• Arange: 01/09/2020

• Mbo’ehára: Mariano Lezcano García

• Mbo’epy: Guarani ñe’ẽ mbojojaha
Guarani España ñe’ẽícha avei oguereko mbojojaha omobohekóva oje’e ha ojehai hagu
̃ a
upeva’erã oipuru mbohapy mbojojaha.

ÑE’Ẽ GUARANI MBOJOJAHA PETEĨHA

Guarani achegety oguereko 33 tai ha 33 taipu. Guarani achegetýpe ndaipóri tai ipu’ỹva.

Guarani Achegety
a - ã - ch - e - ẽ - g - g̃ - h - i - ĩ - j - k - l - m - mb - n - nd - ng - nt - ñ - o
- õ - p - r - rr - s - t - u - ũ - v - y - ỹ - ’(puso)

Pu’ae: a - ã - e - ẽ - i - ĩ - o - õ - u - ũ - y - ỹ

Pu’ae jurugua: a - e - i - o - u - y

• Techapyrã: arasa, eíra, óga

Pu’ae tĩgua: ã - ẽ - ĩ - õ - ũ - ỹ
• Techapyrã: akã, okẽ, kunu’ũ.

Pundie: ch – g - h - j - k - l - m - mb - n - nd - ng - nt - ñ - p - r - rr - s - t - v -
’(puso)

Pundie jurugua: ch – g - h - j – k - l - p - r - rr – s – t - v - ‘(puso).

• Techapyrã: arasa, eíra, óga

Pundie tĩgua: g̃, m, n, ñ, mb, nd, ng, nt.

• Techapyrã: g̃uarã – mitã – nambi.

Pundiekõi tĩgua: mb, nd, ng, nt.

• Techapyrã: mbohapy - ndéve

Pundiekõi jurugua: ch, rr.

• Techapyrã: chéve – kyrrýu

La Academia de la lengua establece, igualmente, el uso de las letras d - f - ll para escribir
palabras provenientes de otras lenguas, una vez reglamentadas.

Tembiaporã
1. Emohenda pu’aekuéra:

▪ Pu’ae jurugua:
▪ Pu’ae tĩgua:
▪ Pu’ae ahy’ogua:
▪ Pu’ae ahy’o tĩgua:
2. Emohenda pundiekuéra:

▪ Pundie jurugua:
▪ Pundie tĩgua:
▪ Pundiekõi:

ÑE’Ẽ GUARANI MBOJOJAHA MOKÕIHA: MUANDUHE

• Muanduhe rechaukaha rehegua (~) Ojehaívo guarani ñe’ẽ, oñemañava’erã pu’ae ipu
̃ a muanduhe rechaukaha. Pu’ae ipu hatãvéva oĩramo ñe’ẽ
hatãvéva rehe ojeporu hagu
pahaitépe, márõ ndojehaiva’erãi hi’ári muanduhe rechaukaha.

Tembiecharã: ñani, ao.

• Pu’ae ipu hatãvéva oĩramo upe mboyve katu, ojehaiva’erã katuete.

Tembiecharã: Ára, purahéi.

• Pu’ae ipu hatãva oĩramo mokõi térã hetave peteĩ ñe’ẽme, ojehaiva’erã pe tenondevevogua
ári, ndopytáima guive ipahaitépe.

Tembiecharã: mbo’ehára.

• Pu’ae tĩguáva ári ndojehaíri muanduhe rechaukaha.

Tembiecharã: mokõi, ko’ẽrõ, akãme.

• Opaite ñe’ẽ oguerahava’erã peteĩ muanduhe rechaukahánte ha upéva osyryry ñe’ẽ ári
oñembojoapývo ñe’ẽky rupive.

Tembiecharã: pirapire, pirapirére, oñembopirapirevéta.

Tembiaporã:
• Ehai ñe’ẽme muanduhe oikotevẽva ha emongora ñe’ẽ oikotevẽ’ỹva muanduhe jehai.

karaí – kure – apytepe – membý – sy – juru – kururú – pytyvõ - mykurẽ – ju’i – vaka –
jaguá – merõ – apytu’ũ – mba’ysyvó – kova – pakova – yvyty – yvy – yvotý – ñe’ẽ

ÑE’Ẽ GUARANI MBOJOJAHA MBOHAPYHA

Ñe’ẽpehẽ tĩguáva jehairã ñe’ẽpehẽme ndoikéi oñondive mokõi taipu tĩguáva.

Tembiecharã: g̃ua, ma, ne, ña. Pu’ae juruguáva (a, e, i, o, u, y) oikéramo ñe’ẽpehẽme
pundie tĩguáva ndive (g̃, m, n, ñ) térã pundie tĩjuruguáva ndive (mb, nd, ng, nt) ko’ãva
oguerova hese hyaputĩgua.

Tembiecharã: ma, nda. Pu’ae tĩguáva —ã, ẽ, ĩ, õ, ũ, ỹ— oikéramo ñe’ẽpehẽme pundie

juruguáva —ch, g, h, j, k, l, p, r, rr, s, t, v,’ (puso)— ndive, oiko ñe’ẽpehẽ.

Tembiaporã:
Emongora ñe’ẽ ojehaíva hekopete.

Kuñã – mitã – kururu – g̃uaig̃ui – ñemũ – me’ẽ – jerure – mbo’ehára – mẽrõ

 Tembiaporã
1. Ehai po ñe’ẽ oñepyrũva pu’ae juruguágui:

• a: aguara
• e:
• i:
• o:
• u:
• y:

2. Ehai po ñe’ẽ oguerekóva pu’ae tĩgua:

• ã:
• ẽ:
• ĩ:
• õ:
• ũ:
• ỹ:
3. Ehai po ñe’ẽ oguerekóva pundie jurugua:

• g: guavira -
• h:
• j:
• k:
• l:
• p:
• r:
• s:
• t:
• v:
• ‘(puso):
3. Ehai mbohapy ñe’ẽ oguerekóva pundie tĩgua:

• g̃: gu
̃ aig̃ui
• m:
• n:
• ñ:

4. Ehai peteĩ ñe’ẽ oguerekóva pundiekõi jurugua:

• ch: chénte -
• rr:

5. Ehai po ñe’ẽ oguerekóva pundiekõi tĩgua:

• mb: mberu -
• nd:
• ng:
• nt:

6. Ehai porã ã ñe’ẽ eipuruhápe achegety:

cabaju …………………… cebói ………………………. ayaca ……………………..

ybyra …………………….. cure ……………………….. yagua …………………….

7. Emohenda ã ñe’ẽ eipuruhápe achegety guarani:

Memby, túva, sy, aguara, juru, guasu, eíra, mitã, rupi, ka’i, okẽ, ysyry, ñandy.

……………………………………………………………………………………………

8. Ehechauka pu’ae pu atã ã ñe’ẽme:

Pehechávapa – ikatúma – pirapire – tatakua – oguerúta – apykahai – upéi

 9. Emoñe’ẽ ñe’ẽjoajukuéra ha emomuanduhe oikotevẽháme:

▪ Pe karai ogueruta so’o.

▪ Amo mbo’ehara oho mbo’ehaope.

▪ Umi mitã oipytyvõ isype.

▪ Pe kuñakarai oho imena rekavo tasyope.

Bibliografía

• Arami Grupo Empresarial.

• Gramática de la Academia de la Lengua Guaraní.