Bilgisayar Sistemleri

Bilgiyi giriş olarak alan, bunu belli bir kurala göre işleyen ve sonucu çıktı olarak veren sisteme basit
olarak bilgisayar denir. Sistemdeki herhangi bir
fiziksel ve mantıksal parametreler ikilik sayılarla ifade edilmektedir.
Bilgisayar sistemleri iki temel öğeden oluşmaktadır. Bunlar; yazılım ve donanımdır.

Bilgisayarı oluşturan bir sistemdeki temel elemanlar; mikroişlemci(CPU), bellek ve giriş/çıkış (G/Ç)
birimleridir.
Bilgisayarin bilgiyi işlemedeki ana karar vericisi sistemin kalbi sayilan mikroişlemcidir. CPU tarafindan
gerçekleştirilen iki temel işlem vardir. Birincisi, komutlarin yorumlanarak doğru bir sirada
gerçekleşmesini sağlayan kontrol işlevi, diğeri; toplama, çikarma ve benzeri özel matematik ve mantik
işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlayan icra işlevidir.
G/Ç birimi, makine ile kullanıcı (veya programcı) arasında bilginin makine dilinden insanın anlayacağı
dile çevrilmesinde veya tersi işlemde iletişim (aracı) sağlar.
Sistemin öne çıkmayan diğer elemanları iletişim yollandır. Adres yolu, veri yolu ve kontrol yolu olarak
üçe ayrılan iletişim yolu, bilgisayar sistemindeki birimler arasında bilginin taşınmasından
sorumludur.

Her bilgisayar aşağidaki elemanlara sahip olmalıdır;

1. Programın yorumlanması ve çalıştırılmasını gerçekleştiren bir mikroişlemci.
2. Bir dizi komutlardan oluşan program ve verilerin sürekli veya geçici depolandığı bellek.
3. Bilgisayarın dış dünya ile bağlantısını sağlayan sağlayan giriş/çıkış birimi.
4. CPU ve bellek aracındaki bilgi aktarımını ve işlemcinin dış dünya ile iletişimini sağlayan
iletişim yolları
Bilgisayar Organizasyonu
Bilgisayar organizasyonu ve
bilgisayar mimarisi. Bilgisayar mimarisi, bir programın mantıksal çalışmasına doğrudan etki eden
özelliklerdir. Bilgisayar organizasyonu, operasyonal birimler ve bunların yapısal özelliklerini veren
bağlantıları ifade eden yaklaşımdır; Daha çok yazılım ve donanım arasındaki bağdaştırmayla ilgilidir.
Mimari özelliklere; komut kümesi, değişik şekillerdeki veri tiplerini temsil etmesi için kullanılan bit
sayısı, G/Ç mekanizması ve bellek adresleme tekniklerinin dahil olduğu bir bilgisayar tasarımı
girmektedir. Organizasyona ise, kontrol sinyalleri, bilgisayar, çevre elemanlari ve kullanilan bellek
teknolojisi gibi özelliklerdir.
Bilgisayar Mimarisi
Mimari iki farkli yaklaşimla tanimlanmaktadir Komut kümesi mimarisi
(ISA) ve donanim sistem mimarisi(HSA).
ISA, bir bilgisayarin hesaplama karakteristiklerini belirleyen komut kümesinin tasarimidir. HSA; CPU,
depolama ve G/Ç sistemlerinin dahil olduğu alt sislem ve bunlarin bağlanti şeklidir.
1960 yıllarında IBM firması bu sorunların üstesinde gelmek için, adına komut kümesi mimarisi (ISA)
ve mikrokod motoru denilen bir yöntem geliştirmişitir.
Programsal Yaklaşım
Sistem tasarımcıları sık sık bazı program işlevlerini mikrokodlara aktararak performansta artış
sağlamak istemişlerdir Donanimi devreye sokacak öz bilgilerin yani komut kümesinin yer aldiği bu
yere mikrokod motoru denilmektedir.
Programcinin yazdiği kodlari işlemcinin daha çabuk
anlayabileceği veya çaliştirabileceği küçük mikrokodlara dönüştüren bu mikrokod motoru,işlemci
içerisine ROM bellek vasitasiyla yerleştirilmiştir.
Aynı zamanda firmware olarak adlandırılan mikrokodun CISC tipi işlemcilerdeki temel işlevi, alt düzey
komut kümesiyle programcının çalıştığı üst düzey komutlar arasında soyutlama düzeyi yaratmaktır.
Mikrokoda
sahip işlemciler aşağıdaki üstünlüklere sahiptir:
• İçerisinde mikrokod bulundurun ROM bellek, ana bellekten çok daha hızlı olduğu için, mikrokod
bellekteki komut serisi fazla hız kaybetmeksizin dahili sistemde yürütülebilir.
• Aynı komut kümesini adanmış mantık üzerinde yürütmek yerine, yeni yongalarla yürütmek daha
kolaydır ve daha az transistor gerektirir.
• Bir mikroprogramlı tasarım yeni komut kümelerini işlemek için tamamen değiştirilebilir.
• Yeni komutlar mikrokod halinde eskilerin üzerine eklenebilir.
Donanımsal Yaklaşım
Mikrokod kullanılarak ISA sisteminin yürütülmesinin başlıca sakıncası, başlangıçta komutların
doğrudan çalıştıran sisteme göre yavaş olmasıdır. Daha çok komut demek daha fazla mikrokod,
çekirdek büyüklüğü ve güç demektir.
Komutların anlaşılır standartta bir boyuta getirilerek çalıştırıldığı sisteme RISC
modeli denilmektedir. Böylece küçük, hızlı ve çok hafifleyen komut kümesiyle, iri hacimli mikrokoda
nazaran donanım üzerinde doğrudan hakimiyet kolayca sağlanabilmiştir.
CISC Mimarisi
CISC mimarisinin karakleristik iki özelliğinden birisi, değişken uzunluktaki komutlar, diğeri ise
karmaşık komutlardır. Değişken ve karmaşık uzunluktaki komutlar bellek tasarrufu sağlar.
Tipik bir CISC komut seti, değişken komut formatı kullanan 120‐350 arasında komut içerir. Bir
düzineden fazla adresleme modu ile iyi bir bellek yönetimi sağlar.

CISC mimarisi çok kademeli işleme modeline dayanmaktadir. İlk kademe, yüksek düzeyli dilin yazildiği
yerdir. Sonraki kademeyi makina dili oluşturur ki, yüksek düzeyli dilin derlenmesi sonucu bir dizi
komutlar makina diline çevrilir.
Bir sonraki kademede makina diline çevrilen komutlarin kodlari çözülerek, mikroişlemcinin donanim
birimlerini kontrol edebilen en basit işlenebilir kodlara dönüştürülür. En alt kademede ise işlenebilir
kodlari olan donanim araciliğiyla gerekli görevler yerine getirilir.
CISC Mimarisinin Avantajları
• Mikroprogramlama, yürütülmesi kolaydır ve sistemdeki kontrol biriminden daha ucuzdur.
• Yeni komutlar ve mikrokod ROM'a eklemenin kolaylığı tasarımcılara CISC makinalarını geriye doğru
uyumlu yapmalarına izin verir. Yeni bir bilgisayar aynı programları ilk bilgisayarlar gibi çalıştırabilir.
• Verilen görevi yürütmek için daha az komut kullanır.
CISC Mimarisinin Dezavantajları
•İşlemci ailesinin ilk kuşakları genelde her yeni versiyon tarafından kabullenilmiştir; böylece komut
kodu ve yonga donanımı bilgisayarların her kuşağıyla birlikte daha karmaşık hale gelmiştir.
• Mümkün olduğu kadar çok komut, mümkün olan en az zaman kaybıyla belleğe depolanabiliyor ve
kumutlar neredeyse her uzunlukta olabiliyor. Bunun anlamı farklı komutlar farklı miktarda saat
çevrimi tutacaktır.
•Komutlar genellikle bayrak (durum) kodunu komuta bir yan etki olarak kurar. Bu ise ek saykıllar yani
bekleme demektir. Aynı zamanda, sıradaki komutlar işlem yapmadan önce bayrak bitlerinin mevcut
durumunu bilmek durumundadır. Bu da yine ek saykıl demektir.
RISC Mimarisi
RISC mimarisi, CISC mimarili işlemcilerin kötü yanlarını piyasanın tepkisi ve ona bir alternatif olarak,
işlemci mimari tasarımlarında söz sahibi olan IBM, Apple ve Motorola gibi firmalarca sistematik bir
şekilde geliştirilmiştir.
Bellek hızı arttığından ve yüksek seviyeli diller assembly dilinin yerini aldığından, CISC' in başlıca
üstünlükleri geçersizleşmeye başladı.

