Professional Documents
Culture Documents
Kurora Gjelber NR 193
Kurora Gjelber NR 193
193
(VITI XXIII i BOTIMIT)
ardhmen e brezave
të nxjerrë në qarkullim librin për Bimët
Mjekësore, i përditësuar me të dhënat
më të reja të përdorimit të tyre.
Q
ë nga viti 1998 e ne vijim, drusore që merret nga pyjet të jetë
me 27 Janar është më pakët ose barabar me rritjen e HISTORI TË FSHEHURA NATYRORE
kremtuar “Dita e Shër- tyre. Pra, është një problem që jo BIMËT MJEKËSORE
bimit Pyjor Shqiptar”. vetëm strukturat e Shërbimit Pyjor,
Vetitë sekrete të 150 bimëve mjekåsore
Është pikërisht data Janar, por të gjithë ata që e kanë veprim-
1923, kur dekretohet ligji i parë tarinë të lidhur me pyjet, lypset të Ky libër tregon për 150 bimët më të shquara që përdoren në epokë
shqiptar “Për pyjet dhe kullosat”. shqetësohen dhe të marrin masa për vetitë e tyre: kuzhinë, mjekësi, kozmetikë, artizanale, magjike,
Me urdhër të Ministrit të Buj- që kjo baraspeshë të arrihet sa më ose si bimë shoqëruese natyrore. Shpesh, barërat më të përdorura
qësisë dhe Ushqimit, në vitin parë. Vëllimi i pyjeve ka rënie për gatim dhe ilaç ishin ato që nderohen më shumë për fuqitë e tyre
1997, me propozim ë Drejtorit të shqetësuese (vetëm gjatë 2006- të mbinatyrshme. Rozmarina, për shembull, u dogj si temjan, për të
Përgjithshëm të Pyjeve, 27 Janari 2017 ka rënë me 32 %), duke pastruar një dhomë, veçanërisht një dhomë me të sëmurë. Ishte
shpallet “Dita e Shërbimit Pyjor rezultuar aktualisht me një vëllim varur mbi derë për të mos lejuar hajdutë të hynin në shtëpi; të
Shqiptar” dhe, për herë të parë u Më shume së një festë është të fondit pyjor prej rreth 55 milionë veshur për të ndihmuar kujtesën dhe ruajtjen e rinisë; të lidhur në
kremtua 75 vjetori i këtij Shërbimi synuar që në këtë ditë shoqëria m3. Një ndër problematikat krye- krahun e djathtë për të kuruar depresionin; madje është rritur për të
me 27 Janar 1998. shqiptare të jetë më e sensibilizuar sore që haset është Shfrytëzimi i tërhequr kukudhët e dobishëm në kopsht.
Në këtë Ditë janë zhvilluar ve- për pyjet, për mbrojtjen dhe paqëndrueshëm, duke marrë prej Në fillim, barishtet e përdorura si ushqim mblidheshin nga gjendja e
primtari të ndryshme: Mbledhje mbarështimin e tyre. Në këtë Ditë pyjeve më shumë nga ç’mund të tyre e egër, dhe gjuetarët mbledhës shpesh zhvillonin mënyrat e
solemne, ekspozita fotografike, është rasti të shprehim mirënjohje prodhohet prej tyre. ritualit të përgatitjes së tyre. Me kalimin e kohës barërat u kultivuan
filma dokumentarë tematikë, dhe falënderime për të gjitha ata Tashmë, kur pyjet janë në pro- dhe u përdorën ne ferma si lehtësi për të pasur bimë brenda
mbjellje simbolike drurësh pyjorë, pylltarë e drejtues të Shërbimit nësi të bashkive, janë ato që duhet mundësive të kuzhinës qe çoi nga ana e saj në kopshtin e barishteve.
botim fletëpalosje e postera, ve- Pyjor në vite, që kanë lënë gjurmë të planifikojnë e realizojnë inve- Bimët u bënë një pjesë e jetës së përditshme, dhe në 1699 shkrimtari
primtari të shërbimit pyjor në ko- në pylltarinë shqiptare me “veprat stime në pyje. Ndalimi i prerjeve dhe kopshtari anglez John Evelyn (1620-1706) botoi Acetaria: A
muna e bashki, veprimtari me stu- e gjelbra” të tyre: pyllëzime, abuzive, ndëshkimi i dëmtuesve Discourse of Sallets, e cila renditi shtatëdhjetë e tre barishteve.
dentë të Fakultetit te Shkencave përmirësime, ripërtëritje natyrore, (që akoma nuk po bëhet që nga Bimët u përdorën si aromatizues, konservues, parandalues të
Pyjore, me nxënës të Shkollës së sistemime malore, etj. vitet ‘90) dhe investimet në pyllë- helmimit nga ushqimi, madje dhe për të maskuar shijet e përbërësve
Mesme Teknike të Pyjeve në Shk- Ndonëse janë ndërmarrë hapa zime e mbrojtjen e tokës, duhen të vjetër dhe të ndenjur. Në Perëndim, shumë shtëpi vareshin nga
odër, dekorime specialistësh, etj.). të rëndësishëm dhe reforma të konsideruar si përparësi për çdo kopshtet e tyre të perimeve deri në mesin e shekullit XX.
Pra, tashmë është krijuar një thella, përsëri nuk është arritur në njësi të qeverisjes vendore.
traditë, pasi po afrohet një çerek një nivel të pëlqyeshëm të zhvillimit
shekulli, që e përkujtojmë këtë Ditë,
të quajtur edhe si Ditë e Pylltarëve.
të pyjeve, aq më pak të arritjes së
baraspeshës, ku sasia e lëndës
Vijon në fq. 3 NJOFTIM I REDAKSISË
Këshilli Botues dhe Redaksia e “Kurorës së Gjelbër”
Urojnë Botuesin e saj, ing. Zef IMERAJ, me rastin e
Për vazhdimin e botimit të gazetës
ditëlindjes. Për këtë na njoftuan inxhinierët Biba, Frani, “Kurora e Gjelbër”
Gjergji, Iliri dhe Dashi, të cilët, duke zbatuar edhe
rregullat e mbrojtjes nga Covidi, u mblodhën fare pak Mbas më se 20 vjetësh, në Redaksinë e gazetës “Kurora e
dhe “i kujtuan” e i uruan ing. Imerajt se tashmë ka hyrë Gjelbër” vjen njoftimi për ndërprerjen e financimit të botimit nga
në pranverën e moshës së tretë. Projekti i Shërbimeve Mjedisore. Pa dyshim ky njoftim është
Me këtë rast, edhe në emër të lexuesve, i urojmë ing. Zefit shumë trishtues për Redaksinë e Gazetës por edhe për lexuesin.
shëndet e jetë të gjatë Familjarisht, me bashkëshorten, Kjo na detyron t’i drejtohemi lexuesit dhe gjithë opinionit.
