Dizel motorları

• 1892 yılında Rudolph Diesel

tarafından icat edildi.

• Tek silindirli olarak imal dilen

ilk motorun ağırlığı 5 ton, devri
175 d/d, gücü 20 hp ve verimi
%26.2 idi.
Dizel motorları
• İlk Deniz aşırı dizel motor ile tahrik
edilen gemi 4 Kasım 1911 tarihinde
Selandia’ da denize indirildi.
• Gemide B&W yapımı 8 silindirli ve
dört stroklu 932 kW gücünde iki adet
dizel motor vardı.
 İçten Yanmalı Motorların
sınıflandırılması ve tanımlar
 (V2)

(V1)

Sıkıştırma Oranı:

V1  V2

V1
DİZEL MOTOR PARÇALARI
 Hareketsiz parçalar

• Bedpleyt
• A-frame
• Silindir bloku
• Silindir gömleği
• Silindir bağlığı,
• Klavuz yataklar(gayıtlar)
• Krank Mili ana yatakları
• Tie rod (bağlantı civataları)
SABİT PARÇALAR
BEDPLEYT
• Bedpleyt ana kaide (foundation) üzerine
oturur.
• Makinenin blok ve krank mili yataklarını
üzerinde taşır.
• Alt karter olarak da ifade edilir ve yağa
depolukta yapar(jeneratör dizellerde).
 BEDPLEYT
• Bedpleyt mukavemeti sağlamak
için enine ve boyuna kirişler veya
girderlerle güçlendirilmişlerdir.
• Boyuna kirişler krank mili ana
yataklarını taşır.
• Enine kirşler ise gaz basıncından
gelen yükü taşırlar.
A-frame
• Dizel motorlarının orta bölümünü
oluşturan silindir veya silindir
bloklarını taşır. ‘Üst karter’ ve
‘Krankkeys’ adını da alır.
• Dizel motorunun tüm hareketli
parçalarını muhafaza eder.
• Silindir blokunu bedpleyte bağlar.
 Bedpleyt ve A-frame bağlantısı

Yüksek güçlü düşük devirli bir motora ait bedpleyt, A-frame ve

boyuna ve dikine mukavemet kirişleri ile palamar yatakları
Gayıtlar
• Pistondan gelen yanal
gaz kuvvetlerini (normal
kuvvetler) üzerine alarak
gömlek aşınmasını
azaltırlar.
Silindir Bloku ve Laynerler
 Silindir Bloku ve Laynerler
• Silindir bloku: üzerinde piston ve layneri
taşır.
• Yanma esnasında açığa çıkan ısının
atılması için içerisinde soğutma kanalları
açılmıştır.
• Layner: Silindir blokuna sıkı geçirilir.
Dışından soğutucu kanalları açılmıştır.
Sızdırmazlığı sağlamak için üst ve etek
kısımları o-ringlerle donatılmıştır.
• Yanma esnasında segman ve laynerin
aşınmasını önlemek için honlama çizgileri
açılmıştır. Ayrıca yağlama için üzerlerine
açılmış kanallar vardır.Bu kanallara
lubrikeyter adı verilen yağlayıcılar
bağlanır.
 Bağlantı cıvataları (Tie Bolts)
• Bedpley, A-frame ve Silindir blokunu
birbirine bağlar.
• Yanma ve kompresyon işlemleri
esnasında bedpleyt-A-frame ve A-
frame-Silindir bloku arasındaki civatalar
çevrimsel yorulmalara maruz kalırlar.
Bu etkilerin ortadan kaldırılması için üç
blok bağlantı civataları vasıtasıyla
birbirine bağlanır.
 BİYEL
Bir ucu piston pin veya kroset
pine bağlı, diğer ucu krank pin
aracılığıyla krank miline
bağlanır.

Görevi: pistonun eksenel

hareketini salınım hareketi ile
krank milinin dairesel hareketine
çevirmektir.

Piston pin ve krank pine

yataklar vasıtasıyla bağlanır.
Biyel içerisine açılmış boyuna
kanallar vasıtasıyla basınçlı yağ
ile yağlanırlar.
 Piston pin
yatağı

Krankpin
yatağı
 Biyel kolu (Piston kolu): Pistondan aldığı hareketi krank miline
ileterek pistonun doğrusal hareketinin dairesel harekete çevrilmesine
yardımcı olur.

