MADEN MÜHENDİSLERİ

İÇİN BLOK MODELİ

BİLGİSİ
GİRİŞ
Julian Poniewierski
Senior Mining Consultant, Deswik
FAusIMM (CP)
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

İçindekiler
İçindekiler ............................................................................................................................................................................. 2

1. GİRİŞ ......................................................................................................................................................................... 3

2. TEMEL BİLGİLER ........................................................................................................................................................ 4

2.1 MODEL ÇERÇEVELERİ ....................................................................................................................................................................................... 4
2.2 ALT BLOK MODEL............................................................................................................................................................................................. 5
2.3 DÖNER MODELLER ............................................................................................................................................................................................ 5

3. BLOK MODEL “ÇEŞİTLERİ” ......................................................................................................................................... 6

3.1 DATAMINE ....................................................................................................................................................................................................... 7
3.2 DATAMINE - UNICODE ...................................................................................................................................................................................... 8
3.3 Surpac .............................................................................................................................................................................................................. 8
3.4 VULCAN............................................................................................................................................................................................................ 9
3.5 MINESIGHT .................................................................................................................................................................................................... 10
3.6 GEMS ............................................................................................................................................................................................................. 10
3.7 MICROMINE .................................................................................................................................................................................................. 10

4. BLOK MODELTÜRLERİ ............................................................................................................................................ 10

4.1 TERS MESAFE MODELLERİ ............................................................................................................................................................................... 11
4.1 OLAĞAN KRİGED MODELLER ........................................................................................................................................................................... 11
4.1 LINEER VS NON-LINEER METOT........................................................................................................................................................................ 11
4.2 ÇOK GÖSTERGELİ KRİGED (MIK) MODELLERİ ................................................................................................................................................. 12
4.5 YERELLEŞTİRİLMİŞ KRİGİNG GÖSTERGESİ/ÜNİFORM ŞARTLANDIRMA ........................................................................................................................ 17
4.6 KOŞULLU SİMÜLASYON (ConSim) MODELLERİ ................................................................................................................................................ 17
4.7 GRİDLENMİŞ DAMAR MODELLERİ...................................................................................................................................................................... 18
4.8 HARP MODELLERİ ............................................................................................................................................................................................ 18

5. BİLİNMESİ GEREKEN SORUNLAR ............................................................................................................................ 19

5.1 GENEL BAKIŞ................................................................................................................................................................................................... 19
5.2 BAZI HATA KAYNAKLARI.................................................................................................................................................................................... 19
5.3 YETERSİZ VERİ ................................................................................................................................................................................................. 20
5.4 JEOLOJİK KONTROLLERİN TEMEL ANLAŞMA EKSİKLİĞİ ..................................................................................................................................... 22
5.5 SEÇİM - SMU - SEYRELTME - KAYIP ................................................................................................................................................................ 24

6. SMU KAVRAMI ....................................................................................................................................................... 25

6.1 GENEL BAKIŞ................................................................................................................................................................................................... 25
6.2 SMU'NUN AÇIK OCAK OPTİMİZASYONUNA ETKİSİ .......................................................................................................................................... 26
6.3 SEYRELTME KAYBI DEĞERLENDİRMESİ İÇİN SMU KULLANMANIN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI ................................................................... 27

7. SEYRELTME VE KAYIP .......................................................................................................................................... 28

7.1 GENEL BAKIŞ................................................................................................................................................................................................... 28
7.2 MARK-OUT DÜZELTME SEYRELTME / KAYIP .......................................................................................................................................................... 28
7.3 KABUK SEYRELTME YAKLAŞIMI ....................................................................................................................................................................... 29
7.4 BLOK MODELDE DIŞ SEYRELTME TEKNİKLERİ................................................................................................................................................... 30

8. BLOK MODELİ KULLANMADAN ÖNCE ..................................................................................................................... 31

8.1 BLOK MODELİNİZİ ANLAYIN ............................................................................................................................................................................ 31
8.2 KULLANIM ÖNCESİ BLOK MODELİ KONTROLLERİ ................................................................................................................................................ 31

9. KAYNAKÇA .............................................................................................................................................................. 32

2
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
s

Bu belgenin odak noktası, maden mühendislerinin, neyle

1. GİRİŞ
Madencilik endüstrisi için yazılım sağlayıcısı ola
Deswik, maden mühendislerine maden tasarımı,
planlaması ve programlaması konusunda düzenli
olarak eğitim vermektedir.
uğraştıklarını biraz anlamaları ve bilgi eksikliğinden hata
yapmamalarını sağlamak için modelleri bloklama tanıtımı olsa da,
her zaman akılda tutulması gerekir: kendilerine verilen blok modeli
eldeki göreve uygun olmayabilir. Clive Johnson'ın (B2Gold Başkanı ve
CEO'su), 2013'te bir Scotiabank Madencilik Konferansı panelinde NI
43-101 raporlarının başarısızlıkları konusunda söylediği gibi:

Genellikle planlamayla ilgili deneyimsiz genç mühendisleri "Tipik olarak nerede parçalandığını [proje değeri] gördüğümüz şey blok
eğitmemiz istenir. Bu mühendislerin birçoğunun, sağlanan modelidir. Bize sadece verilerinizi verin diyoruz ... genellikle orada
yazılımın nasıl kullanılacağının ötesinde planlama süreçleri başarısız olur. Rezervleri ve kaynakları için kullandıkları ekstrapolasyon,
hakkında daha fazla bilgiye ihtiyacı olduğunu ve bunu öğrenmek mevcut jeoistatistik bilgiler veya verilere göre muhtemelen tamamen
istediğini kaydettik. Bu gereksinimlerden biri, maden planlama yanlıştır ”.
süreci için kullanılması gereken blok modelleri hakkındaki bilgidir.
Son maden planlaması sırasında deneyimli teknik odaklı Öyleyse dikkatli olun, ama cesaretle bilgi ile güçlendirilmiş şekilde
personelin kaybı ile genç mühendislerin çoğunun, uygun yardım ilerleyin.
sağlamak için sahada yeterli teknik beceriye sahip mühendis
danışmanı olmadığı anlamına gelir. Bu belgenin iyileştirilmesi için yapıcı geri bildiriminiz varsa,
Bu faktörler göz önünde bulundurularak bu belge yeni maden lütfen julian.poniewierski@deswik.com adresinden yazarla
mühendislerini maden kaynağı blok modellerine tanıtmak için iletişime geçmekten çekinmeyin.
yazılmıştır. Bunlar; yapıları, karşılaşabilecekleri programlar, www.linkedin.com/in/julianponiewierski/
karşılaşabilecekleri türler ve kullanımlarda hatalardan kaçınmak
için anlamaları gereken konulardır.
Bu belge, maden mühendislerini kaynak jeologlarına
dönüştürmek niyetinde değildir. Ancak maden mühendisinin
kaynak blok modelinin nasıl üretildiğini anlamak için kaynak
tahmin prosedürlerine yeterince aşina olması da önemlidir. Bir Bir maden mühendisi tarafından çevrilmiştir.
kaynak blok modeli, yalnızca üzerine inşa edildiği jeolojik Oldukça ağır bir dili vardır. Anlaşılması zordur.
temeller kadar iyi olacaktır.
Bu yüzden çeviride zorlanılmıştır. Jeoistatistik
Kaynak blok modeli, endüstrinin maden planlarının üzerine hakkında hiç bilgisi olamayanlar fikir edinmek
inşa edildiği temel olduğundan, planlarımız yalnızca bize
amacı ile okuyabilir.
kullanmamız için verilen jeolojik blok modeli kadar iyi
olacaktır.
Bu belge, sadece ihtiyaç duyulan bilgiye ilk adımda giriştir.
Bunun konuya bir giriş olması amaçlanmış olsa da, hala
anlatılan çok şey olduğunu kabul ediyoruz. Bu nedenle
okuyucuyu gerektiğinde "dalmaya" ve çalışmaları ile ilgili
olmayan kısımları atlamaya davet ediyoruz.
Ayrıca yeni maden mühendisini, bilgi tabanını geliştirmek için
bu belgenin ötesinde kaynak tahmini hakkında daha fazla
içerik okumaya teşvik ediyoruz.

3
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

2.TEMEL BİLGİLER
Blok model, maden yatağındaki (cevher ve atık) küçük hacimli
kayaları temsil eden, bilgisayar tarafından üretilen "blokların" bir
yığını olarak düşünülebilecek cevher ve çevresinin basitleştirilmiş bir
temsilidir. Her "blok" veya hücre tenör, yoğunluk ve diğer jeolojik
veya mühendislik varlığı değerleri gibi veri tahminlerini içerir.
Şekil 1:Tenöre göre renklendirilmiş bir cevher gövdesinin blok
modeli (kabuk ve dilim)
Bir blok modelin hücreleri, bir XYZ grid sisteminde düzenlenir ve
hücreler, tek tip veya düzensiz boyutta olabilir.
Deswik yazılımı, blok modellerin oluşturulması için sınıf tahminleri
yapmaz, ancak Leapfrog/Edge, Datamine, Vulcan, Surpac,
MineSight ve Micromine gibi diğer yazılım paketleri tarafından
hazırlanan blok modelinin sorgulanmasına ve değiştirilmesine izin
verir. Bu paketlerde, bloklara farklı tahmin yöntemleriyle tenör
atanır: Ters Mesafe Karesi, Sıradan Kriging, Çoklu Göstergeli
Kriging, vb.
Aşağıdaki bölümler bu kavramları daha ayrıntılı olarak
açıklamaktadır.

2.1. MODEL ÇERÇEVELERİ

"Model çerçevesi" terimi, model blokların içinde bulunduğu
dikdörtgen uzay bölgesini tanımlar. Bir başlangıç noktası, her
eksen için mesafe ve dönüş açısı gerektirir.

Şekil 2: Standart blok modeli çerçevesi

Bu çerçeve içinde, tümü belirlenmiş bir uzunluğa (X artışı),

genişliğe (Y artışı) ve yüksekliğe (Z-artışı) sahip ayrı bloklardır.
Blok konumu şu şekilde tanımlanabilir: bir ağırlık merkezi (Xc, Yc,
Zc) veya bir blok kaynağı (Xmin, Ymin, Zmin).

Şekil 3: Blok modeli blok tanımı

Her koordinat ekseni yönündeki blok sayısı genellikle potansiyel

model çerçevesini tanımlamak için belirtilir. Bazı modelleme
şemalarının tamamen “doldurulmuş” blok modeline ihtiyaç
duymadığına dikkat edin - çerçeve içinde bloklar eksik olabilir veya
olmayabilir.

4
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Şekil 4: Dolu blok modeli
Blok modeli çerçevelerinin son ve önemli bir yönü, blokların
başlangıç noktasında nasıl konumlandırıldığıdır. Şekil 5'te
gösterildiği gibi iki seçenek vardır. Eksenler boyunca oturan
"başlangıç bloğu" ile blok formatı (Şekil 5'te soldaki resim) en
yaygın olanıdır, ancak merkez bloğu orijinde bulunan (Şekil 5'te
sağdaki resim) "başlangıç bloğu" olarak kontrol edilmelidir.
Bunun Micromine modellerinde varsayılan seçenek olduğunu
unutmayın.
Şekil 5: Potansiyel merkezi blok ile kaynak ilişkisi
2.3. DÖNER MODELLER
2.2. ALT BLOK MODEL
Geliştirilen ilk modeller, toplam model alanını Şekil 4'te
gösterildiği gibi düzenli üç boyutlu bir küp kafesine bölmüştür.
Blok sınırları daha iyi modellemek için, bloklar, standart blok
modelinin depolama ve hesaplama verimliliğini korurken, alt
bloklar (veya alt hücreler) olarak bilinen daha küçük
boyutlarına (veya dikdörtgen prizmalara) bölünebilir. Alt
hücreler genellikle ana bloklardan ayrı olarak saklanır.
Şekil 6: Sınır boyunca blok modelin alt hücreleri
Alt blok süreci iki yolla yapılabilir: sekizli (octree) veya esnek
alt bölüm.
Sekizli alt blok, ana bloğu sınır boyunca otomatik alt bloğa sahip
bir küp hiyerarşisine böler. Böylece tüm bloklar sürekli olarak
yarıya indirilir ve "x", "x / 2", " x / 4 ”,“ x / 8 ”,…“ x / 2n ”,
burada“ x ”orijinal maksimum blok boyutudur (ana blok) ve “n”,
izin verilen maksimum alt blok miktarını belirtir. Surpac'ın
kullandığı yöntem budur.
Esnek yöntem, alt bloğun, alt blok sınır yüzeyi ile belirli bir bloğun
kesişme açısına bağlı olarak değişmesine izin verir. Alt blok
sonsuz değişkendir ve sınır yüzeyinin daha iyi hacimsel
yorumlanmasına izin verir ve sekizli yöntemle karşılaştırıldığında
aynı doğruluk seviyesi için daha az blok üretir. Datamine'in
kullandığı yöntem budur.
Surpac, sekizli alt blok kullanır, Datamine ise esnek yöntemi
kullanır. Bu iki model türü arasındaki uyumsuzluk, sorunlarının
başlıca nedenidir. (Surpac'in, Datamine’ın içe aktarılmasına ve
sorgulanmasına izin vermek için "serbest blok model" formatına
sahip olduğunu unutmayın.)
Bazı blok modelleri, döndürülmüş blok modellerini destekler.
Döndürülmüş model, eksenleri ve dolayısıyla hücreleri koordinat
sistemine göre döndürülen modeldir. Tabakalı bir cevher
kütlesinin eğimli olduğu veya daldığı durumlarda özellikle
yararlıdır. Model hücreler, aşağıdaki şekillerden de
görülebileceği gibi, model döndürüldüğünde cevher gövdesine
çok daha iyi uyum sağlar.
5
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Bu, Şekil 7'de gösterilen cevher gövdesinde uygulanan normal
ortogonal döndürülmemiş blok modeli,
Şekil 7: Eğik bir şekilde dalan cevher kütlesinin enine kesiti
Şekil 8'e benzeyen cevher blokları ile sonuçlanacaktır.
Şekil 8: Döndürülmemiş bloklarla dalımlı bir cevher kütlesinin
enine kesiti
Ancak blok model döndürülürse, cevher kütlesinin Şekil 9'a
benzeyen cevher blokları ile çok daha iyi bir temsili mümkündür.
Şekil 9: Z eksenine döndürülmüş bloklarla, dalımlı bir cevher
kütlesinin enine kesiti
Datamine blok modellerinde, modelin döndürülmemiş bir
biçimde saklandığını ve yalnızca ekranda veya sorgulamada
döndürüldüğünü unutmayın.
Döndürülmüş blok modelde, döndürülmüş ağırlık merkezi
konumlarının, sistematik basit ağırlık merkezi değerleri
olmadığına dikkat etmek önemlidir.
Döndürülmüş blok modellerini başka programda içe
aktarırken blok konumlarında doğruluğu korumak için,
merkez koordinatlarının sekiz veya dokuz basamaklı
doğrulukta sağlanması gerekir. Şekil 10, yalnızca iki ondalık
doğrulukla başka bir programın içine aktarılıp döndürülmüş
blok modelin blok kesişim noktalarının iki adet görünümünü
göstermektedir. Sonuç, blokların üst üste geldiği veya
aralarında boşlukların (boşlukların) olduğu bir blok modelidir.
Şekil 10: Yetersiz ondalık doğrulukla başka programın içine
aktarılan döndürülmüş bir blok modelin blok köşelerinin
yakından görünümü
Sınırlı ondalık doğruluğu olan döndürülmüş bir blok modeli için
veri girilirse, modeli matematiksel olarak döndürmek (model
normal bir modelse ve düzensiz bir alt bloklu, blok model değilse)
mümkün olabilir. Döndürülmemiş bloğun yaklaşık ağırlık
merkezlerini gerçek ağırlık merkezlerine göre düzeltin (örneğin,
döndürülmemiş ağırlık merkezi xx2.498673 muhtemelen xx2.500
anlamına geliyordu) ve ardından düzeltilmiş ağırlık merkezlerini
yazılıma aktarılmaya hazır dosyaya ile yeniden döndürün.
3. BLOK MODEL “ÇEŞİTLERİ”
Madencilik sektöründe karşılaşılan en yaygın blok modeli
türleri Datamine, Vulcan, Surpac, Micromine ve MineSight'tır.
Datamine formatlı modeller, sorgulama ve manipülasyonlar
için kapsamlı komutlarla desteklendiklerinden dolayı şu anda
Deswik'te kullanım için en iyi formattır 1. Bunu göz önünde
bulundurarak, bu dosya formatını diğer formatlardan daha
kapsamlı olarak tartıştık.
Datamine formatı Deswik ilk başladığında Deswik için seçilen
formattı. Çünkü başka bir patentli blok model formatı icat
etmek istemiyorduk. Datamine modellerinin genel yapısı ve
formatı halka açıktı ve bu nedenle iyi biliniyordu. Bu nedenle
jeolojik modelleme paketlerinin çoğu, modellerini Datamine
modelleri olarak dışa aktarmayı destekler. Diğer model
formatları, verilerini nasıl sakladıklarını düşünüp, istediğimizi
yapmanın mantıklı deneme yanılma yoluyla belirlenmelidir.
Deswik, Vulcan ve Surpac modellerinin Datamine modellerine
doğrudan aktarılmasını ve dönüştürülmesini destekler. Ek olarak,
Deswik.Sched'e katı madde sorgulama gibi bazı temel işlevler,
Surpac ve Vulcan modelleri için kendi yerel formatlarında
desteklenir. Ancak, Deswik komutlarının tam paketi yalnızca
Datamine modelleri için desteklendiğinden
1 Datamine'in birçok boyut, hız ve depolama sınırlamasının üstesinden gelmek
için Deswik tarafından yeni bir blok modeli formatı geliştiriliyor ve 2019'un
başlarında sunulması gerekiyor. Bu dosya formatı, tarafından önerilen Açık
Madencilik Formatı (* .omf) formatıyla uyumlu olacaktır. Global Mining Guidelines
Group (GMG).
6
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