vajzën, djalin, mbesat dhe nipat. Në vendin tonë mbarështohen mbi 2 milionë ha pyje, kullota dhe
BMTE. Për 30 vjet ushtrojnë aktivitet ekonomik mbi 2000 subjekte
private, ku shumica përfiton nga shfrytëzimi i këtyre resurseve
Përpjekje për të përmirësuar Shërbimet e publike. Me përjashtime të rralla, asnjë prej tyre nuk bëjnë rikthimin
e qirasë, “rentës”, së këtij përdorimi, e cila kryesisht duhet të
Ekosistemit DJANA BEJKO, Fondi Shqiptar i Zhvillimit Fq. 2
riinvestohet për rritjen dhe zhvillimin e këtyre resurseve dhe një
pjesë investohet në advokim dhe media. Prandaj, u drejtohemi
Nga ABDULLA DIKU kompanive që shfrytëzojnë një nga resurset e rëndësishme të
Mali me Gropa (Tiranë) Fq. 4
vendit tonë, atë të grumbullimit, manipulimit dhe tregtimit të bimëve
mjekësore, eterovajore e tanifere, që rriten në mënyrë spontane.
Në këtë aktivitet ekonomik punojnë mbi 40 subjekte, që për 30
Magjia e pyllit të Butrintit Inxh. KRISTO KAURI
Fq. 5
vjet kanë shfrytëzuar këtë pasuri pothuaj pa bërë asnjë investim
dhe janë bërë lider ekonomikë ... Ju bëjmë me dije se pamflete,
gazeta, të tilla kalojnë dorë më dorë nga brezi në brez, dhe
përcjellin me saktësi situatën e këtyre ekosistemeve.
Drurët vdesin në këmbë Tregim nga Resmi OSMANI
Fq. 6
Në këtë vështrim, ju drejtohemi juve, që të merrni iniciativën për
të ndihmuar gazetën “Kurora e Gjelbër”, që të vazhdojë të
botohet.
Rëndësia ekonomike dhe kultivimi i arrës Fq. 7
Respekt për ju që do ta lexoni këtë njoftim
2
DJANA BEJKO, Ekspert Shkencor
Fondi Shqiptar i Zhvillimit Përpjekje për të përmirësuar
Shërbimet e Ekosistemit
të ekosistemit, janë në diskutim, sepse ekosistemet na- Metoda e mbledhjes së të dhënave u mbështet në
tyrore prodhojnë marrëdhënie socio-ekonomike, pasi formën standarde të NATURA 2000. Meqë biodiver-
prodhojnë flukse përfitimesh. siteti nuk është i kufizuar në speciet dhe habitatet e
Presionet njerëzore e natyrore kanë dëmtuar shëndetin mbrojtura, mbledhja e të dhënave u krye përmes një
e ekosistemit Liqeni i Shkodrës – Lumi Buna, duke ulur analize të të dhënave të mbledhura nga AdZM (admi-
aftësinë e tij për të ofruar shërbime themelore për ku- nistrate e Zonës së Mbrojtur), duke konsideruar listat e
shtet e jetesës së njerëzve në zonë. Për këtë arsye, kontrollit të specieve, literaturën shkencore, vëzhgimet
mirëmbajtja dhe përmirësimi i menaxhimit të ekosiste-
mit mund të rivendosë funksionimin e tij dhe, nga ana
tjetër, të integrojë ekosistemet në planet e zhvillimit lo-
kal. Ruajtja e ekosistemit Liqeni i Shkodrës – Lumi Bu-
M
enaxhimi i Zonave të Mbrojtura dhe ruajtja e
natyrës, promovohet, adresohet, nxitet dhe na kërkon një qasje gjithëpërfshirëse dhe efektive. Kjo
përmirësohet përmes kuadrit ligjor, duke the- mund të arrihet duke bashkuar përpjekjet në nivelin lo-
ksuar se Shqipëria tashmë ka transpozuar rreth 85 % të kal, i cili kërkon përfshirjen e menaxherëve të zonave të
direktiva të BE-së për mbrojtjen e Natyrës. Me gjithë mbrojtura, institucioneve publike, shoqërisë civile, insti-
përpjekjet nga ekspertët, organizmat, institucionet, do- tucioneve akademike, operatorëve ekonomikë.
natorët dhe palët e interesit, mbrojtja e natyrës dhe me- Përpjekjet për të përmirësuar shërbimet e ekosistemit
naxhimi i zonave të mbrojtura kërkon kapacitete përgje- shkojnë edhe më tej, duke përfshirë edhe nivelin në
gjëse ndaj sfidave me të cilat përballet mjedisi në përgji- terrenin ndërkombëtar, pasi ekosistemet janë të ndërli-
thësi dhe ekosistemet ujore në veçanti. dhura ekologjikisht dhe të kërcënuara nga presionet e
Ekosistemi Liqeni i Shkodrës - Lumi Buna njihet në ni- gjeneruara në një nivel të tillë. Ndaj, këto përpjekje janë personale në terren, hartën e habitateve, hartat historike,
vel ndërkombëtar si zonë e rëndësisë së veçantë për di- demonstruar përmes programit IMPRECO, i cili do të speciet autoktone dhe invazive, si dhe analizën e gjend-
versitetin biologjik që mbart, vlerat e ujërave të fres- krijojë një rrjet transnacional të përbërë nga zonat e jes në terren. Hartëzimi dhe inventari i specieve, habita-
këta, peizazhin, habitatet dhe shërbimet që ofrojnë për mbrojtura dhe palët e interesuara lokale, duke i mbësh- teve dhe ekosistemeve, iu referua direktivave të Natyra
komunitetet lokale e kombëtare. Ekosistemi ofron shër- tetur ato me një strategji të përbashkët për menaxhimin 2000 (Direktiva e Shpendëve 2009/147 / KE dhe Dire-
bim për popullsinë, duke i furnizuar me ushqim, lëndë dhe konservimin e ekosistemeve, së bashku me një sërë ktiva e Habitateve 92/43 / KEE). Inventari i specieve te
të para, ujë të freskët, resurse gjenetike dhe bimë mje- mekanizmash qeverisëse inovative. Liqeni i Shkodrës dhe Delta e Bunës janë bazuar në
kësore. Në të njëjtën kohë, Liqeni i Shkodrës dhe Lumi Një ndër aksionet e ndërmarra në kuadër të hartimit të Rrjetin Emerald.
