Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 220

TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

TM

1
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

àH$meH$
{g[åßb’$mB©S> n[ãbHo$eZ
‘mT>m, Vm.‘mT>m, {O.gmobmnya


TM
boIH$
S>m°.A{OV àH$me Wmoa~mobo
Cn{Oëhm{YH$mar
ZmJoe ZdZmW nmQ>rb
B©‘ob : csatsimplified@gmail.com


do~gmB©Q> : https://mpscsimplified.in


’o$g~wH$ : @mpscsimplified


‘mo~mB©b …$ 9423035088
‘wIn¥ð> d AjaOwidUr-
{Zboe H$moir (nyOm J«m[’$³g)
~r-7, JmobmUr ‘mH}$Q>, OiJmd.
‘mo.9420372413

{dVaUmgmR>r g§nH©$ -
A{^OrV Wmoa~mobo
‘mo.9423333181, 8788639688

{H$§‘V {dZm‘yë¶ 1st Edition
Q>obrJ«m‘ qbH$ :
do~gmB©Q>Mr qbH$ :
‘mo~mB©b A°n qbH$ : https://play.google.com/store/apps

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted, in any form or
y any means, without permission. Any person who does any unauthorized act in relation to this
publication may be liable to criminal prosecution and civil claims for dameges.

2
TM

TM {g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


ñnYm© narjoVrb {dÚm϶mªZm V¶mar H$aVm§Zm ‘m¶mH$S>rb Agoboë¶m AZw^dmMm

do~gmB©Q>{df¶r
’$m¶Xm ìhmdm ¶m hoVwZo ‘r " ZmdmZo do~gmB©Q> gwé Ho$br. H$mhr
{XdgmVM ˶mbm ‘moR>çm à‘mUmda à{VgmX {‘imV Amho.

do~gmB©Q>Mr qbH$ …

TM
do~gmB©Q>Mo d¡{eîQ>ço
¶eñdrVm§Mo ‘mJ©Xe©Z
gd© narjm§H$[aVm nwñVH$m§Mr g§X^© gyMr
Am¶moJmÀ¶m narjmZwgma doimodoir ‘mJ©Xe©Z
(B{Vhmg, ^yJmob, amÁ¶emó, n¶m©daU, H¥$fr)
Am¶mooJmÀ¶m gd© narjoÀ¶m ‘mJrb àíZn{ÌH$m
~m~V ‘mJ©Xe©Z
bmoH$amÁ¶ ‘m{gHo$ ñdénmV
{df¶mZwén Mmby KS>m‘moS>r
emgZmMo Ahdmb ñdénmV
C‘oXdmam§À¶m e§H$mMo {ZagZ

Adí¶ ^oQ> Úm...!



3
TM
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

‘mo~mB©b A°n ßbo ñQ>moa ‘Ü`o CnbãY..Imbrb qbH$ da


- Aä`mgmMo {Z`moOZ
H$am


- XaamoO Mo dV©‘mZnÌ H$mÌUo

TM

- ‘mJrb àíZn{ÌH$m


- Aä`mgH«$‘


- `eñdrVmÀ`m ‘wbmIVr


- Aä`mg H$gm H$amdm
- nwñVH$gyMr

Categories
Search Home Top Charts New releases

H$am

MPSC SIMPLIFIED
ice SIMPLIFIED Education 261

ns You don't have any devices.

Add to wishlist Install

, ,
, , , , , ,
, ,
app

4
REVIEWS Review Policy
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

S>m°. A{OV Wmoa~mobo ¶m§Mo {gpåßb’$mB©S> ¶wQ>çy~ M°Zb qbH$

TM
https://www.youtube.com/user/athorbole

Follow
us

{gpåßb’$mB©S> ¶wQ>çy~ M°ZbMr d¡{eîQ>ço-


- S>m°. A{OV Wmoa~mobo gam§Mo ‘mJ©Xe©Zna ì¶m»¶mZ

- amÁ¶godm nyd© d ‘w»¶ narjm Aä¶mg ñQ´> °Q>oOr

- g§¶wº$ nyd© d ‘w»¶ narjm (JQ> "~' d JQ> "H$') Aä¶mg ñQ´> °Q>oOr

- {d{dY {df¶m§Mr KQ>H${Zhm¶ Aä¶mg ñQ´> °Q>oOr

- narjm{^‘yI {df¶m§Mo gImob {díbofU

- narjmZwgma Aä¶mg {Z¶moOZ

- Mmby KS>m‘moS>r {df¶H$ ñdénmV b°³Mag©

- {d{dY ‘mJ©Xe©Zna ‘wbmIVr

- {df¶{Zhm¶ ñdénmVrb ZmoQ²>g

5
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

AZwH«$‘{UH$m
GS-I

H«$. KQ>H$ n¥ð> H««§$.


