UNIVERZITET U ZENICI

Medicinski fakultet
Opća medicina
Medicinska informatika

Sivac Envera

OPERATIVNI SISTEMI (LINUX)

Seminarski rad

Mentor:
Suad Sivić

Zenica, 2020.
SADRŽAJ
1.UVOD......................................................................................................................................3
2. HISTORIJAT LINUXA..........................................................................................................5
3. LINUX....................................................................................................................................7
3.1. PREGLED LINUXA........................................................................................................9
3.2. PRISTUPANJE LINUX SISTEMU...............................................................................10
3.3. UPRAVLJANJE DATOTEKAMA I ARHIVAMA......................................................11
ZAKLJUČAK...........................................................................................................................12
LITERATURA.........................................................................................................................13
1.UVOD

Operativni sistem je jedan od najznačajnijih dijelova softvera koji koristi računar. Bez
operativnog sistema računar je beskorisno parče metala i provodnika koji može da posluži
jedino kao ukras. Ako za hardver kažemo da je srce računara, tada bi operativni sistem bio
njegova duša. Operativnom sistemu povjeravamo opsluživanje aplikacija, pravilno
iskorištavanje resursa kao i sigurnost naših podataka. Upravo zato operativni sistemi
zaslužuju da im se posveti posebna pažnja. Izbor operativnog sistema nije ništa lakši od izbora
računara. Postoje mnogi više ili manje poznati/korišteni operativni sistemi od Unix-a, Linux-a
do MacOS-a, od Windows-a do OS/2, od RISC OS-a do BeOS-a…

Pod pojmom operativnog sistema u klasičnom smislu podrazumijeva se softver potreban

za izvršavanje (aplikativnih) programa i za koordinaciju aktivnosti računarskog sistema. Taj
softver može obuhvatati procedure raspodjele resursa računarskog sistema, kontrole ulazno-
izlaznih operacija, upravljanja memorijom, upravljanja podacima, prevođenja programskih
jezika itd.

Operativni se sistem često naziva kontrolno-upravljački softver i on omogućava rad

hardverskih dijelova (rad procesora sa ostalim dijelovima sistema). Pod njegovom kontrolom
se nalazi rad računarskog sistema, a programi operativnog sistema veliki su programi koji se
bitno ne razlikuju od drugih programa, razlika je samo u veličini programa i složenosti
primjene opštih programskih tehnika. Računar nemože raditi bez programa operativnog
sistema, a naravno, isti računar može raditi sa više operativnih sistema.

Operativni sistemi su prvobitno projektovani tako da obavljaju hardverske zadatke koji se

ponavljaju, što se uglavnom odnosilo na upravljanje datotekama, izvršavanje programa i
primanje komandi od korisnika. Operativni sistem omogućuje da primi i protumači instrukcije
koje je poslao korisnik. Treba samo da pošaljete naredbu operativnom sistemu da obavi
zadatak, kao što je čitanje datoteke ili štam-panje dokumenta. Korisnički interfejs operativnog
sistema može biti tako jednostavan, kao što je unošenje komandi u liniji, ili tako složen, kao
što je odabiranje menija i ikona na radnoj površini. Operativni sistem takođe upravlja
namjenskim programima.

Za obavljanje različitih zadataka, kao što je uređivanje dokumenata ili vršenje proračuna,
potrebne su specifične softverske aplikacije. Editor je primjer softverske aplikacije koja
omogućuje uređivanje dokumenta pravljenjem izmena i dodavanjem novog teksta. Sam editor
je program koji se sastoji od instrukcija koje računar treba da izvrši. Da bi se koristio,
program se prvo mora učitati u memoriju računara i onda se njegove instrukcije izvršavaju.
Operativni sistem kontroliše učitavanje i izvršavanje svih programa, uključujući sve
softverske aplikacije. Kada se želi korištenje editora, treba naložiti operativnom sistemu da
učita aplikaciju editora i da je izvrši. Upravljanje datotekama, upravljanje programima i
interakcija sa korisnikom predstavljaju tradicionalne mogućnosti zajedničke za sve operativne
sisteme.