Buna kanë funksion rregullues për rajonin e Shkodrës, strategjisë transnacionale, është edhe inventari dhe har- Qasja e programit IMPRECO shkon më tej sa i takon
rregullojnë procese të ndryshme ekologjike, që kontri- tëzimi i specieve, habitateve, ekosistemeve dhe shërbi- shërbimeve të ekosistemit, pasi klasifikimi i shërbimeve
buojnë në rregullimin e klimës dhe cilësisë së ajrit, de- meve të ekosistemit, i cili ofron bazën e të dhënave të i referohet Klasifikimit të Përbashkët Ndërkombëtar të
pozitimin e karbonit, kontrollin gjatë katastrofave naty- biodiversitetit, bazuar në inventarin e specieve, habita- Shërbimeve të Ekosistemit – CICES, që përshkruan be-
rore, pastrimin e ujërave të zeza, mbrojtjen nga erozioni teve, ekosistemeve dhe shërbimeve të ekosistemit. -nefitet e tyre sipas llojit. Të dhënat për ekosistemin Li-
dhe rruajtjen e pjellorisë së tokës. Ekosistemi Liqeni i qeni i Shkodrës - Lumi Buna janë hedhur në geo-data-
Shkodrës – Lumi Buna ka rëndësi vitale edhe në aspe- base, të zhvilluar në projektin AdriaWet 2000 sipas st-
ktin kulturor për njerëzit, pasi siguron rekreacionin, kë- andardeve NATURA 2000. Falë bazës së të dhënave,
naqësi shpirtërore dhe vlerat estetike të komunitetit. tashmë, të dhënat e ekosistemit mund të krahasohen
Ditët e sotme, shërbimet e ekosistemit (ESS) gjithnjë e dhe analizohen me zonat e mbrojtura në nivel transna-
më tepër gjejnë vendin e vet në iniciativa politike të ni- cional. Për më tepër, speciet e synuara mund të zgjidh-
velit global, rajonal e ndërshtetëror. E tillë ishte edhe en për të ngritur një program të përbashkët monitorimi
iniciativa IMPRECO, e cila kishte si objektiv kryesor sipas NATURA 2000. Speciet e synuara të ekosistemit
rritjen dhe mbrojtjen e shërbimeve të ekosistemit, trajti- Liqeni i Shkodës - Lumi Buna janë zgjedhur si tregues i
min e ndjeshmërisë së tyre mjedisore, për të forcuar nivelit të cilësisë së Ekosistemit midis specieve të kon-
potencialin e tyre në biodiversitet dhe ruajtjen e ekosis- trolluara për zbatimin e protokollit të monitorimit të bio-
temeve përmes rrjetëzimit transnacional. Sfida e ruajtjes diversitetit, qasje kjo që synon përmirësimin e shërbi-
së Ekosistemit (ES) dhe marrëdhëniet midis shërbimeve meve të Ekosistemit [ESS].
K
ëto ditë të ftohta dimri, dhe në tërësi të një Vazhdon ecjen nën drurët
klime të ftohtë politike, ekonomike, vizitova e mëdhenj të ilqes, prrallit,
disa herë pyllin e bukur të Parkut të Butrintit rrënjës, frashërit, që gjatë
për të gjetur pak ngrohtësi. Kur viziton këtë Park, nuk gjithë jetës së tyre kanë
të befasojnë vetëm monumentet e kulturës dhe ato të arritur trashësinë mbi 80
natyrës, por dhe pylli i virgjër, që qëndron në këmbë cm. Në trung, në degë e
prej qindra vjetësh. Të befason kjo larmi dhe harmoni në rrënjë, gjatë 200 viteve
mijëravjeçare, që gjatë shekujve nuk ka pasur shumë e kusur, në sajë të fotosin-
ndryshime. tezës, kanë fiksuar me mi-
Gjithë mjedisi paraqet interes, ofron shumë gjëra befasu- jëra tonë CO2. Që të reali-
ese për t’i eksploruar dhe nuk ngopesh sa herë që e vizi- zohet ky shërbim duhet të ekzistojë pylli, duhet të funk-
ton. Të duket sikur shkon për herë të parë, dhe gjithmo- sionojë kjo makinë gjigante natyrore, siç funksionon këtu.
në përballesh me gjëra të reja. Kur kalon pranë monu- Sa e rëndësishme është që pyllin ta lemë të qetë, ta rua-
menteve të kulturës, befasohesh dhe kërshëria zgjidhet jmë, ta lemë në mbretërinë e tij. Ai do t’i formojë vetë
shumë shpejt nga ciceroni apo nga tabelat dygjuhëshe që kushtet dhe do të japë shërbime të çmuara, pa qenë ne-
i shoqërojnë. Shpejt mëson se kur datohen, çfarë periu- voja të investojmë. Ja këtu, nuk është bërë asnjë inve-
dhe i përkasin, cilës perandorie, për çfarë shërbenin ..., stim, por lumturohesh e befasohesh që shikon një mje-
dhe përulesh me respekt e admirim për çdo qytetërim. dis plot jetë.
Krejt ndryshe ndodh kur viziton pyllin, këtë monument Poshtë këtyre të befason filizëria e pasur, e shumëlloj- Të befasojnë drurët dhe shkurret e gjalla në këmbë,
të gjallë natyror, një sipërfaqe prej rreth 17 ha, që rre- shme, me lartësi të ndryshme, që rriten nën kujdesin e sipas kateve. Të impresionojnë drurët e thatë, të
thon e hijezon monumentet kulturore dhe krejt mjedi- drurëve prindër. Këtu drita futet vetëm 3-5 %, se e pe- rrëzuarët, të kalburit, të befason lëgusha e trashë, ky
sin, nuk e ke këtë privilegj, dhe kërshëria, magjia dhe e ngon çatia e drurëve mëmë. Në këto kushte, realizojnë dyshek i madh natyror, plot jetë, ku në një grusht me
fshehta të shoqërojnë në çdo hap. Do të përballesh me procesin e fotosintezës, vetëm sa për të jetuar. Nuk har- këtë humus gjenden më shumë mikroorganizma, se sa
misteret e pyllit, me të fshehtat e tij dhe jetën mistike të xhojnë energji, forcë e rezerva ushqimore. Vetëm zhvill- njerëz mbi planet.
drurëve. imi i ngadalshëm, i qëndrueshëm, është e vetmja gara- Hasim drurë mbi 100 vjeçarë, që duken sikur kanë ka-
Duhet të komunikosh, dhe të rrish për shumë vite bash- nci, që një pjesë e tyre të shijojë pleqërinë e thellë 200 - luar rininë e parë, shikon rrudhat e lëvores së drurëve
kë me Natyrën, të dëgjosh të rrahurat e zemrës së saj, 300 vjeçare. 200 vjeçarë dhe, ne pylltarët jemi në gjendje të dallojmë
zërin dhe klithmat e saj ..., që ajo të fillojë gradualisht, Drurët funksionojnë tamam si njerëzit, kanë kujtesë, moshën,vuajtjet, apo lumturinë e tyre. Shikon drurë mbi
pa u nxituar, të të besojë dhe të tregojë të fshehtat e saj. shkëmbejnë informacion, ndjejnë dhimbje, digjen nga 300 vjeçarë, që u është reduktuar kurora, fuqitë e tyre
rrezatimi diellor, pësojnë paraliza nga ngricat, krijojnë si me kalimin e moshës janë zvogëluar dhe nuk janë në
njerëzit rrudha të thella në lëkurë. Edhe ata, si njerëzit, gjendje të furnizojnë degët e majat, që gjenden atje lart,
kanë kundërshtarët dhe armiqtë e tyre. Kur sulmohen, mbi 20 m.
lëshojnë aromat e tyre paralajmëruese, duke u dhënë Pak më tej, një dru tjetër qëndron ende në këmbë dhe
informacione dhe drurëve të tjerë, që të marrin masat e ka vetëm trungun e degët e trasha, pa asnjë degëzim, pa
duhura. jetë dhe do të qëndrojë kështu për shumë vite akoma.