1 amÁ¶godm nyd© narjm nona I {gpåb’$mB©S> GS gamd nona -1 7

TM
2 amÁ¶godm nyd© narjm nona I {gpåb’$mB©S> gamd nona -1 n[ajm{^‘wI {díbofU 27

3 amÁ¶godm nyd© narjm nona II {gpåb’$mB©S> CSAT gamd nona -1 85

4 amÁ¶godm nyd© narjm nona II {gpåb’$mB©S> CSAT gamd nona -1 n[ajm{^‘wI {díbofU 110

5 amÁ¶godm nyd© narjm nona I {gpåb’$mB©S> GS gamd nona -2 120

6 amÁ¶godm nyd© narjm nona I {gpåb’$mB©S> gamd nona -2 n[ajm{^‘wI {díbofU 138

7 amÁ¶godm nyd© narjm nona II {gpåb’$mB©S> CSAT gamd nona -2 190

8 amÁ¶godm nyd© narjm nona II {gpåb’$mB©S> CSAT gamd nona -2 n[ajm{^‘wI {díbofU 212

ñnYm© narjoVrb {dÚm϶mªZm V¶mar H$aVm§Zm ‘m¶mH$S>rb Agoboë¶m AZw^dmMm ’$m¶Xm ìhmdm ¶m hoVwZo ‘r https://telegram.me/
ZmdmZo Q>obrJ«m‘ gwé Ho$br. AënmdYrVM ˶mbm ‘moR>çm à‘mUmda à{VgmX {‘iV Amho.
qbH$ …

do~gmB©Q>Mo d¡{eîQ>ço AYmoaoIrV Ho$bobr dV©‘mZ nÌmVrb H$mÌUo...


{dÚmWu H|$ÐñWmZr Agbobm M°Zb... ‘wbmIV ‘mJ©Xe©Z d `ed§VmÀ`m ‘wbmIVr...
`m qbH$ da WoQ> àíZ {dMmaVm `oVmV... amÁ`godm d g§`wº$ gmR>r ~Xbboë`m n[ajm nÕVr Zwgma
Amnë`m e§H$m§Mo `mo½` {ZagZMm à`ËZ... CnH«$‘...
Aä`mgmMr gwédmV H$er H$amdr... H$moUË`mhr àH$maMr Om{hamV d {Xem^yb Zmhr...
Zo‘Ho$nUmZo Aä`mg H$gm H$amdm... ‘wbmIVr
nwñVH$ gyMr d Am`moJmMo Aä`mgH«$‘, ZdrZ KmofUm {‘iVmV... {gpåßb’$mB©S> {dMma
amÁ`godm Aä`mgmMr
ñdénmV ZmoQ>g²...
­
C‘oXdmam§Zr eoAa Ho$boë`m KQ>H${Zhm` ZmoQ>g²...

6
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

A
TM

GS-I
àýnwpñVH$m H«$‘m§H$
g§M H«$.

­
{gpåën’$mB©S> gamd àýn{ÌH$m
H«$‘m§H$ 01

TM
EHw$U àíZ : 100
doi : 2 (XmoZ$) Vmg amÁ¶godm nyd© narjm nona I EHy$U JwU : 200
gyMZm
1) gXa àíZnwpñVHo$V 100 A{Zdm`© àíZ AmhoV. C‘oXdmam§Zr àíZm§Mr CÎmao {b{hÊ`mg gwédmV H$aÊ`mnydu `m àíZnwpñVHo$V gd© àíZ AmhoV qH$dm ZmhrV

`mMr ImÌr H$ê$Z ¿`mdr. Agm VgoM AÝ` H$mhr Xmof AmT>ië`mg hr àíZnwpñVH$m g‘dojH$m§H$Sy>Z bJoM ~XbyZ ¿`mdr.
narjm-H«$‘m§H$
2) Amnbm narjm-H«$‘m§H$ øm Mm¡H$moZm§V

}
Z {dgaVm ~m°bnoZZo {bhmdm. H|$ÐmMr g§Ho$Vmjao eodQ>Mm A§H$

3) da N>mnbobm àíZnwpñVH$m H«$‘m§H$ Vw‘À`m CÎman{ÌHo$da {d{eï> OmJr CÎman{ÌHo$darb gyMZoà‘mUo Z {dgaVm Z‘yX H$amdm.

