Σα πνιηηηθά θόκκαηα ζε Διιάδα θαη Δπξώπε

«…Σν λα γξάςεη θαλείο ηελ ηζηνξία ελόο θόκκαηνο δελ ζεκαίλεη ηίπνηα ιηγόηεξν
από ην λα γξάςεη ηελ ηζηνξία απηήο ηεο ρώξαο από ηε ζπγθεθξηκέλε νπηηθή
γσλία…»

Σα πνιηηηθά θόκκαηα είλαη έλαο ζρεηηθά λένο πνιηηηθόο ζεζκόο. Ζ εκθάληζε θαη
αλάπηπμε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ρξνλνινγείηαη απφ ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 19νπ
αηψλα θαη είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ αλάπηπμε ηεο δεκνθξαηίαο. Ο ίδηνο ν ζεζκφο
αλαπηχζζεηαη παξάιιεια θαη αληίζηνηρα κε ηηο πξνζπάζεηεο θαη δηαδηθαζίεο
πνιηηηθνχ εθδεκνθξαηηζκνχ, πνπ ζεκαηνδφηεζαλ ηφζν ε ζέζπηζε θαη ιεηηνπξγία ησλ
πξψησλ θνηλνβνπιίσλ φζν θαη ε επέθηαζε ησλ δηθαησκάησλ. Παξά ην γεγνλφο φηη ε
παξνπζία θαη δξάζε ησλ θνκκάησλ απνδείρζεθαλ θαζνξηζηηθά γηα ηελ επέθηαζε ησλ
δηθαησκάησλ ε ζπληαγκαηηθή ηνπο αλαγλψξηζε άξγεζε πνιχ λα έξζεη.

Ζ έλλνηα ηνπ «θόκκαηνο» απνηειεί κία θνκβηθή έλλνηα ζηελ Πνιηηηθή Δπηζηήκε θαη
εηδηθφηεξα ζηελ Πνιηηηθή Κνηλσληνινγία. Ωζηφζν, ε ζπγθξφηεζε ηεο έλλνηαο απηήο
ππήξμε ηζηνξηθά πνιχ αηειήο γηα ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ησλ πνιηηηθψλ
επηζηεκφλσλ. ΢ηελ θιαζηθή (ζεζκηθή) Πνιηηηθή Δπηζηήκε ην «πνιηηηθφ θφκκα»
πεξηγξάθεηαη είηε κε φξνπο «λνκηθήο θαλνληθνπνίεζεο («θφκκα είλαη κηα έλσζε
πξνζψπσλ, κε θνηλή ηδενινγία, πνπ απνζθνπεί ζηελ αλάιεςε θαη άζθεζε ηεο
εμνπζίαο») είηε κε φξνπο «ιεηηνπξγίαο» (ην θφκκα επηηειεί ιεηηνπξγίεο ελαξκφληζεο
ζπκθεξφλησλ ζην πιαίζην ηεο δηαθπβέξλεζεο, ζηειέρσζεο ηνπ θξάηνπο θαη ηεο
δηνίθεζεο, ζχλδεζεο ηεο θνηλσλίαο κε ην θξάηνο).

Ζ έλλνηα ηνπ «πνιηηηθνχ θφκκαηνο» σζηφζν δελ κπνξεί παξά λα είλαη πνιχ πην
ζχλζεηε. Παξαπέκπεη άκεζα ζε κηα ζεσξία ηεο αληηπξνζψπεπζεο θαη ησλ
θνηλσληθψλ – ηδενινγηθψλ ζρέζεσλ πνπ νξγαλψλνληαη ζην εζσηεξηθφ ηεο. Ο
M.Weber ην είρε δηαηππώζεη ελαξγέζηεξα ιέγνληαο όηη ην «πνιηηηθό θόκκα»
είλαη παξάγσγν ηνπ καδηθνχ εθινγηθνχ δηθαηψκαηνο πνπ ζπλνδεχεη ηελ επέθηαζε ηεο
αληηπξνζσπεπηηθήο δεκνθξαηίαο θαη ηεο αλάγθεο γηα καδηθή πξνζέιθπζε νπαδψλ,
κειψλ θαη θίισλ. Δπνκέλσο, «πνιηηηθφ θφκκα» είλαη πξηλ απ’ φια ε πνιηηηθή

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 1
ζπγθξφηεζε ζρέζεσλ εθπξνζψπεζεο. ΢ρέζεσλ πνπ πξνθχπηνπλ γηα ηζηνξηθνχο
ιφγνπο θαη αλαπαξάγνληαη κέζα ζε ζπλζήθεο θνηλσληθνχ θαη πνιηηηθνχ
αληαγσληζκνχ. Υσξίο ηηο «ζρέζεηο εθπξνζψπεζεο» δελ λννχληαη πνιηηηθά θφκκαηα ή
γηα λα ην δηαηππψζνπκε δηαθνξεηηθά ρσξίο αίηεκα εθπξνζψπεζεο θνηλσληθψλ
ζπκθεξφλησλ ζην πνιηηηθφ επίπεδν δελ κπνξνχλ λα ππάξμνπλ πνιηηηθά θφκκαηα.
Υσξίο θνηλσληθή αληηπξνζψπεπζε δελ πθίζηαηαη εληέιεη ε έλλνηα ηνπ «θφκκαηνο».

Ο Γθξάκζη ρξεζηκνπνηεί σο πξώηε ύιε γηα ηελ έλλνηα ηνπ «θόκκαηνο» ηνλ
Ηγεκόλα ηνπ Μαθηαβέιη. Ο Ζγεκφλαο θαηά ηνλ Γθξάκζη δελ είλαη έλα «εξστθφ
πξφζσπν» αιιά κηα ζπιινγηθή νληφηεηα ε νπνία δξα κέζα ζε έλα πιαίζην (ζε απηφ
ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο), εκπεξηέρεη «θνηλσληθέο δπλάκεηο» (δει. θνηλσληθέο ηάμεηο
θαη κεξίδεο θνηλσληθψλ ηάμεσλ), «ηδενινγία» κε ηελ νπνία απηέο νη ηάμεηο ελψλνληαη
ελψ παξάιιεια πξνζπαζεί λα «εγεκνλεχζεη». Ωζηφζν κε ηελ έλλνηα ηνπ «ηζηνξηθνχ
κπινθ», ην «θφκκα» δελ είλαη κφλν εθπξφζσπνο θνηλσληθψλ νκάδσλ αιιά θαη
«παηδαγσγφο» θαη «δηαπιαζηήο» θαη «νξγαλσηήο» κηαο θνηλσληθήο ζπκκαρίαο πνπ
αλαγνξεχεηαη ζε «ηζηνξηθφ κπινθ». Ο Γθξάκζη επνκέλσο πεξηζζφηεξν απφ κηα
ζεσξία ηνπ «θφκκαηνο» δηαηππψλεη κηα ζεσξία ηεο πνιηηηθήο αληηπξνζψπεπζεο.
Απαληά κε ηελ έλλνηα ηνπ «ηζηνξηθνχ κπινθ» ζην ζεκειηαθφ εξψηεκα ηεο πνιηηηθήο
δηαδηθαζίαο «πνηνο αληηπξνζσπεχεη πνηνλ θαη γηαηί;».

Ο Γθξάκζη δηαηππψλεη επίζεο ηελ ζεσξία ηεο νξγάλσζεο ηνπ «θφκκαηνο». Γηα λα
ππάξμεη φπσο ππνζηεξίδεη έλα «θφκκα» ζα πξέπεη λα ζπλππάξρνπλ ηξία βαζηθά
ζηνηρεία: (α) ην ζηνηρείν ηεο ζπκκεηνρήο: πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί άλζξσπνη
πξνζθέξνπλ ζηε ζπκκεηνρή απηή ηελ πεηζαξρία ηνπο, ηε ζηξάηεπζή ηνπο θαη ηελ
εκπηζηνζχλε ηνπο θαη δεκηνπξγνχλ ζε ηειηθή αλάιπζε έλα ηζρπξφ πνιηηηθφ εξγαιείν,
έλα κέζνλ γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. Ο Γθξάκζη εδψ ππνγξακκίδεη ην ζηνηρείν
ηεο δεκνθξαηηθήο εζεινληηθήο ζηξάηεπζεο ζηελ έλλνηα ηνπ «θφκκαηνο», (β) βεβαίσο,
ζπλερίδεη ν Γθξάκζη, ην γεγνλφο φηη πνιινί άλζξσπνη ελψλνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο
θαη ηηο δηαζεζηκφηεηέο ηνπο, δελ είλαη αξθεηφ. Γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθή ε
ζπλάζξνηζε δπλάκεσλ ζε εζληθφ επίπεδν ρξεηάδεηαη έλα δεχηεξν ζηνηρείν, απηφ ηεο
ζπλνρήο. Υξεηάδεηαη επνκέλσο, ζπγθεληξνπνίεζε θαη φρη δηαζπνξά, ψζηε νη
επηκέξνπο αηνκηθέο δπλάκεηο λα αλάγνληαη ζε ζπιινγηθή θνηλσληθή δχλακε. Σν
«θφκκα» θαηά ηνλ Γθξάκζη δελ αξθεί λα είλαη καδηθφ πξέπεη λα είλαη θαη
απνηειεζκαηηθφ. Δπνκέλσο, ην «θφκκα» θαηά ηνλ Γθξάκζη είλαη έλαο ζπιινγηθφο
δηαλννχκελνο, ζπλεηδεηφο θαη πεηζαξρεκέλνο θαη κφλν ππ’ απηήλ ηελ ηδηφηεηα κπνξεί
λα είλαη δεκνθξαηηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ.