Në pyll ka një kod të pashkruar, që përcakton misionin Poshtë tij, filizat, krijesat e tij, janë më të gjalla, më të
dhe detyrat e çdo individi. Kush nuk e zbaton e ka vë- rritura dhe të gatshme që me ardhjen e pranverës të
shtirë të jetojë. nisin garën për mbulimin e hapësirës që krijoi vdekja e
Duke ecur në shtigjet dhe rrugicat e këtij pylli, prezan-
prindit të tyre.
tohesh me madhështinë e tij, me forcën dhe vitalitetin e
Ato nuk nxitohen, akoma kanë nevojë për shërbimet e
tij. Shumëllojshmëria e habitateve të dafinës, prrallit, il-
nënës së tyre. Ajo i ka mësuar të mos nxitojnë, të jenë
qes, vidhit, rrënjës, frashërit, lofatës, bungës, qarrit,
të mençur, të rriten avash, duke forcuar qelizat e trun-
mretes, koçimares, të shoqërojnë kudo. Një pyll i den-
gut, rrënjët t’i fusin thellë dhe të grumbullojnë sa më
dur, plot jetë, drurë të pleksur dhe të përqafuar me njëri
shumë dritë, ujë e rezerva ushqimore.
- tjetrin, shumica me gjethe gjithmonë të blerta, disa me
Duke ecur, lumturohesh me këtë larmi drurësh, qeniesh,
gjethe të rrëzuara, duket sikur të thonë: “O njeri i mirë,
mikroorganizmash në një sipërfaqe kaq të vogël. Te kjo
kujdes, kjo është shtëpia jonë, këtej mos kalo, mos na
larmi qëndron sekreti dhe jeta mistike e drurëve, magjia
prish qetësinë; ky është universi ynë, që e krijuam me
e pyllit dhe ekosistemit, këtu qëndron vazhdimësia dhe
shumë mundim e sakrifica”. Pylltarët e vërtetë dhe nje- Të bien në sy disa drurë dinakë, që përdredhin trupin qëndrueshmëria e tij. Sa më shumë lloje të gjenden, aq
rëzit që e duan Natyrën, e njohin këtë gjuhë, e respek- dhe kurorën e tyre, që të arrijnë më shpejt në dritë. më vështirë përhapet dhe sundon një individ në kurriz të
tojnë këtë univers dhe, në majë të gishtave të këmbës, Bigëzojnë trungun dhe përpiqen të kalojnë gjitonin për tjetrit. Ai gjithmonë do të ndeshet më praninë dhe luftën
pa e shqetësuar e pa u penguar prej tij, vazhdojmë dhe të arritur në majë. U pëlqen, si shumë njerëzve, që të e kundërshtarit.
futemi në brendësi. jenë vetëm në majë. Ata nuk do të mbërrijnë kurrë në Natyra është e bukur, është mistike, është magjike, ësh-
Këtu çdo qenie e gjallë drunore dhe jo, ka gjetur mjedi- majë, se nuk do t’i rezistojnë forcës së erës dhe egërsisë të madhështore, por është dhe mësuese e ashpër. Kush
sin, qoshen që i takon. së saj, po do të thyhen. Vetëm drurët e drejtë, të lë- nuk tregohet i kujdesshëm dhe nuk përshtatet me mjedi-
Lufta e ashpër për ekzistencë ka detyruar prrallin, dafi- muar, elastikë, të qëndrueshëm, që nuk nxitojnë, do të sin, me ligjësitë dhe kodet e saj, kush nuk zbaton mësi-
nën, koçimaren, ullastrën ..., që të përballën me rrënjën, mbeten në lojën e jetës. met e saj, e ka vështirë t’i mbijetojë hakmarrjes së saj.
frashërin, vidhin, qarrin, ilqen ... dhe t’ia dalin me suk- Pak me tutje përballemi me një dru mëmë të rrëzuar e Këto ndjesi, këto emocione, këto mendime, meditime,
ses. Përballesh dhe me urthin, morenxën dhe shumë bi- të shtrirë për së gjati në tokë, pa jetë ... Ai qëndroi në përjetoj sa herë vizitoj e bashkëbisedoj me pyllin magjik
më kacavjerrëse, që duke u mbështetur të drurët e tjerë, këmbë mbi 300 vjet, duke ofruar shërbimet e tij të të Butrintit ...
duke ngulur mirë ventuzat për të thithur limfën, kanë çmuara, mjedisit, bashkësisë, krijesave … Por edhe tani
arritur deri në majë mbi 25 m lartësi. i vdekur, pjesërisht i kalbur, do të vazhdojë t’i japë
shërbime të çmuara ekosistemit për shumë vite akoma.
Në trungun dhe degët e tij, një jetë tjetër po aq e gjallë
dhe e larmishme ka filluar. Mijëra kërpudha, baktere,
mikroorganizma, insekte e kanë pushtuar dhe secili
specialist i mirëfilltë në punën e tij, po luftojnë që t’ia
rikthejnë tokës të përpunuar. Një pyll mund të funksio-
nojë pa derrin, kaprollin, ujkun, dhelprën ..., por është e
pamundur të jetojë pa këtë ushtri, pa këtë bashkëpunim,
pa këtë zinxhir ushqimor midis vdekjes dhe jetës. Kjo
ushtri është fillimi i zinxhirit ushqimor në këtë
ekosistem, ajo gjendet kudo, në çdo mjedis dhe dru të
pyllit, e gatshme për të sulmuar pikat e dobëta.
6
Tregim
nga Resmi OSMANI
- Kujtimit të kolegëve të mi që përjetuan dhimbjen e
Drurët vdesin në këmbë
shkatërrimit të veprës së jetës së tyre - menjëherë, për ndryshe ...! - atë e rryheshe në pluhur, pa do ta kisha hyrë Të ndiesh, se duke vendosur gurin tënd
mbyti kolla dhe se vazhdoi dot fjalinë. me shkelma e do t’i thyeja ca brinjë. në themelet e vendit që të ka rënë në
kohë të shkonte te miqtë kopshtarë; të Bosit i hipën xhindet dhe iu gërmush: Po kështu si je, i vajtur e i sosur, s’e pjesë, po ndihmon në ngritjen e
krasiste një pemë, të shartonte një fi- - Kush je ti, bre, që të paska harruar bëj dot. Tutem se më mbetesh në dorë ngrehinës së përparimit….
dan, të jepte një këshillë. Ata e prisnin. vdekja dhe guxon e na sillesh nëpër kë- e hallku do gaxhitet me mua që u tri- Kur ishte duke medituar, ashtu të ve-
E donin dhe i donte. mbë e na pengon të bëjmë punën tonë? mërova me një cofëtinë. Ke qëlluar me shur, e kaploi gjumi në divan.