4) (A) `m àíZnwpñVHo$Vrb àË`oH$ àíZmbm 4 n`m©`r CÎmao gwM{dbr AgyZ Ë`m§Zm 1, 2, 3 Am{U 4 Ago H«$‘m§H$ {Xbobo AmhoV. Ë`m Mma CÎmam§n¡H$s

gdm©V `mo½` CÎmamMm H«$‘m§H$ CÎman{ÌHo$darb gyMZoà‘mUo Vw‘À`m CÎman{ÌHo$da Z‘yX H$amdm. Aem àH$mao CÎman{ÌHo$da CÎmaH«$‘m§H$ Z‘yX H$aVmZm Vmo
g§~§{YV àíZH«$‘m§H$mg‘moa N>m`m§{H$V H$ê$Z Xe©{dbm OmB©b `mMr H$miOr ¿`mdr. ømH$[aVm ’$º$ H$mù`m emB©Mo ~m°bnoZ dmnamdo, nopÝgb dm
emB©Mo noZ dmnê$ Z`o.
~) Am`moJmZo Á`m {df`mgmR>r ‘amR>r ~amo~a B§J«Or ‘mÜ`‘ {d{hV Ho$bobo Amho. Ë`m {df`mMm àË`oH$ àíZ ‘amR>r ~amo~a B§J«Or ^mfoV

XoIrb N>mnÊ`mV Ambm Amho. Ë`m‘Yrb B§J«OrVrb qH$dm ‘amR>rVrb àíZm‘Ü`o ‘wÐUXmofm§‘wio AWdm AÝ` H$maUm§‘wio {dg§JVr {Z‘m©U
Pmë`mMr e§H$m Amë`mg, C‘oXdmamZo g§~§{YV àíZ. n`m©`r ^mfoVrb àíZmer nS>VmiyZ nhmdm.
5) gd© àíZm§Zm g‘mZ JwU AmhoV. `mñVd gd© àíZm§Mr CÎmao ÚmdrV. KmB©‘wio MwH$m hmoUma ZmhrV `mMr XjVm KoD$ZM eŠ` {VVŠ`m doJmZo àíZ gmoS>dmdoV.

H«$‘mZo àíZ gmoS>{dUo lo`ñH$a Amho nU EImXm àíZ H$R>rU dmQ>ë`mg Ë`mda doi Z Kmb{dVm nwT>rb àíZmH$So> dimdo. Aem àH$mao eodQ>À`m
àíZmn`ªV nmohmoMë`mZ§Va doi {e„H$ am{hë`mg H$R>rU åhUyZ. dJiboë`m àíZm§H$So> naVUo gmoB©ñH$a R>aob.
6) CÎman{ÌHo$V EH$Xm Z‘yX Ho$bobo CÎma ImoS>Vm `oUma Zmhr, Z‘yX Ho$bobo CÎma ImoSy>Z Zì`mZo CÎma {Xë`mg Vo Vnmgbo OmUma Zmhr.

7) àñVwV narjoÀ`m CÎman{ÌH$m§Mo ‘yë`m§H$Z H$aVmZm C‘oXdmamÀ`m CÎman{ÌHo$Vrb `mo½` CÎmam§ZmM JwU {Xbo OmVrb. VgoM C‘oXdmamZo

dñVw{Zð> ~hþn`m©`r ñdê$nmÀ`m àíZm§Mr {Xboë`m Mma CÎmamn¡H$s gdm©V `mo½` CÎmaoM CÎman{ÌHo$V Z‘yX H$amdrV. AÝ`Wm Ë`m§À`m
CÎman{ÌHo$V gmoS>{dboë`m àË`oH$ MwH$sÀ`m CÎmam§gmR>r EH$ V¥Vr¶m§e JwU dOm H$aÊ`mV `oVrb.
8) àíZnwpñVHo$‘Ü`o {d{hV Ho$boë`m {d{eï> OmJrM H$ƒo H$m‘ (a’$ dH©$) H$amdo. àíZnwpñVHo$ì`{V[aº$ CÎman{ÌHo$da dm BVa H$mJXmda H$ƒo H$m‘ Ho$ë`mg

