Φυσικά Καλλυντικά

a a .
.
o-kk
a t.C
N 1
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
2

Η αρωματοποιία αποτελούσε πάντα ένα κλάδο ξεχωριστό, που απαιτούσε

δεξιοτεχνία, εφευρετικότητα, αλλά και την απαραίτητη μυστικότητα.

Μια σπουδαία τέχνη, για την οποία γράφτηκαν ποικίλα αρχαία συγγράμματα,
με περιεχόμενο θεραπευτικό, καλλωπιστικό και επικουρικό.

Οι αρχαίοι διέκριναν τα αρώματα σε 2 κατηγορίες:

1. σε αυτά που βρίσκονταν σε υγρή κατάσταση, τα έλαια, και
2. στα παχύρρευστα και στερεά, τις αλοιφές.

Τα ρήματα που χρησιμοποιούσαν αντίστοιχα ήταν το χρίω και το αλείφω, ενώ

συναντάται επίσης το ξεραλοίφειν για επάλειψη σε στεγνό και όχι υγρό σώμα.

a a .
.
-kk
Τα αρωματικά έλαια χαρακτηρίζονται ως ευώδη.
.C o
Φυσικά Καλλυντικά Na t
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
3

Οι αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Αθήναιος ο Ναυκρατίτης, ο Ιπποκράτης, ο Ξενοφών,

ο Ηρόδοτος, ο Αριστοτέλης, ο Θεόφραστος και άλλοι, αναφέρουν λεπτομέρειες
σε σχέση με τα αρχαία αρώματα από λουλούδια, που έπαιρναν το όνομά τους

είτε από το αρωματικό φυτό, από το οποίο παράγονταν

είτε από το όνομα του παρασκευαστή τους.

Το μεγαλείον για παράδειγμα, τον

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
4

 Τα πιο γνωστά αρχαία ελληνικά αρώματα ήταν:

I. το ίρινον, ελαιόλαδο με εκχυλίσματα από ρίζες ίριδας,

II. το νάρδον,

III. το βάλσαμο,

IV. η στακτή, το αυθεντικό βάλσαμο μύρου,

V. το μελίνιο από κυδωνέλαιο,

VI. το ρόδιο, μία διάσημη αλοιφή από τη Ρόδο από εκχύλισμα τριαντάφυλλου μαζί
με άλλα αιθέρια έλαια,

a a .
.
-kk
VII. το τήλιον έλαιον και άλλα.
.C o
Φυσικά Καλλυντικά Na t
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
5

Πολλές πόλεις ήταν ταυτισμένες με την παραγωγή συγκεκριμένων αρωμάτων και

αλοιφών, όπως:

η Κύζικος, περίφημη για το άρωμα της ίριδας,

η Κώς για το άρωμα μαντζουράνας και μήλων,

η Φάσηλις για το ρόδο της κ.τ.λ.

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
6
Οι αρχαίοι συχνά εισήγαγαν αρώματα από την Ανατολή, τα οποία μάλιστα ασκούσαν
σ’ αυτούς μία ιδιαίτερη γοητεία:
 το βρενθείον, ονομαστό άρωμα των Λυδών με μυρωδιά μόσχου και λεβάντας, το
οποίο σκεύαζαν σε μικρά αγγεία, τα λυδία,
 το σούσινο το αρωματικό λάδι κρίνων από τα Σούσα,
 το μενδήσιο από τη Μέντη στο Νείλο, από λάδι βαλάνου αρωματισμένο με λάδι
πικραμύγδαλων, όπως και
 το μετόπιο, μία ακριβή αρωματική κρέμα από την Αίγυπτο.
 Επίσης από τον 6ο αιώνα ήδη εισήγαγαν λάδι φοίνικα από την Ναύκρατι,
εμπορικό σταθμό στο Δέλτα του Νείλου,
 κρίνο, λωτό και άνιθο από την Αίγυπτο και
σίλφιο από τη Λιβύη, από το οποίο παρασκεύαζαν ναρκωτικές, .φαρμακευτικές

