Doświadczenia
Doświadczenie 5. Swobodny spadek
Cele doświadczenia
Umiejętności ogólne
• Przeprowadzanie doświadczeń i  wyciąganie wnio-
sków z otrzymanych wyników.
Umiejętności kluczowe
• Myślenie naukowe – umiejętność wykorzystywania
wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania
i rozwiązywania problemów oraz formułowania wnio-
sków opartych na obserwacjach empirycznych doty-
czących przyrody i społeczeństwa.
Umiejętności szczegółowe – uczeń:
• posługuje się pojęciem siły ciężkości;
• opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała.
Umiejętności przekrojowe – uczeń:
• opisuje przebieg i wynik przeprowadzonego doświad-
czenia, wyjaśnia rolę użytych przyrządów, wykonuje
schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny;
• wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki
istotne i nieistotne dla wyniku doświadczenia.
Umiejętności inne – uczeń:
• opisuje swobodny spadek ciał.
Przyrządy: Kartka papieru formatu A5 lub A4, książka
(lub zeszyt) co najmniej tego formatu.
Uwagi o realizacji
• Doświadczenie może wykonać każdy uczeń.
• Nie należy upuszczać książek z dużej wysokości, aby
ich nie niszczyć.
Przebieg doświadczenia
• W jednej ręce trzymamy książkę, w drugiej – kartkę
papieru. Pytamy uczniów, co spadnie pierwsze.
• Puszczamy równocześnie z  jednej ręki książkę,
a z drugiej – zeszyt.
• Kładziemy kartkę papieru na książce i  pytamy
uczniów, czego się spodziewają.
• Puszczamy książkę wraz z kartką papieru.
• Puszczamy z  tej samej wysokości kartkę zgniecioną
w formie kulki i kartkę niezgniecioną. Porównujemy
czasy spadania.
• Prosimy uczniów o wyjaśnienie zaobserwowanego zja-
wiska.
• Na przykład, kartka papieru spada ze stołu dość wol-
no, natomiast ta sama kartka zmięta w kulkę – znacz-
nie szybciej.
Analiza i interpretacja wyników doświadczenia
• Kartka spada wolniej niż książka. Przyczyną jest opór
powietrza.
• Kiedy kartka leży na książce, spada równocześnie
z książką. Książka „bierze na siebie” opór powietrza,
nie działa on już na kartkę.
• Natomiast zgnieciona kartka spada w krótszym cza-
sie niż niezgnieciona, ponieważ wartość działającej
na nią siły oporu powietrza jest mniejsza. Obie kartki
nie spadają równocześnie, chociaż ich masa jest taka
sama.
• Kiedy nie występuje opór powietrza lub można go po-
minąć, ciała spadają w tym samym czasie. Czas spa-
dania nie zależy zatem od masy ciała. W tym samym
czasie spada puszczone równocześnie piórko i  kilo-
gram cukru.
Czynniki istotne i nieistotne
• Istotne: opór powietrza, wymiary kartki (powinny być
takie same lub mniejsze od wymiarów książki).
• Nieistotne: masa książki.
Wnioski
• Swobodny spadek ciał nie zależy od ich masy.
• Ciała spadają w tym samym czasie, poruszają się z takim
samym przyspieszeniem (jeśli nie ma oporów ruchu).
Podsumowanie
• Za poruszającym się ciałem powstaje „tunel”, w któ-
rym opory ruchu są znacznie mniejsze, a nawet mogą
w  ogóle nie występować. To dlatego na kartkę leżą-
cą na książce opory ruchu nie działają. Zjawisko to
wykorzystuje się m.in. w kolarstwie torowym. Kiedy
kolarze jadą jeden za drugim, nawzajem się osłaniają
od oporu powietrza.
• Pierwszy kolarz ma najtrudniejsze zadanie – musi ten
opór pokonać. Kolejni kolarze znajdują się w „tunelu”,
dzięki czemu jedzie im się dużo lżej. Kiedy pierwszy
kolarz się zmęczy, przejeżdża do tyłu, a  jego miejsce
zajmuje kolarz, który wcześniej jechał w „tunelu”.
Uwaga! Należy uświadomić uczniom, że taka jazda wy-
maga zachowania szczególnej ostrożności, jeśli bowiem
pierwsza osoba gwałtownie naciśnie na hamulec, to bar-
dzo łatwo o kolizję.