Makbet Opracowanie Lektury

SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK
William Szekspir
Makbet
Spis treści
1. Sprawdzian na początek Czy znam lekturę? Grupa A ____________________________________ 2
2. Sprawdzian na początek Czy znam lekturę? Grupa B _____________________________________ 5
3. Scenariusz lekcji Ponadczasowość dzieł Szekspira _______________________________________ 8
4. Scenariusz lekcji Makbet pod lupą psychologów _______________________________________ 13
5. Scenariusz lekcji Demoniczna Lady M. _______________________________________________ 17
6. Scenariusz lekcji Szekspir o naturze człowieka _________________________________________ 21
7. Scenariusz lekcji Siostry Rządzące Losem – świat irracjonalny w utworze ___________________ 26
8. Scenariusz lekcji Tajemnica Birnamskiego Lasu________________________________________ 31
9. Scenariusz lekcji „Makbet” na wesoło _______________________________________________ 34
10. Scenariusz lekcji Szekspir i nowatorstwo teatru elżbietańskiego _________________________ 38
11. Scenariusz lekcji „Każdy ma w sobie Makbeta” _______________________________________ 45
12. Scenariusz lekcji Badacze literatury o „Makbecie” ____________________________________ 49
13. Projekt edukacyjny „Ugnie się nawet szlachetna natura” _______________________________ 52
14. Projekt edukacyjny Bohater literacki wobec losu _____________________________________ 54
15. Projekt edukacyjny Motyw zbrodni w literaturze _____________________________________ 56
16. Mapa myśli ___________________________________________________________________ 58
17. Sprawdzian na koniec Sprawdź, ile wiesz Grupa A ____________________________________ 59
18. Sprawdzian na koniec Sprawdź, ile wiesz Grupa B _____________________________________64
19. Bibliografia ___________________________________________________________________ 69
Wszystkie cytaty z Makbeta według tłumaczenia Antoniego Libery, Noir sur Blanc, Warszawa 2002.
Materiały przygotowała Agnieszka Wojciechowska
www.dlanauczyciela.pl
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
1
Czy znam lekturę? Grupa A
1. Makbet i Banquo spotykają trzy Wiedźmy [0–1]

A. w chacie czarnoksiężnika.
B. przed zamkiem króla.
C. w Lesie Birnamskim.
D. na wrzosowisku.
2. Kapitan, który przynosi Duncanowi wieści z pola bitwy, mówi, że Makbet [0–1]
A. niczym się nie wyróżnił.
B. nie uczestniczył w bitwie.
C. wykazał się niezwykłą odwagą.
D. zachował się jak tchórz, nie jak rycerz.
3. Określ prawdziwość zdań. Prawdziwe oznacz literą P, a fałszywe – literą F. [0–2]

Banquo cieszy się z zaszczytów, jakie czarownice przepowiadają Makbetowi. ___
Macduff ginie z ręki Makbeta. ___
Makbet widzi ducha Banqua podczas uczty na zamku. ___
Malcolm jest starszym synem króla Duncana. ___
Lady Makbet ginie rażona piorunem. ___
4. Lady Makbet obawia się, że ambitne plany małżeństwa przekreśli sam Makbet. Przeszkodą
może się stać jego [0–1]
A. upór.
B. nadmiar ambicji.
C. poczciwa natura.
D. niezdolność do kompromisu.
5. Przedstaw okoliczności pierwszej zbrodni, do której dochodzi w utworze. [0–2]

zbrodniarz – _________________________________________________________________
ofiara – ____________________________________________________________________
miejsce – ___________________________________________________________________
czas – ______________________________________________________________________
2
6. Po zdobyciu władzy Makbet jawi się w oczach poddanych jako [0–1]

A. wódz zapalczywy, ale w głębi duszy miłosierny.
B. dobry, sprawiedliwy i mądry władca.
C. mąż zasługujący na szacunek.
D. tyran i okrutny ciemięzca.
7. Na wiadomość o śmierci żony Makbet [0–1]

A. każe zbadać przyczyny jej śmierci.
B. reaguje zdziwieniem.
C. pozostaje obojętny.
D. odczuwa ulgę.
8. Kim są w utworze wymienione postacie? Określ ich relację z Makbetem. [0–2]

Banquo – ___________________________________________________________________
Duncan – ___________________________________________________________________
Macduff – __________________________________________________________________
Hekate – ___________________________________________________________________
9. Makbeta zabija człowiek, który zgodnie z przepowiednią Wiedźm [0–1]

A. urodził się w tym samym czasie, co Makbet.
B. urodził się w wyniku cesarskiego cięcia.
C. urodził się przed terminem.
D. nie urodził się w Szkocji.
3
Klucz odpowiedzi
1. D
2. C
3. F, F, P, P, F
4. C
5. zbrodniarz – Makbet / małżeństwo Makbetów, ofiara – Duncan, miejsce – komnata w domu
Makbeta, czas – noc
6. D
7. C
8. Banquo – przyjaciel Makbeta; Duncan – król, senior Makbeta; Macduff – dostojnik szkocki, zabija
Makbeta; Hekate – bogini czarów i magii, towarzyszy Wiedźmom
9. B
Propozycja punktacji
1) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
3) 2 pkt – właściwe określenie 4–5 zdań, 1 pkt – właściwe określenie 3–4 zdań, 0 pkt – właściwe
określenie mniej niż 3 zdań
5) 2 pkt – podanie wszystkich informacji, 1 pkt – podanie 3 informacji, 0 pkt – podanie mniej niż 3
informacji
8) 2 pkt – właściwe rozpoznanie 4 postaci, 1 pkt – właściwe rozpoznanie 2–3 postaci, 0 pkt – właściwe
rozpoznanie mniej niż 2 postaci
4
Czy znam lekturę? Grupa B
1. Makbet opisuje przepowiednię, którą usłyszał od Wiedźm, w liście adresowanym do [0–1]

A. Banqua.
B. Duncana.
C. Macduffa.
D. Lady Makbet.
2. Ofiarą pierwszej zbrodni w dramacie pada [0–1]

A. Macduff.
B. Malcolm.
C. Banquo.
D. Duncan.
3. Określ prawdziwość zdań. Prawdziwe oznacz literą P, a fałszywe – literą F. [0–1]

Makbet jest krewnym Duncana.
Lady Makbet popada w obłęd i popełnia samobójstwo.
Świat nadprzyrodzony reprezentują w utworze elfy.
Banquo pomaga Makbetowi zabić Macduffa.
Makbet zleca mordercom zabójstwo przyjaciela.
4. „Co z tymi rękami? Czy już nigdy nie będą czyste?” – to słowa, które wypowiada [0–1]
A. Duncan.
B. Makbet.
C. Lady Makbet.
D. Dama dworu Lady Makbet.
5. Kiedy ginie król Duncan, bohaterowie podejmują różne działania. Określ, jakie motywy
nimi kierują. [0–1]
Malcolm – __________________________________________________________________
Banquo – ___________________________________________________________________
Lady Makbet – ______________________________________________________________
Makbet – ___________________________________________________________________
5
6. Lady Makbet wyrzuca swojemu mężowi [0–1]

A. miękkość charakteru.
B. hulaszczy tryb życia.
C. gwałtowną naturę.
D. apodyktyczność.
7. Rodzina Macduffa ginie [0–1]

A. z rąk morderców na zlecenie Makbeta.
B. w czasie zamieszek w Szkocji.
C. z rozkazu Lady Makbet.
D. w pożarze domu.
8. Makbet, już jako król, wydaje ucztę na zamku. Określ zachowania jej uczestników. [0–1]
Lady Makbet – ______________________________________________________________
Makbet – ___________________________________________________________________
Banquo – ___________________________________________________________________
szlachta szkocka – ____________________________________________________________
9. Przeczuwając koniec swego losu, Makbet pragnie zginąć [0–1]

A. skazany po procesie sądowym.
B. w otwartej walce jako żołnierz.
C. śmiercią samobójczą.
D. z ręki Lady Makbet.
6
Klucz odpowiedzi
1. D
2. D
3. P, P, F, F, P
4. C
5. Malcolm – ucieka ze Szkocji, przeczuwając zdradę; boi się o swoje życie
Banquo – domyśla się, że zabójcą jest Makbet; oświadcza, że będzie szukał zdrajcy
Lady Makbet – udaje rozpacz, by ukryć morderstwo
Makbet – morduje dworzan króla, aby odwrócić podejrzenia
6. A
7. A
8. Lady Makbet – tłumaczy zachowanie Makbeta; Makbet – przerażony, widzi ducha Banqua;
Banquo – przybywa jako duch; szlachta szkocka – są zaniepokojeni atakiem nerwowym króla
9. B
3) 2 pkt – właściwe określenie 4–5 zdań, 1 pkt – właściwe określenie 3–4 zdań, 0 pkt – właściwe
określenie mniej niż 3 zdań
5) 2 pkt – podanie wszystkich informacji, 1 pkt – podanie 3 informacji, 0 pkt – podanie mniej niż 3
informacji
8) 2 pkt – właściwe określenie 4 zachowań, 1 pkt – właściwe określenie 2–3 zachowań, 0 pkt –
właściwe określenie mniej niż 2 zachowań
7
SCENARIUSZ LEKCJI
Ponadczasowość dzieł Szekspira 45 min
Cele lekcji
Uczeń: określa swoje emocje w związku z przeczytaną lekturą; precyzuje problematykę utworu;
bierze udział w dyskusji na temat ponadczasowości dzieł Szekspira; przywołuje wybrane fakty
z biografii Szekspira; wyjaśnia, w jaki sposób niejasności i kontrowersje wokół postaci dramaturga
wpływają na odbiór jego utworów
Metody nauczania
metoda sześciu kapeluszy myślowych Edwarda de Bono, dyskusja, rozmowa kierowana, praca
w grupach
Środki dydaktyczne
karta pracy
Przebieg lekcji
1. Uczniowie dzielą się swoimi refleksjami po lekturze Makbeta. Losują po jednej kartce
z narysowanym kolorowym kapeluszem. Wszyscy, którzy wyjęli rysunki kapeluszy w tym samym
kolorze, trafiają do jednego zespołu. Zespoły pracują nad określonymi zadaniami:
• kapelusz biały – informacje (obiektywne, niepodważalne, warte zapamiętania fakty)
• kapelusz czerwony – uczucia (emocje wywołane problemami poruszanymi w Makbecie,
zachowaniem i losem postaci)
• kapelusz żółty – optymizm (co daje satysfakcję z obcowania z lekturą)
• kapeluszy zielony – kreatywność (twórcze podejście do utworu, własne – inne niż autorskie
rozwiązanie problemu, nierutynowa ocena zagadnienia)
• kapelusz czarny – pesymizm (negatywne sądy, dezaprobata dla rozwiązań obecnych w tekście)
• kapelusz niebieski – zarządzanie (podsumowanie wypowiedzi i punktów widzenia wszystkich
zespołów, sformułowanie wniosków końcowych).
Zespoły dzielą się informacjami – każdy uczeń uzupełnia zadanie 1. w karcie pracy.
2. Nauczyciel zadaje pytanie na forum: „Po co ludziom XXI w. twórczość Szekspira? Czy Makbet może
jeszcze poruszać współczesnego młodego człowieka ery obrazkowej?”. Uczniowie dyskutują nad
problemem w kilkuosobowych grupach i spisują na kartkach samoprzylepnych argumenty. Liderzy
8
SCENARIUSZ LEKCJI
zespołów przyklejają odpowiednio po dwóch stronach tablicy argumenty za i przeciw. Nauczyciel

podsumowuje zebrane propozycje.
3. Uczniowie zapoznają się ze sporną kwestią autorstwa dzieł Szekspira (karta pracy, zad. 2.).
Uświadamiają sobie trudności, jakie stoją przed biografami Szekspira. Podają przykłady innych
twórców, których życiorys jest owiany tajemnicą. Nauczyciel inicjuje dyskusję, czy znajomość biografii
bądź problem autorstwa utworów pisarza może wpływać na odbiór dzieła. Czy też powinno się
raczej, w ślad za Rolandem Barthes’em, ogłosić „śmierć autora” i rozpatrywać twórczość literacką,
pomijając zupełnie biografię.
Praca domowa
Przeprowadź ankietę wśród swoich znajomych (z klasy) na temat ich odbioru Makbeta, a następnie
przedstaw w ciekawej formie wyniki sondy.
9
KARTA PRACY
Karta pracy Kim był autor „Makbeta”?

1. Uzupełnij schemat.
10
KARTA PRACY
2. Przeczytaj tekst Antoniego Bohdanowicza i poszukaj dodatkowych informacji na temat