Vo H$m°nr H$aÊ`mÀ`m CÔoemZo Ho$bo Amho, Ago ‘mZbo OmB©b d Ë`mZwgma C‘oXdmamda emgZmZo Omar Ho$boë`m narjm§‘Ü`o hmoUmè¶m J¡aàH$mam§Zm à{V~§Y
H$aÊ`m~m~VMo A{Y{Z`‘-82 `mVrb VaVwXrZwgma H$madmB© H$aÊ`mV `oB©b d Xmofr ì`º$s H$‘mb EH$ dfm©À`m H$mamdmgmÀ`m Am{U/qH$dm én`o EH$
hOma aH$‘oÀ`m X§S>mÀ`m {ejog nmÌ hmoB©b.
9) gXa àíZn{ÌHo$gmR>r Am`moJmZo {d{hV Ho$bobr doi g§në`mZ§Va C‘oXdmambm hr àýnwpñVH$m ñdV:~amo~a narjmH$jm~mhoa KoD$Z OmÊ`mg nadmZJr Amho.

‘mÌ narjmH$jm~mhoa OmÊ`mnydu C‘oXdmamZo Amnë`m CÎman{ÌHo$Mm ^mJ-1 g‘dojH$mH$So> Z {dgaVm naV H$aUo Amdí`H$ Amho.
VmH$sX
øm àíZn{ÌHo$gmR>r Am`moJmZo {d{hV Ho$bobr doi g§non`ªV hr àíZnwpñVH$m Am`moJmMr ‘mb‘Îmm AgyZ Vr narjmH$jmV C‘oXdmambm narjogmR>r dmnaÊ`mg
XoÊ`mV `oV Amho. hr doi g§non`ªV gXa àíZnwpñVHo$Mr àV/àVr, qH$dm gXa àíZnwpñVHo$Vrb H$mhr Ame` H$moUË`mhr ñdê$nmV àË`j dm AàË`jnUo
H$moUË`mhr ì`º$sg nwa{dUo, VgoM à{gÕ H$aUo hm JwÝhm AgyZ Aer H¥$Vr H$aUmè`m ì`º$sda emgZmZo Omar Ho$boë`m narjm§‘Ü`o hmoUmè¶m J¡aàH$mam§Zm
à{V~§Y H$aÊ`m~m~VMm A{Y{Z`‘-8239 `mVrb VaVwXrZwgma VgoM àM{bV H$m`ÚmÀ`m VaVwXrZwgma H$madmB© H$aÊ`mV `oB©b d Xmofr ì`º$s H$‘mb EH$
dfm©À`m H$mamdmgmÀ`m Am{U/qH$dm én`o EH$ hOma aH$‘oÀ`m X§S>mÀ`m {ejog nmÌ hmoB©b.
VgoM øm àíZn{ÌHo$gmR>r {d{hV Ho$bobr doi g§nÊ`mAmYr hr àíZnwpñVH$m AZ{YH¥$VnUo ~miJUo hm gwÕm JwÝhm AgyZ Vgo H$aUmar ì`º$s

Am`moJmÀ`m H$‘©Mmard¥§Xmn¡H$s, VgoM narjoÀ`m n`©dojH$s`d¥§Xmn¡H$s Agbr Varhr Aem ì`º$s{dê$Õ Cº$ A{Y{Z`‘mZwgma H$madmB© H$aÊ`mV `oB©b d
Xmofr ì`º$s {ejog nmÌ hmoB©b.

7
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


1)
A) g§gXr¶ emgZnÕVrV amï´>à‘wI d emgZà‘wI EH$M AgVmV.
~) Aܶjr¶ nÕVrV H$m¶©H$mar à‘wI ho ‘¶m©{XV H$mimgmR>r bmoH$m§H$Sy>Z {ZdS>bo OmVmV.
GS-I

H$) Aܶjr¶ nÕVrV H$m¶©H$mar ‘§S>imVrb gXñ¶m§Zm H$m¶Xo‘§S>imMo gXñ¶ hmoVm ¶oVo.

Cnamoº$ {dYmZmVyZ Ag˶ Zmhr Ago {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.


1) A,~ 2) ~,H$ 3) H$ 4) ~




TM
2) ¶mo½¶ {dYmZ/ {dYmZo {ZdS>m.

A) ^maVr¶ KQ>Zm "H°${~ZoQ> {‘eZ ßb°Z' Zwgma ApñVËdmV Ambr Zmhr.