İlk RISC Modeli

RISC'in felsefesi üç temel prensibe
dayanır:
• Bütün komutlar tek bir çevrimde çalıştırılmalıdır:
komut kodu harici Veri yoluna eşit ya da daha küçük sabit bir genişlikte olmali
• Belleğe sadece "load" ve "store" komutlarıyla erişilmelidir: Komut alınıp getirilir ve bellek gözden
geçirilir.
• Bütün icra birimleri mikrokod kullanmadan donanımdan çalıştırılmalıdır
RISC Mimarisinin Özellikleri
RISC mimarisi aynı anda birden çok kumutun birden fazla birimde işlendiği iş‐hattı (pipelining) tekniği
ve süperskalar yapılarının kullanımıyla yüksek bir performans sağlamıştır.
•Bir çevrimlik zamanda bir komut işleyebilme.
•Aynı uzunluk ve sabit formatta komut kümesine sahip olma.
•Ana belleğe "load" ve "store" komutlarıyla erişim; operasyonların kaydedici üzerinde yapılması.
•Çok sayıda kaydediciye sahip olması.
RISC Mimarisinin Üstünlükleri
RISC tasarımı olan bir işlemciyi kullanmak, bir CISC tasarımını kullanmaya göre pek çok avantaj sağlar
•Hız CISC işlemcilerinin
performansının 2 veya 4 katı daha yüksek performans gösterirler.
•Basit Donanım: çok az yonga uzayi kullanırlar
•Kisa Tasarim Zamani: daha çabuk tasarlanabilirler

EPIC Mimarisi
RISC mimarisinin altında yatan iki ana tasarım amacı vardır. Birincisi; derleyicinin kullanmadığı veya
kullanamadığı komutlar ve adresleme modlarından kurtulmak. İkincisi; Öyle bir çekirdek yaratılmalı ki
ileride superölçekli mimariyi oluşturacak iş‐hattını kolaylaştırsın. Komutların aynı anda farklı
birimlerde farklı şekilde çalıştırıldığı ortamlar Süperölçekli mimari olarak adlandırılır.
-RISC mimarisinde kullanılan bu süperölçekli yapının tasarlanmasında iki önemli sorun ortaya
çıkmaktadır. Birincisi; Komut kümesinde bulunan komutlardan hangilerinin paralel
çalıştırılabileceğine karar verilmesi. İkincisi; Paralel çalıştırılabilecek yeterli komutların bulunabilmesi.
Bu problemlerin üstesinden gelmek için Intel, Alpha ve benzer işlemci firmaları yonga alanlarının
büyük bir kısmını harcamaktadırlar. EPIC mimarisi işte bu sorunların üstesinden gelmek için
tasarlanmıştır.

Bilgisayar mimarisinin tasarımı iki yaklaşım üzerinde yoğunlaşmıştır. Bunlar, Von Neuman ve
Harvard mimarileridir.

Von Neuman Mimarisi

Bilgisayarlarda ilk kullanılan ve adını mimariye yön veren ünlü matematikçi John von Neuman'dan
alan bir tasarım yaklaşımıdır.

Şekil ‐ Von Neuman mimarili bilgisayar sistemi

ilki geliştirilen
bilgisayar beş birimden olunmaktadır.
Bunlar; Aritmetik ve manlık birimi, kontrol birimi, bellek, giriş‐çıkış birimi ve bu birimler arasında
iletişimi sağlayan yollardır.
Von Neuman mimarisinde, veri ve komutlar bellekten tek bir yoldan mikroişlemciye getirilerek
işlenmektedir. Program ve veri aynı bellekte bulunduğundan, komut ve veri gerekli olduğunda aynı
iletişim yolu kullanılmaktadır. Bu durumda, komut için bir algetir saykılı, sonra veri için diğer bir
algetir saykılı gerekmektedir.
Von Neuman mimarisine sahip bir bilgisayar aşağıda sıralı adımları gerçekleştirir:
•Program sayıcısının gösterdiği adresten (bellekten) komutu algetir.
•Program sayıcısının içeriğini bir artır.
•Getirilen komutun kodunu kontrol birimini kullanarak çöz. Kontrol birimi, bilgisayarın geri kalan
birimlerine sinyal göndererek bazı operasyonlar yapmasını sağlar.
•1. adıma geri dönülür.
Von Neuman mimarisinde, veri bellekten alınıp işledikten sonra tekrar belleğe gönderilmesinde çok
zaman harcanır. Bu işlemler bilgisayarı yavaşlattığından, bilgisayar tasarımcılarının tabiriyle bir
darboğaz oluşturmaktadır.
Bundan başka, veri ve komutlar aynı bellek biriminde depolandığından, yanlışlıkla komut diye veri
alanından kod getirilmesi sıkıntılara sebep olmaktadır.
Bellek erişiminde, hızlı belleklerden sayılan ön‐bellek sistemlerinin kullanılmasıyla büyük bant
genişliği ve düşük gecikme elde edilerek Von Neuman mimarisinin darboğazı aşılabilir.
Harvard Mimarisi
Harvard mimarili bilgisayar sistemlerinde, von Neuman mimarisinden farklı olarak veri ve komutlar
ayrı belleklerde tutulmakladır. Buna göre, veri ve komut aktarımında ilelişim yolları da bir birinden
bağımsız yapıdadır.
Komutla birlikte veri aynı saykılda farklı iletişim yolundan ilgili belleklerden alınıp işlemciye
getirilebilir. Getirilen komut işlenip ilgili verisi veri belleğinden alınırken sıradaki komut, komut
belleğinden alınıp gelirilebilir. Bu önden alıp getirme işlemi, dallanma haricinde hızı iki katına
çıkarabilmekledir.

Harvard mimarisi günümüzde daha çok sayısal sinyal işlemcilerinde (DSP) kullanılmaktadır.
Günümüz bilgisayarlarında, bellekle tek yoldan ilelişim ve komutla verinin aynı bellekle bulunması
problemi ön‐bellek sistemleri ile çözülmüştür.
işlem, hızlı önbelleklerin
ve birbirinden ayrı komut ve veri ön‐belleklerin kullanılması bilgisayarın performansını
artırmaktadır.
Ön‐bellek miktarı ne kadar fazla olursa o kadar iyi olmaktadır. fakat çok pahalı olduğundan bir
mahzur oluşturabilmekledir. Ön‐belleğin avantajı İşlemcinin aynı frekansta komut ve veriyi birlikte
okuduğunda ortaya çıkmaktadır.
Bilgisayar teknolojisinin gelişmesinde en önemli etkenlerden birisi, ikili sayı sisteminin ve Boolean
cebirinin geliştirilmesidir.
IBM1948`de ilk bilgisayar ‘SSEL’ geliştirildi.
1950’li yılların sonuna kadar üretilen temel eleman olarak elektron tüplerinin kullanıldığı bilgisayarlar,
‘birinci kuşak bilgisayarlar’ olarak adlandırıldı.
Yarıiletken malzeme 1948, yarıiletken malzemeden yapılantransistör ise 1955 yılında bulundu.
Transistör kullanılarak üretilen bilgisayarlar, ‘ikinci kuşak bilgisayar’ olarak adlandırıldı.
Yeni bir mimari şekli öneren bu modelde, daha önceki bilgisayarlardan farklı olarak ‘veri kanalları’ ve
‘çoklayıcı’ (multiplexer) kullanılıyordu.
Entegre devrelerin geliştirilmesi, ‘üçüncü nesil bilgisayarların’ başlangıcını oluşturdu ve sayısal
bilgisayar kavramı gelişti.
Sayısal bilgisayarın gerçekleştirdiği işlemler dört kısma ayrıldı: Kontrol, İşlem, Saklama ve Taşıma. Dört
farklı işlem iki temel eleman ile gerçekleştirildi: Lojik kapılar ve bellek hücreleri.
Manyetik çekirdekli belleklerin yerini yarı iletken bellek entegreleri aldı ve IBM tarafından inç
formatında ‘floppy disk’ geliştirildi.
1968 yılında, Kaliforniya’da kurulan Intel firması, 1971 yılında ‘bir chip ile bilgisayar’ sloganı ile
bilgisayarın önemli birimlerini bir entegre içerisine yerleştirmeyi başardı. 2300 transistör içeren yeni
eleman, ‘mikroişlemci’ olarak (Intel 4004) adlandırıldı.
1974 yılında taşınabilen ilk taşınabilir bilgisayar IBM firması tarafından tanıtıldı.
Küçük bilgisayarların gelişimi, 1981`de IBM`in kişisel bilgisayar anlamındaki PC`leri piyasaya sürmesi
ile sonuçlandı.
Aynı bölge içerisindeki bilgisayar ağları, ‘Yerel Alan Ağları-LAN’ (Local Area Network) olarak
isimlendirilirken, geniş alana yayılan yani tüm dünyayı saracak kadar geniş olan ağlar, ‘Geniş Alan
Ağları-WAN’ (Wide Area Network) olarak isimlendirildi.
İlk bilgisayarlardan günümüzde üretilen bilgisayara kadar tüm bilgisayarlarda kullanılan ‘Neumann’
mimarisinin, yeni donanımlarla birlikte değiştirilmesi hedefleniyor.
Bilgisayar mimarisinin geliştirilmesinde faydalanması düşünülen iki yeni teknoloji var : Yapay zeka
(artifical inteligance) ve bulanık mantık (fuzzy logic).
Bilgisayarın temel elemanı olan mikroişlemcilerin, ‘süperiletken’ ve ‘GaAs’ gibi malzemeler
kullanılarak yapılması ile, daha hızlı bilgisayarların yapımı kolaylaşacaktır.