U ovom Seminarskom radu detaljnije će biti objašnjeno šta je to ustvari operativni sistem, tj.
bit će objašnjen pojam operativnog sistema (linuxa), njegova historija te funkcije.

2. HISTORIJAT LINUXA
Historijat Linuxa, kao verzije Unixa, počinje prirodno sa Unixot. Priča počinje kasnih
šezdesetih, kada se pojavilo jedno združeno nastojanje da se razviju nove tehnike operativnih
sistema. Konzorcijum istrazivača iz General Electrica, AT&TBell laboratorija i MIT-a
Massachusetts Institute of Technology je 1968. godine sproveo poseban istraživački projekt u
vezi sa operativnim sistemima nazvan MULTICS (engl. Multiplied Information and
Computing ervice).

MULTICS je obuhvatio mnoge nove koncepte u vezi sa istovremenim izvrsavanjem više

zadataka, upravljanjem datotekama i interakcijom sa korisnikom. Prvobitno projektovan
specijalno za personalne računare zasnovane na Intel-u, Linux je nastao kao lični projekt
studenta računarstva pod imenom Linux Torvalds na Helsinškom univerzitetu. U to vrijeme,
studenti su upotrebljavali program pod imenom Minix, koji je sadržao različite mogućnosti
Unixa. Minix je napravio profesor Andrew Tenenbaum i bio je široko distribuiran preko
Interneta studentima širom svijeta.

Linusova namera bila je da se napravi efikasna PC verzija Unixa za korisnike Minixa. Ta

verzija nazvana je Linux, a 1991. je Linus objavio verziju 0.11. Linux je široko distribuiran
preko Interneta i sljedećih godina su ga drugi programeri prečišćavali i dodavali mu dijelove,
uključujući većinu aplikacija i mogućnosti koje danas nalazimo u standardnim Unix
sistemima. Svi glavni moduli za upravljanje prozorima uneseni su u Linux. Linux ima sve
alatke za umrežavanje, kao što su podrška za GTP transfer datoteka, veb pretrazivači i cijeli
spektar mrežnih servisa, kao što su elektronska pošta, servis imena domena (DNS) i
dinamička konfiguracija matičnog servera, uz FTP i veb servere i servere za štampanje.

On takođe poseduje potpun skup uslužnih modula za razvoj programa, kao što su C + +
kompajleri i moduli za pronalaženje grešaka. I uza sve svoje mogućnosti, operativni sistem
Linux ostaje mali, stabilan i brz. U svom najjednostavnijem formatu, Linux se efektivno može
izvršavati na samo 2 MB memorije. Iako se Linux razvio u slobodnom i otvorenom okruženju
Interneta, on podliježe zvaničnim Unix-ovim standardima. Usljed umnožavanja verzija Unixa
u prošlim decenijama, 1EEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) je razvio
nezavisan Unix standard prihvaćen od ANSI-ja (American National Standards Institute). Ovaj
novi Unix sa ANSI standardom nazvan je POSIX (Portable Operating System Interface for
Computer Environments). Standard definiše kako sistem zasnovan na Unixu treba da
funkcioniše, određujući detalje poput sistemskih poziva i interfejsa. POSIX definiše
univerzalni standard koji sve verzije Unixa moraju slijediti. Najpopularnije verzije Unixa sada
podliježu POSIX-u. Linux je od početka razvijan u skladu sa POSIx standardom. Linux
takođe podliježe Linux FHS (file system hierarchy standard) standardu, koji određuje mjesto
datoteka i direktorijuma u Linux-ovoj strukturi datoteka.

3. LINUX
Linux (Linux) je jezgro računarskog operativnog sistema. On spada među najčuvenije
primJere slobodnog softvera razvijanog putem otvorenog koda. Linux distribucije obično
sadrže veliki broj programa koji idu uz osnovni sistem. Trenutno postoji preko 300 različitih
distribucija.