~) H°${~ZoQ> {‘eZÀ¶m ¶moOZoà‘mUo 14 Am°JñQ> 1946 amoOr ìhmB©gam°¶Zo n§.Zohé§Zm A§{V‘ gaH$ma ñWmnZ H$aʶmg ~mobdbo

hmoVo.
H$) H°${~ZoQ> {‘eZ ¶moOZoZwgma KQ>Zm g{‘VrV EHy$U 379 gXñ¶m§Mr {ZdS> Ho$br.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,H$ 2) A,~ 3) Ho$di A 4) Ho$di H$




3) ‘yb^yV H$V©ì¶m§~m~V H$m¶ Iao Zmhr.

1) Ho$di ^maVr¶m§ZmM bmJy hmoVmV.

2) C„§KZ Pmë¶mg ݶm¶mb¶mV XmX ‘mJVm ¶oV Zmhr.

3>) ‘yb^yV H$V©ì¶m§da OnmZÀ¶m KQ>ZoMm à^md Amho.

4) "12 OmZodmar' hm "ZmJarH$m§Mr ‘yb^yV H$V©ì¶o' {XZ åhUyZ nmibm OmVmo.



4) amï´>nVrÀ`m H$m`Xo{df`H$ A{YH$mam ( )$~m~VMr `mo½` {dYmZ / {dYmZo AmoiIm.

A) g§gXoMo A{YdoeZ ~mobdUo.

~) ñd‘OuZo bmoH$g^m {dgOuV H$aUo.

H$) g§gXoÀ`m g§`wº$~¡R>H$sMo AÜ`jñWmZ ^yf{dUo.

S>) amÁ`g^oda 12 gXñ`m§Mo Zm‘{ZX}eZ H$aUo.

n`m©`r CÎmao -

1) A d ~ 2) A d S> 3) A ~ d S> 4) A d S>




5) 42 ì`m KQ>ZmXwê$ñVr Zwgma Aer VaVyX H$aÊ`mV Ambr H$s,


A) amï´>nVtZm Amnbr H$m¶©o nma nmS>Vm§Zm ‘§Ìr‘S>imÀ`m g„mZwgma nma nmS>dr bmJVrb.

~) ‘§Ìr‘§S>imZo amï´>nVtZm {Xboë`m gëë`mMr H$moUË`mhr ݶm¶mb¶mV Mm¡H$er H$aVm `oB©b.

n`m©`r CÎmao -

1) ~ 2) A 3) A d ~ 4) `mn¡H$s Zmhr.




6) H°$J ( ) ~m~V H$m` Iao Zmhr.

1) {Z`wº$s amï´>nVr H$aVmV.


2) amOrZm‘m - gdm}ƒ Ý`m`mb`À¶m gaݶm¶mYremH$S>o XoVmV.

3) KQ>ZoVrb ^mJ V ‘ܶo ˶m§À¶m§er g§~§YrV VaVyX Amho.

4) Am{Q©>H$b - 148 Zwgma Ë`m§Mr {Z`wº$s Ho$br OmVo.

8
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


7)
A) amÁ`g^m ñWm¶r g^mJ¥h Agë`mZo KQ>ZoZo Ë`mMm ghm df} EdT>m H$mbmdYr {ZpíMV Ho$bobm Amho.
~) bmoH$g^oMm H$mbmdYr bmoH$g^oÀ`m n{hë`m ~¡R>H$sÀ`m {XZm§H$mnmgyZ J«mø Yabm OmVmo.

GS-I

H$) 1951 À`m bmoH$à{V{ZYrËd H$m`ÚmZwgma bmoH$g^oMm H$m`©H$mb 5 df} BVH$m {ZpíMV Ho$bm Amho.

Cn`moº$ {dYmZmVyZ `mo½` Zmhr Ago {dYmZ /{dYmZo {ZdS>m.

n`m©`r CÎmao -

1) Ho$di-~ 2) Ho$di -A 3) A d H$ 4) A ~ H$




TM
8) g§gX g^mJ¥h {deofm{YH$mam~m~V A`mo½` {dYmZ {ZdS>m.

1) H$b‘-118- g§gXoVrb H$m‘H$mOm~m~V Ý`m`mb`mbm Mm¡H$er H$aÊ`mg à{V~§Y.