jednej, wybranej przez Ciebie koncepcji autorstwa dzieł Szekspira.
Najpopularniejszy pisarz wszech czasów. Szacuje się, że sprzedano ponad 4,5 miliard kopii
jego dzieł. Nie mówiąc już o liczbie osób, które zna bądź słyszało o jego sztukach. Tylko
ignoranci nie znają Makbeta, Hamleta, a tym bardziej Romea i Julii. Kto je napisał? Szekspir.
A może ktoś inny? Powstało mnóstwo teorii spiskowych wokół tego wybitnego pisarza,
przyjrzyjmy się im.
Równo 450 lat temu [artykuł pochodzi z kwietnia 2014], w dzień świętego
Jerzego urodził się William Szekspir – tak się przynajmniej uważa. Jest to data rzecz jasna
umowna. Jedyne co na pewno wiemy o okresie jego narodzin to fakt, że 26 kwietnia 1564
roku został ochrzczony w kościele w Stratford-upon-Avon. Co ciekawe, ten wybitny pisarz
zmarł również w okolicach 23 kwietnia, tyle że 52 lata później. [...]
Osoby, które nie wierzą w autentyczność Szekspira – autora licznych sztuk teatralnych
– jako jeden z pierwszych argumentów przytaczają jego pochodzenie. Urodził się i umarł
w niewielkim miasteczku Stratford-upon-Avon, tak więc nie mógłby zdobyć tak wielkiego
doświadczenia życiowego potrzebnego do napisania swoich dzieł.
Do tego dochodzi argument, że nie mógłby być wybitnie uzdolniony literacko, gdyż
miał niepiśmiennych rodziców. Dowodem ma być choćby akt ślubu rodziców Szekspira.
Oboje zamiast podpisać się na nim, zaznaczyli pod swoimi imionami krzyżyk. Nie ma innych
dowodów na to, że byli piśmienni. Również córki Szekspira były niepiśmienne. [...]
Kolejne dowody to brak odpowiedniej edukacji. Uczęszczał do lokalnego gimnazjum,
gdzie nie mógł zostać odpowiednio wykształcony. W takiej szkole nie mógłby się nauczyć
tylu słów, ile wykorzystano w sztukach z podpisem „William Shakespeare”.
Skoro nie był autorem dzieł, to dlaczego widnieje pod nimi jego nazwisko? Bo –
według zwolenników teorii spiskowych – pojawiał się w kręgach teatralnych, pożyczał
różnym osobom pieniądze, był właścicielem teatru. Podsumowując, był idealną osobą, która
mogłaby działać jako przykrywka dla autorów chcących zachować anonimowość.
Powstała długa lista potencjalnych autorów Tytusa Andronikusa. Mierzy ona 84
nazwisk. [...] przyjrzymy się tylko tym najpopularniejszym.
W 1920 roku pewien nauczyciel, J. Thomas Looney, doszedł do wniosku, że dzieła
Szekspira stworzył nie kto inny, jak Edward de Vere. Był on dworzaninem żyjącym
w czasach Szekspira i faworytem Królowej Elżbiety. Współcześni jemu ludzie uważali go za
uzdolnionego poetę i pisarza. To naprowadziło Looneya na trop, że to de Vere jest
11
KARTA PRACY
prawdziwym Szekspirem. [...] Jako główny dowód autorstwa Earla Oksfordu przedstawia się
wątki autobiograficzne, które dworzanin mógł zawrzeć w szeregu sztuk teatralnych czy
sonetów. [...]
Zanim Looney stworzył swoją teorię, najczęściej mówiono, że współczesny
Szekspirowi polityk i filozof Francis Bacon był autorem jego dzieł. Teorię tę uknuła
amerykańska pisarka Delia Bacon – i przez długi czas była to najpopularniejsza teoria
dotycząca autorstwa dzieł Szekspira. Według niej Bacon nie jedynym autorem. Pisał wraz
z innymi dworzanami, którzy chcieli tworzyć, ale nie chcieli być znani jako autorzy sztuk
teatralnych. To dlatego, że reputacja teatru w tamtym czasie była dosyć mierna.
Przedstawienia teatralne były uznawane za sztukę dla mas, natomiast liczący na zaszczyty
politycy nie mogli sobie pozwolić na porównania z plebsem. [...] Teoria ta stała się na tyle
popularna, że nawet sąd w Chicago w 1916 roku nakazał uznanie Bacona i jego
współpracowników prawdziwymi autorami dzieł Williama Szekspira.
Kolejnym Szekspirem miałby być poeta Christopher Marlowe. Powszechnie był
uważany za największego rywala pisarza. Marlowe został zamordowany w 1593 roku
w Deptford. Jednak są tacy, którzy sądzą, że pisarz sam sfabrykował swoją śmierć, by
kontynuować in cognito karierę pisarską jako William Szekspir. Dowody? Według
zwolenników „marlowiańskiej teorii” dzieła opatrzone słynnym imieniem i nazwiskiem
zaczęły się pojawiać dopiero po śmierci Marlowe’a. Widać w nich wpływ twórczości
zmarłego poety, dlatego też uważa się, że wcale nie zginął. Tę tezę odrzucają główni badacze
Szekspira ze względu na to, że aż 16 urzędników potwierdziło, że Marlowe został zabity.
Powyższe teorie są najpopularniejsze. Jednak [...] jest 84 domniemanych autorów
dzieł Williama Szekspira. Wśród nich pojawia się anonimowy arabski pisarz Zubayr bin
William, którego Muammar Kaddaffi uważał za prawdziwego autora Romea i Julii. Jest
jeszcze teza wysunięta przez Malcolma X, która mówi, że wszystkie dzieła angielskiego
pisarza napisał następca Elżbiety, Król Jakub I (James). Natomiast najśmielsze teorie jako
autora dzieł Szekspira przedstawiają... samą królową Anglii bądź jej kuzynkę Marię,
„królową Szkotów”.
Antoni Bohdanowicz, Czy Szekspir był Szekspirem? 450 lat po narodzinach wybitnego
pisarza wciąż kłócą się o teorie spiskowe, „Na Temat” z 23.04.2014
https://natemat.pl/99631,czy-szekspir-byl-szekspirem-450-lat-po-narodzinach-wybitnego-
pisarza-wciaz-kloca-sie-o-teorie-spiskowe
12
SCENARIUSZ LEKCJI
Makbet pod lupą psychologów 90 min
Cele lekcji
Uczeń: analizuje i interpretuje wybrane fragmenty dramatu; określa motywy postępowania
i momenty przełomowe w życiu Makbeta; tworzy portret psychologiczny postaci; wskazuje źródła
tragizmu bohatera
Metody nauczania
drzewko decyzyjne, piramida priorytetów, praca z tekstem w grupach
Środki dydaktyczne
tekst Makbeta, karta pracy, tekst Olgi Katafiasz Krzysztof Globisz. Notatki o skubaniu roli
Przebieg lekcji
1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie wskazali moment kluczowy dla zawiązania akcji utworu
(przepowiednia obiecująca Makbetowi tron Szkocji). Uczniowie uzupełniają schemat drzewka
decyzyjnego. Ukazuje ono bohatera w sytuacji kluczowej, wymagającej podjęcia decyzji, która
wpłynie na jego przyszłe losy (karta pracy, zad. 1.). Uczniowie wymieniają potencjalne pozytywne
i negatywne skutki różnych decyzji Makbeta, wskazują cele i wartości, które mu przyświecają (co chce
osiągnąć? co jest dla niego ważne?).
2. Uczniowie dzielą się na zespoły. Badając odpowiednie fragmenty tekstu, gromadzą materiały
pozwalające stworzyć portret psychologiczny Makbeta. Zespoły opracowują następujące zagadnienia:
• I. Makbet przed zabiciem Duncana – hierarchia wartości, wyznawane ideały
• II. Lęki Makbeta
• III. Makbet jako przyjaciel
• IV. Makbet jako mąż i partner życiowy
• V. Makbet jako król – strategia władcy.
3. Wybrani uczniowie przedstawiają wyniki pracy grup. Nauczyciel pomaga sformułować wnioski.
Powinny prowadzić do konkluzji, że bohater został ukazany w sytuacji wyboru. Ingerencja sił zła jest
wystawieniem go na próbę, w której Makbet zawodzi. Ulega metamorfozie od prawego
i szlachetnego rycerza, wiernego sługi swojego władcy – do tyrana, który brnie w spiralę zbrodni
prowadzących go do tragicznego finału.
13
SCENARIUSZ LEKCJI
4. Nauczyciel aranżuje sytuację problemową – pyta uczniów, czy stworzony przez nich portret
bohatera jest kompletny. Aby odpowiedzieć na to pytanie, uczniowie wykonują ćwiczenie – spośród
podanych źródeł zła wybierają te, które doprowadziły Makbeta do klęski (karta pracy, zad. 2.).
5. Zadaniem uczniów jest odkrycie ludzkiego oblicza Makbeta. W tym celu redagują, w tych samych
grupach co poprzednio, krótki fikcyjny list bohatera adresowany do:
• Banqua – Makbet tłumaczy się z zamachu na życie przyjaciela (grupa I)
• żony, przed którą niczego nie musi ukrywać (grupa II)
• Duncana – Makbet rozważa wpływ ambicji na swoje czyny (grupa III)
• Macduffa, przed którym przyznaje się do błędu (grupa IV)
• Wiedźm – ocenia wpływ ich przepowiedni na swoje życie (grupa V).
Sprawozdawcy grup prezentują rezultaty pracy uczniów. Zebrane materiały prowadzą do wniosku, że
tragizm Makbeta wynika ze słabości jego charakteru oraz mechanizmu błędnego koła zbrodni
(kolejne zbrodnie wynikają z poprzednich). Nauczyciel inicjuje dyskusję, czy jest to problem o
charakterze uniwersalnym, prowadzący do pytania o przyczynę zła w życiu każdego człowieka.
6. Uczniowie czytają wypowiedź Krzysztofa Globisza, odtwórcy roli Makbeta w inscenizacji Andrzeja
Wajdy w Starym Teatrze w Krakowie, i ustosunkowują się do tezy aktora, że zło w Makbecie jest
metafizyczne – niczym w antycznej tragedii dotyka człowieka z zewnątrz, jako ingerencja losu,
i przenika do jego duszy. Jest „kodem przyszłości”, z którym każdy z nas przychodzi na świat.
Nauczyciel pyta o odpowiedzialność za swoje czyny wobec takiej koncepcji pochodzenia zła.
Praca domowa
Zgromadź argumenty do dyskusji na temat: „Samoświadomość Makbeta. Czy z wypowiedzi bohatera
wynika, że wziął on moralną odpowiedzialność za zło, które popełnił?”.
Odpowiedzi do karty pracy Profil psychologiczny Makbeta

1. sytuacja wymagająca podjęcia decyzji: przepowiednia – informacja o możliwej zmianie
rozwiązanie: wierzy w przepowiednię – skutki negatywne: traci przyjaciela, zostaje mordercą, jego
życie zmienia się w koszmar, kończy życie tragicznie – skutki pozytywne: zyskuje upragnioną władzę,
spełnia ambicje, imponuje żonie
rozwiązanie: nie wierzy w przepowiednię – skutki negatywne: nie zostaje królem, musi pozostać
posłuszny swemu władcy, zabiegać o względy Duncana i kolejne tytuły; skutki pozytywne: żyje
spokojnie, otoczony przyjaciółmi, pozostaje czysty moralnie
cele i wartości: szczęście, spełnienie ambicji, zdobycie władzy
14
KARTA PRACY
Karta pracy Profil psychologiczny Makbeta

1. Uzupełnij schemat odpowiednimi informacjami.
15
KARTA PRACY
2. Wpisz do schematu źródła zła, które doprowadziły Makbeta do klęski. Uszereguj je według
siły oddziaływania na bohatera. Na szczycie piramidy umieść Twoim zdaniem najistotniejsze.
Możesz skorzystać z podpowiedzi.
ambicja, pycha, czarownice, Lady Makbet, żądza władzy, hardość, słabość charakteru
3. Przeczytaj wypowiedź Krzysztofa Globisza, odtwórcy roli Makbeta, i ustosunkuj się do

tezy aktora, że zło w Makbecie jest metafizyczne.
To sztuka o przemienianiu się człowieka w zło. Jak w Portrecie Doriana Graya. Zło wchodzi
w nas i nagle tracimy nad nim kontrolę.
Dla mnie najważniejsze w Makbecie są wiedźmy – w pewnym momencie człowiek
zostaje potrącony przez los jak w antycznej tragedii. Coś rozbija go od wewnątrz. Gdyby
przepatrzeć życie codzienne, wielu Makbetów jest wokół nas, każdy z nas ma Makbeta w
sobie. Najgorsze jest, gdy ingeruje się w działania losu, pomaga mu się.
Owo zło jest metafizyczne, bo związane z losem, z Opatrznością. Jestem przekonany, że
rodzimy się z pewnym kodem przyszłości. Myślę, że Makbet ma piętno ofiary, o jakim mówi
współczesna psychologia, a oprawcą jest los – i bezbłędnie go wybiera. To złowiona
i przetrawiona ofiara.
Olga Katafiasz, Krzysztof Globisz. Notatki o skubaniu roli, Warszawa 2010, s. 182.
16
SCENARIUSZ LEKCJI
Demoniczna Lady M. 45 min
Cele lekcji
Uczeń: określa rolę Lady Makbet w dramacie; wskazuje dominujące cechy jej charakteru; formułuje
wnioski z analizy jej postawy; zestawia wizerunek bohaterki ze znanymi portretami kobiet
w literaturze; gromadzi argumenty do dyskusji na temat tragizmu postaci
Metody nauczania
metaplan, dyskusja punktowana, praca z tekstem
Środki dydaktyczne
tekst Makbeta, karta pracy
Przebieg lekcji
1. Nauczyciel kieruje uwagę uczniów na postać Lady Makbet, która odgrywa ważną rolę
w kształtowaniu się całej fabuły utworu. Uczniowie analizują wyznania bohaterki z różnych
momentów jej życia. Pracują z tekstem lektury i uzupełniają tabelę (karta pracy, zad. 1.).
Podsumowanie zapisów w tabeli prowadzi do konkluzji, że Lady Makbet została naznaczona złem, nie
ukrywa swoich zamiarów, nie przeraża jej mąż-zbrodniarz. Zdecydowanie wyróżnia się na tle innych
kobiecych postaci literackich.
2. Nauczyciel pyta uczniów, czy dostrzegli podobieństwo między wypowiedziami Makbeta i Lady
Makbet. Może sięgnąć do fragmentu książki Stephena Greenblatta Shakespeare. Stwarzanie świata –
tekstu podejmującego temat relacji w tej parze małżeńskiej. Uczniowie uzupełniają cytaty dowodzące
podobieństwa obojga bohaterów (karta pracy, zad. 2.).
3. Nauczyciel inicjuje dyskusję, czy Lady Makbet jest bohaterką tragiczną.
Praca domowa
Napisz rozprawkę na temat: „Czy Lady Makbet jest bohaterką tragiczną?”.
Odpowiedzi do karty pracy Lady Makbet femme fatale

1.
czyta list od męża – obawia się, że Makbet nie wykorzysta szczególnej szansy, jaką oferował mu los
17
SCENARIUSZ LEKCJI
wyrzeka się swej kobiecej natury – przyzywa duchy ciemności, aby ją wsparły; chce być niezłomna
i zdeterminowana w dążeniu do celu; odrzuca miłosierdzie i przymioty przypisywane kobiecej naturze
jako oznakę słabości; swoją kobiecość wymienia na bezwzględność w czynieniu zła
jest żoną doradzającą mężowi – radzi mężowi, jak nie budzić podejrzeń i prowadzić grę pozorów;
uczy go fałszu, obłudy; bierze na siebie zasadniczą część zadania i przejmuje kontrolę nad sytuacją
krytykuje męża – nie pozwoli na zniweczenie planów; podpuszcza Makbeta, oskarżając go
o tchórzostwo, brak męstwa; usiłuje go zmobilizować, przypomina mu, że jest jego wspólniczką
w zbrodni, a jednocześnie daje przykład własnej determinacji; podsyca ambicje Makbeta, wydobywa
to, co już wcześniej tkwiło w nim samym
przywołuje do porządku Makbeta, który widzi ducha Banqua – racjonalnie tłumaczy Makbetowi jego
lęki; próbuje go uspokoić
szaleje – traci kontrolę nad rzeczywistością; popada w obłęd; usiłuje zmyć wyobrażoną krew z dłoni;
ma zwid; mówi do siebie, zachowuje się jak wcześniej Makbet; jej siła się wyczerpała; nie jest
w stanie udźwignąć ogromu zbrodni
18
KARTA PRACY
Karta pracy Lady Makbet femme fatale

1. Przeanalizuj i zinterpretuj wypowiedzi bohaterki z różnych momentów jej życia.
Czyta list od męża: Boję się jednak, czy z twoją naturą, / Którą przepaja mleko łagodności, /
Będziesz osiągał cel najkrótszą drogą. / Owszem, nieobce ci sny o potędze / I masz ambicję,
ale ci brakuje / Instynktu walki, drapieżności, zła.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Wyrzeka się swej kobiecej natury: Przybądźcie, duchy, które podżegacie / Myśli do zbrodni;
odbierzcie mi płeć. / Chcę być bezwzględna do ostateczności.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Jest żoną doradzającą mężowi: Aby przechytrzyć świat, bierz z niego przykład: / Maskuj się –
zalśnij pogodą na twarzy, / Promieniuj ciepłem, brzmij przyjaznym tonem. / Bądź jak
niewinny kwiat, a jednocześnie / Bądź wężem pod nim. [...] / Pozostaw wszystko mnie.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Krytykuje męża: Widzę, że twoja niedawna nadzieja / Była nietrzeźwa i zmorzył ją sen. [...] /
To właśnie w tej woli / Byłeś człowiekiem! [...] Gdzie twoje męstwo?! Daj mi te sztylety. /
Śpiący i zmarli to tylko obrazy. / Bać się malowanego diabła!... / Dzieckiem / Jesteś?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Przywołuje do porządku Makbeta, który widzi ducha Banqua: Panuj nad sobą! Bądź
mężczyzną! [...] / O, te niewidy, które przyprawiają / O dygot serca i ciarki na plecach / (Te
puste strachy) – to dobre u dzieci / [...] Lecz u ciebie? Wstydź się ! / Czemu wytrzeszczasz tak
wzrok? Masz przed sobą / Jedynie krzesło.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
19
KARTA PRACY
Szaleje: Co jest z tymi rękami? Czemu nie można ich domyć? [...] / I wciąż ten zapach krwi...
Nic go nie zabije, żadne / wonności Arabii, a przecież ręka tak mała... O-o-och!
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Przeczytaj tekst Stephena Greenblatta, a następnie poszukaj w tekście dramatu wypowiedzi

Makbeta i Lady Makbet, które podkreślają szczególną więź istniejącą między małżonkami.
Intymność małżeńska [...] w Makbecie jest wręcz przerażająca. To chyba jedyne miejsce u
Shakespeare’a, gdzie mąż i żona mówią do siebie czule, jak prawdziwe małżeństwo. „Ptaszku
mój”, zwraca się Makbet do żony, zatajając przed nią, co zrobił – a tak się składa, że właśnie
zaplanował morderstwo swego przyjaciela Banka – by tym bardziej go podziwiała, gdy
zbrodnia się dokona. Podczas upiornej wieczerzy, kiedy Makbet zaczyna krzyczeć, jako
jedyny widząc na swym tronie zakrwawionego Banka, lojalna żona usiłuje go usprawiedliwić
[...], po czym na stronie każe mu się wziąć w garść: „Co z ciebie za mężczyzna?”.
Drwina o na poły seksualnym podtekście to struna, w którą Lady Makbet uderza raz po
raz, główne narzędzie, dzięki któremu popycha swego niezdecydowanego męża do zabicia
króla [...]. Jeżeli te szyderstwa odnoszą skutek, to przede wszystkim dlatego, że małżonkowie
znają swe najtajniejsze lęki i żądze i potrafią na nich zagrać, spotykając się na wspólnym
gruncie celowej, morderczej zaciekłości.
[...] w całej relacji Makbeta z żoną najbardziej zdumiewa, jak dalece jedno zamieszkuje
umysł drugiego. Kiedy widzimy Lady Makbet po raz pierwszy, czyta ona list od męża, w
którym ten opisuje spotkanie z wiedźmami i ich przepowiednię, że zostanie królem [...].
Makbet wprost nie może się doczekać powrotu do domu, żeby jak najprędzej podzielić się z
żoną tym, co usłyszał. Ona zaś nie tylko od razu podejmuje fantastyczny zamysł, lecz niemal
jednym tchem zaczyna snuć rozważania o charakterze męża [...]. Intensywność tej refleksji,
sposób, w jaki prosta początkowo obserwacja niemal od razu zamienia się w coś mdląco
skomplikowanego, dobitnie dowodzi, że żona bez trudu podąża pokrętnymi ścieżkami
mężowskich myśli i uczuć. I na odwrót, to zrozumienie budzi w niej potrzebę przekazania
mu, co sama czuje.
Stephen Greenblatt, Shakespeare. Stwarzanie świata, Warszawa 2007, s. 130–132.
20
SCENARIUSZ LEKCJI
Szekspir o naturze człowieka 45 min
Cele lekcji
Uczeń: pracuje z tekstem literackim; tworzy w związku z tekstem literackim tekst własny;
przeprowadza logiczną analizę tematu pracy; podejmuj kolejne działania w celu interpretacji tekstu;
buduje wypowiedź pisemną o trójdzielnej kompozycji; formułuje wnioski końcowe wynikające
z logicznego wywodu
Metody nauczania
kula śniegowa, praca z tekstem, rozmowa kierowana
Środki dydaktyczne
Przebieg lekcji
1. Nauczyciel informuje uczniów, że lekcja przygotuje ich do pisania tekstu w nawiązaniu do
fragmentu dzieła literackiego. Prezentuje temat pracy: „Analizując podany fragment Makbeta
Williama Szekspira oraz odwołując się do znajomości całego utworu, określ, co o naturze głównego
bohatera mówią jego słowa i czyny” i rozdaje karty pracy.
2. Uczniowie rozbierają temat na części składowe: podkreślają w nim słowa, które narzucają
określony tor działań interpretacyjnych.
Analizując podany fragment Makbeta Williama Szekspira oraz odwołując się do znajomości całego
utworu, określ, co o naturze głównego bohatera mówią jego słowa i czyny.
• czerwony – konieczność analizy podanego fragmentu
• niebieski – umieszczenie fragmentu w kontekście całego utworu
• zielony – wskazanie czynności, którą należy wykonać w pracy
• pomarańczowy – określenie głównego zagadnienia pracy – natury człowieka
• fioletowy – stworzenie portretu bohatera w perspektywie jego wypowiedzi i czynów
Z tematu wynika, że uczniowie muszą:

• analizować tekst literacki pod kątem cech osobowości bohatera, co pozwoli określić jego naturę
• uwzględnić zarówno słowa, jak i czyny badanej postaci
21
SCENARIUSZ LEKCJI
• odwołać się do całego utworu

• przywołać stosowne kontekstów w celu rozwinięcia wizerunku postaci
• wyciągać wnioski częściowe, które pozwolą na sformułowanie pełnych wniosków końcowych.
3. Nauczyciel porusza zagadnienie trójdzielnej budowy wypowiedzi. Pyta uczniów, co powinny

zawierać funkcjonalne (czyli dobrze spełniające swoją funkcję) wstęp, rozwinięcie i zakończenie.
Uczniowie pracują metodą kuli śniegowej. Wypisują wszystkie propozycje, następnie w parach
przedyskutowują swoje odpowiedzi i wybierają najistotniejsze, które zapisują na kartce. Pary łączą
się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i w ten sposób powstaje wspólna definicja:
• wstęp – rozpoznanie sytuacji, nazwanie omawianej sceny, umiejscowienie fragmentu w utworze,
określenie jego znaczenia dla losów bohatera, krótkie przedstawienie postaci, wskazanie formy
podawczej (np. dialog, monolog), informacja o gatunku utworu
• rozwinięcie – część właściwa wypracowania, wynika z pogłębionej analizy fragmentu utworu,
zawiera też odwołania do całości dzieła, interpretacja cech postaci, jej słów i czynów
• zakończenie – suma pojawiających się wcześniej wniosków częściowych, zarysowanie kontekstów
ukazujących inne postacie literackie w podobnej sytuacji, podanie w zwartej formie najważniejszych
spostrzeżeń w związku z analizowanym tematem.
4. Uczniowie ustalają – według schematu podanego w karcie pracy – propozycje zapisów, które
mogłyby się znaleźć w przykładowej pracy pisemnej.
Praca domowa
Napisz pracę na temat: „Analizując podany fragment Makbeta Williama Szekspira oraz odwołując się
do znajomości całego utworu, określ, co o naturze głównego bohatera mówią jego słowa i czyny”.
Odpowiedzi do karty pracy Tworzenie własnego tekstu
I. Rozpoznanie sytuacji i umiejscowienie fragmentu w utworze

– monolog Makbeta ma miejsce przed zabiciem Duncana
– Makbeta pcha do zbrodni przepowiednia, którą usłyszał od Wiedźm na wrzosowisku
– bohater zostaje ukazany w momencie podejmowania decyzji
– scena ma charakter symboliczny – Makbet oczami wyobraźni widzi sztylet, symbol zbrodni
– wypowiedź bohatera uwidacznia jego wewnętrzne rozterki.
II. Makbet i droga zbrodni – analiza fragmentu
– widzi sztylet, próbuje go uchwycić, ale jest to tylko majak
22
SCENARIUSZ LEKCJI
– zastanawia się, czy to, co widzi, jest wytworem jego rozgorączkowanej wyobraźni
– wydaje mu się, że sztylet to znak, który wskazuje drogę „którą i tak szedłem”
– przyznaje, że planował wkroczyć na drogę zbrodni
– dostrzega, że na rękojeści sztyletu pojawiły się plamy krwi, a po chwili stwierdza, że to złudzenie
– jest przekonany o wszechobecności śmierci, która zapanowała nad globem
– kreśli wizję przerażającego świata, który pozostaje we władaniu sił ciemności
– pragnie ukryć swoje zamiary z obawy, że straci dogodną okazję do morderstwa
– gani sam siebie za to, że za dużo mówi i że słowa ostudzą jego zapał
– głos dzwonka, który przerywa jego rozmyślania, traktuje jak sygnał do działania
– przepowiada śmierć Duncanowi i wychodzi dokonać zbrodni.
III. Sztylet – symboliczny rekwizyt
Sztylet, który ukazuje się Makbetowi, to rekwizyt znaczący. Symbolizuje drogę zbrodni, na którą
wkracza bohater, zapowiada jego pierwsze morderstwo. Jest narzędziem zła.
IV. Odwołanie do całości utworu
– zestawienie dwóch wizerunków Makbeta: szlachetnego wodza, krewnego i wasala Duncana oraz
bezwzględnego mordercy
– wpływ przepowiedni na zmianę zachowania Makbeta
– przywołanie obrazu bohatera, w którym początkowo zwycięża prawa natura
– wpływ Lady Makbet na rozbudzenie żądzy władzy u męża
– wewnętrzne rozterki bohatera
– kolejne zbrodnie, które popełnia Makbet
– tragiczny koniec bohatera.
V. Konteksty
Jako kontekst do rozważań nad naturą Makbeta można przywołać Edypa – innego klasycznego
bohatera literackiego, z którego zakpił los. Również Edyp działa pod wpływem przepowiedni. Jednak
w przeciwieństwie do Makbeta antyczny bohater podlega determinizmowi fatum. Próbuje uniknąć
wyroków losu, ale według starożytnych Greków jest to niemożliwe, przed przeznaczeniem nie ma
ucieczki. Makbet – mając wolny wybór – chętnie mu się poddaje.
VI. Wnioski
Szekspir rysuje sylwetkę zbrodniarza i procesy, które zachodzą w jego osobowości. Pokazuje moralny
upadek człowieka i szuka genezy zła. Ukazuje wpływ destrukcyjnych czynników na szlachetną naturę,
sugerując odbiorcy, że uśpione zło mogą wyzwolić nie tylko okoliczności zewnętrzne, lecz także
immanentne cechy natury ludzkiej: ambicja, słabość, uleganie wpływom, niestałość.
23
KARTA PRACY
Karta pracy Tworzenie własnego tekstu

Analizując podany fragment Makbeta Williama Szekspira oraz odwołując się do znajomości
całego utworu, określ, co o naturze głównego bohatera mówią jego słowa i czyny.
William Szekspir Makbet I rękojeści wszędzie ślady krwi,

akt II, scena 1 (fragment) Których poprzednio nie było. – Nieprawda,
Co to jest?... Sztylet?... O tutaj, przede mną... Nie ma niczego takiego. Tę krew
Zwrócony w moją stronę rękojeścią... Domalowują tylko moje myśli. –
Niech się przekonam... Po naszej stronie globu wszystko teraz
Próbuje chwycić to, co widzi... Jest jakby martwe i pod całun snu
Wymyka się dłoni... Cichcem wślizgują się złowrogie zmory;
Ale nie oczom, bo dalej go widzę. – Nieczysta Siła odprawia swój sabat,
Czy to możliwe zdradliwy fantomie, Bladej Hekacie składając ofiary;
Byś był dostępny jedynie wzrokowi, I wyją wilki, budziciele Mordu,
A dotykowi już nie? Czy więc aby Który się zrywa na ten zew i głodny
Nie jesteś tylko zwykłym urojeniem, Rusza na żer jak upiór, i podchodzi
Tworem gorączki mojego umysłu? Chyłkiem ofiarę. – Niezgłębiona ziemio,
Widzę cię dalej... Nie bacz na moje kroki, nie nasłuchuj,
wyjmuje sztylet Dokąd zmierzają, bo jeszcze kamienie
...i to tak wyraźnie Gotowe wydać mnie i cała ich groza
Jak ten tu oto, który trzymam w dłoni. Tej chwili pryśnie, a wraz z nią i reszta. –
Jesteś tym właśnie, czym mam się posłużyć, Gadam i gadam, a on ciągle żyje.
I pokazujesz mi kierunek, w którym Mową go przecież nigdy nie zabiję.
Też miałem zaraz podążyć. – Mój wzrok Słychać dzwonek.
Przy innych jest albo głuptakiem, Oho! Ten dzwonek to znak, że już czas
Albo przeciwnie: prawdziwym geniuszem. – Iść mi do ciebie, a tobie, Duncanie:
Dalej cię widzę... a na twoim ostrzu Do Nieba albo Piekła. – Niech się stanie.
I. Rozpoznanie sytuacji i umiejscowienie fragmentu w utworze

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
II. Makbet i droga zbrodni – analiza fragmentu
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
24
KARTA PRACY
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
III. Sztylet – symboliczny rekwizyt
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
IV. Odwołanie do całości utworu
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
V. Konteksty
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
VI. Wnioski
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
25
SCENARIUSZ LEKCJI
Siostry Rządzące Losem – świat irracjonalny w utworze 45 min
Cele lekcji
Uczeń: wskazuje rolę czarownic w budowaniu napięcia w dramacie; ocenia ich wpływ na losy
głównego bohatera; bada elementy świata irracjonalnego i omawia ich funkcję
Metody nauczania
burza mózgów, praca z tekstem
Środki dydaktyczne
tekst Makbeta, karta pracy, tekst Stephena Greenblatta
Przebieg lekcji
1. Uczniowie wpisują do tabeli informacje na temat czarownic, następnie opisują, jak wyobrażają
sobie te postacie (karta pracy Moc czarnej magii, zad. 1. i 2.).
2. Uczniowie odpowiadają na pytania sprawdzające rozumienie tekstu krytycznoliterackiego –

fragmentu książki Stephena Greenblatta (karta pracy, zad. 3.). Po skończeniu porównują odpowiedzi.
3. Nauczyciel inicjuje burzę mózgów – pyta o rolę czarownic w utworze. Uczniowie zapisują
propozycje odpowiedzi na kartkach samoprzylepnych, które przyklejają do dużego arkusza papieru.
Analizują pomysły i dokonują ich selekcji (np. wiedźmy jako element magiczny wprowadzają
niejednoznaczność sytuacji; kwestionują kategorie piękna i prawdy; uruchamiają błędne koło
zbrodni; paradoksalnie są głosem moralności – wytykają pychę ludzką i żądzę władzy jako główną
przyczynę zła; wprowadzają elementy humoru kolokwialnym stylem wypowiedzi – „coś mnie nagle
w palcu rwie, znak, że ktoś zły zbliża się”; prowadzą grę z bohaterem – zwodzą go).
4. Uczniowie zapoznają się z przesądami związanymi z wystawianiem Makbeta w teatrze (tekst).
Sukces lub porażka przedstawień teatralnych zależy od tak wielu różnorodnych czynników, że nie jest
niczym dziwnym, że ludzie teatru wytworzyli wokół siebie całą mnogość przesądów związanych ze
swoją pracą [...]. Dwa tego rodzaju przesądy związane są z Szekspirowskim Makbetem.
Pierwszy mówi, że wypowiedzenie słowa „Makbet” przynosi pecha, chyba że słowo to pada w
trakcie przedstawienia. […] Niektórzy twierdzą, że pech ogranicza się do budynku teatru; czyli można
26
SCENARIUSZ LEKCJI
je wymawiać bezpiecznie w innych miejscach, takich jak chociażby sala lekcyjna. Co jednak zrobić,
jeśli słowo owo padło, a pecha chcemy uniknąć? [...] Należy wówczas niezwłocznie opuścić budynek
teatru, zamknąć drzwi, obrócić się w miejscu, trzy razy wykrzykując obelżywe słowa, po czym
grzecznie zapukać i poprosić, aby nas wpuszczono. Jeśli jest to niemożliwe, można również zacytować
za sceną 4., I aktu Hamleta: „Aniołowie Łaskę niosący, miejcie nas w opiece!”. Powinno pomóc.
Drugi przesąd mówi o tym, że samo odgrywanie sztuki ściąga pecha na aktorów i pracowników
zaangażowanych w przedstawienie. Lista przedstawień, którym towarzyszyły nieprzewidziane a
tragiczne w skutkach wydarzenia, jest jednak na tyle długa, że obawy związane z odgrywaniem
przedstawienia wydają się uzasadnione. [...]
Jeśli wierzyć legendom, to pech związany z wystawieniami Makbeta zaczyna się dosyć
wcześnie. Jedna z historii [...] mówi, że król Jakub I, demonolog amator, wydał pięcioletni zakaz
wystawiania sztuki, po tym, jak zobaczył ją po raz pierwszy w 1606 r. Wiedźmy wydały mu się zbyt
rzeczywiste, a uważał się za eksperta w tym temacie. [...]
Ponure wydarzenia miały towarzyszyć już premierze sztuki, która odbyła się 8 sierpnia 1606 r.
Wówczas to niejaki Hal Berridge, chłopiec grający w sztuce Lady Makbet, dostał nagle gorączki, w
wyniku której zszedł był z tego świata. Ponoć sam autor zmuszony był do odegrania rzeczonej roli i
zagrał ją zresztą tak fatalnie, że po przedstawieniu zaczął besztać swoich kolegów aktorów za
wspominanie „tej sztuki”, dając tym samym początek trwającej do dziś tradycji. [...]
W połowie XIX w. dwaj rywale – aktorzy William Charles Macready z Anglii i Edwin Forrest z
Ameryki – przygotowywali konkurencyjne przedstawienia w tym samym czasie, tak że 10 maja 1849
r. dwóch Makbetów wystąpiło w Nowym Jorku. Podczas spektaklu Anglika obecni na sali Astor Place
Opera House fani Forresta zaczęli rzucać w scenę owocami i krzesłami, co zakończyło się wywołaniem
zamieszek. Przybyłe na miejsce oddziały porządkowe ostrzelały tłum, w wyniku czego śmierć poniosło
ponad 20 osób i kolejne 30 odniosło obrażenia.
A skoro o Ameryce mowa – Abraham Lincoln na tydzień przed śmiercią z rąk Johna Wilkesa
Bootha (nomen omen aktora) czytał w gronie przyjaciół sceny z Makbeta następujące po zabójstwie
Duncana. [...] W roku 1937 zerwała się część konstrukcji nad sceną i spadła zaledwie o centymetry od
Laurence’a Oliviera grającego Makbeta. W roku 1940, w spektaklu z Johnem Gielgudem w głównej
roli, trzech aktorów (dwie czarownice i Duncan) zmarło, a dekorator popełnił samobójstwo. [...]
Podczas przedstawienia z roku 1947, w scenie pojedynku w akcie V Harold Norman – Makbet został
pchnięty sztyletem i umarł z powodu odniesionych ran. Powiadają, że jego duch nawiedza teraz w
czwartkowe wieczory budynek Coliseum Theatre w Oldham, w którym nieszczęsna scena była
odgrywana. [...] Gdy Roman Polański [...] kręcił w roku 1971 filmową wersję sztuki, operator kamery
omal nie zginął w wypadku pierwszego dnia planu zdjęciowego. [...] Rok 2001, Cambridge
27
SCENARIUSZ LEKCJI
Shakespeare Company: Macduff – kontuzja pleców, Lady Makbet – rozbita głowa, Ross – złamany
palec, scenografia – zniszczona przez dwa upadające cedry z Lasu Birnamskiego [...].
Ben and David Crystal, The Shakespeare Miscellany, London 2005, tłum. Agnieszka Wojciechowska,
www.straightdope.com/columns/read/2267/whats-the-stor-on-the-curse-of-em-macbeth-em
Praca domowa
Makbetowi dane jest jeszcze raz spotkać się z Wiedźmami, tuż przed swoją śmiercią. Opisz, jak
mogłoby wyglądać to spotkanie.
Odpowiedzi do karty pracy Moc czarnej magii
1. okoliczności spotkania Makbeta i czarownic: gromy, błyskawice, noc, odludne wrzosowisko, mgła,
stęchłe powietrze, ciężka atmosfera; składniki wrzucane do kotła: żabie ślepia, igły jeża, język żmii,
ogon szczura itd.; kluczowe słowa (cytaty): Do roboty więc! Kolisko / Zataczamy. Stańmy blisko /
Wokół kotła i do niego / To, co mamy zatrutego, / Powrzucajmy po kolei
2. subiektywne wypowiedzi uczniów
3. a) Kwestią otwartą jest wpływ czarownic na decyzję Makbeta o zabiciu króla, związek Wiedźm z
demoniczną Lady Makbet, jak doszło do zarażenia bohatera myślą o zamordowaniu rodziny
Macduffa. Generalnie chodzi o odpowiedzialność za zło wyrządzone przez Makbeta – na ile
powodem były fałszywe przepowiednie, a na ile zło od samego początku tkwiące głęboko w
bohaterze.
b) Szekspir nie sytuuje zła wyłącznie w postaciach czarownic. Nie wiadomo, czy to one inspirują
Makbeta do zła, czy bohater myślał o morderstwie jeszcze przed ich spotkaniem. Niejasne jest
swoiste pokrewieństwo między Lady Makbet a Wiedźmami. Podobnie zabójstwo Macduffa – nie
wiemy, czy jest konsekwencją przepowiedni, czy też wynika z błędnego koła zbrodni, które nie daje
Makbetowi innego wyjścia niż kolejne mordy.
c) „Genialność sztuki wynika wprost z siły tej sugestii, dzięki której publiczność nigdy się z wiedźmami
nie upora, albowiem najintensywniej obecne są właśnie wtedy, kiedy ich nie widać, gdy stają się
częścią codzienności”.
d) Gdy towarzyszą nam lęki o przyszłość, czujemy wewnętrzną pustkę, stajemy w obliczu różnych
pokus.
e) Zasada nieprzejrzystości polega na niejednoznaczności utworu, wprowadzaniu elementów
wymykających się racjonalnym, prostym wyjaśnieniom.
28
KARTA PRACY
Karta pracy Moc czarnej magii