- Këto pemë i kam mbëltuar me duart fat e iu gërmush: - Shporru, hiqmu sysh! i pari në shtëpi erdhi i biri, Bujari. Ai u
Tmerret nuk janë vetëm diçka fizike. e mia, i kam selitur, i kam parë si janë - Pastaj ju turr djalit që voziste buldo- trondit nga pamja e të atit, ai sikur ishte
E keqja për njeriun, vjen e beftë, tek rritur para syve të mi, i kam shumuar, zerin: - Po ti, more hutin, s’të paguaj të plakur përnjëherë. Vetullngrysur, i pa-
se prêt dhe nga se pret. Si i thonë: Tek këto janë mëmat e pemëve të pemish- bësh sehir, hajt, bëj punën tënde! rruar, i kruspullosur, me sy të trishtuar,
je e tek jam! Vjen dërrmuese, e pamë- teve të Shqipërisë, s’janë flori, por bu- Buldozeri hungëriu, mori vrull dhe pe- të përlotur, në fytyrë i pasqyrohej dhi-
shirshme, kaplon shpirt e trup, mbër- rojnë flori. U kam dhënë jetën time. Ba- mët rrënjëdala, të shkundulluara, degë- mbje, një dramë tragjike që luhej në
then me kthetra dhe çart mendjen, ka-
P
as ditëve të mugëta nga qielli i shkë me to jeni duke më vrarë edhe mua! dredhura, në grahmat e fundit, u shtrinë shpirtin e tij. Shihej që një hata e
mbuluar me re dhe erës së veriut fshon zemrën. Helmi i së keqes mpak Bosi u ngërdhesh. E kapi vrazhdë nga rrafsh përtokë me rrapëllimë. madhe e kishte pllakosur.
e ngricave, pranvera hukiti fry- ronit e rrëgjon shtatin, por pasqyrë e krahu dhe e hoqi mënjanë, që t’i hapte Nuri Bardhi vuri duart në kokë dhe pa - Baba, nuk je mirë?
mën e ngrohtë. E para e ndjeu Bajam- pamjes së saj është fytyra. Nuri Bardhi udhë buldozerit, gjithë duke u ngërdhe- parë se nga shkonte mori udhët, duke - Jam sëmurë, po më plas zemra, dhe
ja, që ndeu në ajër flamurin e bardhë të u plak për njëzet e katër orë. Pleqëria shur e tymosur, pa e hequr puron nga ngarendur i lemerisur. Fliste me vete, i ti e di psenë. Po mbaroj pak e nga pak
luleve, pastaj shih lulja-lulen dhe çelu: tinëzare, si për t’u hakmarrë që ai se goja, i tha duke nëpërdhëmbur fjalët: vinte të ulërinte, të vinte kujën si të ki- e po i lë lamtumirën kësaj bote që
kumbullat, kajsitë, qershitë, pjeshkat pranonte, si të kishte pritur atë çast, i - Kadal, plako se na mallëngjeve. Në shte shkalluar. Prapa e ndiqte thirrja e është çmendur. Pemëtores mëmë i ka-
dhe në fund mollët, që prisnin sigurinë rëndoi mbi supe, e shtypi me rëndesën s’e di, mësoje: Këtu jam në pronat e pemëve, që jepnin grahmën e fundit si në futur buldozerin. Të vësh kujën
e ditëve të ngrohta e plot dritë. e nëntëdhjetë viteve dhe e gërmuqi, ia mia, mos i kallëzo babës arat. Me pro- të sharruara nga plumbat. E njihte zërin është më e pakta. Si të ketë rënë fla-
Agronomi i moshuar Nuri Bardhi doli brazdoi fytyrën si një rrëpirë që e gë- nën time bëj si të ma dojë kokrra e e tyre, që vinte si shungullima e nën- ma! Po shkulin pemët, po presin ulli-
në ballkon, dielli i lëbyri sytë, ndërsa rryen uji i rrebesheve, vetullat e kërle- qejfit. Do t’i vithis këto kalbësira të dheut, ishte i veçantë, shumëzërësh, si njtë, shkatërruan vreshtat, po rrafsho-
mjegullnaja pezull e luleve, që lëkundej shura iu varën e vrenjtën, sytë i vunë gërbulura dhe do të ngre pallate, një një kor tragjik. Jehona e tyre mbushte jnë pyjet, si në ditën e kiametit. Këtë
nga puhiza, e ngazëlleu dhe ai ndjeu që hije, iu gulfuan thellë, iu turbulluan dhe lagje të re. Kam letra qeverie në xhep. ajrin dhe përzihej me erën, lutja e tyre i vend po e kthejnë në shkretëtirë. E si
zemra e plakur vrundulloi gjakun, shtoi zhgaprruan, mendimet iu hallakatën, - S’është e mundur, - tha Nuri Bardhi, këpuste shpirtin: “Nuri, na ndihmo, na mund të durojë njeriu kur i rrënojnë
pulsimet dhe i gjallëroi trupin. Kishte lotët i rigonin vetiu, humbi kthjelltësinë, - jam dëshmitar: Në vitin 1930 këto shpëto! Ne mbaruam, ti që na ke dhë- para syve punën e një jete të tërë? Po
ardhur koha e lulëzimit, koha e dashu- i dukej se po delte mendsh, kujtimet toka i bleu bashkia, i ka paguar pëllë- në jetën, si i lejon katilët të na e marrin sharrojmë degën mbi të cilën jemi ulur
risë, vetë natyra është dashuri; në çdo trazoheshin me pamjet e ditës, e buku- mbë për pëllëmbë me flori dhe ne këtu atë? Kaq pak na paske dashur? Si rri dhe me të do të vithisemi në humnerë.-
lule të plleshme ngjizet një frut. Lulet ra dhe e shëmtuara kapërtheheshin dhe ngritëm fidanishten e më pas këtë pe- e bën sehir? Atij po i çahej zemra nga Pastaj i rrëfeu për bisedën me bosin e
janë bukuri e pranverës, frutat shija e tolloviteshin në vegime mjegullore, gju- mishte! dhimbja, nga që s’ishte i zoti të bënte ndërtimeve, sesi ai e kishte fyer e
stinëve. Atë s’po e mbante vendi. Ho- mi u arratis, harroi ushqimin. Ishte e - Po të pyes edhe një herë: Kush je ti, asgjë. Ishte një plak koti e i padobish- poshtëruar.
dhi shallin e leshtë rreth qafës dhe u padurueshme ... hë? Kush je ti, që i del për zot asaj që ëm! Mbahej pas mureve, që të mos - E di, baba. Llumi ka dalë në krye!
vesh. Mori dhe çantën e veglave: sha- Pse e gjithë kjo? s’të takon? Hiqu me të mirë, o plak i binte përmbys. - Po ç’bën e rri, më ndihmo, bëj
rrën e dorës, gërshërën, briskun e sha- Si përditë, doli në ballkon për të pirë rrjedhur, tuhaf, mos mu sill nëpër këm- Këmbët e shpunë vetiu në shtëpi. Ishte gjësendi.
rtimit. Do të shkonte në pemishte të kafen. Kur hodhi sytë për t’i shëtitur bë si kali qorr o cofëtinë e pakallur, që vetëm. Djali dhe nusja kishin shkuar në - Ç’të bëj, të marr pushkën e të vras
fjalosej me pemët. mes qilimit të madhërishëm të luleve, je bërë si dordolec për të trembur so- punë, nipërit dhe mbesa në shkollë. I ndonjërin, se kjo ka mbetur!