XParentINC, YParentINC ve ZParentINC, Ana Blokların X, Y ve

(ve tabii ki, geliştirilmekte olan yeni 2019 blok modeli formatı
için) daha fazla hesaplama ve manipülasyon gerektiren Z boyutları olduğunda (herhangi bir alt hücreye), modelin
herhangi bir modelin Datamine formatında olması prototip yapısı Tablo 1'de gösterilen alanları kullanır.
gerekecektir. Tablo 1: Datamine blok modeli prototip yapı alanları
MineSight, Micromine ve diğer desteklenmeyen model türleri Alanlar Açıklama
için Deswik'e aktarmanın en iyi çözümü, blok modellerini Modelin XYZ kaynağı. Datamine, başlangıç noktasını ilk
XMORIG, YMORIG,
doğrudan Datamine formatlı modeller olarak kaynak ana hücrenin köşesine göre ayarlar, merkezini DEĞİL.
ZMORIG
yazılımdan dışa aktarmaktır. Alternatif olarak, daha sonra CSV
dosyaları dışa aktarılabilirler ve daha sonra Deswik'te bir XINC, YINC, ZINC XYZ hücre boyutları (artışlar).
Datamine format modeline dönüştürülebilirler. XYZi model'indeki ana hücre sayısı. Datamine, damarları
modellemek için bir değer sağlar. Hücre ana boyutu ile
(Tavsiye: Bir CSV dosyasından döndürülmüş bir blok modeli NX, NY, NZ
birlikte hücre sayısı, model boyutlarının kapsamını
içe aktarıyorsanız, ondalık doğrulukta eksiklik sorunlara neden tanımlar.
olacağından, dokuz ondalık doğrulukla X-Y-Z verileriniz
XC, YC, ZC XYZ hücre merkezi koordinatları.
olduğundan emin olun).
Model içindeki her bir ana hücre konumunu benzersiz
şekilde tanımlamak için Datamine tarafından
IJK
3.1. DATAMINE oluşturulan ve kullanılan kod. Aynı ana blok içinde
bulunan alt bloklar aynı IJK değerine sahip olacaktır.
Datamine blok modelleri son ekleriyle tanınacaktır: *.dm.
X ekseni boyunca blok (hücre) konumu (ilk konum için
I sıfır "0" ve tam sayı değerleriyle artar).
Datamine dosyalarının anlaşılması gereken iki ana sınırlaması
vardır: Y ekseni boyunca blok (hücre) konumu (ilk konum için
J sıfır "0" ve tam sayı değerleriyle artar).
(a) Datamine dosyaları, alan adı olarak yalnızca sekiz karakteri
Z ekseni boyunca blok (hücre) konumu (ilk konum için
destekler. K sıfır "0" ve tam sayı değerleriyle artar).
(b) Datamine dosyaları toplam 256 alanla sınırlıdır (varsayılan
genişletilmiş hassas formatta ise).
Datamine formatı uzun bir geçmişe dayanmaktadır. Datamine Şekil 12: Datamine IJK şeması
1981'de kuruldu ve 1970'lerde British Geological Survey
tarafından geliştirilen G-EXEC ilişkisel veritabanı yönetim
sistemini kullanıyor.
Datamine dosyaları, örtük hiyerarşik veya ağ ilişkisi olmaksızın düz
tablolar olarak saklanan rastgele erişim dosyalarıdır. Model yapısı
bir "model prototip" dosyasında tanımlanır ve her bloğun uzay
konumunu, kesin konumlandırma kullanılarak depolanır. Böylece
hem depolama alanından hem de işlem süresinden tasarruf sağlar.
Bu, IJK indeksleme kodu kullanılarak yapılır (bkz. Şekil 11 ve Şekil
12). Bilgisayar programı tarafından modelin herhangi bir bölümüne
hızlı erişim sağlar.
IJK koduyla ilgili bazı matematiksel ifadeler:
IJK = NZ × NY × I + NZ × J + K
IJK, model koordinat sisteminden de belirlenebilir:
I = ROUND[ (Xc-XParentINC/2)/XParentINC]*XParentINC –
XmORIG)/XParentINC
J = ROUND[ (Yc-YParentINC/2)/YParentINC]*YParentINC –
YmORIG)/YParentINC
K = ROUND[ (Zc-ZParentINC/2)/ZParentINC]*ZParentINC –
ZmORIG)/ZParentINC

Şekil 11: Datamine IJK şeması

7
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
DM formatının iki versiyonu vardır - tek hassasiyet (SP) ve
genişletilmiş hassasiyet (EP).
Orijinal tek duyarlıklı DM formatı 2048 baytlık “sayfaları” temel
alıyordu. (Bunlar, 512 × 4 baytlık kelimelerin Fortran
kayıtlarıdır). İlk sayfa veri tanımını içerirken, sonraki sayfalar
veri kayıtlarını içeriyordu.
İki veri türü vardır - metin veya alfa ("A") ve kayan noktalı sayısal
("N").
Veri tanımlama sayfasındaki tamsayı öğeleri, sırasıyla tek ve
genişletilmiş hassasiyet formatlarında Fortran REAL * 4 veya
REAL * 8 değerleri olarak saklanır.
Veriler içinde kullanılan birkaç özel sayısal kod vardır.
» -1.0 E30 = "alt"; "boş değer" olarak da bilinen sayısal
alanlar için eksik veri kodu olarak kullanılır. (Metin
alanları için, eksik verilerin tümü boşluktur.)
» +1.0 E30 = "üst"; "sonsuzluk" temsili gerekiyorsa
kullanılır.
» +1.0 E-30 = "TR" veya "DL"; "İz" veya "tespit limitinin
altında" bir test değerini temsil etmesi gerekiyorsa kullanılır.
Tüm metin verileri, Fortran CHARACTER türünde değil REAL
değişkenlerde tutulur, ancak saklanan biçim aynıdır. Bu, tüm
sayfa arabelleğini tutmak için basit bir REAL dizinin ve yazma
veya okuma için her mantıksal kaydın tamamını tutmak için
başka bir REAL dizinin kullanımına izin verir. Bu kavram, 1972'de
British Geological Survey G-EXEC sisteminden ortaya çıktı ve her
farklı metin ve sayısal alan kombinasyonu için belirli veri
formatlarını önceden tanımlamaya ihtiyaç duymak yerine
Datamine'in genelliğinin anahtarıydı.
"Genişletilmiş duyarlılık" (EP) Datamine dosya biçimi, "tek
duyarlıklı" dosya biçiminin iki katı boyutta (4096 bayt
uzunluğunda) sayfalara sahiptir ve sayfa yapısı, 4 baytlık
sözcükler yerine basitçe 8 baytlık sözcüklerle eşleştirilir.
"Tek duyarlıklı" Datamine dosya biçimi etkin bir şekilde eski bir
biçimdir ve umarız artık sık sık karşılaşılmayacaktır. Bu dosyalar
yalnızca 64 alana sahipken "çift duyarlıklı" dosyalar 256 alana
sahip olabilir. "Tek duyarlıklı" bir dosya ile karşılaşılırsa,
Deswik'in bunu "çift duyarlıklı" bir dosyaya dönüştürmek için
bir yöntemi vardır. (Böyle bir durumda Yardım dosyalarında
arama yapın.)
EP Datamine dosya formatı, tam Fortran REAL*8'e (veya
DOUBLE PRECISION-çift keskinlik) izin verir. Ancak metin verileri
için her bir çift duyarlıklı sözcüğün yalnızca ilk dört baytı
kullanılır. EP dosya yapısı, bu nedenle, önemli miktarda metin
verisi olan dosyalar için veri saklama açısından yetersizdir.
Datamine blok modellerinde iki blok “seviyesi” vardır: ana bloklar
ve alt bloklar (alt bloklar veya alt hücreler). Bir Datamine modeli
oluşturulduğunda, kullanıcı, modelin ömrü boyunca tutarlı olacak
ana blok boyutunu belirtir.
Bir Datamine blok modeli oluşturma işlemi sırasında, sınırlar
(sınırdan kasıt maden yatağının sınırlarıdır) boyunca alt bloklar
oluşturulur, böylece bir ana bloğun herhangi bir sayıda alt bloğu
olabilir ve bunlar herhangi bir boyutta olabilir. Her bir ANA blok,
farklı sayıda çocuk bloğa sahip olabilir.
3.2. DATAMINE - UNICODE
Datamine Unicode blok modelleri sonekleri ile tanınacaktır:
*.dmu.
Datamine dosya formatıyla ilgili önemli bir sınırlama, tüm
metni ASCII formatında depolamasıdır; bu, Rusça, Lehçe,
Japonca, Çince vb. Gibi sembolik bir dilde çalışmaya çalışırken
parçalanır.
Deswik'in girdiği İngilizce dışındaki gerekli pazarlara hizmet
verebilmek için, Datamine formatının “Unicode” u (Datamine
formatı icat edildiğinde bile yoktu) desteklemesini sağlamak
gerekiyordu. Unicode, ASCII gibi bir standarttır, ancak çok
daha büyüktür ve dil ne olursa olsun her karakter için
benzersiz bir sayı sağlar.
Datamine'nin bu Unicode formatının Deswik dışındaki herhangi
bir paket tarafından desteklenmediğini, ancak Datamine
formatını yakından takip ettiğini unutmayın. Bu değişiklik için
Datamine formatını takip ederek, Deswik'in Datamine model
kullanımı için sahip olduğu herhangi bir rutin veya işlevde
değişiklik yapılmadan uygulanabilir.
Bir *.dmu blok modelinin aşağıdaki özelliklere sahip olduğuna
dikkat edin:
(a) Alan adının boyutunda herhangi bir sınırlama yoktur (eskiden
sekiz karakterdi, artık herhangi bir şey olabilir).
(b) Doğrudan dosyaya kodlanmış herhangi bir dil desteği vardır.
(c) Hala 256 alanlık kesin bir sınır vardır, ancak artık metin
alanınız yalnızca bu alanlardan biri için sayılır. Önceden,
metin sütununuzun genişliği 20 olsaydı, beş alan olarak
sayılırdı. Böylece metin kullanıyorsanız şimdi daha fazla alanı
etkili bir şekilde sıkıştırabilirsiniz.
(d) Değişken metin uzunlukları mevcuttur. İçinde AAAA ve
AAAAAAAA olan bir sütununuz varsa, sütunun sekiz
karakterden oluştuğunu önceden tanımlamanız gerekirdi.
Şimdi, bir sütundaki karakter sayısı (maksimum veya
minimum) önemli değildir.
Yazarın önerisi, gerçekten mecbur kalmadıkça muhtemelen *.dmu
dosyalarını kullanmamanız gerektiğidir. *.dm dosyalarını kullanan
çok daha fazla kullanıcı vardır, bu nedenle blok modelleriyle ilgili
herhangi bir yazılım hatası, *.dmu dosyalarından daha çok *.dm
dosyalarında bulunur ve düzeltilir.
3.3. Surpac
Standart Surpac modelleri, son ekleriyle tanımlanabilir: *.mdl
İkincil Surpac blok modeli formatı, *.fbm sonekiyle tanımlanan
"serbest blok modelidir".
8
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

Surpac, sekizli (octtree) alt bölme yöntemini, başka bir deyişle

normal alt bloklama yöntemini kullanır. Böylece ana bloklar Şekil 13: Kartezyen kadranlar
1⁄2n'lik kesirlere bölünmelidir, yani 1⁄2, 1⁄4, 1⁄8, vb. Alt
bloklama, modeli oluşturduğunuzda tanımlanır. Ancak, blokların
fiili bölünmesi, ihtiyaç duyulana kadar gerçekleştirilmez. Bu, blok
sayısının her zaman mümkün olan minimum değerde olduğu
anlamına gelir.
Surpac ayrıca, aynı blokları toplayarak birleştirdiği bir "süper
blok" konseptine sahiptir. Bu, bir Surpac blok modelinin
depolanan model boyutunun, Datamine blok modelinden çok
daha küçük olabileceği anlamına gelir.
Farklı alt blok boyutlandırma rejimleri, düzensiz alt bloklama
mevcutsa, birçok Datamine modelinin yerel Surpac blok
modeline (mdl) dönüştürülemeyeceği anlamına gelir.
Surpac'ta Datamine blok modellerini içe aktarmak ve
değiştirmek için "serbest blok modeli" formatı sağlar. (Ancak
Surpac'ta , böyle bir modelle yapılabilecekler kısıtlayıcıdır).
Bir "*.fbm" blok modeli verilirse, kaynağa geri dönüp orijinal
Datamine "*.dm" blok modelinin elde edilip edilemeyeceğine
Deswik'in, v1.0 Surpac blok modellerini desteklemediğini
bakmak en iyisidir. Veya Surpac'a erişiminiz varsa, "*.dm"
unutmayın.Deswik standart yazılımı, v4.0 Surpac modellerinin
dosyası olarak dışa aktarılabilir. Aksi takdirde, verilerin
yorumlanmasına göre oluşturulmuştur. Bu tür modellerin "*.csv"
"*.csv" formatında dışa aktarın ve Deswik'te Datamine ile içe aktarma işlemi kullanılarak içe aktarılması gerekecektir.
modeline dönüştürün.
Mart 2018 itibarıyla Deswik, "*.fbm" serbest blok modelini 3.4. VULCAN
destekleyecektir. Ancak bu tür modellerle yapılabilecekler Vulcan blok modelleri, *.bmf dosya uzantısı sonekiyle
sınırlıdır. tanımlanabilir. Blok tanımlama dosyasıyla ilişkili *.bdf dosyası da
Surpac alanlarının "Hesapla" türünde de olabileceğini olabilir (blok modelinin oluşturulmasında kullanılır, ancak blok
unutmayın. Bu alan türü, yalnızca alan kullanıldığında alanın modeli oluşturulduktan sonra gerekli değildir).
açıklama sütununu dolduran bir denklem kullanılarak Vulcan blok modelinin birkaç versiyonu vardır.
hesaplanır. Yine, Ağustos 2018 itibarıyla Deswik, hesaplanan
alanları kullanan Surpac modellerini destekleyecektir (sürüm Orijinal Vulcan blok modeli formatı (Klasik) tüm bloklar için
2018.3.433). tüm verileri saklar. Bu, varsayılan değere sahip bir milyon
bloğunuz varsa, blok modeli dosyanızın varsayılan değeri bir
Deswik; sorgulama, dilim görüntüleme (kabuk gösterimi değil), milyon kez yazdığı anlamına gelir. Bu, çok büyük bir model
bir bloğun sorgulanması ve açık ocak tasarım aracı için okuma dosyasıyla sonuçlanır.
gibi araçlarda Surpac modelinin doğrudan kullanımını
desteklerken, kullanım ve manipülasyon için mevcut komut seti "Genişletilmiş" biçim, tüm varsayılan bilgileri başlığa yazar ve
çok sınırlıdır. Bu nedenle, Surpac modellerinin Datamine ardından varsayılan değerlere sahip tüm bloklar için başlığa
başvurur. Bu, "Genişletilmiş" formatta varsayılan değere sahip
formatına dönüştürülmesi önerilir. Çünkü blok model
bir milyon bloğunuz varsa, blok modeli dosyasının bu değeri
işlemlerinin kontrolünde kullanılan alanların eklenmesine izin
başlığa bir kez (bir milyon kez değil) yazacağı anlamına gelir. Bu
vererek Deswik.CAD'de daha fazla esneklik ve kullanılabilirlik
yöntem, önemli miktarda dosya alanı tasarrufu sağlar.
sağlar.
Deswik, Vulcan blok modellerinin bmf v6.0 sürümünü destekler.
Bir Surpac modelini dönüştürürken, Surpac'ın modellerin Şekil
13'te gösterildiği gibi dört kartezyen kadranın (I, II, III ve IV) Deswik'te, Surpac modelleri gibi, Vulcan modelleri için sınırlı
herhangi birinde negatif koordinat kullanmaya gerek kalmadan işlevsellik vardır. Doğrudan sorgulanabilir, görüntülenebilir
oluşturulmasına izin verdiğini unutmayın. Böyle bir modeli (yalnızca dilimleme) ve açık ocak tasarım aracında
Datamine formatına çevirmek için, Deswik yazılımı içe aktarma kullanılabilirler.
işlemi sırasında şu seçenekleri sağlar:
Bununla birlikte, blok model dosyaları değiştirilemez veya
(a) X-Y eksenlerini çevirin. manipüle edilemez. Vulcan blok modellerinin değiştirilmesini
desteklemeye yönelik herhangi bir plan yoktur.
(b) X'i "-1" ile çarpın.
(c) Y'yi “-1” ile çarpın.

9
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

Vulcan blok modelleri için veri türleri şunlardır:
» Ad (name): Bu, dizi tipi veriler içindir (yani jeolojik alanlar).
Veriler blok modelinde tamsayı verileri olarak depolanır ve daha
sonra bir çeviri tablosu kullanılarak ad değerlerine geri
dönüştürülür.
» Bayt (byte): Bu, 0 ile 255 arasında bir tamsayı değeridir. Bayt
değişken türü, bir bayt bellek kullanır.
3.7. MICROMINE
Bir Micromine blok modeli *.dat sonekine sahip olacaktır
(MineSight dosyalarıyla aynı).
Doğrudan Deswik'te Datamine formatına dönüştürülebilir.
2018.4 sürümünden itibaren genişletilmiş (döndürülmüş)
format da desteklenecektir. (Kasım 2018 itibariyle, bu hata
düzeltilme sürecindedir).