1. Wypisz informacje związane z czarownicami.
okoliczności spotkania Makbeta i czarownic: _______________________________________
___________________________________________________________________________
składniki wrzucane do kotła: ____________________________________________________
___________________________________________________________________________
kluczowe słowa (cytaty): _______________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Opisz, jak wyobrażasz sobie szekspirowskie Wiedźmy.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania.
Czy to naprawdę one podsuwają mu pomysł zabicia Duncana, czy też myśl ta zakiełkowała
w jego umyśle, zanim je spotkał? Czy łączy je jakieś podobieństwo z Lady Makbet – która
wzywa duchy strzegące myśli śmiertelników, by odebrały jej płeć – czy też tkwiące w nich
zło jest całkowicie niezależne od jej zła? Czy dopiero ostrzeżenie czarownic – „strzeż się
Macduffa” – skłania Makbeta do zabicia całej rodziny Macduffa, czy też unurzał się we krwi
tak bardzo, że nie może się cofnąć z raz obranej drogi? Czy to ich dwuznaczne przepowiednie
są przyczyną jego zgubnej pewności siebie i końcowej klęski, czy też przegrywa, bo utracił
poparcie ludu, a siły Malcolma okazały się przeważające? Na te pytania nie uzyskujemy
odpowiedzi. W zakończeniu sztuki nikt już nie mówi o wiedźmach, a ich rola pozostaje
niewyjaśniona. Shakespeare nie dopuszcza do tego, by poczucie zagrożenia, przenikające
sztukę, zostało zlokalizowane i umiejscowione w postaciach złowieszczych sióstr.
Makbet pozwala wiedźmom uniknąć kary, wskazuje jednak na monstrualne zagrożenie,
jakim jest ich obecność dla tkanki cywilizowanego życia. Genialność sztuki wynika wprost
z siły tej sugestii, dzięki której publiczność nigdy się z wiedźmami nie upora, albowiem
najintensywniej obecne są właśnie wtedy, kiedy ich nie widać, gdy stają się częścią
codzienności. Jeśli obawiamy się utraty męskości i boimy potęgi kobiet, nie musimy szukać
29
KARTA PRACY
brodatych staruch na wrzosowisku, wystarczy, że przyjrzymy się własnej żonie. Jeśli nękają
nas pokusy, bójmy się własnych snów. Jeśli niepokoimy się o przyszłość, spójrzmy uważnie
na przyjaciół. A jeśli lękamy się pustki duchowej, zwróćmy oczy nie na zawartość
piekielnego kotła, lecz w głąb siebie: „Skorpiony kłębią się w mej duszy żono!”.
Wiedźmy – niesamowite, nieokreślone, nieuchwytne, niezrozumiałe – stanowią
uosobienie zasady nieprzejrzystości, którą Shakespeare zastosował w swoich wielkich
tragediach. Teatr szekspirowski to przestrzeń niejednoznaczności, gdzie nie liczą się
konwencjonalne wyjaśnienia, jeden człowiek może wejść w umysł drugiego, a to, co cielesne,
spotyka się z tym, co fantastyczne.
Stephen Greenblatt, Shakespeare. Stwarzanie świata, Warszawa 2007, s. 341–342.
a) Jakie pytania dotyczące roli czarownic pozostają w dramacie kwestią otwartą?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b) Dlaczego poczucie zagrożenia, które przenika cały utwór, nie jest związane jedynie
z postaciami czarownic?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
c) W czym tkwi siła geniuszu Szekspira? W odpowiedzi zacytuj autora tekstu.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
d) Kiedy czarownice stają się „częścią codzienności”.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
e) Na czym polega zastosowana przez Szekspira zasada nieprzejrzystości?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
30
SCENARIUSZ LEKCJI
Tajemnica Birnamskiego Lasu 45 min
Cele lekcji
Uczeń: tworzy mapę myśli; pracuje z wykorzystaniem metaplanu; wskazuje przyczyny ostatecznej
klęski Makbeta; formułuje wnioski z rozważań na temat bohatera
Metody nauczania
mapa myśli, metaplan
Środki dydaktyczne
Przebieg lekcji
1. Uczniowie tworzą mapę myśli na temat Lasu Birnamskiego. Nauczyciel przypomina, że może ona
zawierać nie tylko słowa kluczowe, ale także znaki graficzne, symbole, skróty myślowe, rysunki.
Uczniowie uzupełniają schemat wymienionymi elementami i cytatami z Makbeta. Mapy myśli zostają
umieszczone w klasie w widocznym miejscu, tak by można było je porównać. Korzystając ze
zgromadzonego materiału, uczniowie pracują nad problemem: „Dlaczego Makbet do końca nie widzi
nadchodzącej klęski? Co uśpiło czujność bohatera?” (metaplan w karcie pracy).
2. Nauczyciel podsumowuje lekcję stwierdzeniem, że nadejście Birnamskiego Lasu jest w konstrukcji

utworu w takim samym stopniu nieprawdopodobne, jak nieuniknione – podobnie jak nieunikniona
staje się klęska Makbeta i kara, która musi na niego spaść.
Praca domowa
Napisz esej, w którym rozważysz symboliczne znaczenie słów posłańca: „Widać las w ruchu – zmierza
w naszą stronę”.
Odpowiedzi do karty pracy Co uśpiło czujność Makbeta?
Jak jest? Jak być powinno?

Makbet jest spokojny – otrzymał za Nie powinien ufać słowom czarownic, stosować
pośrednictwem Wiedźm świetne wróżby. logicznej miary (sposobów rozumowania) do
przepowiedni.
31
SCENARIUSZ LEKCJI
Kieruje się racjami rozumu. Powinien być jak do tej pory – czujny
i podejrzliwy.
Odrzuca wątpliwości: Jakże by drzewa zmusili W tym momencie mógł jeszcze przyjrzeć się
moi wrogowie do marszu przed siebie? sobie krytycznie i przyznać do błędów.
Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
Zło, w którym tkwi od dawna, uśpiło jego przenikliwość i ostrość widzenia. Czuje się zbyt pewnie
i lekceważy zagrożenie. Traci czujność w nowej dla siebie sytuacji – nie jest już prawym rycerzem
przerażonym dokonanym właśnie królobójstwem, ale człowiekiem nieograniczonej władzy, tyranem,
który metodycznie pozbywa się swoich przeciwników. Usuwanie świadków oskarżenia przynosi
Makbetowi poczucie chwilowego bezpieczeństwa, dodatkowo jego czujność zostaje uśpiona przez
drugą przepowiednię. Zbrodniarz logicznie analizuje swoją sytuację, co jednak nie uchroni go przed
ostateczną klęską.
Wnioski
Spełniły się słowa Hekate mówiące o tym, że największym zagrożeniem dla śmiertelnika jest jego
pycha (Nic tak śmiertelnych nie jest w stanie / Zgubić jak zwykłe zadufanie, akt III, scena 5). Makbeta
zgubiła wiara we własną nieograniczoną moc – wiara podsycana fałszywymi przesłankami. Pozornie
rozumowanie Makbeta trzyma się reguł logiki, spełnia on wszakże tylko przepowiednie, które
zdradził mu zawczasu los. Jednak podeptanie reguł moralnych powoduje, że bohater staje się
igraszką w rękach sił irracjonalnych. Racjonalizowanie popełnionego zła, które Makbet stosuje
w celu samooszukiwania się, prowadzi go do totalnej klęski.
32
KARTA PRACY
Karta pracy Co uśpiło czujność Makbeta?

Przeanalizuj sytuację Makbeta po tym, jak usłyszał drugą przepowiednię czarownic.
Jak jest? Jak być powinno?
Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
Wnioski
33
SCENARIUSZ LEKCJI
Makbet na wesoło 90 min
Cele lekcji
Uczeń: określa funkcję elementów humorystycznych w utworze; przywołuje definicję terminu
„intermedium”; wykonuje ćwiczenia słownikowe związane z wybraną sceną dramatu; pracuje
w grupie nad przygotowaniem inscenizacji sceny z Odźwiernym
Metody nauczania
burza mózgów, drama, praca z tekstem w grupie
Środki dydaktyczne
tekst Makbeta, karta pracy, tekst
Przebieg lekcji
1. Uczniowie badają elementy sceny 3, akt II Makbeta i wykonują polecenia do tekstu (karta pracy,
zad. 1). Poznają definicję „intermedium” (łac. intermedius ‘środkowy’ – utwór sceniczny, np.
pantomima, dialog, skecz, grany w przerwie między aktami sztuki; w teatrze średniowiecznym
komiczna wstawka między częściami widowiska) i odnoszą ją do sceny z Odźwiernym wyobrażającym
sobie, że otwiera bramę piekielną (scena humorystyczna wprowadzona w celu złagodzenia napięcia
krwawej tragedii – intermedium wobec właściwego toku akcji). Nauczyciel podaje w ramach
ciekawostki informację o jezuicie wspomnianym przez Odźwiernego („Wśród ludzi aresztowanych
i postawionych przed sądem za udział w Spisku Prochowym znalazł się ksiądz Henry Garnet,
przywódca tajnej misji jezuitów w Anglii. Garnet, przeciwko któremu zebrano niewiele konkretnych
dowodów, nie przyznał się do winy, lecz prokuratorzy koronni bardzo podkreślali fakt, że był on
autorem Traktatu o dwuznaczności, dzieła broniącego moralnego prawa do udzielania pod przysięgą
mylących lub dwuznacznych odpowiedzi”, Stephen Greenblatt, ibidem, Warszawa 2007, s. 325).
2. Kształcenie umiejętności językowych – uczniowie wyjaśniają związki frazeologiczne z zakresu

tematyki „piekielnej”, szukają synonimów i antonimów wyrazu piekło (karta pracy, zad. 2. i 3.).
3. Uczniowie przygotowują w zespołach inscenizację sceny z Odźwiernym. Rozdzielają między sobą

role: Odźwiernego, gospodarza, jezuity, krawca, reżysera oraz scenografa odpowiedzialnego za efekty
sceniczne, rekwizyty, wygląd sceny i aktorów. Schematyczne kostiumy i dekoracje wykonują z gazet
bądź arkuszy papieru. Po upływie wyznaczonego czasu (25 min) prezentują swoje scenki.
34
SCENARIUSZ LEKCJI
Praca domowa
Wypisz z tekstu Makbeta cytaty, które Cię rozbawiły.
Odpowiedzi do karty pracy

1.
a) aluzje do miejsca jakoby znajdującego się za bramą: Tylko odźwierny w piekle, jeśli tam w ogóle
taki jest, ma więcej roboty ode mnie; w imię Belzebuba; Bo się tu bracie napocisz; Kto tam, w imię
tego drugiego... na jakże mu tam, do diabła!; W piekle jesteś, nie kłamię!; Nigdzie go tak nie
nagrzejesz jak tutaj; Brrr, trochę tu za chłodno jak na piekło; Nie będę dłużej odstawiał dozorcy
Lucypera, a szkoda, bo miałem ochotę przywitać przedstawicieli innych jeszcze fachów, tych
wszystkich gagatków, co to idąc drogą cnoty, staczają się prosto w ogień wieczysty
b) zdrobnienia i zgrubienia: wieśniaczyna, chciwusie, kłamczuchu, kanciarzu, gagatków
c) gospodarz najbardziej boi się urodzaju, który spowoduje obniżenie cen, jezuita jest krętaczem i
łgarzem, krawiec szyje za małe ubrania i kradnie resztę materiału
d) wykreślone np. przejęty, pracowity, energiczny, gościnny, ponury, okrutny
uzasadnienie np. Odźwierny jawi się jako sympatyczny maruda, niezbyt chętnie wykonujący swoje
obowiązki, który narzeka i krytykuje, ale bez większej zajadłości czy przejawów nienawiści do świata.
e) Aa, to ten wieśniaczyna, co się powiesił w obliczu klęski urodzaju.
f) Efekt komiczny autor uzyskał dzięki połączeniu elementów stylu kolokwialnego, niskiego
w wypowiedziach Odźwiernego z istotną wagą spraw natury moralnej i eschatologicznej.
g) Scena przed: Makbet jest roztrzęsiony po zamordowaniu Duncana. Słyszy kołatanie do bramy, co
napawa go strachem. Żałuje, że pukanie do bramy nie może obudzić zamordowanego. Scena po:
powraca akcja, kolejne wydarzenia związane z wyjściem na jaw królobójstwa.
2. ciekawość to pierwszy stopień do piekła – nadmierna ciekawość jest niebezpieczna, hulaj dusza,
piekła nie ma – skoro nie ma kary, można szaleć bez umiaru; być z piekła rodem – być złym; dobrymi
chęciami piekło jest wybrukowane – same zamiary i pragnienia nie wystarczą do osiągnięcia celu,
potrzebne jest skuteczne działanie; kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera – nie wolno
odbierać rzeczy raz podarowanych; mieć piekło na ziemi – cierpieć, przeżywać tragedię; rozpętać
piekło – wywołać wojnę, kłótnię; zmienić czyjeś życie w piekło – zniszczyć komuś życie
3. synonimy: kraina ciemności, piekielne czeluście, kraina cieni, królestwo szatana, antonimy: niebo,
raj, kraina wiecznej szczęśliwości, królestwo niebieskie
35
KARTA PRACY
Karta pracy Z piekła rodem

1. Przeczytaj monolog Odźwiernego i wykonaj polecenia.
akt II, scena 3 (fragment)
Wchodzi Odźwierny.
Kołatanie.
ODŹWIERNY
Ale się dobijają! Tylko odźwierny w piekle, jeśli tam w ogóle taki jest, ma więcej roboty ode mnie.
Kołatanie.
Puk, puk, puk! – Kto tam, w imię Belzebuba? – Aa, to ten wieśniaczyna, co się powiesił w obliczu
klęski urodzaju! Ze strachu, że za mało zarobi. W samą porę, chciwusie! A chustki na zapas masz? Bo
się tu, bracie, napocisz.
Kołatanie.
Puk, puk! – Kto tam, w imię tego drugiego... na jakże mu tam, do diabła! – Aa, to ten łgarz wierutny,
co każdemu przysięgał, łamiąc poprzednie przysięgi. Łgał zawsze z Bogiem na ustach, lecz od piekła
się nie wyłgał. Witajże mi, kłamczuchu! W piekle jesteś, nie kłamię!
Kołatanie.
Puk, puk, puk! – Kto tam? – Aa, to ten krawiec angielski, co szyjąc francuskie spodnie, tak na
powierzonym materiale oszczędzał, że więcej mu go zostawało, niż zużył. Właź mi tutaj, kanciarzu! A
żelazko zabrałeś? Nigdzie go tak nie nagrzejesz jak tutaj.
Kołatanie.
Puk, puk! – Chwili spokoju! Co to za jedni? – Brrr, trochę tu za chłodno jak na piekło. Dość tego! Nie
będę dłużej odstawiał dozorcy Lucypera, a szkoda, bo miałem ochotę przywitać przedstawicieli
innych jeszcze fachów, tych wszystkich gagatków, co to idąc drogą cnoty, staczają się prosto w ogień
wieczysty.
Kołatanie.
No idę już, idę! – I błagam, pamiętajcie o odźwiernym!
a) Podkreśl w tekście aluzje do miejsca, które jakoby znajduje się za bramą.