Ato ishin si nuset e dasmës së pranve- vegoi një buldozer, që me hungërimë iu rrat, o harvallinë e së kaluarës komuni- dridhej trupi, zemra e shtrëngonte, Përgjigja e të birit s’i pëlqeu.
rës, secila me hijeshinë e vellos së saj ishte turrur pemëve. Eci me një frymë. ste, që je katandisur në gërmadhë, o shikimi i ishte mjegulluar. Piu një gotë - Jo, mor bir. Jeta e njeriut s’ka të
të veçantë të luleve dhe ai shkonte mes Kur mbërriti pa se nuk i kishin bërë sy- teveqel e pabukës! Ja se ç’je ti! - Pas- ujë dhe u ul në divan. çmuar. Janë njerëzit që i bëjnë pemët
tyre si dasmor. E dinte fshehtësinë e të: Buldozeri godiste pemët me noçkën taj ai nxori nga xhepi i brendshëm një “Kush je ti”? Kjo pyetje s’i shqitej nga dhe jo pemët njerëzit. Po ky vend, a
gjuhës së tyre, dhe ato e dinin të tijën. e hekurt; ato dridheshin, epoheshin, tufë letra dhe ja tundi para fytyrës: - mendja. Në të vërtetë, kush ishte ai? A ka qeveri, kryeministër, ministra, presi-
Njihte çdo njërën syresh, u kishte dhë- shtriheshin me rropamë. Rrënjët shku- Na, plasi sytë! e njihte veten, ashtu siç porosiste filo- dent? Si bëjnë sehir, si e lejojnë të
në jetën si t’i kishte fëmijë. Ato farëzat leshin bashkë me shuka dheu dhe der- zofi i urtë Sokrati: Njeri njih veten! ndodhë kjo mynxyrë. Dërgoju telegra-
e vogla, ku flinte jeta, i kishte mbjellë, gjeshin të pajeta. Por pemët kanë vde- Kjo pyetje, tashti në fund të jetës e me, letra,bëju telefonata në emër tim,
nga mugujt e tyre kishin lindur filizat e kje të fisme, vdesin në këmbë! Ky ish- donte një përgjigje. ata më njohin kush jam.
harlisur, që i gëzoheshin diellit dhe qie- te si dënim me vdekje pa paralajmë- Ai ishte një bujk, një kopshtar, që rrë- - Është e kotë. Ata e dinë, gjithçka po
llit. I kishte fisnikëruar me shartim, i ki- rim, masakër, si pushkatim. Fusha po mihte tokën. E dinte, e gjithë Bota je- ndodh para syve të tyre. Si furia e vër-
shte rritur në fidanishte, mbëltuar në mbushej me të vrarë! Prapa, vinin të tonte duke rrëmihur tokën, jeta mbahej shimit të ujërave që rrëmben gjithçka
pemishte, i kishte parë si kishin hedhur tjerë me motosharra, që i ndanin trun- gjallë nga pjelloria e saj. Në këtë pla- gjen përpara!.
shtat dhe e kishin gëzuar me frutat e gjet e degët e trasha në kondurë dhe i net, ai rrëmihte atë ngastër që i kishte - Ah, kjo moshë, që më ka zënë si guri
para,ngjyer me dritë dielli, ermirimin e stivonin për dru zjarri. rënë në pjesë. Njeriu ndjehet i lirë kur këmbët, pa dija unë se ç,bëja!
mistershëm të natyrës, shijen e veçantë Nuri Bardhi vuri duart në kokë, sokë- rrëmih, si në fillimin e një pune të re që - Si thonë në Korçë, ti mos vuaj gjithë
e të papërsëritshme, si dhuratat që i lliu si t’i kishte ikur mendja: “Ndaluni do t’i falë gëzim. I lumtur kur rrit atë që “dhembkat” e botës. Dreko me ne,
bën fëmija prindit. mor katilë, ç’jeni duke bërë”! mbjell dhe korr frytet e saj. Ai tok me merr ilaçet, pi një kamomil dhe një sy
- Mirëmëngjesi, o të bukurat e të mirat Zemërzeza vrundulliu e u shkundulleps, shokë të tjerë, u kishte dhënë jetë e gjumë do të bënte mirë.
e mia!- i përshëndeti gëzueshëm. theri e u shtrëngua sa i mori firomën, shpirt mijëra fidanëve të pemëve, ullinj- Megjithatë, ai nisi letra, telegrame, bëri
Ato, ia kthyen hareshëm, duke lëkun- eci duke u penguar nëpër gorga e plisa ve, hardhive, agrumeve, i kishte mbje- telefonata. Nga kabinetet i përgjigje-
dur nën puhizë kurorat e tyre, si vello dhe i doli përpara asaj harvalline kata- llë në kopshtin e jetës, në kodra dhe shin sekretaret e sjellshme, i thoshin se
nusërie ... Bletët që mblesëronin për të na, që kafshonte dhe shqyente tokën. fusha anë e kënd vendit. Ato ishin bërë po mbanin shënim, e falënderonin për
çuar farën e jetës në mitrën e çdo lule- Vozitësi, djalë i ri, me pamje fëminore pjesë e jetës së tij. Atë e lidhte dashu- shqetësimin e tij dhe se do t’ia bënin të
je, për të ngjizur frutin dhe për të mble- e të pafajshme, kur e pa që plaku nuk Nuri Bardhi mbeti pa fjalë. Si guxonte ria me të gjithë tokën dhe me të gjitha njohura zotërinjve ministra dhe shkël-
dhur mjaltin, e përshëndetën me zhu- po zbythej, e ndali gërmadhën që ai, që në këtë moshë, mbi fisnikërinë e pemët e tokës … Madhështia e punës qesisë së tij presidentit!