» Kısa (short): Bu, iki bayt bellek gerektiren -32.768 ile
+32.767 arasında bir tamsayı değeridir.
» Tamsayı (integer): Bu veri türü, pozitif ve negatif iki
milyar arasındaki tam sayı değerlerini kaydeder. Dört
bayt bellek kullanır.
» Float (ondalık): Bu, dört bayt bellek kullanan gerçek bir
sayıdır. Yedi anlamlı rakama kadar saklayabilir.
Bir Micromine blok model dosyasını doğrudan Deswik'te kullanmak
için hiçbir altyapı sağlanmamıştır; Datamine formatına
dönüştürülmeleri gerekir.
4. BLOK MODEL TÜRLERİ
Blok modeli türlerinin çoğu aşağıdakilere göre farklılık
gösterir:

» Çift (double): Bu, sekiz bayt bellek kullanan gerçek bir sayıdır.
On dört anlamlı rakama kadar saklayabilir.
3.5. MINESIGHT
MineSight blok modeli genellikle *.dat sonekine sahip
olacaktır (Micromine blok model dosyaları ayrıca *.dat
sonekini kullanır). MineSight'ın *.dat sonekini ham sondaj
verileri ve proje kontrol dosyaları gibi diğer dosya türleri için
de kullandığını unutmayın.
MineSight'taki diğer dosya türleri şunlardır:
» *.srg (çoklu çizgi dosyaları)
(a) Test edilen örneklerin, blokları doldurmak için nasıl kullanıldığı
(başka bir deyişle, örnek tenörlerin nasıl
enterpolasyon/ekstrapolasyon edildiği)
(b) Bir blok içindeki tahminlerin nasıl bulunduğu
(c) Blokların fiziksel olarak nasıl inşa edildiği veya temsil edildiği
Örneklerin, blokları doldurmak için nasıl kullanıldığına ilişkin
olarak, tüm blok modelleri, Şekil 14'te şematik olarak
gösterildiği gibi, her bloğun bir tahminini bildirmek için
çevresindeki örnek verilerini kullanır. Bu çevreleyen
örneklerin nasıl ağırlıklandırılacağı (Şekil 15'te λ) ve
ortalaması, aşağıdaki bölümde tartışılan modeller arasındaki
farklılıkların temelidir.

» *. msr (MineSight Kaynak format dosyaları), nesnenin Şekil 14: Örneklerin bir blok halinde tahmin edilmesinin
geometrik verilerini (dizeler, yüzeyler, katılar) tutmak için diyagramı.
kullanılır.
Geleneksel olarak MineSight blok modelleri, jeolojik alan
temasları içindeki bloğun yüzdelerini tanımlayan model
öğeleriyle tam bir blok modelleme sistemi (alt hücrelemesiz
sabit blok boyutları) kullanmıştır. Karşılaşılan çoğu MineSight
modeli hala bu türden olacaktır. Bu yaklaşım, çok büyük
madenlerin geçmişin bilgi işlem belleği ve depolama
sınırlamaları dahilinde modellenmesine izin verdi. Bu nedenle
büyük madenlerde popülerdi (ve uzun yıllar boyunca büyük
madenlerin tek bir blok modelle tüm sahalarını
kaplayabilmesinin tek yolu buydu).
2013'ten beri MineSight, yalnızca alt blokların alanlara ve Şekil 15: Tahminin gerçekleştiği X0 noktası çevresinde bulunan dört
öğelere uygulanan 3B blok modeliyle ilişkili ek bir dosya örneklenmiş nokta için örnek ağırlıkları
oluşturan kapalı alt bloklamaya (alt hücre oluşturma) sahiptir.

3.6. GEMS
Geovia GEMS blok modeli dosyalarının soneki *.txt olacaktır.
GEMS, alt bloğu olmayan kısmi yüzde modeli yaklaşımı kullanır.
Ne yazık ki Deswik, GEMS dosyaları hakkında çok az şey biliyor.

10
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
4.1. TERS MESAFE MODELLERİ
Ters mesafe ağırlıklı (IDW) modeller, etraftaki en eski ve en
basit modellerden biridir. Bazı jeologlar bunları kullanmaya
devam edecekler (genellikle "nugget etkisi" olduğunda ve
variogramların belirlenmesi zor olduğunda). Ayrıca, küresel
olarak sonuçların hala benzer olması gerektiğinden, bu
yöntemle hiçbir şeyin yanlış gitmediğinden emin olmak için
onu diğer "yüksek tenörlü" yöntemlerden biriyle
karşılaştırmak için kullanırlar (±% 5 veya daha fazla).
IDW modelinin arkasındaki mantık, daha yakın örneklerin,
uzaktaki örneklerden çok blok sınıfına benzemesidir. Bu
nedenle, daha yakın örnekler daha fazla ağırlık alır ve
mesafenin tersi ile ağırlıklandırılır (genellikle, ancak her
zaman değil, iki (Ters Uzaklık Karesi) veya üç (Ters Mesafe
Küplü) kuvvetine yükseltilir).
Ayırma mesafelerinin tersi yeniden ölçeklendirilir, böylece
bire toplanırlar (tahmin edilen tenörün numune sınıflarıyla
karşılaştırıldığında tarafsız olmasını sağlar.)
4.1. OLAĞAN KRİGED MODELLER
Ordinary Kriging (OK), Danie Krige (Güney Afrikalı maden
mühendisi) ve Georges Matheron (Fransız mühendis)
tarafından geliştirildi.
OK yönteminin temel bir özelliği, örnek noktalarının bir
tahmin noktası üzerindeki etkilerinin ağırlıklandırmasını
bildirmek için örnek noktalar arasında bulunabilecek herhangi
bir konumsal korelasyonu kullanmasıdır. Ağırlıklar, tahmin
edilen bloğun jeolojik alanı için "variogram" tarafından
üretilir. Özünde bu, blok tahminini bildiren örneklere
uygulanacak "en iyi" ağırlıklandırmayı elde etmek için
konumsal tabanlı bir regresyon yaklaşımıdır.
Variogram, bazı ölçülerin (örneğin tenörler) konumsal
değişkenliğini tanımlayan ve birbirinden farklı mesafelerdeki
nokta çiftleri arasındaki değişkenliğin bir ölçüsü kullanılarak
hesaplanan istatistiksel fonksiyondur.
Belirli bir mesafeyle ayrılmış örnek çiftlerini analiz
ettiğimizde, genellikle daha küçük mesafelerde, bu örnek
çiftleri arasındaki farkların, örneklerin daha uzak olduğu
zamandan daha az olduğunu bulacağız. Örnek çiftlerinin
tenörleri birbiriyle ilişkilidir ve bu ilişkinin gücü örnekler
arasındaki mesafeye göre değişir.
Ortaya çıkan variogram, noktalar arasındaki değişkenliği
mesafenin bir fonksiyonu olarak tanımlar.
Değişkenliğin doğasının, yöne göre değişeceğini bulmak
olağandır.
Bu variogramı hesaplama ve kullanma süreci jeo-uzamsal bir
istatistik çerçevesinde olduğundan, "jeoistatistik" olarak
adlandırılır.
OK yöntemi de hacim varyans etkisini ele almak için
geliştirilmiştir. Hacim varyans etkisi, daha büyük hacimler
seçtikçe tenördeki seyreltme artışını tanımlar. Tahmin edilen
yüksek tenörlü bloklar tahmin edilenden daha düşük tenöre
sahiptir ve tahmin edilen düşük tenörlü bloklar tahmin
edilenden daha yüksek tenöre sahiptir. Ayrıca, hacim ne kadar
büyükse, sınıflardaki değişkenlik de o kadar düşük olur
(katman yoluyla dağıtılan en yüksek ve en düşük sınıflar
arasındaki farklar).
Hacim varyans etkisinin çıkarımları, uygulanan bir seçicilik
kriterine sahip bir kaynak modelinden (örneğin, cut-off tenörü)
raporlama yapılırken çıkarılacak hacimleri yansıtacak şekilde
tahminlerin ayarlanması gerektiğidir.
Özet olarak, OK yöntemi iki koşulu ele alır:
» Öngörülen tenör ile gerçek tenör arasındaki en az genel fark,
» Tarafsız tahmin (örnek ağırlıklarının toplamı bire eşittir).
Uygun bir variogram modeli verildiğinde, OK, IDW'den daha iyi
performans gösterecektir. Çünkü tahmin, verilerin uzamsal
değişkenliği (variogramdan bilinen) tarafından koşullandırılan bir
şekilde yumuşatılacaktır.
4.1. LINEER VS NON-LINEER METOT
Sıradan Kriging ve Ters Mesafe Ağırlıklandırma "doğrusal"
tahmin yöntemleridir. Doğrusal bir enterpolasyon yöntemi,
komşuların tahmin içindeki N örnek konumlarının her birine
atanan ağırlıkların bu konumlardaki belirli veri değerlerinden
bağımsız olduğu bir yöntemdir.
Doğrusal olmayan jeoistatistiksel tahmin ediciler, ağırlıklı
tenörlerin fonksiyonu olan örneklere tahsis etmeleri
bakımından doğrusal tahmin edicilerle zıttır. Başka bir deyişle,
yalnızca verilerin konumuna bağlı değildirler. Doğrusal olmayan
bir yöntem, daha büyük bir blok (veya "pano") içinde belirli bir
cut-off değerini aşan küçük blokların veya "seçimli madencilik
birimlerinin" (SMU'lar) oranını tahmin etmeye çalışacaktır.
Yalnızca geniş aralıklı sondajın mevcut olduğu durumda,
uygun şekilde uygulanan doğrusal tahmin tekniklerinin
genel olarak nihai üretim tahminlerine (ve üretimin
kendisine) kıyasla fazla yumuşatılmış tenör-tonaj ilişkileri
üretmesi beklenebilir (De-Vitry, Vann & Arvidson, 2007).
Bu, kazanılabilir miktar ve cut-off tenörünün üzerinde
tenörle, yanlış tahminler sunar. Düzeltme kısmen sondaj
sıklığının (drill density) bir fonksiyonudur. Ancak aynı
zamanda blok boyutuna, arama mesafesine ve variogram
tipi ve parametrelere de bağlıdır.
Bir OK modelinde aşırı yumuşatma, normalde bir bloğun
tahmininde kullanılan maksimum kompozit (yani bir sondaj
deliğindeki kümelenmiş örnekler) sayısını azaltarak kontrol
edilir. Bu durum OK'nin artık iyi tahmin yapamadığı ve giderek
daha fazla "koşullu olarak önyargılı" hale geldiği noktaya
götürür. Ortaya çıkan modeller, genellikle istenen bir küresel
SMU dağılımı ile iyi bir tahmin sağlamak için yeterli kompozit
kullanmak arasında uzlaşı sağmalaktır.
Ek olarak, örneğin birçok altın, kalay ve uranyum yatakları gibi
kuvvetli bir şekilde çarpık örnek dağılımıyla uğraşırken,
ortalamanın doğrusal bir tahminciyle (örneğin OK ile) tahmin
edilmesi risklidir. Aslında, ağırlıklar numune tenörlerine bağlı
olmadığından, aşırı değerlerin varlığı herhangi bir doğrusal
tahmini çok kararsız hale getirebilir.
11
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

MIK tahmini, tahmindeki her bloğun olasılıklı tonaj ve tenör

Blok modelleme literatürüne göre (örneğin Caers 2000- Journal,
tahminine sahip olduğu bir kaynak modeldir. Beklenen bir tonaj
Kyriakidis ve Mao 2000) hem yerel hem de küresel olarak doğru
oranı ve her blok için cut-off (veya "gösterge") değerinin üzerinde
olan tek bir tahmin haritası (doğrusal tahmin) elde etmek beklenen tenör olarak sunulur. Etkili bir şekilde, Şekil 16'da
matematiksel olarak imkansızdır. Tahminin yumuşatılması kabul gösterildiği gibi, modeldeki her blok için bir tonaj-tenör eğrisine
edilemez derecede yüksek olduğunda, genellikle doğrusal sahip olmak gibidir.
olmayan bir yöntemin daha iyi bir tahmin verebileceği
düşünülür.
Şekil 16: Tek bir blok için MIK modeli tonaj-tenör dağılımı örneği
Bir madende kazanılabilir kaynak tahmini için doğrusal olmayan
tahmin kullanılırken, panolar (ana blok) genellikle sondaj
aralığına yaklaşık olarak eşit boyutlarda olmalı ve yalnızca nadir
durumlarda (başka bir deyişle güçlü süreklilik) daha küçük
panolar olabilir.
Madencilik endüstrisinde halihazırda kullanılmakta olan bir dizi
doğrusal olmayan yöntem vardır. Bunlar:
(a) Ayrık Kriging (DK) (Matheron 1976- Armstrong ve
Matheron 1986a, 1986b)
(b) Gösterge Kriging (IK) (Journel 1982, 1988) ve varyantları
(Çoklu Gösterge Kriging (MIK), Medyan Gösterge Kriging,
vb.)
(c) Olasılık Kriging (PK) (Verly ve Sullivan 1985)
(d) Lognormal Kriging (LK) (Dowd 1982) ve lognormal olmayan Örneğin, bu tür üç gösterge tenör değeri Tablo 2'de verilmiştir
dağılımlara genellemesi (Multigaussian Kriging (MK) (Verly (genellikle 10 ila 15 değerden oluşan tam bir kümeden üç
1983)) değerli bir alt küme).

(e) Düzgün Koşullandırma (UC) (Rivoirard, 1994)

Tablo 2: Gösterge değerleri, oranlar ve tenörlerin örnek alt
(f) Kalanlı Gösterge Kriging (RIK) (Rivoirard, 1989)
kümesi
Ticari endüstri uygulamasında, MIK yöntemi, doğrusal Cut-off
olmayan tahmin yöntemlerinin en yaygın olanıdır, ancak Üstündeki oran Üstündeki tenör
gösterge
bazen bir UC modeliyle karşılaşılabilir.
tenörü
Birkaç kullanıcının, bir tahmin panosu içindeki SMU boyutlu
0.2 0.61 0.53
cevher bloklarının yerinin belirsizliği nedeniyle, doğrusal
olmayan yöntemlerin, Ölçülmüş JORC Kodunda (2012) kabul 0.3 0.45 0.68
edilebilecek tahminlerle sonuçlanamayacağını iddia etmektedir. 0.4 0.31 0.95
Doğrusal olmayan bir tahmin kullanma kararı, genellikle bir
panodaki jeolojik sınırlar hakkında bilgi eksikliğinden
Gösterge dağılımı genellikle belirlendiği gibi sağlanır (CCDF
kaynaklansa da, bu, maden üretim ölçeğiyle pano boyutu
olarak adlandırılan, görebileceğiniz bir kümülatif tenör-tonaj
dikkate alındığında genel cevher tonajı tahmini için önemli
olabilir veya olmayabilir. Bu, Yetkili Kişinin değerlendirmesi eğrisi - veya koşullu kümülatif dağılım işlevi şeklinde).
gereken bir konudur, ancak değerlendirme sürecinde bilinçli bir Gösterge değerleri (her bloktaki dağılım için cut-off değerleri)
ek husus olmalıdır. genellikle düzenli tenör aralıklarıdır. Ancak üst tenör
bölümlerinde birbirine yaklaşır. Bazı kullanıcılar, göstergelerin,
4.2. ÇOK GÖSTERGELİ KRİGED (MIK) MODELLERİ gösterge sınıf aralıklarının her birinde yaklaşık olarak aynı
Kullanılan MIK yöntemi, doğrusal olmayan kaynak miktarda metal verecek şekilde seçilmesi gerektiğini
modelleme tekniklerinin en yaygın olanıdır. Burada ayrıntılı belirtirken, diğerleri çeşitli cut-off tenörüne karşılık gelen
olarak tartışılacaktır. Çünkü kullanımı ve yorumlaması basit tenörler seçtiğini belirtir.
olan ve daha fazla meslektaşınızın aşina olacağı Ordinary
Model, her bir blok için tahmine, tahminin çevresinde bir
Kriged modelinden uygun şekilde kullanılması daha zor bir
belirsizlik dağılımı empoze ederek üretilir. Her bloğun
modeldir.
çevresindeki örnek tenör dağılımının yaklaşıklığına
dayanmaktadır.

