3.

1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ

3.1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
3.1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ

[centrifugal pump]

[axial compressor]
3.1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
3. TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
3. TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
3.1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
3.1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
3. TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ

Aksiyal Akışlı Türbin

Çıkış Hız Üçgeni

Giriş Hız Üçgeni

3. TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ

Silindirik Koordinatlarda
3.1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
d1 = 2r1 ve d2 =2r2 çaplarına karşılık gelen çark girişi ve çıkışındaki
çevresel veya teğetsel hızlar,

Nd1  m 
U1     3.2a 
60  s 
Nd 2  m 
U2     3.2b 
60  s 
olduğuna göre çarka giriş ve çıkış hız üçgenleri,

C W  U  3.3
kaidesine uygun olarak şekil 3.1’de çizilir. Şekil 3.1’deki çarkta şekil 2.25
(c) ’deki eksen takımı dikkate alınarak TORK (  ) yazılırsa,
 m
   rmC     rC   m
  r2 C 2   r1C1 
t t
 m  r2 C 2   r1C1   3.4
3.1 TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
elde edilir. Burada C1θ girişte mutlak hızın teğetsel bileşeni, C2θ
çıkıştaki mutlak hızın teğetsel bileşenidir.
Denklem (3.4) ile hesaplanan torkun değeri pozitifse (yani
r2C2θ> r1C1θ ise) kompresör ve fan gibi basınç enerjisi tüketen
bir türbomakinaya uygulanır.
Böyle bir durumda bu denklem ile akışkan üzerine çark kanatları
tarafından harcanan torkdur.
Bu TORK turbomakinayı çalıştıran tahrik motoru (elektrik motoru,
içten yanmalı motor gibi) tarafından sağlanır.
Çevresel hız U=ωr ise ve denklem 3.4’de yerine konursa,
3. TURBOMAKİNALARDA ENERJİ TRANSFERİ
elde edilir. Burada C1θ girişte mutlak hızın teğetsel bileşeni, C2θ
çıkıştaki mutlak hızın teğetsel bileşenidir.
Denklem (3.4) tarafında bulunan torkun değeri pozitifse (yani
r2C2θ> r1C1θ ise) kompresör ve fan gibi basınç enerjisi tüketen
bir türbomakinaya uygulanır.
Böyle bir durumda bu denklem ile akışkan üzerine çark kanatları
tarafından harcanan torkdur.
Bu TORK turbomakinayı çalıştıran tahrik motoru (elektrik motoru,
içten yanmalı motor gibi) tarafından sağlanır.
Çevresel hız U=ωr ise ve denklem 3.4’de yerine konursa,
  r2 C 2   r1C1 
WC C  m
Birim kütle başına yapılan iş,
 U2 U1 
WC  C   C2  C1 
  
WC  C m  U2C2  U1C1   3.5
elde edilir. Burada C1θ girişte mutlak hızın teğetsel bileşeni, C2θ çıkıştaki
mutlak hızın teğetsel bileşenidir.
Denklem (3.4) tarafında bulunan torkun değeri pozitifse (yani r2C2θ>
r1C1θ ise) kompresör ve fan gibi basınç enerjisi tüketen bir
turbomakinaya uygulanır. Böyle bir durumda bu denklem ile akışkan
üzerine çark kanatları tarafından harcanan torkdur. Bu TORK
turbomakinayı çalıştıran tahrik motoru (elektrik motoru, içten yanmalı
motor gibi) tarafından sağlanır. Çevresel hız U=ωr ise ve denklem
3.4’de yerine konursa, yapılan iş,

  r2 C 2   r1C1  
WC C  m

Birim kütle başına yapılan iş,

 U2 U1 
WC C   C2  C1 
   
WC C  m  U 2 C 2   U1C1   3.5
 Denklem (3.4) tarafından bulunan torkun değeri negatifse (yani r1C1θ
>r2C2θ ise) türbin gibi güç üreten makinalarda uygulanır. Böyle bir
durumda bu denklem ile akışkan tarafından çarka verilen TORK bulunur.
Elde edilen bu tork ile kompresör, pompa gibi güç absorbe eden
makinalar çalıştırılır.

  r1C1  r2 C 2  
WT C  m
Birim kütle başına yapılan iş;

 U1 U2 
WT C   C1  C 2 
   
WT C  m  U1C1  U 2 C 2    3.6
Şekil 3.2’deki aksiyal turbomakinalara denklem (3.4) uygulanırsa.
U=U1=U2

WC UC 2 y  C1y   3.7 

Aksiyal türbine uygulanırsa
 WT UC1y  C 2 y   3.8

Şekil 3.2. Aksiyal turbomakinalarda koordinatlar

3.1.1. Rotor kanatları üzerine etkiyen kuvvetler

Bir çark kanadı üzerine etkiyen bileşke kuvvetin TEĞETSEL, RADYAL,

AKSİYAL olmak üzere üç bileşeni vardır.