. a a
αλοιφές, ως αντίδοτο κατά των δηλητηριάσεων. k -k
.C o
a t
Φυσικά Καλλυντικά N
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
7

 Τις εμπορικές σχέσεις με την ανατολή ευνόησαν ιδιαίτερα οι κατακτήσεις του

Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από κει οι Έλληνες προμηθεύονταν καινούργια αρώματα
και είδη καλλωπισμού. Η βιομηχανία των αρωμάτων έφτασε στο αποκορύφωμά
της στην Αίγυπτο των Πτολεμαίων

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας
Προϊόντων Καλλωπισμού
8

 Στο Μινωικό και Μυκηναϊκό πολιτισμό εικάζεται ότι υπήρχαν πολλά μυρεψεία,
χώροι παρασκευής προϊόντων καλλωπισμού, αλοιφών και αρωμάτων. Τέτοια
στοιχεία εντοπίστηκαν στο ανάκτορο της Ζάκρου (α΄ μισό 15ου αιώνα), στο
ανάκτορο της Πύλου (τέλη 13ου αιώνα), στην Οικία του Λαδεμπόρου, αλλά και
στην Οικία των Σφιγγών στις Μυκήνες.

 Στα μυρεψεία αυτά και κυρίως σ’ αυτό της Ζάκρου, βρέθηκε πλήθος αγγείων,
κυάθια, κύπελλα, αγγεία κοινής χρήσης, σταμνοειδή, ευρύστομα καδοειδή,
αλλά και ολόκληρες σειρές από πύραυνα [θυμιατήρια με διάτρητο πόδι και
άνοιγμα για την τοποθέτηση του κάρβουνου], πυριατήρια, καλύμματα χυτρών,
ηθμοί (σουρωτήρια), τριποδικές χύτρες, πήλινες σχάρες, σκεύη που στο σύνολό
. a a.
τους χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή εκχυλισμάτων - k k
αρωματικών βοτάνων.
. C o
Φυσικά Καλλυντικά Na
t
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των
προϊόντων Καλλωπισμού
9

Γενικώς τα Σκεύη που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή καλλυντικών προϊόντων

και αρωμάτων ήταν:
 Τα γουδιά και οι τριπτήρες, για το κομμάτιασμα ή το άλεσμα του καρπού ή για
την επεξεργασία άλλων υλών, όπως το θρυμμάτισμα των ανόργανων υλικών για
τα χρώματα
 Οι λεκάνες, για την παραγωγή του κρασιού ή του λαδιού
 Η ασάμινθος, η μπανιέρα δηλαδή, για το μούλιασμα των λουλουδιών μέσα σε
νερό, λάδι ή λίπος για την εξαγωγή του αρώματός τους
 Οι χύτρες, για το βράσιμο του λαδιού με σκοπό την παρασκευή του αρώματος
 Τα μυροδοχεία, τα αγγεία στα οποία συσκεύαζαν το έτοιμο προϊόν, τα οποία
είχαν διάφορα σχήματα, ονόματα, αλλά και διακόσμηση
 Τα θυμιατήρια, τα λεγόμενα πύραυνα ή πυριατήρια

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των
προϊόντων Καλλωπισμού
10

Σε σχέση με τις Μεθόδους επεξεργασίας που πιθανόν χρησιμοποιούσαν οι

αλοιφοποιοί της μινωικής και μυκηναϊκής εποχής, δεν έχουμε σαφείς γραπτές
μαρτυρίες, αλλά ούτε και άλλες αρχαιολογικές πληροφορίες. Ο Διοσκουρίδης του
1ου αι. μ.Χ. περιγράφει λεπτομερώς τη μέθοδο παρασκευής αρωματικών
λαδιών, η οποία κατά τους ερευνητές θεωρείται ίδια με αυτή προγενέστερων
εποχών (Demateria medica 1.43-55)

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των
προϊόντων Καλλωπισμού
11

