ ²ëïáõ³ÍáõÃÇõÝ,
²ñ³ñÇã ÉáõëáÛ »õ ѳɳÍÇã ˳õ³ñÇ,
гɳͻ³ Ç Ñá·õáÛ ÇÙÙ¿
¼Ë³õ³ñ Ù»Õ³ó »õ ³Ý·Çïáõû³Ý.
ºõ Éáõë³õáñ»³
½ÙÇïë ÇÙ Ç Å³Ùáõë Û³ÛëÙÇÏ`
²ÕûÃ»É ø»½ Ç Ñ³×áÛë
ºõ ÁݹáõÝÇÉ Ç ø¿Ý
½Ëݹñáõ³Íë ÇÙ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
10
гí³ïáí Ëáëïáí³ÝáõÙ
ºí »ñÏñå³·áõÙ »Ù ø»½
²Ýµ³Å³Ý»ÉÇ ÉáõÛë,
ØdzëÝ³Ï³Ý êáõñµ ºññáñ¹áõÃÛáõÝ
ºí ÙÇ ²ëïí³ÍáõÃÛáõÝ,
²ñ³ñÇã ÉáõÛëÇ ¨ ѳɳÍÇã ˳í³ñÇ,
гɳÍÇ°ñ ÇÙ Ñá·áõó
ʳí³ñÁ Ù»Õù»ñÇ ¨ ³Ý·ÇïáõÃÛ³Ý.
ºí Éáõë³íáñÇñ
ÙÇïùÝ ÇÙ ³Ûë ųÙÇÝ`
²ÕáÃ»É Ç Ñ³×áõÛë ø»½
ºí ø»½³ÝÇó ÁݹáõÝ»É
ÇÙ Ëݹñ³ÝùÝ»ñÁ.
ºí áÕáñÙÇ°ñ ùá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
11
 ¶ ¶
гÛñ »ñÏݳõáñ,
²ëïáõ³Í ×ßÙ³ñÇï,
àñ ³é³ù»ó»ñ ½àñ¹Ç¹ øá ëÇñ»ÉÇ
Æ ËݹÇñ ÙáÉáñ»³É áã˳ñÇÝ,
Ø»Õ³Û Û»ñÏÇÝë »õ ³é³çÇ øá.
ÀÝÏ³É ½Çë
àñå¿ë ½³Ý³é³Ï áñ¹ÇÝ.
ºõ ½·»óá ÇÝÓ
¼å³ïÙáõ׳ÝÝ ½³é³çÇÝ,
¼áñ Ù»ñϳó³Û Ù»Õûù.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
12
гÛñ »ñÏݳíáñ,
²ëïí³¯Í ×ßÙ³ñÇï,
àñ ³é³ù»óÇñ øá ëÇñ»ÉÇ àñ¹áõÝ
Æ ËݹÇñ ÙáÉáñÛ³É áã˳ñÇ,
ػճ »ñÏÝùÇ ¨ øá ³é³ç,
Àݹá°õÝÇñ ÇÝÓ,
ÆÝãå»ë ³Ý³é³Ï áñ¹áõÝ,
ºí ѳ·óñáõ ÇÝÓ
È³í³·áõÛÝ å³ïÙáõ׳ÝÁ,
àñÇó Ù»ñϳó³ Ù»ÕùÇ å³ï׳éáí.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
13
 ¸ ¸
àñ¹Ç ²ëïáõÍáÛ, ²ëïáõ³Í ×ßÙ³ñÇï,
àñ ËáݳñÑ»ó»ñ Ç Ñ³Ûñ³Ï³Ý ÍáóáÛ
ºõ ³é»ñ Ù³ñÙÇÝ
Æ ëñµáÛ Ïáõë¿Ý سñdzٳÛ`
ì³ëÝ Ù»ñáÛ ÷ñÏáõû³Ý,
ʳã»ó³ñ, óջó³ñ
ºõ Û³ñ»³ñ Ç Ù»é»Éáó
ºõ ѳٵ³ñÓ³ñ ÷³éûù
²é гÛñ.
Ø»Õ³Û Û»ñÏÇÝë »õ ³é³çÇ øá,
ÚÇß»³ ½Çë áñå¿ë ½³õ³½³ÏÝ,
Úáñų٠·³ë ³ñù³Ûáõû³Ùµ ùáí.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
14
àñ¹Ç ²ëïáõÍá, ²ëïí³¯Í ×ßÙ³ñÇï,
àñ ËáݳñÑí»óÇñ ѳÛñ³Ï³Ý ÍáóÇó
ºí Ù³ñÙÇÝ ³é³ñ
êáõñµ ÏáõÛë سñdzÙÇó`
Ø»ñ ÷ñÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ.
ʳãí»óÇñ, óÕí»óÇñ
ºí ѳñáõÃÛáõÝ ³é³ñ Ù»éÛ³ÉÝ»ñÇó
ºí ѳٵ³ñÓí»óÇñ ÷³éùáí
Ðáñ Ùáï.
ػճ¯ »ñÏÝùÇ ¨ øá ³é³ç,
ÐÇßÇ°ñ ÇÝÓ` ÇÝãå»ë ³í³½³ÏÇÝ,
ºñµ ·³ë ùá ²ñù³ÛáõÃÛ³Ùµ.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
15
 º º
Ðá·Ç ²ëïáõÍáÛ` ²ëïáõ³Í ×ßÙ³ñÇï,
àñ Çç»ñ Ç Úáñ¹³Ý³Ý
ºõ Ç í»ñݳïáõÝÝ
ºõ Éáõë³õáñ»ó»ñ ½Çë ÙÏñïáõû³Ùµ
ëáõñµ ²õ³½³ÝÇÝ,
Ø»Õ³Û Û»ñÏÇÝë »õ ³é³çÇ øá.
سùñ»³ ½Çë í»ñëïÇÝ
²ëïáõ³Í³ÛÇÝ Ññáí øáí`
àñå¿ë Ññ»Õ¿Ý É»½áõûù
êáõñµ ½³é³ù»³ÉëÝ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
16
Ðá·Ç ²ëïáõÍá, ²ëïí³¯Í ×ßÙ³ñÇï,
àñ Çç³ñ Ðáñ¹³Ý³Ý
ºí í»ñݳïáõÝ
ºí Éáõë³íáñ»óÇñ ÇÝÓ ÙÏñïáõÃÛ³Ùµ
êáõñµ ²í³½³ÝÇ,
ػճ¯ »ñÏÝùÇ ¨ øá ³é³ç,
سùñÇ°ñ ÇÝÓ í»ñëïÇÝ,
²ëïí³Í³ÛÇÝ øá Ññáí
ÆÝãå»ë ëáõñµ ³é³ùÛ³ÉÝ»ñÇÝ`
Ðñ»Õ»Ý É»½áõÝ»ñáí.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
2- ê. Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉÇ 17
 ¼ ¼

