Professional Documents
Culture Documents
Kawruh Basa
Kawruh Basa
1. DASANAMA
Dasanama yaiku tembung pirang-pirang kang duwe teges siji utawa padha.
Tuladha:
anak : atmaja, putra, siwi, sunu, suta, yoga
angin : bajra, bayu, maruta, pawana, samirana, sindung riwut.
ati : driya, galih, manah, nala, kalbu, prana, tyas, wardaya.
awak : angga, badan, salira, sarira, raga.
bapak : bapa, sudarma, sudarmi, rama, yayah
banyu : her, warih, ranu, sindu, tirta, we, jala
bodho : blilu, dama, mudha, kumprung, koplo, jugul, pengung, punggung
bumi : bantala, bawana, buwana, basundara, jagad, mandhala, pratala, paratiwi, siti, kisma
buta : asura, danuja, denawa, ditya, diyu, raseksa, yaksa, wil
dalan : delanggung, enu, gili, lurung, marga, margana, sopana
dewa : apsara, apsari, bathara, dewata, sura, hyang, jawata, widadara
gajah : asti, dipa, dwipangga, dirada, esthi, liman
gawe : kardi, karya, karti, yasa
geni : agni, api, apyu, brama, dahana, pawaka
getih : ludira, marus, rah, rudira
gunung : aldaka, ancala, arga, ardi, giri, himawan, meru, parwata, prabata, wukir
ibu : biyang, biyung, indhung, puyengan, rena, umi, wibi
ireng : cemani, cemeng, jlitheng, kresna, langking
iwak : matsura, mina, ulam jaran : aswa, kapal, kuda, turangga, undhakan, wajik
jeneng : asma, aran, jejuluk, rum-rum, wewangi, tetenger kali : lepen, narmada
kaya : kadi, kadya, lir, mimba, pendah, pindha
keris : curiga, cudrik, katga, patrem
kethek : juris, kapi, palwaga, rewanda, wanara, wre
kreta : rata, ratangga, pedhati, wirnana, yana
kraton : dhatulaya, kedhaton, pura, puri
kuning : jenar, kapuranta, pita
lanang : jaler, jalu, kakung, priya
langit : akasa, antariksa, awang-awang, bomantara, dirgantara, gegana, jumantara, tawang,
widik-widik, wiyati, wyat
lara : gerah, gering, roga, sakit
lintang : kartika, sasa, sasadara, sudama, taranggana, wintang
macan : sardula, sirna
manuk : kaga, kukila, paksi, peksi
mata : eksi, mripat, netra, paningal, soca
mati : antaka, ngemasi, lalis, lampus, layon, lena, murud, palastra, seda
mayit : bangke, jisim, kunarpa, kuwandha, sawa, wangke
misuwur : kajuwara, kaloka, kalok, kawardi, kawentar, kaonang-onang, kombul, kondhang,
kongas, kontap
omah : graha, panti, wisma, yasa
padu : crah, congkrah, kerengan, padudon, sulaya
panah : astra, bana, jeparing, naraca, sara, warastra
pandita : ajar, dwija, dwijara, maharsi, resi, wiku, wipra, yogiswara
peni : apik, becik, edi, endah
perang : yuda, jurit, laga, pupuh, rana, branta yuda
pinter : guna, lebda, limpat, wasis, widagda, widura, wignya
ratu : aji, buminta, bumipala, dhatu, katong, naradipa, narpati, narendra, nareswara, nata,
raja, sri, sribupati
rembulan : badra, candra, sasadara, sasangka, sasi, sitaresmi, sitengsu, wulan
sedih : dhuhkita, kingkin, rudhatin, rudhita, sungkawa, susah, tikbra, turidha, wigena
segara : ernawa, jalanidhi, jaladri, samudra, tasik
slamet : basuki, raharja, rahayu, swasta, yuwana, widada
srengenge: arka, aruna, bagaskara, bagaspati, baskara, diwangkara, pratangga, pratanggapati,
pratanggakara, radhite, raditya, rawi, surya
ula : sarpa, sawer, naga, taksaka
wadon : dayinta, dyah, estri, juwita, kusuma, retna, rini, wanita, wanodya, gini, putri
weruh : anon, priksa, udani, upiksa, uninga, wikan, wrih
wicara : catur, gunem, ucap, uni wong : jalma, jana, janma, manungsa, manus, nara
3. RURA BASA
Rura basa yaiku basa sing luput ananging dianggep lumrah ana ing basa padinan.