Αξγφηεξα, ν Duverger έξρεηαη ζηε δεθαεηία ηνπ ’50 λα δηαηππψζεη ηε ζεσξία ηνπ γηα
ηα «θόκκαηα καδώλ» θαη ηα «θόκκαηα ζηειερώλ», φηαλ θαη εηζήγαγε ηε γλσζηή
ηνπ ηππνινγία ζην πεδίν ηεο Πνιηηηθήο Δπηζηήκεο. Όπσο θαη ν Γθξάκζη έηζη θαη ν
Duverger δελ δηαηππψλεη κηα «ζηεγλή» νξγαλσηηθή ζεσξία ησλ θνκκάησλ, δελ
παξαηεξεί απιψο ηηο δνκέο ελφο «θιεηζηνχ» γξαθεηνθξαηηθνχ κεραληζκνχ σο κηα
θπζηθή ηάζε ησλ πξαγκάησλ αιιά επηρεηξεί κηα ζχλδεζε ηεο κνξθήο –θφκκαηνο κε
ην επξχηεξν πνιηηηθφ θαη ηζηνξηθφ πιαίζην ηεο επνρήο. Καηά ηνλ Duverger ηα
θφκκαηα δεκηνπξγήζεθαλ θαη αλαπηχρζεθαλ κέζα απφ ηελ εδξαίσζε ησλ
θνηλνβνπιεπηηθψλ ζεζκψλ θαη ηελ επέθηαζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ εθιέγεηλ θαη ηνπ
εθιέγεζζαη. Ωζηφζν, ππάξρνπλ θαη άιιεο πεξηπηψζεηο θνκκάησλ πνπ έρνπλ
εμσθνηλνβνπιεπηηθή πξνέιεπζε. Υαξαθηεξηζηηθέο πεξηπηψζεηο απνηεινχλ ηα
θφκκαηα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ χζηεξα απφ πξσηνβνπιία ησλ ζπλδηθάησλ,
ζξεζθεπηηθψλ ελψζεσλ, αγξνηηθψλ ελψζεσλ θ.ιπ. Σαπηφρξνλα ν Duverger

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 2
δηακνξθψλεη κηα ηππνινγία ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ αλάινγα κε ην βαζκφ
ζπγθέληξσζεο, ην αλ είλαη θφκκαηα καδψλ ή ζηειερψλ, ην θαηά πφζν θάπνηνο ζεζκφο
εληάζζεηαη απηνχζηνο ζηηο θνκκαηηθέο δνκέο (πρ ζπλδηθάηα).

 Αλαιπηηθόηεξα, ηα πξψηα θφκκαηα πνπ εκθαλίζηεθαλ αξρέο 19νπ αηψλα

δεκηνπξγνχληαη απφ ζπγθεθξηκέλεο κεξίδεο, νη νπνίεο απνηεινχληαλ απφ
ζηειέρε κε απμεκέλε νηθνλνκηθή επάξθεηα. Σα «θόκκαηα ζηειερώλ» φπσο
απνθαινχληαη ήηαλ σο επί ην πιείζησλ ζπληεξεηηθά, εθ ησλ νπνίσλ θάπνηα
ήηαλ εκπινπηηζκέλα κε θηιειεχζεξα ζηνηρεία. Απεπζχλνληαλ θπξίσο ζηελ
άξρνπζα ηάμε.
 ΢ηε ζπλέρεηα ζην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα άξρηζαλ λα αλαπηχζζνληαη πνιηηηθά
κνξθψκαηα (θφκκαηα καδψλ) πξνεξρφκελα θπξίσο απφ ηελ εξγαηηθή ηάμε.
Σα «θόκκαηα καδώλ» είραλ σο βαζηθφ πξφηαγκα ηελ ζνζηαιηζηηθή ηδενινγία
πνπ απνζθνπνχζε ζηελ επλντθφηεξε κεηαρείξηζε ησλ εξγαηψλ κε απνηέιεζκα
λα ζηξέθνληαη θαηά ησλ εξγνδνηψλ ηνπο.
 Με ην πέξαο ηνπ ρξφλνπ ηα λεφηεξα θφκκαηα πνπ εκθαλίδνληαη ζην πνιηηηθφ
πξνζθήλην είλαη ηα πνιπζπιιεθηηθά. Σα «πνιπζπιιεθηηθά θόκκαηα»
δεκηνπξγήζεθαλ κε ηνλ ηεξκαηηζκφ ηνπ Β’ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, φπνπ ην
πνιηηηθφ ζχζηεκα θιήζεθε λα εθζπγρξνληζηεί. Με άιια ιφγηα ε
θαηαθεξκαηηζκέλε πνιηηηθή εθπξνζψπεζε απφ ηελ εκπεηξία ηνπ πνιέκνπ θαη
ηνπ θαζηζκνχ επεδίσμε λα δεκηνπξγήζεη λένπο ζεζκνχο έηζη ψζηε λα
αληαπεμέιζεη ζηα ζπκθέξνληα ηεο θνηλσλίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα ε δνκή ηνπ
πνιπζπιιεθηηθνχ θφκκαηνο απνηέιεζε έλα ζπλνλζχιεπκα δηαθφξσλ
ζηνηρείσλ (ζπληεξεηηθψλ, θηιειεχζεξσλ, ηερλνθξαηψλ) ρσξίο φκσο λα
δεκηνπξγνχλ ζηξεβιψζεηο ζηα ηδενινγηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά. Με απηφλ ηνλ
ηξφπν ην πνιπζπιιεθηηθφ θφκκα αλαδεηθλχεηαη σο θπξίαξρν, ιφγσ ηεο
καδηθήο δεκνθξαηίαο πνπ έρεη δηεηζδχζεη ζηελ θνηλσλία, αιιά θαη ιφγσ ηεο
επηζπκίαο ηνπ λα θπβεξλήζεη κε βάζε ην εζληθφ ζπκθέξνλ. Γει. δελ
απεπζχλνληαλ ζε ζπγθεθξηκέλεο ηάμεηο ή ηκήκαηα ηάμεσλ φπσο νη
πξναλαθεξζείζεο θαηεγνξίεο θνκκάησλ αιιά ζε έλα επξχ θνηλφ.
 ΢ηελ παξνχζα ρξνληθφ πεξίνδν θαη εηδηθφηεξα απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1990
ζηελ θνξσλίδα ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο εληάζζνληαη ηα «θόκκαηα
θαξηέι» (cartel parties). Πην ζπγθεθξηκέλα ηα θφκκαηα απηά έρνπλ
εηζρσξήζεη ζηνπο θξαηηθνχο ζεζκνχο κε απνηέιεζκα λα ρξεζηκνπνηνχλ ην
ίδην ην θξάηνο γηα ηελ επηβίσζή ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε
ηδηνπνίεζε ησλ θξαηηθψλ πφξσλ, ε νπνία γίλεηαη κέζσ ηεο ρξεκαηνδφηεζήο
ηνπο. Απηά ηα θφκκαηα νδεγνχλ ζηελ απαμίσζε ησλ ζεζκψλ
αληηπξνζψπεπζεο θαη γεληθφηεξα ζηελ ππνλφκεπζε ηνπ πνιηηηθνχ
ζπζηήκαηνο. Λφγσ ησλ πνιηηηθψλ ζθαλδάισλ πνπ ζπλεπάγνληαη κε δηαθζνξά
θαη δηαπινθή δεκηνπξγείηαη έλα πιαίζην ελαληίσζεο πνιιψλ κεξίδσλ ηνπ
πιεζπζκνχ απέλαληη ζηα θφκκαηα κε απνηέιεζκα νη εθινγείο είηε λα απέρνπλ
απφ ηελ εθινγηθή δηαδηθαζία είηε αληινχλ ειπίδεο απφ κνλνζεκαηηθά ή
αθξαία θφκκαηα (φπσο απηά πνπ δεκηνπξγήζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
νηθνλνκηθήο θξίζεο).

Οη Lipset θαη Rokan ζα επηρεηξήζνπλ λα εξκελεχζνπλ ηελ ηζηνξηθή πνξεία ησλ

πνιηηηθψλ θνκκάησλ ππφ ην πξίζκα ησλ δηαηξεηηθψλ ηνκψλ /ξήμεσλ. Ζ δεκηνπξγία
θαη εμέιημε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζπλδέεηαη κε ηηο ηνκέο ηεο εζληθήο θαη ηεο
βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο δεκηνπξγψληαο αληίζηνηρεο δηαηξέζεηο: απφ ηελ εζληθή
επαλάζηαζε πξνθχπηνπλ νη δηαηξέζεηο θξάηνο/εθθιεζία, θέληξν /πεξηθέξεηα θαη απφ

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 3
ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε νη δηαηξέζεηο γαηνθηεκφλσλ/αζηψλ θαη αζηψλ/
κηζζσηψλ. Ζ αληαλάθιαζε απηψλ ησλ δηαηξέζεσλ ζα ζπληειέζεη ζηελ εκθάληζε θαη
αλάινγσλ θνκκάησλ: θηιειεχζεξα/εξγαηηθά θφκκαηα, αζηηθά/αγξνηηθά θφκκαηα,
ρξηζηηαληθά/αληηθιεξηθά θφκκαηα θ.ιπ.

΢ηνλ ειιαδηθφ ρψξν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηνπξθνθξαηίαο δελ ππήξραλ θφκκαηα
ζηελ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία νχηε θαηά ζπλέπεηα ζηελ Διιάδα πνπ ήηαλ ηκήκα
ηεο. Ζ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία δελ ήηαλ θξάηνο δηθαίνπ, ιεηηνπξγνχζε δειαδή κε
λφκνπο πνπ ην ίδην ην θξάηνο είρε ζεζπίζεη. Ωο απνιπηαξρηθφ θαη ζενθξαηηθφ θξάηνο,
λφκνο ινγηδφηαλ ε ζέιεζε ηνπ ΢νπιηάλνπ πνπ ήηαλ ηαπηφρξνλα θαη Υαιίθεο δει.
εγέηεο ησλ πηζηψλ (φισλ ησλ κνπζνπικάλσλ) θαη «ζθηά ηνπ Θενχ επί ηεο γεο». ΢ε
έλα ηέηνην θαζεζηψο δελ ήηαλ δπλαηφ λα ιεηηνπξγήζνπλ θφκαηα νχηε κε ηε ζηελή
νχηε κε ηελ επξεία έλλνηα ηνπ φξνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά νη απινί ππήθννη, δψληαο
ζε έλα θαζεζηψο απζαηξεζίαο θαη φληαο εθηεζεηκέλνη ζηηο δηαζέζεηο ησλ ηζρπξψλ
(πινπζίσλ, αμησκαηνχρσλ θ.ιπ.) αλαδεηνχζαλ πξνζηάηεο. Πξψηνο θνξέαο
πξνζηαζίαο ήηαλ ε νηθνγέλεηα θαη ε επξχηεξε νηθνγέλεηα, ην ζφη. Οη νηθνγέλεηεο κε
ηε ζεηξά ηνπο ζπλδένληαλ κεηαμχ ηνπο νξηδφληηα αιιά ζπλδένληαλ θαη θάζεηα κε
θάπνηα ηζρπξή νηθνγέλεηα πνπ θαηείρε πςειή ζέζε, κηα νηθνγέλεηα πξνθξίησλ.
Γνπιεηά ησλ πξνθξίησλ ήηαλ ε ζπιινγή ησλ θφξσλ γηα ινγαξηαζκφ ησλ Σνχξθσλ
θαη λα δηαηεξνχλ ηελ ηάμε. Απηφ πξαθηηθά ζήκαηλε φηη νη πξφθξηηνη, ηδηαίηεξα ζηελ
Πεινπφλλεζν, είραλ κεγάιε επηξξνή ζην ιαφ.