U početku Linux je bio razvijan i korišten uglavnom od strane pojedinaca entuzijasta. Od tada
Linux je pridobio podršku informatičke industrije, kao alternativa za vlasničke verzije Unix-a
i MS Windows-a na polju servera. Linux takođe postaje sve popularniji kao operativni sistem
za stone računare. Poklonici i analitičari pripisuju ovaj uspjeh njegovoj nezavisnosti od
dobavljača, niskim troškovima korištenja, bezbjednosti i pouzdanosti. Linux je u početku bio
razvijen za Intel-ove 386 mikroprocesore a danas podržava mnoštvo arhitektura. Koristi se u
aplikacijama u opsegu od ličnih računara do superkompjutera i sistema za ugradnju kao što su
mobilni telefoni i lični video rikorderi. Linux, kao softverski paket, spada u grupu operativnih
sistema odnosno grupe "programa" koji predstavljaju vezu između hardvera u potpunom
smislu te riječi i korisnika ili korisničkog softvera.

Linux je noviji operativni sistem i nastao je na osnovama Unix-a, ali se od njega po mnogo
čemu razlikuje. Jeftino se instalira, i održava, stabilan je, može da se primjenjuje na više
platformi i što je najvažnije otvoren je sistem i dozvoljava ispravke i dogradnju.

Iako su prve verzije sistema baziranih na Linux kernelu bile vrlo odbojne običnim korisnicima
zbog vrlo komplikovanog interfejsa, situacija se znatno izmjenila posljednjih godina zbog
moćnog X Window grafičkog sistema (vrlo efektnog i intuitivnog GUI interfejsa).

Inače, termin Linux označava samo kernel (jezgro, tj. srž operativnog sistema). Svi ostali
programi koji se nalaze u Linux operativnim sistemima su nezavisni proizvodi drugih
organizacija ili pojedinaca (uglavnom izdati pod GNU General Public Licencom). Takav skup
osnovnih sistemskih programa, kernela i ostalog aplikativnog softvera se zove GNU/Linux
distribucija. Sve Linux distribucije su manje-više slične jedna drugoj i uglavnom se razlikuju
samo u programima za konfiguraciju i u aplikacijama i verzijama aplikacija koje nude.

Takođe, može se konstatovati da današnji Linux u odnosu na bilo koji operativni sistem
podržava najširi spektar procesora i računarskih arhitektura. Tako sad za Linux postoji
ogroman broj aplikacija i taj broj raste svakim danom. Gotovo sve što Vam je potrebno
postoji i za Linux, a većina tih aplikacija je besplatna. Ne postoji polje upotrebe u kojem se
Linux ne može uspješno koristiti i zamijeniti ostale sisteme, pogotovo uz mogućnost da u
rijetkim slučajevima kada ne postoji neka aplikacija za Linux, istu možemo uspješno
pokrenuti pod velikim brojem OS emulatora koji emuliraju rad ostalih operativnih sistema
(DOS, Windows, MacOS, AmigaOS…).

Linux je višekorisnički sistem koji ima mogućnost višeprocesne obrade (engl. multitasting
system), odnosno moţe da obavlja više zadataka istovremeno. Dok se jedan zadatak izvršava,
moţe se raditi na drugom. Na primer, moţe se menjati jedna datoteka dok se druga datoteka
štampa. Ne treba čekati da se završi štampanje druge datoteke da bi uređivali prvu. Vudući da
je Linux višekorisnički sistem, nekoliko korisnika se mogu prijaviti na sistem u isto vreme,
pri čemu svaki ostvaruje interakciju sa sistemom preko sopstvenog terminala.

3.1. PREGLED LINUXA

Kao i Unix, Linux se uopšteno može podijeliti na tri glavne komponente: jezgro, okruženje i
strukturu datoteka. Jezgro je osnovni program koji izvršava programe i upravlja hardverskim
uređajima, kao što su diskovi i štampači. Okruženje obezbeđuje korisnički interfejs. Ono
prima komande od korisnika i šalje te komande jezgru na izvršavanje. Struktura datoteka
određuje način na koji se datoteke čuvaju na uređaju za skladištenje, kao što je disk. Datoteke
se organizuju u direktorijume. Svaki direktorijum može da sadrži bilo koji broj
poddirektorijuma, od kojih svaki može da sadrži i datoteke. Jezgro, okruženje i struktura
datoteka zajedno čine osnovnu strukturu operativnog sistema.