²Ý»Õ µÝáõÃÇõÝ, ²Ýëï»ÕÍ µÝáõÃÛáõÝ,

Ø»Õ³Û ø»½ Ùïûù ÇÙáíù, ػճ ø»½` ÇÙ Ùïù»ñáí,
Ðá·õáí »õ Ù³ñÙÝáí ÇÙáí, ÆÙ Ñá·áí ¨ Ù³ñÙÝáí,
ØÇ ÛÇß»ñ ½Ù»Õë ÇÙ ½³é³çÇÝë ØÇ° ÑÇßÇñ Ù»Õù»ñÝ Ç٠ݳËÏÇÝ
ì³ëÝ ³Ýáõ³Ý¹ ùáõÙ ëñµáÛ. øá ëáõñµ ³Ýí³Ý ѳٳñ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë: ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

18 19
 ¾ ¾
î»ëáÕ ³Ù»Ý³ÛÝÇ,
Ø»Õ³Û ø»½
ÊáñÑñ¹áí, µ³ÝÇõ »õ ·áñÍáí
æÝ绳 ½Ó»é³·Çñ Û³Ýó³Ý³ó ÇÙáó
ºõ ·ñ»³ ½³ÝáõÝ ÇÙ
Æ ¹åñáõû³Ý ϻݳó.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
20
à¯í ³Ù»Ý³ï»ë,
ػճ ø»½,
Øïùáí, Ëáëùáí ¨ ·áñÍáí
æÝçÇ°ñ ӻ鳷ÇñÝ Ç٠ѳÝó³ÝùÝ»ñÇ
ºí ·ñÇñ ³ÝáõÝÝ ÇÙ
ÎÛ³ÝùÇ ·ñùÇ Ù»ç.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
21
 À À
øÝÝáÕ ·³ÕïÝ»³ó,
Ø»Õ³Û ø»½ Ï³Ù³Û »õ ³Ï³Ù³Û,
¶Çïáõû³Ùµ »õ ³Ý·Çïáõû³Ùµ,
ÂáÕáõÃÇõÝ ßÝáñÑ»³ Ù»Õ³õáñÇë.
¼Ç Ç ÍÝݹ»Ý¿ ëáõñµ ²õ³½³ÝÇÝ
ØÇÝã»õ ó³Ûëûñ
Ø»Õáõó»³É »Ù
²é³çÇ ²ëïáõ³Íáõû³Ý¹ ùá
¼·³Û³ñ³Ýûù ÇÙáíù
ºõ ³Ù»Ý³ÛÝ ³Ý¹³Ùûù Ù³ñÙÝáÛë.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
22
¶³ÕïÝÇùÝ»ñ øÝÝáÕ,
ػճ ø»½ ϳٳ ¨ ³Ï³Ù³,
¶Çï³Ïó³µ³ñ ¨ ³Ý·Çï³Ïó³µ³ñ,
ÂáÕáõÃÛáõÝ ßÝáñÑÇ°ñ Ù»Õ³íáñÇë.
ø³Ý½Ç ÍÝáõݹÇó ëáõñµ ²í³½³ÝÇ
ØÇÝ㨠³Ûëûñ
ػճÝã»É »Ù
øá ²ëïí³ÍáõÃÛ³Ý ³é³ç
ÆÙ ½·³Û³ñ³ÝÝ»ñáí
ºí Ù³ñÙÝÇë µáÉáñ ³Ý¹³ÙÝ»ñáí.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
23
 Â Â
²Ù»Ý³Ëݳ٠î¿ñ,
¸Çñ å³Ñ³å³Ý ³ã³ó ÇÙáó`
¼»ñÏÇõÕ øá ëáõñµ
àã »õë ѳÛÇÉ Û³Ûñ³ï.
ºõ` ³Ï³Ýç³ó ÇÙáó,
àã ³ËáñÅ»É Éë»É ½µ³Ýë ã³ñáõû³Ý,
ºõ` µ»ñ³ÝáÛ ÇÙáÛ,
àã Ëûë»É ½ëïáõÃÇõÝ,
ºõ` ëñïÇ ÇÙáÛ,
àã ËáñÑ»É ½ã³ñáõÃÇõÝ,
ºõ` Ó»é³ó ÇÙáó,
àã ·áñÍ»É ½³ÝÇñ³õáõÃÇõÝ.
ºõ` áïÇó ÇÙáó,
àã ·Ý³É Ç ×³Ý³å³ñÑë
²Ýûñ¿Ýáõû³Ý.
