∫∂º∞§∞πO ¶ƒøΔO

¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™

∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

ΔÔ ÙÚ›Ù˘¯Ô ÙˆÓ ‰ÚÒÓÙˆÓ ÙÔ˘ ¶ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ™˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜

™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ Â›Ó·È ÔÏÏÔ› Î·È ÔÈΛÏÔÈ ÔÈ ‰ÚÒÓÙ˜. §fiÁˆ ÙÔ˘
‚·ÛÈÎÔ‡ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ ÔÏÈÙ‡̷ÙÔ˜, ÛÙÔ˘˜ ‰ÚÒÓÙ˜ Û˘-
ÌÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο fiÏÔÈ fiÛÔÈ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÛÙÔ ¶ÔÏÈÙÈÎfi ™‡ÛÙËÌ·,
·ÚfiÙÈ Â›Ó·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ٿ͈˜ Î·È ‰È·‰Ú·Ì·Ù›˙Ô˘Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÚfiÏÔ˘˜.
∏ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ˘·ÁÔÚ‡ÂÈ, ηٷگ¿˜, ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË Î·È ÈÂÚ¿Ú¯Ë-
ÛË ÚfiÏˆÓ ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‘ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜’ Î·È Û ‘·ÏÔ‡˜ Ôϛ٘’10. ∏ ‰È·ÊÔÚÈ-
΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÁˆÌÂÙÚ›· ‰ÂÓ ‰ÈηÈÔÏÔÁ›, fï˜, ηٿ ηӤӷ ÙÚfiÔ ÙÔÓ ÂÈÎÔÈ-
ÓˆÓÈ·Îfi ÂÎÙÔÈÛÌfi ÙˆÓ ·ÏÒÓ ÔÏÈÙÒÓ ·fi ÙËÓ ÎÔÓ›ÛÙÚ· Ù˘ ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·˜.
∏ ÔÏÈÙÈ΋ ˘Ú·Ì›‰· / ÎÒÓÔ˜ Û˘ÓÂ¿ÁÂÙ·È ·ÏÒ˜ fiÙÈ Û οı ÌÈ· ηÙËÁÔ-
Ú›· ‰ÚÒÓÙˆÓ ·Ó·ÏÔÁÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÌÂÚ›‰È· ÂÍÔ˘Û›·˜, ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ‰ÈηÈÔ-
‰Ôۛ˜ Î·È Â˘¯¤ÚÂȘ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋˜ ¤ÎÊÚ·Û˘ Î·È ÚfiÛ‚·Û˘ ÛÙ· ª¤Û· ηÈ,
·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜, ¿ÏÏ· ÌÂÚ›‰È· ¢ı˘ÓÒÓ. ¶·ÚÔÌÔ›ˆ˜, ÔÏϤ˜, ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·ÏÏ¿ ηÈ
·Û‡ÌÌÂÙÚ˜ Â›Ó·È ÔÈ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ‰È·Î›ÓËÛ˘ ÌËÓ˘Ì¿ÙˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Í¯ˆÚÈÛÙÒÓ
ηÙËÁÔÚÈÒÓ ÔÏÈÙÒÓ. ŒÙÛÈ, Ë ‘‰È·ÊÔÚÈ΋ ÁˆÌÂÙÚ›· ‰˘Ó·ÙÔًوӒ ηıÔÚ›˙ÂÈ
Ï·›ÛÈ· ηıÔÏÈ΋˜ Î·È Û˘Ó¯ԇ˜ ÚfiÛ‚·Û˘ ÁÈ· ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ·fi ÙÔ˘˜ ·ÈÚÂÙÔ‡˜,
ȉ›ˆ˜ ÛÙ· ËÏÂÎÙÚÔÓÈο ªª∂, ÂÓÒ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÈ, ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜, Ï·›ÛÈ· ÌÂÚÈ΋˜,
·ıËÙÈ΋˜ Î·È ÂÚÈÔÚÈṲ̂Ó˘ ÚfiÛ‚·Û˘ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·ÏÔ‡˜ Ôϛ٘.
∏ ÂÏÏËÓÈ΋ ÌÂÓÙȷ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ¿, fï˜, ·ÔÎÏ›ÓÂÈ ·ÎfiÌË Î·È ·fi ÌÈ·
Ù¤ÙÔÈ· Îϛ̷η ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛˆÓ, Ô‰ËÁÒÓÙ·˜ fi¯È ·ÏÒ˜ Û Û¿ÓÈ· Â›‰·

10. O fiÚÔ˜ ÔÏÈÙÈÎÔ› ‰ÚÒÓÙ˜ (political actors), Ô˘ ˘ÈÔıÂÙÔ‡ÌÂ, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ fiÏÔ˘˜
ÙÔ˘˜ Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ˜ ÛÙÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·. OÈ ‰ÚÒÓÙ˜ ‰È·‚·ıÌ›˙ÔÓÙ·È, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ
ÂÍÔÌÔÈÒÓÔÓÙ·È. ¢È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È ÔÈ ‰ÚÒÓÙ˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÈÎÒÓ ÚfiψÓ, fiˆ˜ ÔÈ ·ÈÚÂÙÔ›
ËÁ¤Ù˜, ·fi ÙÔ˘˜ ·ÏÔ‡˜ ‰ÚÒÓÙ˜, fiˆ˜ ÔÈ Ôϛ٘. μÏ. Û¯ÂÙÈο æ‡ÏÏ· 2003.

27
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

ÚfiÛ‚·Û˘ ÙˆÓ ·ÏÒÓ ÔÏÈÙÒÓ ÛÙ· ‰ËÌfiÛÈ· ÊfiÚ· ·ÏÏ¿ ÂÓ›ÔÙ ·ÎfiÌË Î·È ÛÂ
ηıÔÏÈÎfi ·ÔÎÏÂÈÛÌfi ÙÔ˘˜ ·fi ÙȘ ·Ú¤Ó˜ Ù˘ ÂÓÂÚÁËÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜. OÈ Ô-
ϛ٘ ÂÍÔÚ›˙ÔÓÙ·È ÂÎÙfi˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÔ‡ ‰›Ô˘, ÌÂÙ·ÙÚ¤ÔÓÙ·˜ Û˘Ó¿Ì· ÙÔ Ï·›-
ÛÈÔ Ù˘ ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·˜ Û ÚÔÓÔÌȷ΋ ‹ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈ΋ ·Û·Ú¤Ï· ‰È·ÛËÌÔًوÓ.
∞˘Ùfi ÙÔ ‘ηıÂÛÙÒ˜’ ‘ÂÎϤÁÂÈ’ Î·È Î·ıÈÂÚÒÓÂÈ ÙÔ˘˜ ‰ÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘ ‘ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜’
ÁÈ· ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·˜ ÙË ‰È¿ÎÚÈÛ‹ ÙÔ˘˜ ·fi ÙÔ˘˜
˘fiÏÔÈÔ˘˜, ÙÔ˘˜ ‘ÌË ÚÔÓÔÌÈÔ‡¯Ô˘˜ Ôϛ٘’.
μ·ÛÈÎfi ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ, Ì ‚¿ÛË ÙÔ ÔÔ›Ô ÌÔÚԇ̠ӷ ηÙËÁÔÚÈÔÔÈÔ‡ÌÂ Î·È Ó·
·ÍÈÔÏÔÁԇ̠ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ‰ÚÒÓÙ˜, ›ӷÈ, ÂÔ̤ӈ˜, Ë ÚfiÛ‚·ÛË Ô˘ Â-
Ù˘¯·›ÓÔ˘Ó ÛÙËÓ ÎÔÓ›ÛÙÚ· Ù˘ ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·˜ Ë ÔÔ›· ·ÓÙÈÛÙÔȯ› Û ÛËÌ·ÓÙÈÎfi
ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ. O ‚·ıÌfi˜, Ë Û˘¯ÓfiÙËÙ· Î·È Ë ¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ÚfiÛ‚·Û˘
ÛÙ· ª¤Û·, ηıÔÚ›˙Ô˘Ó ÌÈ· Û·Ê‹ ÈÂÚ·Ú¯È΋ Îϛ̷η Î·È Î·Ù¿Ù·ÍË ÙˆÓ ‰ÚÒÓÙˆÓ
Û ·˘Ù‹Ó. ∏ ‰È¢ÎÚ›ÓÈÛË ·˘Ù‹ ¤¯ÂÈ Î·›ÚÈ· ÛËÌ·Û›· ‰ÈfiÙÈ ÔÈ Â˘¯¤ÚÂȘ ‹, ·ÓÙÈ-
ÛÙÔ›¯ˆ˜, ÔÈ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ› ÛÙËÓ ÚfiÛ‚·ÛË ÛÙ· ‰ËÌfiÛÈ· ‚‹Ì·Ù· ¤¯Ô˘Ó ¿ÌÂÛÔ ·ÓÙ›-
ÎÙ˘Ô ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË ÙˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ‰ÚÒÓÙˆÓ. ŸÛÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ÂÈ-
ÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÚÔÛÔÚ›˙ÂÙ·È ‹ ÂϤÁ¯ÂÈ Î¿ÔÈÔ˜, ÙfiÛÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Â›-
Ó·È Ë ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ÂÈÚÚÔ‹˜ ÙÔ˘.
¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ÔÈ ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ Î·È ÔÈ Û˘Û¯ÂÙÈÛÌÔ› ÓÔÌ‹˜ ÙÔ˘ ÂÈÎÔÈÓˆ-
ÓÈ·ÎÔ‡ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ÂȉÚÔ‡Ó ÛÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· ¤ÎÊÚ·Û˘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ Î·È ÛÙËÓ
ÔÈfiÙËÙ· Ù˘ ‰ËÌfiÛÈ·˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Û˘ÓÔÏÈο. Ÿˆ˜ Î·È Ì ÙÔ ¯ÚËÌ·ÙÈÎfi ÎÂ-
Ê¿Ï·ÈÔ, fiÛÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Â›Ó·È Ë ‰È·ÛÔÚ¿ ÙÔ˘, ÙfiÛÔ ÈÔ ‰ÈÂ˘Ú˘Ì¤ÓË Â›Ó·È Ë ÎÔÈ-
ÓˆÓÈ΋ ¢ËÌÂÚ›· Î·È ÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊÔ. ΔÔ ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È Ì ÙÔ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi ÎÂ-
Ê¿Ï·ÈÔ, fiÛÔ ÈÔ ÔÏÏÔ› Ôϛ٘ Î·È ÔÏÈÙÈÎÔ› ‰ÚÒÓÙ˜ ¤¯Ô˘Ó ÚfiÛ‚·ÛË Û ·˘Ùfi
Î·È ÚÔ‚·›ÓÔ˘Ó ÛÂ Û˘ÓÂÙ‹ ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘, ÙfiÛÔ ‚·ı‡ÙÂÚË Â›Ó·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ ‰ËÌÔ-
ÎÚ·Ù›·, Ë ‰È·Ê¿ÓÂÈ· Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ ¢ËÌÂÚ›·.

Α: Λαός
Β: Κυβερνήσεις

¢È¿ÁÚ·ÌÌ· 1. ¶ÔÏÈÙÈÎÔ› ‰ÚÒÓÙ˜ ¿ÌÂÛ˘ ‰ËÌÔÎÚ·-

Ù›·˜: Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Â›Ó·È ·‰È·ÌÂÛÔÏ¿‚ËÙË.

28
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

¢ÚÒÓÙ˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ – ÂÎÊÚ·ÛÙ¤˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜

ΔÔ ÎÂÓÙÚÈÎfi ÂÚÒÙËÌ· ÛÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜
·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ: fiÛÔÈ Î·È ÔÈÔÈ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ·ÛÎÔ‡Ó ÂÈÚÚÔ‹ Î·È ‰‡Ó·ÌË ·ÏÏ·Á‹˜ ‹
Û˘ÓÙ‹ÚËÛ˘ ÙˆÓ Î·Ù·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÛÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ ‚›Ô. ∏ Ù·˘ÙÔÔ›ËÛË ÙˆÓ Î‡ÚȈÓ
‰ÚÒÓÙˆÓ, Ô˘ ηٷϷ̂¿ÓÔ˘Ó ·˘Ùfi ÙÔ ‰›Ô, Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·-
ÓfiËÛË ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÚfiψÓ, fiÏˆÓ fiÛÔÈ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó Ì¤Û· ÛÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi Û‡ÛÙË-
Ì·. ∂ÓÙÔ›˙Ô˘ÌÂ, ¤ÙÛÈ, ÙȘ ˘ÂÚ‚¿ÛÂȘ, ÙȘ ÛÙÚ‚ÏÒÛÂȘ, Ù· ÂÏÏ›ÌÌ·Ù· ‹ Î·È ÙȘ
ÂÚÈıˆÚÈÔÔÈ‹ÛÂȘ Ô˘ ˘ÂÈÛ¤Ú¯ÔÓÙ·È.
ªÂ ÁÓÒÌÔÓ· ¿ÓÙ· Ù· Û˘ÓÙ·ÁÌ·ÙÈÎÒ˜ ÚÔ‚ÏÂfiÌÂÓ· Û ÌÈ· ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·,
ÌÈ· ÔÚıfiÙÂÚË ‰È·Ù‡ˆÛË ÙÔ˘ ÂÚˆÙ‹Ì·Ùfi˜ Ì·˜ ı· ‹Ù·Ó: ¶fiÛÔÈ Î·È ÔÈÔÈ ı·
¤ÚÂ ӷ η٤¯Ô˘Ó Û˘ÓÔÏÈο Ù· ̤۷ ηÈ, ¿Ú·, Î·È ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ·ÛÎÔ‡Ó
ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋ ÂÈÚÚÔ‹ Î·È ‰‡Ó·ÌË ·ÏÏ·Á‹˜ ÙˆÓ Î·Ù·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÛÙ· ‰ËÌfiÛÈ·
Ú¿ÁÌ·Ù· Î·È ÙÔ status quo; ∏ ·¿ÓÙËÛË ÛÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· ›-
Ó·È: fiÏÔÈ ·ÓÂÍ·ÈÚ¤Ùˆ˜ ÔÈ Ôϛ٘. ∫·È ·˘Ùfi˜ ı· fiÊÂÈÏ ӷ Â›Ó·È Ô ÛÙfi¯Ô˜ Ù˘
ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÌÈ·˜ ·ÍÈÔ‚›ˆÙ˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜.
∫·Ïԇ̷ÛÙÂ, ÏÔÈfiÓ, Ó· ÎÚ›ÓÔ˘Ì Ì ‚¿ÛË ·˘Ùfi ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Î·È ·˘ÙfiÓ ÙÔ ‰ËÌÔ-
ÎÚ·ÙÈÎfi ÛÙfi¯Ô, ηٿ fiÛÔ Â›Ó·È Û‹ÌÂÚ· ıÂÌÈÙÔ› Î·È Â·ÚΛ˜ ÔÈ ÂÈÏÂÁfiÌÂÓÔÈ Î·È
ÔÈ ÂÈÎÚ·Ù¤ÛÙÂÚÔÈ ÙÚfiÔÈ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∞ÓÙÈÛÙÚ¤ÊÔ˘Ì ÙÔ ÂÚÒÙËÌ·: ¶ÔÈ-
ÔÈ Î·È ÁÈ·Ù› ·Ô˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó, Û‹ÌÂÚ·, ·fi ÙÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi – Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·-
Îfi ‰›Ô Ù˘ ηÓÔÓÈο ÚÔ‚ÏÂfiÌÂÓ˘ ¿ÛÎËÛ˘ ÂÈÚÚÔ‹˜; ∞Ó ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë Û˘-
ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÂÈÔÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ §·Ô‡ ·fi ·˘Ù‹Ó ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÔÏÈÙÈ΋ ‰È·‰Èηۛ·: ÁÈ·Ù›
Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Î¿ÙÈ Ù¤ÙÔÈÔ Î·È Ì ÔȘ ÂÈÙÒÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜;

OÈ Ôϛ٘
∏ ÂȉÔÔÈfi˜ ‰È·ÊÔÚ¿ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ ·fi ÚfiÙÂÚ˜ ÂΉԯ¤˜ ‹
¿ÏÏ· ÔÏÈÙ‡̷ٷ Û˘Ó›ÛٷٷÈ, ÚÒÙÔÓ, ÛÙËÓ ·fi‰ÔÛË Ù˘ ÔÏÈÙÂÈfiÙËÙ·˜ (ȉÈfi-
ÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ÔÏ›ÙË) Û fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈΘ Ôϛ٘, ·‰È·ÎÚ›Ùˆ˜ ʇÏÔ˘ Î·È Ù¿Í˘
ηÈ, ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ÛÙÔ fiÙÈ, Â› Ù˘ ·Ú¯‹˜, ÙÔ ÛÒÌ· ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ, Ô §·fi˜, Â›Ó·È Ë Î‡-
ÚÈ· ÔÏÈÙÂȷ΋ Û˘ÓÈÛÙÒÛ·. OÈ Ôϛ٘ Â›Ó·È Ë ‚·ÛÈ΋ Û˘ÛÙ·ÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË, Ì ÙËÓ
¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ Û˘ÓÙ·ÁÌ·ÙÈο Ë ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ‰ڷÈÒÓÂÙ·È ÛÙË ‘Ï·˚΋ ΢ÚÈ·Ú¯›·’
(ÕÚıÚÔ 1 ÙÔ˘ ™˘ÓÙ¿ÁÌ·ÙÔ˜ ¨1, ¨2 & ¨3)11.