zhimën e flatrimit të krahëve. I donte bubutinte dhe zbriti. thinjave t’i derdhte blozën e ndyrësisë së tij, ishte jo vetëm tek dashuria për Trokiste në dyer të mbyllura. Paçka se
bletët, ishin miket e tij. - Jeni në vete, mos keni lojtur mendsh, së tij shpirtkatrane, t’i fliste ashtu har- tokën dhe bimët, por te ndjenja e për- i sëmurë edhe pse i biri e kishte poro-
I ra mësipërmes pemëtores. Pemët kush u tha ta bëni këtë? E dini që jeni butërisht e ta pështynte me ato fjalë gjegjësisë, përgjegjësisë për veten dhe situr që të mos dilte nga shtëpia, Nuri
ishin të vendosura në rende simetrike, duke bërë një krim? Kjo është si duhmëqelbura si të nxjerra nga gjirizi! për njerëzit që kishte pasur nën varësi. Bardhin se mbante vendi. Ai nuk mund
të baraslarguara ... E njihte çdo njërën njerivrasja, në mos më keq! Ç’t’i thoshte, si t’i përgjigjej, ai njeri Ai mbante në duart e veta dhimbjen të mos shkonte për tu ndenjur mbi k-
prej tyre. Shumë syresh ishin të ardhu- Djali, edhe pse ai i moçmi fliste me (nëse mund ta quaje njeri) s’kishte as apo gëzimin e tyre. Përgjegjësinë për rye të vdekurave të tij, si në vëngjillën
ra nga larg. Kishin emra të bukur, më hakërrim e i tundte grushtin e vogël frikë as turp. Nga ç’zgëq fëlliqësie ki- atë që mbillet e rritet, midis njerëzve, e natës së fundit. Toka ishte shëmtuar,
së shumti femërorë: Elberta, Luiza, para fytyre, i buzëqeshi pafajësisht. shte dalë? Ç’bark nëne e kishte pjellë? ku ai duhet të jetë i pranishëm e pjesë- thika e buldozerit kishte hapur ca
Roza, Karmen, Aurora,Ylli i Mbretit - Gjysh, unë bëj punën që më kanë - Meqë dashke ta dish, Jam agronom marrës. Përgjegjësinë, qoftë edhe të gropa si plagë të shqyera nga ku dukej
… Ato ishin fryt i dashurisë së origjina- urdhëruar. Mos më pengo, punoj për Nuri Bardhi. Tërë jetën kam mbjellë vogël për fatin e njerëzve, në masën që se do plaste gjaku. Rrënjët e shkulura
torëve të tyre pasionantë, por edhe të nxjerrë bukën e gojës. pemëtore, vreshta, ullishte e agrumi- kjo ishte varur nga puna e tij. Ai kishte të pemëve ngjanin si eshtra skeletesh të
gjetje të rastit, etërit e tyre kishin zgje- - Kush të ka urdhëruar? shte. Besoj që edhe ti të jesh ushqyer qenë shpirtmadh, bujar, zemërgjerë, zhvarrosur. Mori një plis dhe e thërr-
dhur për t’i quajtur me emra tingëllues, - Ja tek erdhi. Fol me të. Ai është bosi. prej tyre. Ndërpreje këtë shkatërrim! një shok i dashur e i mirë … E në rast moi, e nuhati, kishte erëmirimin e plle-
të bukur e poetikë, si fëmijë të sapolin- Personi që djali e quajti Bos, s’duhet Këto pemë ke për t’i shkulur vetëm po se kjo shkallë virtytesh, kjo formë shmërisë së pashtershme, si e bukës së
dur e pas urimit “Paçi fat”, ato kishin t’i kishte kapërcyer të tridhjetat. shkele mbi trupin tim! aktiviteti,i sigurojnë njeriut plotësinë ardhur. Në të do të nguleshin themelet
kapërcyer dete e oqeane, duke ngarë Shtatmesatar, trupngjeshur, veshur me Bosi e pështyu tej bishtin e puros. U shpirtërore, bëjnë që ai të jetë një njeri e ftohta të betonta që do ta shterpëzo-
në udhët e botës, dhe kishin valëvitur pallto lëkure, i parruar, me beretë blu duk që e kishte kapur tërbimi vërtet. i madh e fisnik, të cilin as ai vetë nuk e nin. Në fund të ngastrës, mbanë udhe,
në hapësirë, anë e kënd, flamurin e tyre dhe syze të errëta, përcillte në buzë një Ky plak po ja bënte borxh. dinte se ishte. Atëherë kjo shkallë vle- ishin të pa shkulura ende rreshti i
të gjelbër, si një gëzim dhe stoli për puro të trashë. Pa që kishte para vetes - Dëgjo babëlok. O Nuri Ziu! Emri yt, rash janë e vërteta e njeriut. Të jesh mollëve, që i kishte mbjellë të parat.
tryezat ... Dhe, ja ku ishin: në këtë një të moshuar, pak të kërrusur, që një që po ma thua si cub, s’më thotë hiç- njeri, kjo me saktësi do të thotë të Edhe ato ishin plakur bashkë me të ...
pemëtore që ai e kish mbëltuar e selitur dreq e dinte se ç’kërkonte. gjë, po asgjë fare ama. Ah, të ishe ca ndjesh turp përballë një mjerimi e rrë- Nuri Bardhi vdiq më këmbë, ashtu siç
me duart e tij. Prej aty, u shpërndanë - Ç’kemi, plako, si ke njè. më i ri, e të më cysje me këtë trumbë nimi që nuk duket se varet prej teje. Ai vdesin pemët. Molla plakë, shkundi mbi
në çdo skaj të Shqipërisë. - Edhe më pyet! Ç’është kjo mynxyrë grenzash, do ta shihje ç’do të kisha e ndiente këtë turp. Të jesh njeri, do të të petalet e bardha të lotëve, zogjtë në
Dielli ishte ngritur. Pa orën. Ishte ende e batërdi që keni nisur të bëni? Me punuar: do t’i kisha përsheshur turi- thotë të jesh krenar për fitoret që ko- kurorën e saj kënduan një rekuiem.
herët për tu kthyer në shtëpi. Kishte ç’të drejtë e në emër të kujt? Ndaleni njtë, do të kisha zgërlaqur që të zhgë- rrin shokët e tu. Dhe ai ishte krenuar
me fitoret e shokëve të tij. Tiranë, qershor 2016
7
K ur pemishtja do të krijohet në
sipërfaqe të mëdha, mbi 5 ha,
bëhet parcelimi i sipërfaqeve në
mbjellë 5 cm më thellë se në
fidanishte. Vendosja e fidanit bëhet
me pika, por më e përdorshme është
ajo me brazda. Me sistemin e ujitjes
mënyrë që të rregullohen rrugët,
sistemi i ujitjes dhe mundësia e
mekanizimit për kryerjen e shër-
bimeve, për vjelje e transport. Bëhet
A
rra si kulturë pemëtarë pastrimin e terrenit. Pastrimi i
është me një rëndësi të terrenit nënkupton largimin e të piketimi i parcelave, në rreshta dhe
shumëfishtë sidomos në gjitha masave drunore, cungjeve, si vendi i hapjes së gropave, duke
vlerën e saj ushqyese, merr pjesë dhe e sistemit rrënjor, nëse parcela pasur parasysh që fidanët e
mjaftë në industrinë ushqimore, ka qenë e mbjelle më herët shumëzuar në mënyrë vegjetative
industrinë për përpunimin e drurit, pemishte. Në këto raste duhet që mbillen në largësi 6 x 6 m, 6 x 7 m,
si dhe industrinë kimike kryesisht këtë sipërfaqe ta mbjellin dy apo tre si dhe 7 x 7 m, largësi më të pre-
të ngjyrave. vite me kultura bujqësore, në feruara, që sigurojnë numër optimal
Si kulturë arrën e gjejmë në mënyrë që të bëhet pastrimi i tokës bimësh.