b) Wypisz zdrobnienia i zgrubienia, których używa Odźwierny.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
c) Odźwierny krytykuje gospodarza, jezuitę i krawca. Napisz, co im zarzuca.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
36
KARTA PRACY
d) Skreśl określenia, które Twoim zdaniem nie opisują Odźwiernego. Uzasadnij swój wybór.
przejęty, pracowity, energiczny, gościnny, mądry, poczciwy, życzliwy, znający życie,
posłuszny, jowialny, grubiański, filozof, zrzędliwy, ponury, rubaszny, okrutny, rozgadany
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
e) Scharakteryzuj język Odźwiernego. Wypisz sformułowania kolokwialne.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
f) Dokończ zdanie: Efekt komiczny Szekspir uzyskał w tej scenie dzięki__________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
g) Sprawdź umiejscowienie sceny z Odźwiernym na tle całego dramatu. Jaki ma ona
charakter w stosunku do sceny poprzedniej i następnej?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Wyjaśnij znaczenie związków frazeologicznych dotyczących tematyki „piekielnej”.

ciekawość to pierwszy stopień do piekła ___________________________________________
hulaj dusza, piekła nie ma ______________________________________________________
być z piekła rodem ____________________________________________________________
dobrymi chęciami piekło jest wybrukowane ________________________________________
kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera ______________________________________
mieć piekło na ziemi __________________________________________________________
rozpętać piekło ______________________________________________________________
zmienić czyjeś życie w piekło____________________________________________________
3. Podaj po cztery synonimy i antonimy słowa piekło.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
37
SCENARIUSZ LEKCJI
Szekspir i nowatorstwo teatru elżbietańskiego 90 min
Cele lekcji
Uczeń: wskazuje cechy teatru elżbietańskiego; przedstawia elementy nowatorskie w dramacie
Szekspira; omawia historię rekonstrukcji teatru The Globe; określa rolę dramaturga w rozwoju teatru
Metody nauczania
pokaz filmów
Środki dydaktyczne
tekst Makbeta, karta pracy, tekst źródłowy, pliki filmowe w internecie
Przebieg lekcji
1. Przypomnienie zagadnień związanych z teatrem greckim – krzyżówka (karta pracy, zad. 1.).
2. Uczniowie analizują kompozycję Makbeta w odniesieniu do reguł antycznych. Szukają różnic

i podobieństw między dramatem szekspirowskim a greckim (karta pracy, zad. 2.).
3. Nauczyciel omawia zagadnienia dotyczące teatru elżbietańskiego. Może wykorzystać materiał

ilustracyjny i multimedialny z strony www.shakespearesglobe.com (np. wizualizacja teatru The Globe
z perspektywy sceny, dziedzińca, środkowej i górnej galerii odtworzona w programie Quick Time
Player, który umożliwia manipulowanie obrazem – zmianę kierunku rotacji, kąta widzenia, czasu
trwania obrotu).
4. Praca metodą jigsaw. Uczniowie dzielą się na trzyosobowe grupy. Każda drużyna otrzymuje tekst
opisujący budowę teatru elżbietańskiego, przy czym nad poszczególnymi zagadnieniami uczniowie
pracują indywidualnie. Następnie osoby z różnych drużyn, które zajmują się tymi samymi tematami,
tworzą grupy ekspertów. Eksperci wspólnie porządkują zebraną wiedzę i przygotowują się do
wyłożenia jej koleżankom i kolegom z własnych grup. Układają też kilka pytań sprawdzających.
Eksperci wracają do swoich początkowych zespołów i kolejno przekazują sobie uzyskane informacje,
tak aby wszyscy otrzymali na koniec komplet wiadomości. W celu utrwalenia wiedzy nauczyciel
zadaje pytania z przygotowanej przez ekspertów listy.
38
SCENARIUSZ LEKCJI
Teatr elżbietański – typ teatru publicznego, który rozwinął się w Anglii za panowania Elżbiety I,
o bardzo charakterystycznej budowie. Spektakle tworzyły zawodowe zespoły teatralne (The Globe,
The Rose, The Swan, The Fortune), a tekstów dostarczali dobrze wykształceni dramaturdzy, którzy
osobiście czuwali nad kształtem przedstawienia. Pierwszy tego typu budynek (The Theatre) powstał
w 1576 r. pod Londynem. Był pierwszą stale działającą sceną publiczną – wcześniej grywano na
targach i w ogrodach. Na niej odbywały się premierowe spektakle dramatów Szekspira, a sam pisarz
występował jako aktor. Konflikt z właścicielem działki zakończył się eksmisją artystów, którzy
przenieśli się wówczas do nowej siedziby – słynnego The Globe (Pod Kulą Ziemską). Drewniany
budynek teatru spłonął w 1613 r., gdy pokryty słomą dach zajął się ogniem użytym w spektaklu
Henryk VIII. Odbudowany w ciągu roku – został następnie zburzony przez purytan. W 1997 r. otwarto
jego replikę, znajdującą się jednak w innym miejscu niż oryginalne.
Schemat ukształtowania przestrzeni teatralnej wpłynął na swoisty charakter przedstawień
teatru elżbietańskiego – opierających się na poetyckiej wyobraźni i sztuce aktorskiej, niemal
całkowicie pozbawionych efektów widowiskowych. Otwarty układ właściwy estradzie, w którym
nakładała się na siebie przestrzeń widowni i sceny, sprawiał, że teatr stawał się modelem świata.
Budynek. Była to wolno stojąca budowla na planie wielokąta. W jej centrum znajdował się
niezadaszony dziedziniec z rozległą sceną przylegającą do jednej ze ścian. Nad całym budynkiem
górowała wieża zdobiona godłem teatru, z której trębacz oznajmiał początek przedstawienia.
Widownia. Widzowie otaczali scenę jak estradę z trzech stron. Loże dla zamożniejszych
widzów mieściły się w podcieniach i na dwóch lub trzech piętrach galerii biegnących wokół
dziedzińca. Pospólstwo gromadziło się na niezadaszonym dziedzińcu. Widzowie nie tylko oglądali
przedstawienie, ile stawali się jego uczestnikami i współtwórcami.
Scena. Przestrzeń sceniczna była trójdzielna: oprócz wysuniętej platformy obejmowała też
scenę tylną i górną. Scenę tylną tworzyła przestrzeń umieszczona w głębi platformy, pod dachem
podtrzymywanym przez kolumny, a także zasłonięte małą kurtyną pomieszczenie z garderobami
aktorów, maszynownią i magazynem. Scena górna obejmowała przedłużenie pierwszego piętra
galerii, tworzące rodzaj balkonu.
Dekoracje. Teatr elżbietański cechował się umownością. Nie stosowano w zasadzie dekoracji,
zastępując je napisami (np. „w pałacu”) lub informacją zawartą w dialogach. Czasem tylną ścianę
sceny ozdabiano gobelinami. Za to kosztowne były kostiumy.
Aktorzy. W epoce Shakespeare’a nie prowadziło się, głównie ze względu na brak czasu, prób
zbiorowych, a aktorzy otrzymywali jedynie tekst własnych ról. Dlatego kluczowe sceny jego
dramatów rozgrywają się zaledwie między dwiema, co najwyżej trzema postaciami lub odgrywane są
przez jedną postać […]. Role kobiece odgrywali młodzi mężczyźni lub chłopcy.
Słownik wiedzy o teatrze, praca zbiorowa, Bielsko-Biała 2005, s. 139–140.
39
SCENARIUSZ LEKCJI
5. Wybrane osoby czytają swoje notatki z lekcji – podsumowanie informacji z wykładu nauczyciela
oraz wiedzy uzyskanej od pozostałych uczniów w trakcie pracy metodą jigsaw.
Praca domowa
Przeprowadź fikcyjny wywiad z Szekspirem, w którym dramaturg tłumaczy się, dlaczego odszedł
w swoich utworach od klasycznych reguł tworzenia tragedii.
Odpowiedzi do karty pracy Szekspir wobec konwencji antycznych

1. hasło: teatr antyczny
1. tragedia, 2. epejsodion, 3. dytyramb, 4. koturny, 5. chór, 6. ironia, 7. konkurs, 8. katharsis, 9.
Ajschylos, 10. decorum, 11. Dionizje, 12. konflikt, 13. Arystofanes
2.
Dramat antyczny Dramat szekspirowski
uzależnienie bohatera od fatum, a nie od jego pogłębiona analiza psychologiczna – zło
własnej psychiki; bohaterowie antyczni są bohatera ma źródło w jego charakterze
niezmienni i moralności, ukazana zmienność charakteru
postaci (metamorfoza bohatera) i
psychologiczna motywacja działań, każdy ma
wolną wolę i sam decyduje o swoich czynach,
człowiek jest indywidualnością
budowa dramatu: podział na stasimony nowa budowa dramatu: podział na akty i sceny,
i epejsodia, prolog, który wprowadza w sytuację, rezygnacja z zapowiedzi – prologu i epilogu,
i epilog pełniący funkcję wyjaśnienia, pojawienie się didaskaliów
dopowiedzenia
zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji; zerwanie z zasadą trzech jedności: miejsca
nieskomplikowana struktura wątków; całość (szkockie wrzosowiska, park, zamek, pola bitwy),
akcji zmierza do wyraźnie zarysowanego punktu czasu (17 lat) i akcji (wielowątkowa,
kulminacyjnego skomplikowana struktura: opowieści czarownic,
monolog Odźwiernego, przeplatanie się
kluczowych wątków z epizodami mało istotnymi,
zwroty akcji)
koegzystencja dwóch światów: ludzi i bogów koegzystencja dwóch światów: fantastycznego
i realnego (dramat miał pobudzać wyobraźnię)
motorem akcji jest konflikt tragiczny motorem akcji jest żądza władzy
40
SCENARIUSZ LEKCJI
przyroda jest właściwie nieobecna ważna rola nastroju (frenetyzm) budowanego

m.in. przez przyrodę – zjawiska atmosferyczne są
ważnym dopełnieniem gry aktorskiej; burze,
wiatry, błyskawice oddziałują na bohaterów
i odzwierciedlają ich stan wewnętrzny; natura
reaguje na zbrodnie Makbeta, które naruszają
moralny porządek świata
ważna rola chóru – chór wprowadzał aktorów, zrezygnowanie z chóru – widz sam obserwuje
wchodził z nimi w dialog, oceniał postępowanie akcję utworu i wyciąga wnioski
bohatera, potęgował napięcie, komentował
i dopowiadał wydarzenia, był pośrednikiem
między aktorami a widownią – pomagał w
interpretacji sztuki
opieranie się na grze najwyżej trzech aktorów wprowadzenie scen zbiorowych (uczta, bitwa)
niepodważalna zasada decorum zerwanie z zasadą decorum (mieszanie kategorii
– odpowiedniości stylu estetycznych tragizmu i komizmu, np. scena z
Odźwiernym), wprowadzenie scen, w których
leje się krew (epatowanie okrucieństwem)
bohaterami są przede wszystkim członkowie wprowadzenie postaci z ludu, nisko urodzonych
rodzin królewskich (Odźwierny, Dama dworu Lady Makbet)
41
KARTA PRACY
Karta pracy Szekspir wobec konwencji antycznych
1. Rozwiąż krzyżówkę dotyczącą antycznego teatru greckiego.

Hasło: _____________________________
1. Jeden z gatunków dramatu. 8. Funkcja tragedii mająca prowadzić widza

2. Fragment dramatu obejmujący wypowiedzi do osiągnięcia wewnętrznego spokoju.
bohaterów. 9. Obok Sofoklesa i Eurypidesa jeden
3. Hymn pochwalny w liryce starogreckiej. z wielkich dramaturgów greckich.
4. Aktorzy wkładali je, by lepiej ich było 10. Zasada tragedii antycznej, która polega na
widzieć z daleka. stosowności wszystkich elementów dzieła.
5. W starożytności składał się z mężczyzn 11. Dawne obrzędy religijne na cześć boga
przebranych za satyrów w koźle skóry. winnej latorośli, związane z tańcem i śpiewem.
6. Nieświadome dążenie bohatera do klęski, 12. Tragizm to kategoria zakładająca ___
która jest mu pisana. dwóch równorzędnych wartości.
7. Organizowany w czasie Wielkich Dionizji, 13. Sławny starożytny komediopisarz.
pozwalał na obejrzenie utworów wybranych
dramatopisarzy.
42
KARTA PRACY
2. Na przykładzie Makbeta porównaj cechy dramatu antycznego i szekspirowskiego.

Dramat antyczny Dramat szekspirowski
pogłębiona analiza psychologiczna – zło
bohatera ma źródło w jego charakterze
i moralności, ukazana zmienność charakteru
postaci (metamorfoza bohatera)
i psychologiczna motywacja działań, każdy
ma wolną wolę i sam decyduje o swoich
czynach, człowiek jest indywidualnością
budowa dramatu: podział na stasimony
i epejsodia, prolog, który wprowadza
w sytuację, i epilog pełniący funkcję
wyjaśnienia, dopowiedzenia
zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji;

nieskomplikowana struktura wątków; całość
akcji zmierza do wyraźnie zarysowanego
punktu kulminacyjnego
koegzystencja dwóch światów:

fantastycznego i realnego (dramat miał
pobudzać wyobraźnię)
motorem akcji jest konflikt tragiczny
43
KARTA PRACY
ważna rola nastroju (frenetyzm) budowanego

m.in. przez przyrodę – zjawiska
atmosferyczne są ważnym dopełnieniem gry
aktorskiej; burze, wiatry, błyskawice
oddziałują na bohaterów i odzwierciedlają
ich stan wewnętrzny; natura reaguje na
zbrodnie Makbeta, które naruszają moralny
porządek świata
zrezygnowanie z chóru – widz sam
obserwuje akcję utworu i wyciąga wnioski
opieranie się na grze najwyżej trzech

aktorów
zerwanie z zasadą decorum (mieszanie

kategorii estetycznych tragizmu i komizmu,
np. scena z Odźwiernym), wprowadzenie
scen, w których leje się krew (epatowanie
okrucieństwem)
bohaterami są przede wszystkim członkowie

rodzin królewskich
44
SCENARIUSZ LEKCJI
„Każdy ma w sobie Makbeta” 45 min
Cele lekcji
Uczeń: doskonali umiejętność czytania tekstu ze zrozumieniem, określa funkcje tekstu, bada
zależności między akapitami
Metody nauczania
rozmowa kierowana, praca z tekstem
Środki dydaktyczne
karta pracy
Przebieg lekcji
1. Nauczyciel przypomina uczniom zasady odpowiadania na pytania do tekstu sprawdzającego
czytanie ze zrozumieniem:
• Przeczytaj tekst uważnie, nawet kilkakrotnie.
• Wychwytuj sens poszczególnych akapitów oraz całościowy sens tekstu.
• Odpowiadając na pytania, odwołuj się do zasygnalizowanych w pytaniu akapitów, ale miej
w pamięci ogólny sens tekstu.
• Zwracaj uwagę na tytuł, nagłówki, motto, przypisy, źródło tekstu, które też są ważnymi nośnikami
informacji.
• Odpowiadaj tylko własnymi słowami, chyba że proszą Cię o zacytowanie fragmentu tekstu.
• Miejsce pozostawione na odpowiedź sugeruje, jak obszerna ma ona być.
• Podawaj tyle przykładów z tekstu, o ile proszą w poleceniu.
• Jeśli materiał jest tylko do Twojego użytku, możesz zakreślać istotne fragmenty, nanosić notatki.
2. Uczniowie czytają tekst i indywidualnie wykonują zamieszczone pod nim polecenia. Następnie
pracują w grupach w celu porównania swoich odpowiedzi. W razie wątpliwości konsultują
problematyczne kwestie z nauczycielem.
Praca domowa
Obejrzyj adaptację filmową Makbeta w reżyserii Justina Kurzela z Michaelem Fassbenderem w roli
głównej i napisz jej recenzję.
45
SCENARIUSZ LEKCJI
Odpowiedzi do karty pracy Recenzja teatralna