Mikroişlemcilerin tarihi bir kerede işleyebildikleri bit sayısı referans alınarak dört grup altında
incelenebilir
_8 bit Mikroişlemciler
_16 bitlik Mikroişlemciler
_32 bit Mikroişlemciler
_64 bit Mikroişlemciler
Bilgisayar pazarında gerçek sıçrama yapan mikroişlemci olan 8088 mikroişlemcisi, ilk PC’lerde (1982
yılında) kullanıldı.
Ön bellek teknolojisinin ilk kez kullanıldığı 386 serisi bilgisayar kişisel bilgisayarlarda uzun yıllar
kullanıldı.
386 uyumlu işlemciler, ‘üçüncü kuşak işlemciler’ olarak isimlendirilir.
Ortaya çıkan yeni isimli ilk Pentium işlemciler, ‘beşinci kuşak işlemciler’ olarak adlandırılır.
_ Günümüzde Intel yeni nesil 64-Bitlik birden fazla çekirdeğe sahip işlemciler üretmektedir.
_Intel core duo
_Intel core2 duo
_Intel i3,i5,i7 …
Mikroişlemci Terminolojisi
_ Geniş Ölçekli Bilgisayar / Süper Bilgisayar
_ Karmaşık problemleri ve hesaplamaları yapmak için tasarlanan, genel
amaçlı, çok kullanıcılı, çok işlemcili bilgisayarlardır.
_ Orta Ölçekli Bilgisayar (Medium - Size Computers)
_ Orta ölçekli işletmelerin muhasebe işlemlerini, küçük fabrikaların üretim
işlemlerini, vb. işlemleri yapabilecek kapasitede üretilen bilgisayarlardır.
_ Mikrobilgisayarlar (Microcomputers)
_ Makine kontrol ve enstrümantasyon alanında kullanılmak üzere tasarlanan,
ancak günümüzde PC’leri de içerisine alan bilgisayarlardır.
_ Çok geniş bir alanda kullanılmasından dolayı 4 farklı grup içerisinde
değerlendirilmektedir.
_Şahsi Bilgisayarlar (PC)
_İş İstasyonları (Workstation)
_Tek – Kartlı Bilgisayarlar (Single-Board)
_Tek – Yonga (Single Chip) Bilgisayarlar.
_ Şahsi Bilgisayarlar (PC): Kişisel kullanımda ihtiyaç duyulacak işlemleri
(yazı yazma, internet kullanma vb.) gerçekleştiribilen bilgisayarlardır.
_ İşistasyonları (Work Station): Karmaşık programları işlemek, aynı anda
birden fazla işlemi gerçekleştirmek, farklı iş taleplerine cevap verebilmek için
tasarlanan güçlü bir işlemciye/işlemcilere sahip bilgisayarlardır.
_ Tek kartlı Bilgisayarlar (Single Board Computers) : Bilgisayar
yapısında Giriş / Çıkış işlemleri yöneten elemanların, bellek entegrelerinin,
yardımcı birimler olarak isimlendirilen elemanların ve işlemcinin basit yapıda
bir kart üzerine yerleştirilmesi ile ortaya çıkan yapıdır.
_ Tek Yonga Bilgisayarlar (Single Chip Computers) : Bilgisayar yapısında
Giriş / Çıkış işlemlerini yönlendiren elemanların, belleklerin ve yardımcı
birimlerin tek bir entegre içerisine yerleştirilmesi ile ortaya çıkan yapıdır.
‘Mikrodenetleyiciler’ tek yonga bilgisayara örnektir.
Mikroişlemci: Bilgisayarda aritmetik / mantık işlemlerinin yapıldığı ve işlemlerin denetlendiği
elektronik elemandır.
Donanım : Giriş birimi aygıtları, mikroişlemci, çıkış birimi elemanları, yardımcı bellek elemanları, v.b,
‘donanım’ olarak adlandırılır.
Yazılım: Bir mikroişlemcili sistemde kullanılan her türlü program genel olarak ‘yazılım’ diye
adlandırılır. Yazılım terimi, sadece programları içermez. Kullanım kılavuzu, devre diyagramları,
derleyiciler, çeviricileri de içine alır.
Program :Bir problemi çözmek veya bir kontrol işlemini gerçekleştirmek amacıyla mantıksal olarak
sıralanmış komut listesi veya işlemler dizisi ‘program’ olarak isimlendirilir.

_ Yerleşik Programlar (Firmware): MİB’in içine sabit olarak yerleştirilen ve silinemeyen

programlardır.
_ Yerleşik programlar, bilgisayarın başlaması, kapanması ve giriş / çıkış işlemlerini kontrol için
gereklidir.
_ Uygulama Programları: Kullanıcı tarafından ihtiyaç duyulduğu zamanda kullanılan ve kullanıcının
isteğine göre değiştirilebilen programlardır.
_ Uygulama programları, RAM bellekler kullanılarak çalıştırılır ve bilgisayarın kapanması ile kaybolur.
_ Makine Kodu ve Makine Komutları: MİB ve ALU’da işlenen komutlar ve yapılan işlemler ikili sayı
düzeninde gerçekleştirilir. Komut, işlem, veri, vb. kavramların ikili sayı sistemi ile ifadesi, ‘makine
kodu’ olarak isimlendirilir.
_ Belirli bir mikroişlemcide kullanılan komutların tümü, ‘komut kümesi’
(Instruction Set) olarak isimlendirilir.
_ Kaynak Program: İleri seviye programlama dilleri (Basic, Pascal,Delphi, C,
vb.) veya sembolik kodlar (Assembly dili) kullanılarak yazılan programlar, ‘kaynak programlar’ olarak
adlandırılır.
_ Amaç Program (Object Program): Bir problemi çözmek veya bir işlemi gerçekleştirmek için,
mantıksal bir sıraya göre yazılan komutlar listesi, ‘amaç program’ olarak isimlendirilir. Amaç
programlar ikili sayı düzenindedir.
_ Derleyici (Compiler) : Kaynak programın MİB’in anlayacağı amaç program şekline (ikili sayılara)
çevirmek için yazılan programlara ‘derleyici’ (compiler) denilir.
_ Sembolik kodlar (Assembly code programs): Yüksek seviyeli diller ile makine dili arasında bir
seviyedir.
Çevirici (Asembler): Sembolik kodla yazılmış programları makine koduna çeviren programlar,
‘çevirici’ (asembler) olarak adlandırılır.
Hyper-Pipelined
_ Mikroişlemcili sistemlerde komutun işlemesi sırasında gerçekleştirilen
işlemler
_Komutu al-getir,
_Komutun kodunu çöz,
_İşlem yapacak adresi belirle,
_Yapılması gerekli işlemleri gerçekleştir,
_Sonuçları belleğe aktarır.

Kullanılan yeni teknoloji iki ucu keskin bir kılıca benzemektedir. ‘Hyper-pipeline’ teknolojisi ile daha
çok basamaklı kanal işlemesi kullanılması; daha yüksek çalışma hızlarının kullanımını sağlamasına
karşılık, her bir saat frekansında daha az sayıda komut tamamlanmasına neden olmaktadır.
Hızlı İşleme Motoru (Rapid ExecutionEngine) ve Çift Kanal (Dual Channel)
Çift Kanal (Dual Channel) Teknolojisi :
_İşlemci ile ana bellek arasındaki ilişkiyi aynı anda iki bellek yolu oluşturularak sağlanmaktadır.
_Bu özellik iletişim band genişliğinin iki kat artırılması ile sonuçlanmaktadır.
Yeni Pentium işlemcilerle birlikte komutların küçük işlem parçalarına bölünmesi (mikrokod).
Hyper Threading
‘Hyper-threading’ teknolojisi; bir işlemcinin iki işlemci gibi kullanılmasını ve yapılacak işlemlerin iki
ayrı noktaya yığılmasını sağlamaktadır.
‘HT’ uygun işletim sistemi ile birisi gerçek diğeri sanal olmak üzere iki ayrı işlemci gibi davranmaktadır.
Bu işlemciler, sistemin iki katı hızla çalışmasını sağlamasa da yapılacak işlemleri iki işlemcinin önüne
sıralamaktadır.
Performans olarak bazı uygulamalarda % 20-30 artış sağlar.
Çift Çekirdek (Dual Core)
Tek bir entegre içerisinde bulunan iki adet çekirdeki yardımıyla işlerin ikiye bölünebilmesini ve iki
çekirdek tarafından aynı anda işlenmesi sağlayan teknolojidir.
Paralel işleme sonucunda programlar parçalara ayrılıp aynı anda çalıştırıldığından %70’e varan
performans artışı sağlanabilir.
Örneğin; çekirdeklerden birisi ‘office’ uygulaması çalıştırırken ikinci çekirdek bir virüs programını
çalıştırmak amacıyla kullanılabiliyor.

_ Komutlarla ve ikili sayı sisteminde ifade edilen verilerle çalışan elektronik hesaplama
ve veri işleme makineleri, ‘Mikroişlemcili sistem / mikrobilgisayar’ veya ‘Sayısal
Bilgisayar’ olarak adlandırılır. Diğer bir deyişle; mikroişlemci, bellek (RWM ve ROM)
ve giriş / çıkış birimlerinden oluşan adreslenebilir devreler topluluğuna, ‘mikroişlemcili
sistem’ denir (Şekil 1).
_ Sayısal bilgisayarların / mikrobilgisayar en önemli birimlerden birisi olan Merkezi İşlem
Birimi (MİB), ‘mikroişlemci’ olarak adlandırılır. Diğer bir deyişle; mikroişlemcili
sistemlerde aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı, yapılan işlemlerin denetlendiği /
yönlendirildiği birim, ‘mikroişlemci’ olarak isimlendirilir.
 1. Mikroişlemcili Sistemlerin Organizasyonu ve Sistem Mimarisi

2. Mikroişlemcili Sistemlerde Bulunan Birimler

En yaygın kullanılan örneğinin bilgisayar olduğu mikroişlemcili bir sistem, birbirine ‘yol’ olarak
isimlendirilen hatlarla bağlı üç temel birimden (modülden) oluşur:
_ i- Kontrol ve aritmetik işlemlerin yapıldığı merkezi işlem birimi (mikroişlemci),
ii-Veri ve komutları saklayan _ bellek birimi,
_ iii-Merkezi İşlem Biriminin harici birimlerle haberleşmesini ve birlikte çalışmasını sağlayan
giriş / çıkış (I/O) birimleri.
_ Giriş birimi ile veriler, komutlar ve programlar bilgisayara yüklenirken; çıkış birimi ile
mikroişlemcili sistemde yapılan işlemlerden elde edilen bilgiler kullanıma sunulur.
_ Bellek birimi; mikroişlemcili sistemin üzerinde çalıştığı verilerin sürekli veya geçici olarak
saklanması amacıyla kullanılır.
_ Mikroişlemci; sistemde yapılacak hesaplama, kontrol ve veri işleme işlemlerini gerçekleştirir.