Krank mili: Krank mili üst kartere (motor bloğu) yataklandırılır. Pistondan
aldığı doğrusal hareketi dairesel harekete çevirerek volana iletir.
Dört Stroklu Motorla İki Stroklu Motorun Karşılaştırması
İki Stroklu
• Her turda iş elde edilir.
• Skavenç kayıpları güç
avantajlarını 1.8’ e düşürür.
• Aynı güç çıktısı için daha hafiftir.
• Kompleks valf mekanizması vardır
• Gemi tahriki için pervaneye
doğrudan bağlanır
• Devri 80-100 d/d arasındadır ve
gemi sevki için kullanılır.
Dört Stroklu
• İki turda bir iş elde edilir.
• Yüksek devirlerde daha verimli
çalışır
• Daha az yağlama yağı harcar
• Motor tahrikinde devir düşürücüye
ihtiyaç vardır.
• Orta devirli motorlar (250-750 d/d)
aynı zamanda jeneratörlerin
tahrikinde kullanılır
 DİZEL MOTORLAR
 Havanın belirli bir oranda sıkıştırılması sonucu oluşan sıcaklığın,
yakıtın tutuşma sıcaklığından yüksek olduğu ilk makinanın patenti
1892 yılında Prof. Rudolf Diesel tarafından alınmıştır. Sıkıştırma ile
yanma esasına göre çalışan makinalar Diesel motorları olarak
isimlendirilmiştir.

 Dizel motorlarda bir çevrim sırasında gerçekleşen olaylar;

1- Havanın Emilmesi
2- Havanın Sıkıştırılması
3- Yakıtın Püskürtülmesi
4- Dolgunun Ateşlenerek Yanması
5- Gazların Genişlemesi
6- Egzost Gazlarının Atılması

2
DİZEL MOTORLARIN ÇALIŞMA İLKESİ
 Günümüzde kullanılan dizel motorlar, pistonlu, içten yanmalı
motor çeşitlerinden biridir. Yanma odasında dizel yakıtın
(motorinin) yakılması ile elde edilen ısı enerjisini hareket
enerjisine çevirir.
 Yanma kimyasal bir tepkimedir. Yakıt ile oksijenin sıcak bir
ortamda birleşmesi ile oluşur. Yanma sonucunda ısı enerjisi
açığa çıkar, CO2 (Karbondioksit), H2O (Su buharı) ve ışık
oluşur. Yanma için gerekli oksijen atmosferde bulunan
havadan sağlanır. Hava, motor içine emilerek veya basınç
etkisi ile alınır.

3
 Yanma oluşabilmesi için motor içine alınan havanın
sıcaklığının yükseltilmesi gerekir. Bunun için hava, motor
içinde piston tarafından sıkıştırılır. Sıkıştırılan hava üzerine
enjektörden dizel yakıt püskürtülür.
 Sıcak ve basınçlı hava ile karşılaşan dizel yakıt kendiliğinden
tutuşarak yanar. Yanma sonucu açığa çıkan ısı enerjisi yanma
odasında bulunan gazların sıcaklığını ve basıncını yükseltir.
Oluşan yüksek basınç pistonu silindir içinde iter. İtilen piston,
biyel aracılığı ile krank şaftı döndürerek dairesel hareket
üretir.
 Gemi ana makinesinde üretilen bu dairesel hareket ise gemi
pervanesini döndürerek geminin hareketini sağlar.

4
DÖRT ZAMANLI DİZEL MOTOR ÇEVRİMİ
 Bir motorda iş elde etmek için tekrarlanmadan oluşan olaylar
dizisine çevrim denir. Çevrim emme, sıkıştırma, iş
(genişleme) ve egzost işlemlerinden oluşur.

 Dört zamanlı motorlarda çevrimi oluşturan emme

(doldurma), sıkıştırma, iş (genişleme) ve egzost işlemleri
krank şaftın, iki tam devrinde veya 720 derecelik dönüşünde
oluşur. Krank şaftın bu dönüşünde piston iki ölü nokta
arasında dört kurs yapar. Pistonun her kursunda bir işlem
oluşur. Bu nedenle bu motorlara dört zamanlı motor denir.