1. Reżyser wrócił ten spektaklem do teatru po latach przerwy. Przygotował Makbeta w teatrze
Starym, w którym zrealizował swoje najwybitniejsze spektakle. Jest to druga realizacja Makbeta
Wajdy po spektaklu telewizyjnym z 1969 r.
2. np. spektakl czarno-biały, z zimowym pejzażem, w klimacie filmu Romana Polańskiego (choć
bardziej od niego dosłowny i pozbawiony metafizycznej grozy)
3. Grzegorz Jarzyna, Krzysztof Warlikowski, Maja Kleczewska
4. np. Sytuacja w Iraku pokazuje zło zwielokrotnione – przez lata dyktatury, a następnie wojny. Irak
to przestrzeń zarażona przemocą, w której wszystkie strony konfliktu dopuszczają się zbrodni w walce
o władzę.
5. Pierwsze zdanie akapitu 3. ma wywołać efekt zaskoczenia u czytelnika.
6. wysyp – duża ilość, wielość, rozmaitość
7. Kontekstem interpretacyjnym dla Wajdy była powieść Dostojewskiego Zbrodnia i kara.
8. Siłą Makbeta jest kwestia odpowiedzialności moralnej za zbrodnię będąca głównym przesłaniem
utworu.
9. „Kto sumienie ma, będzie mu ono karą”.
10. Główne role Wajda powierzył aktorom dojrzałym, w sile wieku, pod koniec kariery, aby pokazać
ludzi, którzy łapią ostatnią okazję w życiu, kiedy mogą jeszcze coś osiągnąć. Stąd wynika ich
determinacja.
11. np. Emocje i namiętności Makbeta są ludzkie, może je odczuć każdy z nas. Mogą one dojść
do głosu w sprzyjających okolicznościach. Są to stałe elementy współczesnego życia. W każdym
człowieku może się obudzić zło.
12. Autor tekstu podkreśla dynamiczną grę głównych aktorów, ale nie zauważa w spektaklu motywu
ich relacji. Sugeruje, że przedstawienie pozostawia zbyt wiele niejasności i niedopowiedzeń.
46
KARTA PRACY
Karta pracy Recenzja teatralna

Inscenizacją szekspirowskiej tragedii wybitny reżyser powrócił do teatru po latach przerwy.
Przygotował ją w krakowskim Starym, gdzie tworzył swoje najwybitniejsze spektakle – Noc
listopadową, Nastasję Filipowną, Biesy oraz Zbrodnię i karę.
Nie było to pierwsze wystawienie Makbeta w jego dorobku. W 1969 r. zrealizował wersję
telewizyjną – spektakl czarno-biały, osadzony w śnieżnym pejzażu, aurą przypominający chwilami film
Romana Polańskiego1. Jednak bardziej dosłowny i pozbawiony metafizycznej grozy. […]
Gdy przed sześciu laty zaczęły się prace nad nowym, krakowskim wystawieniem Makbeta,
historycy ustalili, że ta tragedia nie była grana na deskach Starego od 1891 roku. Tymczasem wysyp
Makbetów w 2004 r. był nieprawdopodobny. Do jego realizacji wzięli się ważni reżyserzy – Grzegorz
Jarzyna, Krzysztof Warlikowski i początkująca Maja Kleczewska. Pretekstu dostarczała wojna w Iraku.
Spektakl Wajdy nawiązywał do niej najmniej. Ważniejszy był kontekst najsłynniejszej powieści
Fiodora Dostojewskiego. – Makbeta jako sztukę o władzy już wielokrotnie widzieliśmy. Mam
nadzieję, że uda mi się z aktorami wydobyć temat zbrodni i kary. W tym jest tajemnica tej sztuki, jej
siła i piękno – mówił reżyser.
Myślą przewodnią spektaklu miały być słowa rosyjskiego pisarza: „Kto sumienie ma, będzie mu
ono karą”. Kluczowa wydała się obsada. Makbetów nie grali młodzi aktorzy, tak jak bywa zazwyczaj,
gdy pokazuje się bezpłodną, bezdzietną parę, sfrustrowaną, kompensującą własne nieszczęścia żądzą
władzy. Wajda postawił na Iwonę Bielską i Krzysztofa Globisza [...], artystów w sile wieku. –
Zrozumiałem, że Makbet i jego żona są ludźmi dojrzałymi – tłumaczył reżyser. – Makbet i Lady
Makbet mordują, bo to ostatnia okazja, żeby z tego życia coś zgarnąć, i zrobią wszystko, żeby to
uzyskać.
– Dla mnie najważniejsze w Makbecie są wiedźmy – powiedział Krzysztof Globisz. – W pewnym
momencie człowiek zostaje potrącony przez los, jak w antycznej tragedii. Coś rozbija go od wewnątrz.
Gdyby przyjrzeć się życiu codziennemu, można zobaczyć, że wielu Makbetów jest wokół nas. Każdy
ma Makbeta w sobie.
Wiedźmy [..] stanęły na czarnej scenie, gdzie miejsce gry ograniczały szare zastawki. Miały
obandażowane głowy, ciała zawinięte w czarną folię. Robiły wrażenie żywych trupów, wampirzyc,
które wciągały Makbeta w śmiertelną grę. Gdy zwycięski Duncan wkraczał do zamku, maszerował po
krwawym dywanie, pośród trupów uwieszonych na linach. Aktorzy obsadzeni w głównych rolach grali
ostro, ale trudno było znaleźć motyw ich toksycznej relacji. Nazbyt wiele pozostało w krakowskim
spektaklu niejasności, niedopowiedzeń.
Jacek Cieślak, Każdy ma w sobie Makbeta, „Rzeczpospolita” z 20 maja 2010.
1
Roman Polański w 1971 r. nakręcił filmową adaptację sztuki Szekspira pod tytułem Tragedia Makbeta.
47
KARTA PRACY
1. Wyjaśnij, w jaki sposób Makbet wpisuje się w dorobek artystyczny reżysera.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Podaj trzy cechy realizacji Makbeta z 1969 r.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Wymień trzech innych reżyserów teatralnych adaptujących sztukę Szekspira.
___________________________________________________________________________
4. Dlaczego – Twoim zdaniem – wojna w Iraku zainspirowała twórców inscenizacji Makbeta?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Napisz, jaką funkcję pełni w tekście pierwsze zdanie akapitu 3.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
6. Na podstawie tekstu podaj znaczenie słowa wysyp.
___________________________________________________________________________
7. Napisz, co było punktem odniesienia dla spektaklu Andrzeja Wajdy.
___________________________________________________________________________
8. Co – według Wajdy – decyduje o atrakcyjności sztuki Szekspira?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Zacytuj słowa, które – według Wajdy – stały się myślą przewodnią jego spektaklu.
___________________________________________________________________________
10. Czym w doborze obsady kierował się reżyser?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
11. Jak rozumiesz słowa Krzysztofa Globisza „Każdy ma w sobie Makbeta”?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
12. Jak autor ostatecznie ocenia spektakl Wajdy?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
48
SCENARIUSZ LEKCJI
Badacze literatury o Makbecie 45 min
Cele lekcji
Uczeń: analizować tekst krytycznoliteracki – znaleźć tezę i argumenty; sformułować własne
stanowisko wobec opisanego problemu; zaprezentować swoją opinię na forum
Metody nauczania
drama „płaszcz eksperta”, rozmowa kierowana, praca z tekstem
Środki dydaktyczne
Przebieg lekcji
Nauczyciel informuje uczniów, że lekcja będzie polegała na przygotowaniu konferencji na temat
„Głosy w sprawie Makbeta”. Dzieli uczniów na trzy zespoły i każdemu z nich przydziela po jednym
artykule (karta pracy). Sam przyjmuje rolę organizatora konferencji, który zamawia prelekcje
u różnych badaczy literatury.
Uczniowie wchodzą w rolę ekspertów, których zadaniem będzie:
• zebranie najważniejszych tez stawianych przez krytyka
• przywołanie argumentów mających potwierdzić tezę
• ocena zebranej argumentacji oraz trafności sądów zawartych w tekście (w odwołaniu do
konkretnych fragmentów tekstu Makbeta Williama Szekspira)
• zajęcie wspólnego w grupie stanowiska wobec poruszanego problemu
• podsumowanie wypowiedzi oraz wyciągnięcie wniosków.
Eksperci wybierają spośród siebie osobę, która będzie reprezentowała ich zespół na konferencji i
omówi wspólnie wypracowane stanowisko. Konferencję prowadzi nauczyciel: przedstawia jej temat,
prezentuje uczestników, przekazuje głos prelegentom.
Nauczyciel podsumowuje konferencję – omawia wystąpienia ekspertów i podkreśla, czego dowiedział
się od uczniów jako słuchacz.
Praca domowa
Odnieś się pisemnie do jednego z poruszanych podczas konferencji zagadnień, zaznaczając własne
stanowisko w tej sprawie.
49
SCENARIUSZ LEKCJI
Zabija prawowitego władcę. Zabić musi świadków zbrodni i tych, którzy ją podejrzewają. Zabić musi
synów i przyjaciół tych, których przedtem zabił. Potem musi zabijać wszystkich, bo wszyscy są
przeciwko niemu [...]. Historia w Makbecie jest nieprzejrzysta jak koszmar. I jak w koszmarze wszyscy
się w nią zapadają. [...] Przez koszmar brnie się i podchodzi on do gardła [...]. Historia w Makbecie jest
lepka i gęsta jak breja i krew. Po prologu z trzema wiedźmami właściwa akcja Makbeta zaczyna się od
słów Dunkana: Kim jest ten człowiek, co tak broczy krwią? [...] Makbet zaczyna się i kończy rzezią.
Krwi jest coraz więcej. Wszyscy w niej broczą. Zalewa scenę. [...] W Makbecie jest tylko jeden temat,
mono-temat. Tym tematem jest morderstwo. Ale w Makbecie ten ciąg morderstw nie jest logiką
mechanizmu, ma w sobie coś z przerażającego rozrastania się sennego koszmaru. [...]
Nie ma tragizmu bez świadomości. [...] Makbet ma świadomość koszmaru. W tym świecie,
gdzie morderstwo narzuca się jako los, mus i wewnętrzna konieczność, istnieje tylko jedno marzenie:
marzenie o morderstwie, które przerwie ciąg morderstw, które będzie wyjściem z koszmaru i
wyzwoleniem. Od samego morderstwa gorsza jest bowiem myśl o morderstwie, które ciąży, którego
trzeba dokonać, od którego nie sposób uciec. Mówi Makbet: Jeżeli to się skończy, gdy się stanie – /
Niechaj się stanie szybko. Gdyby zbrodnia / Ta mogła nie mieć następstw. [...] / Gdyby ten czyn mógł
być / Sam w sobie wszystkim i końcem wszystkiego – / Tu, na tym brzegu, po tej stronie życia – / O
przyszłe życie nie dbam.
Terrorysta Czen z Doli człowieczej Malraux wypowiada jedno z najbardziej przerażających zdań,
jakie zostały napisane w połowie XX wieku: „Mężczyzna, który nigdy nie zabił, jest prawiczkiem”.
Zdanie to znaczy, że zabójstwo jest poznaniem, tak jak poznaniem jest akt miłosny według Starego
Testamentu, i że doświadczenie zabójstwa jest nie do przekazania, tak jak nie do przekazania jest
doświadczenie miłosnego aktu. Ale zdanie to znaczy również, że dokonanie zabójstwa zmienia tego,
który zabił, że od tej chwili jest kim innym i innym jest dla niego świat, w którym żyje. [...] Makbet
marzył o morderstwie ostatnim, o morderstwie, które będzie końcem morderstw. Teraz już wie:
takiego morderstwa nie ma. [...]
Teraz Makbet już wie, że śmierć niczego nie zmienia, że nie może niczego zmienić, że jest
równie absurdalna jak życie. Ani mniej, ani więcej. Makbet po raz pierwszy się nie boi. [...] Nie ma się
już czego bać. Może się nareszcie zgodzić na siebie, bo zrozumiał, że każdy wybór jest absurdalny –
albo raczej – że nie ma żadnego wyboru. [...] Makbet przeszedł przez wszystkie doświadczenia do
końca. Została mu tylko pogarda. Rozsypało się pojęcie człowieka i nie zostało nic. W zakończeniu
Makbeta [...] nie ma katharsis. Samobójstwo jest protestem albo przyznaniem się do winy. Makbet
nie czuje się winny i nie ma przeciwko czemu protestować. Może tylko przed własną śmiercią
pociągnąć w nicość jak najwięcej żywych. Jest to ostatni wniosek z absurdalności świata. Makbet nie
może jeszcze wysadzić świata w powietrze. Ale może aż do końca mordować.
Jan Kott, „Makbet” albo zarażeni śmiercią [w:] idem, Szekspir współczesny, Kraków 1990, s. 104–119.
50
SCENARIUSZ LEKCJI
[...] porównajmy Edypa króla Sofoklesa i Makbeta Szekspira. […] w obu występuje pewne proroctwo
dotyczące przyszłości, które się okazuje prawdziwe. Koncepcja stanowiąca założenie greckich
wyroczni głosiła, że przyszłość jest z góry wyznaczona; innymi słowy: że w istocie nie ma żadnej
realnej przyszłości, bo wszystko jest już ukryte w teraźniejszości. Jeżeli więc kto pyta, co by się
zdarzyło, gdyby Edyp pozostał w Koryncie, zamiast uciekać z tego miasta, jedyna odpowiedź może
być taka, że chociaż konkretne wydarzenia byłyby odmienne, rezultat byłby jednak taki sam; w końcu
zamordowałby ojca i poślubił matkę. [...]
W Makbecie Czarownice prorokują, że Makbet zostanie królem. Gdyby wysłuchał ich tak, jak
Grek słuchałby wyroczni, potrafiłby spokojnie siedzieć i czekać, aż to się nieuchronnie dopełni. Ale on
przyjmuje to jako obietnicę, z którą musi współdziałać i która w konsekwencji przynosi jego upadek,
jest więc usprawiedliwione takie stawianie sprawy, że Makbet nie powinien ich słuchać, dzięki czemu
nie zostałby królem, a one okazałyby się tym, czym w istocie były, kłamliwymi głosami.
Można by powiedzieć, że chociaż istnieje historia Edypa, sam Edyp nie ma historii, nie ma
bowiem żadnego związku między jego istotą a jego czynami. Kiedy zaczyna się sztuka, popełnił już
ojcobójstwo i kazirodztwo, ale jest ciągle tą samą osobą, jaką był, zanim tego dokonał; dopiero
wtedy, gdy odkrywa, że stary człowiek, którego zabił w sprzeczce o pierwszeństwo na drodze, […] był
w rzeczywistości jego ojcem, a królowa Teb, z którą tak szczęśliwie żył przez lata w małżeństwie, jest
w rzeczywistości jego matką – dopiero wtedy następuje zmiana, i to nie w nim, ale w jego sytuacji.
On, który przedtem był szczęśliwym, miłowanym przez poddanych królem, jest teraz nędznym
wyrzutkiem. W Makbecie zaś zupełnie przeciwnie – każde działanie podjęte przez Makbeta ma
bezpośredni wpływ na niego samego, tak że krok za krokiem ów dzielny wojownik, o którym słyszymy
w pierwszej scenie, przemienia się na naszych oczach w opętanego winą człowieka […].
W żadnym momencie greckiej tragedii Edyp nie stoi wobec takiego wyboru, żebyśmy mogli
powiedzieć, iż wybrał źle. Jeśli na przykład przyjmie radę Tejrezjasza i zaniecha badania, kim jest
zbrodniarz będący przyczyną zarazy, to zaraza będzie dalej trwała. Makbet zaś nie tylko dokonuje
kolejno złych wyborów, których nie powinien był dokonać, lecz trzeba także powiedzieć, że chociaż
przeszłość wywiera tu coraz silniejszą presję na teraźniejszość, w żadnym momencie podejmowanie
takich wyborów nie staje się koniecznością; jakkolwiek trudne byłoby po zamordowaniu Dunkana
wybranie skruchy i powstrzymanie się od zamordowania Banka, byłoby to jednak możliwe. [...]
Gdy patrzy się na Edypa, nie ma mowy o identyfikowaniu się widzów z bohaterem – wszystkie
psychoanalityczne wyjaśnienia tej sztuki są niedorzecznością – gdyż to, co publiczność widzi, jest
niepowtarzalnym przypadkiem sensacyjnego nieszczęścia. [...] Przypatrując się zaś Makbetowi, każdy
człowiek na widowni wie, że możliwość stania się Makbetem istnieje w jego naturze.
Wystan Hugh Auden, Makbet i Edyp [w:] Szkice szekspirowskie, pod red. Witolda Chwalewika,
Warszawa 1983, s. 353–356.
51
PROJEKT EDUKACYJNY
Prezentacja „Ugnie się nawet szlachetna natura” – bohaterowie,

których zgubiły namiętności 3 tygodnie
Cele projektu
planowanie i organizowanie pracy w grupie; twórcze rozwiązywanie problemów; poszukiwanie
i selekcja materiałów źródłowych; przedstawienie stanowiska i efektów pracy zespołu w postaci
prezentacji multimedialnej; analizowanie literatury pod kątem powtarzających się motywów / typów
bohaterów literackich; kategoryzowanie materiału literackiego
Rodzaj projektu
zbiorowy, klasowy
Zadania
Uczniowie przygotowują prezentację multimedialną o wybranej postaci literackiej, którą do zguby
doprowadziły namiętności. Badają czyny i motywację postaci i dokonują jej ocenę. Przywołują opinie
badaczy literatury i formułują wnioski.
Przykładowe źródła
Psychoanaliza i literatura, pod red. Pawła Dybla i Michała Głowińskiego, Gdańsk 2001.
Andrzej Z. Makowiecki, Słownik postaci literackich. Literatura polska, Warszawa 2004.
Maria Janion, Gorączka romantyczna, Warszawa 1975 (II wyd. Gdańsk 2007).
Małgorzata Sugiera, Inny Szekspir, Kraków 2010.
Polska bibliografia szekspirowska 1980–2000, Ossolineum, Wrocław
Harmonogram prac
Czas Działania Wskazówki