bir arada kullanılan bellek, kontrol ve aritmetik-mantık birimleri

birlikte, ‘Merkezi İşlem Birimini - MİB’ yani ‘mikroişlemciyi’ oluştururlar.
Giriş Birimi (Input Unit) :
_ Giriş birimi, merkezi işlem birimine iletilecek bilgi, komut ve programların mikroişlemcili
sisteme aktarılmasında kullanılır. Diğer bir deyişle; kullanıcının mikroişlemcili sistem ile
haberleşmesini sağlar. Giriş birimi olarak kullanılan elemanlara örnek olarak aşağıdaki
elemanlar verilebilir:
_ i- Klavye (Keyboard): Bilgilerin yazım yoluyla mikroişlemcili sisteme aktarılmasında kullanılan
eleman.
_ ii- Disket sürücü (Disk driver): Harici bellek olarak kullanılan disketlerden bilgi okunması veya
disketlere bilgi yüklenmesi için kullanılan cihaz.
_ iii- Optik okuyucu (Optic reader): Bilgilerin optik olarak okunarak mikroişlemcili sisteme
aktarılmasını sağlayan eleman.
_ iv- Analog – Dijital Çeviriciler (Analog – Digital Convertor - ADC): Analog olarak elde
edilen bilgileri, bilgisayarın kullandığı dijital veriler şekline dönüştüren elektronik devreler.
_ v- Harici bellek (External memory): Bilgilerin uzun süre saklanmasında ve istenilen yerlere
taşınmasında kullanılan elemanlar / birimler.

Çıkış Birimi (Output Unit) :

_ Çıkış birimi, mikroişlemcili sistemde ikili sayı şeklinde işlenen bilgileri kullanıcıların anlayabileceği
veya kontrol edilen bir aygıt / sistem ise aygıt / sistemin değerlendirebileceği şekle dönüştürmede
kullanılan elemanlardır
_ i- Görüntüleme elemanları (Visual display unit): Elde edilen sonuçları, kullanıcının
anlayabileceği şekilde hizmete sunan monitor benzeri cihazlar.
_ ii- Yazıcılar (Printers): Verilerin yazı şeklinde kullanıma sunulmasını sağlayan cihazlar.
_ iii- Sıvı kristal göstergeler (Liquid cristal display): Sonuçların görsel olarak kullanıcıya
sunulduğu ve görüntülemede kristal yapıda ekranların kullanıldığı görüntüleme cihazları.
_ iv- Işık yayan diyotlar (LED): Doğru yönde enerjilendiğinde diyot özelliği göstererek iletime geçen
ve yapıldığı malzemenin rengine göre ışık yayan elektronik eleman.
_ v- Ses aygıtları (Sound system): Mikroişlemcili sistemlerden alınan bilgilerin analog şekle
dönüştürülmesinden sonra verilerin mekaniki titreşimlere dönüştürülerek ses basıncı şeklinde
kullanıma sunulmasını sağalayan elektronik aygıt.
_ vi- Dijital – Analog Çeviriciler (Digital – Analog convertor - DAC): Mikroişlemcili sistem ikili sayı
sistemi kullanması nedeniyle mikroişlemcili sistem çıkışında elde edilen veriler sayısaldır. İkili /
sayısal bilgileri kullanacak sistem analog ise, verilerin analog şekle dönüştürülmesi gerekir. Sayısal
verileri analog şekle dönüştüren devreler.
Bellek Birimi (Memory Unit) :
_ İstenilen komutları ve üzerinde çalışılan verileri kısa veya uzun süreli saklamak amacıyla
kullanılan devreler, ‘bellek devreleri’ olarak isimlendirilir. Mikroişlemcili sisteme enerji
verildiği zaman çalışmaya başlamasını veya çevre birimlerini tanımasını sağlayan ve işletim
sistemi olarak tanımlanan programlar belleklerde saklanır.
_Bilgileri geçici olarak saklamak amacıyla kullanılan ve bilgileri
saklayabilmesi için elektrik enerjisine ihtiyaç duyan bellekler, ‘RAM bellek’ olarak
adlandırılır. Bilgilerin uzun süreli olarak saklanması amacıyla kullanılan ve bilgileri
saklaması için enerjiye ihtiyaç duymayan bellek türü ise, ‘ROM bellek’ olarak isimlendirilir.
_ Dahili olarak kullanılan belleklerin yetersiz kalması veya verilerin farklı yere taşınması
gerekli olan durumlarda ‘harici bellek’ veya ‘yardımcı bellek elemanları’ olarak
isimlendirilen yardımcı saklama birimlerinden faydalanılır.
Aritmetik ve Mantık Birimi (Aritmetic Logic Unit - ALU) :
_ Veriler üzerinde aritmetik (toplama, çıkarma, çarpma, bölme) veya mantıksal
(VE, VEYA, DEĞİL vb.) işlemler yapan devreler, ‘Aritmetik ve Mantık Birimi -
ALU’ olarak adlandırılır. Lojik kapı devreleri, flip-floplar, sayıcı ve
kaydedici devreleri, toplayıcı ve çıkarıcı devreleri, ALU’nun temelini oluşturur.
Kontrol Birimi (Control Unit - CU) :
_ Bellek biriminde saklanan veya giriş biriminden girilen programlardaki komutları yorumlayan
ve komutlarda belirtilen işlemleri yerine getiren birim, ‘kontrol birimi’ olarak adlandırılır.
Komutlarının işlenmesi, giriş / çıkış birimlerine veri gönderilmesi veya alınması, bellek
birimine veri yazılması veya veri okunması, vb. işlemler kontrol birimi tarafından
gerçekleştirilir.

3. Mikroişlemcili Sistemlerde / Mikrobilgisayarlarda Kullanılan Yollar

İletişimi sağlayan hatlar, ‘sistem yolu’ veya ‘sistem taşıtı’ (system bus) olarak adlandırılır.
_ Mikroişlemcili sistemlerde bulunan birimler arasında iletişimi sağlayan sistem
yolu, yolun bulunduğu konum referans alınarak üç gruba ayrılır (Şekil 6):
i- Dahili sistem yolu,
ii- Yerel sistem yolu,
iii- Harici sistem yolu.
Mikroişlemcinin içerisinde bulunan kaydediciler, aritmetik - mantık birimi ve diğer birimler arasındaki
iletişimi sağlayan yollar, ‘dahili sistem yolu’ olarak tanımlanır.
Mikroişlemcili sistemdeki / mikrobilgisayardaki bulunan birimler arasında iletişimi sağlayan yol, ‘yerel
sistem yolu’ olarak isimlendirilir.
Mikroişlemcili sistem ile mikroişlemcili sistemin birlikte çalıştığı çevre birimleri (devreler /cihazlar)
arasındaki iletişimde kullanılan yol, ‘harici sistem yolu’ olarak adlandırılır.

Üç gruba ayrılabilen sistem yolunda bulunan hatlar ile, üç farklı bilgi taşınır: Veriler, kontrol sinyalleri
ve adreslerle ilgili bilgiler. Diğer bir değişle; sistem yolunda bulunan hatlar, kullanım amaçlarına veya
taşıdıkları bilgilere göre gruplandırılırsa üç hat grubu oluşur:
i- Veri iletimi ile ilgili hatlar,
ii- Kontrol sinyalleri ile ilgili hatlar,
iii- Adresleme ile ilgili işlemlerde kullanılan hatlar.
,

,
4. Mikroişlemcili Sistemlerde Kullanılan Sinyaller ve İletildikleri Yollar
_ Mikroişlemcili sistemdeki her bir birimde, üç grup altında toplanabilecek sinyaller kullanılır:
Verilerle ilgili sinyaller, adresleme ile ilgili sinyaller ve kontrol / denetim ile ilgili sinyaller (Şekil 8).