²ÛÉ áõÕÕ»³ ½ß³ñÅáõÙÝ ëáó³`
ÈÇÝ»É Áëï å³ïáõÇñ³Ý³ó
øáó ۳ٻݳÛÝÇ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
24
²Ù»Ý³Ëݳ٠î»ñ,
øá ëáõñµ »ñÏÇõÕÁ
ÆÙ ³ãù»ñÇÝ å³Ñ³å³Ý ¹Ç°ñ,
àñ ¿É å³·ßáï ãݳۻÝ,
ºí` ÇÙ ³Ï³ÝçÝ»ñÇÝ,
àñ ã³ËáñÅ»Ý Éë»É
â³ñáõÃÛ³Ý Ëáëù»ñ,
ºí` ÇÙ µ»ñ³ÝÇÝ, áñ ëáõï ãËáëÇ,
ºí` ÇÙ ëñïÇÝ,
àñ ã³ñ ãËáñÑÇ,
ºí` ÇÙ Ó»éù»ñÇÝ,
àñ ã·áñÍ»Ý ³ÝÇñ³íáõÃÛáõÝ,
ºí` ÇÙ áïù»ñÇÝ,
àñ ã·Ý³Ý ³Ýûñ»ÝáõÃÛ³Ý
ֳݳå³ñÑáí,
²ÛÉ áõÕÕÇ°ñ ß³ñÅáõÙÁ ëñ³Ýó`
л層Éáõ ³Ù»Ý ÇÝãáõÙ
øá å³ïáõÇñ³ÝÝ»ñÇÝ.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
25
 Ä Ä
Ðáõñ ϻݹ³ÝÇ øñÇëïáë,
¼Ñáõñ ëÇñáÛ øá, ½áñ ³ñÏ»ñ Û»ñÏÇñ`
´áñµáù»³ Û³ÝÓÝ ÇÙ,
¼Ç ³Ûñ»ëó¿ Ñá·õáÛ ÇÙáÛ.
ºõ ëñµ»ëó¿ ½ËÇÕ× Ùï³ó ÇÙáÛ,
ºõ Ù³ùñ»ëó¿ ½Ù»Õë Ù³ñÙÝáÛ ÇÙáÛ,
ºõ í³é»ëó¿ ½ÉáÛë ·Çïáõû³Ý øá
Æ ëñïÇ ÇÙáõÙ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
26
Ðáõñ ϻݹ³ÝÇ øñÇëïáë,
øá ëáõñµ ÑáõñÁ »ñÏñáõÙ ï³ñ³Í³Í
´áñµáùÇ°ñ ÇÙ Ù»ç,
àñå»ë½Ç ³ÛñÇ ³ËïÁ ÇÙ Ñá·áõ,
ºí ëñµÇ ÇÙ ËÕ×Ùï³ÝùÁ,
ºí Ù³ùñÇ Ù»Õù»ñÝ ÇÙ Ù³ñÙÝÇ,
ºí í³éÇ øá ·ÇïáõÃÛ³Ý ÉáõÛëÁ
ÆÙ ëñïáõÙ.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
27
 IJ
ÆÙ³ëïáõÃÇõÝ Ðûñ` ÚÇëáõë,
îáõñ ÇÝÓ ÇÙ³ëïáõÃÇõÝ`
¼µ³ñÇë ËáñÑ»É »õ Ëûë»É »õ ·áñÍ»É
²é³çÇ øá ۳ٻݳÛÝ Å³Ù.
Æ ã³ñ ËáñÑñ¹áó, Ç µ³ÝÇó
ºõ Ç ·áñÍáó
öñÏ»³ ½Çë.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
28
IJ
Ðáñ ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ` ÐÇëáõë,
îá°õñ ÇÝÓ ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ,
àñ ³Ù»Ý ų٠øá ³é³ç
ÊáñÑ»Ù, Ëáë»Ù ¨ ·áñͻ٠µ³ñÇÝ
ºí ÷ñÏÇñ ÇÝÓ
â³ñ ËáÑ»ñÇó, Ëáëù»ñÇó
ºí ·áñÍ»ñÇó.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
29
 Ä´ Ä´