Όηαλ έγηλε ε Δπαλάζηαζε ηνπ 1821 ηέζεθε εθ ησλ πξαγκάησλ ην δήηεκα ηεο
εμνπζίαο κεηά ηελ εθδίσμε ησλ Σνχξθσλ. Οη πξφθξηηνη ήζειαλ βέβαηα ηελ εμνπζία
γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Με ηελ έλαξμε ηεο επαλάζηαζεο δεκηνπξγήζεθαλ δχν πνιηηηθά
ζηξαηφπεδα, έλα ησλ πξνθξίησλ πνπ ήζειαλ λα δηαηεξήζνπλ ηελ ηνπηθή εμνπζία θαη
λα δηαρεηξίδνληαη νη ίδηνη ηα πνιηηηθά, νηθνλνκηθά θαη ζηξαηησηηθά πξάγκαηα κε
επηθεθαιήο ηνλ Γ. Μαπξνθνξδάην θαη ην άιιν ησλ νπιαξρεγψλ θαη θηιηθψλ πνπ
δεηνχζαλ κηα εληαία δηνίθεζε ηεο επαλάζηαζεο κε επηθεθαιήο ην Γ. Τςειάληε. Σν
ελδηαθέξνλ εδψ είλαη φηη νη πξφθξηηνη δεηνχζαλ νη αληηπξφζσπνη ηεο Α
Δζλνζπλέιεπζεο λα εθιέγνληαη απεπζείαο απφ ην ιαφ ελψ νη ζηξαηησηηθνί λα
εθιέγνληαη έκκεζα απφ έλα ζψκα εθιεθηφξσλ πνπ ζα απνηεινχληαλ απφ επηθαλείο
αλζξψπνπο (ιφγηνπο, εκπφξνπο θ.ιπ.). Σν «δεκνθξαηηθφ» αίηεκα γηα απεπζείαο
εθινγή έθξπβε ηελ εκπηζηνζχλε ησλ πξνθξίησλ ζηελ επηξξνή πνπ αζθνχζαλ ζηνπο
απινχο πνιίηεο κέζσ ησλ δηθηχσλ «πξνζηαζίαο». Ζ δηακάρε θαηέιεμε ζε δχν
εκθχιηνπο πνιέκνπο. Ο πξψηνο έιεμε κε λίθε ησλ πξνθξίησλ ελψ ν δεχηεξνο πνπ
είρε ηνπηθηζηηθά θίλεηξα κε λίθε ησλ λεζησηψλ.

΢ην πεξηβάιινλ ησλ ληθεηψλ ηνπ δεχηεξνπ εκθχιηνπ πνιέκνπ δηακνξθψλεηαη ην

πξψην θφκκα θαη φρη παξάηαμε, ην Αγγιηθό θόκκα ππφ ην Μαπξνθνξδάην θαη κεηά
ην Γαιιηθό ππφ ηνλ Κσιιέηε. Σειεπηαίν ηδξχζεθε ην Ρσζηθό θόκκα. Σα ηξία απηά
θφκκαηα θπξηάξρεζαλ ζηε Γ’ Δζλνζπλέιεπζε ην 1827. Σα νλφκαηά ηνπο ηα πήξαλ
απφ ηνπο αληηπάινπο ηνπο νη νπνίνη ππνλννχζαλ φηη ιεηηνπξγνχζαλ σο θέληξα
εμππεξέηεζεο ησλ ζπκθεξφλησλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεγάιεο Γχλακεο (Αγγιίαο ή
Γαιιίαο ή Ρσζίαο). Κάπνηνη ηζρπξίζηεθαλ φηη δεκηνπξγήζεθαλ απφ ππξήλεο
επλννπκέλσλ ησλ πξνμελείσλ απηψλ ησλ Γπλάκεσλ. Σν βέβαην είλαη φηη ηα θφκκαηα
απηά δεκηνπξγήζεθαλ φηαλ ε Δπαλάζηαζε άξρηζε λα απνδπλακψλεηαη ζηξαηησηηθά
θαη ε ιχζε θαηλφηαλ λα είλαη δπλαηή κφλν κε μέλε (επξσπατθή) παξέκβαζε. Γηα ην
ιφγν απηφ νλνκάζηεθαλ «θόκκαηα ειπίδαο» γηαηί νη νπαδνί ηνπο έιπηδαλ φηη κε ηε
βνήζεηα απφ ηηο ρψξεο απηέο ζα εξρφηαλ ε απαιεπζέξσζε.

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 4
  Σν αγγιηθφ θφκκα δεκηνπξγήζεθε απφ πξφθξηηνπο, ζηξαηησηηθνχο, ιφγηνπο
θαη εκπφξνπο πνπ δεηνχζαλ έλα θξάηνο δηθαίνπ πνπ ζα ζηήξηδε ηηο
δξαζηεξηφηεηέο ηνπο. Πίζηεπαλ φηη έλα ειιεληθφ θξάηνο ζα ήηαλ βηψζηκν θαη
αζθαιέο κφλν κε ηελ ππνζηήξημε ηεο Αγγιίαο πνπ θπξηαξρνχζε ηφηε ζηε
Μεζφγεην. Πνιηηηθφο εθθξαζηήο ηνπ ήηαλ ν Μαπξνθνξδάηνο.
 Σν γαιιηθφ θφκκα ζπζπείξσζε ζηελ αξρή θιέθηεο θαη αξκαηνινχο απφ ηε
Ρνχκειε. Ζγέηεο ήηαλ ν Κσιέηηεο. Ήηαλ φπσο θαη ην αγγιηθφ θφκκα ππέξ
ηνπ ζπληάγκαηνο αιιά δηαθσλνχζε ζε ζέκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ο
Κσιέηηεο είλαη απηφο πνπ εηζήγαγε ηνλ φξν «Μεγάιε Ηδέα».
 Σν ξσζηθφ θφκκα ζηήξηδε ηηο ειπίδεο ηνπ γηα απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο ζηε
Ρσζία. Ζ Ρσζία ήηαλ νξζφδνμε ρψξα θαη ε αληηπαιφηεηά ηεο κε ηελ Σνπξθία
γλσζηή. Άξα ήηαλ θπζηθφο ζχκκαρνο ηεο Διιάδαο. Ζ ηδενινγία ηνπ ήηαλ
μελφθνβε θαη ζπληεξεηηθή. Ήηαλ θαηά ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ππέξ ηεο
ηζρπξνπνίεζεο ηνπ ξφινπ ηεο Δθθιεζίαο. ΢πζπείξσζε αθηήκνλεο,
κηθξντδηνθηήηεο, αγσληζηέο θαη κνλαρνχο.

Σα ηξία απηά θφκκαηα θπξηάξρεζαλ ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο θαη κεηά ηελ
Δπαλάζηαζε σο ηνλ Κξηκατθφ Πφιεκν (1853-56) νπφηε παξήθκαζαλ θαη
εμαθαλίζηεθαλ απφ ηελ πνιηηηθή ζθελή.

Ο Καπνδίζηξηαο ήξζε κε ηε ζηήξημε ηνπ ξσζηθνύ αιιά θαη ηνπ γαιιηθνχ

θφκκαηνο. Ο αγξνηηθφο πιεζπζκφο πνπ ζηήξηδε ην πξψην θφκκα, πξνζέβιεπε ζηελ
ηζρπξή πξνζσπηθφηεηά ηνπ θπβεξλήηε πνπ ζα ηνλ πξνζηάηεπε απφ ηνλ
κνπζνπικαληθφ ερζξφ θαη απφ ηελ απζαηξεζία ηνπ Έιιελα πξνθξίηνπ θαη
νπιαξρεγνχ. Ο θπβεξλήηεο εμαλάγθαζε ηε βνπιή πξνηνχ δηαιπζεί λα εγθξίλεη,
παξαβηάδνληαο ην ςεθηζζέλ ζχληαγκα, πξνζσξηλφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο πνπ
άθελε νπζηαζηηθά ζε απηφλ ηνλ έιεγρν ηεο θξαηηθήο κεραλήο. ΢πγθξφηεζε ην
Παλειιήλην, έλα γλσκνδνηηθφ ζψκα, ζην νπνίν δηφξηζε θνξπθαίνπο πνιηηηθνχο θαη
ζηξαηησηηθνχο ηνπ αγψλα. Τπνζρέζεθε σο αληάιιαγκα λα θαιέζεη ζε λέα
εζλνζπλέιεπζε ην 1828 θάηη ην νπνίν δελ έθαλε. Ζ δηαθπβέξλεζή ηνπ αξρηθά
βαζίζηεθε ζε εμέρνπζεο πξνζσπηθφηεηεο αιιά ζηε ζπλέρεηα εκπηζηεπφηαλ νινέλα
πεξηζζφηεξν αλζξψπνπο δεπηέξαο δηαινγήο. Πξνζπάζεζε επίζεο λα πξνζηαηεπηνχλ
νη θνηλσληθά αδχλακνη νθεηιέηεο, γπλαίθεο θαη λφζα. Οη Πεινπνλλήζηνη άξρνληεο
απψιεζαλ ηελ εθκίζζσζε θφξσλ γηα λα ρξεκαηνδνηνχλ ηηο πειαηεηαθέο ηνπο
ελψζεηο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν απνδπλακψζεθε ε θαηξία ησλ Μαπξνκηραιαίσλ ζηε
Μάλε. ΢ηελ πξάμε ν Καπνδίζηξηαο γηα λα δηνηθήζεη ην θξάηνο θαη λα πνιεκίζεη
ηα θόκκαηα ν Καπνδίζηξηαο έθηηαμε έλα δηθό ηνπ θπβεξλεηηθό θόκκα. Σφζν ζηελ
έδξα ηεο θπβέξλεζεο φζν θαη γχξσ απφ ηνπο δηνξηζκέλνπο δεκνγέξνληεο, ηνπο
δηνηθεηέο ή έθηαθηνπο επηηξφπνπο ζρεκαηίζηεθαλ νκάδεο θπβεξλεηηθψλ θάζε
θνηλσληθήο πξνέιεπζεο θαη ηαχηηδαλ ηελ ηδενινγία θαη θπξίσο ηα ζπκθέξνληά ηνπο
κε ην θαζεζηψο Καπνδίζηξηα.