Navedene tri komponente omogućavaju izvršavanje programa, upravljanje datotekama i

ostvarivanje interakcije sa sistemom. Okruženje obezbeđuje interfejs između jezgra i
korisnika. Ono se može opisati kao tumač zahtjeva. Takav interfejs interpretira komande koje
je unio korisnik i šalje ih jezgru. Linux pruža nekoliko vrsta okruženja: radne površine,
module za upravljanje prozorima i ljuske za tekstualno zadavanje komandi. Svaki korisnik na
Linux sistemu ima svoj sopstveni korisnički interfejs.

Korisnici mogu da oblikuju svoja okruženja prema svojim posebnim potrebama, bilo da su to
ljuske, moduli za upravljanje prozorima ili radne površine. U ovom smislu, za korisnika
operativni sistem funkcioniše više kao operativno okruženje, koje korisnik može da
kontroliše. Kod Linuxa su datoteke organizovane u direktorijume, kao kod Windows-a.
Cijelokupan Linuxou sistem datoteka jeste jedan veliki skup međusobno povezanih
direktorijuma, od kojih svaki sadrži datoteke. Neki od direktorijuma su standardni
direktorijumi rezervisani za sistemske potrebe. Mogu se praviti sopstveni direktorijumi za
sopstvene datoteke, kao i da se lahko premještaju datoteke iz jednog direktorijuma u drugi.
Mogu se čak premještati cijeli direktorijumi i da se dijele direktorijumi i datoteke sa drugim
korisnicima na jednom sistemu.

Kod Linuxa takođe mogu da postavljaju dozvole pristupa nad direktorijumima i datotekama,
omogućujući drugima da im pristupe ili ograničavajući pristup tako da im samo jedan korisnik
može pristupiti. Direktorijumi svakog korisnika su, u osnovi, povezani sa direktorijumima
drugih korisnika. Direktorijumi su uređeni u hijerarhijsku strukturu stabla, čiji je početak
korjeni direktorijum. Svi drugi direktorijumi su, na kraju, izvedeni iz ovog prvog, korjenog
direktorijuma. Sa okruženjima KDE (K Desktop Environment,) i GNOME (GNU Network
Object Model Environment) Linux ima potpuno inegrisani GUI (Graphical User Interface)
interfejs.

Sve Linux operacije mogu se obavljati sa bilo kog od ova dva interfejsa. KDE i GNOME su
potpuno operativne radne površine koje podržavaju operacije prevlačenja i spuštanja,
omogućujući prevlačenje ikona na radnu površinu i postavljanje sopsvenih menija u panelu
Applications. Oba se oslanjaju na X Windows System, što znači da dokle god su oba
instalirana na sistemu, aplikacije sa jedne radne površine mogu se izvršavati na dugoj.
3.2. PRISTUPANJE LINUX SISTEMU

Operativni sistem Linux se može posmatrati kao sistem sa dva različita nivoa, pri čemu se
jedan izvršava iznad drugog. Prvi nivo se odnosi na pokretanje Linux sistema, kada se sistem
učitava sa diska u operativnu memotiju i izvršava. On ima kontrolu nad računarom i
perifernim uređajima. Međutim, u tom trenutku ne postoji mogućnost za ostvarivanje
interakcije sa njim. Tek nakon što se Linux uspješno pokrene, on prikazuje prozor za
prijavljivanje čekajući da se korisnik prijavi na sistem i počne da ga koristi. Ne može se dobiti
pristup Linux-u bez prijave.

Prijavljivanje na sistem i korištenje Linuxa predstavlja sljedeći nivo. Sada se mogu zadavati
komande koje Linux-u nalažu da obavi određene zadatke. Mogu se koristiti uslužni moduli i
programi, kao što su editori, kompajleri, ili video igre. U zavisnosti od izbora koji je
napravljen prilikom instalacije, interakcija sa sistemom može da se ostvari ili preko
jednostavnog interfejsa komandne linije ili preko radne površine. Dakle, prijavljivanje se
može obaviti ili u tekstualnom režimu, preko odzivnika komandne linije, ili u grafičkom
modu preko odgovarajućeg prozora.