“Η επεξεργασία γινόταν σε 2 στύψεις. Σκοπός της πρώτης ήταν να καταστήσει το

λάδι δεκτικό στο άρωμα των λουλουδιών και των φύλλων που θα προσέθεταν
αργότερα. Κατά την α΄ φάση παρασκεύαζαν μία αλοιφή από κονιορτοποιημένες
ρίζες καλάμου, σχίνου και ινδικού κύπειρου (κουρκουμά), αναμεμειγμένες με
νερό ή κρασί και την έβραζαν σε λάδι. Μετά σούρωναν το λάδι και το άφηναν να
κρυώσει. Η β΄ στύψη αποτελούνταν από το βούτηγμα στο κρύο λάδι, εκείνων των
λουλουδιών ή των φύλλων που θα έδιναν το τελικό άρωμα. Στο τέλος
προσέθεταν τεχνικό χρώμα, αλάτι για τη συντήρηση ή μπαχαρικά”.

Η απόσταξη με τη σημερινή της έννοια δεν ήταν γνωστή στην αρχαιότητα. Οι

μέθοδοι για την εξαγωγή αρώματος ήταν η εξαγωγή αρώματος από λουλούδια
a a .
.
με εμποτισμό και η έκθλιψη – στύψη.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των
προϊόντων Καλλωπισμού
12

Στην πρώτη περίπτωση τα πέταλα των λουλουδιών απλώνονταν σε ζωικό λίπος ή

λάδι και αντικαθίσταντο με νέα, μέχρι το λίπος να κορεσθεί από το άρωμά τους.
Μέσα σ’ αυτό το λάδι ή το λίπος, που πιθανόν να ήταν ζεστό, τα λουλούδια θα
έπρεπε να παραμείνουν για να μουλιάσουν. Από αυτή τη διαδικασία προέκυπτε
έπειτα μία μυραλοιφή στην οποία έδιναν σχήμα σφαίρας ή κώνου και τη
χρησιμοποιούσαν στις γιορτές και τον καλλωπισμό.

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των
προϊόντων Καλλωπισμού
13

Στην έκθλιψη ή στύψη τα άνθη ή οι σπόροι τοποθετούνταν σε λινά υφάσματα υπό

μορφή σάκου με θηλιές στις δύο απολήξεις, οι οποίες στρέφονταν αντίρροπα ή
ακολουθούσαν την ίδια διαδικασία του πιεστηρίου, όπως για την παρασκευή του
κρασιού και του λαδιού. Στην όλη διαδικασία θα χρησιμοποιούνταν επίσης η
ρητίνη του λαδάνου, του στύρακος του φαρμακευτικού (αστρακιάς), της
μαστίχας, του κέδρου και του πεύκου. Τα προστιθέμενα, στις κατάλληλες
ποσότητες και με τη σωστή σειρά, υλικά αναδεύονταν διαρκώς σε συγκεκριμένη
θερμοκρασία, ενώ το μείγμα εμπλουτιζόταν ακόμα και με μία ορυκτή χρωστική
ουσία. Στη συνέχεια ακολουθούσε βρασμός.

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των
προϊόντων Καλλωπισμού
14

Οι Μινωίτες γνωρίζουμε πως εισήγαγαν κανέλα, βάλσαμο, μύρο, χέννα, νάρδο,

βάλανα από την Αίγυπτο, τη Συρία, την Κύπρο και το Λίβανο, ενώ εξήγαγαν
πρώτες ύλες, όπως ξύλα κυπαρισσιού, αλλά και έτοιμα προϊόντα, όπως λάδι
ελιάς, αμυγδάλου και λαδάνου. Πολλά μινωικά βάλσαμα ήταν ιδιαίτερα
δημοφιλή στην Αίγυπτο και αναφέρονται σε πολλά κείμενα της 18ης και 19ης
Δυναστείας της αρχαίας Αιγύπτου.