Μεηά ην ηξαγηθό ηέινο ηνπ πξώηνπ θπβεξλήηε ηεο Διιάδαο θαη ηνλ εξρνκφ ηνπ
Όζσλα, ε ρψξα πέξαζε ζε κηα πεξίνδν απνιπηαξρηθήο δηαθπβέξλεζεο. Όπσο ν
Καπνδίζηξηαο έηζη θαη ε Αληηβαζηιεία, θαηά ηελ πξψηε πεξίνδν ηεο νζσληθήο
πεξηφδνπ, κέρξη δει. ην 1835, επεδίσθε ηελ απνδπλάκσζε ησλ θνκκάησλ. Ζ
πεξίνδνο ηεο Αληηβαζηιείαο ραξαθηεξίζηεθε απφ κηα ζπγθξνπζηαθή ζρέζε αλάκεζα
ζην εγεκλνληθφ θξάηνο ησλ βαπαξψλ θαη ηα ηξία μεληθά θφκκαηα, ζρέζε πνπ έθεξε
ηα θφκκαηα ζην πξνζθήλην ηνπ αληηπνιηηεπηηθνχ αγψλα απέλαληη ζηελ Αληηβαζηιεία.

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 5
Σελ 1ε Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1832 νη Μεγάιεο Γπλάκεηο (Αγγιία, Γαιιία, Ρσζία) φξηζαλ
ηνλ πξίγθεπα ηεο Βαπαξίαο Όζσλα σο εγεκόλα ηεο Διιάδαο, απνδερφκελεο
ηαπηφρξνλα ηνπο φξνπο ηνπ παηέξα ηνπ, βαζηιηά Λνπδνβίθνπ ηεο Βαπαξίαο λα κελ
ηεζεί ζε εθαξκνγή ην εηνηκαδφκελν ζηελ Διιάδα ΢χληαγκα, αιιά ε θπβέξλεζε λα
είλαη ηζρπξή θαη κνλαξρηθή θαη λα έρεη ν Όζσλαο ην δηθαίσκα λα παξαρσξήζεη
΢χληαγκα, αλάινγα κε ηελ θξίζε ηνπ. Ζ βαζηιεία ηνπ Όζσλα δηήξθεζε κέρξη ηηο
12/24 Οθησβξίνπ ηνπ 1862. ΢ηελ πξψηε πεξίνδν ηεο βαζηιείαο ηνπ (1833-1843)
θπβέξλεζε απνιπηαξρηθά. Απόιπηε κνλαξρία είλαη ην πνιίηεπκα όπνπ ηε
λνκνζεηηθή θαη ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία αζθεί ν βαζηιηάο, ελώ ζην όλνκά ηνπ
αζθείηαη θαη ε δηθαζηηθή εμνπζία. Ήηαλ ζχκθσλα κε ηνπο ζεσξεηηθνχο ηεο
απνιπηαξρίαο «ειέσ Θενύ Βαζηιεύο» δει. βαζηιηάο κε ηε ζέιεζε ηνπ Θενύ θαη
δίλεη ιόγν κόλνλ ζην Θεό. Όκσο ε νηθνλνκηθή θξίζε πνπ ηαιάληδε ηελ Διιάδα απφ
ην 1839, ε δπζαξέζθεηα ησλ Διιήλσλ απφ ηελ κε παξαρψξεζε ηεο Κξήηεο ζην
ειιεληθφ θξάηνο θαη ε θζνξά ηνπ Όζσλα απφ ηε καθξφρξνλε άζθεζε ηεο εμνπζίαο
ψζεζαλ ηα πνιηηηθά θφκκαηα ζηελ Διιάδα, ην «αγγιηθφ», ην «γαιιηθφ» θαη ην
«ξσζηθφ» λα ζπληνλίζνπλ ην θζηλφπσξν ηνπ 1842 ηηο ελέξγεηέο ηνπο γηα ηελ
παξαρψξεζε ΢πληάγκαηνο. Ο Όζσλαο ηειηθά θάησ απφ ηελ πίεζε ησλ πξαγκάησλ
αλαγθάζηεθε λα απνδερζεί ηελ παξαρψξεζε ΢πληάγκαηνο. Έηζη έιεμε ε πεξίνδνο ηεο
απφιπηεο κνλαξρίαο θαη άξρηζε ε λέα πεξίνδνο ηεο ηζηνξίαο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο,
ε πεξίνδνο ηεο ζπληαγκαηηθήο κνλαξρίαο.

Σν ΢χληαγκα ηνπ 1844 ζέζπηδε ην πνιίηεπκα ηεο ΢πληαγκαηηθήο Μνλαξρίαο θαη

θαζξέθηηδε ηνλ ζπκβηβαζκφ ησλ επηδηψμεσλ ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ θαη ησλ
εμνπζηψλ ηνπ βαζηιηά. Σε λνκνζεηηθή αζθνχζε ν βαζηιηάο θαη ηα δχν λνκνζεηηθά
ζψκαηα, ε βνπιή θαη ε γεξνπζία. Σα κέιε ηεο βνπιήο εθιέγνληαλ απφ ηνλ ιαφ αλ θαη
ην δηθαίσκα ηεο ςήθνπ, δελ παξέρνληαλ ζε φινπο αλεμαηξέησο ηνπο Έιιελεο. Ζ
Γεξνπζία απνηεινχληαλ απφ ηζφβηα κέιε πνπ δηνξίδνληαλ απφ ηνλ βαζηιηά. Ζ
εθηειεζηηθή εμνπζία άλεθε ζηνλ βαζηιηά θαη ηελ αζθνχζαλ νη ππεχζπλνη Τπνπξγνί,
πνπ δηνξίδνληαλ απφ απηφλ. Ζ δηθαηνζχλε απνλέκνληαλ απφ δηθαζηέο πνπ επίζεο
δηνξίδνληαλ απφ ηνλ βαζηιηά. Ζ ζπληαγκαηηθή κνλαξρία δηήξθεζε κέρξη ην 1864
νπφηε θαη ςεθίζηεθε λέν ΢χληαγκα.

Ο εθινγηθόο λόκνο ςεθίζηεθε ζηηο 18 Μαξηίνπ 1844, ηελ ηειεπηαία εκέξα πξηλ ηε
δηάιπζε ηεο Δζλνζπλέιεπζεο. Καζηέξσλε ηελ εθινγή ησλ βνπιεπηώλ κε
πιεηνςεθηθό ζύζηεκα δύν γύξσλ, πνπ ζα δηεμάγνληαλ κε άκεζε, ζρεδφλ θαζνιηθή
θαη κπζηηθή ςεθνθνξία. Ωο βνπιεπηέο εθιέγνληαλ εθείλνη πνπ είραλ πάξεη ηελ
απφιπηε πιεηνςεθία ζηελ πξψηε εθινγή. Δπαλαιεπηηθή ςεθνθνξία πξνβιέπνληαλ
γηα ηηο έδξεο φπνπ θαλείο ππνςήθηνο δελ ζπγθέληξσλε απφιπηε πιεηνςεθία.
Δθινγηθή πεξηθέξεηα ζεσξνχληαλ ε επαξρία πνπ εμέιεγε ηνπο βνπιεπηέο αλάινγα κε
ηνλ πιεζπζκφ ηεο. Ο εθινγηθόο λόκνο ηνπ 1844 ήηαλ ίζσο ην πην πξννδεπηηθό
λνκνζέηεκα ηεο επνρήο ηνπ.

Ζ ιεηηνπξγία ησλ αληηπξνζσπεπηηθψλ ζεζκψλ δελ ππήξμε απξφζθνπηε γηα ιφγνπο

πεξηζζφηεξν πνιηηηθνχο παξά λνκηθνχο. Σα ηξία μεληθά θόκκαηα δελ θαηάθεξαλ λα
πξνζαξκνζηνύλ ζηηο λέεο ζπλζήθεο θαη άξρηζαλ λα θζίλνπλ. Ο Όζσλαο άζθεζε
πξνζσπηθή πνιηηηθή, κέζσ ηνπ δηνξηζκνχ «βαζηιηθψλ» θπβεξλήζεσλ, δει.
θπβεξλήζεσλ κεηνςεθίαο πνπ δελ απνιάκβαλαλ ηεο εκπηζηνζχλεο ηεο βνπιήο. Οη
θπβεξλήζεηο πξνθεηκέλνπ λα κείλνπλ ζηελ εμνπζία έθζαλαλ ζην ζεκείν λα λνζεχνπλ
θαη ηα απνηέιεζκα ησλ εθινγψλ. Παξάιιεια ν Όζσλαο κεηέβαιε επαλεηιεκκέλσο ηε
ζχλζεζε ηεο Γεξνπζίαο πξνθεηκέλνπ λα κελ αζθεί πνιηηηθή αληηπνιίηεπζεο. Ζ

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 6
βαζηιεία ηνπ φζσλα θαηαιχζεθε ηελ λχρηα ηεο 10εο πξνο 11εο Οθησβξίνπ 1862, φηαλ
νη αξρεγνί θηλήκαηνο πνπ είρε εθδεισζεί θαηά ηνπ Όζσλα ηηο πξνεγνχκελεο κέξεο
εμέδσζαλ ςήθηζκα.

Μεηά ηελ έμσζε ηνπ Όζσλα, ζηελ Β’ Δζλνζπλέιεπζε ηεο 10/12/1862 εκθαλίζηεθε
έλαο λένο θνκκαηηθφο ράξηεο ζε έλα λέν πνιηηηθφ ζθεληθφ, θαζψο απφ εθείλν ην
ζεκείν θαη κεηά, ε δξαζηεξηφηεηα ησλ θνκκάησλ άξρηζε λα ιεηηνπξγεί κέζα απφ ηηο
θνηλνβνπιεπηηθέο ηνπο νκάδεο. ΢ηελ βνπιή εκθαλίζηεθαλ δύν βαζηθά πνιηηηθά
θόκκαηα – ξεύκαηα: νη πεδηλνί ππφ ηνλ Γεκήηξην Βνχιγξαε θαη ηνλ Μπεληδέιν
Ρνχθν θαη νη Οξεηλνί ππφ ηνλ Κσλζηαληίλν Καλάξε θαη ηνλ Γεκήηξην Γξίβα.
Παξάιιεια εθείλε ηελ πεξίνδν ππήξμε θαη ε απαξρή ηεο νξγάλσζεο ησλ θνκκάησλ
ζηελ ειιεληθή πεξηθέξεηα, θαζψο γηα πξψηε θνξά, ζχκθσλα κε έλα λέν θπβεξλεηηθφ
δηάηαγκα, ε επνπηεία ηεο εθινγηθήο δηαδηθαζίαο δελ ζα ήηαλ πιένλ επζχλε κφλν
ππεξεζηαθψλ επηηξνπψλ, αιιά θαη επηηξνπψλ πνπ ζα απνηεινχληαλ απφ
δηνξηζκέλνπο εληεηαικέλνπο ησλ θνκκάησλ. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία
ελφο δηθηχνπ θνκκαηηθψλ αληηπξνζψπσλ θαη ζηειερψλ γηα ηηο αλάγθεο θάζε
εθινγηθήο πεξηθέξεηαο, δει. γηα θάζε εθινγηθφ θέληξν πνπ ππήξρε ζηηο πφιεηο θαη ηα
ρσξηά. Απηή ε νξγάλσζε ησλ θνκκάησλ ζα γηλφηαλ αθφκε πην αλαγθαία κεηά ην
1865 θαη ηελ έλαξμε ηεο ςεθνθνξίαο κε ηε κέζνδν ηνπ ζθαηξηδίνπ. Μηα κέζνδνο πνπ
πξνυπφζεηε ηελ παξνπζία αληηπξνζψπσλ ζε φια ηα εθινγηθά θέληξα θαη έηζη αχμαλε
ηελ αλάγθε ζηειέρσζεο ησλ θνκκάησλ ζε νιφθιεξε ηελ πεξηθέξεηα.