5
 Dört Zamanlı Bir Dizel Motor Yapısı 6
7
 1) EMME (DOLDURMA) ZAMANI (TEORİK)
 Emme zamanı başlangıcında
piston Ü.Ö.N.’de bulunur.
Emme supabı açık, egzoz
supabı kapalıdır. Piston
Ü.Ö.N.’den A.Ö.N.’ye hareket
etmektedir. Hacim büyümesi
nedeniyle, piston üzerinde bir
alçak basınç (vakum)
meydana gelir. Vakum
basıncının etkisiyle dış
ortamda bulunan bir
atmosfer basıncındaki temiz
hava silindire dolmaya başlar.
8
 Emme işlemi teorik
olarak pistonun
A.Ö.N.’ye gelinceye
ve emme supabının
kapanmasına kadar
devam eder. Krank
mili teorik olarak
180° (yarım devir)
döner. Emme
zamanında silindir
içindeki atmosfer
basıncı yaklaşık 0,7-
0,9 bara düşer ve
sıcaklık 100°C
dolaylarında olur.
9
 2) SIKIŞTIRMA ZAMANI (TEORİK)
 Emme zamanı sonunda
pistonun A.Ö.N’ ya gelmesi
sonucu emme zamanı sona
erer ve pistonun Ü.Ö.N’ ya
hareket etmeye başlamasıyla
sıkıştırma zamanı başlar.
Emme ve egzoz supapları
kapalıdır. Piston A.Ö.N.’dan
Ü.Ö.N.’ye doğru hareket eder
ve emme zamanında emilen
havayı 14/1 ile 24/1 oranında
sıkıştırır. Sıkıştırılan havanın
basıncı sıkıştırma oranına göre
35-45 bar, sıcaklığı da 700°C-
900°C olur. Krank mili teorik
olarak 180° (yarım devir)
döner.
10
 Sıkıştırma işlemi
teorik olarak
pistonun Ü.Ö.N’ ya
gelmesi ile sona
erer. Pistonun
Ü.Ö.N’ ya gelmesi
ile teorik olarak
enjektörden yakıt
püskürtülerek iş
zamanı başlar.

11
 3) İŞ (GENİŞLEME=GÜÇ) ZAMANI (TEORİK)
 Piston Ü.Ö.N.'da ve her iki
supap kapalıdır. Sıkışan,
basıncı ve sıcaklığı artan
hava içerisine enjektör ince
zerreler (atomize) halinde
kızgın yakıt püskürtür.
Püskürtülen yakıt
kendiliğinden tutuşur.
Tutuşmayı yanma izler,
basınç 60-80 bar, sıcaklık
yaklaşık 2000°C’ye kadar
yükselir.
12
 Piston A.Ö.N.'ye
doğru iş yaparak iner.
Hacim büyümesine
karşın, enjektör bir
süre daha yakıt
püskürttüğü için
yanma devam eder.
Basınç sabit kalır. Bu
nedenle bu
motorlara sabit
basınçlı motorlar da
denir. Krank mili
teorik 180° (yarım
devir) döner. İş
zamanı teorik olarak
pistonun A.Ö.N’ ya
varması ile sona erer
ve egzost zamanı
başlar. 13
 4) EGZOST ZAMANI (TEORİK)
 Teorik olarak iş zamanı sonu-
egzost zamanı başlangıcı
piston A.Ö.N.’ da emme
supabı kapalı, egzoz supabı
açıktır. Piston Ü.Ö.N.’ye
çıkarken silidir içersindeki
basınç 3 ile 4 bar, sıcaklığı
750°C-850°C olan egzoz
gazlarını dışarı atar.