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των
προϊόντων Καλλωπισμού
15

Στις πινακίδες της Γραμμικής Β' αναφέρονται επίσης διάφορα καρυκεύματα, κάποια
από τα οποία αναφέρεται ότι ζυγίζονταν και άλλα ότι μετριόνταν σε όγκο.
Προφανώς, οι ουσίες που αποτελούνταν από μικρούς σπόρους ή μόρια με
συμπαγή και ομογενή φυσιογνωμία, καταγράφονταν με βάση τις μετρήσεις
όγκου, ενώ αυτές που αποτελούνταν από μόρια διαφορετικών διαστάσεων και
δεν παρουσίαζαν συμπαγή όψη, καταγράφονταν με βάση τις μονάδες βάρους.

a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
16

 Ίρινον
Το ίρινον παράγονταν από τις ρίζες της ίριδας, αφού προηγουμένως κόβονταν,
απλώνονταν στη σκιά και ξεραίνονταν - περασμένες σε νήματα. Ήταν άρωμα
εύκολο στην παρασκευή του, με απλά συστατικά και οσμή, που βελτιώνονταν με
την πάροδο του χρόνου, καθώς και με την προσθήκη ελαιολάδου ή αιγυπτιακής
βαλάνου. Επρόκειτο για αγαπητό και σχετικά φθηνό άρωμα.

 Νάρδον
Παράγονταν από τη ρίζα της ινδικής νάρδου και είχε λεπτό άρωμα, που άντεχε
στο χρόνο. Το καλύτερο έβγαινε στην Ταρσό της Κιλικίας. Απαραίτητο συστατικό
της γυναικείας τουαλέτας, χρησιμοποιούνταν και για αρωματισμό του κρασιού,
a a .
k k.
αλλά και για παρασκευή παστίλιας, για ευχάριστη αναπνοή.
o -
t . C
Φυσικά Καλλυντικά Na
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
17

 Στακτή
Ακριβό και πολυτελές άρωμα, πικρό και δηκτικό, εισαγόμενο από την Ανατολή,
από το έλαιο του θάμνου της σμύρνας. Ιδιαίτερα γνωστό στους Έλληνες της
Μικράς Ασίας, με όνομα, που υποδηλώνει τον τρόπο παρασκευής του, καθώς
προέκυπτε μετά από στάξιμο του πολύτιμου υγρού της σμύρνας, μετά από
χάραγμα του βλαστού και των κλάδων. Η συγκομιδή της γινόταν τις πιο ζεστές
μέρες του χρόνου και διαρκούσε αρκετό διάστημα. Χρησιμοποιούνταν για υγρά
αρώματα, αλοιφές, παστίλιες, θυμιάματα και αρωματικά κρασιά, καθώς και ως
συστατικό διαφόρων σύνθετων αρωμάτων ή και για εμπλουτισμό φτηνότερων
ελαίων.
a a .
.
o-kk
a t .C
Φυσικά Καλλυντικά N
 Η τέχνη της Αρωματοποιίας στην Αρχαία Ελλάδα
18

 Βάλσαμο
Το φυτό αυτό ευδοκιμούσε στην Αραβία και Συρία - Παλαιστίνη και ήταν
περιζήτητο για τις θεραπευτικές και κοσμητικές του χρήσεις. Επρόκειτο για μία
ακριβή και σπάνια πρώτη ύλη, που χρησιμοποιούνταν μάλιστα και ως ήδυσμα,
συστατικό δηλαδή άλλων αρωμάτων. Κατά γενική ομολογία, μία σταγόνα από
αυτό ήταν αρκετή να αρωματίσει ολόκληρο δωμάτιο.

 Τήλιο έλαιο
Διάσημο για το γλυκό και απαλό του άρωμα, παράγονταν από τη σύνθλιψη
βουκέρας (σπόρων του φυτού Τήλις ή Αιγόκερας), που βρίσκονταν σε κάποια
από τα εδάφη της Αττικής. Οι Αθηναίοι το προτιμούσαν ιδιαίτερα, για
. a a.
k k
καλλωπιστικούς και ιατρικούς σκοπούς, καθώς και για το-φαγητό.
. C o
Φυσικά Καλλυντικά Na
t