Με ην ΢ύληαγκα ηνπ 1864, ην νπνίν βαζηδφηαλ ζηελ αξρή ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο, ε
νπνία δηαηππσλφηαλ ζην άξζξν 21, μεθίλεζε ε πεξίνδνο ηεο βαζηιεπφκελεο
δεκνθξαηίαο ζηελ Διιάδα. Σαπηφρξνλα άιιαμε μαλά ν θνκκαηηθόο ράξηεο αθνχ νη
πξνεγνχκελνη ζρεκαηηζκνί απνδπλακψζεθαλ θαη εμαθαλίζηεθαλ κε ηε δηάιπζε ηεο
ζπληαθηηθήο βνπιήο ηνπ 1864 θαη λένη ζρεκαηηζκνί μεπήδεζαλ κέζα απφ απηνχο.
Αξρηθά δεκηνπξγήζεθαλ ηέζζεξα θφκκαηα θαη ιίγν αξγφηεξα δεκηνπξγήζεθε θαη έλα
πέκπην θφκκα, ηνπ νπνίνπ εγείην ν Υαξίιανο Σξηθνχπεο. Σν πξψην θφκκα ήηαλ ηνπ
Γ. Βνχιγαξε φπνπ νη βνπιεπηέο ηνπ πξνέξρνληαλ απφ ην θφκκα ησλ Πεδηλψλ, ην
θφκκα ηνπ Α. Κνπκνπλδνχξνπ ηνπ νπνίνπ νη βνπιεπηέο είραλ πξνέξζεη απφ ην θφκκα
ησλ νξεηλψλ, ην θφκκα ηνπ Δπακ. Γειεγηψξγε θαη ην θφκκα ηνπ Θξαζχβνπινπ
Εατκε. Σα παξαπάλσ θόκκαηα ήηαλ όια πξσζνπαγή θαη έθεξαλ σο νλνκαζία ην
επώλπκν ηνπ αξρεγνύ ηνπο. Αλαθνξηθά κε ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπο, ηνλ
πξψην ιφγν είραλ νη αξρεγνί ηνπο. Όκσο θαη νη βνπιεπηέο είραλ πηα απνθηήζεη ηζρχ
κέζα απφ ηνπο θνκκαηηθνχο κεραληζκνχο, αθφκε θαη απέλαληη ζηνλ εθάζηνηε
αξρεγφ. Κη απηφ γηαηί πιένλ ν βνπιεπηήο, ιφγσ ησλ ζπρλφηεξσλ επηζθέςεψλ ηνπ
ζηελ πεξηθέξεηα, είρε ακεζφηεξε επαθή κε ηνπο ςεθνθφξνπο ηεο εθινγηθήο ηνπ
πεξηθέξεηαο απφ φηη είρε ν θάζε αξρεγφο.

Απηφ πνπ ραξαθηήξηδε πεξηζζφηεξν ηα θφκκαηα εθείλεο ηεο πεξηφδνπ ήηαλ ε

αληηπαξάζεζή ηνπο γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο εμνπζίαο πνπ θηλνχληαλ θαη επεξεάδνληαλ
θπξίσο απφ ηελ πξφζεζε ηνπ Γεσξγίνπ Α’ λα έρεη ελεξγή ζπκκεηνρή ζηηο πνιηηθέο
εμειίμεηο, γεγνλφο πνπ επέθηεηλε ηελ αληηπαξάζεζε ησλ θνκκάησλ ζην πεδίν ηεο
εξκελείαο ηνπ ΢πληάγκαηνο θαη εληφο ηνπ πιαηζίνπ ηεο ηξηπιέηαο ζηέκκα –
θπβέξλεζε – θνηλνβνχιην. Ζ πξφζεζε ηνπ Γεσξγίνπ Α’ γηα απνδπλάκσζε ησλ
θνκκάησλ θαη ηνπ θνηλνβνπιίνπ θαη γηα έιεγρν ησλ θπβεξλήζεσλ, θαζψο θαη ε
επηδίσμε ηνπ Βνχιγαξε γηα αλεμέιεγθηε εμνπζία ρσξίο ζεβαζκφ ζηνπο
θνηλνβνπιεπηηθνχο ζεζκνχο φμπλαλ ηελ πνιηηηθή θαηάζηαζε, νδήγεζαλ ζε ξήμε ηα
θφκκαηα θαη ηειηθά πξνθάιεζαλ ζεκαληηθέο αληηδξάζεηο ζηνπο θφιπνπο ηεο

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 7
θνηλσλίαο. Μέζα ζε απηήλ ηελ έληνλε πνιηηηθά πεξίνδν γελλήζεθε θαη
εκθαλίζηεθε ην 1872 ην πέκπην θόκκα, ην κεηέπεηηα ηξηθνππηθό. ΢χληνκα ν
Σξηθνχπεο εμειίρζεθε ζε αξρεγφ ηνπ θφκκαηνο θαη έηζη πήξε ηελ νλνκαζία ηνπ.
΢ηελ ηδενινγία ηνπ Πέκπηνπ ή ηξηθνππηθνύ θόκκαηνο ή Νεσηεξηθνύ
θπξηαξρνύζαλ ε ζπληαγκαηηθή ηάμε, ην θνηλνβνπιεπηηθό ζύζηεκα
δηαθπβέξλεζεο θαη ν εθζπγρξνληζκόο ηεο ρώξαο ζύκθσλα κε ηα πξόηππα ησλ
δπηηθνεπξσπατθώλ θξαηώλ.

Ο πξψηνο ειιεληθφο δηθνκκαηηζκόο ζηελ Διιάδα εκθαλίζηεθε κεηά ην 1879 θαζψο

κέρξη ηφηε θαλέλα θφκκα δελ θέξδηδε ηελ θνηλνβνπιεπηηθή πιεηνςεθία. Λίγα ρξφληα
αξγφηεξα, ην 1884, ηα δχν κεγάια θφκκαηα, ηνπ Σξηθνύπε θαη ηνπ Γειηγηάλλε,
έιεγραλ ην 92,2% ησλ εδξώλ ζην Κνηλνβνύιην. Έηζη, ην θνηλνβνπιεπηηθφ ζχζηεκα
θαη ν δηθνκκαηηζκφο ζεκειηψζεθαλ. Σν ηξηθνππηθφ θφκκα ήδε απφ ην 1875 είρε
παξνπζηάζεη έλα ζπζηεκαηηθφ πξφγξακκα εθζπρξνληζκνχ ηεο ρψξαο ην νπνίν
πξνέβιεπε: (α) ζπγθξφηεζε θξάηνπο δηθαίνπ (β) εμνξζνινγηζκφ ηεο δηνίθεζεο,
θπξίσο κε ηνλ θαζνξηζκφ ησλ πξνζφλησλ ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ ψζηε λα
πεξηνξηζηεί ε επλνηνθξαηία (γ) αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο θαη θπξίσο ελίζρπζε ηεο
γεσξγίαο θαη (δ) βειηίσζε ηεο άκπλαο θαη ηεο ππνδνκήο θαηά θχξην ιφγν ηνπ
ζπγθνηλσληαθνχ δηθηχνπ ηεο ρψξαο.

Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1870 ην θξάηνο απνηεινύζε ηνλ θύξην εξγνδόηε, πνπ
εμαζθάιηδε ζέζεηο εξγαζίαο ζην δεκόζην θαη δπλαηόηεηα θνηλσληθήο αλέιημεο,
εθφζνλ ζηνπο αλψηαηνπο ιεηηνπξγνχο ηνπ εμαζθάιηδε εηζφδεκα πνπ ζρεδφλ
μεπεξλνχζε ην εηζφδεκα φισλ ησλ άιισλ κειψλ ηεο θνηλσλίαο. Μεγάινο αξηζκφο
αλζξψπσλ απεπζχλνληαλ ζην θξάηνο γηα ηελ θαηνρή κηαο ζέζεο ζην δεκφζην. Με ηηο
λέεο ζπλζήθεο πνπ πξνέθπςαλ απφ ηνλ εθρξεκαηηζκφ ηεο νηθνλνκίαο
δεκηνπξγήζεθαλ θνηλσληθά ζηξψκαηα ηα νπνία δελ δεηνχζαλ δηνξηζκφ αιιά ηε ιήςε
κέηξσλ πνπ ζα επλννχζαλ ηελ πξνψζεζε ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπο. Φνξέαο ησλ
αηηεκάησλ απηψλ ήηαλ ν Υαξίιανο Σξηθνχπεο.

Οη αληίζεηνη κε ηελ πνιηηηθή ηνπ Σξηθνύπε βνπιεπηέο ζπζπεηξψζεθαλ γχξσ απφ

ηνλ Θ. Γειηγηάλλε, ν νπνίνο ζε κεγάιν βαζκφ εμέθξαδε πνιηηηθέο απφςεηο αληίζεηεο
απφ εθείλεο ηνπ Υ. Σξηθνχπε. Ο Γειηγηάλλεο δελ απνδερφηαλ ην ρσξηζκφ ησλ
εμνπζηψλ θαη ζηφρεπε ζηε ζπγθέληξσζε θαη ηνλ έιεγρφ ηνπο απφ ην θφκκα. Ο
Σξηθνχπεο ζεσξνχζε ην θξάηνο σο κνριφ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη επηδίσθε
ηνλ εθζπγρξνληζκφ κε θάζε θφζηνο, ελψ ν Γειηγηάλλεο πξνέβαιιε ην αίηεκα ηεο
θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο, κε ηε κείσζε ησλ θφξσλ θαη ηελ παξνρή επθαηξηψλ ζηνπο
πξνζηαηεπφκελνπο ηνπ γηα θαηάιεςε δεκνζίσλ ζέζεσλ. ΢ηα εδάθε ηεο Θεζζαιίαο,
ζηα νπνία θπξηαξρνχζε ε κεγάιε ηδηνθηεζία, νη ηξηθνππηθνί ππνζηήξηδαλ ηνπο
κεγαινγαηνθηήκνλεο, ελψ νη δειηγηαλληθή πξνζπάζεζαλ ρσξίο λα ην θαηνξζψζνπλ
λα ρνξεγήζνπλ γε ζηνπο αγξφηεεο θαη έιαβαλ θάπνηα κέηξα γηα ηε βειηίσζε ηεο
ζέζεο ηνπο. Ο Γειηγηάλλεο επέθξηλε ην θνηλσληθφ θξάηνο ηνπ εθζπγρξνληζκνχ θαη
ππνζηήξηδε έλα θξάηνο θνηλσληθήο αιιειεγγχεζο. Σν θφκκα ηνπ απερζαλφηαλ ην
ηπρνδησθηηθφ ρξεκαηηζηηθφ θεθάιαην θαη ππνζηήξηδε κηα αξγή νηθνλνκηθή αλάπηπμε
πνπ ζα βαζηδφηαλ ζε παξαδνζηαθέο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο.