Bellek biriminde; okuma / yazma işlemlerinde uygun olanın seçilmesi

Bellek biriminde giriş olarak gösterilen adres hatları, bellek içerisinde bulunan adres bölgelerini
seçecek bilgiyi içerir. Yazma işleminde girişteki veri hatları, okuma işleminde ise çıkıştaki veri hatları
kullanılır.
Giriş / çıkış (G/Ç) birimi; okuma / yazma sinyallerine ihtiyaç olur.
G/Ç birimi harici birimler ile iletişimi sağladığından, sistem içersindeki birimlerden / elemanlardan
gelen veya bu birimlere / elemanlara gönderilecek veriler için dahili ve harici veri hatları kullanılır.
Veri Yolu : Merkezi işlem biriminden bellek ve giriş / çıkış birimlerine veri göndermede yada bu
birimlerden merkezi işlem birimine veri aktarmada kullanılan hatlar, ‘veri yolu’ olarak isimlendirilir.
8 bitlik mikroişlemcilerde veri yolu 8 hattı içerirken, 16 bitlik işlemcilerde 16 hattı
içerir.Mikroişlemciye işlenmek üzere iletilen veriler veri yolu üzerinden iletildiği yada mikroişlemcide
işlenen veriler veri yolu üzerinden ilgili birimlere yollandığı için, veri yolunda iki yönlü iletişim
mümkün olmalıdır.
Adres Yolu :
_ Verinin alınacağı (okunacağı) veya verinin gönderileceği (yazılacağı) adres bölgesini temsil eden
bilgilerin taşınmasında kullanılan hatlar, ‘adres yolu’ olarak isimlendirilir. Adres yolu, tek yönlüdür ve
paralel iletişim sağlayacak yapıdadır.
_ MİB’de işlenen verilerin, bellekte saklanması veya diğer elemanlara gönderilmesi gerekebilir. Bu
durumda, verinin saklanacağı veya gönderileceği yerin adresi, mikroişlemci içerisindeki program
sayıcı yardımı ile adres yolu üzerine yerleştirilir.
Bir mikroişlemci tarafından adreslenebilecek maksimum bellek kapasitesi ‘2N’ formülü ile
hesaplanabilir. ‘N’ adres hattı sayısını gösterir
Mikroişlemci veri yolu ve adres yolu farklı sayıda hattı içerebilir. Veri yolu 8 hattan
(8 bit) oluşan bir mikroişlemcili sistemde, adres yolu 16 hattan (16 bit) oluşabilir.
Günümüzde üretilen ve veri hatları ile ortak kullanılabilen mikroişlemcilerde, 36
veya 40 bitlik adres yolu kullanılmaktadır.
Kontrol Yolu :
_ Mikroişlemcili sistemde bulunan birimler arasındaki ilişkiyi düzenleyen sinyallerin
iletilmesi amacıyla kullanılan hatlar, ‘kontrol yolu’ olarak adlandırılır.
Kontrol yolunda bulunan sinyaller üç farklı işlemi gerçekleştirmek için
kullanılırlar:
_ i- Sinyal seçimi: Sistemde kullanılacak sinyallerin ve sinyallerin uygulanacağı yerin belirlenmesi
işlemini gerçekleştiren sinyaller.
_ ii- Yön tayini: Sistemdeki verinin gideceği yönü belirleyen sinyaller (okuma veya yazma).
_ iii- Zamanlama: Yapılacak işlemlerin sırasını ve zamanlamasını belirleyen sinyaller.
Mikroişlemcili sistemdeki birimlerin çalışması, kontrol hatları üzerinden iletilen
tetikleme sinyalleri ile yönlendirilir.
5. Mikroişlemcili Sistemlerin Mimarisi (Microprocessor SystemArchitecture)
_ Mikroişlemcili bir sistemde bulunan mikroişlemcinin temel işlevi; işlenen / kullanılan verileri
birimler arasında iletme (transfering), iletilen verileri işleme (processing), verileri bir durumdan
diğerine çevirme (transforming) ve verileri uygun yerde saklamadır (storing). değişle, mikroişlemci
mimarisi; mikroişlemci kapasitesi, bellek yapısı ve tasarım felsefesi tarafından şekillendirilir.
Mikroişlemcinin kapasitesi; mikroişlemcide bulunan birimlerin özellikleri, kaydedici sayısı,
kaydedicilerin büyüklüğü, kullanılan yollardaki hat sayısı, kayar noktalı hesaplama birimi, vb. etkenler
tarafından belirlenir.
Mikroişlemci bellek yapısı; bellek bölgelerinin sayısı, her bir bellek bölgesinde saklanabilecek bit
sayısı, adreslenebilecek toplam bellek bölgesi sayısı ve bir bellek bölgesine erişim şekline göre
tanımlanır.
Her bir mikroişlemci tipi için farklı bir program yazılmasının maliyetli olması, üreticileri / tasarımcıları
yazılan bir programın tüm bilgisayarlar için kullanılabilmesine olanak tanıyan teknolojiler geliştirmeye
zorladı. Ortaya çıkan bu zorunluluk, ‘mikrokod-tekniği’ olarak adlandırılan yeni bir yöntemin
geliştirilmesi ile sonuçlandı.
_ Mikrokod tekniğinde, merkezi işlem birimi içerisindeki bir bölgeye donanım ile ilgili bilgiler /
komut kümesi yerleştirilmekte ve bu bölge ‘mikrokod motoru’ olarak adlandırılmaktadır.
6. Tasarım Felsefesi Açısından Mikroişlemcili Sistemlerin Mimarisi
Karmaşık Komut Seti Mimarisi Kullanan Mikroişlemcili Sistemler – CISC
Mimarisi :
_ Komut kodu ve işlenecek verilerin MİB’deki kaydedicilerde bulunduğu
varsayılarak, kademeli komut işleme tekniğinde oluşacak işlem sırası
listelenirse;
_ i- Gerçekleştirilecek işlemi tanımlayan ve kaydedicide bulunan komut
kodu çözülür,
_ ii- Üzerinde çalışılacak veri bulunduğu kaydediciden alınıp getirilir,
_ iii- Üzerinde çalışılacak veri çözülen komuta göre işleme tabi tutulur (ALU’da),
_ iv- Yapılan işlemlerin sonucu ilgili kaydediciye yüklenir,
_ şeklinde işlem sırası oluşur.
_ Açıklanan bu işlemlere göre, bir komutun işlenebilmesi dört adımda
gerçekleştirilir (Şekil 15). Gerçekleştirilen adımlardan birisi bitmeden diğer
adıma geçilemez.
yine dört aşamalı / kademeli ‘komut dönüşümü’ işlemi gerçekleştirilir (Şekil 16).

i- İlk aşamada; yüksek seviyeli programlama dilinde yazılan komut makine dili seviyesine
dönüştürülür.
_ ii- İkinci aşamada; birden çok işlemi içeren komutlar yorumlanır ve daha basit işlemlere karşılık
gelen mikro-kodlar şekline dönüştürülür.
_ iii- Üçüncü aşamada; mikro-kodlar çözülerek işlemlerin gerçekleştirilmesi için gerekli emirler
üretilir.
_ iv- Dördüncü aşamada ise; yapılan / gerçekleştirilen işlemlerden elde edilen bilgiler
kaydedicilere, ALU’ya ve diğer ilgili birimlere gönderilir (Şekil 16).
Azaltılmış Komut Seti Mimarisi Kullanan Mikroişlemcili Sistemler –
RISC Mimarisi :
_ RISC işlemlerde işlemcinin performansını artıran önemli bir etken, ‘kanal komut işleme teknigi’
(pipelining) olarak isimlendirilen ve aynı anda birden fazla komutun işlenmesini sağlayan teknolojidir.
Kanal tekniği kullanan işlemcilerde işlem sırası listelenirse;
i- İşlemi tanımlayan komut kodu çözülür,
ii- Üzerinde çalışılacak veri kaydediciden alınırken, aynı anda bir sonraki işlemi tanımlayan komutun
kodu çözülür.
iii- İlk işlenen komutun gerektirdiği işlem ALU’da gerçekleştirilirken, ikinci
işlenen komuta ait veri kaydediciden alınır ve yeni (üçüncü) işlemi tanımlayan komut kodu çözülür.
iv- İlk komutun işlenmesi sonucunda oluşan veri kaydediciye yerleştirilirken, ikinci sıradaki komuta ait
işlem ALU’da gerçekleştirilir, üçüncü sıradaki komutun gerektirdiği veri kaydediciden okunur ve yeni
bir komut kodu (dördüncü) çözülür.
RISC mimarisinin özellikleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
_ Komutlar mikrokod formatına dönüştürülmeden doğrudan yorumlanarak fazladan işleme
gereksinim duyulmadan komutlarla ilgili işlemlerin sonuçlandırılması.
_ Birden çok komutun paralel olarak farklı birimlerde çalışmasını sağlayan ‘pipelining’ tekniği ile
performansın artırılması.
_ Sabit uzunlukta ve formatta komutlara sahip olması.
_ Çok sayıda genel amaçlı kaydediciye gereksinim duyulması.
_ Basit komut yapısına ve komut setine sahip olması nedeni ile daha küçük yonga alanına ihtiyaç
duyulması.
CISC ve RISC Mimarilerine Sahip Sistemlerin Karşılaştırılması : ilk önemli farkın; hızları olduğu
bulunur
RISC mimari CISC mimariye göre daha hızlı çalışabilir ve aynı işlemleri 2-4 katı performans ile
gerçekleştirebilir.
_ ii- Mimariler arasındaki ikinci önemli fark; komut işleme tekniğidir. CISC işlemcilerde ‘kademeli
komut işleme’ tekniği kullanılırken, RISC işlemcilerde ‘kanal komut işleme tekniği’ (pipeline)
kullanılır.
RISC tekniğinde ise, aynı anda çok sayıda komut işlenmektedir.
iii- CISC ve RISC yapıları arasındaki üçüncü önemli fark; işlemcilerde kullanılan transistör sayısıdır.
CISC işlemcilerde kullanılan transistör sayısı, RISC işlemcilere göre daha fazladır.
iv- İki mimari arasındaki bir diğer fark; donanımsal yapıları ve tasarım şekilleridir.
_ RISC işlemciler CISC işlemcilere göre daha kolay olarak tasarlanabilirler.