Za obaranje Linux sistema treba odabrati meni System kako bi se prikazala opcija Reboot ili
Shutdown. Za obaranje sistema treba odabrati stavku Shutdown. Alternativno, sistem se može
oboriti prilikom odjavljivanja sa radne površine GNOME. GNOME će prikazati prozor za
odjavljivanje sa opcijama Logout, Shutdown ili reboot.

3.3. UPRAVLJANJE DATOTEKAMA I ARHIVAMA

Kod Linuxa su sve datoteke uređene u direktorijume, koji su, dalje, hijerarhijski povezani
jedan za drugim u jednu sveukupnu strukturu datoteka. Datoteka se referencira ne samo
prema svom imenu, već i prema svom mjestu u ovoj strukturi datoteka. Linux-ove komande
za rad sa datotekama mogu da obave sofisticirane operacije, kao što je premještanje ili
kopiranje cjelokupmih direktorijuma sa njihovim poddirektorijumima. Za rad sa datotekama
mogu se koristiti operacije nad datotekama, kao sto su find, cp, mv i ln, za pronalaženje,
kopiranje, premještanje ili pravljenje veze iz jednog direktorijuma u drugi. Ove komande za
upravljanje datotekama koriste se u komandnoj liniji ljuske.

Međutim, bilo da se koristi komandna linija bilo grafički interfejs, osnovna struktura datoteka
je ista. Jedna od primarnih funkcija operativnog sistema je je upravljanje datotekama. Linux
operativni sistem sadrži skup komandi koje obavljaju osnovne operacije upravljanja
datotekama, kao što je prikazivanje spiska datoteka, prikazivanje njihovog sadržaja,
kopiranje, preimenovanje i brisanje datoteka. Imena ovih komandi obično čine skraćeni oblici
riječi. Na primjer komanda Is je skraćeni oblik engleske riječi list i daje spisak datoteka u
direktorijumu. Komande cat, less i more prikazuju sadržaj datoteka na ekranu. Komada cat, je
skraćenica engleske reči "concatenate".
ZAKLJUČAK

Kao što smo već rekli operativni sistem je jedan od ključnih dijelova računara. Bez
operativnog sistema i aplikativnih programa, računar je samo gomila beskorisne elektronike.
Bez operativnog sistema, aplikativni softver ne bi mogao da koristi resurse računara.

Pri samoj odluci o kupovini računara, moramo se i odlučiti za operativni sistem koji ćemo
koristiti. U zavisnosti od platforme koju smo odabrali, u ponudi imamo veliki broj operativnih
sistema.

Na našem tržištu PC računara dugo su vladali (i još uvijek vladaju) komercijalni operativni
sistemi kompanije Microsoft - Windows /XP/Vista/7. U današnje vrijeme, vrijeme kada se
naša zemlja okreće Evropi, korištenje nelegalnih kopija ovih sistema kažnjivo je zakonom.

Kao alternativuxovim skupim komercijalnim sistemima možemo navesti GNU/Linux

operativni sistem koji je stabilan, pouzdan, veoma moćan, koji dolazi sa kompletnim
razvojnim softverom (C, C++, Fortran, Perl…), koji posjeduje odlične mrežne mogućnosti,
koji je lak za nadogradnju i održavanje, koji podržava višeprocesorski rad, čiji je kod otvoren
i svima je dostupan, koji se stalno razvija i usavršava i koji je povrh svega toga sasvim
besplatan.
LITERATURA

1. Siniša G.Minić, Informacione tehnologije, Evropski univerzitet, Brčko distrikt

2. Nijaz Bajgorić, Menadžment informacijskih tehnologija, Sarajevo, april 2012 godine

3. https://www.scribd.com/document/379389730/Operativni-Sistem-Linux

4. https://bs.wikipedia.org/wiki/Historija_Linuxa

5. https://en.wikipedia.org/wiki/Linux