γٻóáÕ µ³ñ»³ó ´³ñÇù ϳٻóáÕ,

î¿ñ ϳٳñ³ñ, à¯í î»ñ ϳٳñ³ñ,
ØÇ ÃáÕáõñ ½Çë ØÇ° ÃáÕ
Æ Ï³Ùë ³ÝÓÇÝ ÇÙáÛ ·Ý³É. ²ÝÓÇë ϳÙùáí ·Ý³É,
²ÛÉ ³é³çÝáñ¹»³ ÇÝÓ` ²ÛÉ ³é³çÝáñ¹Çñ ÇÝÓ`
ÈÇÝ»É ÙÇßï` ÈÇÝ»Éáõ ÙÇßï`
Àëï ϳٳó øáó µ³ñ»ëÇñ³ó. Àëï øá µ³ñ»ë»ñ ϳÙùÇ,
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë: ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

30 31
 Ķ Ķ

²ñù³Û »ñÏݳõáñ, ²ñù³ »ñÏݳíáñ,

îáõñ ÇÝÓ ½³ñù³ÛáõÃÇõÝ øá, îá°õñ ÇÝÓ øá ³ñù³ÛáõÃÛáõÝÁ,
¼áñ Ëáëï³ó³ñ ëÇñ»É»³ó øáó, àñ Ëáëï³ó³ñ øá ëÇñ»ÉÇÝ»ñÇÝ,
ºõ ½ûñ³óá ½ëÇñï ÇÙ` ºí ½áñ³óñá°õ ëÇñïë,
²ï»É ½Ù»Õë àñ Ù»Õù»ñÝ ³ï»Ù
ºõ ëÇñ»É ½ø»½ ÙdzÛÝ ºí ëÇñ»Ù ÉáÏ ø»½
ºõ ³éÝ»É ½Ï³Ùë øá. àõ ϳÙù¹ ϳï³ñ»Ù.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë: ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