Tuladha:
adang sega : sing bener adang beras supaya dadi sega
mangan awan : sing bener mangan sega ing wayah awan
mbunteli tempe :sing bener mbunteli dhele godhog kang wis dirageni
menek klapa : sing bener menek wit klapa
mikul dhawet : sing bener mikul angkring isi wadhah dhawet
ndheplok gethuk :sing bener ndheplok tela supaya dadi gethuk
ndhudhuk sumur :sing bener ndhudhuk lemah kanggo gawe sumur
ndondomi klambi :sing bener ndondomi bakal digawe klambi
nganam klasa :sing bener nganam pandhan/mendhong digawe klasa
ngethok gedhang :sing bener ngethok wit gendhang
nguleng sambel :sing bener nguleg lombok sakbumbune digawe sambel
nunggu manuk :sing bener nunggu pari supaya ora dipangan manuk
nyangking banyu :sing bener nyangking ember isi banyu
4. HOMONIM
Homonim yaiku tembung kang padha penulisane, padha pocapane nanging beda tegese.
Tuladha :
asma tegese : a. jeneng, nama b. lara napas/mengi
beton tegese : a. isi nangka b. cor-coran semen, watu, krikil lan gesik
bledug tegese : a. anak gajah b. lebu sing katut angin
catur tegese : a. papat b. gunem, omong
enggal tegese : a. cepet, ndhang b. anyar
golek tegese : a. araning wayang kayu/ b. ngupadi, ngupaya boneka saka kayu
jumeneng tegese : a. ngadeg b. dadi, madeg
kala tegese : a. jaring b. nalika, ndhek, wektu, wayah
kalong tegese : a. suda b. araning kewan kang saba bengi bangsane lawa
kedalon tegese : a. kewengen b. kematengen tumprp woh-wohan
krama tegese : a. rabi, omah-omah b. aturan
labuh tegese : a. araning mangsa b. minggir/mandheg tumpraping prahu sawise ketiga dadi
rendheng
mundhut tegese : a. tuku b. njupuk
ngasta tegese : a. mulang / nyambut gawe b. nggawa
ngelih tegese : a. luwe, weteng kosong b. mindhah
ngukur tegese : a. ngilangi rasa gatel b. arep ngerti dawane utawa ambane nganggo kuku
sepet tegese : a. arane rasa b. kulit klapa
sekar tegese : a. tembang b. kembang
serat tegese : a. layang b. garis/ototing kayu
sura tegese : a. araning sasi jawa b. wani kendel
timur tegese : a. enom, muda b. wetan
wani tegese : a. ora wedi, gelem b. nantang
waja tegese : a. untu b. araning wesi
wayah tegese : a. putu b. wektu, mangsa
weling tegese : a. araning ula b. wekas
5. Homograf
Homograf yaiku tembung padha penulisane, beda pacopane, beda tegese.
Tuladha :
meri tegese : a. anak bebek b. iri
geger tegese : a. awak sisih mburi b. Perang / kisruh rame
apel tegese : a. buah b. dolan neng kanca wadon
6. GLADHEN SOAL
I. Pilihen salah siji wangsulan kang koanggep bener, kanthi mbubuhi tandha ping (X) aksara a,
b, c, d utawa e ing lembar wangsulan kang cumawis!
3. Nguleng sambel sing bener nguleg lombok sakbumbune digawe sambel. Ukara iku kalebu tuladha....
a. kerata basa d. homonim
b. dasanama e. homograf
c. rurabasa
5. Tembung “sekar” tegese ana loro yaiku tembang lan kembang, menawa tembung “meri”
tegese uga ana loro yaiku …..
a. Medeni lan balung iwak d. anak bebek lan iri
b. Menggok lan kiri e. anak wedok lan risi
c. Mendung lan rina