11. ÕÚıÚÔ 1. ¨ 1. ΔÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ Â›Ó·È ¶ÚÔ‰Ú¢fiÌÂÓË ∫ÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋ ¢Ë-

ÌÔÎÚ·Ù›·. ¨2. £Â̤ÏÈÔ ÙÔ˘ ÔÏÈÙ‡̷ÙÔ˜ Â›Ó·È Ë Ï·˚΋ ΢ÚÈ·Ú¯›·. ¨3. ŸÏ˜ ÔÈ ÂÍÔ˘-
ۛ˜ ËÁ¿˙Ô˘Ó ·fi ÙÔ §·fi, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ˘¤Ú ·˘ÙÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ŒıÓÔ˘˜ Î·È ·ÛÎÔ‡ÓÙ·È fiˆ˜
ÔÚ›˙ÂÈ ÙÔ ™‡ÓÙ·ÁÌ·. μÏ., Â›Û˘, μÂÓÈ˙¤ÏÔ˜ 2008, ȉ›ˆ˜ ÛÂÏ›‰Â˜ 49-78 Î·È ÙÔ ÎÂÊ¿-
Ï·ÈÔ: ‘¶ÔÈfi˜ ¤¯ÂÈ ÙÔ ΔÂÎÌ‹ÚÈÔ Ù˘ ∞ÓÙÈÚÔÛÒ¢Û˘’. μÏ. Â›Û˘, ª·ÓÈÙ¿Î˘ 2009.

29
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

ΔÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· ‰È·ÊÔÚÔÔÈÂ›Ù·È ·fi Ù· ·ÔÏ˘Ù·Ú¯Èο, Û ÎÔÌ-

‚Èο ÛËÌ›· Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜, fiˆ˜ ÛÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ Î·È ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋
‰Ú¿ÛË, ÛÙË ÏÔÁÔ‰ÔÛ›· / ‰È·Ê¿ÓÂÈ·, ηıÒ˜ Î·È ÛÙÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ ÓÔÌ‹˜ ÙˆÓ ‰ËÌfi-
ÛÈˆÓ fiÚˆÓ Î·È Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙÔ ∫Ú¿ÙÔ˜ ÙÔ˘ ¢‹-
ÌÔ˘, ÔfiÙÂ, Ë Û˘ÓÈÛÙÒÛ· ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ·˘ÙÔ‰Èη›ˆ˜ ·ÍÔÓÈ΋ ı¤ÛË
Î·È ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ·12.
™ÙÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ, Ë Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈÎÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Î·È
ÔÈ Î˘‚ÂÚÓ‹ÛÂȘ ÂÓ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·È Î·È ·Ó·ÓÂÒÓÔÓÙ·È Ì¤Ûˆ Ù˘ ÚÔÛÊ˘Á‹˜ ÛÙË ‚Ô‡-
ÏËÛË ÙÔ˘ §·Ô‡, Ë ÔÔ›· ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È ÛÙȘ ÂÚÈÔ‰Èο ‰ÈÂÓÂÚÁÔ‡ÌÂÓ˜ ÂÎÏÔÁ¤˜.
ªÂ ‚¿ÛË ÙËÓ ·Ú¯‹ Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜, ÔÈ Ôϛ٘ ÂÎϤÁÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ·ÓÙÈÚÔÛÒÔ˘˜
Ù˘ ÂfiÌÂÓ˘ ıËÙ›·˜, ‰ڷÈÒÓÔÓÙ·˜, ¤ÙÛÈ, Ù· ·ÈÚÂÙ¿ ÛÒÌ·Ù· ÙˆÓ ·ÓÙÈÚÔÛÒ-
ˆÓ Î·È ÙÔ˘˜ ıÂÛÌÔ‡˜ ÙˆÓ Î˘‚ÂÚÓÒÓÙˆÓ.

∞ÓÙÈÚÔÛÒ¢ÛË Î·È ‰È·ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË

∏ ÁˆÔÏÈÙÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÙˆÓ ÂıÓÒÓ-ÎÚ·ÙÒÓ Ù˘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜ ÔÚÁ·ÓÒÓÂÙ·È ÛÙË
‚¿ÛË Ù˘ ·ÓÙÈÚÔÛÒ¢Û˘. ÀÊ›ÛٷٷÈ, fï˜, Î·È ÌÈ· ‰Â‡ÙÂÚË È‰ÈfiÙ˘Ë ‘·ÓÙÈ-
ÚÔÛÒ¢ÛË’ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ. ∏ ÚÒÙË ·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ Ù˘È΋ Î·È Û˘ÓÙÂÙ·Á̤ÓË ·ÓÙÈ-
ÚÔÛÒ¢ÛË ÛÙÔ Î·ı·Ú¿ ÔÏÈÙÈÎfi Î·È ÙÔ ÂÎÏÔÁÈÎfi Â›‰Ô. ∏ ‰Â‡ÙÂÚË ·ÊÔÚ¿
ÛÙËÓ ¿Ù˘Ë ‰È·ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË Ô˘ Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È ÛÙÔ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi Â›‰Ô. ∞˘Ù‹
Ë ‰È·ÊÔÚ¿ ÌÂٷ͇ Ù˘È΋˜ Î·È ¿Ù˘˘ ‰ڷ›ˆÛ˘ ÚÔηÏ› ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·. ∫·È
·˘Ùfi ‰ÈfiÙÈ, ÂÓÒ ÔÈ ÂÍÔ˘Û›Â˜, ÔÈ Ôԛ˜ ·ÔÚÚ¤Ô˘Ó ·fi ÙËÓ Ù˘È΋ ÔÏÈÙÈ΋ Û¯¤-
ÛË, ˘fiÎÂÈÓÙ·È Û ıÂÛÌÈÎÔ‡˜ ÂϤÁ¯Ô˘˜ Î·È Û ·ÛÊ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ‰ÈÎÏ›‰Â˜ ÙÔ˘ ÔÏÈ-
ÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, ÂÓ ÙÔ‡ÙÔȘ, Ë ÂÍÔ˘Û›· ÙÔ˘ Δ‡Ô˘ ¤¯ÂÈ ·ÔÛ¿ÛÂÈ ÙÔ status Ù˘
·Û˘Ï›·˜ Î·È ÙÔ˘ ·ÓÂͤÏÂÁÎÙÔ˘. ∫ÈÓ‰˘Ó‡ÂÈ, ¤ÙÛÈ, Ó· Á›ÓÂÈ Ù˘Ú·ÓÓÈ΋13, ‰È·ÛÙÚ¤-
ÊÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·Û˘Ï›· Û ‘·Î·Ù·ÏfiÁÈÛÙÔ’. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· Ì›˙ÔÓ ıÂÛÌÈÎfi ·Ú¿‰Ô-
ÍÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô ÚÔηÏ› ‰˘ÛÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ÛÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·14. OÈ Û¯ÂÙÈΤ˜ ÚÔ-
ÎÏ‹ÛÂȘ ˘ÎÓÒÓÔ˘Ó ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜. ™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ·˘Ùfi ȉ›ˆ˜ ÔÈ ÌÂÁÈÛÙ¿Ó˜-ȉÈÔ-
Îً٘ ª¤ÛˆÓ ·ÔÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·È ÙÔ ıÂÌÂÏÈ·Îfi ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi ·Í›ˆÌ· Ô˘ ÚÂۂ‡ÂÈ
fiÙÈ, ÛÙË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·, η̛· ÂÍÔ˘Û›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÙÂÏ› ˘ÂÚ¿Óˆ ÂϤÁ¯Ô˘.
∏ ·Ú¯‹ Ù˘ ÌË ÎÚ·ÙÈ΋˜ ÂÌÏÔ΋˜ ÛÙ· ‘¶ÂÚ› ∂Ï¢ıÂÚÔÙ˘›·˜’, Ë ÔÔ›· ˘È-

12. ∂›Ó·È ‡ÏÔÁÔ, ¿ÏψÛÙÂ, fiÙÈ Ë ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ·‡ÂÈ Ó· ˘Ê›ÛٷٷÈ, ÂÊfiÛÔÓ, ˘ÔıÂÙÈο,
fiÏÔÈ ‹ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ Ôϛ٘ ·ÔÊ·Û›ÛÔ˘Ó Ó· ·¤¯Ô˘Ó ÔÏÔÛ¯ÂÚÒ˜ ·fi ÙȘ ÂÎÏÔ-
Á¤˜ Î·È ·fi ÙȘ ‰È·‰Èηۛ˜ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜.
13. ƒ·ÌÔÓ¤ 1999, Popper & Condry 1995, Baudrillard 1980, Debord 1992, Kellner 1990,
Mills 1956, Dahl 2000, Lukes 1974.
14. μÏ. John Lloyd: ‘What the media are doing to our politics’ 2004, ηıÒ˜ Î·È Colin
Leys: ‘Market driven politics’ 2003.

30
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

ÔıÂÙ‹ıËΠ·Ú¯Èο ÛÙËÓ ¶ÚÒÙË ΔÚÔÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ∞ÌÂÚÈηÓÈÎÔ‡ ™˘ÓÙ¿ÁÌ·ÙÔ˜

(1789-1791)15, ‹Ù·Ó ÈÛÙÔÚÈο ·Ó·Áη›· Î·È Â‡ÛÙÔ¯Ë. ∂›¯Â ÓfiËÌ·, Ì ÙË Û˘ÁÎÂ-
ÎÚÈ̤ÓË ÛËÌ·ÛÈÔ‰fiÙËÛË ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÔfiÙ ÔÈ ÎÔÈӈӛ˜ ¤‰ÈÓ·Ó ·ÎfiÌË ÙË
Ì¿¯Ë ηٿ ÙˆÓ ÌÔÓ·Ú¯ÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ·˘Ù·Ú¯ÈÎÒÓ Î·ıÂÛÙÒÙˆÓ, Ù· ÔÔ›· ʛ̈-
Ó·Ó Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÙÔÓ Δ‡Ô. øÛÙfiÛÔ, Ù· ‰Â‰Ô̤ӷ ¤¯Ô˘Ó ¤ÎÙÔÙ ·Ó·ÙÚ·›, ¿Ú-
‰ËÓ. O Δ‡Ô˜ ηٷϋÁÂÈ Û‹ÌÂÚ· Ó· ‘ÊÈÌÒÓÂÈ’ Û˘¯Ó¿ Ô ›‰ÈÔ˜ ÙËÓ ∫ÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ
¶ÔÏÈÙÒÓ. ™‹ÌÂÚ·, ÔÈ ÌÂÁÈÛÙ¿Ó˜ ÙˆÓ ªª∂ Á›ÓÔÓÙ·È ‘˘¤Ú-Úˆı˘Ô˘ÚÁÔ›’
(Silvio Berlusconi) ‹ ˘¤Ú-ËÁ‹ÙÔÚ˜ (Rupert Murdoch)16 ÂȉÈÒÎÔÓÙ·˜ Ó· ÂϤÁ-
¯Ô˘Ó ·ÏÏ¿ ÔÈ ›‰ÈÔÈ Ó· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ˘ÂÚ¿Óˆ οı ÂϤÁ¯Ô˘.
Àfi ·˘Ùfi ÙÔ Ú›ÛÌ·, Â›Ó·È ·Ó¿ÁÎË Ó· ÙÂı› ÂÎ Ó¤Ô˘ ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓ ÔÚ›ˆÓ
οı ÌÔÚÊ‹˜ ÂÍÔ˘Û›·˜, Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔ̤Ó˘ Î·È ·˘Ù‹˜ Ô˘ ·ÛÎÔ‡Ó Ù· ŒÓÙ˘-
· Î·È Ù· ∏ÏÂÎÙÚÔÓÈο ª¤Û· ª·˙È΋˜ ∂ÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ (∂∏ªª∂), ÙfiÛÔ ÛÙo ‰Ë-
ÌfiÛÈÔ ‚›Ô, fiÛÔ Î·È ÛÙËÓ È‰ÈˆÙÈ΋ ˙ˆ‹ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ΔÔ Ì›˙ÔÓ ‰È·Î‡‚Â˘Ì·
·ÊÔÚ¿, ÚˆÙ›ÛÙˆ˜, ÙË ‚ȈÛÈÌfiÙËÙ· Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ¿ Ù˘.
∞ÊÔÚ¿, ‚‚·›ˆ˜, Î·È ÙË ‚ȈÛÈÌfiÙËÙ· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ Δ‡Ô˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ¿Û¯ÂÈ, Ϥ-
ÔÓ, ·fi ÚˆÙÔÊ·Ó‹ ÎÚ›ÛË ·ÔÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛ˘ Î·È Â˘ÙÂÏÈÛÌÔ‡17.
™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙˆÓ Ì·˙ÈÎÒÓ ÎÔÈÓÔ‚Ô˘Ï¢ÙÈÎÒÓ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÒÓ, ÁÈ· Ó· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ó
ÔÈ Ôϛ٘ Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó Î·Ó Ì ·˘Ù‹Ó ÙÔ˘˜ ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ·, Â›Ó·È ·Ó·Áη-
Ṳ̂ÓÔÈ Ó· ‘ÂÚÓÔ‡Ó’ ÙȘ ı¤ÛÂȘ Î·È Ù· ÔÏÈÙÈο ÙÔ˘˜ ·ÈÙ‹Ì·Ù· Î·È ÌËӇ̷ٷ
̤۷ ·fi Ù· ª¤Û· ‰ËÌfiÛÈ·˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜. ΔfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂÓÂÚÁËÙÈ΋, fiÛÔ Î·È
ÁÈ· ÙËÓ ·ıËÙÈ΋ ÏËÚÔÊfiÚËÛË ÔÈ Ôϛ٘ ÂÍ·ÚÙÒÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi Ù· ∂∏ªª∂.
™ÙȘ ‰˘ÙÈΤ˜ ‰ËÌÔÎڷٛ˜, fï˜, ÔÈ Ì·˙Èο ÚÔÛÈÙÔ› ‰ËÌfiÛÈÔÈ ¯ÒÚÔÈ ÂÚÈÔ-
Ú›˙ÔÓÙ·È ‰Ú·ÛÙÈο, Û˘ÚÚÈÎÓÒÓÔÓÙ·˜ Û˘Ó¿Ì· Î·È ÙȘ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ¿ÌÂÛ˘ ηÈ
Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ Û‡Ó·Í˘ ÁÈ· ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ Û˘Ó¤Ú¯ÂÛı·È. ¶ÚÈÓ ÙËÓ ·Ó¿‰˘ÛË ÙˆÓ
Ó¤ˆÓ „ËÊÈ·ÎÒÓ Ì¤ÛˆÓ, ÔÈ Ôϛ٘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó Û ηٿÛÙ·ÛË ·fiÏ˘Ù˘ ÂÍ¿Ú-
ÙËÛ˘ ·fi Ù· ªª∂, ηıÒ˜ ‰ÂÓ Â›¯·Ó Ô˘ ·ÏÏÔ‡ Ó· ÛÙÚ·ÊÔ‡Ó ÁÈ· ÙËÓ ÂÓÂÚÁË-
ÙÈ΋ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi Á›ÁÓÂÛı·È18.
∏ ΢ÚÈ·Ú¯›· ÙˆÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎÒÓ ªª∂ ÚÔ·ÙÂÈ Î·È ·fi ÙÔ
ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ¤¯Ô˘Ó ηÙÔ¯˘ÚÒÛÂÈ ÌÈ· ÌfiÓÈÌË ı¤ÛË ÛÙÔ ÔÈÎÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ. ŒÙÛÈ,
Ë ›‰È· Ë ‰ÔÌ‹ Ù˘ ÌÔÓfi‰ÚÔÌ˘, οıÂÙ˘ Î·È ·ÚfiÛˆ˘ ÚÔ‹˜ ÛÙÔ ÔÈÎÈ·Îfi Â-
ÚÈ‚¿ÏÏÔÓ, Âı›˙ÂÈ Û ÌÈ· ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·: ÙˆÓ ÛȈËÏÒÓ, ‚Ô˘‚ÒÓ ‰ÂÎÙÒÓ. ™Â ‚¿ıÔ˜
¯ÚfiÓÔ˘ ÂÓfi˜ ·ÈÒÓ·, Ë Â›‰Ú·ÛË ÙÔ˘ ‰È·‚ÚˆÙÈÎÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ÂıÈÛÌÔ‡ ηıËÏÒÓÂÈ ÙËÓ

15. μÏ. ¶ÚÔÛ¿ÚÙËÌ· 2.