32 3 - ê. Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉÇ 33
 ĸ ĸ

ÊݳÙáÕ ³ñ³ñ³Íáó, ÊݳÙáÕ ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇ,

ä³Ñ»³ Ý߳ݳõ ˳ãÇ øá ʳãǹ Ýß³Ýáí
¼Ñá·Ç »õ ½Ù³ñÙÇÝ ÇÙ ä³Ñå³ÝÇ°ñ Ñá·Çë ¨ Ù³ñÙÇÝë
Æ å³ïñ³Ý³ó Ù»Õ³ó, Ø»Õù»ñÇ å³ïñ³ÝùÝ»ñÇó,
Æ ÷áñÓáõû³Ýó ¹Çõ³ó ¸¨»ñÇ ÷áñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇó,
ºõ Ç Ù³ñ¹áó ³ÝÇñ³õ³ó ²ÝÇñ³í Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó
ºõ ۳ٻݳÛÝ íï³Ý·Çó ºí µáÉáñ íï³Ý·Ý»ñÇó
Ðá·õáÛ »õ Ù³ñÙÝáÛ. Ðá·áõ ¨ Ù³ñÙÝÇ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë: ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

34 35
 ĺ ĺ

ä³Ñ³å³Ý ³Ù»Ý³ÛÝÇ øñÇëïáë, ´áÉáñÇ å³Ñ³å³Ý øñÇëïáë.

²ç øá Ñáí³ÝÇ ÉÇóÇ Ç í»ñ³Û ÇÙ
Æ ïáõ¿ »õ Ç ·Çß»ñÇ.
Æ ÝëïÇÉ Ç ï³Ý,
Æ ·Ý³É Ç ×³Ý³å³ñÑ,
Æ ÝÝç»É »õ Ç Û³éÝ»É,
¼Ç ÙÇ »ñµ¿ù ë³ë³Ý»ó³Ûó.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
ÂáÕ øá ²çÁ Ñáí³ÝÇ ÉÇÝÇ ÇÝÓ íñ³.
¶Çß»ñ ¨ ó»ñ»Ï,
î³ÝÁ Ýëï»ÉÇë,
Ö³Ù÷³ ·Ý³ÉÇë,
øÝ³Í Ã» ³ñÃáõÝ,
àñå»ë½Ç »ñµ»ù ãë³ë³Ýí»Ù.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

36 37
 ļ
²ëïáõ³Í ÇÙ, áñ µ³Ý³ë ½Ó»éÝ ùá
ºõ ÉÝáõë ½³Ù»Ý³ÛÝ ³ñ³ñ³Íë
àÕáñÙáõû³Ùµ øáí,
ø»½ Û³ÝÓÝ ³éݻ٠½³ÝÓÝ ÇÙ.
¸áõ Ñá·³ »õ å³ïñ³ëﻳ
¼å¿ïë Ñá·õáÛ »õ Ù³ñÙÝáÛ ÇÙáÛ
Ú³ÛëÙÑ»ï¿ ÙÇÝã»õ Û³õÇﻳÝ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
38
ļ
²ëïí³Í ÇÙ, áñ µ³óáõÙ »ë Ó»éù¹
ºí ÉóÝáõÙ µáÉáñ ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
øá áÕáñÙáõÃÛ³Ùµ,
ø»°½ »Ù íëï³ÑáõÙ ³ÝÓÝ ÇÙ,
¸áõ Ñá·³° ¨ å³ïñ³ëïÇ°ñ
Ðá·áõë ¨ Ù³ñÙÝÇë ϳñÇùÝ»ñÁ,
²ÛëáõÑ»ï¨ ÙÇÝ㨠ѳíÇïÛ³Ý.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
39
 ľ ľ