RISC mimarisinin yukarıdaki üstünlükleri yanında bazı mahsurları da bulunmaktadır.RISC mimarisinin

sakıncası, CISC mimariye göre daha karmaşık yazılımlara gereksinim
duymasıdır.
7. Donanım Açısından Mikroişlemcili Sistemlerin Mimarisi
7.1. Von Neuman Mimarisi
‘Von Neuman Mimarisi’, ‘depolanmış programlı bilgisayarlar’ (stored-programme computers) olarak
da isimlendirilmektedir.
_ İşlem biriminin bellek biriminden ayrıştırılması bu mimarinin en önemli
özelliğidir.
yolların hızının mikroişlemcinin hızına yetişememesi nedeni ile sistemde ‘şişe boğazı / tıkanma’
(bottleneck) olarak isimlendirilen olay gerçekleşebilir.
7.2. Harward Mimarisi
_ Harward Mimarisi, hızın çok önemli olduğu sistemlerde ve günümüzde özellikle dijital sinyal işleme
görevini yapan birimlerde (Dijital Signal Processing – DSP) tercih edilmektedir.
-
------------------------------------------------5.pdf -------------------------------------------------------------------------------
1. Mikroişlemcide Gerçekleştirilen İşlemler (Microprocessor Function)
_ Mikroişlemci içerisinde bulunan birimlerin özellikleri ‘mikroişlemcinin yapısını’ (structure)
belirlerken, birimlerin yaptıkları işlemler ve birimler arasındaki iletişim ‘mikroişlemcinin işlevini /
işlerini’ (function) açıklar.
Mikroişlemci dört temel işlemi gerçekleştirir (Şekil 1):
_ i- Veri işleme (Data processing),
_ ii- Veri saklama (Data storage),
_ iii- Veri taşıma ( Data movement),
_ iv- Denetim / Kontrol (Control).
i- Mikroişlemci, çevre birimler arasında veri taşınma veya veri iletişimi işlemini
gerçekleştirebilir (Şekil 2.a). Bu işlemde yalnızca kontrol birimi işlemin içerisindedir.
_ ii- Mikroişlemci, çevre birimlerden gelen verileri geçici (veya kalıcı) olarak saklama
işlemini (yazma) veya saklanan verilerin çevre birimlerine iletilmesi işlemini (okuma)
gerçekleştirebilir (Şekil 2.b).
_ iii- Mikroişlemci içerisinde saklanan veriler, ihtiyaç duyulan veya istenen işlemlerden
geçirildikten sonra, oluşan yeni değerler tekrar saklanabilir (Şekil 2.c).
_ iv- Belleklerde saklanan verilerin işlenerek çevre birimlerine iletilmesi veya çevre
birimlerinden gelen verilerin işlenerek saklanması işlemleri gerçekleştirilebilir (Şekil 2.d).
2. Mikroişlemcinin Yapısı (Mikroprocessor Structure)
Oluşan yapıda dört temel kısım bulunur: Kontrol birimi, Kaydediciler, Aritmetik ve mantık birimi,
yardımcı elemanlar.
_ Mikroişlemcinin yaptığı işlemleri kontrol eden ve iletişimi denetleyen birim,‘kontrol birimi’ olarak
adlandırılır.
_ Veri işleme işlemlerinin gerçekleştirildiği birim, ‘Aritmetik ve Mantık Birimi’ olarak isimlendirilir.
_ Mikroişlemci içerisinde, üzerinde çalışılan verileri geçici olarak saklamak için kullanılan elemanlara
‘kaydedici’ denir.
Mikroişlemcinin gerçekleştirdiği işlemlere yardımcı olması ve mikroişlemcinin performansını artırması
amacıyla mikroişlemciye eklenen devreler, ‘yardımcı elemanlar’ olarak tanımlanır.
2.1 Mikroişlemci Kontrol Birimi
_ Mikroişlemci kontrol birimi, mikroişlemci içinde ve dışında bulunan birimler arasındaki veri
iletişimini denetler ve ALU içerisindeki işlemleri kontrol eder. Kontrol birimi; ardışıl devreler, bileşik
devreler, kaydediciler, bellekler, vb. lojik devreleri içerir
_ Mikroişlemci ile çevre birimlerinin eş zamanlı olarak (synchronization) çalışması için gerekli sinyaller
kontrol birimi tarafından sağlanır. Kontrol birimi giriş olarak sistem saat üretecinden gelen
zamanlama sinyalini, ALU’da yapılan aritmetik ve mantık işlemleri sonucunu gösteren bayrakların
(flags) durumunu, dahili ve harici kontrol sinyallerini kullanır (Şekil 6).
_ Kontrol birimi, yaptığı diğer işlemler arasında iki temel işlem gerçekleştirir. Komut okuma (fetch) ve
komut işleme (execute). Komut okuma işlemi; mikroişlemcinin bellekten bir işlem kodu alıp, komut
kaydedicisine yerleştirilmesi işlemine denir.

2.2. Kaydediciler
_ Mikroişlemcide verilerin işlenmesi sırasında, komutların / verilerin
geçici olarak saklanması için kullanılan devreler, ‘kaydediciler’
olarak isimlendirilir.
‘A’ veya ‘ACC’ (Accumulator) olarak isimlendirilen genel amaçlı
kaydedici kullanılarak işlenebildiği
mikroişlemciler, ‘Akümülatör tabanlı mikroişlemciler’ olarak
adlandırılır.
kaydediciler;
_ i-Veri kaydedicileri,
_ ii- Adres kaydedicileri,
_ iii- Kontrol kaydedicileri,
_ iv- Durum kaydedicileri,
olarak dört gruba ayrılır
i- Veri Kaydedicileri :
_ Üzerinde çalışılan verileri geçici olarak tutmak veya işlenen komutlardan elde edilen sonucu
saklamak amacıyla kullanılan kaydediciler, ‘veri kaydedicileri’ olarak isimlendirilir. Veri
kaydedicilerine örnek olarak, akümülatör, A ve B kaydedicileri verilebilir.
Akümlatörün bir diğer özelliği ise; Aritmetik – mantık biriminde gerçekleştirilen işlemlerde
Akümülatörün temel eleman olarak kullanılması, işleme tutulan değerlerden birisinin akümülatörde
bulunması yanında sonucun akümülatörde saklanmasıdır.
ii- Adres Kaydedicileri :
_ ‘Adres kaydedicileri’, gerçekleştirilen komutların veya işlenen verinin bulunduğu bölgeleri
göstermek amacıyla kullanılırlar.Adres kaydedicisi olarak kullanılan genel amaçlı kaydedicilere örnek
olarak; Parça gösterici kaydedicisini (segment pointers), İndeks kaydedicisini (Index Registers) ve Yığın
göstericisini (stack pointer) verebiliriz.
_ Parça / Segment göstericisi kaydedicileri; Kod parça kaydedicisi (Code Segment Register)
programda bulunan komutların bulunduğu bellek bölgesini belirtmek için kullanılırken; veri parça
kaydedicisi (Data Segment Register), programda kullanılacak verilerin bulunduğu bellek bölgelerini
göstermek için kullanılır.
_ Yığın bölgesi, işlenen programda yürütülen komuttan farklı bir yere dallanılması durumunda geri
dönülecek adresi saklamak veya durum kaydedicisinin içeriğinin değişeceği durumlarda belirli bir
andaki değerleri tutmak amacıyla kullanılır. Yığın göstericisi, yığın bölgesine değer yazılmasına veya
yığın bölgesindeki değerin okunmasına bağlı olarak artan veya azalan bir sayıcı gibi görev yapar.
iii- Kontrol Kaydedicileri :
_ Mikroişlemci işlemlerini kontrol etmek için ayrılan kaydediciler, ‘kontrol kaydedicileri’ olarak
isimlendirilir. kullanılan dört farklı tip kontrol kaydedicisi bulunmaktadır. Program Sayıcı (Program
Counter - PC): İşlenecek komutun _ adresini gösterir.
_ Komut Kaydedici (Instruction Register - IR): En son işlenen komutu içerir.
_ Bellek Adres Kaydedici (Memory Addres Register - MAR): Bellekteki bir bellek
bölgesi adresini içerir.
_ Bellek Tampon Kaydedici (Memory Buffer Register - MBR): Belleğe yazılacak
veya bellekten en son okunan veriyi içerir.
iv- Durum Kaydedicileri :
_ Mikroişlemci, yapılan işlemler sonucunda oluşan durumları belirlemek için, ‘program durum
kelimesi’ (program status word-PSW) veya ‘durum kaydedici’ (status register) olarak isimlendirilen
kaydedici(ler) kullanılır. Durum kaydedicisinde, her bir bit farklı bir durumu belirlemek için kullanılır
ve her bir bit ‘bayrak’ (flag) olarak adlandırılır.
_ İşaret Bayrağı (Sign) : Yapılan aritmetik işlemden elde edilen değerin işaretini gösterir. İşlem sonucu
pozitif ise ‘0’ yapılırken (S=0), işlem sonucu negatif ise ‘1’ yapılır (S=1).
_ Sıfır Bayrağı (Zero) : Aritmetik işlem sonucunda, sonuç ‘0’ ise sıfır bayrağı ‘1’ değerine, sonuç
sıfırdan farklı ise ‘0’ değerine (Z=0) kurulur.
Elde / Borç Bayrağı (Carry) : Toplama işleminde elde veya çıkarma _ işleminde borç varsa, ‘1’
değerine (C=1) kurulur. Genellikle çok kelimeli aritmetik işlemlerde kullanılır.
_ Eşitlik bayrağı (Equal) : Lojik bir karşılaştırma sonucu eşit ise, ‘1’ değerine kurulur.
_ Taşma Bayrağı (Overflow) : Aritmetik taşma işlemini göstermek için kullanılır.
_ Kesme Yetkilendirme Bayrağı (Interrupt Enable) : Kesme işlemini yetkilendirme veya
yetkisizlendirme için kullanılır.
_ Danışman Bayrağı (Supervisor) : Mikroişlemcinin kullanıcı modundamı yoksa
danışman modundamı çalıştığını gösterir.
2.3. Aritmetik ve Mantık Birimi
_ Mikroişlemci tarafından gerçekleştirilecek Aritmetik ve mantık işlemleri, Aritmetik-mantık biriminde
(AMB) gerçekleştirilir.
_ ALU’da gerçekleştirilen işlemler olarak; ikili sistemde toplama ve çıkarma, lojik
‘VE’ ‘VEYA’, ‘DEĞİL’ ve ‘ÖZEL VEYA’ işlemleri ile sağa veya sola kaydırma işlemleri verilebilir. Gelişmiş
işlemcilerin aritmetik-mantık biriminde, çarpma ve bölme işlemleri yapmak mümkündür.
2.4. Mikroişlemci Yardımcı Elemanlarıkullanılır. Mikroişlemci yardımcı elemanları, mikroişlemcilinin
işlemleri gerçekleştirmesine yardımcı olarak, sistemin performansının artmasına ve diğer devreler ile
uyumlu çalışmasına etki eder. Mikroişlemci yardımcı elemanlarına örnek olarak aşağıdaki _ elemanlar
verilebilir
_ i- Matematik işlemci,
_ ii- Paralel işlemci,
_ iii- Ön bellekler.
Gelişmiş mikroişlemcilerde, matematik işlemci, ön bellekler, kaydediciler ve mikroişlemciye daha
fazla bellek adresleme kapasitesi sağlayan sanal bellek yönetim birimi (virtual memory management
unit) mikroişlemcinin içerisine yerleştirilmiş durumdadır.
i- Matematik işlemci (Coprocessor) :
_ ‘Ortak İşlemci’ veya ‘Yuvarlanmış Sayılar İşleme Birimi’ (Floating Point Unit
- FPU) olarak da isimlendirilen matematik işlemci; basamak sayısı fazla olan matematiksel işlemlerde
veya grafik çizim durumlarında sisteme dahil olarak sistemin yavaşlamasına engel olur. Yoğun hesap
işlemlerinin bulunduğu muhasebe programlarının (EXCEL, LOTUS, vb.) veya yoğun çizim ve grafiksel
işlemlerin bulunduğu paket programların (AutoCAD, ORCAD, vb.) kullanıldığı sistemlerde matematik
işlemci kullanılması, sistemin performansını artırarak kullanıcıya daha rahat çalışma imkanı tanır.
i- Paralel İşlemci (Parallel Processor) :
_ Mikroişlemcili sistemin uzun süre aşırı yüklü olarak çalışması, mikroişlemcinin ısınmasına ve
mikroişlemci hızını etkileyerek sistem performansının düşmesine neden olur. Sistemin uzun süre
çalışması durumunda sistem performansının düşmemesi için, kullanılan mikroişlemci ile aynı
özelliklere sahip ikinci bir mikroişlemci sisteme eklenir .Sistemin performansının düştüğü
anlarda otomatik olarak devreye giren ikinci işlemci, ‘paralel işlemci’ olarak isimlendirilir.
_ Açıklanan işlemlerden anlaşılacağı üzere, paralel işlemciler yoğun iş hacminin bulunduğu büyük
sistemlerde ve iş istasyonlarında kullanılır.