16. Hall Jamieson & Cappella, 2008.
17. Δ· Â˘Ú‹Ì·Ù· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Ù˘ Public Issue ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÙËÓ ·ÎÚ·›· ··Í›ˆÛË Î·È ÙËÓ ·Ó·-
ÍÈÔÈÛÙ›· Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ Ô Δ‡Ô˜ ÁÈ· ÙÚ›ÙË Û˘Ó¯‹ ¯ÚÔÓÈ¿. μÏ. ∫·ıËÌÂÚÈÓ‹ 28-12-
2008 Î·È 03-01-2010 Î·È Ù· ÂÙ‹ÛÈ· ÔÚ›ÛÌ·Ù· Ù˘ ª∫O: Transparency International.
18. Neuman et al. 1992: 11.

31
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

ÔÏÈÙÈ΋ ÈÎÌ¿‰· Î·È ÂÍÔ˘‰ÂÙÂÚÒÓÂÈ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ˙ˆÓÙ·Ó‹ ÔÏÈÙÈ΋ Û˘Ì-

ÌÂÙÔ¯‹ ÔÏfiÎÏËÚˆÓ ÁÂÓÂÒÓ: ÙˆÓ ÁÂÓÂÒÓ Ù˘ Ú·‰ÈÔ-ÙËÏÂfiÚ·Û˘.
Δ· ª¤Û·, fiˆ˜ ¤¯Ô˘Ó ‰È·ÌÔÚʈı› ÛÙÔÓ ‡ÛÙÂÚÔ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi, ·ÛÎÔ‡Ó Î·-
Ù·¯ÚËÛÙÈΤ˜ ÂÍÔ˘Û›Â˜. Δ›ÓÔ˘Ó Ó· ÂÍÔÚ›˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ Ôϛ٘ Î·È ÙÔÓ Î˘Ú›·Ú¯Ô
§·fi ·fi ÙÔ Ó·fi Ù˘ ‰È΋˜ ÙÔ˘˜ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜. ªÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÂͤÏÈÍË ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ
fiÙÈ ÙÔ ÛΤÏÔ˜ Ù˘ ÂÓÂÚÁËÙÈ΋˜ ·Ú¤Ì‚·Û˘ ·‡ÂÈ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›,
ȉ›ˆ˜, ÛÙ· ÂÌÔÚÈο ªª∂. ∞˘Ù¿ ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È Ì ‚¿ÛË ÙÔ˘˜ ÎÂÚ‰ÔÛÎÔÈÎÔ‡˜ η-
Ù·Ó·ÁηÛÌÔ‡˜, ·‰È·ÊÔÚÒÓÙ·˜ ÁÈ· Ù· ÚfiÛˆ· ˆ˜ Ôϛ٘, ÂÓÒ ÔÏÈÔÚÎÔ‡Ó
·‰È¿ÎÔ· Ù· ¿ÙÔÌ· ˆ˜ ηٷӷψ٤˜.

∫˘‚ÂÚÓÒÓÙ˜ Î·È ÔÏÈÙÈο – ‰ËÌfiÛÈ· ÚfiÛˆ·

∂ÍÔ˘Û›· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·ÛÎËı› ¤Íˆ ·fi οÔÈÔ Û‡ÛÙËÌ· ÈÂÚ·Ú¯È΋˜ ‰ÔÌ‹˜.
H ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈ΋ ÂÈÓfiËÛË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ‘¿ÌÂÛ˘ ‰ËÌÔÎÚ·-
Ù›·˜’ Â›Ó·È ÌÔÓ·‰È΋, ·ÎÚÈ‚Ò˜ ‰ÈfiÙÈ Î·ÙfiÚıˆÛ ӷ ÙÈı·Û‡ÛÂÈ ÙËÓ ÈÂÚ·Ú¯È΋
‰ÔÌ‹ Î·È Ó· ÙËÓ ÂÓÙ¿ÍÂÈ Û ‰ÔÌÈÎÔ‡˜ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜ Î·È Î·ÓfiÓ˜: ÚÒÙÔÓ, ÛÙËÓ
ÂÈÏÔÁ‹ ÙˆÓ ·Ú¯fiÓÙˆÓ Ì¤Ûˆ Ï·˚ÎÒÓ ·Ú¯·ÈÚÂÛÈÒÓ Î·È, ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ÛÙË ¯ÚÔÓÈ΋
ÂÚ·ÙfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÍÈˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙËÓ ÂÚÈÔ‰ÈÎfiÙËÙ·. ∫·Ù¿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Ë ¤Ó-
ÓÔÈ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÛÂ Û˘Ó¿ÚÙËÛË Ì ÙËÓ ÈÛfiÙËÙ·, Û˘ÓÂ¿ÁÂÙ·È ÚÒÙÔÓ, ÙÔ Ó·
¿Ú¯ÂÈ Î¿ÔÈÔ˜, ·ÏÏ¿ ÂÍ›ÛÔ˘ Ó· Â›Ó·È ÂÓ·ÏÏ¿Í Î·È ·Ú¯fiÌÂÓÔ˜ Î·È ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ÙÔ
Ó· ˙ÂÈ Ô Î·ı¤Ó·˜ fiˆ˜ ÂÈϤÁÂÈ19.
∫·ıÔÚ›ÛÙËηÓ, ¤ÙÛÈ, ÔÈ Î·ÓfiÓ˜ Î·È ÔÈ Ù˘ÈΤ˜ ‰È·‰Èηۛ˜ ÂÓ·ÏÏ·Á‹˜ ÛÙ·
ËÁÂÙÈο ·ÍÈÒÌ·Ù·, ÛÙȘ ÂοÛÙÔÙ ÂfiÌÂÓ˜ ·Ú¯·ÈÚÂۛ˜20. ªÂ ¿ÍÔÓ· ÙË Û˘ÓÙÂ-
Ù·Á̤ÓË ‰È·Ê¿ÓÂÈ· Î·È Ì ÔÏÈÙÈṲ̂ÓÔ ÙÚfiÔ, Ë ÂÈÓfiËÛË ·˘Ù‹ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ
ÙÔ, Ô‡Ùˆ˜ ‹ ¿Ïψ˜, ‰˘ÛÂ›Ï˘ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒÈÓˆÓ ÎÔÈ-
ÓˆÓÈÒÓ. OÈ ·ÈÚÂÙÔ› ·ÓÙÈÚfiÛˆÔÈ Î·È ÔÈ Î˘‚ÂÚÓÒÓÙ˜ ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÙÔ ÚfiÏÔ
ÙÔ˘ §·Ô‡, ‰ڷÈÒÓÔ˘Ó ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ·ÈÚÂÙ‹˜, ÔÏÈÙÈο ÂÓ·ÏÏ·ÛÛfiÌÂÓ˘ Î·È ÈÂ-
Ú·Ú¯Èο ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó˘ ËÁÂÛ›·˜.
ΔÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ, ‰È¤ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ·Ú¯‹ Ù˘ ‰È·Ê¿ÓÂÈ·˜21. ∂›Ó·È, Û˘-
ÓÂÒ˜, ‰È·Ú΋˜ Ë ˘Ô¯Ú¤ˆÛË ‰È·Ê¿ÓÂÈ·˜ Î·È ÏËÚÔÊfiÚËÛ˘ ÙÔ˘ §·Ô‡, ÒÛÙÂ
ÙÔ ÎÔÈÓfi, fiÓÙ·˜ Ï‹Úˆ˜ ÂÓËÌÂڈ̤ÓÔ, Ó· Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙȘ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÌÂÙ¿ Ïfi-
ÁÔ˘ ÁÓÒÛˆ˜ Î·È Ì ÔÏÈÙÈ΋ ¢ı˘ÎÚÈÛ›·22. Δ·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ˘Ê›ÛÙ·Ù·È Ë ·ÓÙ›-

19. Aristotle, VI ii (1317a40-1318a10), ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË Saunders, (1981:361-364).

20. Sinclair 1969, Romilly 1971/1995, Bobbio 1993: 37-38.
21. Bobbio 1993: 37-38.
22. «ŒÓ·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ ˘ÂÚÔ¯‹˜ Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ Û ۯ¤ÛË Ì ٷ ·ÔÏ˘Ù·Ú¯Èο
ÎÚ¿ÙË Ô˘ ›¯·Ó ·Ó·‚·ıÌ›ÛÂÈ Ù· arcana imperii, Ù· Ì˘ÛÙÈο Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ Î·È ˘Â-
ڷ̇ÓÔÓÙ·Ó Ì ÈÛÙÔÚÈο Î·È ÔÏÈÙÈο ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ù˘ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·˜ Ó· ·›ÚÓÔ-

32
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

ÛÙÚÔÊË ·Ó¿ÁÎË Ù˘ ‚¿Û˘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ Ó· ‰È·ÌËÓ‡Ô˘Ó Î·È ·˘ÙÔ› Ù· ‰Èο ÙÔ˘˜
·ÈÙ‹Ì·Ù·. ¡· ‰È·Ù˘ÒÓÔ˘Ó ÙȘ ÎÚ›ÛÂȘ ‹ Ù· ·Ú¿ÔÓ¿ ÙÔ˘˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ·ÈÚÂÙÔ‡˜
·ÓÙÈÚÔÛÒÔ˘˜ ÙÔ˘˜, ·ÛÎÒÓÙ·˜ ÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· Ù˘ ¤ÎÊÚ·Û˘.
™ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ‰È·ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛ˘, Ë ÏËÚÔÊfiÚËÛË ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜
Ôϛ٘ —Î·È ÙÔ‡Ì·ÏÈÓ— ÂÚÓ¿ÂÈ, ΢ڛˆ˜, ·Ó fi¯È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο, ̤۷ ·fi Ù·
ª¤Û·. ∏ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ·˘Ù‹ Â͢ËÚÂÙÂ›Ù·È ·fi ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÂȉÈÎÒÓ ˘ËÚÂÛÈÒÓ
°Ú·Ê›ˆÓ Δ‡Ô˘ ÙˆÓ ‰ËÌfiÛÈˆÓ ÊÔÚ¤ˆÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂÂÍÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È Î·È ‰È·Ó¤-
ÌÔ˘Ó ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÏËÚÔÊfiÚËÛË ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ‰È·ÈÛÙÂ˘Ì¤ÓÔ˘˜ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˘˜,
Ù· ∂∏ªª∂ ·ÏÏ¿ Î·È ·¢ı›·˜ ϤÔÓ ÚÔ˜ ÙÔ ÎÔÈÓfi ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ. ∏ ÔÏÈÙÈ-
΋ ÂÍ¿ÚÙËÛË, ÙfiÛÔ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ, fiÛÔ Î·È ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ ·fi Ù·
media, ηıÔÚ›˙ÂÈ ÙË Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ §·Ô‡ Î·È ·ÈÚÂÙÒÓ, fiˆ˜ Î·È ÙȘ Û˘Óı‹Î˜
Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·. ™ÙȘ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈΤ˜ ‰ËÌÔÎڷٛ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ‰Ô-
ÌÈο Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋ ‰È·ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË.
™Ù· ÔÏÈÙÈο ÂÚȯfiÌÂÓ· ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È: ÔÈ ÔÏÈÙÈΤ˜ ‰ËÏÒÛÂȘ, Ë ÂÓË̤ڈ-
ÛË Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ÙÚ¤¯Ô˘Û˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ, fiˆ˜ Ë ˘ÈÔı¤ÙËÛË ÓfïÓ, Ë ÔÏÈÙÈ΋
·Ó¿Ï˘ÛË Î·È ·ÚıÚÔÁÚ·Ê›· Â› Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ‰Ú¿ÛˆÓ, Ë ·ÍÈÔÏÔÁÈ΋ ÁÓÒÌË
‹ ÎÚÈÙÈ΋, ÔÈ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ Ì ·ÈÙ‹Ì·Ù· ÛÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ ‰È¿ÏÔÁÔ ‹ ÙËÓ ÔÏ˘ÌÂÚ‹
‰È·‚ԇϢÛË. ∂‰Ò ·Ó‹ÎÔ˘Ó, Â›Û˘, Ë ÔÏÈÙÈ΋ Û˘ÓËÁÔÚ›·, Ë ÚÔ·ÁˆÁ‹, ‰ËÏ·-
‰‹, ÔÏÈÙÈÎÒÓ ·fi„ÂˆÓ ÔÈ Ôԛ˜ ÛÙÔ¯Â‡Ô˘Ó ÍÂοı·Ú· ÛÙËÓ ÂÈıÒ Î·È ÙËÓ ÂÎ-
Ì·›Â˘ÛË ˘ÔÛÙ‹ÚÈ͢ ‹ Ù˘ Û˘Ó·›ÓÂÛ˘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ.
∫·Ù¿ ÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ·fi ÙËÓ ¿ÌÂÛË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈ-
΋, ÚԤ΢„Â Ë ÚÒÙË ‰ÔÌÈ΋ ÌÂÙ¿ÏÏ·ÍË ÙÔ˘ ÔÏÈÙ‡̷ÙÔ˜. ™ÙËÓ ¿ÌÂÛË ‰Ë-
ÌÔÎÚ·Ù›· ·ÌÊfiÙÂÚÔÈ ÔÈ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ÔÏÈÙÈÎÔ› ‰ÚÒÓÙ˜, [∞] §·fi˜ Î·È [μ] ΢-
‚ÂÚÓÒÓÙ˜, Û˘ÌÌÂÙ›¯·Ó Û ¿ÌÂÛË, ·ÌÊ›‰ÚÔÌË ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· fiÔ˘ fiÏÔÈ ÔÈ Úfi-
ÏÔÈ ÔÌÈÏËÙÒÓ Î·È ·ÎÚÔ·ÙÒÓ ÂÓ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·Ó. ™ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈ-
΋ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·, fï˜, ÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› ÌÂÙÂÍÂÏ›¯ıËÎ·Ó Û ÌfiÓÈÌÔ˘˜ ÔÌÈÏËÙ¤˜ (Ô-
ÌÔ‡˜) Î·È Û ÚˆÙ·Ú¯ÈΤ˜ ËÁ¤˜. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÔÈ Ôϛ٘ ÌÂÙ·ÏÏ¿¯ıËηÓ
Û ÂÁÎψ‚ÈṲ̂ÓÔ˘˜ ‰¤ÎÙ˜. ¢ËÏ·‰‹ Û ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜ ‹ ÙËÏÂı·٤˜ ηÈ, ÁÂÓÈο,
Û ÌfiÓÈÌÔ˘˜ ·Ú·Ï‹Ù˜ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÌËÓ˘Ì¿ÙˆÓ. ∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ·
‰È¯ÔÙfiÌËÛË Î·È ·ÏÏÔ›ˆÛË ÚfiÏˆÓ Â‰Ú·ÈÒÓÂÈ Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌ· ÌÈ· ·ÓÙÈ-ÔÏÈÙÈ-
΋ ÌÔÓÔ̤ÚÂÈ·, Ë ÔÔ›· ·ÂÈÏ› Ì ηٿÚÚ¢ÛË ÙË Û˘ÛÙËÌÈ΋ Û˘ÓÂÎÙÈÎfiÙËÙ·
ÙÔ˘ ÔÏÈÙ‡̷ÙÔ˜.
ªÈ· Û˘ÛÙËÌÈο ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓË ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ‰È·‰Èηۛ· ÚÔ-
‚ϤÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÂοÛÙÔÙ ·ÈÚÂÙÔ› ΢‚ÂÚÓÒÓÙ˜, ·ÊÔ˘ÁÎÚ¿˙ÔÓÙ·È ÚÒÙ· Î·È ‰¤-