¸³ñÓáõóÇã ÙáÉáñ»Éáó, ØáÉáñí³ÍÝ»ñÇÝ ¹áõ ¹³ñÓÇ µ»ñáÕ,

¸³ñÓá ½Çë ¸³ñÓñá°õ ÇÝÓ
Æ ã³ñ ëáíáñáõû³Ýó ÇÙáó ÆÙ ã³ñ ëáíáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó
Æ µ³ñÇ ëáíáñáõÃÇõÝ. ´³ñÇ ëáíáñáõÃÛ³Ý,
ºõ µ»õ»é³ Ç Ñá·Ç ÆÙ Ñá·áõÙ µ¨»éÇñ
ÆÙ ½ëáëϳÉÇ ûñ Ù³ÑáõÝ, êáëϳÉÇ ûñÁ Ù³Ñí³Ý,
ºõ ½»ñÏÇõÕ ·»Ñ»ÝáÛÝ, ºñÏÛáõÕÁ ·»Ñ»ÝÇ
ºõ ½ë¿ñ ³ñù³Ûáõû³ÝÝ ºí ë»ñÁ ³ñù³ÛáõÃÛ³Ý,
¼Ç ½Õç³ó³Ûó Ç Ù»Õ³ó àñå»ë½Ç ½Õç³Ù Ù»Õù»ñë
ºõ ·áñÍ»óÇó ½³ñ¹³ñáõÃÇõÝ. ºí ·áñͻ٠³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë: ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

40 41
 ÄÀ
²ÕµÇõñ ³ÝÙ³Ñáõû³Ý,
²Õµ»ñ³óá Ç ëñï¿ ÇÙÙ¿
¼³ñï³ëáõë ³å³ß˳ñáõû³Ý`
àñå¿ë åáéÝÏÇÝ.
¼Ç Éáõ³óÇó ½Ù»Õë ³ÝÓÇÝ ÇÙáÛ
Ú³é³ç ù³Ý
¼»É³Ý»ÉÝ ÇÙ Û³ß˳ñÑ¿ë.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
42
ÄÀ
²ÕµÛáõñ ³ÝÙ³ÑáõÃÛ³Ý,
´Ë»óñá°õ ½ÕçÙ³Ý ³ñóáõÝùÝ»ñÝ
ÆÙ ëñïÇó,
ÆÝãå»ë åáéÝÇÏÇó,
àñå»ë½Ç Éí³Ù Ù»Õù»ñÝ ÇÙ ³ÝÓÇ
ܳËù³Ý Ñ»é³Ý³ÉÝ ÇÙ
²Ûë ³ß˳ñÑÇó.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
43
 ÄÂ ÄÂ

ä³ñ·»õÇã áÕáñÙáõû³Ý, ä³ñ·¨Çã áÕáñÙáõÃÛ³Ý,

ä³ñ·»õ»³ ÇÝÓ
ä³ñ·¨Ç°ñ ÇÝÓ
àõÕÕ³÷³é ѳõ³ïáí
àõÕÕ³÷³é ѳí³ïáí
ºõ µ³ñÇ ·áñÍáí,
ºí µ³ñÇ ·áñÍáí,
ºõ ëáõñµ Ù³ñÙÝáÛ
ºí øá ëáõñµ سñÙÝÇ
ºõ ³ñ»³Ý ùá ѳÕáñ¹áõû³Ùµ
ºí ²ñÛ³Ý Ñ³Õáñ¹áõÃÛ³Ùµ
¶³É ³é ø»½.
¶³É ¹»åÇ ø»½.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