İntel’in geliştirdiği ‘Hyper Treading’ teknolojisi ile aynı fiziksel ortamda oluşturulan mimari yapılar
aynı işlem kaynaklarını kullanarak işlemleri paralel olarak gerçekleştirmektedirler. Pentium 4
işlemcilerin ‘çift-çekirdekli’ olarak isimlendirilen yeni modellerinde ise, iki işlemci aynı fiziksel paketin
içerisine yerleştirilmekte ve çok büyük bir performans artışı sağlanmaktadır.
iii- Ön Bellekler (Cache Memory) :
_ Mikroişlemcili sistemlerde üzerinde çalıştığı verinin geçici olarak bir yerde saklanması gerektiği
durumlarda, veri sistemin belleğine konulur. Verinin kısa süre içerisinde tekrar kullanılması
gerektiğinde, bellekteki veri alınarak üzerinde çalışılır. Kısa zaman aralıkları ile verinin belleğe
konulması ve tekrar alınması gerektiği durumlarda, belleğe erişim zamanı nedeni ile sistem hızı azalır
ve sistem performansı düşer.
_ Bellek işlemleri nedeniyle sistem performansının düşmesine engel olmak için anakart üzerinde
mikroişlemcinin hemen yanına veya mikroişlemcinin içerisine yerleştirilen ve işlevi, üzerinde çalışılan
verileri kısa süreli saklamak olan bellek, ‘ön bellek’ veya ‘saklı bellek’ (cache memory) olarak
İsimlendirilmektedir
Verinin sistem belleğine yazılması veya sistem belleğinden okunması için harcanan
zaman, mikroişlemci içerisindeki ön belleklerin kullanılması ile çok kısalmaktadır.
Önbelleklerin sağladığı avantajlar yanında mikroişlemciye getirdiği
sakıncalar; daha fazla transistorün / FET’in işlemciye yerleştirilmesi zorluğu, daha fazla
enerji tüketimi, daha fazla ısı, vb. şeklinde sıralanabilir. Bellekler yapı olarak iki farklı yapıya sahiptir:
Dinamik bellekler ve Statik bellekler.
_ Dinamik bellekler, bilgi yazılması (kondansatörün dolması) ve bilgi okunması
(kondansatörün boşalması) uzun zaman alması nedeni ile mikroişlemcili sistemlerde
yavaş kalmaktadırlar. statik belleklerde FET’lerden meydana gelen Flip-Flop’lar temel olarak kullanılır.
Okuma
ve yazma işlemlerinin çok hızlı olarak gerçekleştirildiği statik belleklerin en önemli
sakıncası pahalı olmasıdır.
3. Mikroişlemcili Sistem Yapıları Ve Mikroişlemci Birimleri
Mikroişlemcili bir sistem (örneğin bilgisayar); mikroişlemci,
bellek ve G/Ç birimi ile bu birimleri birbirine bağlayan yollardan oluşur.Tek
yongalı mikroişlemcili sistemler, ‘mikrodenetleyici’ olarak tanımlanmaktadır. En yaygın kullanılan
ikimodelinin PIC ve 8051 olduğu mikrodenetleyiciler

_ Mikroişlemci içerisinde bulunan birimler dört grup altında toplanabilir :

_ i-Kaydediciler,
_ ii-İcra/İşlem-Aritmetik / Mantık birimi,
_ iii- Kontrol / Denetim birimi,
_ iv-Birimleri birbirine bağlamakta kullanılan Hatlar/Yollar.

i-Kaydediciler:
_ Bellekler ile aynı yapıda olmalarına karşılık mikroişlemci içerisinde olmaları nedeni ile belleklere
göre daha hızlı olarak erişilebilen ve flip/flop’lardan oluşan kaydediciler, genel amaçlı ve özel amaçlı
kaydediciler olarak iki alt gruba ayrılabilir. Yaygın olarak verinin işlenmesi sırasında kullanılan genel
amaçlı kaydediciler A, B, C, X vb. isimlerle anılırlar. Bu kaydedicilerden bir kısmına programcılar
tarafından erişilebilirken ve içeriği değiştirilebilirken, bir kısmına erişilemez ve içleri değiştirilemeden
yalnızca içerisindeki bilgiler okunabilir.
_ Basit bir mikroişlemci yapısında aşağıdaki kaydediciler bulunur:
_ A, B ve C Kaydedicileri : Flip-Flop’lardan oluşan ve mikroişlemci çeşidine bağlı olarak
sayısı ve kapasitesi / boyutu değişen devrelerdir.
_ Program Sayıcı : Sıfıra kurulma yeteneğine sahip, programların çalışması sırasında
her bellek bölgesindeki bilginin okunması ile içeriği artan sayıcıya sahip devredir.

Durum Kaydedicisi : ALU içerisinde gerçekleştirilen işlemlerin sonucuna göre oluşan değerleri
saklamak amacı ile kullanılan kaydedicidir ‘bayrak kaydedici’ olarak da isimlendirilir.

Komut Kaydedicisi : İşlenen komutun el altında tutulmasını ve incelenmesini amacı ile kullanılan
devredir.
İndis Kaydedicisi: Belleklerde sıralı olarak bulunan dizileri / verileri işlemek, program _ döngülerinde
ve hesaplamalarda ara değerleri geçici olarak saklamak amacıyla kullanılan kaydedicidir.
_ Bellek / Adres Kaydedicileri: Adres bilgilerini tutmak amacı ile kullanılan ve diğer kaydediciler ile
aynı özelliğe sahip devredir. ‘veri adres kaydedicisi’ ve ‘komut adres kaydedicisi’
isimlerini alırlar. _ Veri Kaydedicisi: Üzerinde işlem yapılan verinin el altında tutulmasını ve
işlenmesini sağlamak amacıyla kullanılan kaydedicidir.
ii- Aritmetik Mantık Birimi (ALU):
_ Aritmetik ve mantık işlemlerinin gerçekleştirildiği birimdir.
_ Gerçekleştirilen aritmetik ve mantık işlemleri, akümülatör ve kaydedicilerden
birisinin içerisinde veya bir bellek bölgesinde bulunan bir değer üzerinde
gerçekleştirilir.
_ Aritmetik mantık işlemlerinde ALU birimi ile birlikte akümülatör, veri kaydedicisi,
durum kaydedicisi ve bellek birimleri kullanılır.
iii- Kontrol / Denetim Birimi:

_ Mikroişlemci içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin sırasının düzenlenmesinden ve kontrolünden

sorumlu olan kontrol / denetim birimi, işlemlerin gerçekleştirilmesi için gerekli sinyalleri üretmesi
yanında işlemlerin sırasını kontrol eden zamanlama denetimi işlemini gerçekleştirir.

birimler üçe ayrılabilir: Komut Kod Çözücüsü, Denetim /

Zamanlama Birimi ve Kesmeler.
_ Komut Kod Çözücüsü Birimi: İşlenecek komutun anlamını yorumlayarak gerekli işlemleri
belirleyen ve mikroişlemci içerisindeki diğer bütün birimleri kontrol etmekle yükümlü devrelerden
oluşur.
_ Denetim / Zamanlama Birimi : Komutun çözülmesi ve işlenmesi sırasında gerekli sinyallerin
üretilmesi ve üretilen sinyallerin zamanlanması işlemlerini gerçekleştiren devrelerden oluşur.
_ Kesmeler Birimi : Mikroişlemcili sistemde, önceden kestirilebilen veya kestirilemeyen işlemlerin
durdurulması olayını oluşturmak amacıyla birden fazla sayıda kesme sinyali kullanılır.

iv-İletişim Hatları / Yolları:

_ Mikroişlemcili sistemi oluşturan birimler, birbirleri ile farklı özelliklere sahip ve her biri farklı bir
amaca hizmet eden hatlar yardımı ile haberleşirler.