ÓÙ·È ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ÛÙ· Ì˘ÛÙÈο ÁÚ·Ê›·, Ì·ÎÚÈ¿ ·fi Ù· ·‰È¿ÎÚÈÙ·
‚ϤÌÌ·Ù· ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡, ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÔ›ıËÛË fiÙÈ Ë ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ΢‚¤ÚÓËÛË
ÌÔÚ› ÂÈÙ¤ÏÔ˘˜ Ó· ÂÈÙ‡¯ÂÈ ÙË ‰È·Ê¿ÓÂÈ· Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜, ÙËÓ ‘ÂÍÔ˘Û›· ¯ˆÚ›˜ ÚÔ-
Ûˆ›Ԓ» (Bobbio 1993: 37-8).

33
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

¯ÔÓÙ·È (‹ fi¯È) ÌÂÙ¿ Ù· ·ÈÙ‹Ì·Ù·, ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ, ÙȘ ȉ¤Â˜ Î·È ÙȘ
ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ, ·ÊÔ‡ ÙȘ ÂÂÍÂÚÁ·ÛÙÔ‡Ó, ÒÛÙÂ, Û ¤Ó· ÂfiÌÂÓÔ ÛÙ¿-
‰ÈÔ, Ó· ·ÔÊ·Û›˙Ô˘Ó Î·È Ó· ÂÂÓÂÚÁÔ‡Ó Â’ ·˘ÙÒÓ 23. ΔÔ ·Ïfi ·˘Ùfi ÚfiÙ·ÁÌ·
Ì·Ù·ÈÒÓÂÙ·È. §fiÁˆ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ÈÂÚ¿Ú¯ËÛ˘ ÙˆÓ ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ‰Ë-
ÌÔÎÚ·ÙÈÎÒÓ ÚfiÏˆÓ ÔÈ ‰È·ı¤ÛÈÌÔÈ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÔ› ‰›·˘ÏÔÈ, Û˘ÓËı¤ÛÙÂÚ·, ‰ÂÓ
ÂÓۈ̷ÙÒÓÔ˘Ó ÙÔ˘˜ Ôϛ٘, ˆ˜ ÂÓÂÚÁÔ‡˜ ÔÌÈÏËÙ¤˜, ÂÎÊÚ·ÛÙ¤˜ ÚÔÙ¿ÛÂˆÓ ‹ ηÈ
ˆ˜ ·ÓÙÈÚÚËۛ˜ ÂÓ¿ÓÙÈ· Û ÔÏÈÙÈΤ˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÚÔÙ·ı›.
OÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› ۯ‰ȿ˙Ô˘Ó, ·ÔÊ·Û›˙Ô˘Ó Î·È ‰È·ÌËÓ‡Ô˘Ó ÙȘ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ÙÔ˘˜,
¯ˆÚ›˜, ··Ú·Èًو˜, Ó· ¤¯Ô˘Ó ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ ÂÈÛ·ÎÔ‡ÛÂÈ ÙȘ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ‹ Ù·
ÌËӇ̷ٷ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ ‹ ÂÓ›ÔÙ ·ÎfiÌË Î·È ÙˆÓ ÎÔÌÌ·ÙÈÎÒÓ ÌÂÏÒÓ24. ∂È˙ËÙÔ‡Ó,
fï˜, a posteriori, ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛË ·fi ÙÔ˘˜ Ôϛ٘ ‹, ÂÓ ·Ó¿ÁÎË, ·Ó·ı¤ÙÔ˘Ó ÙËÓ
‘ηٷÛ΢‹ Ù˘ Û˘Ó·›ÓÂÛ˘’25 ÛÙÔ˘˜ ÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘˜ Â·ÁÁÂÏ̷ٛ˜ Ù˘ ¯ÂÈÚ·-
ÁˆÁÈ΋˜ ÚÔ·Á·Ó‰ÈÛÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜26. ŒÙÛÈ, ÛÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·-
Îfi ÌÔÓÙ¤ÏÔ ÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› ¤¯Ô˘Ó ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÂÈ ‹ ηı·ÁÈ¿ÛÂÈ ÌÈ· ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋ Ô-
ÏÈÙÈ΋, fiÔ˘ ÔÈ ÂÓÂÚÁÔ› Ôϛ٘ ·ÔÍÂÓÒÓÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÔÏÈ-
ÙÒÓ Î·È ·fi ÙËÓ ¶ÔÏÈÙÈ΋. ™Â Û˘Ó¤ÚÁÂÈ· Ì ٷ ª¤Û·, ÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› Ù›ÓÔ˘Ó Ϥ-
ÔÓ Ó· ·Ó¤¯ÔÓÙ·È ·ÎfiÌË Î·È ·ÓÙÈ-ÔÏÈÙÈΤ˜, ÂÓÙ¤ÏÂÈ, ηٷÛÙ¿ÛÂȘ.
ΔÔ ·ÓÔÚıfi‰ÔÍÔ ‰›ÔÏÔ Ô˘ ÚÔ·ÙÂÈ Â›Ó·È: ·ÊÂÓfi˜, ÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› Î·È ÔÈ ‰Ë-
ÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔÈ, ˆ˜ ÔÈ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎÔ› ÔÌÔ› ÏfiÁÔ˘ ÛÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ ÎÔÓ›ÛÙÚ· Ù˘
‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·˜ ηÈ, ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘, ÔÈ Ôϛ٘, ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ˆ˜ ‰¤ÎÙ˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ
‰ËÏÒÛÂˆÓ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ‰ËÌÔÛÈÔÁڿʈÓ. ΔÔ ‰›ÔÏÔ ·˘Ùfi ÙÂÏ› ÛÂ
·ÓÈÛÔÚÚÔ›· ·ÏÔ‡Ûٷٷ ‰ÈfiÙÈ ÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Â›Ó·È ÙÚÈۉȿÛÙ·ÙÔ Î·È
¤¯ÂÈ ÚˆÙ·Ú¯È΋ ‚¿ÛË Î·È ¤ÚÂÈÛÌ· ÙÔ˘ Ôϛ٘.

ªÂÛ¿˙ÔÓÙ˜: ª¤Û· Î·È ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔÈ

πÛÙÔÚÈο, Ë Î·Ù¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÒÓ Î·È Ë ˘¤Ú‚·ÛË ÙˆÓ fiψÓ-ÎÚ·ÙÒÓ
‹ ÙˆÓ ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜ ‚·ÚÔÓÈÒÓ, Ô‰‹ÁËÛ·Ó ÛÙË Û‡ÛÙ·ÛË Î·È ‰È¿Ú-
ıÚˆÛË ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ, Ô˘ ÂÈÎÚ¿ÙËÛ·Ó ÙÔ˘˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜ ÙÚÂȘ ·ÈÒÓ˜,
ˆ˜ ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ÁˆÔÏÈÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Û˘ÁÎÚfiÙËÛ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ™Ù· ÎÚ·ÙÈο Ï·›-
ÛÈ· ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ¯ˆÚÒÓ, Ë ¿ÌÂÛË (ÌË ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚Ë̤ÓË) ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·

23. Easton 1965a, Deutsch 1963, Gerstlé 2008.

24. °È· ÙË Û¯ÂÙÈο Ó¤· ·ÎfiÌË Ú·ÎÙÈ΋ Ù˘ ËÏÂÎÙÚÔÓÈ΋˜ ‰È·‚Ô‡Ï¢Û˘ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜
Î·È ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙËÙ¿ Ù˘ μÏ. ÙË Û¯ÂÙÈ΋ ÂÓfiÙËÙ· ÛÙÔ 5Ô ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ.
25. Lippmann 1922/1997.
26. ∫Ï·ÛÈÎfi ˘fi‰ÂÈÁÌ· Ù¤ÙÔÈÔ˘ ÚÔ·Á·Ó‰ÈÛÙ‹ ·ÔÙÂÏ› Ô Edward Bernays Ô ÔÔ›Ô˜
˘ËÚ¤ÙËÛ ˆ˜ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÔÏÏÒÓ ∞ÌÂÚÈηÓÒÓ ÚÔ¤‰ÚˆÓ. μÏ. Î·È Bernays 1923 &
1955.

34
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

ÂÎÙÔ›˙ÂÙ·È ˆ˜ ‰˘ÛÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋, ÙÔÈÎÈÛÙÈ΋ Î·È ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈ΋, ȉ›ˆ˜, ÛÙËÓ

οıÂÙË ‰È¿ÛÙ·ÛË (Û¯¤ÛË ÔÏÈÙÒÓ Ì ΢‚ÂÚÓÒÓÙ˜). Δ· ÎÚ¿ÙË-¤ıÓË Â‰Ú·ÈÒıË-
Î·Ó Î·È ÂÌ¤‰ˆÛ·Ó ÙËÓ ÔÓÙfiÙËÙ· Î·È ÙË ‰‡Ó·Ì‹ ÙÔ˘˜ ¯¿ÚË ÛÙËÓ ·Ú¿ÏÏËÏË
·Ó¿Ù˘ÍË Î·È ÙËÓ ÂÍ¿ψÛË ÙˆÓ media Î·È ÙˆÓ ÌÂÛ·˙fiÓÙˆÓ Ù˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜:
ÙˆÓ ‰ËÌÔÛÈÔÁڿʈÓ.
∏ ‘ÂÈÓfiËÛË’ Ù˘ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·Ê›·˜ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È Û’ ·˘Ù‹Ó ÙË Ó¤· ÁˆÔ-
ÏÈÙÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜-¤ıÓÔ˘˜27. ∏ ÁˆÔÏÈÙÈ΋ ·˘Ù‹ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·28 Á¤Ó-
ÓËÛ ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË Î·È ıÂÛÌÔÔ›ËÛ ÙË ‰Ú¿ÛË ÙˆÓ ÂȉÈÎÒÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÒÓ Ù˘ ÂÈ-
ÎÔÈÓˆÓ›·˜: ÙˆÓ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·È ÙˆÓ ªª∂. ™ÙȘ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈΤ˜ ‰ËÌÔ-
Îڷٛ˜ ·ÚÂÈÛÊÚ¤ÂÈ, ¤ÙÛÈ, Ë Ó¤·, ÙÚ›ÙË Û˘ÓÈÛÙÒÛ·, [°], Ë ÔÔ›· ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ
ÙÔ ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚ËÙÈÎfi ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi ÚfiÏÔ-ÎÏÂȉ›. OÈ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔÈ Î·È Ù·
ª¤Û· ÌÂÙ·‰›‰Ô˘Ó, ϤÔÓ, ÙËÓ ÏËÚÔÊfiÚËÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ‰‡Ô ÚˆÙÔÁÂÓ›˜
‰ÚÒÓÙ˜: ÙÔ˘˜ Ôϛ٘, [∞], Î·È ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜, [μ], ·ÔÎÙÒÓÙ·˜ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ·
ÎÔÌ‚ÈÎfi ÂÏÂÁÎÙÈÎfi ÚfiÏÔ.

Α: Λαός
Β: Κυβερνώντες
Γ: ΜΜΕ, ∆ημοσιογράφοι
Α

¢È¿ÁÚ·ÌÌ· 2. ¢ÚÒÓÙ˜ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈ΋˜ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜:

Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Â›Ó·È ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚Ë̤ÓË.

∂ÎÙfi˜ ·fi ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ Û˘ÏϤÎÙË ÙˆÓ ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ Î·È, ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ÙÔ˘
ÏËÚÔÊÔÚËÙ‹, ÔÈ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔÈ Î·Ù·Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÛÙ·‰È·Î¿ ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ Û˘-
ÓÙÔÓÈÛÙ‹ Î·È ÙÔ˘ ΋ÓÛÔÚ· ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÙÔ˘ Û˘ÏÏÔÁÈÎÔ‡ ‰ËÌfiÛÈÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘. ªÂ

27. Chalaby 1998, Starr 2004.

28. ΔÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÁˆÔÏÈÙÈÎfi ÌfiÚʈ̷ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜-¤ıÓÔ˘˜ ·ÓÙȉȷÛÙ¤ÏÏÂÙ·È ·fi Ù·
ÔÏÈÙÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÙˆÓ fiψÓ-ÎÚ·ÙÒÓ, ÙfiÛÔ Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, fiÛÔ Î·È
ÂÎÂ›ÓˆÓ Ô˘ ¿ÓıËÛ·Ó ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∞Ó·Á¤ÓÓËÛË, ȉ›ˆ˜ ÛÙËÓ πÙ·Ï›·. ™Ù· ÎÚ¿ÙË-¤ıÓË ÙˆÓ
ÓÂÒÙÂÚˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ Ù· ÏËı˘ÛÌȷο Î·È ÂÎÙ·Ûȷο ÌÂÁ¤ıË Â›Ó·È ÙÂÚ¿ÛÙÈ·, ÂÓÒ Ù· ÁÂ-
ˆÔÏÈÙÈο ·˘Ù¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Â›Ó·È Î·ıÔÚÈÛÙÈο.