΢ηε δεθαεηία ηνπ 1880 ηα θόκκαηα ήηαλ αξθεηά πην ζπγθξνηεκέλα απ΄ όηη ζην
παξειζόλ. Γελ δηαιύνληαλ αλαγθαζηηθά κε ηνλ ζάλαην ηνπ εγέηε ηνπο. Ζ βάζε
ησλ θνκκάησλ εμαθνινπζνχζε λα κελ έρεη ηππηθή νξγάλσζε. ΢εκαληηθφ ξφιν ζηελ
θηλεηνπνίεζε ησλ νπαδψλ ησλ θνκκάησλ έπαηδαλ ε νηθνγελεηαθξαηία, νη πειαηεηαθέο
ζρέζεηο θαη ε εμαγνξά ςήθσλ. Παξφια απηά, φζνλ αθνξά ηνπιάρηζηνλ ηα δχν

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 8
κεγάια θφκκαηα, ε επηινγή ησλ εθινγέσλ βαζηδφηαλ θαηά θχξην ιφγν ζηελ θξίζε
ηνπο γηα ηελ πνιηηηθή ησλ θνκκάησλ, ζηηο επηδξάζεηο πνπ απηά αζθνχζαλ θαηά
πεξηνρέο θαη ζηα ζπκθέξνληα θάζε θνηλσληθήο νκάδαο. Γηα ηελ επηινγή ησλ
ππνςεθίσλ βνπιεπηψλ, δειαδή γηα ηελ ηνπνζέηεζε ζπγθεθξηκέλσλ ππνςεθίσλ ζην
«ςεθνδέιηην» έπαηδε ξφιν ην αλ είραλ έλα δηθφ ηνπο ηνπηθφ θχθιν νπαδψλ, ν νπνίνο
επεξεαδφηαλ βεβαίσο απφ πειαηεηαθέο ζρέζεηο θαη εμππεξεηήζεηο. Σν εθινγηθφ
ζχζηεκα ηεο επνρήο δελ επέβαιιε λα ςεθίδεη θαλείο κφλν έλα θφκκα, αιιά έδηλε ηε
δπλαηφηεηα λα ςεθίδνληαη φινη νη ππνςήθηνη ζεηηθά ή αξλεηηθά. Δπίζεο, έλαο
εθινγέαο κπνξνχζε λα ςεθίζεη ζεηηθά θάπνηνλ ππνςήθην ζηνλ νπνίν είρε
ππνρξέσζε, παξάιιεια φκσο κπνξνχζε λα δψζεη ζεηηθή ςήθν θαη ζε θάπνηνλ άιιν
ηνλ νπνίν ζεσξνχζε ηθαλφ. Μνιαηαχηα, θαη ηδηαίηεξα κεηά ην 1882 φιν θαη
ζπρλφηεξα παξνπζηάδεηαη ην θαηλφκελν νη εθινγείο λα ςεθίδνπλ κε θνκκαηηθά
θξηηήξηα θαη λα πεξηνξίδεηαη ε ζπλήζεηα λα ςεθίδνληαη ζεηηθά θαη πνιηηηθνί άιισλ
θνκκάησλ.

Σν 1879 ππήξραλ ζηηο εθινγέο 24 ηνπηθά ςεθνδέιηηα ελώ ην 1885 κόλν 4. Έηζη
πεξηιακβάλνληαη ζε θνκκαηηθά ςεθνδέιηηα αλεμάξηεηνη ππνςήθηνη γηα λα έρνπλ
πηζαλφηεηα επηηπρίαο ζηηο εθινγέο. Γειαδή ν ξφινο ησλ θνκκάησλ εληζρχζεθε θαη
απέθηεζαλ θχξνο ζηε δεκφζηα δσή. Οη ππνςήθηνη πξνέξρνληαλ ζρεδόλ
απνθιεηζηηθά από ηα κεζαία θαη ηα αλώηεξα θνηλσληθά ζηξώκαηα όπσο θαη
θαηά ηελ πξνεγνύκελε πεξίνδν. Πνιινί ήηαλ δηθεγόξνη θαη δεκόζηνη ππάιιεινη.
΢ε αληίζεζε κε ηνπο ππνςεθίνπο, ηα θνκκαηηθά κέιε πξνέξρνληαλ θαη απφ ηα
θαηψηεξα ζηξψκαηα. Ζ νξγάλσζε ησλ θνκκάησλ ήηαλ εκθαλήο κφλν ζην επίπεδν
ηεο εγεζίαο. Σε ζεκαληηθφηεξε ζέζε κεηά ηνλ αξρεγφ ηελ είρε ε θνηλνβνπιεπηηθή
νκάδα. Οη βνπιεπηέο είραλ ζεκαληηθή ζέζε, δηφηη ιφγν ηεο κεγάιεο πιεηςεθίαο πνπ
ρξεηαδφηαλ ε βνπιή γηα λα έρεη απαξηία θαη λα παίξλεη απνθάζεηο, νη βνπιεπηέο θαη
κφλν κε ηελ απνπζία ηνπο (ή ηελ απεηιή ηεο) κπνξνχζαλ λα αζθήζνπλ κεγάιε πίεζε
ζηελ θνκκαηηθή εγεζία. Έηζη, ε θεληξηθή νξγάλσζε ηνπ θφκκαηνο δελ είρε ηε
δπλαηφηεηα λα αξλεζεί ζηνπο βνπιεπηέο ηελ εθπιήξσζε επηζπκηψλ πρ δηνξηζκψλ ή
επλντθψλ ξπζκίζεσλ ππέξ ηεο εθινγηθήο ηνπο πεξηθέξεηαο. ΢ε αληίζεζε κε ηελ επνρή
ηνπ Όζσλα θαη ηνπ Βνχιγαξε, νη θπβεξλήζεηο δελ ρξεζηκνπνηνχζαλ ζπζηεκαηηθά
κεζφδνπο εμαλαγθαζκνχ γηα λα πείζνπλ ηνπο εθινγείο. Πάλησο ε παηξσλία, κε ηε
κνξθή δηνξηζκψλ, κεηαζέζεσλ, δαλείσλ θ.ιπ. θαη ε ζπζηεκαηηθή δηαθζνξά κέζσ ηνπ
δηνηθεηηθνχ κεραληζκνχ απνηεινχζαλ ζπρλφ θαηλφκελν. Αληίζεηα κε άιιεο
επξσπατθέο ρψξεο ζην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ αηψλα δελ πξνέθπςαλ ηαμηθά θφκκαηα
κφλν θνηλσληθέο αληζφηεηεο κέζσ ησλ πειαηεηαθψλ ζρέζεσλ θαη κηα ζρεηηθή
απηνλνκία ηεο πνιηηηθήο ειίη απφ ηελ θνηλσλία. Όια ηα θφκκαηα σζηφζν
απεπζχλνληαλ ηδηαίηεξα ζηνπο αγξφηεο πνπ απνηεινχζαλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ
ελεξγνχ πιεζπζκνχ.

Οη ηδηαίηεξα δπζρεξείο, σζηόζν, εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο ζπλζήθεο πνπ

νδήγεζαλ ζηε ρξενθνπία ηνπ 1893, απνηέιεζαλ ζεκαληηθή θαη ηειηθά αμεπέξαζηε
δνθηκαζία γηα ηα δχν θφκκαηα θαη ηνλ πξψην ειιεληθφ δηθνκαηηζκφ. Οη εθ δηακέηξνπ
αληίζεηεο πνιηηηθέο ηδενινγίεο ησλ δχν θνκκάησλ, ε εθζπγρξνληζηηθή ηνπ
Νεσηεξηθνχ θαη ε λενζπληεξεηηθή ηνπ Δζληθνχ, εμαληιήζεθαλ θαη ηειηθά
θαηέξξεπζαλ κπξνζηά ζηηο πνιπζχλζεηεο επηπηψζεηο ηεο νηθνλνκηθήο ρξενθνπίαο.

Σν κνλαδηθό λέν πνιηηηθό ζηνηρείν κέρξη ην 1909 ήηαλ ε εκθάληζε ηεο

θνηλνβνπιεπηηθήο νκάδαο ησλ Ιαπώλσλ, πνιηηηθνχ κνξθψκαηνο ππφ ηνλ Γεκήηξην
Γνχλαξε πνπ ηδξχζεθε ην 1906. Όκσο δελ κπφξεζε λα επηβηψζεη θαη δηαιχζεθε ην

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 9
1908. Σν 1909 ζπληειείηαη κηα ηνκή ζηελ πνιηηηθή ηζηνξία ηεο Διιάδαο γεληθφηεξα,
θαη ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ εηδηθφηεξα. ΢ηηο 15/08/1909 εθδειψζεθε θίλεκα ζην
Γνπδί, ην νπνίν έγηλε απφ ηνλ ΢ηξαηησηηθφ ΢χλδεζκν, κηα κπζηηθή έλσζε
ζηξαηησηηθψλ κε αηηήκαηα πνπ αθνξνχζαλ κεηαξξπζκ΄ζηεηο ζην ζηξαηφ, ηε δηνίθεζε,
ηε δηθαηνζχλε, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή. Ο ΢ηξαηησηηθφο
΢χλδεζκνο δελ εγθαζίδξπζε δηθηαηνξία φκσο πξνψζεζε ηα αηηήκαηά ηνπ κέζσ ηεο
βνπιήο. Με αθνξκή ην θίλεκα έγηλε κεγάιε δηαδήισζε ησλ επαγγεικαηηθψλ
ζσκαηείσλ ηεο πξσηεχνπζαο. Οη δηαδεισηέο ππνζηήξημαλ ην δηάβεκα ηνπ
΢ηξαηησηηθνχ ΢πλδέζκνπ θαη ππέβαιαλ ςήθηζκα ζην παιάηη φπνπ δεηνχζαλ επίιπζε
ζεηξάο νηθνλνκηθψλ αηηεκάησλ. Τπφ ηελ πίεζε ηνπ ΢πλδέζκνπ, ε βνπιή ςήθηζε,
πξνεηνηκαζία γηα αλαζεψξεζε ηνπ ΢πληάγκαηνο. Σν 1910 ν ΢ηξαηησηηθφο ΢χλδεζκνο
έρνληαο επηηχρεη ηηο επηδηψμεηο ηνπ δηαιχζεθε.