Üç Durumlu Tamponlar; çıkışlarında bulunan hatlara lojik

‘0’ veya ‘1’ yerleştirilmesini yada hatlarla bağlantının kesilmesini sağlayan devrelerdir.

Mikroişlemcide bulunan hatlar; veri, adres ve kontrol yolu olarak üç grup altında toplanabilir.
_ Adres Yolu : Belleğe adres göndermek amacı ile kullanılan hatlar, mikroişlemcinin özelliğine
göre 16 ile 40 bit arasında bit genişliğine / hat sayısına sahip olabilir.
_ Veri Yolu : Belleğe veri göndermek veya bellekten veri almak amacı ile kullanılan hatlardan
oluşan veri yolu 8, 16, 32, 64 bit genişliğinde olabilir.
_ Kontrol Yolu : Her biri farklı amaç için kullanılan çok sayıdaki hattı içerir.
Okuma ve Yazma Hattı (Hatları) : Bellekte okuma veya yazma işlemini
gerçekleştirmek için gerekli bilgileri iletmek amacıyla kullanılan hatlardır.
_ Saat Sinyali Hattı : Mikroişlemciye saat sinyalini uygulamak için kullanılan
hattır.
_ Sıfırlama (Reset) Hattı : Program sayıcının belirtilen bir değere kurulmasını
veya PC’nin sıfırlanarak yapılan işleme yeniden başlanılmasını sağlayan sinyali
taşımak için kullanılan hattır.

Kontrol yolunda, kontrol işlemleri için aşağıdaki kontrol hatları bulunabilir.

_ A,B veya C kaydedicisine, veri yolundaki değerleri tutması bilgisini iletmek için kullanılan
kontrol hatları.
_ Program Sayıcıya adres yolundaki değeri tutması bilgisini iletmek için kullanılan kontrol hattı.
_ Adres Kaydedicisine, adres yolundaki değeri tutması bilgisini iletmek için kullanılan kontrol
hattı.
Komut Kaydedicisine, veri yolundaki değeri tutması bilgisini iletmek için _ kullanılan kontrol
hattı.
_ Program Sayıcının içeriğini 1 artırmasını söyleyen kontrol hattı.

_ ALU’ya yapması gereken işlemi ileten kontrol hattı.

_ Okuma işlemi bilgisini ileten kontrol hattı.

_ Yazma işlemi bilgisini ileten kontrol hattı.

-
------------------------------------------------6.pdf -------------------------------------------------------------------------------
_ Mikroislemcili sistemlerde, mikroislemcinin yapacağı
islemleri belirten kelimeler / komutlar topluluğu
‘program’ olarak isimlendirilir.
_ Programı olusturan ve mikroislemcili sisteme ne yapması
gerektiğini soyleyen harf veya rakam dizini ‘komut’ olarak
tanımlanır
_ Bir mikroislemci tarafından tanınabilen komutların tamamı
ise ‘komut kumesi’ veya ‘komut seti’ olarak tanımlanır.
Komutların Sınıflandırılması
_ Komutları iki farklı bakıs acısına gore gruplandırılabilir.
1. Programlama dili seviyesine gore komut turleri.
_Dusuk seviyeli / Alt duzey programlama dilleri
_Yuksek seviyeli / Ust duzey programlama dilleri
2. Yapılan isleme gore komut turleri.
_Veri transferi / aktarımı islemleri
_Aritmetik islemler
_Mantık islemleri
_Program akısı kontrol islemleri
_Mikroislemci kontrol islemleri.

1.1 Düşük Seviyeli Diller

_ ‘0’ ve ‘1’ bilgilerinin kullanıldığı programlama sekli, ‘makine dili’
olarak isimlendirilir.
_ mikroislemci acısından hızlı
_ programcı acısından en karmasık ve anlasılması guc
_ Đngilizce kelimelerin kısaltmalarının veya onaltılı sayı sisteminin
kullanıldığı programlama sekli, ‘assembly dili’ olarak tanımlanır.
_ Assembly ‘de kullanılan kısaltmalar ‘mnemonic’ olarak adlandırılır.
_ Makine dili ve assembly dili bir mikroislemciye bağlı olarak
sekillendiğinden, yani ortam bağımlı olduğundan, ‘dusuk seviyeli
programlama dilleri’ olarak isimlendirilir.

Dusuk seviyeli programlama dilinde yazılan bir komut, uc farklı

formata sahip olabilir:
_ Đkili sayı formatında makine kodu - 1010 1001
_ Onaltılı sayı formatında makine kodu - A9
_ Mnemonic formatında assembly kodu - LDA
_ Assembly programlamada dort bolgeden olusan bir format kullanılır .
_ <etiket> <is kodu> <islenen> <acıklama>
_ Basla: mov a,#20H ;Akuye 20 değerini atar.
_ Assembly dilinde yazılan bir programın islemci tarafından
calıstırılabilmesi icin makine diline cevrilmesi gerekir.
_ mnemonic formatta yazılan bir programı mikroislemcili sistemin
kullanabileceği ikili formata ceviren programlar, ‘assembler’ olarak
isimlendirilir.

Bir mikroislemci için yazılan ikili formattaki bilgileri, farklı bir mikroislemci tarafından anlaşılacak
formata dönüstüren programlar ‘cross-assembler’ olarak tanımlanır

1.2 Yuksek Seviyeli Diller

_ Kullanılan semboller ‘ifade’ (statement) olarak isimlendirilir.

_ Yuksek seviyeli dilde yazılan bir programı, mikroislemcinin isleyeceğisisteme donusturen
programlar, ‘compiler’ veya ‘interpreter’ olarak adlandırılır.
_ Compiler’ın giris olarak kullandığı Đngilizce ifadelerden oluşan programlar ‘kaynak program’,
cıkısında urettiği ikili sayı formatında olan program ise ‘amac program’ olarak tanımlanır.

_ Compiler’ ile ‘interpreter’ arasındaki fark; amac programın uretilme

seklidir.
_ ‘Compiler’ tum kaynak programı okuyup, tum komutların karsılıkları olan
ikili sayıları urettikten sonra islemciye islenmesi icin verir.
_ ‘interpreter’ programda bulunan her bir komutu satır satır ikili formata
cevirir ve islemciye islenmesi icin gonderir.

_ Yuksek Seviyeli Dillerin Avantajları

_ Daha anlasılabilir daha kolay yazılan ve hata bulunması daha
basit program yazmak mumkundur.
_ Daha az donanım bilgisi gerektirir.
_ Yuksek Seviyeli Dillerin Dezavantajları
_ Yazılan programların bellek gereksinimlerin daha buyuktur.

2. Yapılan Đsleme Gore Komut Turleri

_ Mikroislemcili sistemlerde yapılan islemleri gerceklestiren komutları

1. Veri transferi / aktarımı islemleri,
2. Aritmetik islemler,
3. Mantık islemleri,
4. Program akısı kontrol islemleri,
5. Mikroislemci kontrol islemleri.
2.1 Veri Transfer Komutları
_ Veri transfer komutları, verilerin bir yerden baska bir yere (verinin
kaydediciler ile bellekler arasında) transferini gerceklestirirler.
_ Veri aktarım islemleri, kendi arasında alt gruplara ayrılabilir.
_ Bellek - kaydedici arasında veri transfer komutları
_ Kaydedici - kaydedici arasında veri transfer komutları
_ Karsılıklı değistirme komutları
_ Yığın bolgesi veri transferi komutları
_ Giris / cıkıs veri transfer komutları

2.1.1 Bellek-Kaydedici Transfer Komutları

_ Bellekten kaydediciye veri aktarımında, yukleme komutlarından
faydalanılır.
_ Komutların sonundaki harfler kaydedicilerin adını belirtir ve veri
aktarımı bu kaydedicilere yapılır.
_ Bellekten kaydedicilere aktarılan bilgi, adres veya veri olabilir.
_ LEA (Load Effective Address)
_ islenen kısmındaki adresi, is kodu kısmında belirtilen kaydediciye yukler.
_ LEA AX, ADR komutu ile AX kaydedicisine ADR adresi yuklenir.
_ STA XXH
_ ‘XX’ değeri ile temsil edilen veriyi, akumulatore yukler.
_ LDS DI,ADR
_ DI ve DS kaydedicilerine ADR’deki adresi yukler.
_ LDS BX, [YY]
_ YY ile belirtilen bellek alanındaki 16 bit sayı, BX ve DS kaydedicilerine
kopyalanır.
_ MOV M
_ Komutun islenen kısmında belirtilen değeri, daha onceden H-L kaydedicilerine yuklenen adres
bolgelerine yerlestirir / yazar.

2.1.2 Kaydedici-Kaydedici Transfer Komutları

_ Herhangi bir kaydediciden diğer bir kaydediciye veri aktarılması
amacıyla kullanılır.
_ Komutun formatı, mikroislemciye gore değisir. Yazılan komutu takip
eden kaydedici kaynak veya hedef olabilir.
_ Sondaki kaydedici de aynı sekilde kaynak veya hedef olarak
alınabilir.
_ Bilgi daima kaynaktan hedefe aktarılır.
_ MOV B, A
_ Akumulatorun iceriği B kaydedicisine kopyalanır.