35
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

ÙËÓ ·Ó¿‰˘ÛË ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎÒÓ Ì¤ÛˆÓ Î·È Ù˘ ‘Ù¯ÓÈ΋˜ Ù˘ Û˘Ó¤ÓÙ¢Í˘’29 ÔÈ
˘ÏˆÚÔ› ÙÔ˘ Û˘ÏÏÔÁÈÎÔ‡ ‰ËÌfiÛÈÔ˘ ‰È·ÏfiÁÔ˘ ÌÂÙ·ÙÚ¤ÔÓÙ·È Û ڢıÌÈÛÙ¤˜ Ô˘
·ÔÊ·Û›˙Ô˘Ó ·Ó Î·È ÔÈÔÈ Ôϛ٘ Î·È ÔÈÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› ÌÔÚÔ‡Ó ‹ ‘‰ÈηÈÔ‡ÓÙ·È
‰È· Ó· ÔÌÈÏÔ‡Ó ‰ËÌÔÛ›ˆ˜’. OÈ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔÈ Ú·ÎÙÔÚÂ‡Ô˘Ó ÙÔ ‰›Ô ÔÏÈÙÈ-
΋˜ ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·˜ Î·È ‘ËÁÂÌÔÓ‡ԢӒ, ÂÁηıȉڇÔÓÙ·˜ ·Û˘ÌÌÂÙڛ˜ Î·È ·ÓÈ-
ÛÔÙÈÌ›· ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÂÍÔ˘Û›·˜.
∏ ÙÚ›ÙË ÂÌ‚fiÏÈÌË Û˘ÓÈÛÙÒÛ·, [°], ÔÈ ‰È¿ÌÂÛÔÈ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜
‰ڷÈÒÓÔÓÙ·È, ¤ÙÛÈ, ‰˘Ó·ÌÈο Î·È ·ÔÎÙÔ‡Ó Î˘ÚÈ·Ú¯ÈÎfi ÚfiÏÔ. ™ÙÔ ‰›Ô ·˘Ùfi
·ÚÂÌ‚·›ÓÔ˘Ó, fï˜, ηıÔÚÈÛÙÈο Î·È Ó¤Â˜ ·Ú¤ÓıÂÙ˜ ηÙËÁÔڛ˜ ÂÈÎÔÈÓˆ-
ÓËÙÒÓ Î·È ÌÂÛ·˙fiÓÙˆÓ, fiˆ˜ (·) ÔÈ ‰ËÌÔÛÈÔÛ¯ÂÛ›Ù˜, (‚) ÔÈ ‰ËÌÔÛÎfiÔÈ, (Á) ÔÈ
ÔÏÈÙÈÎÔ› ‰È·ÊËÌÈÛÙ¤˜ Î·È ÔÈ image makers. OÈ Â·ÁÁÂÏ̷ٛ˜ ·ÓÙȉȷÛÙ¤ÏÏÔ-
ÓÙ·È ·fi Ù· ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈο Û˘ÁÎÚÔÙ‹Ì·Ù· ÙˆÓ ªª∂ Î·È ÙȘ ȉÈÔÎÙËۛ˜ ÙÔ˘˜,
ˆÛÙfiÛÔ, ‰ÔÌÔÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈο Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ÂÓfiÙËÙ·, Ë ÔÔ›· Û˘Ì·Ú¿ÁÂÈ ÙȘ ÂÈÎÔÈ-
ÓˆÓȷΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜.
∏ ‰È·ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË Û˘ÓÂ¿ÁÂÙ·È fiÙÈ ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ÚÔ˛·ÚÍË Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜, Ù˘
‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋˜ ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛ˘ Î·È ÙˆÓ ·˘ÙfiÓÔÌˆÓ ÂÎÏÔÁÈÎÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ, Ë Û˘ÓÈ-
ÛÙÒÛ· ÙˆÓ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·È ÙˆÓ ª¤ÛˆÓ ÂÚÈÙÙ‡ÂÈ, ÛÙÂÚÂ›Ù·È ÏfiÁÔ˘ ‡·Ú-
͢. ÕÚ·, Ë ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·, ˆ˜ Â¿ÁÁÂÏÌ·, ·ÔÙÂÏ› ¤Ó·Ó ÂÙÂÚfi-
ÓÔÌÔ, ÂÙÂÚfiʈÙÔ, ÔÏÈÙÈÎfi ·ÛÙÂÚÈÛÌfi. ªÔÚ› Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ÌfiÓÔÓ, ÂÊfiÛÔÓ
˘Ê›ÛÙ·Ù·È ÙÔ ÛÙÂÚ¤ˆÌ· Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋˜ ÔÏÈÙ›·˜, Ë ÔÔ›· ‰ÂÛ̇ÂÙ·È ÁÈ· ÙË
ÏÔÁÔ‰ÔÛ›· / ‰È·Ê¿ÓÂÈ· Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋˜ ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛ˘ Î·È Î·ÙÔ¯˘ÚÒÓÂÈ ÙËÓ
ÂχıÂÚË ÚÔ‹ ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ, ÎÚ›ÛÂˆÓ Î·È È‰ÂÒÓ.

π‰ÈÔÙ˘›Â˜ Î·È ·ÓÈÛÔÚÚÔ›Â˜ ÛÙÔ ÙÚÈÌÂÚ¤˜ Û‡ÛÙËÌ·

ΔÔ ÙÚ›ÁˆÓÔ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÂÍÔ˘Û›·˜ Â›Ó·È È‰ÈfiÙ˘Ô. O §·fi˜ ÂÎϤÁÂÈ ·ÓÙÈÚÔ-
ÛÒÔ˘˜ ÁÈ· ÌÈ· ÙÂÙÚ·ÂÙ›· ‹ ÁÈ· ·Ó¿ÏÔÁ˜ Û‡ÓÙÔ̘ ÂÚÈfi‰Ô˘˜. ∂ÓÒ, fï˜, Ë
ÚÒÙË [∞] Î·È Ë ‰Â‡ÙÂÚË [μ] Û˘ÓÈÛÙÒÛ· ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ·ÓÙÏÔ‡Ó
Û˘ÓÙ·ÁÌ·ÙÈ΋ ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛË Î·È ˘fiÎÂÈÓÙ·È Û ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô˘˜ ÓfiÌÔ˘˜, ·ÔÏ·‡-
ÔÓÙ·˜ ‰ÈÎ·ÈˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ˘Ô¯ÚÂÒÛˆÓ, ˆ˜ ÚÔ˜ ÙȘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ‰È·‰È-
ηۛ˜, Ô Δ‡Ô˜ [°], ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ÂÍ ·Ó¿Á΢ Û˘Ì‚ÈˆÙÈο, Û ۯ¤ÛË Ì ÙȘ ¿Ï-
Ϙ ‰‡Ô Û˘ÓÈÛÙÒÛ˜, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ ˘fiÎÂÈÙ·È Û ÔÏÈÙÈ΋ ÏÔÁÔ‰ÔÛ›·, ·ÚfiÙÈ, ȉ›ˆ˜
ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜, ‰È·¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ¤Ó· ÂÏÒÚÈÔ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÔÏÈÙÈ-
΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜.
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÂÍÔ˘Û›· ¯ˆÚ›˜ ÏÔÁÔ‰ÔÛ›· ‹, ÁÈ· Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ
η›ÚÈ· Î·È ÂÚÈ‚fiËÙË Ú‹ÛË ÙÔ˘ μÚÂÙ·ÓÔ‡ Úˆı˘Ô˘ÚÁÔ‡ Stanley Baldwin

29. Boorstin 1960/1990: 164-5.

36
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ ÂÈÎÔÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ·, ÁÈ· ‘∂ÍÔ˘Û›· ¯ˆÚ›˜ ∂˘ı‡ÓË’30. ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘,
ÂÓÒ ÔÈ ÊÔÚ›˜ ÙÔ˘ Δ‡Ô˘ ·ÍȈ̷ÙÈο Â›Ó·È ÔÈ ÂÏÂÁÎÙ¤˜ fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÂÍÔ˘-
ÛÈÒÓ, ıÂÛÌÈο, ÔÈ ›‰ÈÔÈ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ·ÓÂͤÏÂÁÎÙÔÈ, ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· Ô-
ÏÈÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· Ô˘ ÔÈ ›‰ÈÔÈ ·ÛÎÔ‡Ó. ™‡Ìʈӷ Ì ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ Norberto
Bobbio31:

ΔÔ ·ÈÒÓÈÔ ÂÚÒÙËÌ· Ô˘ ‰È·ÙÚ¤¯ÂÈ fiÏË ÙËÓ πÛÙÔÚ›· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÛΤ„˘
‘¶ÔÈÔ˜ Ê˘Ï¿ÁÂÈ ÙÔ˘˜ ʇϷΘ;’ ÌÔÚ› Û‹ÌÂÚ· Ó· ‰È·Ù˘ˆı› Ì ÙË ÌÔÚ-
Ê‹ «¶ÔÈÔ˜ ÂϤÁ¯ÂÈ ÙÔ˘˜ ÂÏÂÁÎÙ¤˜;» ∞Ó ‰ÂÓ Î·ÙÔÚıÒÛÔ˘Ì ӷ ‚Úԇ̠ÙËÓ
ηٿÏÏËÏË ·¿ÓÙËÛË Û’ ·˘Ùfi ÙÔ ÂÚÒÙËÌ·, Ë ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·
Ù˘ ÔÚ·Ù‹˜ ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛ˘ Â›Ó·È ¯·Ì¤ÓË ˘fiıÂÛË.

™’ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÙË ıÂÛÌÈ΋ ·ÓÈÛÔÚÚÔ›· ÚÔÛÙ›ıÂÙ·È Î·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ,

ȉ›ˆ˜ Ù· ÂÌÔÚÈο ªª∂, ·ÔÙÚ¤Ô˘Ó Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÙËÓ ÚfiÛ‚·ÛË ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ,
ˆ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ, ÛÙÔ ‰ÈÎfi ÙÔ˘˜, ‘ȉÈfiÎÙËÙÔ’ (sic) ‚‹Ì· ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·˜32. Δ· ªª∂
·Ú¤¯Ô˘Ó, ¤ÙÛÈ, ¤Ó· ÎÔÈÓ‹˜ Î·È ‰ËÌfiÛÈ·˜ ¯Ú‹Û˘ ·Á·ıfi, ˘fi ·˘ÛÙËÚ¿ ÂÏÂÁ¯fi-
ÌÂÓÔ˘˜ fiÚÔ˘˜, Û˘¯Ó¿ ȉÈÔÙ¤ÏÂÈ·˜. ¢È·ÙËÚÔ‡Ó, ÌÔÓÔÌÂÚÒ˜, ÙÔ ‰Èη›ˆÌ· Ó· ‰È·-
ı¤ÙÔ˘Ó ÙÔ ‚‹Ì· Ù˘ ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·˜ ηٿ ÙÔ ‰ÔÎÔ‡Ó Î·È ˘fi ÂÚÈÔÚÈÛÙÈÎÔ‡˜
fiÚÔ˘˜33. ∏ ÌÔÓÔ̤ÚÂÈ¿ ÙÔ˘˜ ·˘Ù‹ οı ¿ÏÏÔ ·Ú¿ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋ ›ӷÈ, ÔfiÙÂ,
Ù›ÓÔ˘Ó Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó ËÁÂÌÔÓÈο Î·È ·ÓÙÈ-ÔÏÈÙÈο.
∂Í¿ÏÏÔ˘, ÂÂȉ‹ ÙÔ ÌÂÓÙÈ·Îfi ‰›Ô ¤¯ÂÈ ‰È·‚Úˆı› Û˘ÓÔÏÈο ·fi ÙËÓ ÂÌÔ-
ÚÂ˘Ì·ÙÔÔ›ËÛË, Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÛÙË Û¯¤ÛË ‘ÔÈÔÓ› ·ÓÙÈÚÔÛÒ¢Û˘’34, ÌÂÙ·-
͇ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·È ÎÔÈÓÔ‡, ÂÚÈϤÎÔÓÙ·È ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ35. ΔÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ‘ÂÈ-
ÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi Û‡ÛÙËÌ·’ Û˘Ì˘ÎÓÒÓÂÈ ÂÍÔ˘Û›·, Ë ÔÔ›· ÛÙÔÓ ‡ÛÙÂÚÔ, ÓÂÔÊÈÏÂ-
χıÂÚÔ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi, ‰È·ϤÎÂÙ·È Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ÔÏÈÁ·Ú¯›·. ∂Ó ÙÔ‡ÙÔȘ, ‰›-
ÎËÓ ÌÈ·˜ ·ÓÙ›Ï˄˘ ‘ÂÏ¢ıÂÚÔÙ˘›·˜’ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·, Ë ÔÔ›· ¤¯ÂÈ
ϤÔÓ ÌÂÙÂÍÂÏȯı› Û ٷÌÔ‡, Ù· ∂∏ªª∂ η٤¯Ô˘Ó ·ÍȈ̷ÙÈο ÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi

30. “As Baldwin said in a memorable sentence suggested to him by his cousin Rudyard
Kipling, ‘what proprietorship of these papers is aiming at is power, and power without
responsibility – the prerogative of the harlot throughout the ages.” (Curran & Seaton
1991: 49).
31. Bobbio 1993: 39. μÏ. Î·È Ferry 1993.
32. ∫·˚Ù·Ù˙‹-°Ô˘›ÙÏÔÎ 1999 Î·È 2005.
33. ΔÔ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi ·˘Ùfi ηıÂÛÙÒ˜ ·›ÚÂÙ·È Û ÚÔÂÎÏÔÁÈΤ˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜, ÔfiÙ ٷ ËÏÂ-
ÎÙÚÔÓÈο ªª∂ ˘fiÎÂÈÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ Û¯ÂÙÈÎÔ‡˜ ηÓfiÓ˜ Ù˘ ÓÔÌÔıÂÛ›·˜ ˘fi ÙËÓ ÂÔ-
Ù›· ÙÔ˘ ∂ıÓÈÎÔ‡ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ƒ·‰ÈÔÙËÏÂfiÚ·Û˘ (∂™ƒ).
34. OÈ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔÈ «·fi ηÈÚfi ¤¯Ô˘Ó ·˘ÙÔ¯ÚÈÛı› ÂÎÚfiÛˆÔÈ Î·È ÚÔÛٿ٘ ÙÔ˘
Ï·Ô‡» Boorstin, 1960/1990: 166.
35. ¢ÂÌÂÚÙ˙‹˜ 2003: 214-5 & 221, ∫·˚Ù·Ù˙‹-°Ô˘›ÙÏÔÎ 2003a, ¶··ı·Ó·ÛfiÔ˘ÏÔ˜ 2006:
230.

37
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

·Î·Ù·ÏfiÁÈÛÙÔ36. ∂‡ÏÔÁ·, ÏÔÈfiÓ, ‰ÈÔÁÎÒÓÂÙ·È Î·È ÙÔ ¤ÏÏÂÈÌÌ· ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛ˘

ÙÔ˘ Δ‡Ô˘, ÂÓÒ ˘fi ·˘Ùfi ÙÔ Ú›ÛÌ·, ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÙÔ˘ ‘ÂΉËÌÔÎÚ·ÙÈÛÌÔ‡ Ù˘
‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜’37 Á›ÓÂÙ·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ‰˘ÛÂ›Ï˘ÙÔ.