44 45
 Æ Æ
´³ñ»ñ³ñ î¿ñ,
Ðñ»ßï³ÏÇ µ³ñõáÛ
Ú³ÝÓÝ ³ñ³ëó»ë ½Çë`
ø³Õóñáõû³Ùµ ³õ³Ý¹»É ½Ñá·Ç ÇÙ.
ºõ ³ÝËéáí ³Ýóáõó³Ý»É
Àݹ ã³ñáõÃÇõÝ ³ÛëáóÝ,
àñù »Ý Ç Ý»ñùáÛ »ñÏÝÇó.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
46
´³ñ»ñ³ñ î»ñ,
ÆÝÓ µ³ñÇ Ññ»ßï³ÏÇÝ Ñ³ÝÓÝÇñ,
àñ Ñá·Çë
ø³ÕóñáõÃÛ³Ùµ ³í³Ý¹»Ù,
ºí ³ÝËéáí ³ÝóÝ»Ù
¸¨»ñÇ ã³ñáõÃÛáõÝÇó,
àñáÝù ·ïÝíáõÙ »Ý »ñÏÝùÇ Ý»ñùá.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
47
 Ʋ
ÈáÛë ×ßÙ³ñÇï øñÇëïáë,
²ñųݳõáñ»³ ½Ñá·Ç ÇÙ
àõñ³Ëáõû³Ùµ ï»ë³Ý»É
¼ÉáÛë ÷³é³ó øáó
Æ ÏáãÙ³Ý ³õáõñÝ
ºõ ѳݷã»É Ûáõëáí
´³ñ»³ó Ûûûõ³Ýë ³ñ¹³ñáó
ØÇÝã»õ Ûûñ Ù»ÍÇ ·³Éëï»³Ý øá.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
48
Ʋ
ÈáõÛë ×ßÙ³ñÇï` øñÇëïá°ë,
²ñųݳóñáõ Ñá·Çë
²ÛÝ Ï³ÝãÇ ûñÁ
àõñ³ËáõÃÛ³Ùµ ï»ëÝ»É
ö³éùÁ øá ÉáõÛëÇ
ºí ³ñ¹³ñÝ»ñÇ ûè³ÝÇ Ù»ç
гݷã»É µ³ñ»ÑáõÛë,
ØÇÝ㨠øá ·³ÉëïÛ³Ý Ù»Í ûñÁ.
ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:
4- ê. Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉÇ 49
 Æ´ Æ´

¸³ï³õáñ ³ñ¹³ñ, ²ñ¹³ñ ¹³ï³íáñ,

Úáñų٠·³ë ÷³éûù Ðûñ ¹³ï»É ºñµ Ðáñ ÷³éùáí ·³ë ¹³ï»Éáõ
¼Ï»Ý¹³ÝÇë »õ ½Ù»é»³Éë` àÕç»ñÇÝ ¨ Ù»é³ÍÝ»ñÇÝ.
ØÇ Ùï³Ý»ñ Ç ¹³ï³ëï³Ý ¸³ïÇ ÙÇ° ÙïÇñ
Àݹ ͳé³ÛÇ ùáõÙ, øá ͳé³ÛÇ Ñ»ï,
²ÛÉ ÷ñÏ»³ ½Çë ²ÛÉ ÷ñÏÇñ ÇÝÓ
Æ Û³õÇï»Ý³Ï³Ý ÑñáÛÝ Ð³íÇï»Ý³Ï³Ý ÑñÇó
ºõ Éë»ÉÇ ³ñ³ ÇÝÓ ºí Éë»ÉÇ ³ñ³ ÇÝÓ
¼»ñ³Ý³õ¿ï ÏáãáõÙÝ ³ñ¹³ñáó` ²ñ¹³ñÝ»ñÇ Ï³ÝãÝ »ñ³Ý³í»ï
Ú»ñÏÝÇó ³ñù³ÛáõÃÇõݹ. ¸»åÇ ³ñù³ÛáõÃ۳ݹ »ñÏݳÛÇÝ.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë: ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

50 51
 ƶ ƶ

²Ù»ÝáÕáñÙ î¿ñ, ²Ù»Ý³áÕáñÙ î»ñ,

àÕáñÙ»³ àÕáñÙÇ°ñ µáÉáñ
²Ù»Ý³ÛÝ Ñ³õ³ï³ó»Éáó Ç ø»½` ø»½ ѳí³ï³óáÕÝ»ñÇÝ,
ÆÙáó »õ ûï³ñ³ó, Ø»ñáÝó ¨ ûï³ñÝ»ñÇÝ,
̳ÝûÃÇó »õ ³ÝͳÝûÃÇó, ̳ÝáÃÝ»ñÇÝ ¨ ³ÝͳÝáÃÝ»ñÇÝ,
λݹ³Ý»³ó »õ Ù»é»Éáó. àÕç»ñÇÝ ¨ Ù»é³ÍÝ»ñÇÝ,
ÞÝáñÑ»³ »õ Ãßݳٻ³ó ÇÙáó ÂáÕáõÃÛáõÝ ßÝáñÑÇ°ñ
ºõ ³ï»É»³ó ½ÃáÕáõÃÇõÝ, ÂßݳÙÇÝ»ñÇë ¨ ³ïáÕÝ»ñÇë
àñ ³é Çë Û³Ýó³Ý³óÝ. ÆÙ ¹»Ù ·áñͳÍ
ºõ ¹³ñÓá ½Ýáë³ Ð³Ýó³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ
Æ ã³ñ»³óÝ, ºí Ýñ³Ýó
¼áñ áõÝÇÝ í³ëÝ ÇÙ, ºï ¹³ñÓñáõ ã³ñáõÃÛáõÝÇó,
¼Ç áÕáñÙáõû³Ý øáõÙ àñ áõÝ»Ý ÇÙ ¹»Ù,
²ñųÝÇ »ÕÇóÇÝ. àñ ³ñÅ³Ý³Ý³Ý øá áÕáñÙáõÃÛ³Ý.
ºõ áÕáñÙ»³ øá ³ñ³ñ³Íáó ºí áÕáñÙÇ°ñ øá ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ
ºõ ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë: ºí ÇÝÓ` µ³½Ù³Ù»ÕÇë:

52 53
 Ƹ
ö³é³õáñ»³É î¿ñ,
ÀÝÏ³É ½³Õ³ã³Ýë ͳé³ÛÇ øá
ºõ ϳï³ñ»³ Ç µ³ñÇ
¼Ëݹñáõ³Íë ÇÙ
´³ñ»Ëûëáõû³Ùµ
êñµáõÑõáÛ ²ëïáõ³Í³ÍÝÇÝ
ºõ ÚáíѳÝÝáõ ØÏñïãÇÝ,
ºõ ëñµáÛÝ
êï»÷³ÝÝáëÇ Ü³Ë³íϳÛÇÝ,
ºõ ëñµáÛÝ
¶ñÇ·áñÇ Ù»ñáÛ Èáõë³õáñãÇÝ,
ºõ ëñµáó ³é³ù»Éáó, Ù³ñ·³ñ¿Çó,
ì³ñ¹³å»ï³ó, Ù³ñïÇñáë³ó,
гÛñ³å»ï³ó, ׷ݳõáñ³ó,
Îáõë³Ý³ó »õ ³Ù»Ý³ÛÝ ëñµáó øáó,
ºñÏݳõáñ³ó »õ »ñÏñ³õáñ³ó,
ºõ ù»½ ÷³éù »õ »ñÏñå³·áõÃÇõÝ
²Ýµ³Å³Ý»ÉÇ êáõñµ ºññáñ¹áõû³Ý¹,
Ú³õÇﻳÝë Û³õÇï»ÝÇó, ³Ù¿Ý:
54
Ƹ
ö³é³íáñÛ³É î»ñ,
ÀݹáõÝÇ°ñ ͳé³Ûǹ ³Õ³ã³ÝùÝ»ñÁ
ºí Ç µ³ñÇÝ Ï³ï³ñÇñ
ÆÙ Ëݹñ³ÝùÝ»ñÁ
´³ñ»ËáëáõÃÛ³Ùµ
êñµáõÑÇ ²ëïí³Í³ÍÝÇ
ºí ÐáíѳÝÝ»ë ØÏñïãÇ,
ºí êáõñµ
êï»÷³Ýáë ܳ˳íϳÛÇ,
ºí Ù»ñ ëáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³íáñãÇ,
ºí ëáõñµ ³é³ùÛ³ÉÝ»ñÇ,
سñ·³ñ»Ý»ñÇ,
ì³ñ¹³å»ïÝ»ñÇ, Ù³ñïÇñáëÝ»ñÇ,
гÛñ³å»ïÝ»ñÇ, ׷ݳíáñÝ»ñÇ,
ÎáõÛë»ñÇ ¨ øá µáÉáñ
ºñÏݳÛÇÝ ¨ »ñÏñ³ÛÇÝ ëñµ»ñÇ,
ºí ø»°½ ÷³¯éù ¨ »ñÏñå³·áõÃÛáõÝ,
²Ýµ³Å³Ý»ÉÇ êáõñµ ºññáñ¹áõÃ۳ݹ,
гíÇïÛ³Ýë ѳíÇï»ÝÇó, ³Ù»Ý:
55
 ¶ñùÇ Ó¨³íáñáõÙÁ`
²ëáÕ ÇÏ »åÇëÏáåáëÇ,
Ô¨áݹ ù³Ñ³Ý³ÛÇ