1. tydzień Zebranie materiału na temat Uczniowie dzielą się na zespoły
wybranej postaci literackiej, którą do i wyłaniają liderów. Każda grupa
zguby doprowadziły namiętności. dokonuje wyboru postaci.
koniec 1. tygodnia Konsultacje z nauczycielem. Uczniowie zgłaszają wybraną postać,
pomysły na opracowanie tematu oraz
źródła, z których będą korzystać.
2. tydzień Zbadanie czynów i motywacji postaci Uczniowie dzielą się zadaniami
oraz przeszkód, które stanęły na ich i dokonują pogłębionej analizy tematu.
drodze. Dokonanie oceny postaci.
Przywołanie opinii badaczy
literatury. Sformułowanie wniosków.
52
PROJEKT EDUKACYJNY
koniec 2. tygodnia Konsultacje z nauczycielem. Nauczyciel doradza zespołom w

zakresie selekcjonowania
zgromadzonych informacji.
3. tydzień Przygotowanie prezentacji Nauczyciel udziela wskazówek
multimedialnej o wybranej postaci. dotyczących konstrukcji prezentacji,
pomaga uczniom rozwiązać
poważniejsze problemy
z przygotowaniem materiału.
koniec 3. tygodnia Uczniowie przedstawiają efekty Nauczyciel może skorzystać
swojej pracy. Nauczyciel ocenia z przykładowych kryteriów oceny
prezentację i projekt zgodnie prezentacji.
z ustalonymi wcześniej kryteriami.
Przykładowe kryteria oceny prezentacji

zgodność z tematem
wyczerpanie tematu
poziom merytoryczny
poprawność językowa wypowiedzi
odpowiednie tempo prezentacji
estetyka pracy
uporządkowany, logiczny układ
oryginalność
wykorzystanie różnych źródeł informacji
53
PROJEKT EDUKACYJNY
Konferencja Bohater literacki wobec losu 3 miesiące
Cele projektu
planowanie i organizowanie pracy w grupie; wykorzystywanie w praktyce zdobytej wiedzy;
prezentowanie stanowiska i pracy zespołu; interpretowanie materiału literackiego; redagowanie
tekstu przemówienia i zaprezentowanie go przed publicznością; zorganizowanie szkolnej konferencji
Rodzaj projektu
zbiorowy, międzyklasowy
Zadania
Uczniowie przygotowują konferencję szkolną, której tematem będzie wpływ losu na życie dwóch
bohaterów literackich: Edypa i Makbeta. Tytuł konferencji: „Nieraz siły Mroku, chcąc nas usidlić,
odsłaniają cząstki Prawdy – bohater literacki wobec losu”. Dokonują oceny bohaterów i formułują
wnioski.
Polska bibliografia szekspirowska 1980–2000, Ossolineum, Wrocław.
Jarosław Komorowski, Makbet Williama Szekspira, Warszawa 1989.
Marian Szyjkowski, Dzieje nowożytnej tragedii polskiej. Typ szekspirowski, Kraków 1923.
Erich Auerbach, Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, Warszawa 1968.
Andrzej Lubach, Edyp [w:] Mit. Człowiek. Literatura, pod. red. Stanisława Stabryły, Warszawa 1992.
Makowiecki Andrzej, Słownik postaci literackich: literatura powszechna, Warszawa 2004.
Harmonogram prac

1. miesiąc Interpretacja cytatu – słów Uczniowie dzielą się na zespoły
wypowiedzianych przez Banqua po i wybierają liderów. Dwie grupy
spotkaniu z Wiedźmami (tłum. opracowują kwestie związane z Edypem
Stanisława Barańczaka). Zbadanie i Makbetem, trzecia grupa bada
czynów i motywacji Edypa tematykę fatum w literaturze.
i Makbeta, ocena postaci,
przywołanie opinii badaczy,
54
PROJEKT EDUKACYJNY
sformułowanie wniosków.
koniec 1. miesiąca Konsultacje z nauczycielem. Uczniowie zgłaszają pomysły na
opracowanie tematu oraz źródła,
z których będą korzystać.
2. miesiąc Wybranie prelegentów. Uczniowie piszą w grupach teksty
Współpraca między grupami: wystąpień. Prelegenci czytają
ustalenie terminu i godziny wystąpienia na forum swojego zespołu.
konferencji, wyznaczenie osoby Dzięki informacji zwrotnej od słuchaczy
prowadzącej konferencję oraz dokonują poprawek w swoich
ekipy technicznej zajmującej się wypowiedziach. Trenują występowanie
przygotowaniem sali i nagłośnienia, przed publicznością. Grupy,
przygotowanie zaproszeń dla współpracując ze sobą, przystępują do
nauczycieli i uczniów. organizowania konferencji.
koniec 2. miesiąca Konsultacje z nauczycielem. Nauczyciel proponuje poprawki
w tekstach i udziela wskazówek
dotyczących ich wygłoszenia.
3. miesiąc Działania organizacyjne Nauczyciel pomaga uczniom rozwiązać
i techniczne. poważniejsze problemy
z przygotowaniem konferencji.
koniec 3. miesiąca Przeprowadzenie konferencji. Nauczyciel może skorzystać
Nauczyciel ocenia wystąpienia z przykładowych kryteriów oceny
zgodnie z ustalonymi wcześniej wystąpienia.
kryteriami.
Przykładowe kryteria oceny wystąpienia

zgodność z tematem
poziom merytoryczny
poprawność językowa wypowiedzi
odpowiednie tempo, dykcja, modulacja głosu
uporządkowany, logiczny układ
oryginalność
wykorzystanie różnych źródeł informacji
podanie źródeł
55
PROJEKT EDUKACYJNY
Broszura Motyw zbrodni w literaturze 3 tygodnie
Cele projektu
planowanie i organizowanie pracy w grupie; twórcze rozwiązywanie problemów; poszukiwanie
i selekcja materiałów źródłowych; prezentowanie stanowiska i pracy zespołu; analizowanie literatury
pod kątem powtarzających się motywów / typów bohaterów literackich; kategoryzowanie
materiału literackiego
Rodzaj projektu
zbiorowy, klasowy
Zadania
Uczniowie przygotowują broszurę na jeden z podanych tematów:
• „Motyw winy i kary w Biblii”
• „Mitologiczne przykłady zbrodni”
• „Edyp – droga do zbrodni”
• „Zbrodnia w Antygonie Sofoklesa”
• „Motyw zbrodni w Makbecie Szekspira”
• „Portret zbrodniarki – Balladyna”.
Badają czyny i motywację postaci i dokonują ich oceny. Przywołują opinie badaczy literatury
i formułują wnioski.
Maciej Chrzanowski, Szkolny słownik motywów literackich, Warszawa 2004.
Tadeusz Zieliński, Sofokles i jego twórczość tragiczna, Kraków 1928.
Arcydzieła literatury polskiej: interpretacje, pod red. Anny Niewolak-Krzywdy i Stanisława
Grzeszczuka, Rzeszów 1987–1990.
Juliusz Słowacki, Balladyna, oprac. Mieczysław Inglot, Ossolineum, Wrocław 1984.
Marian Bizan, Paweł Hertz, Głosy do „Balladyny”, Warszawa 1970.
Dramat polski: interpretacje, pod red. Jana Ciechowicza i Zbigniewa Majchrowskiego, Gdańsk 2001.
Beata Krzyżaniak, Biblia i antropologia: spotkania niedokończone, Poznań 2004.
Wilfrid J. Harrington, Klucz do Biblii, Warszawa 2000.
Walter Wangerin, Księga Boga, Poznań 1999.
Zenon Ziółkowski, Najtrudniejsze stronice Biblii, Warszawa 1989.
56
PROJEKT EDUKACYJNY
Jarosław Marek Rymkiewicz, Przez zwierciadło, Kraków 2003.

René Girard, Widziałem szatana spadającego z nieba jak błyskawica, Warszawa 2002.
René Girard, Sacrum i przemoc, Poznań 1993.
Gerhard Lohfink, Zrozumieć Biblię: wprowadzenie do krytyki form literackich, Warszawa 1987.
Marta Gibińska, Marta Kapera, Jacek Fabiszak, Szekspir: leksykon, Kraków 2003.
Harmonogram prac

1. tydzień Zebranie i opracowanie materiału Uczniowie dzielą się na grupy i wybierają
literackiego na jeden z podanych temat broszury.
tematów.
koniec 1. tygodnia Konsultacje z nauczycielem. Uczniowie zgłaszają pomysły na
opracowanie tematu oraz źródła,
z których będą korzystać.
2. tydzień Zbadanie czynów i motywacji Uczniowie dzielą się zadaniami
postaci; ich ocena; przywołanie i dokonują pogłębionej analizy tematu.
opinii krytyków; sformułowanie Piszą teksty i gromadzą materiały do
wniosków. broszury.
koniec 2. tygodnia Konsultacje z nauczycielem. Nauczyciel doradza zespołom w zakresie
selekcjonowania zgromadzonych
informacji.
3. tydzień Przygotowanie broszury. Nauczyciel pomaga uczniom rozwiązać
poważniejsze problemy z zebraniem
materiałów do broszury.
koniec 3. tygodnia Prezentacja broszury na forum Można skorzystać z przykładowych
klasy. kryteriów oceny broszury.
Przykładowe kryteria oceny broszury

zgodność z tematem uporządkowany, logiczny układ
wyczerpanie tematu oryginalność
poziom merytoryczny wykorzystanie różnych źródeł informacji
poprawność językowa wypowiedzi podanie źródeł
estetyka pracy
57
58
SPRAWDZIAN NA KONIEC
Sprawdź, ile wiesz Grupa A

1. Uzupełnij zdania. [0–3]
William Szekspir urodził się w Anglii w ______________________ . Napisał ok. 40 sztuk
teatralnych. Oprócz Makbeta do klasyki repertuaru teatralnego weszły np.
___________________________________ i __________________________________ .
Nowatorskie dzieła Szekspira, zrywające z klasyczną konwencją tragedii antycznej, są
przykładem powstałego wówczas w Anglii dramatu _______________________________.
Jako autor, ale również jako aktor, autor Makbeta był związany ze sceną londyńskiego teatru
______________________________ . Kwestia autorstwa dzieł Szekspira do dziś
_____________________________________________.
2. Podaj po trzy cechy Makbeta, które ujawniły się w różnych okresach jego życia. [0–3]
Makbet jako wasal Duncana ____________________________________________________
Makbet jako król Szkocji ______________________________________________________
3. Lady Makbet popycha Makbeta na drogę zła. W jaki sposób bohaterka usiłuje wpłynąć na
męża? Podaj trzy przykłady. [0–3]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Zinterpretuj słowa Makbeta: Życie jest tylko przechodnim półcieniem, / Nędznym aktorem,
który swoją rolę / Przez parę godzin wygrawszy na scenie / W nicość przepada – powieścią
idioty, / Głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą. [0–2]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Określ trzy funkcje, które pełnią w Makbecie czarownice. [0–3]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
59
6. Wymień sześć cech dramatu szekspirowskiego. [0–3]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Szekspir powiedział, że „teatr to podstawianie zwierciadła naturze”. Poszukaj w

potwierdzenia tych słów w scenie, w której Makbet, przerażony obrotem spraw, wraca do
czarownic. Pyta, czy potwierdzają pierwszą przepowiednię, według której po tyranie zasiądą
na tronie potomkowie Banqua.
akt IV, scena 1. (fragment)

Przez scenę przechodzi ośmiu Królów, ostatni z lustrem w ręce; za nimi Banquo.
MAKBET
Tyś jest zupełnie jak duch Banqua. Precz!
Twoja korona oślepia mnie blaskiem. –
A ty, tym włosem i złotem na skroniach,
Niewiele lepszy: taki sam jak pierwszy. –
Trzeci... replika tamtych dwóch! – Dlaczego
Ukazujecie mi to, wstrętne wiedźmy? –
Czwarty!... Wzrok stracę! – Czy ten pochód będzie
Ciągnął się wiecznie? – Jeszcze jeden?... Siódmy? –
Dosyć już! Nie chcę, nie chcę tego widzieć! –
Lecz oto ósmy jeszcze... Ze zwierciadłem,
W którym widnieją następni, bez końca...
Trzymają w rękach czasem po dwa jabłka
I po trzy berła... Co za straszny widok! –
A więc to prawda!... Banquo z krwią we włosach,
Wskazując na nich, śmieje mi się w twarz,
Jak gdyby mówił: „To wszystko są moi....
Moje potomstwo!” – Więc jednak to tak...
60
a) Opisz, co ukazuje się oczom bohatera. [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b) Nazwij dwa uczucia, które targają bohaterem. [0–1]

___________________________________________________________________________
c) Co symbolizuje zwierciadło niesione przez jedną z postaci? [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
d) Jak Makbet interpretuje zachowanie Banqua? [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
e) Jaką prawdę o sobie i swoich czynach poznaje Makbet w tej scenie? [0–2]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
8. Wyjaśnij, z czego – Twoim zdaniem – wynika olbrzymia popularność Makbeta we

współczesnej kulturze. Przedstaw swoje stanowisko w tej sprawie. [0–2]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
61
Klucz odpowiedzi
1. Stratford-upon-Avon, np. Hamlet i Sen nocy letniej, elżbietańskiego, The Globe, budzi kontrowersje
/ rodzi wątpliwości / jest przedmiotem sporów
2. Makbet jako wasal Duncana: np. uczciwy, mężny, wierny, szlachetny, szanujący prawo
Makbet jako król Szkocji: np. zdolny do zbrodni, podejrzliwy, okrutny tyran, mściwy, bezlitosny, pełen
nienawiści do świata
3. np. podsyca żądzę władzy, ambicje Makbeta; manipuluje męską dumą Makbeta, oskarżając go
o tchórzostwo; sama pomaga mu w zbrodni; przekonuje, że cały świat jest zły i zasługuje na złe
traktowanie; nie pozwala mu się cofnąć w błędnym kole zbrodni
4. np. Makbet ocenia życie jako porażkę. Przyznaje, że był jedynie aktorem, wykonawcą roli
podsuniętej mu przez los. Ostatecznie wszystko jest bez znaczenia. Jego straszne czyny, których się
dopuścił dla osiągnięcia ambitnych celów, cierpienia spowodowane przez wyrzuty sumienia, droga na
szczyt i upadek – wszystko to zmierzało do jednego końca, do grobu.
5. np. uosabiają zło; obnażają emocje i pragnienia Makbeta; zawiązują intrygę dramatu
6. np. nowa budowa dramatu: podział na akty i sceny; zerwanie z zasadą trzech jedności (miejsca,
czasu i akcji) i zasadą decorum; motorem akcji nie jest konflikt tragiczny, lecz żądza władzy;
pogłębiona analiza psychologiczna postaci; koegzystencja świata fantastycznego i realnego; duża rola
nastroju budowanego m.in. przez przyrodę; brak chóru; wprowadzenie scen zbiorowych
7.
a) Makbetowi ukazuje się Banquo i orszak ośmiu następców tronu, potomków zamordowanego
przyjaciela. Ostatni z nich trzyma w dłoniach zwierciadło, w którym odbija się cały pochód.
b) np. gniew, strach, rozżalenie, przerażenie
c) Zwierciadło to symbol wiedzy, prawdy, poznania.
d) Według Makbeta Banquo drwi ze swojego zabójcy, śmieje się szyderczo, wskazując
z zadowoleniem na potomstwo.
e) Makbet odkrywa, że los sobie z niego zadrwił, że był jedynie igraszką w rękach czarownic.
8. Na popularność Makbeta we współczesnej kulturze może wpływać np.
62
• problematyka utworu (kariera i upadek tyrana)