12
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Model varyansı daha sonra hacim varyansı düzeltmesine göre
ayarlanır ("destek değişikliği/düzeltmesi” olarak da bilinir). Bu,
SMU'nun minimum pratik madencilik birimine yaklaşık olarak
alındığı, seçilen SMU ölçeğinde tenör dağılımının yaklaşık
değerini üretir.
SMU boyutlu blokların tenörlerinin varyansı, ilk tahminin
türetildiği küçük sondaj numunelerinin tenörleri varyansından
çok daha az olduğundan, destek düzeltmesi, Şekil 17'de
gösterildiği gibi dağılımı sıkıştırır. Uygulamada gördüğümüz
örnekler histogramının genellikle maden bloklarının
histogramından çok daha uzun bir "kuyruğu" olduğudur.
Şekil 17: Ham numuneler için, sınıfların SMU numunelerine
dağılımının tenör örneği
Destek düzeltmesinin ardından, dağılımın seçilen cut-off
tenörünün üzerindeki kısmı değişir. Özellikle cut-off tenörünün
üzerindeki tonaj (genellikle modal değerin çok üstünde veya
sağındadır), orijinal test numunesi dağılımına kıyasla SMU
dağılımı için çok daha küçük olacaktır. Dolayısıyla tenör-tonaj
eğrisi, modeli inşa eden jeolog tarafından seçilen desteğin bir
fonksiyonudur. (Bunun maden mühendisinin olası madencilik
ölçeği ve ekipman boyutu ile ilgili kararından önce
yapılabileceğini unutmayın).
MIK modelleme ile ilgili literatürde, cut-off tenörünün
üzerindeki tonaj ve tenör, bu değişikliğin genellikle cevher
kaybının, seyreltmenin ve beklenen maden kazanımının
etkisini yansıttığı düşünülmektedir. Böylece bunlar, seçilen
SMU boyutundaki bloklar için kaynak tahminlerine dahil edilir.
Ancak, bunun tüm seyreltme ve kayıp kaynakları için geçerli
olmadığı unutulmamalıdır (yalnızca modellenen SMU içindeki
jeolojik dağılımla ilgili olanlar) (Bertinshaw & Lipton, 2007).
MIK, cevher yatağının mekansal olarak entegre popülasyonlara
sahip olduğu durumlarda (örneğin, birden fazla mineralleşme
fazına sahip kesişen yapılar) yararlıdır. Daha fazla alan
belirleme mümkün olmadığında veya sondaj miktarının jeolojik
özellikleri ayrıntılı olarak açıklamak için yetersiz olduğunda
kullanılma eğiliminde olan bir yöntemdir. Ancak Coombes
(2008), MIK'in "ASLA jeolojik özellik oluşturma yerine
kullanılmaması gerektiğini" savunmaktadır.
4.4.1 BİLMENİZ GEREKEN BAZI MIK
TERMİNOLOJİLERİ
Panolar:
Bir MIK blok modelinin temel birimi, normalde yatay düzlemde
ortalama sondaj kuyusu aralığının boyutlarına sahip olan bir
panel/pano dur.
Panel, makul sayıda blok veya SMU (yaklaşık 15) içerecek kadar
büyük olmalıdır.
SMU (Selective Mining Units-Seçici Maden Birimleri):
SMU, cevher veya atık olarak ayrı ayrı çıkarılabilen en küçük
kaya hacmidir ve genellikle minimum madencilik genişliği ile
tanımlanır.
Blok modelinin kullanıcısı olarak, jeoloğun hangi SMU'yu
kullandığını bilin. Örneğin yazar, maden her zaman tam
basamak yüksekliğine göre madencilik yaptığında, basamak
yüksekliğinden daha az Z(kot) değerleri kullanan modeller
gördü. Bu, modelin maden mühendisi tarafından daha fazla
işlemden gerilmeden kullanılması durumunda yanlış
sonuçları garanti eder.
SMU, özellikle keşif/fizibilite aşamalarında, grid örneği
boyutlarından genellikle önemli ölçüde daha küçüktür.
Destek:
Destek, jeoistatistikte ortalama değerlerin hesaplanabileceği
veya ölçülebileceği hacmi belirtmek için kullanılan bir terimdir.
Büyük bir nugget etkisi veya (eşdeğer olarak) önemli kısa menzilli
yapı olduğunda, destek değişikliğinin etkisi belirgin olacaktır.
E-Tip:
E-Tipi tenörü, panonun (atık dahil) ortalama tenörüdür ve tüm
tenör ve oranların toplamının, ortalama numune tenörü ile
çarpımının toplamından elde edilir. (E-Tipi notu destek
modifikasyonlarının değiştirilmesinden önce hesaplandığından,
E-Tipi tenörünün mutlaka “sıfır” ortalama gösterge tenörüne eşit
olmadığını unutmayın.)
4.4.2. MIK’ in KULLANILDIĞINI GÖRDÜĞÜNÜZDE
MIK modelleri, Avustralya şirketleri tarafından işletilen altın
madenlerinde oldukça yaygındır. Ayrıca Newmont tarafından
kendi yazılım platformunda, 1988'den itibaren Kuzey Amerika
madenleri (altın) için kabul edildiler.
Gösterge yöntemlerinin, OK gibi geleneksel doğrusal
yöntemlerden daha başarılı bir şekilde aşırı tenör tahmin etme
sorunuyla uğraştığı bilinmektedir. Bu nedenle, numune
tenörlerinin aşırı değişken özellik gösterdiği ve sonuç olarak
tenör tahminlerinin az sayıda çok yüksek tenöre aşırı duyarlılık
gösterdiği yataklarda kullanılan bu modelleri görürsünüz. Bu
nedenle, birçok altın madeninde kullanılırlar.
13
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

MIK modelini görebileceğiniz durumların genel bir listesi, aşağıda Örneğin, 5×8×10 m (400 m3 veya panelin %10'u) SMU
karakterize edilen mineralizasyon stilleri içindir: boyutuna sahip 20×20×10 m (4000 m3) bir pano için,
göstergeler Tablo 3'te gösterildiği gibiyse, Göstergenin
» Zayıf sınır tanımı üzerindeki oranın SMU boyutlu bir bloğa göre daha küçük
» Yüksek tenör değişkenliği
olduğu iki gösterge ("1.1" ve "1.2") olduğu görülmüştür.
» Düşük tenör sürekliliği
» Uç değerlerin varlığı
» Birden çok mineralin varlığı. Tablo 3: Bazı üst göstergelerin üzerinde SMU boyutundan
Avustralya'da Hellman&Schofield danışmanlık firması MIK daha küçük olan gösterge değerleri, oranlar ve tenörlerin
modellerinin birincil savunucuları olmuştur. Yani örnek alt kümesi
Hellman&Schofield tarafından yapılan herhangi bir model Üstündeki
Gösterge Gösterge Gösterge Gösterge
her zaman MIK modeli olacaktır. tenör
cut-off üzerindeki üzerindeki üzerindeki
oran göstergesi %SMU
tenörü (g/t) hacim (m3)
(g/t)
4.4.3. MIK İLE İLGİLİ BAZI ÖNEMLİ SORUNLAR VE 0.8 0.30 1.1 1200 300%
KISITLAMALAR
0.9 0.17 1.25 680 170%
MIK modellerinde birkaç bilinen sorun vardır:
1 0.10 1.5 400 100%
(i) Görselleştirme Zorlukları 1.1 0.06 1.8 240 60%
Bir OK modelinden farklı olarak, MIK modeli, delme işlemiyle 1.2 0.04 2 160 40%
karşılaştırmak için bir blok üzerinde tek bir eğimle çizilemez
(E-tipi tenör değeri hariç). Alt SMU boyutundaki oranların kaldırılması için önerilen
Bu nedenle jeoistatistikçiler ve jeologlar, MIK tahminlerini düzeltme aşağıda Tablo 4'te gösterilmektedir. Cevherin cut-
görsel olarak doğrulamakta güçlük çekerler ve neredeyse off tenörü 1,1 g/t olursa, bu düzeltme etkin bir şekilde
yalnızca istatistiksel doğrulamalara güvenmek zorundadır. "kayıp" ile sonuçlanmıştır. Cevher cut-off tenörü örneğin 0,9
g/ton ise, cevher tonajında etkili bir değişiklik fark
(ii) Bir Panodaki Bilinmeyen Cevher Konumu edilmeyecektir (bu özel blok için).
Koşullu kümülatif dağılım fonksiyonundaki oranlar (her blok
için tonaj-derece eğrisi) olasılıklardır. Oranlar, cevherin pano Tablo 4: Bir SMU boyutundan daha küçük hiçbir gösterge oranı
içinde nerede çıkarılacağını söylemez sadece oranı söyler. olmayacak şekilde ayarlanmış gösterge değerleri, oranlar ve
tenörlerin örnek alt kümesi
Bu oranı bulmak için tenör kontrolü gereklidir. Bu nedenle,
Cut-off Üstündeki
genel olarak, MIK modelleri, seçici yeraltı operasyonlarının gösterge Gösterge Gösterge Gösterge
tenör
planlanması için özellikle yararlı değildir ve büyük ölçekli, üzerindeki üzerindeki üzerindeki
tenörü göstergesi
oran hacim (m3) %SMU
düşük tenörlü toplu açık ocak operasyonlarıyla sınırlı olma (g/t) (g/t)
eğilimindedir. 0.8 0.30 1.1 1200 300%
Ayrıca bir panel içinde "serbest seçim" varsayımı da vardır. Yani 0.9 0.17 1.25 680 170%
cut-off tenörü üzerindeki tüm SMU'ların ilgili konumlarına
1.00 0.10 1.5 400 100%
bakılmaksızın madencilik yapılabileceği varsayımıdır. Bu kesin
değildir. İzole edilmiş SMU boyutlu blokların pasaya 1.1 0.00 1.8 0 0%
gönderilmesiyle sonuçlanacağı durumlar olabilir (ve bunun 1.2 0.00 2 0 0%
tersi, cevherde bulunan izole edilmiş SMU boyutlu pasa
blokları).
Alt uç gösterge değerlerinde, aslında cevherle seyreltilerek
(iii) SMU boyutundan daha az boyutlanması çıkarılacak olan SMU boyutundan daha küçük olan
MIK yöntemlerinin SMU boyutuna "destek değişikliği" yapılması “kazanılamayan” atıklarda benzer sorunlar olabilir. Pasa hacmi
gerekmesine rağmen, neredeyse her zaman, kullanılan SMU (cut-off tenörü değerinin altında) SMU boyutundan küçükse
boyutundan daha küçük bir cut-off tenörü üzerinde hacim (Tablo 5'teki 0,50 g/t göstergesi için olduğu gibi) bu pasayı
oranını ifade eden gösterge oranlarını (özellikle üst uçlar) gösterge kutusuna ekleyin ve tüm panonun oranı ve tenörünü
bulacaksınız. aşağıdaki gibi yapın (Tablo 6).

Bu, model kullanılmadan önce bir miktar ön işleme

gerektirir. Küçük, etkin bir şekilde kurtarılamayan
tonajların, basamaklar veya alanlar gibi daha büyük
hacimler üzerinde "kazanılabilir" tonajlarda birikmesini
önlemek için kullanımdan önce bu oranların sıfırlanması
önerilir. Bu küçük oranlar pratikte önemsenmez.

14
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

Tablo 5: Bir göstergenin altında SMU boyutundan daha küçük

olan gösterge değerleri, oranlar ve tenörlerin örnek alt kümesi
Cut-off
– Artış tenörü, cut-off gösterge sınırları içinde olmalıdır
Üstündeki
gösterge Gösterge Gösterge Gösterge
tenör Örneğin, 0,5 ve 0.6 değerlindeki iki gösterge arasında
üzerindeki altındaki altındaki
tenörü göstergesi
oran hacim (m3) %SMU malzemenin tenörü için işlem yapıyorsanız, o göstergedeki
(g/t) (g/t)
malzemenin tenörü 0,5 ile 0,6 arasında olmalıdır. Örneğin 0.61
0.40 1.00 0.55 0 0% olamaz.
0.50 0.96 0.8 160 40%
Bir model teslim edildiğinde sipariş ilişkisi sorunları kontrol
0.60 0.68 0.85 1280 320% edilmelidir. Sadece, onu teslim eden jeolog tarafından doğru bir
0.70 0.45 0.98 2200 550% şekilde yapıldığını varsaymayın. (Çoğu zaman varsayım yanlıştır.)
0.80 0.3 1.12 2800 700% Çoğu ticari ve kamuya açık MIK programları, sipariş ilişkilerini
ihlal ederlerse bir panonun tenör-tonaj vektörünü yumuşatarak
sipariş ilişkisi sorunlarını düzeltir.
Tablo 6: Bir göstergenin altında bir SMU boyutundan daha Düzen ilişkisi sorunlarını keşfederseniz, modeli jeoloğa geri
küçük olan gösterge değerleri, oranlar ve tenörlerin örnek alt verin. Sorunlar az sayıdaysa, jeolog sorunları yumuşatarak
kümesi (hiçbir gösterge oranı bir SMU boyutundan küçük olacak düzeltebilir (yukarı veya aşağı doğru ayarlama işlemi değil,
şekilde ayarlandı) ortalama işlevi kullanarak).
Cut-off Üstündeki
Gösterge Gösterge Gösterge Sipariş ilişkisi problemleri çok sayıda ise, kullanımdaki MIK
gösterge tenör
üzerindeki altındaki altındaki modeli tarafından tahmin edilen tenör-tonaj ilişkisinde doğal
tenörü göstergesi
oran hacim (m3) %SMU
(g/t) (g/t) bir bozulma olduğunu ve kullanılan MIK yönteminde bir
problem olduğunu gösterir.
0.40 1.00 0.55 0 0%
0.50 1.00 0.55 0 0% (v) Uygun Olmayan Destek Yönteminin Değiştirilmesi

0.60 0.68 0.85 1280 320% Destek değişikliği, herhangi bir MIK yazılımına "yerleşik"
0.70 0.45 0.98 2200 550% değildir. Model oluşturucu uygun bir yöntem seçmelidir.

0.80 0.3 1.12 2800 700%
(iv) Sıra İlişkisi Sorunları
MIK modelleri, her gösterge değeri için farklı variogramlar
kullanır ve bu nedenle variogramlar bazen bir cut-off’dan
diğerine tutarsız olabilir. Bu MIK modelinde, daha düşük bir
gösterge değerinden daha yüksek bir gösterge değerinin
üzerinde daha fazla metalin tahmin edildiği bloklarla
sonuçlanabilir.
Bu elbette fiziksel olarak gerçekleşemez. Cut-off tenörü
arttıkça içerilen metalin azalması gerekir. Böyle bir soruna
“düzen ilişkisi” sorunu denir.
Her blok için CCDF tarafından karşılanması gereken üç tutarlılık
koşulu vardır:
– Gösterge cut-off arttıkça oran artmamalıdır.
Örneğin, 0,5 g/t göstergesindeki oran 0,6 ise, 0,6 g/t
göstergesindeki oran 0,65 olamaz.
– İçerdiği metal, artan gösterge cut-off ile artmamalıdır.
Tarihsel olarak, destek yöntem değiştirilmesi için (matematiğe
girmeden) kullanılan birkaç yöntem vardır:
» Afine etmek
» Lognormal
» Dolaylı Lognormal
» Gauss yöntemi
» Koşullu Simülasyon
Yöntemler esas olarak verilerin çarpıklığını nasıl ele aldıklarına
göre farklılık gösterir. (Afin düzeltmeleri ham verilerle aynı
çarpıklığı korur. Gauss, tüm çarpıklığı Normal (veya Gauss) bir
dağılıma getirir (kaldırır). Diğerleri bu iki uç nokta arasında bir
şeyler yapar.) Farklı yöntemler kolaylıkla farklı bir dağılımla
sonuçlanabilir. Bu nedenle “doğru” bir sonuç için hangi yöntemin
kullanılması gerektiği konusunda ricada bulunur.
Tüm yöntemlerin bazı önemli ortak yönleri vardır:
1. Ortalamayı değiştirmeden bırakırlar
2. Bir varyans ayarı uygularlar.

Örneğin 2.7 yoğunluğu olan 4000 m3 pano için, eğer 0.5 g/t 3. Ortaya çıkan blok dağılımı daha az seçici olmalıdır ("Cartier
göstergesindeki oran 0.6, tenör 0.9 g/t ise (metal içeriği İlişkisi" olarak adlandırılır).
5.832 gr, cut-off 0.5 g/t üzerinde ise), 0.6 g/t göstergesinde
oran 0.55, tenör 0.99 g/t olamaz. Çünkü 0.6 g/t üzerinde
5.881 gr'lık cut-off metali verir. Buda alt cut-off değeri olan
metalden daha büyüktür.

15
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

(ix) Ortalama - Medyan Üst Gösterge Değeri

Afin düzeltmelerinin belki de en yaygın kullanılanlar olduğu
ancak artık uygun görülmediği unutulmamalıdır. Varyansı
azaltırken, dağılımı çarpıtmazlar. SMU'ların dağılım şekli,
numunelerinkiyle aynıdır. Yüksek çarpıklık durumlarında
(yüksek nugget etkisi veya tenörlerin variogramında belirgin
kısa ölçekli yapı) bu tür destek düzeltme modeller özellikle
kötü performans gösterir (Vann, 2005).
Bunun tersine, doğrudan veya dolaylı lognormal
düzeltmelerin uygunluğu, dağılıma çok bağlıdır. Koşullu
simülasyon genellikle zaman içinde çok karmaşık ve maliyetli
olarak algılanır ve Gauss yöntemleri (normal bir dağılım
varsayar - ham veri dağılımını simetrik olması için tamamen
çarpıtır) muhtemelen sadece çok yüksek nugget durumları
için doğrudur (Vann, 2005).
Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, yerel düzeyde uygulanan
düzeltmelerin, küresel düzeyde uygulanan aynı tür düzeltme
ile tutarlı olduğuna dair hiçbir garanti yoktur.
(vi) Maden Planlaması için Yanlış SMU Boyutu
Kaynak modeli için jeolog tarafından seçilen SMU boyutu,
maden mühendisi tarafından karar verilen SMU boyutuna
benzemeyebilir.
Son gösterge sınıfındaki (en üst sınıf) tenör, genel metal
tahmini üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Üst sınıf
tenör tahmininde, aşırı tenör değerlerinin etkisini sınırlamak
için ortalama tenör tahmini yerine medyanı kullanmak veya
alternatif olarak düzeltilmiş ortalama kullanmak (bir üstteki
numunnin üst sınırı ile) veya üst sınıf verilere hiperbolik veya
güç uyumuna karşılık gelen değer kullanmak yaygındır.
Genellikle keyfi olan bu seçimin sonuçları çok önemli olabilir.
Cevher kütlesinin en zengin bölgelerindeki tahmini (gerçeği
yansıtır veya yansıtmaz) güçlü bir şekilde etkileyebilir.
4.4.4. MIK MODELLERİ SORGULAMALARDA NASIL
KULLANILIR
MIK modelleriyle uğraşmanın en yaygın yolu, ilgilenilen
"blokların" tonajını ve metalini hesaplamaktır. MIK tenör ve
tonajını, belirli bir tenörün üzerinde tonaj ve metale
dönüştürülmelidir. (ve bu iki sayıdan kalite her bölmede
hesaplanabilir).
Sipariş problemleri kontrolü için her blok ve tenör aralığı
kontrol edilmelidir.
Ek olarak, modeli kullanmadan önce aşağıdakileri yapın:

Bu dikkate alınacaksa bir tür değişikliğe ihtiyaç duyacaktır veya
model, yeni seçilen SMU ile yeni bir blok modeli oluşturmak
için jeoloğa iade edilmelidir.
(vii) Kullanımdaki Pratik Zorluklar
(i) Hem üstteki cevherin hem de pasanın her bloğu için
CCDF'ye "birden az SMU" ayarlaması yapın.
(ii) Herhangi bir seyreltme/kayıp ayarlaması yapın. Bu sonradan
sorgulanabilecek tenör aralıklarınada uygulanabilir.