ΔÔ ·›ÙËÌ· Ù˘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜ ÙÔ˘ Δ‡Ô˘

OÈ ·ÍÈÒÛÂȘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜ Î·È ·ÌÂÚÔÏË„›·˜ ‹ ‘Ô˘‰ÂÙÂÚfiÙËÙ·˜’ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ
ÊÔÚ¤ˆÓ ÙÔ˘ Δ‡Ô˘ Â›Ó·È Ù· ÛÙÔȯ›· ÂΛӷ Ô˘ ·Ó¤‰ÂÈÍ·Ó, ÈÛÙÔÚÈο, ÙË Û˘ÓÈ-
ÛÙÒÛ· ÙÔ˘ Δ‡Ô˘ ÛÙÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‚¿ıÚÔ ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› Ó· η٤¯ÂÈ. ™ÙËÓ
¤Ó‰ÔÍË ÔÚ›· ÙÔ˘ Δ‡Ô˘, ηı’ fiÏË ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ÂÈÎÔÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ·, fï˜, Ù·
∂∏ªª∂ ηٷÁÁ¤ÏıËÎ·Ó ÁÈ· ÌÈ· ÔÈÎÈÏ›· ·fi ÓÔÛÔÁfiÓ˜ Ù¿ÛÂȘ Î·È ·ÓÙȉË-
ÌÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ˘ÂÚ‚¿ÛÂȘ.
™Ù·¯˘ÔÏÔÁÔ‡ÌÂ Â‰Ò ÔÚÈṲ̂ӷ ÌfiÓÔ Â›‰Ë ηٷÁÁÂÏÈÒÓ Ô˘ ÚÔÛ¿ÙÔÓÙ·È
ÛÙ· ªª∂.
¶ÚÒÙÔÓ, ËÁÂÌÔÓ›· Î·È Î˘ÚÈ·Ú¯›· ̤ۈ ÙˆÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ ÙÔ˘ ˘ÏˆÚÔ‡ ηÈ
ÙÔ˘ ηıÔÚÈÛÌÔ‡ Ù˘ ËÌÂÚ‹ÛÈ·˜ ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜ (agenda setting)38.
¢Â‡ÙÂÚÔÓ, ÚÔ·Á¿Ó‰· Î·È Î·Ù·Û΢‹ Ù˘ Û˘Ó·›ÓÂÛ˘39.
TÚ›ÙÔÓ, ·‰È·Ê·Ó‹˜ Û˘Ì·ÈÁÓ›· ‹ ‰È·ÏÔ΋ ÈÛ¯˘ÚÒÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ Ù˘ ÔÈÎÔ-
ÓÔÌ›·˜ Ì ΢‚ÂÚÓÒÓÙ˜ ̤ۈ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ï‹ÙÙÂÙ·È ÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ Û˘ÌʤÚÔÓ Î·È
Ô §·fi˜ [∞]40.
Δ¤Ù·ÚÙÔÓ, ÂÌÔÚÂ˘Ì·ÙÔÔ›ËÛË Î·È È‰ÈÔÙÂÏ›˜ Û˘Ì·ÈÁӛ˜ Ì ÙËÓ ·ÁÔÚ¿ ÁÈ·
ÙËÓ ÚÔ·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÎÂÚ‰ÔÛÎÔ›·˜ ÙˆÓ ·ÁÔÚÒÓ41.

36. ™Â ÔÚÈṲ̂Ó˜ ¯ÒÚ˜ Â›Ó·È ÔÏÏÔ› Î·È ‰ÈÂÍÔ‰ÈÎÔ› ÔÈ Î·ÓfiÓ˜ Î·È ÔÈ ÓfiÌÔÈ ÁÈ· ÙËÓ
¿ÛÎËÛË Ù˘ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·Ê›·˜. O Harcup (2009: 22) ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ‰Âο‰Â˜ Ófi-
ÌÔ˘˜ Ù˘ μÚÂÙ·Ó›·˜. μ‚·›ˆ˜, Û ÔÏϤ˜ ¯ÒÚ˜ ·ÎfiÌË Î·È Û‹ÌÂÚ· Ô Δ‡Ô˜ ÊÈÌÒ-
ÓÂÙ·È Â›ÛËÌ·. ™ÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÓÔÌÈÎÔ› ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ› ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ‰ËÌfi-
ÛÈ· Î·È ·ÛÙÈο ¤ÓÓÔÌ· ·Á·ı¿ Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ı›ÁÔÓÙ·È ‘‰È· ÙÔ˘ Δ‡Ô˘’. øÛÙfiÛÔ Î¿-
ÔÈÔÈ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔÈ ÂÎÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÙȘ ÚÔÛÊ˘Á¤˜ ÔÏÈÙÒÓ ÛÙ· ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ· ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ
‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¿ÙˆÓ, Ô˘ ÙÔ˘˜ ı›ÁÔ˘Ó, ˆ˜ ÂÈı¤ÛÂȘ ηٿ Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚÔÙ˘›·˜.
37. Mouffe 2000/2004, ™Ù·˘Ú·Î¿Î˘ 2004.
38. McCombs, 1972, Rogers & Dearing 1994: 77, Kellner 1990, ƒ·ÌÔÓ¤ 1999, Curran &
Seaton, 1991.
39. Lippmann 1922/1997, Boorstin 1960, Herman & Chomsky 1988, ƒ·ÌÔÓ¤ 1999.
40. Grossi & Mazzoleni, 1984 ÛÙÔ Mancini 1991, Hobsbawm 2007, Garnham 1991, Curran
& Seaton 1991. O fiÚÔ˜ ‘‰È·ÏÔ΋’ —Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔ È‰ÈfiÙ˘Ô Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ·ÌÔÈ‚·›·˜
ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ ÌÂÓÙÈ·ÎÔ‡ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ Î·È Î˘‚ÂÚÓ‹ÛÂˆÓ Ì ÛÙfi¯Ô ÙȘ ÚÔÌ‹ıÂȘ ‰Ë-
ÌfiÛÈˆÓ ÂÚÁÔÏ·‚ÈÒÓ / ÚÔÌËıÂÈÒÓ— ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ÂÏÏËÓÈ΋ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfiÙËÙ·. ∞ÓÙ›-
ÛÙÔȯ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ··ÓÙÒÓÙ·È Û ÔÏϤ˜ ‰˘ÙÈΤ˜ ¯ÒÚ˜, Ì ‘ÙÔÈΤ˜’ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ˜.
∞Ó¿ÏÔÁ˜ ÂÎÙÚÔ¤˜, ÛÙ· ·ÁÁÏÈο, ·Ô‰›‰ÔÓÙ·È Ì ÙÔÓ fiÚÔ ‘collusion’. μÏ. Lloyd 2004.
41. ¶··ı·Ó·ÛfiÔ˘ÏÔ˜ 1994, Garnham 1990, McChesney 1999, Keane 1990, Leys 2003,
¢ÂÌÂÚÙ˙‹˜ 2003, Thussu 2007, Kaitatzi-Whitlock 2005.

38
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

¶¤ÌÙÔÓ, ·ÔÏËÚÔÊfiÚËÛË, ·ÔÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi Î·È ·ÔÔÏÈÙÈÎÔÔ›ËÛË42.

O‡Ùˆ˜ ‹ ¿Ïψ˜, ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ Î·Ù·ÁÁÂÏÈÒÓ Î·È ÂÎÙÚÔ-
ÒÓ, Ô˘ ÂÓÙÔ›˙Ô˘Ì ‰Ò, ηٷÙ›ÓÂÈ ÛˆÚ¢ÙÈο ÛÙËÓ ¤ÌÙË ÂÎÙÚÔ‹, ‰ËÏ·-
‰‹ ÛÙÔÓ ·ÔÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi, ÙËÓ ·ÔÔÏÈÙÈÎÔÔ›ËÛË Î·È ÙË ‘Ì·˙Ô’-Ô›ËÛË43. ΔÔ
Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÂÎÙÚÔÒÓ ÂÍÔ˘‰ÂÙÂÚÒÓÂÈ ÙÔ˘˜ Ôϛ٘ ˆ˜ ·˘ÙfiÓÔÌ˘ ‹ ÈÛ¯˘Ú‹˜ ‹
ÛÙ·ıÂÚ‹˜, ¤ÛÙˆ, Û˘ÓÈÛÙÒÛ·˜ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, ÂÓÒ ÔÈ «ϤÔÓ ÎÚ›ÛÈ-
̘ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ÂÍÔ‚ÂÏ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÛÊ·›Ú·»44.
∏ Ú·ÎÙÈ΋ ·˘Ù‹ ÚÔηÏ› ÙËÓ «·Ô-‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎÔÔ›ËÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ηÈ
ÙËÓ ·˘Ù·¿ÙË fiÙÈ ˙ԇ̠۠ÎÔÈӈӛ˜ ÛÙȘ Ôԛ˜ ¤¯ÂÈ ÂÎÏ›„ÂÈ Ô ÔÏÈÙÈÎfi˜
·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi˜». ŒÙÛÈ Ë Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ·˘Ù‹ «ÂÌÔ‰›˙ÂÈ ÙËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË ÙˆÓ ÔÏÈÙÈ-
ÎÒÓ ·ıÒÓ Ì¤Û· ·fi Ù· ·Ú·‰ÔÛȷο ÔÏÈÙÈο ÎfiÌÌ·Ù·, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜, ¤ÙÛÈ,
ÙÔ ‘ÛÈΤ ·È¯Ó›‰È’ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÔÏÈÁ·Ú¯›·˜ Î·È ÙˆÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜»45.
™‡Ìʈӷ Ì ̛· ÏÂÈ¿‰· ·Ó·Ï˘ÙÒÓ Ô Δ‡Ô˜, ˆ˜ ÎÂÓÙÚÈÎfi˜ ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚ËÙÈÎfi˜
ıÂÛÌfi˜ Ù˘ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜, ¤¯ÂÈ ÚÔ ÔÏÏÔ‡ ·ÔϤÛÂÈ ÙËÓ ÚÔ‚·ÏÏfiÌÂÓË ·ÓÂ-
Í·ÚÙËÛ›· ÙÔ˘ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ·˘ÙԂԇψ˜46.

¶ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ¶ÔÏÈÙÈ΋

Œ¯ÂÈ ÂÈˆı› ‡ÛÙÔ¯· fiÙÈ ∂ÈÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ¶ÔÏÈÙÈ΋ Â›Ó·È ‰È·‰Èηۛ˜ ηÈ
ηٷÛÙ¿ÛÂȘ ÔÌÔÔ‡ÛȘ47. O Û˘ÏÏÔÁÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙËÓ Â‰Ú·È-
ÒÓÂÈ ÛÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ηıÈÛÙÒÓÙ·˜ Û‡ÌÊ˘ÙË Î·È ·Ó·fi‰Ú·ÛÙË ÙËÓ ÂÈÎÔÈ-
ÓˆÓÈ·ÎfiÙËÙ¿ Ù˘. ∏ Û˘ÏÏÔÁÈ΋ ÂÓ·Û¯fiÏËÛË Ì ٷ ‰ËÌfiÛÈ· Î·È Ù· ÎÔÈÓ¿ Ú¿Á-
Ì·Ù· ı· ‹Ù·Ó ·Û‡ÏÏËÙË Î·È ·Ó¤ÊÈÎÙË ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ηıÒ˜ ‰ÂÓ ˘Ê›-
ÛÙ·Ù·È ÎÔÈÓfi-ÙËÙ· ¯ˆÚ›˜ ÂÈ-ÎÔÈÓˆ-Ó›·48. Ÿˆ˜ ‰È‰¿ÛÎÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÛÙ·

42. Jhally 1987, Mills 1956, Lukes 2004/2007, Baudrillard 1982, Kaitatzi-Whitlock 2005.
43. Mills 1956.
44. Mouffe 2000/2004, ™Ù·˘Ú·Î¿Î˘, 2004: 21-22.
45. ™Ù·˘Ú·Î¿Î˘ 2004: 21-22. ∫·ÛÙÔÚÈ¿‰Ë˜ 1998, Mouffe 2000/2004.
46. μÏ. Lippmann 1922/1997, Boorstin, 1960, Herman & Chomsky 1988, Curran & Seaton
1991, McCombs & Shaw 1972, Grossi & Mazzoleni 1984, Mancini 1991, Wasko 1988,
McChesney 1987 Keane 1991, Kellner 1990, Leys 2003, Meyer 2002, Thussu 2007,
Kaitatzi-Whitlock 2005, ƒ·ÌÔÓ¤ 1987, Golding & Murdock 1996, Garnham 1990.
47. Neuman et al. 1992, æ‡ÏÏ· 2003, Dahlgren 2009.
48. Dahlgren 2009: 5, ªÂÙ·Í¿˜ 2001, Fagen 1977. ¶·ÚfiÙÈ Ë ¶ÔÏÈÙÈ΋ ‰ÂÓ ˘Ê›ÛÙ·Ù·È ¤Íˆ
·fi ÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ¿ÓÙ· Û fiÏ· Ù· ¤Ì‚È· fiÓÙ· Î·È Ù·
ÎÔÈÓˆÓÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù·, ˘ÂÚ‚·›ÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ¶ÔÏÈÙÈ΋. OÈ ÌÔÚʤ˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ô˘
‰ÂÓ ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ·È ÛÙËÓ ·fi ÎÔÈÓÔ‡ Ú·ÁÌ¿Ù¢ÛË ÙˆÓ ÎÔÈÓÒÓ, ÙËÓ ÔÔ›· Â·Á-
Á¤ÏÏÂÙ·È Ë ¶ÔÏÈÙÈ΋ ˆ˜ ̤ıÔ‰Ô Â›Ù¢Í˘ ÛÙfi¯ˆÓ, ¤¯Ô˘Ó ¿ÏϘ ÛÙԯ‡ÛÂȘ, ÂÚÈÂ-
¯fiÌÂÓ· Î·È ÂӉȷʤÚÔÓÙ·.

39
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

¶ÔÏÈÙÈο ÙÔ˘, Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜, ›Ù ¿ÌÂÛ· ›Ù ¤ÌÌÂÛ·, ·ÊÔÚ¿ ¿ÓÙ·
ÛÙȘ ‰ËÌfiÛȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ Î·È ÁÈ· ÙÔ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ ÁÂÓÈÎfi ÎÔÈÓfi,
ÂÓÒ, ¿ÓÙ·, ÂÈηÏÂ›Ù·È ÚËÙ¿ ‹ ˘fiÚÚËÙ· ÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ Û˘ÌʤÚÔÓ (public
interest)49. ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘, ·fi Ù· ÁÈÓfiÌÂÓ· ‹ Ù· ·Ú·ÏÂÈfiÌÂÓ· Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜,
Ì ÙÔÓ ¤Ó· ‹ ÙÔÓ ¿ÏÏÔ ÙÚfiÔ, ıÂÙÈο ‹ ·ÚÓËÙÈο, ÂËÚ¿˙ÂÙ·È ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘
¶ÔÏÈÙ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰ËÌfiÛÈÔ˘ ‚›Ô˘.
∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Â›Ó·È ¤Ó· ÔÏ˘Û¯È‰¤˜ Î·È ÔÏ˘Â›Â‰Ô Á›ÁÓÂÛı·È ÙÔ
ÔÔ›Ô ÂÓۈ̷ÙÒÓÂÈ ‰ËÏÒÛÂȘ, ۇ̂ÔÏ·, ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ Î·È ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ Ô˘ ·ÓÙ·Ï-
Ï¿ÛÛÔÓÙ·È ·Ó¿ÌÂÛ· Û fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ‰ÚÒÓÙ˜ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜. ¢ÂÓ Â›-
Ó·È ÌÈ· ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚Ë̤ÓË ‰È·‰Èηۛ·. ¶·ÚfiÙÈ, ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ì·˜,
Ù· ªª∂ ·ÚÂÌ‚¿ÏÏÔÓÙ·È ÛÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙˆÓ ·ÓÙ·ÏÏ·ÁÒÓ ÌÂٷ͇ Ô-
ÏÈÙÈÎÒÓ Î·È ÔÏÈÙÒÓ, Ë ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚Ë̤ÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ‰ÂÓ Û˘ÓÈÛÙ¿ ÙÔ
‘Û‡Ì·Ó’ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-ÔÏÈÙÈ΋˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜. øÛÙfiÛÔ, ÛÙÔ ‚·ıÌfi
Ô˘ Ù· ª¤Û· ·ÚÂÌ‚·›ÓÔ˘Ó ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚ËÙÈο, ·˘Ù¿ ηıÔÚ›˙Ô˘Ó ÙfiÛÔ Ù· Ï·›-
ÛÈ·, fiÛÔ Î·È Ù· ÂÚȯfiÌÂÓ· Ù· ÔÔ›· ‰È·ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È. ∫·Ù’ Â¤ÎÙ·ÛË ¤¯Ô˘Ó ÈÛ¯˘-
Úfi ·ÓÙ›ÎÙ˘Ô ÛÙÔ ÏfiÁÔ Î·È ÙË ÁÓÒÌË ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡50.
∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û ÌÈ· ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ ÏË-
ÚÔÊfiÚËÛË, Ë ÔÔ›· Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙÔ ÈÛ¯‡ÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·,

Α: Λαός
Β Β: Κυβερνώντες Β
Γ: ΜΜΕ, ∆ημοσιογράφοι

Α Α

¢È¿ÁÚ·ÌÌ· 3. ™˘ÁÎÚÈÙÈ΋ Û¯ËÌ·ÙÔÔ›ËÛË ¿ÌÂÛˆÓ Î·È ‰È·ÌÂÛÔÏ·‚ËÌ¤ÓˆÓ ‰ÔÌÒÓ ÔÏÈ-

ÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∏ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ‰‡Ô ‰ÔÌÒÓ Â›Ó·È ·Ú·ÏËڈ̷ÙÈ΋.