• ponadczasowość opisanych emocji: żądzy władzy, nadmiernych ambicji, pychy, strachu, zazdrości
• głębia psychologiczna portretów głównych postaci.
Osobiście uważam, że…
1) 3 pkt – 6 właściwych uzupełnień, 2 pkt – 5 właściwych uzupełnień, 1 pkt – 4 właściwe uzupełnienia,
0 pkt – mniej niż 4 właściwe uzupełnienia
2) 3 pkt – 6 właściwych cech, 2 pkt – 5 właściwych cech, 1 pkt – 4 właściwe cechy, 0 pkt – mniej niż 4
właściwe cechy
3) 3 pkt – 3 przykłady postępowania, 2 pkt – 2 przykłady postępowania, 1 pkt – 1 przykład
postępowania, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
4) 2 pkt – interpretacja uwzględniająca motyw świata jako teatru / gry pozorów, 1 pkt – próba
interpretacji, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
5) 3 pkt – określenie 3 funkcji, 2 pkt – określenie 2 funkcji, 1 pkt – określenie 1 funkcji, 0 pkt – brak
właściwej odpowiedzi
6) 3 pkt – podanie 5–6 właściwych cech, 2 pkt – podanie 3–4 właściwych cech, 1 pkt – podanie 2
właściwych cech, 0 pkt – podanie mniej niż 2 właściwych cech
7)
a) 1 pkt – właściwy opis, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
b) 1 pkt – nazwanie 2 uczuć, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
c) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie symboliki, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
d) 1 pkt – właściwa interpretacja, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
e) 2 pkt – pełna interpretacja sensu wypowiedzi, 1 pkt – częściowa interpretacja sensu wypowiedzi, 0
pkt – brak właściwej odpowiedzi
8) 2 pkt – wyjaśnienie fenomenu i przedstawienie własnego stanowiska, 1 pkt – wyjaśnienie
fenomenu bez przedstawienia własnego stanowiska, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
63
Sprawdź, ile wiesz Grupa B

1. Uzupełnij zdania. [0–3]
William Szekspir urodził się w Anglii w ______________________ . Napisał ok. 40 sztuk
teatralnych. Oprócz Makbeta do klasyki repertuaru teatralnego weszły np.
__________________________________ i __________________________________ .
Nowatorskie dzieła Szekspira, zrywające z klasyczną konwencją tragedii antycznej, są
przykładem powstałego wówczas w Anglii dramatu _______________________________.
Jako autor, ale również jako aktor, autor Makbeta był związany ze sceną londyńskiego teatru
________________________________ . Kwestia autorstwa dzieł Szekspira do dziś
_____________________________________________.
2. Podaj po trzy cechy Lady Makbet, które ujawniły się w różnych okresach jej życia. [0–3]
Lady Makbet namawiająca do zbrodni ____________________________________________
Lady Makbet przed śmiercią ____________________________________________________
3. Wyjaśnij, dlaczego Makbet – prawy i wierny rycerz swojego króla – wchodzi na drogę zła.
Podaj trzy przyczyny. [0–3]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Zinterpretuj słowa Makbeta: Życie jest tylko przechodnim półcieniem, / Nędznym aktorem,
który swoją rolę / Przez parę godzin wygrawszy na scenie / W nicość przepada – powieścią
idioty, / Głośną, wrzaskliwą, a nic nie znaczącą. [0–2]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Określ trzy funkcje, które pełni w Makbecie przyroda. [0–3]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
64
6. Wymień sześć cech dramatu szekspirowskiego. [0–3]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Szekspir powiedział, że „teatr to podstawianie zwierciadła naturze”. Poszukaj

w potwierdzenia tych słów w scenie, w której Makbet czeka na umówionych morderców
Banqua, aby wreszcie w pełni mógł się cieszyć swoim królewskim tytułem.
akt III, scena 1. (fragment)
MAKBET
Być królem – cóż to jest, jeśli się nie ma
Poczucia bezpieczeństwa; a ja nie mam:
Banquo!... To imię kłuje mnie jak cierń,
A jego krew królewska burzy spokój.
Nieustraszony, a przy tym rozważny;
Wszystko ma zawsze mądrze przemyślane,
Więc kiedy działa, to działa skutecznie.
Poza nim nikt nie budzi we mnie lęku.
Czuję się przy nim gorszy, poniżony
(Jak czuł się ponoć w obliczu Cezara
Marek Antoniusz). Wryło mi się w pamięć,
Jak sobie śmiało poczynał z tamtymi,
Co mnie nazwały królem; jak je skłonił,
Aby wróżyły i jemu, a zwłaszcza
To, co zostało przez nie powiedziane:
Że da początek królewskiej dynastii.
Wynika z tego, że moja korona
Jest bezpotomna, a berło – jałowe,
Że nie przekażę ich swoim dziedzicom,
Ale je stracę na rzecz obcej krwi.
Jeżeli tak ma być, tom skalał duszę
Dla rodu Banqua; to dla jego dzieci
Zamordowałem zacnego Duncana [...].
65
a) Makbet przywołuje postać Banqua. Jak charakteryzuje go w swoim monologu? [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
b) Makbet charakteryzuje swoją relację z przyjacielem przez porównanie. Do kogo? [0–1]

___________________________________________________________________________
c) Do jakiej wcześniejszej istotnej sceny nawiązuje wypowiedź Makbeta? [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
d) Wyjaśnij, co symbolizuje „bezpotomna korona”, o której mówi bohater. [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
e) Jaką prawdę o sobie i swoich czynach poznaje Makbet w tej scenie? [0–2]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
8. Wyjaśnij, z czego – Twoim zdaniem – wynika chęć współczesnych twórców do

adaptowania Makbeta. Przedstaw swoje stanowisko w tej sprawie. [0–2]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
66
Klucz odpowiedzi
1. Stratford-upon-Avon, np. Hamlet i Sen nocy letniej, elżbietańskiego, The Globe, budzi kontrowersje
/ wątpliwości / jest przedmiotem sporów
2. Lady Makbet namawiająca do zbrodni: np. bezduszna, okrutna, dwulicowa, intrygantka,

dominująca, zdeterminowana
Lady Makbet przed śmiercią: np. obłąkana, przerażona, pogrążona w obsesjach, nękana koszmarami,
słaba, zdesperowana
3. np. z żądzy władzy, która tkwiła w nim od zawsze; zwiedziony przepowiedniami czarownic; pod
wpływem argumentów i manipulacji Lady Makbet
4. np. Makbet ocenia życie jako porażkę. Przyznaje, że był jedynie aktorem, wykonawcą roli
podsuniętej mu przez los. Ostatecznie wszystko jest bez znaczenia. Jego straszne czyny, których się
dopuścił dla osiągnięcia ambitnych celów, cierpienia spowodowane przez wyrzuty sumienia, droga na
szczyt i upadek – wszystko to zmierzało do jednego końca, do grobu.
5. np. buduje nastrój grozy; odzwierciedla przeżycia wewnętrzne Makbeta; reaguje na zbrodnie
Makbeta, które naruszają porządek moralny świata (przyroda stoi na straży ładu i harmonii świata)
6. np. nowa budowa dramatu: podział na akty i sceny; zerwanie z zasadą trzech jedności (miejsca,
czasu i akcji); motorem akcji nie jest konflikt tragiczny, lecz żądza władzy; pogłębiona analiza
psychologiczna postaci; koegzystencja dwóch światów: fantastycznego i realnego; duża rola nastroju
budowanego m.in. przez przyrodę; brak chóru; wprowadzenie scen zbiorowych; zerwanie z zasadą
decorum
7.
a) Banquo jawi się np. jako mąż odważny i rozsądny, prawy, o niezłomnym duchu. W przeciwieństwie
do Makbeta zachowuje normy moralne, czym niepokoi bohatera.
b) Makbet porównuje swój lęk przed byłym przyjacielem do respektu, który odczuwał Marek
Antoniusz przed Cezarem.
c) Makbet nawiązuje do przepowiedni czarownic, które zapowiedziały, że Banquo zapoczątkuje
dynastię królów.
d) „Bezpotomna korona” symbolizuje lęk Makbeta przed jałowością jego zbrodni, że to nie jego
potomstwo będzie czerpało korzyści z zabójstwa Duncana.
67
e) Makbet wpadł w pułapkę własnych zbrodni. Teraz uświadamia sobie, że zabił króla nie dla
własnych korzyści, ale by zrealizować przepowiednię czarownic. Jest więc bezwolnym pionkiem
w rękach losu – w przeciwieństwie do Banqua, który „zgromił czarownice”. Wie, że kolejnym krokiem
będzie teraz zabójstwo przyjaciela.
8. Na popularność Makbeta we współczesnej kulturze może wpływać np.

• problematyka utworu (kariera i upadek tyrana)
• ponadczasowość opisanych emocji: żądzy władzy, nadmiernych ambicji, pychy, strachu, zazdrości
• głębia psychologiczna portretów głównych postaci.
Osobiście uważam, że…
1) 3 pkt – 6 właściwych uzupełnień, 2 pkt – 5 właściwych uzupełnień, 1 pkt – 4 właściwe uzupełnienia,
0 pkt – mniej niż 4 właściwe uzupełnienia
2) 3 pkt – 6 właściwych cech, 2 pkt – 5 właściwych cech, 1 pkt – 4 właściwe cechy, 0 pkt – mniej niż 4
właściwe cechy
3) 3 pkt – 3 właściwe wyjaśnienia, 2 pkt – 2 właściwe wyjaśnienia, 1 pkt – 1 właściwe wyjaśnienie, 0
4) 2 pkt – interpretacja uwzględniająca motyw świata jako teatru / gry pozorów, 1 pkt – próba
interpretacji, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
5) 3 pkt – określenie 3 funkcji, 2 pkt – określenie 2 funkcji, 1 pkt – określenie 1 funkcji, 0 pkt – brak
właściwej odpowiedzi
6) 3 pkt – podanie 5–6 właściwych cech, 2 pkt – podanie 3–4 właściwych cech, 1 pkt – podanie 2
właściwych cech, 0 pkt – podanie mniej niż 2 właściwych cech
7)
a) 1 pkt – właściwy opis, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
b) 1 pkt – podanie właściwego porównania, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
c) 1 pkt – podanie właściwej sceny, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
d) 1 pkt – właściwa interpretacja, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
e) 2 pkt – pełna interpretacja sensu wypowiedzi, 1 pkt – częściowa interpretacja sensu wypowiedzi, 0
8) 2 pkt – wyjaśnienie fenomenu i przedstawienie własnego stanowiska, 1 pkt – wyjaśnienie
fenomenu bez przedstawienia własnego stanowiska, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
68
BIBLIOGRAFIA
Literatura podmiotu
William Szekspir, Makbet, tłum. Antoni Libera, Oficyna literacka Noir Sur Blanc, Warszawa 2002.
Literatura przedmiotu
Wystan Hugh Auden, Makbet i Edyp [w:] Szkice szekspirowskie, pod red. Witolda Chwalewika, PIW,
Warszawa 1983.
Antoni Bohdanowicz, Czy Szekspir był Szekspirem? 450 lat po narodzinach wybitnego pisarza wciąż
kłócą się o teorie spiskowe, „Na Temat” z 23.04.2014
https://natemat.pl/99631,czy-szekspir-byl-szekspirem-450-lat-po-narodzinach-wybitnego-pisarza-
wciaz-kloca-sie-o-teorie-spiskowe
Jacek Cieślak, Każdy ma w sobie Makbeta, „Rzeczpospolita” z 20 maja 2010.
Ben and David Crystal, The Shakespeare Miscellany, London 2005, tłum. Agnieszka Wojciechowska,
www.straightdope.com/columns/read/2267/whats-the-stor-on-the-curse-of-em-macbeth-em
Stephen Greenblatt, Shakespeare. Stwarzanie świata, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2007.
Olga Katafiasz, Krzysztof Globisz. Notatki o skubaniu roli, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa
2010.
Jan Kott, „Makbet” albo zarażeni śmiercią [w:] idem, Szekspir współczesny, Kraków 1990.
Słownik wiedzy o teatrze, praca zbiorowa, Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała 2005.
Warto przeczytać
Stanisław Barańczak, Biografioły, Wydawnictwo a5, Poznań 1991.
Witold Chwalewik, Szkice szekspirowskie, PIW, Warszawa 1983.
Alfred Harbage, posłowie: William Shakespeare, Makbet, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1994.
Jan Kott, Szekspir współczesny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990.
Jacek Melchior, Szekspir współczesny, „Wprost” 2002, nr 40.
Polska bibliografia szekspirowska 1980–2000, Ossolineum, Wrocław.
Małgorzata Sugiera, Inny Szekspir, Księgarnia Akademicka, Kraków 2010.
Szekspir pomoże zrozumieć pacjenta, „Newsweek” 2011, nr 48.
Peter Thomson, Angielski teatr okresu renesansu i restauracji [w:] Historia teatru, pod red. Johna
Russella Browna, Warszawa 2007.
Anne Underwood, Szekspir też była kobietą, „Newsweek” 2004, nr 23.
www.shakespearesglobe.com/about-us/history-of-the-globe/rebuilding-the-globe
69

Makbet Opracowanie Lektury

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makbet Opracowanie Lektury

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Materiały przygotowała Agnieszka Wojciechowska

Czy znam lekturę? Grupa A

1. Makbet i Banquo spotykają trzy Wiedźmy [0–1]

3. Określ prawdziwość zdań. Prawdziwe oznacz literą P, a fałszywe – literą F. [0–2]

5. Przedstaw okoliczności pierwszej zbrodni, do której dochodzi w utworze. [0–2]

6. Po zdobyciu władzy Makbet jawi się w oczach poddanych jako [0–1]

7. Na wiadomość o śmierci żony Makbet [0–1]

8. Kim są w utworze wymienione postacie? Określ ich relację z Makbetem. [0–2]

9. Makbeta zabija człowiek, który zgodnie z przepowiednią Wiedźm [0–1]

Czy znam lekturę? Grupa B

1. Makbet opisuje przepowiednię, którą usłyszał od Wiedźm, w liście adresowanym do [0–1]

2. Ofiarą pierwszej zbrodni w dramacie pada [0–1]

3. Określ prawdziwość zdań. Prawdziwe oznacz literą P, a fałszywe – literą F. [0–1]

6. Lady Makbet wyrzuca swojemu mężowi [0–1]

7. Rodzina Macduffa ginie [0–1]

9. Przeczuwając koniec swego losu, Makbet pragnie zginąć [0–1]

Ponadczasowość dzieł Szekspira 45 min

zespołów przyklejają odpowiednio po dwóch stronach tablicy argumenty za i przeciw. Nauczyciel

Karta pracy Kim był autor „Makbeta”?

2. Przeczytaj tekst Antoniego Bohdanowicza i poszukaj dodatkowych informacji na temat

Makbet pod lupą psychologów 90 min

Odpowiedzi do karty pracy Profil psychologiczny Makbeta

Karta pracy Profil psychologiczny Makbeta

3. Przeczytaj wypowiedź Krzysztofa Globisza, odtwórcy roli Makbeta, i ustosunkuj się do

Demoniczna Lady M. 45 min

3. Nauczyciel inicjuje dyskusję, czy Lady Makbet jest bohaterką tragiczną.

Odpowiedzi do karty pracy Lady Makbet femme fatale

Karta pracy Lady Makbet femme fatale

2. Przeczytaj tekst Stephena Greenblatta, a następnie poszukaj w tekście dramatu wypowiedzi

Szekspir o naturze człowieka 45 min

Z tematu wynika, że uczniowie muszą:

• odwołać się do całego utworu

3. Nauczyciel porusza zagadnienie trójdzielnej budowy wypowiedzi. Pyta uczniów, co powinny

Odpowiedzi do karty pracy Tworzenie własnego tekstu

I. Rozpoznanie sytuacji i umiejscowienie fragmentu w utworze

Karta pracy Tworzenie własnego tekstu

William Szekspir Makbet I rękojeści wszędzie ślady krwi,

I. Rozpoznanie sytuacji i umiejscowienie fragmentu w utworze

Siostry Rządzące Losem – świat irracjonalny w utworze 45 min

2. Uczniowie odpowiadają na pytania sprawdzające rozumienie tekstu krytycznoliterackiego –

4. Uczniowie zapoznają się z przesądami związanymi z wystawianiem Makbeta w teatrze (tekst).

Odpowiedzi do karty pracy Moc czarnej magii

2. subiektywne wypowiedzi uczniów

Karta pracy Moc czarnej magii

2. Opisz, jak wyobrażasz sobie szekspirowskie Wiedźmy.

3. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania.

a) Jakie pytania dotyczące roli czarownic pozostają w dramacie kwestią otwartą?

Tajemnica Birnamskiego Lasu 45 min

2. Nauczyciel podsumowuje lekcję stwierdzeniem, że nadejście Birnamskiego Lasu jest w konstrukcji

Odpowiedzi do karty pracy Co uśpiło czujność Makbeta?

Jak jest? Jak być powinno?

Karta pracy Co uśpiło czujność Makbeta?

Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?

Makbet na wesoło 90 min

2. Kształcenie umiejętności językowych – uczniowie wyjaśniają związki frazeologiczne z zakresu

3. Uczniowie przygotowują w zespołach inscenizację sceny z Odźwiernym. Rozdzielają między sobą

Odpowiedzi do karty pracy

Karta pracy Z piekła rodem

a) Podkreśl w tekście aluzje do miejsca, które jakoby znajduje się za bramą.

2. Wyjaśnij znaczenie związków frazeologicznych dotyczących tematyki „piekielnej”.

3. Podaj po cztery synonimy i antonimy słowa piekło.

Szekspir i nowatorstwo teatru elżbietańskiego 90 min