MIK modelleri için önemli bir sorun, kullanımlarında bazı Tablo 7'de Cevher aralıkları için ton ve tenörün nasıl
pratiklik sorunlarıdır. Açık ocak optimizasyonu, maden hesaplanacağına gösterilen örnek, genel MIK gösterge CCDF’si
planlaması veya ayrıntılı maden tasarımı için girdi olarak kullanılarak verilmiştir.
kullanmak daha karmaşıktır çünkü her blok yerel tenör
dağılımının bir tahminini taşır ve cevher sınırlarının tam Table 7: Genel MIK gösterge tablosu
konumu model tarafından belirtilmemiştir.
Cut-off Cut-off gösterge Cut-off gösterge
Maden mühendisleri, tipik olarak modeli tek tenörlü daha basit gösterge değerinin değerinin
bir modele veya en azından önceden tanımlanmış bir cut-off değeri üzerideki oran üzerindeki tenör
tenörüne sahip kısmi modele dönüştürecektir. i0 p0 g0
Ek olarak, maden planlaması için ihtiyaç duyulan özel cut-off i1 p1 g1
değeri, gösterge değerleriyle aynı hizada olmayabilir ve i2 p2 g2
kullanılması için bazı enterpolasyon gerektirebilir.
i3 p3 g3
(viii) İlişkisiz Çok Öğeli Sorunlar i4 p4 g4
MIK ayrıca, önemli gelir veya pasa (değersiz kayaç) olan birden i5 p5 g5
çok minera/metalin modelleneceği yataklar için ideal değildir. i6 p6 g6
Çünkü teknik yalnızca tek bir mineral/metal dağılımını i7 p7 g7
modellemektedir. Tüm değişkenler güçlü bir şekilde
i8 p8 g8
ilişkilendirilmedikçe, ikinci veya üçüncü bir değişkeni birincil
değişken için belirlenen bir cut-off tenörüne göre i9 p9 g9
değerlendirmek mümkün değildir (Bertinshaw ve Lipton, i10 p10 g10
2007). i11 p11 g11
Bu yüksek gümüş içerikli altın madenlerinde ve altın içeriği i12 p12 g12
yüksek olan bakır madenlerinde sorun olabilir. i13 p13 g13
i14 p14 g14
Ek olarak bu sınırlama, MIK modellerini tipik olarak demir
cevherindeki Fe, SiO2 ve P, boksit cevherindeki Al2O3 ve SiO2 i15 p15 g15
tahminini gerektiren için yetersiz kılar.

16
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Aşağıdaki cut-off değerini varsayarsak:
Atık/düşük tenörlü cut-off = i5
Düşük tenör/orta tenörlü cut-off = i8
Orta tenör/yüksek tenörlü cut-off = i10
Pano hacmi = Hacim ve pano yerinde yığın yoğunluğu = SG ise,
üç cevher tenörü için tonaj ve metal:
Düşük Tenör: düşük tenörlü tonaj = p5 × Vol × SG – p8 × Vol × SG
Düşük metal tenörü = p5 × g5 × Vol × SG – p8 × g8 × Vol × SG
Düşük tenör = düşük metal tenörü / düşük tenörlü tonaj
Orta-Tenör: orta tenörlü tonaj = p8 × Vol × SG – p10 × Vol × SG
Orta metal tenörü = p8 × g8 × Vol × SG – p10 × g10 × Vol × SG
Orta tenör = orta metal tenörü/orta tenörlü tonaj
Yüksek Tenör: yüksek tenörlü tonaj = p10 × Vol × SG
Yüksek metal tenörü = p10 × g10 × Vol × SG
Yüksek tenör = yüksek metal tenörü/yüksek tenörlü tonaj (=g10 )
Atık tonajı:
atık tonajı = p0 × Vol × SG – p5 × Vol × SG
Kullanılan cut-off tenörü belirli bir gösterge değeriyle
çakışmıyorsa uygun noktaya yeni bir "gösterge" değeri eklemek
gerekir. Oran ve tenör (ve metal) için uygun bir değerler
kümesinin enterpolasyonu yapılmalıdır.
Bir cut-off tenörü kullanılıyorsa (örneğin, net izabe getirisi) her
bir gösterge blok için ton, tenör, metal miktarı, gelir ve
maliyetihesaplamak gerekli olabilir. Getirilerinin her blok için
pozitif mi yoksa negatif mi olduğunu belirleyin. Ardından her
bir gösterge bloğu cevher veya atık olarak işaretleyin ve her
cevher bloğunu cevher sahasında toplayın.
4.5. YERELLEŞTİRİLMİŞ KRİGİNG
GÖSTERGESİ/ÜNİFORM ŞARTLANDIRMA
Yerelleştirilmiş Gösterge Kriging (LIK) ve Üniform Koşullandırma
(UC), MIK modellerini kullanırken bazı doğal sorunların
üstesinden gelmek için kullanılan nadir model türleridir. MIK
histogramlarını daha büyük pano bloğu içinde SMU boyutlu
bloklarla yeniden eşlemek için aynı amacın varyantlarıdır.
LIK/UC, küçük oranlara sahip göstergeler için (gerçek SMU
boyutunun altında) küçük tonajlarla uğraşırken, düşük veya
yüksek tenörlü işletilemeyen şeritleri (damarları) ortadan
kaldırır.
LIK süreci, SMU boyutunda veya bu boyuta yakın blok boyutu
kullanarak bir OK modeli oluşturmayı içerir. Bu model
muhtemelen aşırı yumuşatılmış veya şartlı olarak taraflı
olacaktır.
OK modeli yalnızca, daha sonra OK tahmini tenörlerin üzerine
basmak için kullanılacak MIK dağılımını bulmak için kullanılır.
MIK histogramı her pano için (her gösterge bölmesindeki
bloğun oranı) bölme sayısını, panodaki SMU blok sayısına eşit
olan eşit aralıklı tonajlara bölünür. Her bloğun tenör değeri
daha sonra MIK histogramının enterpolasyonu ile hesaplanır.
Panolar tanımlandıktan sonra OK modelindeki bloklar, her bir
panoda düşükten yükseğe doğru artan sırada tenöre göre bir
listede sıralanır (blokların konumu taşınmaz). Daha sonra,
yeniden eşlenen histogramlardan gelen tenörler, OK değeri
değiştirilerek ve dağılım MIK modeline dönüştürülerek aynı
sırayla bloklara yerleştirilir.
Panodaki SMU blokları, ana MIK histogramıyla aynı seçici tahmin
temeline sahiptir. Ancak artık maden planlama sürecinde daha
kolay ele alınabilen SMU boyutlu OK blokları olarak
sunulmaktadır.
4.6. KOŞULLU SİMÜLASYON (ConSim) MODELLERİ
Koşullu simülasyon (ConSim) aslında Monte Carlo
simülasyonunun uzaysal bir uzantısıdır. Tenör variogramı ve
histogramlarının bilinen istatistikleri ile tutarlı olan bir dizi
makul olası modeli temsil eden bir dizi potansiyel model
"gerçekleştirmeleri" üretilir.
Maden planlamasında bu tür modellerin pratik kullanımı hala
akademisyenlerin ve araştırmacıların alanıdır. Bu nedenle, bu
modellerden biri kullanıma sunulursa, modelle ne yapmak
istediklerini anlamak için müşterinin (talep eden ile) "uzun" bir
tartışma yapması tavsiye edilir.
ConSim modelinin amacı, giriş verilerinin varyansını
karakterize etmek ve yeniden üretmektir.
Oluşturulan gerçekleştirmeler örneklenen noktalara sadıksa
simülasyon "koşullu" olarak adlandırılır. Spesifik olarak, bir
koşullu simülasyon blok modelinin, bir yatağın hem uzamsal hem
de istatistiksel özelliklerini simüle ettiğinde şunları da yapabildiği
iddia edilmektedir:
» Giriş verilerinin değişkenliğini yeniden oluşturma
» Giriş verilerinin sürekliliğini yeniden oluşturma
» İstenen sonucun (risk) olasılığını ölçmebilme
» Pek çok eşit olasılıklı gerçeklik modelinin var olduğunu kabul
etme
Koşullu simülasyonda:
a) Tenör, yoğun bir nokta gridi üzerinde simüle edilir.
b) Simülasyonların ortalaması SMU blokları halinde alınır.
c) Tonaj ve tenör tahminleri, SMU'lara cut-off uygulanarak elde
edilir.
Sonuç, Şekil 18'de gösterildiği gibi bir dizi eşlenebilir
gerçeklemedir.
17
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Bu alanda çalışan jeologlar, yöntemin tek bir jeolojik
tahminin muhtemelen sağlayamayacağı potansiyel jeolojik
belirsizlik anlayışını geliştireceğine inansalar da,
muhtemelen şu anda ConSim modellerinin pratikte
kullanılmasını engelleyen bazı önemli dezavantajlar vardır:
(i) Yöntem, diğer yöntemlerden çok daha fazla zaman alan
bir yöntemdir.
(ii) Maden planlamasında ConSim sonuçlarını kullanmanın
kolay kabul edilmiş bir yolu yoktur. Şu anda Şekil 19'da
gösterildiği gibi birden fazla tasarım ve program
gerektirir.
(iii) Verilen bir gerçekleştirme koleksiyonunun maden
tasarımlarındaki toplam belirsizlik aralığını ne kadar iyi
temsil ettiğini ölçmek için (varsa bile) çok az çalışma
yapılmıştır. Dimitrakopoulos ve ark. (2007) “simüle edilmiş
cevher kütlesi modelleri eşit tenörde olması olasık
dahilinde olsa da, karşılık gelen tasarımların olmadığını”
belirtmektedir (s.76).
Heidari (2015), çok sondaj yapılmış bilinen yatağı kullanarak,
gerçek modelin (kapsamlı bir veri seti), merkezlerden ziyade
simüle edilmiş modellerin belirsizlik alanlarının kenarına daha
yakın olduğunu gösterdi ( Gerçekleştirmelerin “ortalaması”
aslında “gerçeğin” zayıf bir göstergesiydi).
Şekil 18: ConSim ile bir dizi model sonucu örneği
Şekil 19: ConSim kullanarak maden planlaması için riske dayalı
yöntem
(after Heidari, 2015)
4.7. GRİDLENMİŞ DAMAR MODELLERİ
Gridded Seam Models (GSM), stratiform birikintiler için
kullanılır. Teknik olarak "blok modeller" değiller.
X ve Y yönünde sabit blok boyutlarına sahiptirler (dikdörtgen
olabilirler) ancak Z yönünde damar başına yalnızca bir bloğa
sahiptirler ve blok kalınlığı, damarın kalınlığına göre değişir.
Her biri Şekil 20'de grafiksel olarak gösterildiği gibi bir yüzeyi veya
değeri temsil eden bir dizi iki boyutlu matristen oluşur. Grid
dosyaları, bir tablo yapının içinde veya bireysel adlandırma
kuralına sahip ayrı dosyalar olarak yer alır ve yazılımın içindeki
her yüzeyin bir bölümünü "anlamasını" sürdürmesine izin verir.
Yüzeyler, düzensiz aralıklı bir veri kümesinden " (grid) ızgara" adı
verilen düzenli ve sabit bir matrise yapılan enterpolasyonun
sonuçlarıdır. Enterpolasyon yöntemi, yazılım paketine göre farklılık
gösterebilir.
Her grid noktası bir referans noktasından konumu ile tanımlandığı
için genellikle düşük disk alanı gereksinimi vardır. (Başka bir
deyişle, tüm doğuya ve kuzeye doğru koordinatlarını saklamaya
gerek yoktur).
Şekil 20: Izgaralı damar modelinin yapısı
(after Badiozamani, 1992)
4.8. HARP MODELLERİ
Bir Yatay (horizon) Uyarlamalı Dikdörtgen Prizma (HARP)
modeli, yorumlanan sınırların şeklini blok modele göre daha
yakından eşleştirmeye çalışan hibrit stratigrafik blok modelidir.
HARP modeli, bireysel HARP bloklarının üst ve tabanlarını giriş
yüzeyleriyle uyumlu bir şekilde "bükülmesine" izin vererek,
stratigrafik birimlerin neredeyse hiçbir yapısal bütünlük kaybı
olmadan temsil edilmesine izin vermek için özel olarak
tasarlanmıştır. Böylelikle karmaşık normal, ters ve bindirme
faylanması gibi özellikler takip ve temsil edebilirler.
HARP modelleri, Odins (2011) 'de geliştirilen ve açıklanan
Maptek-Vulcan'ın bir ürünüdür.
HARP modelinin stratigrafiyi yakından takip etmesini sağlayan
iki ana özelliği vardır:
(i) Sonsuz değişkenlikte blok yüksekliği, herhangi bir plan
konumundaki yatay kalınlığının tam olarak aynıdır.
18
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

(ii) Bir bloğun taban ve tavanın dört köşe noktası, merkezi Şekil 22: Ters faylanmanın HARP modeli gösterimi.
beşinci nokta ile birlikte tamamen bağımsız yükseltilere sahiptir.
Böylece her HARP modeli, Şekil 21'de gösterildiği gibi
stratigrafik yatayları yakından takip etmesine izin veren on
noktadan (beş üst ve beş alt) oluşur.
Modeldeki her bir HARP bloğu kendi yatay adını, konumunu,
kapsamlarını, hacmini ve potansiyel olarak binlerce ilişkili
parametreyi "bilir".
Blokların bir yataytan diğerine sürekli olarak uzanması
gerekmez. Alt blok, üst veya alt yüzeylere göre sabit kalınlığa
sahip blok oluşturmak için kullanılabilir.
HARP modelleri, standart blok modelinin hemen hemen tüm
(kaynak: Odin, 2011)
özelliklerini korur. Kullanıcılar variografi ve açma, kriging,
cokriging ve simülasyonla sınırlı olmamak üzere, çok çeşitli
tenör tahmin seçeneklerine sahiptir.
5. BİLİNMESİ GEREKEN SORUNLAR
Bu aşamada Deswik, HARP modellerini desteklemez. Vulcan
HARP modelini oluşturmak için kullanılan yüzeyleri içe aktarmak 5.1. GENEL BAKIŞ
ve ardından bu yüzeyleri kullanarak Vulcan HARP modeline karşı
bir Datamine modeli oluşturmak ve sorgulamak gerekecektir. Muhtemelen aldığınız ve kullandığınız tüm blok
modellerinin bir şekilde "yanlış" olacağı doğrudur, ancak
Şekil 21: Köşeye göre seviyeleri gösteren, tek HARP bloğunun çoğu doğru kullanılırsa yararlı olacak kadar doğru olacaktır.
şematik görünümü
Çoğu modelin bir dereceye kadar yanlış olacağı göz önüne
alındığında, modelin nerede ve nasıl yanlış olabileceğini
anlamak, böylece yeterli olup olmadığına karar verebilmek için
yararlıdır.
Bir kaynak blok modeli, yalnızca üzerine inşa edildiği jeolojik
temeller kadar iyi olacaktır.
Bu belge, okuyan mühendisi bir jeoloğa dönüştürmek
niyetinde değildir. Ancak yazar, mühendisleri kullanılan
modellerdeki jeolojik girdileri ve modelleri oluşturmak için
kullanılan modelleme tekniklerini okumaya ve düşünmeye
teşvik etmektedir. Çalışmalarınızı ve bilginizi geliştirecektir.
İlerleyen bölümlerde yazar, mühendisin aldığı verilerin
sınırlamalarını anlamaya başlaması için bazı materyallere
değinecektir..

5.2. BAZI HATA KAYNAKLARI

Dominy, Noppe ve Annels (2002), yanlış kaynak tahminleri için
beş temel jeolojik nedeni sıralamaktadır:
1. Kalitesiz örnek ve test verileri.
2. Ayrıntılı maden jeolojisi eksikliği ve yatakla ilgili temel anlayış.
3. Sınıf dağılımı özelliklerinin kötü yorumlanması.
4. Bilgisayar destekli tahmin tekniklerinin yetersiz anlaşılması ve
(kaynak: Odin, 2011) uygulanması.
5. Seçimliliğin etkisinin ve destek değişikliğinin veya hacim
varyans etkisinin, yani madenciliğin küçük hacimli numuneler
yerine büyük tonajlı blok tenörleri üzerinde kontrol edilmesi
gerektiğinin anlaşılamaması.