TEĞETSEL İTME, çevresel doğrultudaki akışkanın momentumundaki bir

değişme sonucu ortaya çıkar. Bu çarkı çalıştıran kuvvettir. Tasarım
esnasında verilen akış şartlarında maksimum itme sağlamaya çalışır.

AKSİYAL İTME, aksiyal yönde statik basınç ve momentumundaki değişim

sonucu ortaya çıkar. Aksiyal itme çarkın hareketine yardım etmez, itme
yataklar tarafından alınır. Tasarım esnasında aksiyal itme en aza
indirilmeye çalışılır.

RADYAL İTME, radyal akışkanın statik basıncındaki değişim sonucu ortaya

çıkar. Bu bileşeninde çarkın hareketine bir katkısı yoktur ve en
aza indirilmeye çalışılır. Bu itme yataklar üzerine bir yük olarak
görülür.

3.1.2. Rotor kanatları üzerindeki enerji transferinin bileşenleri

Bir turbomakinada enerji transferi prosesinin daha iyi anlaşılabilmesi için

şekil 3.4’de gösterildiği gibi türbin giriş ve çıkış hız üçgenleri çizilip, giriş
hız üçgeninden,
 C12  C12x  C12y C  C  C W
2
1x
2
1
2
1y 1
2
 C 1y  U
1
2

2 2 2 2
C W  C  U  2U1C1y
1x 1 1y 1
y

x
2U1C1y  C12x  W12  C12y  U12
Şekil 3.4. Türbin hız üçgenleri 1 1 1
U1C1y  C12  U12  W12  3.9 
2 2 2
Aynı işlemler çıkış hız üçgeni içinde yapılırsa,

1 2 1 2 1 2
U2C2 y  C2  U2  W2  3.10
2 2 2 elde edilir.
 Denklem (3.9) ve (3.10), denklem (3.6)’da yerine konulursa,

1 1 1 1 1 1
WT   C12  U12  W12    C22  U22  W22 
2 2 2  2 2 2 
1 1 1
WT   C12  C22   U12  U22   W22  W12   3.11
2 2 2
Diferansiyel formda,
1 1 1
dWT   d UC    d C 2   d U2   d W 2   3.12
2  2  2 
Denklem (3.11)’deki enerji transferinin üç bileşeni vardır. Denklem
(3.12)’ye bakıldığında UCθ büyüklüğündeki azalma, C2 ve U2
büyüklüğünde bir azalma W2 büyüklüğünde ise bir artış oluyormuş gibi
görünür.
1 2  1 2 
C1  C22   d C
  2    CdC 
2 büyüklüğü veya diferansiyel değeri  

mutlak koordinatardaki makine içerisindeki akışkanın kinetik enerjisindeki

değişimi gösterir.
 1 2
U1  U22  turbomakina içindeki akış esnasında merkezkaç
2
enerjisindeki değişimi göstermektedir. Bu değer dönme yarıçapındaki
değişme göre değişir sonuçta statik düşüde bir değişikliğe neden olur.

1
W12  W22  büyüklüğü bağıl koordinatlardaki akışkanın kinetik
2
enerjisindeki değişimi gösterir, sonuçta akışkanın statik akışkanın statik
düşüşündeki değişikliğe neden olur.
Wc h02  h01 U2C2  U1C1

 h  1 C2    h  1 C 2  U C  U C  1  C 2  C 2   1 U2  U2   1 W 2  W 2 
 2 2   1 1  2 2 1 1 2 1 2 1 1 2
 2   2  2 2 2
1  U C  1 C2  1 2 1
h2  h1   U2C2  C22    1 1 1  h2  h1  U2  U2
1    W2
2
 W1 
2

 2   2  2 2

 h  1 W2    h  1 W 2   1 U2  U2  1 2
 2 2   1 1  2 1 hb02  hb01  U2  U12 
 2   2  2 2
 1
1