49. O ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·ÓÙȉȷÛÙ¤ÏÏÂÈ Ù· ÔÏÈÙ‡̷ٷ ·fi ÙȘ ·Ú·ÊıÔÚ¤˜ ÙÔ˘˜ Ì ÁÓÒÌÔÓ·

ÙÔ ·Ó ˘ËÚÂÙÔ‡Ó ‹ fi¯È ÙÔ ÎÔÈÓfi / ‰ËÌfiÛÈÔ Û˘ÌʤÚÔÓ. ∂ÊfiÛÔÓ ‰ÂÓ ˘ËÚÂÙÂ›Ù·È ÙÔ ‰Ë-
ÌfiÛÈÔ Û˘ÌʤÚÔÓ, Ë ‚·ÛÈÏ›· ÂÎ›ÙÂÈ ÛÂ Ù˘Ú·ÓÓ›·, Ë ·ÚÈÛÙÔÎÚ·Ù›· ÂÎ›ÙÂÈ Û ÔÏÈ-
Á·Ú¯›· Î·È Ë ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· (¶ÔÏÈÙ›·) ÂÎ›ÙÂÈ Û ԯÏÔÎÚ·Ù›·. (Aristotle, The Politics,
III vii (1279a-1279b10). μÏ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ J. Saunders 1981:189-195).
50. McNair 1995.

40
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

Î·È Î·Ù’ Â¤ÎÙ·ÛË Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰È·ÓÔÌ‹ Ù˘51. ∏
ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ›ӷÈ, ÏÔÈfiÓ, ÙÔ ·ÍÔÓÈÎfi ÂÚÁ·ÏÂ›Ô ÁÈ· ÙËÓ Î˘ÎÏÔÊÔÚ›·
Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘ Î·È ÁÓÒÌ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙËÓ Â›Ù¢ÍË ÔÏÈÙÈ΋˜ Û˘ÓÂÓ-
ÓfiËÛ˘. Àfi ·˘Ùfi ÙÔ Ú›ÛÌ·, Â›Ó·È ÂÚÈÔÚÈÛÙÈΤ˜ Î·È ·‰fiÎÈ̘ ÔÈ ¯Ú‹ÛÂȘ ÙÔ˘
fiÚÔ˘ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ‹ Ù˘ ÂÎÏÔÁÈ΋˜ ÚÔ·Á¿Ó‰·˜, ·ÌÈÁÒ˜.
OÈ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ Î·È ÔÈ ·ÏÏ·Á¤˜ Û˘ÓÂ¿ÁÔÓÙ·È ‰È·ÚΛ˜ ÌÂÙ·ÙÔ-
›ÛÂȘ ·ÍÈÒÓ Î·È fiÚˆÓ, fiÙ ʷÓÂÚ¿ Î·È fiÙ ·ÓÂ·›ÛıËÙ· Î·È ·ÓÂ›ÁÓˆÛÙ·.
OÈ ÌÂÙ·‚È‚¿ÛÂȘ fiÚˆÓ, Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ÏfiÁˆ ¿ÛÎËÛ˘ ÂÍÔ˘Û›·˜, ÌÂÚÔÏË-
ÙÔ‡Ó ·Ó·fiÊ¢ÎÙ· ˘¤Ú οÔÈˆÓ ÛÙÚˆÌ¿ÙˆÓ Î·È Ù¿ÍÂˆÓ Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÂÓ·-
ÓÙ›ÔÓ Î¿ÔÈˆÓ ¿ÏψÓ. ∂ÈʤÚÔ˘Ó ·Ú¿ÏÏËÏ· Î·È Û˘ÓÔÏÈΤ˜ ıÂÙÈΤ˜ ‹ ·ÚÓËÙÈ-
Τ˜ ÂÈÙÒÛÂȘ ÛÙÔ ÁÂÓÈÎfi Û˘ÌʤÚÔÓ Ù˘ ÔÏÈÙ›·˜, ηıÒ˜ ›Ù ÂÚÈÔÚ›˙Ô˘Ó
›Ù ·Ó·‚·ıÌ›˙Ô˘Ó ÙÔ ÁÂÓÈÎfi Â›Â‰Ô Â˘ËÌÂÚ›·˜. ΔÔ ‘ÈÛÔ˙‡ÁÈÔ’ ÙˆÓ Û˘ÓÔÏÈÎÒÓ
ÌÂÙ·‚È‚¿ÛÂˆÓ Î·È ¿Ú· ·Ô‰fiÛÂˆÓ ‹ ÛÙÂÚ‹ÛÂˆÓ ‰ËÌfiÛÈˆÓ fiÚˆÓ Î·È ‰ËÌfiÛÈ·˜
ÂÍÔ˘Û›·˜, ÔÚ›˙ÂÈ ÙÔ Ì¤ÙÚÔ Ù˘ ÂÈÙ˘¯›·˜ Ù˘ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜, ÂÎ ÙÔ˘ ·ÔÙÂϤÛÌ·ÙÔ˜.

∂ÓÔÈÔÏÔÁ‹ÛÂȘ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜

OÈ Denton & Woodward ÔÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ˆ˜ ÙË ‰ËÌfiÛÈ· Ú·Á-
Ì¿Ù¢ÛË ÁÈ· «ÙË ‰È·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ‰ËÌfiÛÈˆÓ fiÚˆÓ, ÙËÓ Â›ÛËÌË ÂÍÔ˘Û›· Î·È ÙȘ Â›-
ÛË̘ ΢ÚÒÛÂȘ»52 ¢È¢ÎÚÈÓ›˙Ô˘Ó fiÙÈ ÙÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÁÈ· ÙËÓ Î·ÙËÁÔÚÈÔ-
Ô›ËÛË ÂÓfi˜ ÌËӇ̷ÙÔ˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ¤ÁÎÂÈÙ·È ÛÙËÓ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ¿ ÙÔ˘,
·Ú¿ ÛÙËÓ ËÁ‹ ÙÔ˘53. ªÂ ·˘Ù‹Ó ÙË ÏÔÁÈ΋, ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓfi ÙÔ˘˜, Ù·
ÌËӇ̷ٷ Ô˘ ÂÎÔÚ‡ÔÓÙ·È ·fi Ù· ÔÏÈÙÈο ÚfiÛˆ·, ÏfiÁÔ˘ ¯¿ÚË, ÌÔÚ› Ó·
·Ó‹ÎÔ˘Ó ÛÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∂¿Ó fï˜ ÂÛÙÈ¿˙Ô˘Ó ÛÂ
·ÔÏÈÙÈο ÎÔÛÌÈο Û˘Ì‚¿ÓÙ·, Ù· ÌËӇ̷ٷ54 ·ÔÚÔÛ·Ó·ÙÔÏ›˙Ô˘Ó, ηٷϷÌ-
‚¿ÓÔÓÙ·˜, ÂÓ›ÔÙÂ, ˙ˆÙÈÎfi ÔÏÈÙÈÎfi ¯ÒÚÔ Î·È ¯ÚfiÓÔ. ŒÙÛÈ Ô ‰È·ı¤ÛÈÌÔ˜ ÔÏÈÙÈ-
ÎÔ-ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·Îfi˜ ¯ÚfiÓÔ˜ Î·È ¯ÒÚÔ˜ ÌÔÚ› Ó· ηٷϷ̂¿ÓÔÓÙ·È ·fi ·ÏÏfiÙÚÈ·
Î·È ·ÏÏÔÙÚȈÙÈο ÂÚȯfiÌÂÓ·, Ô‰ËÁÒÓÙ·˜ ÛÙËÓ ·Ô-ÏËÚÔÊfiÚËÛË.

‘ªÂ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜’

ΔÂÎÌ‹ÚÈÔ Î·È Ì¤ÙÚÔ ˘ÔÏÔÁÈÛÌÔ‡ Ù˘ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜
Â›Ó·È Ë ‰‡Ó·ÌË Ó· ÂÈʤÚÂÈ Î¿ÔÈÔ˜ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ ‹ ·ÓÙÈı¤-

51. ªÂÙ·Í¿˜ 2003: 13-15.

52. Denton & Woodward 1990: 14.
53. μÏ. Î·È McNair 1995.
54. ∞Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ÂÛÙ›·ÛË Î·È ÙȘ ÂÈÏÔÁ¤˜ ÙˆÓ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊˆÓ Ù· ÌËӇ̷ٷ ÌÔÚ›
Ó· ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÛÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· Ù˘ ÂÓËÌÂÚˆ‰È·ÛΤ‰·Û˘.

41
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

Ùˆ˜ Ë ‰‡Ó·ÌË Ó· Û˘ÓÙËÚ› ÙÔ status quo. ªÂ ‚¿ÛË ·˘Ùfi ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ-ÙÂÎÌ‹ÚÈÔ

ı· ÚÔÛÂÁÁ›ÛÔ˘Ì ÙȘ ·fiÂÈÚ˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ·Ú¤Ì‚·Û˘ Î·È ı· ÚÔÛÌÂÙÚ‹-
ÛÔ˘Ì ÙȘ Ù¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÚÔ˜ ÙË ÌÈ·
‹ ÙËÓ ¿ÏÏË Î·Ù‡ı˘ÓÛË.
™ÙÔÓ Î·ıËÌÂÚÈÓfi ÏfiÁÔ ÂÈÎÚ·Ù› Ô ·ÊÔÚÈÛÌfi˜: «Ì ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÔ‡˜
fiÚÔ˘˜», Ô˘ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ ÍÂοı·Ú· ÌÈ· ‘ÚÔÛÔ›ËÛË’. ∫¿ÙÈ Ô˘ Á›ÓÂÙ·È ·ÌÈ-
ÁÒ˜ ‘ÂÈÎÔÈÓˆÓȷο’ ÌÔÚ› Ó· ϤÁÂÙ·È ‹ Ó· ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ¯ˆÚ›˜ Î·Ó¤Ó·Ó ıÂ-
ÙÈÎfi ·ÓÙ›ÎÙ˘Ô ‹ ηÌÈ¿ ·ÏÏ·Á‹ ÛÙËÓ ÈÛ¯‡Ô˘Û· ηٿÛÙ·ÛË. ∏ ·ÊÔÚÈÛÙÈ΋ ·˘Ù‹
·ÓÙ›ÏË„Ë Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙËÓ ˘Ô‚È‚¿˙ÂÈ Û ¤Ó· ·Ó›Û¯˘ÚÔ Î·È Â˘-
ÙÂϤ˜ status. ŒÙÛÈ, Ë ÊÚ¿ÛË: «Ì ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜» ÈÛÔ‡Ù·È Û˘¯Ó¿ ÌÂ
ÙÔ ÓfiËÌ· ÙˆÓ ÊÚ¿ÛˆÓ: ‘ÌÈÏ¿Ì ÁÈ· Ó· ÌÈÏ¿ÌÂ’. O ·ÊÔÚÈÛÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ˘Ô‚È-
‚¿˙ÂÈ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ÙË Û˘Ì„ËÊ›˙ÂÈ ÂÚ›Ô˘ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘
¯ÂÈÚ·ÁˆÁÈ΋˜ ÚÔ·Á¿Ó‰·˜, ÙˆÓ ·Ó·ÏÒÛÈÌˆÓ ‘Âȉ‹ÛˆӒ Î·È Ù˘ ηٷÛ΢-
‹˜ Ù˘ Û˘Ó·›ÓÂÛ˘.

¢È·ÏÔ΋
™ÙË ‰È¿ÁÓˆÛ‹ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙȘ ·ıÔÁ¤ÓÂȘ Ô˘ ÚÔηÏ› Ë ‰È·ÏÔ΋ ÛÙËÓ πÙ·Ï›·,
Ô Paolo Mancini ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ ÙȘ ÚfiÛÊ·Ù˜ ·ÏÏÔÈÒÛÂȘ Ô˘ ¤‰ˆÛ·Ó ÙË ‘¯·ÚÈ-
ÛÙÈ΋ ‚ÔÏ‹’ ÛÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÛÊ·›Ú·. ¢È·ÈÛÙÒÓÂÈ fiÙÈ ÛÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ΢-
Úȷگ› ϤÔÓ Ë ÚÔÛˆÔÔ›ËÛË Î·È ‰Ú·Ì·ÙÔÔ›ËÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È ÙˆÓ ÂÈ-
‰‹ÛÂˆÓ Î·È ¤¯ÂÈ Â¤ÏıÂÈ Ë ÛÙ·‰È·Î‹ ‰È¿‚ÚˆÛË ÛÙÔ Î‡Îψ̷ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈ-
ÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛ˘, ÙÔ ÔÔ›Ô Ì¤¯ÚÈ ÚfiÛÊ·Ù· ·Ó‹Î ÛÙË ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· ÙˆÓ ÎÔÌÌ¿-
ÙˆÓ. O Mancini ·Ô‰›‰ÂÈ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ·ÏÏÔÈÒÛÂȘ ÛÙËÓ ËÁÂÌÔÓ›· Ù˘ ÂÌÔÚÈ΋˜ ÙË-
ÏÂfiÚ·Û˘55. ΔËÓ ›‰È· ‰È¿ÁÓˆÛË Î¿ÓÔ˘Ó Î·È ¿Ú· ÔÏÏÔ› ¿ÏÏÔÈ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜, ÂÛÙÈ¿-
˙ÔÓÙ·˜, ›Ù ÛÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ¯ÒÚ˜ ›ÙÂ, ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜, ÛÙËÓ ·ÁÎÔÛÌÈÔÔÈÔ‡-
ÌÂÓË ϤÔÓ ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ·56.
OÈ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ Ô˘ ʤÚÔ˘Ó ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ‘∞ÓÂÍ¿ÚÙËÙÔ˜’, ‘The Independent’ ‹
οÙÈ ·ÚÂÌÊÂÚ¤˜, ̤ۈ ÙÔ˘ ÔÓfiÌ·Ùfi˜ ÙÔ˘˜, ÙÔÓ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ÂΉÔÙÈ΋ ‚Ô‡ÏËÛË Ó·
·ÛÎÔ‡Ó ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙËÓ Î˘‚ÂÚÓËÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›·, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙÔ ÔÈÔ ÎfiÌÌ· ΢-
‚ÂÚÓ¿ÂÈ Î·È Ó· ÙËÚÔ‡Ó ÙȘ ‰¤Ô˘Û˜ ·ÔÛÙ¿ÛÂȘ ·fi fiÏ· Ù· ÎfiÌÌ·Ù· ÂÍÔ˘Û›·˜.
™‹ÌÂÚ·, Ù· ʇÏÏ· ·˘Ù¿ Ù›ÓÔ˘Ó Ó· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙËÓ ÂÍ·›ÚÂÛË. ∂›Ó·È ‰Â ·ÍÈÔÛË-
Ì›ˆÙÔ fiÙÈ, ÂÓÒ, ÂÍ ÔÚÈÛÌÔ‡ ·¢ı‡ÓÔÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÎÔÌÌ·ÙÈο ·Ó¤ÓÙ·¯ÙÔ˘˜ ÔÏ›-
Ù˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÏËı·›ÓÔ˘Ó57, ÂÓ ÙÔ‡ÙÔȘ, Ù· ›‰È· Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÌËÓ ·ÔÎÔÌ›˙Ô˘Ó

55. Mancini 1991: 137-138.

56. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈο μÏ.: Kellner 1991, Gerstlé 2008, Meyer 2002, Thussu 2007, Curran 2008,
Keane 1990, McChesney 1997, Leys 2003, Dahlgren 2009, Dahlgren & Sparks, 1991.
57. ™Ô˘Ú‰·Ï¿Î˘ 1990.