19
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Ek olarak, yeterli veri eksikliği gibi basit bir sorun var.
Dominy, Noppe ve Annels (2002) ayrıca fizibilite ve operasyonel
durum tespiti çalışmalarının/denetimlerinin bir sonucu olarak
kaynak/rezerv tahmin tenörünün düşürülmesi için pratikte
görülen iyi bir nedenler dizisini listelemektedir. Bunlar genellikle
aşağıdakilerle ilgili olduğu bulunmuştur:
» Cevher bölgesi/baskın cevherleşme yönüne göre
sondaj yönelimi
» Yetersiz birincil numune, alt numune veya pulp hacimleri
» Test kalitesi, doğruluğu ve tekrarlanabilirliği (kesinlik ve
yanlılık)
» Yinelenen alan bölünmelerinin analizleri arasında zayıf
korelasyon
» Zayıf veya değişken karot örneği
» Oldukça değişken örnekler
» Taraflı örnekleme teknikleri
» İri altının varlığı
» Uygun olmayan ve/veya karışık sondaj teknikleri (ör.
Islak RC)
» İkiz deliklerden alınan analizler arasında zayıf
korelasyon (ör. RC'ye karşı RC veya RC'ye karşı DDH)
» Sondaj kuyusunun kirlenmesi/pislenmesi
» Uzun kuyularda, kuyu dibi yönlendirme incelemelerinin
olmaması
» İstatistiksel olarak veya numune miktarı ve kalitesi
açısından uyumsuz olan numune verilerinin
kombinasyonu
» Ham örnek verilerinin birleştirilmesiyle ilgili sorunlar
» İyi anlaşılmamış veya kanıtlanmamış jeolojik ve/veya sınıf
sürekliliği
» Uygun olmayan jeolojik yorumlama ve jeolojik
modelleme teknikleri
» Uygun olmayan kaynak tahmin teknikleri
» Cevher ve atığın yığın yoğunluğunun yetersiz belirlenmesi
» Zayıf seyreltme ve kayıp değerlendirmesi
» Pratik olmayan maden planlama varsayımları (blok
sürekliliği ve pratik madencilik şekilleri)
» Metalurjik gerikazanım sorunları
AMC Danışmanları, denetimler sırasında keşfedilen ve
aşağıdakileri içeren benzer bir sorun listesine sahiptir:
» Mineralizasyon toleransında düşük veri yoğunluğu üreten
kümelenmiş sondaj verileri
» Yanlış jeolojik yorumlar ve varsayımlar
» Tenör sürekliliği ile ilgisi olmayan jeolojik alanlar
» Çok az veya çok fazla jeolojik alan
» Alan sınıfı dağılımını karakterize etmek için yetersiz veri
» Veri kümeleme - tenör istatistiklerini tanımlamak için
yeniden kümeleme gerekliliği
» Belirsiz sonuçlarla sonuçlanan karışık veri popülasyonları
» Örnek türlerinin karıştırılması, örneğin eski/yeni,
RC/çekirdek, UG/yüzey
» Örnekleme veya analitik hatalar
» Anormal veya olağandışı tenörler
» Cevher kesme stratejileri
» Sınıf istatistiklerini karakterize etmek için analitik becerilerin
eksikliği
» Sonuçların yanlış yorumlanması
» Kötü yapılandırılmış wireframe (tel kafes) tahmin alanları
» Yetersiz veri, değişken veri yoğunluğu, aşırı
ekstrapolasyon
» Uygun olmayan ölçekte çalışmak
» Zayıf- tenör tahmin yöntemi seçimi
» Aykırı değerlere uygunsuz muamele
» Uygun olmayan model kontrolleri/aşırı yumuşatma
» Veri yoğunluğu için uygun olmayan blok boyutu
» Tahminlerde önyargı, aşırı yumuşatma
» Kenar seyreltmenin/mineral kaybının, uygunsuz
şekilde dahil edilmesi
» Uygun olmayan cut-off tenörü seçimi
» Jeoloji ve ham verilerle uyuşmayan tahminler
(kaynak: AMC, Lessons Learnt presentation)
Yukarıdaki listenin amacı blok modelinin hatalı olmasının
birçok nedeni olduğunu ve bunu belirlemek için maden
mühendisleri tarafından yapılabilecek çok az şey olduğunu
göstermektir (tenör kontrol sondajı ve tesis
performansından elde edilen gerçek sonuçlarla mutabakat
hariç). Sadece, bu durumun nadir olmadığını unutmayın.
Tenör tahmininde %10'luk bir hatanın nadir olmadığı
(örneğin, bir yıllık bir süre boyunca) ve genellikle kabul
edilebilir olduğu unutulmamalıdır. Bir yer altı operasyonu
için (iyi bir operasyonda bile), üretim maliyetlerinin maden
sahası gelirinin en az %50 ila %75'i seviyesinde olduğu
düşünülmektedir. Tenörde %10'luk bir düşüşün bile işletme
fazlasında %20 ila %40'lık bir düşüşe dönüşebileceği
görülebilir. Bu, mali açıdan uzatılmış bir projeyi
uygulanamaz hale getirir.
5.3. YETERSİZ VERİ
Jeolojik modellemede her zaman "yeterli veri var mı?" sorunu
olacaktır. Önemli olan, makul ölçüde, doğru uzun vadeli planlama
yapmak için yeterli veriyi (sondaj aralığı) toplayabilmek ve
kontrollü sondaj yaparak madencilik sırasında daha doğru yolu
tanımlayabilmektir.
Fizibilite etüdünde, genellikle cevher kütlesinin tamamının
maliyetini doğru tanımlamak için çok (sık/yoğun) sondaj
yapılmasına mani olacaktır.
20
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

Avustralya'nın Kuzeybatı Queensland'daki Hilton

madenindeki karmaşık gümüş/kurşun/çinko cevher Şekil 24: 20m enterpolasyon ve 5m enterpolasyon katmanı.
yatağında Dowd ve Scott (1984) tarafından yapılan bir (a) 20m modeli kullanılıyorsa, görünür açık mavi seyreltmeyi
çalışmadan "fazla jeolojik veri"lerin etkisinin bir örneği Şekil temsil eder.
23'te gösterilmektedir. Cevher gövdesi sınırlarının 20
metrelik bir sondaj aralığında yorumlanması, 5 metrelik bir
aralıktan tahmin edilen yoruma göre çok daha yumuşaktır
(daha az değişken, daha sürekli).

Şekil 23: 20m ve ardından 5m sondaj aralığına dayalı kesit

yorumlaması

(b) 20m modeli kullanılıyorsa, görünür koyu mavi alanlar

cevher kaybını temsil eder

Aynı verilerle bile farklı jeologların deneyimlerine ve önyargılarına

dayalı olarak farklı yorumlar yapabilecekleri unutulmamalıdır.
Bunun bir örneği, aynı sondaj verisi verilen üç jeoloğun cevher
merceklerini oldukça farklı yorumladığı Şekil 25'te verilmiştir.
Şekil 24, 20m aralık enterpolasyonunda, 5m aralık
enterpolasyonunun bindirmelerini gösterir ve bunun tersi de
geçerlidir. 5m aralık yorumlarına karşı 20m aralık kullanıldığında
oluşacak seyreltme ve kayıp miktarı görülebilir.

21
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

Şekil 25: Aynı verilere sahip üç jeologdan alınan jeolojik yorumların
enine kesiti
5.4. JEOLOJİK KONTROLLERDE TEMEL
ANLAŞMA EKSİKLİĞİ
Jeolojik modeller ancak verilerin kalitesi ve yorumlanması ile
verilerin toplandığı ölçeğin uygunluğu kadar iyidir.
Tenörler, bloklar halinde enterpolasyonlu veya
ekstrapolasyonludur ve enterpolasyon/ekstrapolasyon tipik
olarak sondaj kaydı, örnekleme ve yatağın haritalanması ile
tanımlanan yataklanma sınırlarının çerçeve ile sınırlandırılır.
İsveç'teki Stekenjokk madeni, mevcut makro ve mikro yapı
hakkında daha derin bir anlayış olmadan cevher
sürekliliğinin yüzey sondajı verilerinden
enterpolasyonunun tehlikelerinin en çarpıcı örneklerinden
birini sağladı.

İki yumuşak yatay cevher varsayıldı, ancak cevher aslında Şekil

26'da şematik olarak gösterildiği gibi çok sık kıvrımlı bir
komplekste meydana geldi.

Şekil 26: Stekenjokk madenindeki gerçek cevher yapısına karşı

yorumlama

(Orjimal kaynak: Hoppe, 1978; Cleaned Diagrammatic: AMC presentation, drawing by

Draftex Pty Ltd.)

Mevcut tüm jeolojik bilgileri kullanmaya karşı "noktaları

birleştirme" nin başka bir örneği aşağıda Şekil 27'de
gösterilmektedir (Lady Lorretta madeninden alınan gerçek
verilerin diyagramı).

Şekil 27: Mineralize lenslerin yorumunu gösteren diyagramatik kesit

(kaynak: Jackson et al, 2003)

(kaynak: Stephenson, 2009)

22
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Jeolojik modelleri kullanan mühendisler için bu tür hataları
fark etmek zor olacaktır. Ancak kontrol edilebilecek bir hata
"benekli köpek" blok modeli sorunudur.
"Benekli köpek", Stephenson ve diğerleri (2006) tarafından,
Şekil 28'de gösterildiği gibi yatağın jeolojik sürekliliği dikkate
alınmadan yalnızca sondaj deliklerinin varlığına atfedilen
kaynak güven sınıflandırmasından kaynaklanan bir modeli
tanımlamak için türetilen bir terimdir.
Şekil 28: "Benekli köpek" jeolojik modeli
Bu "benekli köpek" modellerinin, JORC Kodu SAMREC Kodu
Raporlama Kodu NI 43-101/CIM Standartları ve hatta SEC'in
Endüstri Kılavuzu 7 gibi raporlama standartlarının
gerekliliklerini gerçekten ihlal etmese bile muhtemelen
tutarsız olabileceği unutulmamalıdır. Tüm bu standartlar,
jeolojinin sürekliliğini ve sondaj kuyuları açısından
tartışmalıdır. Bu da tek tek sondaj kuyuları etrafında değil,
sondaj kuyuları ARASINDA bir korelasyon olduğunu gösterir.
Tenör tahmini için jeoistatistiğin artan kullanımı nedeniyle bu
tür modellerin ortaya çıkması artmış ve her blok için
parametreleri ve öznitelikleri oluşturma ve kullanma
konusunda daha büyük bir yetenek sağladığı görülmektedir.
Jeologlar blok modelin ayrıntılarıyla daha fazla zaman
geçirirken, basılı kopya kesitleri ve planları incelemek ve
yorumlamak için daha az zaman geçirmektedir (genellikle hiç
vakit yok).
Kesitler konusunda, çoğu jeologun ortak uygulaması yatağı
dikey kesitle yorumlamak olduğu unutulmamalıdır. Jun Cowan,
bunun cevher kütlelerinin yorumlanması için muhtemelen kötü
bir uygulama olduğunu belirtiyor (https: // www.
Linkedin.com/pulse/why-i-give-geological-cross-sections-cold-
shoulder-jun-cowan /). Çünkü çoğu maden yatağı nadiren yatay
kontrol edici yapısal özelliğe sahiptir.
Jeologlar, enine kesitleri rutin olarak çizer ve dikey olarak
yorumlar (çünkü böyle yapmaları öğretilmiştir). Ancak
aktarılması gereken jeolojik modeller, kesitin 3D mineralizasyon
modelinin simetri düzlemi olmaması durumunda anlaşılamaz.
Cowan, mineralleşmeyi kontrol eden deforme olmuş
kayalarda bulunan simetri modellerini tanımlamanın çok
temel ve etkili tekniklerini unuttuğumuza işaret ediyor.
Simetri analizi - kinematik analizin bir ön koşulu olarak kabul
edilen ve yaklaşık 90 yıl önce geliştirilen temel bir beceridir
(artık modern jeologlar tarafından uygulanmamaktadır).
Çoğu mineralleşmiş eğilim, ana kayaların altında yatan yapısal
simetriyi taklit etmesine rağmen, madencilik endüstrisi bir
bütün olarak kendi anlayışları çerçevesinde mineral
yataklarının simetrisini göz ardı etmektedir. Kaynak jeologları,
yapısal simetri hakkında bilgilendirmek için nadiren
mineralleşme modellerine bakarlar. Bu nedenle maden
yataklarının simetrisinin ve mineralizasyon kontrollerinin
yıllarca fark edilmemesi sık görülen durumdur.
Varsayılan enine kesit yönelimleri (mor) (diğer bir deyişle
sondaja paralel) ve simetri düzlemi (yeşil) ile tipik bir maden
yatağı örneği Şekil 29'da gösterilmiştir. Uzun cevlerşme ekseni
ile çakışan, doğrusal yapısal eksen, kırmızı oka paraleldir.
Böyle bir yatak, sondajlara geleneksel paralel enine kesitlerin
kullanıldığı jeolojik yorumlamaya uygun değildir. Kesit
düzlemleri ve simetri kesiti arasındaki bu paralellik, çoğu
maden yatağı için tipiktir.
23
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

Şekil 29: Simetri düzleminin konumuna karşı varsayılan kesitin Şekil 31: Doğru simetri düzlemi seçiminin gücünü göstermek
tipik örneği için kırmızı renkte 'cevher' ve mavi 'atık' olan yapay tenörlü
bir veri seti
a) Düşük tenör, yüksek tenörü çevreler, bu nedenle cevherin
geometrisi kolayca deşifre edilemez.
b) Rasgele izleme yönündeki Maksimum Yoğunluk Projeksiyonu,
jeolojik olarak mantıklı hiçbir şey vermez.
c) Yalnızca aşağı dalım yönlü katlanmış profili ortaya çıkarır. (Cowan,
2014)

Şekil 30 ve 31, kontrol edici mineralizasyon yapılarının

özelliklerini keşfetmek için standart olmayan kesit (normalden
cevhere dalma) kullanımının nasıl kullanıldığını göstermektedir.
Şekil 30: Simetri düzlemine projeksiyon üzerine çizilen tenör
örnekleriyle yapının nasıl yorumlanabileceğine dair örnek

5.5. SEÇİM - SMU - SEYRELTME - KAYIP

Genel olarak, ortalama sondaj gridinden önemli ölçüde daha
küçük olan tahmin blokları (örneğin, boyutun yarısından
önemli ölçüde daha küçük) potansiyel olarak çok risklidir. Çok
yüksek nugget durumlarında (örneğin, epitermal ve atım
barındıran altın yatakları), sondaj aralığına yaklaşan boyutlara
sahip bloklar bile hala oldukça riskli olabilir.
Çok küçük blokları tahmin etmenin olağan uygulaması, temel
jeoistatistiklerin yanlış anlaşılmasının belirtisidir.
SMU kavramı, jeolojik model teslim edildikten sonra, zaten
(Cowan, 2014)
mühendisin etki sahibi olabileceği bir alan olduğu için aşağıdaki
bölümde daha ayrıntılı olarak tartışılacaktır.
SMU ile bağlantılı olarak paralel seyreltme ve kayıp sorunları
vardır. Yine, seyreltme ve kaybın uygun bir şekilde dikkate
alınmasını sağlamak mühendisin elinde olduğundan bu konu
aşağıdaki bölümde daha ayrıntılı tartışılacaktır.

24
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

seyreltme etkileri olacaktır). Bununla birlikte, büyük dökme

6. SMU KAVRAMI
6.1. GENEL BAKIŞ
SMU'nun geleneksel tanımı, cevher/pasa sınıflandırmasının
belirlendiği en küçük malzeme hacmidir.
SMU, jeoistatistiksel tahminden çıkan ve seçimli olarak
çıkarılabilen en küçük birimle ilgili bir kavramdır. Bu,
mineralizasyon tarzı, madencilik yöntemi ve ekipman
boyutuna göre değişecektir. Tipik olarak, seçimli işlemler
oldukça küçük olabilir (başka bir deyişle, birkaç tondan - tipik
bir açık ocak altın madeninde birkaç yüz tona kadar). Ancak
pratikte çok sayıda küçük bloğun enterpolasyonlu olması, çoğu
komşu bloğun aynı veya çok benzer tenörlere sahip olmasını
sağlayacaktır. Bu nedenle pratikte birçok jeoistatistik çalışanı,
küresel kaynak modelleri için uygun olan sondaj aralığının
dörtte biri ila beşte birinden daha küçük bir blok tahmin
etmekten kaçınacaktır. Bu normalde jeolojik sınırlarla ilgili
herhangi bir kısmi blok hacminin üzerinde ve çok fazla
üzerindedir.
Bununla birlikte, ocak optimizasyonu veya maden
planlamasının ömrü yapılırken, pratikte mümkün olan gerçek
seçimlilik derecelerinin temsil edilmesi arzu edilir. Bu, seçimli
olarak çıkarılabilen cevhern muhtemel oran tahminlerinin
önemli hale geldiği yerdir. Bu tahminlerin anahtarı, SMU'nun
veya seçimli olarak çıkarılabilecek daha büyük boyutlu
birimlerin malzeme tonajlarını tahmin etmektir. Bu, tahmin
edilen bloğun yalnızca bir kısmı veya tahmin edilen blokların
bir toplamı olabilir.
Kaynak jeologları, bu oranları hesaplamak için bir yatağın tenör
tonaj eğrisinin sorgulanmasını ve tahmin hatasını içeren
teknikleri kullanacaklardır.
Bu nedenle, SMU kavramı, uygun boyutta madencilik ekipmanı
ile pratik olarak çıkarılabilen en küçük normal hücre boyutunu
seçmektir. Ekipmanın boyutu, operasyonun ölçeğine uyacak
şekilde seçilir. Bu yaklaşım, büyük ekipmanların genellikle
küçük SMU boyutlarını kazanamayacağına dayanmaktadır.
Ayrıca, genel olarak mümkün olan en büyük ekipman seçilerek
madencilik filo sayılarının en aza indirilmesi gerektiği varsayımı
vardır.
Tipik olarak, SMU seçimi için değerlendirme şunları içerir:
» Kaynak modelin üst blok boyutu
» Yatağın ortalama genişliği veya derinliği
» Üretim basamak yüksekliği veya kanat yüksekliği
» Nihai eğim yüksekliği
» Seyreltme ve kontaminantların proje ekonomisine etkisi
» Üretim kapasitesi ve dolayısıyla önyargılı kazı ve nakliye
ekipman boyutu kavramı
madencilik ekipmanı bile, koşullar uygunsa, bir sınırın birkaç
metre içinde madencilik yapma yeteneğine sahip olabilir.
Leuangthong ve arkadaşları (2004), SMU'nun bir tanımına göre
SMU'nun seçilmesine yönelik bir yöntemi tartışır. "Beklenen
tenör, kontrol uygulaması ile değirmenin alacağı ton cevher,
ton atık ve seyreltilmiş tenörünü doğru bir şekilde tahmin
edecek blok model boyutudur". Maden planlama ve
çizelgeleme mühendisinin (mümkünse) gerçek üretimle makul
bir eşleşme sağlayan SMU boyutu istemesi ideal bir durum
olduğu için bu oldukça mantıklıdır.
Leuangthong ve arkadaşları (2004), bu boyutun bir şekilde
yalnızca ekipmanın malzeme seçme kabiliyetiyle ilişkili olması
gerektiğine değil, aynı zamanda sınıflandırma için mevcut
verilere (patlatma delikleri veya özel tesviye kontrollü delme),
prosedürlere de dayanması gerektiğine inanmaktadır. Bu verileri
maden yatağının kazı sınırlarına ve madencilik ekipmanının bu
kazı sınırlarını kazma verimliliğine çevirmek için kullanılır.
SMU içindeki tenör değişkenliğinden kaynaklanan dahili
seyreltme, jeolojik/geometrik temaslardan kaynaklanan harici
seyreltme ve üretim hatalarını, basınçları ve program taleplerini
açıklayan operasyonel seyreltmeyi içeren çok sayıda seyreltme
kaynağı da hesaba katılmalıdır.
Kaynak ile gerçek üretim arasında bir eşleşme elde etmek için
SMU'yu kullanma kavramı son derece değerli bir hedef olsa da,
bu yaklaşımla ilgili başka sorunlar da vardır. Bu sorunlar;
minimum pratik boyutta kazılabilir bloklar (SMU'dan daha
büyük), madencilik kusurlarının etkileri gibi etkiler (patlama
hareketi gibi) ve "veri etkisi" dir (yeterli jeoloji örnek verisinin
eksikliği). Bütün bunlar uzlaşma sorunlarına yol açar. En yaygın
uzlaşma yöntemi, kaynak modelinin, daha sık sondaj yapılmış
(ve dolayısıyla daha fazla bilgi veren veri miktarı) kontrol
modeline kıyasla, metali fazla tahmin etmesidir. Yazar, ayrıntılı
uzlaşma bilgilerini gördüğü yaklaşık on kadar maden için,
yaklaşık %70'inin, içerilen metali %10'dan fazla (ve %35'e varan
fark) tahmin eden kaynak modellerine sahip olduğunu belirtti.
Maden ortamlarında çalışan kaynak/rezerv uygulayıcıları
tarafından, madenlerin kaynak modelinin söylediğinden
(muhtemelen zamanın %90 + 'sında) daha düşük tenörde daha
fazla tonajda üretim yapma eğiliminde olduğu belirtilmektedir.
Bunun, içerilen metalin aşırı veya yetersiz tahminine yol açıp
açmayacağı, tenör tonaj eğrisinin şekline ve kullanılan cut-off
tenörüne bağlı olacaktır. Ancak tüm bu durumlarda, daha
yüksek tonaj, metal birimi başına tahmin edilenden daha
yüksek maliyetlere yol açacaktır. Yazar her zaman SMU
seçiminin bu sorunun büyük bir parçası olduğundan
şüphelenmiştir (elbette tek sorun değil).