14
 Piston Ü.Ö.N.’ ye
geldiğinde egzost valfi
kapanır, egzost zamanı
ve dört zaman
(çevrim) tamamlanmış,
krank mili iki devir
(180x4=720°) yapmıştır.
Piston Ü.Ö.N ‘ da iken
egzost valfi kapnır,
emme valfi açılarak
çevrim tekrar başlamış
olur.
 Buraya kadar anlatılan
çevrim, dört zamanlı
motorun teorik
çevrimidir. Gerçekte
supapların açılma ve
kapanma zamanları ve
yakıtın püskürtülmesi
değişiktir.
15
İKİ ZAMANLI DİZEL MOTOR ÇEVRİMİ
İki zamanlı motorlarda çevrim, krank şaftın bir tam devrinde yani
360 derece dönmesiyle oluşur.
Bu çevrimin çalıştırılabilmesi için makina özel düzenlemeler
gerektirir. İlk önce taze hava basınç altında silindire
gönderilmelidir. Silindire alınan hava önce egzost gazlarını
süpürmek ve daha sonra silindiri taze hava ile doldurmak için
kullanılır. Supaplar yerine port adı verilen delikler kullanılır.
Portların açılması ve kapanması piston tarafından kontrol edilir.

Krank şaftın bu dönüşünde piston alt ölü nokta ile üst ölü nokta
arasında iki hareket yapar. Piston; Ü.Ö.N’dan A.Ö.N’ya inerken iş
(genişleme) ve eksoz işlemleri, A.Ö.N’dan Ü.Ö.N’ya çıkarken emme
ve sıkıştırma işlemleri gerçekleşir.
16
 İki Zamanlı Bir Dizel Motor Yapısı 17
18
Şekil (a) da pistonun Ü.Ö.N’ da olduğunu düşünelim. Burada pistonun önünde
sıkıştırılarak basıncı ve sıcaklığı artırılmış hava bulunmaktadır. Kızgın hava üzerine
enjektörden yakıt püskürtülür. Yakıt, kızgın hava ile karşılaşınca kendiliğinden yanar.
Yanma sonucunda sıcaklık yaklaşık
1500- 2000 C’ye basınç ise 40-80 bar
seviyesine çıkar. Yüksek basınçlı gazlar
pistonu iterek iş üretir. İtilen piston,
piston kolu aracılığıyla krank şaftı
döndürür.

Genişleme kursunun sonunda şekil

(b)’de görüldüğü gibi piston (e) ile
gösterilen egzost portunu açar. Egzost
portları açıldığı anda, basıncı 3-5 bar
olan egzost gazları egzost manifoldu
üzerinden atmosfere atılır. Bu olaya
serbest egzost denir.
19
Pistonun A.Ö.N’ya doğru hareketine devam etmesiyle egzost
portlarından bir süre sonra (s) ile gösterilen hava portları
açılır. Böylece hava alıcısında (resiver) basınç altında bulunan
hava silindire dolmaya başlar. Portların şekli nedeniyle
alıcıdan (resiver) gelen hava, kavere doğru yönelir, ona
çarparak yön değiştirir ve silindir içinde kalmış egzost
gazlarını sıkıştırarak egzost portlarından dışarıya atar. Bu
olaya da “süpürme” denir. Süpürme olayı sırasında silindirler
hem egzostdan arındırılır hem de bir sonraki çevrim için
temiz hava doldurulur. Silindir içine atmosfer basıncından
biraz daha yüksek basınçla dolan bu havaya “süpürme
havası”, bu havanın verildiği pencerelere de “süpürme veya
skavenç portları” denir.

20
Şekil (c)’de görüldüğü gibi
piston alt ölü noktada yönünü
değiştirip üst ölü noktaya
çıkarken, önce süpürme
portlarını daha sonra da egzost
portlarını kapatır. Böylece
silindirde temiz hava dolgusu
sıkıştırılmaya başlanır. Şekil
(d)’de görüldüğü gibi piston üst
ölü noktaya çıkıncaya kadar
sıkıştırma devam eder.
Sıkıştırma sonunda havanın
basıncı 30-40 bar, sıcaklığı 500-
700 oC seviyesine yükselir.
Kızgın hava üzerine enjektörden
yakıt püskürtülür ve yanma
tekrar başlar.
21
SENTE
Sıkıştırma zamanı sonu iş zamanı başlangıcında pistonun Ü.Ö.N’ de
bulunduğu anda her iki supabın kapalı olduğu duruma sente denir.

33
 SUPAP BİNDİRMSİ (OVERLEP)
 Egzost zamanının sonu, emme zamanı başlangıcında pistonun
Ü.Ö.N’ de bulunduğu anda egzoz ve emme supaplarının beraberce
bir süre için açık kaldığı duruma supap bindirmesi denir.

34