42
 KEºA§AIO ¶ƒøΔO | ¢Oªπ∫Oπ ∞•O¡∂™ ¶O§πΔπ∫∏™ ∫∞π ∂¶π∫Oπ¡ø¡π∞™

·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ·˘Í‹ÛÂȘ ÛÙȘ ˆÏ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜.

∏ Â›ÎÏËÛË Ù˘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜ ÙÔ˘ Δ‡Ô˘, ÌÔÈ¿˙ÂÈ ·Ú¿‰ÔÍË Î·ıÒ˜ ·Ó·-
ÊÔÚÈο Ì ÙÔ ÎÔÌÌ·ÙÈÎfi Ê¿ÛÌ·, Â›Ó·È Â˘‰È¿ÎÚÈÙÔ˜ Ô ‘¯ÚˆÌ·ÙÈÛÌfi˜’ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈ-
ÎÒÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ. ø˜ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜, ͯˆÚ›˙Ô˘Ì ÙȘ ÂÊËÌÂÚ›‰Â˜ Û ‰ÂÍȤ˜, ÎÂ-
ÓÙÚÔ‰ÂÍȤ˜, ÙÔ˘ ΤÓÙÚÔ˘, Ù˘ ÎÂÓÙÚÔ·ÚÈÛÙÂÚ¿˜ ‹ Ù˘ ·ÚÈÛÙÂÚ¿˜. ∏ ÂÁηٿÏÂÈ-
„Ë Ù˘ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›·˜ Î·È Ù˘ ·ÌÂÚÔÏË„›·˜ ·fi ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ Δ‡Ô ·ÔÙÂÏ› ¤Ó·
·fi Ù· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈο ‰›· Ô˘ ‰ÈÂÚ¢ÓÒÓÙ·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈο. ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË ÌÂ
ÙÔ ÛÙÚ·ÙÂ˘Ì¤ÓÔ Δ‡Ô ÙÔ˘ 18Ô˘ Î·È ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ Ù¿ÛÂȘ ÌÂÚÔ-
ÏËÙÈÎfiÙËÙ·˜ ‰ÂÓ ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó Ù· Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ÙÔ˘ §·Ô‡ ‹ ÙˆÓ Î·Ù·ÊÚÔÓÂ̤ӈÓ
ÙÌËÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ‰È·ϤÎÔÓÙ·È Î·È Ì ·ÁÔÚ·›· Û˘ÌʤÚÔÓÙ·.
O Paolo Mancini ÚÔÛ˘ÔÁÚ¿ÊÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ Grossi Î·È Mazzoleni
ÁÈ· ÙÔÓ ˘„ËÏfi ‚·ıÌfi «ÌÂÚÔÏËÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ Ì¤ÛˆÓ Ì·˙È΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜». OÈ
Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ·˘ÙÔ› ÂÎÙÈÌÔ‡Ó ˆ˜ «Ù· ÔÏÈÙÈο ÎfiÌÌ·Ù· Û˘ÌÌÂÙ›¯·Ó ¿ÓÙÔÙÂ
ÛÙȘ ÂΉÔÙÈΤ˜ ÂÈÏÔÁ¤˜ Î·È ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË Ù˘ ‰ÔÌ‹˜ ÙˆÓ ªª∂ Î·È fiÙÈ, ̤ۈ
‰È·ÊfiÚˆÓ ÌÔÚÊÒÓ È‰ÈÔÎÙËÛ›·˜ Î·È ÂϤÁ¯Ô˘, Ù· ÎfiÌÌ·Ù· ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó ¿ÓÙÔÙÂ
›ÛÙË»58. ∏ Ù¿ÛË ·˘Ù‹ ÚÔÛÊ¿Ùˆ˜ ·¤ÎÙËÛÂ Î·È ÙË ıÂÛÌÔÔ›ËÛ‹ Ù˘.
OÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› ÚÔÛÔÚ›˙ÔÓÙ·È Ù· ·Ú¿ÁˆÁ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ ÂϤÁ¯Ô˘ ÙÔ˘
Δ‡Ô˘ ̤ۈ ÌÈ·˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ Ë ÔÔ›· ¢ÓÔ› ÙËÓ ·ÌÔÈ‚·›· ÌÂ-
ٷ͇ ÙÔ˘˜ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË59. ΔÔ Û‡ÌÏÂÁÌ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ·ÔÙ˘ÒÓÂÈ ÙË
‰ÔÌÈ΋ ‰È·ÏÔ΋. ∞Ó·fiÛ·ÛÙÔ Â›Ó·È Î·È ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ ‰È·-
ÏÔ΋˜. ∏ ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹ Â›Ó·È Û˘ÌÂÚÈÏËÙÈ΋, ηıÒ˜, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙÔ˘˜ Â·ÁÁÂÏ-
̷ٛ˜ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ¿ÊÔ˘˜, ÛÙË ‰È·‰Èηۛ· ·˘Ù‹ ÂÌϤÎÔÓÙ·È Î·È Û‡Ì‚Ô˘ÏÔÈ ‰Ë-
ÌÔÛ›ˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î·È ÛÙÂϤ¯Ë ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÁÚ·Ê›ˆÓ Δ‡Ô˘, ‰ËÌÔÛÎfiÔÈ, ‰ËÌÔ-
ÛÈÔÏfiÁÔÈ Î·È ¿ÏÏÔÈ60. OÈ ›‰ÈÔÈ πÙ·ÏÔ› Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ‰È·Ù›ÓÔÓÙ·È fiÙÈ ÂÍ›ÛÔ˘ ÈÛ¯˘-
Ú‹ «Â›Ó·È Ë ‰È·ÏÔ΋ Î·È Ë Û˘Á¯ÒÓ¢ÛË (integration) ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ÌÂÓÙȷΤ˜
Î·È ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ Âϛٻ. OÈ ‰‡Ô ÂÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜ ‰ÚÒÓÙˆÓ [μ] Î·È [°]
ηÈ, ȉ›ˆ˜, ÔÈ Âϛ٠«Û˘ÌÌÂÚ›˙ÔÓÙ·È ÙȘ ›‰È˜ ·Í›Â˜ Î·È ÌÔÈÚ¿˙ÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜
ÙÔ ›‰ÈÔ Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi Û‡Ì·Ó».
OÈ ›‰ÈÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ˘ÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ó fiÙÈ ÚÔ·ÙÂÈ Î·È ÌÈ· ¤ÓÙÔÓË Â·ÁÁÂÏ-
Ì·ÙÈ΋ ÒÛ̈ÛË Î·È ·ÏÏËÏÔ-‰È›ۉ˘ÛË. ∂·ÁÁÂÏ̷ٛ˜ ÔÏÈÙÈÎÔ› ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È
·fi ÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·Ê›·˜ Î·È ÙÔ‡Ì·ÏÈÓ. ∞˘Ù‹ Ë ¤Î‚·ÛË ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙ›
ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ ‘ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌÔ‡’. ∫·Ù¿ ÙÔÓ Mancini Â›Ó·È ÔÊı·Ï-
ÌÔÊ·Ó‹˜ Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ∂∏ªª∂ ÛÙÔ ÈÛ¯‡ÔÓ ÔÏÈÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·, ÛÙÔ ÔÚÁ·Óˆ-
ÙÈÎfi, ÙÔ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi, ÙÔ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÎfi, ÙÔ ıÂÌ·ÙÈÎfi Î·È ÙÔ È‰ÂÔÏÔÁÈÎfi Â›Â-

58. Grossi & Mazzoleni 1985: 139 ÛÙÔ Mancini 1991.

59. Kaitatzi-Whitlock 2005.
60. μÏ. ∫·˚Ù·Ù˙‹-°Ô˘›ÙÏÔÎ 2008. ∂›Û˘, Hobsbawm, 2007.

43
 MOPºE™ KAI ME™A ¶O§ITIKH™ E¶IKOINøNIA™

‰Ô61. ™˘ÓÂÒ˜, ̤ۈ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‰ÈÂÎÂÚ·ÈÒÓÔÓÙ·È Û‹ÌÂÚ·

οı ÏÔÁ‹˜ ·ÓÙ·ÏÏ·Á¤˜, Û˘ÓÂÓÓÔ‹ÛÂȘ Î·È Û˘ÓÔÌÔÏÔÁ‹ÛÂȘ. OÈ ·ÓÙ·ÏÏ·Á¤˜ ·˘-
Ù¤˜ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÚÒÙÔÓ, ÛÙȘ Û˘Ûۈ̷ÙÒÛÂȘ ÙˆÓ ·ÙfiÌˆÓ (Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÔÏÈÙÈ΋˜
ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ fiˆ˜ ÎfiÌÌ·, ·Ú¿Ù·ÍË, Û˘Ó‰ÈοÙÔ, Û‡ÏÏÔÁÔ) ηÈ, ‰Â‡ÙÂÚÔÓ, ÛÙËÓ
ÂÌ¤‰ˆÛË ÂÈÏÂÎÙÈÎÒÓ, ÚÔÓÔÌÈ·ÎÒÓ Û˘ÌÌ·¯ÈÒÓ Ì ÛÙfi¯Ô ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Î·È ÙË
‰È‡ı˘ÓÛË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜.

∂ÈÎÔÈÓˆÓȷ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ÂÍÔ˘Û›·

¶ÔÏÈÙÈ΋ ∂ÈÎÔÈÓˆÓ›· Â›Ó·È Î¿ı ˙ˆÓÙ·Ó‹, ·˘ıÂÓÙÈ΋ ÂΉ‹ÏˆÛË ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘
ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Î¿ı ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘. ¢ËÏ·-
‰‹, οı ÚÔÊÔÚÈ΋, ÁÚ·Ù‹ ‹ Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ Î·È ÛÎfiÈÌË ·ÚÔ¯‹ ‹ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ Ïfi-
ÁÔ˘ ‹ ÂÈÎfiÓˆÓ Î·È Û˘Ì‚fiψÓ, Ë ÔÔ›· ·ԂϤÂÈ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÚÚÔ‹ ηÈ
·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ¿ÛÎËÛË ‰ËÌfiÛÈ·˜ ÂÍÔ˘Û›·˜. OÈ ÎÏ·ÛÈÎÔ› ÔÚÈÛÌÔ› Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜
Î·È Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ó Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ È‰ÈÔÙ˘›· ·˘-
Ù‹˜ Ù˘ Ú·ÎÙÈ΋˜ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÂÍÔ˘-
Û›·˜. ∞ÓÙÈ·Ú·‚¿ÏÏÔÓÙ·˜ ‰ÈÈÛÙ¿ÌÂÓ˜ ‹ ·ÓÙÈÎÚÔ˘fiÌÂÓ˜ ıˆڋÛÂȘ Ù˘ ÂÍÔ˘-
Û›·˜ ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì ÙȘ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Ô˘ ·ÔηχÙÔ˘Ó Ù· Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ¯ÂÈÚ·ÁÒ-
ÁËÛ˘, ˆ˜ ÔÏÈÙÈο ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈο Î·È ÂΛӘ, ·ÓÙ›ıÂÙ·, Ô˘ Ù· ‘˘ÈÔıÂÙÔ‡Ó’ ˆ˜
‰Â‰Ô̤ӷ ‹ ·ÌÂÙ¿ÏÏ·ÎÙ·.
∏ ηÏÒ˜ ÓÔÔ‡ÌÂÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÂÓۈ̷ÙÒÓÂÈ ÙË ÏÔÁÔ‰ÔÛ›· ÁÈ· ÙȘ
‰·¿Ó˜ ÙÔ˘ ‰ËÌfiÛÈÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜, ÙË ÁÓˆÌÔ‰ÔÛ›· Î·È ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÎÚ›ÛË Î·È Û˘-
˙‹ÙËÛË ÂÓ·ÏÏ·ÎÙÈÎÒÓ ÚÔÙ¿ÛÂˆÓ ÔÏÈÙÈ΋˜ ηıÒ˜ Î·È ÙË ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛË Ù˘
¯ÚËÛÙ‹˜ ‰ÈÔ›ÎËÛ˘. ∞ÊÔÚ¿ ·ÎfiÌË ‰È·‰ÈηÛÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÓÔÌÔıÂÛ›·˜ Î·È ˘ÈÔ-
ı¤ÙËÛ˘ ÔÏÈÙÈÎÒÓ (policies) ‹ ηıȤڈÛ˘ ıÂÛÌÒÓ. ∞ÓÙ·Ó·ÎÏ¿, Â›Û˘, Ù· ˙ˆ-
ÙÈο ‹ ˘·ÚÍȷο ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜: ‰ËÌfiÛÈ· Ù¿ÍË Î·È ·ÛÊ¿ÏÂÈ·, ηıÒ˜
Î·È ÛÙÚ·ÙËÁÈΤ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ Î·È ÙËÓ Â˘ËÌÂÚ›· Ù˘ ÎÔÈÓˆ-
Ó›·˜. ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ›ӷÈ, ÙÂÏÈο, ÙÔ ·È¯Ó›‰È ÙÔ˘ §fiÁÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ·ÓÙ›-
§fiÁÔ˘, Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ ·ÎÚfi·Û˘, Ù˘ ·fiÎÚÈÛ˘ Î·È Ù˘ ·ÓÙÈ-
·fiÎÚÈÛ˘, Ì ÛÙfi¯Ô ÙË ‰È·ÛÙ·‡ÚˆÛË ÏÔÁÈÎÒÓ ÎÚ›ÛÂˆÓ Î·È ÙË Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ
ÚÔÙ¿ÛÂˆÓ ‹, ÂÓ·ÏÏ·ÎÙÈο, ÙËÓ ·ÈÙÈÔÏÔÁË̤ÓË ·fiÚÚÈ„‹ ÙÔ˘˜.
∏ ·ÓÔȯً, ÔÏ˘ÌÂÚ‹˜ Î·È ÔÏ˘Û˘ÏÏÂÎÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Û˘ÓÈÛÙ¿

61. ΔÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÔÏÏÔ› ÔÏÈÙÈÎÔ›, ·Ô¯ˆÚÒÓÙ·˜ ·fi ÙËÓ ÂÓÂÚÁfi ÔÏÈÙÈ΋, ÌÂÙ·Ë-
‰Ô‡Ó ÛÙË ‰ËÌÔÛÈÔÁÚ·Ê›· (Grossi & Mazzoleni ÛÙÔ Mancini 1991: 139) ‹ ÙÔ ·ÓÙ›-
ÛÙÚÔÊÔ, ÂÓÈÛ¯‡ÂÈ ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌÔ‡ (Seymour-Ure 1974).
‘∞˘ÙÔ› Ô˘ Û˘Ì‚Ô˘ÏÂ‡Ô˘Ó ÙÔÓ ËÁÂÌfiÓ·, ΢‚ÂÚÓÔ‡Ó ‰È· ÙÔ˘ ËÁÂÌfiÓÔ˜’. ™ÙËÓ Ù¤¯ÓË,
ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ‘OÈ ¢Ô‡Ï˜’, ÙÔ˘ Jean Genet ηÈ, ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜, ÛÙÔ ¤ÚÁÔ: ‘L’ habilleur’, ÙÔ˘
Ronald Harwood, ‰È·ÈÛÙÒÓÔ˘Ì ÙËÓ ÈÛ¯‡ ·˘Ù‹˜ Ù˘ Ú‹Û˘.

44