shumë shkrime të vjetra por të nga sëmundjet dhe dëmtuesit, që ka Fidanët duhet të zgjidhen nga
kultivuar në ekonomit familjare si pasur në atë pemishte. Po ashtu, prodhues fidanësh të licencuar.
pemishte rrallë herë e gjejmë, por bëhet edhe mineralizimi i sistemit Fidanët duhet të jenë të shëndoshë,
edhe nëse gjendet nuk përshkruhet rrënjor dhe pastrimi i tokës nga të pastër nga ana fitosanitare dhe të
si pemishte e veçantë. Duke e parë mbetjet e pemishtes së mëhershme. plotësojnë standardet e nevojshme
rëndësinë e saj ekonomike në për nga madhësia. Për mbjellje në pozicion sa më të drejtë pikë – pikë mund të hidhen edhe
ushqim, industri të drurit dhe asaj preferohen fidanët e moshës një dhe (vertikal). Në gropën e hapur hidhet plehrat kristalore.
kimike ,ka filluar të kultivohet në dyvjeçare. Prejardhja e fidanit, sipas së pari një sasi e dheut të imët, në Kur flasim për kultivimin e arrës
mënyrë të organizuar dhe tani kemi shumë ekspertëve, duhet të jetë nga mënyrë që rrënjët të mos jenë duhet të mendohet vetëm me fidanë
disa hektar me kulturën e arrës si zonat veriore ngase janë më të direkt të vendosura në tabanin e të shortuar. Kultivuesit e arrës me
pemishte. Pemishtet janë të shpër- qëndrueshëm ndaj temperaturave – gropës. Pastaj hidhet dheu i shkrifët fidanë të shartuar do të marrin
ndara nëpër tërë territoret ku ka 250C. për mbulimin fillestar të sistemit prodhim për 80 vjet ose tri herë më
interesim për rritjen e sipërfaqeve të Rëndësi ka edhe zgjedhje e rrënjor dhe, pas kësaj shtrese dheu shumë nga pemishtet me mollë.
arrës vjen nga interesi ekonomik. varietetit që do të mbillet, pasi arra bëhet një ngjeshje e lehtë, e cila Llogaritet në vit 40 kg/arra me
Nëse llogaritet që jetëgjatësia ka numër të vogël varietetesh të siguron kontakt sa më të mirë të gëzhojë për pemë, ose 4500 kg për
prodhuese e arrës së shumuar në ndarë në dy grupe: Për zonën e dheut me rrënjët. Në formë unazore ha me gëzhojë. Thelbi i pastër i arrës
mënyrë vegjetative do të jetë 50 vite hardhisë: “Shejn” dhe “Rasna”, hidhet një sasi e plehut të stallës është përgjysmë më i lehtë kur
dhe një prodhimtari vjetore prej 4.5 Vazhdohet me analizat e tokës, të ndërsa për zonën kontinentale: (10-15 kg), me kusht që të mos jetë eliminohet gëzhoja. Vlera tij sillet
t/ha del se është një llogari mjaft e cilat bëhen në laboratorë të licencuar “Gazenhajmski 139” dhe “Gazen- ngjitur me trupin e fidanit e as me diku te 14 mijë Euro, ndërsa shpen-
mirë për kultivuesit . Një interes për këtë qëllim. Me këto analiza hajmski 251”. Gjithmonë duhet sistemin rrënjor. Hidhet prapë një zimet e prodhimit 4,500 Euro në vit.
tjetër që vlen të përmendet është se kryesisht përcaktohet përqendrimi i pasur kujdes që në pemishte të ketë shtresë e hollë e dheut dhe, bashkë Kjo do të thotë se gjatë gjysmë
nuk kërkon një përkujdesje dhe kosto joneve hidrogjen në lëngun e tokës me të edhe plehrat kimike (100-150 shekulli çdo vit në një hektar me arrë
të madhe gjatë vegjetacionit por edhe ose reaksioni i pH. Për një pro- g). Nëse mbjellja kryhet në kushte sigurohen rreth 10 mijë Euro.
gjatë gjithë ciklit jetësor. dhimtari të suksesshme reaksioni i
tokës duhet të jetë 5.5-7. Në rast se
Ngritja e pemishtes pH është mbi 8, nuk preferohet
ngritja e pemishtes së arrës ose nëse
me arrë vendosim që të mbjellim në këtë
parcelë, duhet të merren disa masa,
“Mali me Gropa” is a destination rable number of stalls ... But, for the
for all mountaineering and skiing shepherds, the water supply remains
Rare landscapes Mali me Gropa (Tiranë)
enthusiasts. In winter it is almost
always covered with snow, which
a problem, as the karstic nature of
the mountain makes it have no water
of our nature By ABDULLA DIKU
occasionally reaches up to several sources.
meters, making it suitable for the It has very rich flora and fauna.
sport of extreme skiing. There are There you can find almost all large
no signs, but there are paths, of the large animals, such as: Bear,
leading to the highest peak. The Wolf, Wild Boar, Wild Goat, Roe
mountain is mostly bare of trees, Deer, Wild Cat, etc.
except for the low vegetation. In Due to the values of biological
its eastern part, where it borders diversity and its unique landscape,
the municipality of Klos (villages Mali me Gropa is part of the
Xibër - Murrize and Guri i Bardhe, Protected landscape “Mali me gropa
in the administrative unit Xibër), - Bize - Martanesh”, thus extending
there is a narrow belt with beech to three municipalities: Tirana, Klos,
forests. It is traditionally used for Bulqiza.
grazing and there are a conside- Page 4
Drejtor: Dr. Erinda Imeraj - Kryeredaktor: Veli Hoxha Kontaktoni:
Redaksia: velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098 Materialet në anglisht
Th. Lako, A. Diku, Gj. Fierza, A. Seci (pyje, kullota, florë e faunë, portrete pylltarësh) Klubi Ekologjik, Lezhë u përgatitën nga
B. Koçi, F. Memelli (bujqësi, biodiversitet, probleme të mjedisit, etj). klubiekologjik@gmail.com A. Diku
Nr. 193 - 2021 Financë – Marketing: Gjovalin Fusha Nr. llogarie: 0110154266