C p Tb 02  Tb 01   U 22  U12  2C p

U 22  U12 
2 Tb 02  Tb 01

Tb 01 Tb 01
Tb02 1
 1 U22  U12   3.13 Tb 02 1  1
U12  U 22 
Tb01 2CpTb01 Tb 01 2C p Tb 01

 

Pb 02  Tb 02   1  1   1
 
Pb 01  Tb 01 
1   U1  U 2 
2 2
 3.14
 2C p Tb 01 
Bağıl hıza göre boyutsuz kütle akış parametresi aşağıdaki gibi yazılır.

RTb02
m
 
  1
 M  1    1 2  2    1
b2  Mb2 
 3.15
AW 2Pb02  2 
RTb02 RTb01
m m
 Tb01  Pb02  
    3.16
AW 2Pb02 Tb02  Pb01  AW 2Pb01
 Denklem (3.16)’da denklem (3.13), (3.14) ve (3.15) yerine yazılırsa,

RTb01   1
m 
  1
2    1   2    1
 M  1    1 1
b2  Mb22  1   U22  U12    3.17
AW 2Pb01  2  
 2CpTb01 

olarak elde edilir.
2
T02 1 2   1  C2 
1  M2 1   
T2 2 2  a2 
2 2 2 2 2 2
T02  1  C2   a02   1  C2   a02   1  C2   RT02 
1      1      1     
T2 2  a2   a02  2 a
 02   a2  2 a
 02 
 RT 
 2 

2
T02  1  C2   T02 
1     
T2 2 a
 02  T
 2
2
   1 C2  T02  
 
      2
T02  T02   1 2  a02   T2    T02   T02    T2    1  C2  
               
T2  T2    T02   T02  
       T2   T2    T02  2  a02  
T
  2  T
 2 
 2
T2   1  C2 
1   
T02 2  a02  2
T2   1  C2 
1     3.18
T02 2  a02 
Denklem (3.18) bağıl durma noktası içinde,
2
T2   1  W2 
1     3.19 olarak yazılabilir.
T02 2  a 02 
C a C a C RT02 C T02 C2 T02
M 2  2 02  2 02  2  2 M2 
a 2 a 02 a 02 a 2 a 02 RT2 a 02 T2 a02 T2

Kompresör (h-s) diyagramından ideal proses,

h02 S  h01 WS U 2C2S  U1C1 C p T02 S  T01  U 2C2S  U1C1
1 T02 S  T01 T02 S 1
T02 S  T01  U 2C2S  U1C1    1 U 2C2S  U1C1 
Cp T01 T01 C pT01
T02S 1
1   U 2C 2S  U1C1   3.21
T01 C p T01
  1
 P02S 
 


T02S
1 
   1  U C  U C 
2 2 S 1 1
 P01  T01 RT01

P02S     1   1
1  2  U 2 C 2 S  U1C1    3.22
P01  a 01 
Kompresör için toplamdan toplama verim;
1
 
 P  
 T02S  T01  CpT01   02S   1
CpT01     P01  
h02S  h01 Cp  T02S  T01   T 01    
tt   
h02  h01  h02  h01   h02  h01   h02  h01 
P02 S P02
 olarak kabul edilirse,
P01 P01   1

 P  
C p T01  02S   1 tt  h 02  h 01  tt  U 2 C 2   U1C1 
 P01  
 
 1

 U 2C 2  U1C1      1tt  U 2C 2  U1C1 

 P02S  
tt
   1
 P01  C P T01 RT01

P02     1 II   1
1  2
 U C
2 2  U C 
1 1   3.23
P01  a 01 
 2  2 W 2 C 1 W
2 1 1
C

1 U
U 2 1

C 2 W2 C1 W1

Güç faktörü (güç girdi faktörü)

C 2 
   3.24
U 2 1  tan  B 2
tan  2
Girişte ön yönlendirme yapılmadığından C1=0 olduğundan ,

P02     1 tt   1
1  2
U 2C 2 
P01  a 01 
haline gelecektir. Denklem (3.24) yerine konursa,

 
2
P02     1 tt   1  U    1

1  2
U 2   U 
2  1     1 tt  2  
P01  a 01    a 01  

1

  1  2
U 2  p or  1 
   3.25
a 01     1 tt 
 