Σν θίλεκα όκσο έθεξε ηνλ Διεπζέξην Βεληδέιν ζηελ Διιάδα. Με ηελ άθημε ηνπ
Κξεηηθνχ πνιηηηθνχ ζηελ Αζήλα, ζηηο αξρέο ΢επηεκβξίνπ ηνπ 1909, μεθίλεζε κηα λέα
επνρή γηα ηελ πνιηηηθή δσή ηεο Διιάδαο, ε επνρή ηνπ Βεληδέινπ θαη ηνπ θφκκαηνο
ησλ Φηιειεπζέξσλ. Ο Βεληδέινο πξνρώξεζε ζηελ ίδξπζε ηνπ Κόκκαηνο ησλ
Φηιειεπζέξσλ κεηά ηηο εθινγέο ηνπ Απγνχζηνπ ηνπ 1910. ΢ηνλ ππξήλα ηνπ
πξνγξάκκαηνο ηνπ θφκκαηνο ησλ Φηιειεχζεξσλ ήηαλ ν δηπιφο ζηφρνο ηεο
αλφξζσζεο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο. Όζνλ αθνξά
ηελ νξγάλσζε ηνπ θφκκαηνο, νη Φηιειεύζεξνη πξνρώξεζαλ ζε κηα θαηλνηνκία γηα
ηα ειιεληθά πνιηηηθά θόκκαηα, ηδξύνληαο Λέζρεο ζηα πξόηππα ησλ αγγιηθώλ
θνκκάησλ. Οη Λέζρεο ζπληέιεζαλ ψζηε νη Φηιειεχζεξνη λα απνθηήζνπλ κηα ηζρπξή
θαη εθηεηακέλε νξγαλσηηθή βάζε, κε κέιε πνπ πιήξσλαλ ζπλδξνκή θαη είραλ
ζπγθεθξηκέλα θνκκαηηθά θαζήθνληα. ΢χκθσλα κε ηνλ Γξεγφξην Γαθλή, ην θφκκα
ησλ Φηιειεπζέξσλ «δηθαηνχηαη ηεο αλαγλσξίζεσο φηη ππήξμε ην πξψην θφκκα ην
νπνίν δηέζεηε θνκκαηηθφ κεραληζκφ απνηειεζκαηηθφ».

Ζ πεξίνδνο πνπ μεθίλεζε ην 1910 κε ηνλ εξρνκφ ηνπ Βεληδέινπ, κηα πεξίνδνο πνπ
ζεσξείηαη σο ε πξψηε νπζηαζηηθά εκθάληζε ηεο αζηηθήο δεκνθξαηίαο ζηελ Διιάδα
θαη ε νπνία εμέζξεςε ειπίδεο γηα ηελ εδξαίσζε ηνπ νκαινχ θνηλνβνπιεπηηθνχ βίνπ
ζηε ρψξα, επξφθεηην λα θιείζεη κε ηνλ αθξηβψο αληίζεην ηξφπν. Σελ αθχξσζε ηνπ
θνηλνβνπιεπηηζκνχ θαη ηελ επηβνιή ηεο δηθηαηνξίαο. Ζ δηάςεπζε ησλ ειπίδσλ ήιζε
ζηαδηαθά.

Μέζα ζηε δίλε ηνπ Δζληθνχ Γηραζκνχ, δίλνληαο ζηηο 9/3/1915 ζηνλ αλεμάξηεην
Γεκήηξην Γνχλαξε ηελ εληνιή λα ζρεκαηίζεη θπβέξλεζε, ν Κσλζηαληίλνο Α’ ηνπ
έδηλε παξάιιεια ηελ επθαηξία λα πξνβιεζεί θαη λα απνθηήζεη πιενλέθηεκα σο ν
λένο εγέηεο ηεο αληηβεληδειηθήο παξάηαμεο. Δπξφθεηην βέβαηα γηα έλα ηέρλαζκα ηνπ
Κσλζηαληίλνπ, ν νπνίνο ζεσξνχζε φηη έρεη ηνλ Γνχλαξε ππφ ηνλ πιήξε έιεγρφ ηνπ.
Μεηά ηελ πξσζππνπξγνπνίεζή ηνπ, ν Γνχλαξεο πξνρψξεζε ζηελ ίδξπζε ελφο λένπ
θφκκαηνο, ηνπ θφκκαηνο ησλ Δζληθνθξφλσλ, ζηελ θνηλνβνπιεπηηθή νκάδα ηνπ
νπνίνπ ελέηαμε αξθεηνχο βνπιεπηέο απφ ηα εμαζζελεζκέλα «παιαηά θφκκαηα» ηνπ Γ.
Ράιιε θαη ηνπ Γ. Θενηφθε, ην νπνίν κεηνλνκάζηεθε αξγφηεξα ζε Λατθφ Κφκκα. Με
ηηο εθινγέο ηεο 1εο Ννεκβξίνπ 1920 θαη ηελ ήηηα ησλ Φηιειεπζέξσλ, ηα γεγνλφηα
επηζπεχζζεθαλ, νδεγψληαο κε καζεκαηηθή αθξίβεηα ζε κηα λέα ειιεληθή θξίζε πνπ
έθηαζε ζην απνθνξχθσκά ηεο κε ηελ Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή θαη ηε ΢ηξαηησηηθή
Δπαλάζηαζε ησλ Πιαζηήξα – Γνλαηά. Απφ εθείλν ην ζεκείν θαη έπεηηα ηα δχν
θφκκαηα, ην Φηιειεύζεξν θαη ην Λατθό (ν δεύηεξνο δηθνκαηηζκόο ζηελ Διιάδα)

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 10
ζα ζθξαγίζνπλ κε ηε δξάζε ηνπο ηηο πνιηηηθέο εμειίμεηο κέρξη ηε Μεηαμηθή
Γηθηαηνξία.

Αο ζεκεησζεί, φηη ε θπβέξλεζε Βεληδέινπ απνθάζηζε ην 1929 ηε κεηαηξνπή ησλ

παιαηψλ βαζηιηθψλ αλαθηφξσλ ζε Μέγαξν ηεο Βνπιήο ησλ Διιήλσλ. Πξψηα
εγθαηαζηάζεθε ζε απηφ ε Γεξνπζία, ε Βηβιηνζήθε θαη ην ΢πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο
θαη ηελ 1ε Ηνπιίνπ 1935 άξρηζε ηηο εξγαζίεο ηεο ε Οινκέιεηα ηεο βνπιήο. Απφ ην
1935 έσο ζήκεξα ζην θηίξην ζηεγάδεηαη ε Βνπιή ησλ Διιήλσλ.

Μεηά ηελ επηβνιή ηεο Μεηαμηθήο Γηθηαηνξίαο (θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο ηα
θόκκαηα δηαιύζεθαλ θαη νη πεξηζζφηεξνη εγέηεο εμνξίζηεθαλ απφ ην θαζεζηψο) θαη
ηνλ Β’ Παγθφζκην Πφιεκν, ε Απειεπζέξσζε βξήθε ηα θφκκαηα ζε πξνζπάζεηα
αλαδηνξγάλσζεο κέζα ζε εμαηξεηηθέο δχζθνιεο θαη πνισκέλεο ζπλζήθεο. ΢ηηο
εθινγέο ηνπ 1946, απφ ηηο νπνίεο απείρε ε Αξηζηεξά, ην Λατθφ Κφκκα θαηήιζε
ελσκέλν ππφ ηνλ Κ. Σζαιδάξε ελψ νη Φηιειεχζεξνη εκθαλίζηεθαλ
θαηαθεξκαηηζκέλνη ζε πέληε νκάδεο. Οιφθιεξε ε επφκελε δεθαεηία ηνπ 1950 ππήξμε
πεξίνδνο έληνλσλ δηεξγαζηψλ ζε φιν ην εχξνο ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηθνχ θάζκαηνο.

Οξηζκέλα ζπκπεξάζκαηα γηα ηα θόκκαηα έσο ην 1965:

1. Πξψην, ηα θφκκαηα έσο ην 1965 μεθίλεζαλ πξνζσπνθεληξηθά θαη σο επί ην

πιείζηνλ παξέκεηλαλ σο ηέηνηα. Ζ αδπλακία ησλ θνκκάησλ λα εμειηρζνχλ
νξγαλσηηθά θαη λα πξνρσξήζνπλ ζε κηα νπζηαζηηθή εζσηεξηθή νξγάλσζε θαη
δνκή ηελ παξαδέρηεθε λσξίηεξα ν Δι. Βεληδέινο. Αθφκε θαη ε ΔΡΔ ηνπ
Καξακαλιή πνπ ήηαλ ην πξψην θφκκα πνπ ην 1955 απέθηεζε εζσηεξηθφ
θαηαζηαηηθφ, δελ ην ηήξεζε πνηέ. Ζ ΔΡΔ παξέκεηλε πάληνηε δέζκηα ησλ
απνθάζεσλ θαη ησλ ειηγκψλ ηνπ αξρεγνχ ηεο. Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ
πξνζσπαγψλ θνκκάησλ ήηαλ φηη κεηά ηελ απνρψξεζή ηνπ εγέηε ή ηνλ
ζάλαηφ ηνπ, ηα θφκκαηα νδεγνχληαλ είηε ζε δηάιπζε είηε ζε δηάζπαζε είηε ζε
ζεκαληηθή κείσζε ηεο εθινγηθήο θαη πνιηηηθήο ηνπο επηξξνήο.
Υαξαθηεξηζηηθφηεξα παξαδείγκαηα απηήο ηεο εμέιημεο ήηαλ ην Νεσηεξηθφ
ηνπ Σξηθνχπε, ην Κφκκα ησλ Φηιειεχζεξσλ ηνπ Βεληδέινπ, ν Διιεληθφο
΢πλαγεξκφο ηνπ Παπάγνπ.
2. Έλα δεχηεξν ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ παξαπάλσ ηζηνξηθή
αλαδξνκή, είλαη ε αδπλακία ησλ θνκκάησλ λα ππεξθεξάζνπλ ην ρξφλην, απφ
ηελ αξρή ηεο χπαξμήο ηνπο, πξφβιεκα ηεο «βνπιεπηνθξαηίαο». Με εμαίξεζε
ηελ εθζπγρξνληζηηθή πξνζπάζεηα ηνπ ηξηθνππηθνχ θφκκαηνο πεξηζζφηεξν, θαη
ηελ πξψηκε πεξίνδν ησλ Φηιειεπζέξσλ ηνπ Βεληδέινπ ιηγφηεξα, ηα
πεξηζζφηεξα θφκκαηα δελ θαηάθεξαλ θαη ζπρλά δελ ζέιεζαλ λα απνθφςνπλ
ηνπο δεζκνχο αιιειεμάξηεζεο ησλ βνπιεπηψλ ηνπο απφ ηνπο ςεθνθφξνπο.
Μηα ζρέζε αιιεινεμάξηεζεο πνπ δηαπεξλά ηελ ειιεληθή πνιηηηθή ηζηνξία
απφ ηνλ θνηδακπαζηζκφ ησλ αξρψλ ηνπ 19νπ αηψλα έσο ηελ βνπιεπηνθξαηία
ηεο πξνδηθηαηνξηθήο πεξηφδνπ.
3. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο κεηαπνιεκηθήο πνιηηηθήο πεξηφδνπ, πξνθχπηεη πσο ηα
θφκκαηα δελ θαηάθεξαλ λα απηνλνκεζνχλ απφ ηνπο πφινπο εμάξηεζεο ηνπ
ειιεληθνχ θνηλνβνπιεπηηζκνχ. Όπσο ζηελ αξρή ηεο εκθάληζήο ηνπο, πνπ
ήηαλ απφιπηα εμαξηεκέλα απφ ηηο ηξεηο Μεγάιεο Γπλάκεηο, φπσο ζηα κέζα
ηνπ 19νπ αηψλα πνπ πξνζπαζνχζαλ λα θεξδίζνπλ ηελ εχλνηα ηνπ ΢ηέκκαηνο,
φπσο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζνπνιέκνπ, πνπ ν ΢ηξαηφο θαηέζηε ζρεδφλ
ηζφηηκνο ζπλνκηιεηήο ησλ πνιηηηθψλ αξρεγψλ, έηζη θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
κεηαπνιεκηθήο πεξηφδνπ, ηα θφκκαηα «απνδέρζεθαλ» ηελ πνιηηηθή ζπκβίσζή

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 11
 ηνπο θαη ηε ζε κεγάιν βαζκφ εμάξηεζή ηνπο, απφ ην ΢ηέκκα, ηνλ μέλν
παξάγνληα θαη ηηο Έλνπιεο Γπλάκεηο. Απνθνξχθσκα, φπσο ηνλίζηεθε, ηα
Ηνπιηαλά ηνπ 1965 θαη ε παξαηεηακέλε θξίζε ηνπ 1965-1967 κε ηα κνηξαία
γηα ηε ρψξα απνηειέζκαηα.

Απφ ηελ άιιε πιεπξά, έλα επξσπατθό πνιηηηθό θόκκα είλαη κία νξγάλσζε πνπ
αθνινπζεί έλα πνιηηηθφ πξφγξακκα. Απνηειείηαη απφ εζληθά θφκκαηα θαη/ή θπζηθά
πξφζσπα σο κέιε, αληηπξνζσπεχεη δηάθνξα θξάηε κέιε θαη είλαη θαηαρσξηζκέλν
απφ ηελ Αξρή γηα ηα επξσπατθά πνιηηηθά θφκκαηα θαη ηα επξσπατθά πνιηηηθά
ηδξχκαηα («ε Αξρή»). Όπσο νξίδεηαη ζηηο ΢πλζήθεο, «ηα πνιηηηθά θφκκαηα ζε
επξσπατθφ επίπεδν ζπκβάιινπλ ζηελ δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο
ζπλείδεζεο θαη ζηελ έθθξαζε ηεο βνχιεζεο ησλ πνιηηψλ ηεο Έλσζεο».

Μεηαμχ ησλ πξνυπνζέζεσλ αλαγλψξηζεο είλαη φηη ηα θφκκαηα κέιε ηνπ πξέπεη λα
εθπξνζσπνχληαη, ηνπιάρηζηνλ απφ έλα ηέηαξην ησλ θξαηψλ κειψλ, απφ βνπιεπηέο
ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ ή απφ κέιε εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ, ή απφ κέιε
πεξηθεξεηαθψλ θνηλνβνπιίσλ ή ζπλειεχζεσλ. Απφ ηνλ Ηνχιην ηνπ 2004, ηα
επξσπατθά πνιηηηθά θφκκαηα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ιακβάλνπλ εηήζηα
ρξεκαηνδφηεζε απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην κε ηε κνξθή επηδφηεζεο
ιεηηνπξγίαο. Μπνξεί λα θαιχπηεη έσο θαη ην 90% ησλ δαπαλψλ ελφο θφκκαηνο, ελψ
ηα ππφινηπα έμνδα πξέπεη λα θαιχπηνληαη απφ ηδίνπο πφξνπο φπσο εηζθνξέο κειψλ
θαη δσξεέο. Νένη θαλφλεο ρξεακηνδφηεζεο ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ θαη
ηδξπκάησλ εγθξίζεθαλ απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην ζηηο 17/04/2018.

΢ηηο επξσπατθέο εθινγέο ζηα 28 θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο θαηέξρνληαη εζληθά
θφκκαηα. Ωζηφζν ηα θπξηφηεεξα απφ απηά αλήθνπλ πιένλ θαη ζε Δπξσπατθά
Πνιηηηθά Κφκκαηα. Μεηά ηηο επξσεθινγέο, νη πεξηζζφηεξνη βνπιεπηέο πνπ ζα
εθιεγνχλ ζα εληαρζνχλ ζε ππεξεζληθέο πνιηηηθέο νκάδεο, ζπλδεκέλεο κε ηα
επξσπατθά θφκκαηα. Υσξίο ηέηνηεο εληάμεηο θαη ζπζπεηξψζεηο ην Δπξσθνηλνβνχιην
ζα ήηαλ έλα θνηλνβνπιεπηηθφ ζψκα θαηαθεξκαηηζκέλν ζε πεξίπνπ 200 εζληθά
πνιηηηθά θφκκαηα.

Ο Καλνληζκφο ηεο ΔΔ νξίδεη γηα πξψηε θνξά ην θαζεζηψο ησλ ιεγφκελσλ

επξσπατθψλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ απφ ηνλ Μάξηην ηνπ 2013. Ωζηφζν, ραιαξφηεξεο ή
ζηελφηεξεο ζπλεξγαζίεο εζληθψλ θνκκάησλ, ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν, είραλ
δεκηνπξγεζεί ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ ’70. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ Δπξσθνηλνβνπιίνπ θαη
ε άκεζε εθινγή ηνπ απφ ην 1979 θαη κεηά ζπλέβαιε πξνο ηελ θαηεχζπλζε ησλ
ππεξεζληθψλ θνκκαηηθψλ ζπλεξγαζηψλ. ΢ηηο επξσπατθέο εθινγέο ηνπ 2019
ζπκκεηείραλ 14 θχξηα πνιηηηθά θφκκαηα, πνπ θάιππηαλ έλα επξχ πνιηηηθφ θάζκα,
απφ ηελ Αξηζηεξά έσο ηε Γεμηά θαη απφ ηνπο θηινεπξσπατνπο θεληεξαιηζηέο έσο
ηνπο εζληθηζηέο επξσζθεπηηθηζηέο. Καηά ζεηξά κεγεζψλ ηα ελ ιφγσ θφκκαηα είλαη ηα
εμήο: ην Δπξσπατθφ Λατθφ Κφκκα, ην Κφκκα Δπξσπατσλ ΢νζηαιηζηψλ, ε ΢πκκαρία
Φηιειεπζέξσλ θαη Γεκνθξαηψλ γηα ηελ Δπξψπε, νη Πξάζηλνη, ε ΢πκκαρία ησλ
΢πληεξεηηθψλ θαη Μεηαξξπζκηζηψλ, ην Κφκκα ηεο Δπξσπατθήο Αξηζηεξάο, ε
Κίλεζεο γηα κία Δπξψπε θαη Διεπζεξηψλ θαη ηεο Γεκνθξαηίαο, ην Δπξσπατθφ
Γεκνθξαηηθφ Κφκκα, ε Δπξσπατθή Διεχζεξε ΢πκκαρία, ε Δπξσπατθή ΢πκκαρία γηα
ηελ Διεπζεξία, ε ΢πκκαρία Δπξσπατθψλ Δζληθψλ Κηλεκάησλ, ην Δπξσπαίθφ
Υξηζηηαληθφ Πνιηηηθφ Κίλεκα, νη Δλσκέλνη Δπξσπαίνη γηα ηε Γεκνθξαηία, θαη
πξφζθαηα ην Κίλεκα γηα ηε Γεκνθξαηία ζηελ Δπξψπε 2025 (DiEM25). Με ηε ζεηξά
ηνπο ηα ελ ιφγσ θφκκαηα πνπ είραλ εθιέμεη επξσβνπιεπηέο θαη δηακνξθψλνληαο ηα
πεξηζζφηεξα ζπλεξγαζίαο είραλ ζπγθξνηήζεη ζην απεξρφκελν Δπξσθνηλνβνχιην ηηο

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 12
εμήο 8 πνιηηηθέο νκάδεο: ηελ Οκάδα ηνπ Δπξσπατθνχ Λατθννχ Κφκκαηνο, ηελ Οκάδα
ηεο Πξννδεπηηθήο ΢πκακρίαο ησλ ΢νζηαιηζηψλ θαη Γεκνθξαηψλ, ηελ Οκάδα
΢πκκαρίαο Φηιειεπζέξσλ θαη Γεκνθξαηψλ γηα ηελ Δπξψπε, ηελ Οκάδα Πξάζηλσλ-
Δπξσπατθήο Διεχζεξεο ΢πκκαρίαο, ηελ Οκάδα ησλ ΢πληεξεηηθψλ θαη
Μεηαξξπζκηζηψλ, ηελ Οκάδα Δπξσπατθήο Δλσηηθήο Αξηζηεξάο/Αξηζηεξάο ησλ
Πξαζίλσλ ησλ Βνξείσλ Υσξψλ, ηελ Οκάδα Δπξψπε ηεο Διεπζεξάηο θαη ηεο Άκεζεο
Γεκνθξαηίαο, ηελ Οκάδα γηα ηελ Δπξψπε ησλ Δζλψλ θαη ηεο Διεπζεξίαο, ελψ
ππάξρεη θαη κηα 9ε ηερληθή νκάδα, απφ κε εγγεγξακκέλνπο βνπιεπηέο.

LinaMylona_2020_EKDDA_OLK Σελίδα 13