Gerçekte, SMU seçimi karmaşık ve "belirsiz" bir alan gibi

görünmektedir. Kapsamlı okumadan, SMU'yu seçmek için
endüstri genelinde üzerinde mutabık kalınan bir yöntem yoktur.
Bu, özellikle madenin neye benzeyebileceğine ve ekipman
boyutunun ne olabileceğine karar vermek için çalışmanın
yapılmadığı yeni bir proje kaynak modeli için geçerlidir.
Aynı zamanda, cevherin ortasında tek bir SMU atığını
serbestçe reddetmenin imkansız olduğu gibi, atık ortasında
tek bir SMU cevherini serbestçe seçmenin pratik olmadığı
ve imkansız olduğu da belirtilmelidir. (Bu nedenle, sadece
SMU boyut seçiminin üzerinde ve ötesinde kayıp ve

25
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

SMU seçimi konusunda tavsiye ararken, Buzwagi'deki bir Şekil 32: Düzensiz alt hücreli modelde cevherli damar
çalışmada (Rocca ve diğerleri, 2007) aşağıdaki koşulların bloklarının boyutunun sayı frekansı ve hacmine göre dağılımı
kullanıldığı kaydedildi:
» Kepçe genişliği, en dar SMU blok boyutunun %75'inden
azdır.
» Blok başına minimum iki kamyon gerekir. Bu da SMU
başına yaklaşık 10 ekskavatör kepçesi demektir.
Dolayısıyla bu koşullar, kullanılacak bir SMU'yu
değerlendirmek için makul başlangıç noktası olabilir.
Bir SMU'yu bir OK modeline uygulamak için, modelin SMU
boyutuna göre düzenlenmesi gerekecektir. Deswik'te, yeni
blok modeli boyutunda yeni bir model çerçevesi (ve boş
doldurulmuş bloklar) oluşturmak ve yeni blok modelini
düzensiz blok modelinden gelen verilerle doldurmak için
düzenlileştirme komutunu kullanmak anlamına gelir (Bir
SMU'ya ne kadar farklı malzemelerin "bulaştığı" tanım gereği
dikkate alınmalıdır, bir SMU yalnızca tek bir malzeme türünde
olabilir).
Bir SMU'yu bir MIK modeline uygulamak için birkaç yaklaşım
kullanılır. Modelin bir kullanıcısı olarak, destek değişikliği
düzeltmesi uygulandığında jeoloğun seçtiği SMU boyutu, her
blokta cevher ve pasa oranlarının, kullanılan SMU
boyutundan daha büyük olmasını sağlaması gerekir. Kaynak
jeoloğu tarafından MIK modelini oluştururken kullanılan
temel SMU boyutu çok küçükse, kaynak jeoloğuna geri dönüp
kararlaştırılan SMU boyutunda yeni bir model istemek en
iyisidir (Destek düzeltmelerindeki değişiklik, uzman yazılım ve
bilgi gerektirir).

6.2. SMU'NUN AÇIK OCAK OPTİMİZASYONUNA

ETKİSİ
Yazar SMU kullanmama durumuna karşı, uygun bir SMU
kullanımının etkisini anlamak için, düzenlenmiş açık işletme
SMU model optimizasyonuna karşı, orijinal düzensiz blok
modelinin (standart Deswik eğitim blok modelini kullanarak) bir
analizini gerçekleştirdi. Bu küçük çalışma, aşırı seçici bir blok
modeli ile sonuçlanan RF = 1 kabuğundaki potansiyel hacim
hatasının boyutunu vurguladı.
Cevher sınırında alt hücreli düzensiz blok modeli 0.06 m3
boyutuna kadar bloklara sahiptir. Blokların boyutu dağılımı
(tüm alt bloklar dahil) Şekil 32'de frekans ve hacim ile
gösterilmiştir.
Analiz için seçilen SMU boyutu 250 m 3 idi. Düzenleme süreci,
blok modeldeki her bloğun (% 100) artık 250 m 3 boyutunda
olacağı şekildedir.
İki potansiyel RF = 1 kabuk, soldaki düzensiz aşırı seçici blok
modeline ve sağdaki SMU düzenlenmiş blok modeline karşı
Şekil 33'te gösterilmektedir.
Düzensiz aşırı seçici blok modeli için, ortaya çıkan RF = 1 kabuk
(Şekil 33'teki kırmızı bölüm kabuğu), SMU düzeltilmemiş blok
model RF = 1 kabuğundan (Şekil 33'teki mavi bölüm kabuğu) %15
daha büyüktü (hacim olarak). Daha da önemlisi, kabukta
kazılabilecek toplam değer, ton başına %122 hesaplandı (pratikte
elde edilemeyecek bir değer).

26
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Şekil 33: Düzensiz ham blok modeline karşı (sol), SMU düzenlenmiş
blok modeline yönelik sahte RF = 1 kabukların kesiti (sağ)
Bu çalışma için şunları unutmayın:
(a) Değirmen geri kazanımı tenörün fonksiyonuydu ve bu
nedenle blok başına değer, sadece tenör değişikliğinden
daha büyük bir yüzde oranında değişiyordu.
(b) Cevher damarlarının ortalama tenörü, SMU
regülasyonuyla (1.59 g/t'ye karşı 1.63 g/t) yalnızca
yaklaşık %2 değişti. Ancak optimizasyonun sonucu çok
daha fazla değişti (projenin seyreltmeye duyarlılığını
gösteriyor).
(c) Şekil 34'te gösterildiği gibi, belirli bir tenörden geçen cevher
hacmi, SMU regülasyonuyla değişti. (SMU modeli, her bir
cut-off tenörü altında daha yüksek bir hacme sahipti ve bu
nedenle, ham alt blok modeline kıyasla her bir cut-off
tenörü üzerinde daha düşük bir hacim vardı). Bu nedenle
SMU düzeltmesinin etkisi, gerekli cut-off tenörüne bağlı
olarak farklı şekilde değişecektir.
Şekil 34: Düzenlenmiş SMU modeli için ham blok modeline
göre belirli bir cut-off tenörü altındaki hacim değişimi
6.3. SEYRELTME KAYBI DEĞERLENDİRMESİ İÇİN
SMU KULLANMANIN AVANTAJLARI VE
DEZAVANTAJLARI
Madencilik zinciri boyunca cevher yatağının zenginleştirme (ve
satış) sonuçlarına kadar uzlaştırılması, SMU kullanımının, pratik
madencilik için seyreltme ve kayıp etkilerinin tahmini için
uygun olup olmadığını belirleyecektir.
Normal bir SMU kullanımının uygun olmayabileceği durumlar
vardır.
SMU kullanmanın avantajları şunları içerir:
» Nispeten hızlı hesaplama sürelerine sahiptir ve çeşitli SMU
boyutlarının test edilmesini sağlar.
» Diğer maden verimi ve seyreltme ödenekleri ile
kombinasyon halinde kullanılabilir.
» Sınır hücrelerinden seyreltici mineralizasyon tenörlerini
içerir. Bu, özellikle gradasyon tenör sınırları olan
yataklarda önemlidir.
» Yatak sınırlarında cevher kaybının
modellenmesini içerir.
» Optimizasyon yazılımı aracılığıyla seyreltilmiş hücre
tenörlerinin ekonomik olarak değerlendirilmesini sağlar.
Bu, derinde bulunan marjinal tenörlü cevher blokları için
önemli bir husustur.
(Bannister, 2016)
Bir SMU kullanmanın dezavantajları şunları içerir:
» Madencilik ekipmanı, dikdörtgen küpler dışındaki şekilleri
de çıkarabilir.
» Madencilik seyreltme ve verim tahminleri, yorumlanan
birikinti geometrisine değil, SMU küboidinin doğru
şekilde madenciliğine dayanmaktadır.
» Güçlü fiziksel ve görsel jeolojik sınırları olan yataklar,
seyreltme tahmininde geçerli değildir (kullanılmaz).
» Daha fazla sondaj, haritalama ve cevher görme gibi
önerilen tenör kontrol sistemlerine izin verilmez.
» Jeolojik model ve araştırma işaretleme doğrulukları
dikkate alınmaz.
» Patlatma kabarma ve fırlatma sonucu ortaya çıkan
cevherin yer değiştirmesi dikkate alınmaz.
» Patlatılan cevherdeki kenar etkilerinden kaynaklanan
cevher kaybı dikkate alınmaz (atık blokların yanındaki
cevher bloklarının kazılmamış tabanı).
» Patlatılan cevherde kenar etkilerinden dolayı cevher
seyrelmesi (kazı sırasında atık blok tepesi cevher bloğuna
düşer).
» Cevher sevkıyatının yanlış yönlendirilmesi dahil değildir.
» Yatak sınırlarına ve hücre merkezlerine yönelik SMU
yönelimi, madencilik verimi ve seyreltme üzerinde önemli
bir etkiye sahiptir.
» SMU hücre oryantasyon değişiklikleri zaman alıcıdır ve
genellikle üstlenilmez.
(Bannister, 2016)
27
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
7. SEYRELTME VE KAYIP
7.1. GENEL BAKIŞ
Bir maden kaynağı "blok modelinde" yer alan bilgilerin
madencilikte kazanılabilir tonaj ve tenörlere (cevher
rezervleri) dönüştürülmesinde, seyreltme ve kayıp dahil olmak
üzere bir dizi değiştirici faktör dikkate alınmalı ve bunlara izin
verilmelidir.
Fiziksel madencilik sürecinde her zaman seyreltme veya kayıp
meydana gelecektir. Bir maden yatağında aksi belirtmedikçe
(örneğin, modellendiğinden daha fazla ton, tenör ve/veya
metal veren pozitif durum), her zaman seyreltme ve kayıp
etkilerini tam olarak göstermeyen temel kaynak modelinde
eksik tahminler olacaktır.
Seyreltme ve kaybı tahmin etmek için kullanılan yaklaşımlar
şunları içerir:
» Yüzde faktörü tahminleri (geçmiş maden arama
faktörlerine veya sektör "tahminlerine" dayalı olarak)
» Yüzey alanı genişletme/seyreltme kabuğu
» Bir SMU'nun blok modelinin grid'inde düzenlenmiş veya bir
temas sınırı boyunca düzensiz kullanımı.
Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, yöntemin kabul edilebilir
sonuçlar verecek şekilde ayarlanmasını sağlayan arıtma tesisi
besleme miktarı, tenör ve üretilen gerçek ürün ile mutabakat
tavsiye edilir.
Dikkate alınması gereken değiştirici faktörler aşağıdakileri içerir:
(a) Rezerv modeli/tenörkontrol modeli mutabakat faktörleri
Bu, kısa vadeli tenör kontrol modeli (yakın aralıklı sondaj)
ile uzun vadeli Maden Kaynağı modeli (daha az yoğun
kaynak sondajı) arasındaki farkları ifade eder. Faktörler
genellikle iki tür model arasındaki mutabakatla belirlenir.
Bu süreçle modellenen seyreltme ve kayıp, artan sondaj
miktarı ile geliştirilen cevher kütlesinin belirsiz bilgisinden
kaynaklanmaktadır.
(b) İç Seyreltme
Bu, bir cevher bloğu ile atıkların dahil edilmesidir. Bir MIK
modelinin bu etkiyi içerdiği iddia edilmektedir. Ancak gerekli
olabilecek diğer bazı değişiklikler için bu belgenin MIK
modeli bölümünü inceleyin.
(c) Dış seyreltme ve kayıp
Bu, bir blok içindeki ekonomik SMU'ların kenarları
boyunca ve diğer bloklarla birlikte blokların kenarları
Sırları belli kazı bloğunu yumuşatma ayrıca seyreltme ve
kayba da yol açar. Bazı operasyonların, planlanmış
basamaklar için kaynak model üzerinden kazı bloğu
poligonunu sayısallaştırarak bu etkiyi manuel olarak
tahmin edeceği gözlemlenmiştir.
(d) Kusurlu madencilik faktörleri (seyreltme ve kayıp)
Bu, madencilikte mükemmel olmayan şeylerin
etkilerini ifade eder.
 Cevher - özellikle patlatılmış cevher - tenör kontrol
sondajı lokasyonlarından taşınacaktır.
 Yol, galeri ve atık basamakların cevher olarak kabul
edilmesi, cevher ve atıkları etrafta hareket ettirerek
seyreltme ve kayba neden olacaktır.
 Geometri nedeniyle, kazı ekipmanının çalışması,
cevherin şekli ve boyutu ile fiziksel olarak
eşleştirilemez ve bu nedenle ekskavatörler, yanal ve
dikey bitişik bloklardan malzeme çıkaracaktır. Tenör
kontrol modeli blokları dikeydir, ancak ekskavatör,
eğim açısında bir yüz kazar.
Maden işletmecisi hataları, değirmene gönderilen atıklar ve
bunun tersi ve işaretlenmiş cevher bloklarının yetersiz/fazla
kazılması dahil olabilir.
Bir maden kaynağından cevher rezervine dönüşümde tüm
bunların dikkate alınması ve hesaba katılması gerekir.
Bu kusurlu işletimsel seyreltme ve kayıp kaynaklarının
net sonuçlarının tahmin edilmesi zordur ve doğru bir
şekilde ölçmek için gerçek madencilik operasyonu
tecrübelerinin kullanılmasını gerektirir.
7.2. MARK-OUT YUMUŞATMASI SEYRELTME / KAYIP
İşaretleme (mark-out) yumuşatması, Seyreltme ve kaybın
nedenlerinden biridir. Örnek olarak Şekil 35 ve Şekil 36'da
gösterilmektedir. Bu örnekte, cevher olarak belirlenen ana bloğu
içindeki tenör kontrol blokları Şekil 35'te gösterilmektedir.
Ancak jeologlar, tenör kontrol bloklarını, Şekil 36'da gösterildiği
gibi daha pratik bir kazma şekli olarak işaretleyecektir.
28
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
Şekil 35: Cevher olarak düşünülebilecek bir kaynak bloğu içindeki
tenör kontrolü sondaj blokların örneği
(from Vann, 2005)2
Şekil 36: Jeologlarının Tenör kontrol örneği, kaynak bloğu
içindeki cevher sondaj bloklarını muhtemelen işaretlemiştir
2 “One Day Linear MIK Modelling Short Course Notes”, John Vann, Quantitative
Geoscience (QG), July 2005.
"Bir Günlük Doğrusal MIK Modelleme Kısa Ders Notları", John Vann, Quantitative
Geoscience (QG), Temmuz 2005.
7.3. KABUK SEYRELTME YAKLAŞIMI
Kabuk seyreltme yaklaşımında seyreltme ve kayba, bloklar
malzeme “kabuğu” ile genişletilebilir veya cevher bölgeleri
genişletilebilir.
Genişletilen Bloklar - OK Modelleri
Bu yaklaşımda, süreç Şekil 37'de şematik olarak gösterilmiştir.
Komşu blokların her biri ile bir örtüşme alanı değerlendirilir ve
bu örtüşmenin tonaj ve tenörü, merkezi bloğa eklenir. Bloğun
yeni tonaj ve tenörü, orijinal blok tonajı ve tenörünün ton
ağırlıklı ortalaması ve komşu blokların her birinden eklenen
ton ve tenördür. Tonajın daha sonra, blokta fazladan hacim
oluşmaması için eşdeğer bir hacim kaybının meydana gelmesi
için yeniden dengelenmesi gerekir. Kütlenin ve metalin
korunması önemlidir.
Şekil 37: Bir adet Blok modelin, kabuk seyreltme ile genişlemesinin
şematiği
Kuzey, güney, doğu ve batıdaki dört bloğa ek olarak, yukarıdaki
ve altındaki blokların da dikkate alınması gerekebilir.
Algoritma, farklı yönlerde farklı "dış görünüm" boyutlarına sahip
olacak şekilde yapılabilir.
29
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ

Genişletilen Bloklar - MIK Models Bu yöntemin sınırlamaları şunları içerir:

Aşağıda, bir MIK model çerçevesi içinde, kabuk seyretlme » Üst üste binen wireframe'ler ve katlanmış damarın
uygulamasının bir yöntemi bulunmaktadır. wireframe'leri, wireframe genişletme sürecini
karıştırır.
Bir blokta seçilen cut-off tenörünün üzerinde herhangi bir
orantılı malzeme hacminin, ana blok ile aynı X-Y oranında » Wireframe'lerin orijinal yapısı, bu sonraki kullanım için
olduğunu varsayalım. Şekil 38'e göre cevher oranının etrafına dikkate almalıdır.
"d" boyutunda bir seyreltme kabuğu ekleyin. Seyreltme kabuğu,
seçilen tenör değerinin altındaki artış derecesinde olacaktır. » Katlanmış cevher kütlelerine uymaz.
Aşağıdaki artışta yetersiz tonaj varsa, tonaja ulaşılana kadar bir » Her son wireframe'in kontrol edilmesine ihtiyaç vardır.
sonraki artış aşağı eklenir.
Elde edilen tonaj faktörü "1" den büyükse, o zaman "1" değerine
ayarlanır. (Diğer bir deyişle, blok tonaj korunacaktır). 7.4. BLOK MODELDE DIŞ SEYRELTME
TEKNİKLERİ
Bu ayarlama, sırayla her tenör değeri için yapılır ve bunun
Seyreltme ve kaybı modellemenin amacının, kaynak/rezerv
sonucunda, değiştirilmiş ("seyreltilmiş") bir gösterge oran ve
blok modelini kullanan tahminlerin, işletme uygulamasında
tenör seti elde edilir.
gerçekten olacağına inandığımıza mümkün olduğunca yakın
Şekil 38: MIK bloğu için seyreltme dış görünümü uygulama olmasını sağlamak olduğu unutulmamalıdır. Bu, en iyi şekilde
algoritmasının şeması uygulandığında seyreltme ve kayıp mekanizmalarını ve
kapsamlarını mümkün olduğunca yakın kopyalamaya çalışarak
ve mevcut olduğu durumlarda modelleme sonuçlarını geçmişle
uzlaştırarak yapılır.
Bu amaca ulaşmak için, bazen seyreltme ve kaybı, blok
modelinin dışında ve çizelgeleme için kullanılabilecek belirli
madencilik şekilleri veya belirli cevher gövdesi şekilleri
üzerinde modellemek daha iyi olacaktır.
Seyreltmeyi başarılı bir şekilde modellemek için kullanılan bir
yaklaşım, basamak yüksekliği stope yüksekliğiyle açık ocak
bsamaklarında çıkarılabilir cevher şekillerini değerlendirmek için
yeraltı "Stope Optimizer" ın kullanılmasıdır.
Wireframe Genişletmesi
(https://www.deswik.com/product-detail/deswik-stopeoptimizer/)
Bu yöntemde, kaynak modelde cevher alanlarını oluşturmak
için kullanılan wireframe, cevher alanından dışarı doğru Şekil 40: Dışa aktarılacak çizelgede maden şekilleri belirlemek
genişletilir. için Stope Optimizer'ın kullanımını gösteren bir açık ocak kesiti
Yeni genişletilmiş wireframe içindeki atık bloklar, madenciliğe
cevher olarak dahil edilecek cevher blokları olarak
işaretlenmiştir (bu blokları izole etmek için alt hücreye ihtiyaç
duyulabilir).
Bu "seyreltme blokları" daha sonra basamak blok görevleri
oluşturulduğunda cevher olarak bir programa dahil edilebilir.
Modeller Pseudoflow açık ocak optimizasyonu model
hazırlamada kullanılmak üzere düzenlendiği zaman cevher
blokları olarak da etiketlenebilirler.
Şekil 39: Wireframe genişletme seyreltme kabuğu uygulamasının
diyagramı

optimize edilmiş açık ocak sınırları

30
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
8. BLOK MODELİ KULLANMADAN ÖNCE
8.1. BLOK MODELİNİZİ ANLAYIN
Çalışmaya başlamadan önce blok modelinizi iyi anlamak son
derece önemlidir. Daha önce hiç görmediğiniz bir model
verilirse, bunun birkaç gün sürmesini bekleyin.
Minimum olarak jeologlardan bir saha özet tablosu isteyin,
tercihen tam bir kaynak modeli raporu alın.
Tüm alanların ne anlama geldiğini bildiğinizden emin olun.
Tamsayı, çift, dize veya karakter alanları mı? Surpac alanları
gibi "anında" hesaplanan "hesaplama" alanlar var mı?
Hepsi işiniz için gerekli mi? Hangi varsayılan değerler
kullanılıyor? Modeldeki alanların her birinin istatistiklerine
bakmanızı tavsiye ederiz.
Model çerçevesi nedir? Çerçeve doğru yerde mi? Bloklar düzenli
mi yoksa düzensiz mi? Döndürüldü mü? En küçük boyuttan en
büyük boyuta nedir?
Blok modeli çerçeve içinde tamamlanmış mı yoksa çerçevenin
çoğu boşken çerçeve içindeki bloklardan sadece birkaçı mı?
Jeoloğun size işe başlamanız için tamamen hazır bir blok model
verdiğini varsaymayın. Örneğin, yoğunluk veya tenör için
varsayılan "-99" değerlerine sahip olabilir ve modelde hala bu
varsayılan değerlere sahip bloklar olabilirBir sorgulamanın
çılgınca yanlış tonajlar vermesi için blok modele dahil edilen çok
sayıda "-99" yoğunluk bloğu gerekmez!
Ayrıca, jeolojik blok modellerinin kusurlu olabileceğini
unutmayın. En yaygın iki sorun, yetersiz jeolojik destek
(örneğin, belirsiz litoloji sınırları ve yetersiz örnek yoğunluğu)
ve yetersiz veri bütünlüğüdür (zayıf QA / QC, sert kaya
çekirdeğindeki ince ufalanabilir kirleticiler gibi örneklemedeki
eksik bileşenler). Bu belgenin önceki kısımlarında Bölüm 5,
Bilinçli Olması Gereken Sorunlar'a bakın.
8.2. KULLANIM ÖNCESİ BLOK MODELİ KONTROLLERİ
Modellerin teslim edildiğinde tamamen doğrulanmış ve
kullanıma hazır olduğunu düşünmek isteriz, ancak deneyimler
aksini gösteriyor. Bu nedenle, bir blok modeli kullanmadan önce
aşağıdaki kontrolleri yapmak akıllıca olacaktır:
» En son blok modeline sahip olduğunuzu kontrol edin.
Verilen dosya adını kaydedin ve bunun kullanılacak
doğru model olduğunu onaylayın.
» Kaynak jeologundan model alanlarının bir özetini alın.
Size verilen modelin bu alanlara (veya en azından
ihtiyacınız olanlara) sahip olduğundan emin olun.
» Modeli, kaynak jeoloğunun modelinden farklı
adlandırılmış model olarak kaydedin (tarih içeren
planlamayla ilgili bir ad) ve gerekli olmayan alanları silin
(örneğin, sınıf tahmininde kullanılan "örnek sayısı" ve
diğer kaynak modeli oluşturma ile ilgili alanlar). Bu, modeli
daha küçük ve daha yönetilebilir hale getirecektir.
» Minimum gerekli alanların mevcut olup olmadığını kontrol
edin: Yoğunluk, Kaynak sınıfı (Ölçülen, Belirtilen, Çıkarılan),
Tenörler ve Kaya/Malzeme Türü Sınıflandırmaları.
» Model çerçevesini anlayın: orijin, model sınırları ve ana blok
boyutu. Bunlar not edilmelidir.
» Blok modelinin yapımında kullanılan tenör enterpolasyon
tahmin yönteminin türünü belirleyin: OK, MIK, CS.
» Tüm sayısal alanların minimum ve maksimumunu kontrol edin.
Hala bloklarda (özellikle hava bloklarında) "-99" "varsayılan
bayrak" değerlerinin bulunması yaygındır. Bu tür değerler
ortaya çıkarsa ve bariz bir nedenden ötürü (bir hava bloğu
gibi) bunu kendiniz düzeltin (başka bir deyişle "sıfır" olarak
ayarlayın). Aksi takdirde, düzeltmesi için jeoloğa geri
gönderin.
Özellikle sınıflar ve yoğunluklar olmak üzere sayı aralığının
anlamlı olduğundan emin olun. Yazar, bloklarda %100'ün
üzerinde tenöre sahip modeller gördü. (PPM değerleri
olmaları amaçlanmamıştır. Bunlar, PIMA elde tutulan
tahlilleri manipüle eden jeokimya denklemlerinden
kaynaklanan yüzdelerdi ve anlam açısından kontrol
edilmedi.) Negatif değerleri kontrol edin.
» Alt engellemeyi kontrol edin.
» Bazı temel görsel kontroller yapın:
– Tanımlanmamış alanlarda tenör= 0 olduğunu
görsel olarak kontrol edin.
– Cevher kaynağı sınıflarının uygun göründüğünü
görsel olarak kontrol edin.
– Alan tutarlılıklarını görsel olarak kontrol edin. Örneğin,
Yoğunluk = 0 ise tenörün 0'a eşit olduğundan emin olun.
» Model değerlerinin "tam blok" mu yoksa "kısmi blok" mu
olduğunu belirleyin. ("Kısmi blok", tek bir blokta birden
fazla malzeme türü olabileceği ve bu bloktaki her
malzemenin oranını belirten alanlara sahip olduğu anlamına
gelir.)
» Kaynağa uygulanan herhangi bir seyreltme için
kaynak raporunu (veya modeli oluşturan kişiyle)
kontrol edin.
» Üç veya daha fazla farklı cut-off tenörüne ve kaynak sınıfına
göre toplam kaynak için CAD'de raporlar çalıştırarak global
model tonlarını ve tenörlerini kontrol edin. Kaynak
jeologunun kaynak raporunda belirtilen toplamlarla
karşılaştırın. (Bu, tüm model için veya bir mineral kaynağı
kabuğu gibi belirli bir alt küme için olabilir.)
» Jeolog tarafından (varsa) model oluşturmada hangi
SMU boyutunun kullanıldığını öğrenin.
» Yoğunluğun nasıl tahmin edildiğini belirleyin. (Bu size
doğruluk seviyeleri hakkında bir fikir verecektir. Kıvrılmışlar
mı? Kaya türü için basit bir toplu ortalama ataması mı?
Mineralojiden bir hesaplamaya mı dayanıyorlar?)
» MIK modelleri için, sipariş ilişkisi hatalarını kontrol edin ve
düzeltin (veya düzeltmelerini sağlayın). Bunlar bazen
sonraki çalışmalarınızda hasara neden olabilir.
» Blok model malzeme türlerine karşı oksidasyon sınırları
için wireframe'leri kontrol edin.
» Modelde kodlanmış jeolojik alan belirleme için
wireframe'leri kontrol edin.
31
 MADEN MÜHENDİSLERİ İÇİN BLOK MODELİ BİLGİSİ - GİRİŞ
9. KAYNAKÇA
Abzalov, M.Z. (2006) Localised uniform conditioning (LUC): A new
approach for direct modeling of small blocks. Mathematical
Geology, 38(4). DOI: 10.1007/s11004-005-9024-6.
Badiozamani, K. (1992). Computer Methods. In Hartman, H.L. (Ed.), SME
Mining Engineering Handbook (pp. 598-626). Littleton: Society for
Mining, Metallurgy, and Exploration, Inc.
Bannister, K. (2016). Estimation of Open Cut Mining Recovery and
Mining Dilution. Retrieved from http://www.kbpl.com.au/
KBPL%20Mining%20Recovery%20and%20Dilution.pdf.
Bertinshaw, R. & Lipton, I. (2007). Estimating mining factors in open pit
mines. In (The Australasian Institute of Mining and Metallurgy:
Perth). 6th Large Open Pit Mining Conference 2007 : 10-11
September 2007, Perth, Western Australia, pp. 13-17.
Caers, J. (2000). Adding local accuracy to direct sequential
simulation. Mathematical Geology, 32(7):815-850. DOI:
10.1023/A:1007596423578.
Coombes, J. (2008). The Art and Science of Resource Estimation – a
practical guide for geologists and engineers. Perth: Coombes
Capability.
Cowan, E.J. (2014). ‘X-ray Plunge Projection’— Understanding Structural
Geology from Grade Data. In AusIMM Monograph 30: Mineral
Resource and Ore Reserve Estimation — The AusIMM Guide to Good
Practice, second edition, pp. 207–220.
De-Vitry C., Vann, J. and Arvidson, H. (2007). A Guide to Selecting the
Optimal Method of Resource Estimation for Multivariate Iron Ore
Deposits. In Iron Ore 2007, 20-22 August, 2007, Perth Australia:
pp 67-77, (Melbourne: The Australian Institute of Mining and
Metallurgy).
Dimitrakopoulos, R., Martinez, L. & Ramazan, S. (2007). A maximum
upside / minimum downside approach to the traditional
optimization of open pit mine design. Journal of Mining Science,
43(1), pp. 73-82. DOI:10.1007/s10913-007-0009-3.
Dominy, S.C., Noppé, M.A. & Annels, A.E. (2002). Errors and Uncertainty
in Mineral Resource and Ore Reserve Estimation: The
Importance of Getting it Right. Exploration and Mining Geology,
11(1-4), pp. 77-98.
Dowd, P. (2018). Quantifying the Impacts of Uncertainty. In Daya Sagar,
B.S., Cheng, Q. & Agterberg, F. (Eds). Handbook of Mathematical
Geosciences. Cham: Springer Open. DOI: 10.1007/978- 3-319-
78999-6_18.
Hardtke, W., Allen, L. & Douglas, I. (2011). Localised Indicator Kriging.
In Baafi, E.Y., Kininmonth, R.J. & Porter, I. (Eds). Application of
Computers and Operations Research in the Minerals Industry, 24-
30 September 2011, University of Wollongong, New South Wales,
Australia : proceedings, pp 141-147. Wollongong, NSW: Australian
Institute of Mining and Metallurgy.
Heidari, S.M. (2015). Quantification of Geological Uncertainty and Mine
Planning Risk using Metric Spaces (Ph.D Thesis) The University of
New South Wales, Sydney, Australia.
Hoppe, R.W. (1978). Stekenjokk: a mixed bag of tough geology and good
mining and milling practices. In Sisselman, R. (Ed.). Engineering
and mining journal operating handbook of underground mining, pp
270–274. New York: E/MJ Mining informational Services.
Jackson, S., Frederickson, D., Stewart, M., Vann, J., Burke, A., Dugdale,
J. & Bertoli, O. (2003). Geological and grade risk at the Golden
Gift and Magdala Gold Deposits, Stawell, Victoria, Australia. In
Dominy, S. (Ed.). Proceedings / 5th International Mining Geology
Conference, pp. 207-214. Melbourne: The Australasian Institute of
Mining and Metallurgy.
Journel, A.G., Kyriakidis, P.C. & Mao, S. (2000). Correcting the smoothing
effect of estimators: A spectral postprocessor. Mathematical
Geology, 32(7):787-813. DOI: 10.1023/A:1007544406740.
Leuangthong, O., Neufeld, C., & Deutsch, C.V. (2003). Optimal selection
of selective mining unit (SMU) size. International Conference on
Mining Innovation (MININ), pp. 1-16. Santiago, Chile.
McCarthy, P. (2003)/ Managing technical risk for mine feasibility studies.
In Proceedings Mining Risk Management Conference 2003, pp.
21-27. Melbourne: The Australasian Institute of Mining and
Metallurgy.
Odins, P. (2011). HARP modelling – a new method of representing
complex stratigraphic deposits, in Eighth International Mining
Geology Conference Proceedings 2011, pp 395-402. Melbourne:
The Australasian Institute of Mining and Metallurgy.
Rocca, F., Sebbag, M. & Taimre, T. (2007). Buzwagi open pit study. In
6th Large Open Pit Mining Conference 2007 : 10-11 September
2007, Perth, Western Australia, pp. 119-128. Carlton, Victoria:
Australasian Institute of Mining and Metallurgy.
Stephenson, P. (2015). Mineral Resources, Mineral Reserves or Pie in
the Sky?. Webinar Presentation, Toronto, Ontario, 27 November
2015, AMC Consultants.
Stephenson, P. 2009. “Mineral Resource/Reserve Classification and
Reporting, Including Comparison of NI43-101 with other National
reporting Standards”, Presentation to Association of Professional
Engineers and Geoscientists of British Columbia, Burnaby, British
Columbia, 21 October 2009
Stephenson, P.R., Allman, A., Carville, D.P., Stoker, P.T., Mokos, P., Tyrrell,
J. & Burrows, T. (2006). Mineral Resource Classification – It’s Time
to Shoot the ‘Spotted Dog’!. In Dominy, S. (Ed.). Proceedings Sixth
International Mining Geology Conference, Darwin, Australia,
August 2006, pp. 91-95. Carlton, Victoria: Australasian Institute of
Mining and Metallurgy.
Vann, J. (2005). Recoverable Resource Estimation. One day short course,
QG, July 2005.
Vann, J., Guibal, D. & Harley, M. (2000). Multiple Indicator Kriging - Is
it Suited to My Deposit?. In 4th International Mining Geology
Conference, 14-17 May, 2000, Coolum, Qld, pp 187-194. Carlton,
Victoria: Australasian Institute of Mining and Metallurgy
32