2) H$b‘ -122- g^mJ¥hmMr H$m`©nÕVr Am{U H$m‘H$mO `m§Mo {Z`‘Z ({Z`§ÌU) H$aUo.

3) AÜ`jm§À`m nadmZJr{edm` g^mJ«hmÀ`m n[agamV H$moUË`mhr ì`H$Vrbm AQ>H$ H$aVm `oVo.

4) darbn¡H$s gd© A`mo½` AmhoV.

9) bmoH$A§XmO g{‘Vr ~m~V H$m¶ Iao Zmhr.

1) ñWmnZm 1950


2) gXñ` g§»`m bmoH$g^oVrb 25 d amÁ`g^oVrb- 5

3) ‘§Ìr g{‘VrMm gXñ` ZgVmo.

4) g{‘Vr AW©g§H$ënr` A§XmO g§gXobm H$moUË`m ñdê$nmV gmXa H$amdo ¶m~m~V g„m XoUo

10) EImXo {dYo`H$ amï´>nVtZr amÁ`{dYr‘§S>img nwZ{d©MmW© nmR>dÊ`mMo {ZX}e amÁ`nmbg {Xë`mg Am{U amÁ`{dYr‘§S>imZo

Ago {dYo`H$ gwYmaUogh nwÝhm nmarV Ho$ë`mg amÁ`nmbm§Mr ^y{‘H$m H$m` AgVo.
A) amï´>nVtÀ`m {dMmamW© amIyZ R>odmdo bmJVo.

~) amï´>nVrÀ`m g§‘VrZo {dYo`H$mMo H$m‘ÚmV ê$nm§Va hmoVo.

H$) Aem {dYo`H$mg amÁ`nmbm§À`m g§‘VrMr Amdí`H$Vm AgVo.

n`m©`r CÎmao -


1) A ~ H$ 2) A H$ 3) A,~ 4) ~ H$





11) Imbrbn¡H$s `mo½` H$WZ / H$WZo {ZdS>m.

A) amÁ`nmbmg ‘¥Ë`yX§S>mMm {ejmXoe {Zb§~rV H$aÊ`mMm A{YH$ma Amho.

~) amÁ`nmbmg ‘¥Ë`yX§S>mÀ`m {ejog j‘mXmZmMm A{YH$ma Amho.

H$) amï´>nVr bîH$ar Ý`m`mb`mZo {Xbobr {ejm VhHy$~ H$ê$ eH$V ZmhrV.

n`m©`r CÎmao-

1) Ho$di A 2) Ho$di ~ 3) A ~ H$ 4) Ho$di H$




12) nwT>rbn¡H$s {Xboë`m {dYmZmVyZ gË` {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

A) {dYmZn[afXoMr ‘hÎm‘ gXñ`g§»`m (Oå‘w H$mí‘ra dJiyZ ) Ë`m amÁ`mÀ`m {dYmZg^oÀ`m gXñ`mg§»`oÀ`m 1/3 BVH$s

{ZpíMV Ho$br Amho.

~) {dYmZn[afXoÀ`m EHy$U gXñ`m§n¡H$s 5/6 gXñ` AàË`jnUo {ZdSy>Z {Xbo OmVmV.

H$) {dYmZg^oV 1/6 gXñ` amÁ`nmbm§H$Sy>Z Zm‘{ZX©oerV H$aVmV.

n`m©`r CÎmao-

1) A ~ 2) ~ H$ 3) Ho$di H$ 4) `mn¡H$s Zmhr





9
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


13) Imbrb {dYmZmVyZ AgË` {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.
GS-I
A) {dYmZ n[afXoV àma§^ hmoUmao {dYo`H$ {dYmZg^oZo ’o$Q>mië`mg Vo VoWoM g§nwï>mV `oVo .

~) {dYmZ n[afX AZwXmZmÀ`m ‘mJÊ`mda ‘VXmZ H$ê$ eH$V Zmhr.

H$) {dYmZn[afX amîÐnVtÀ`m {ZdS>UyH$sV gh^mJr hmoV Zmhr.

S>) {dYmZn[afXoMo ApñVËd ‘yimVM {dYmZg^oÀ`m BÀN>oda Adb§~yZ AgVo.

n`m©`r CÎmao -

TM

1) A ~ H$ 2) A H$ S> 3) ~ H$ S> 4) `mn¡H$s Zmhr.




14) Imbrb {dYmZmVyZ gË` {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.
A) amï´>{hVmgmR>r amÁ`gyMrVrb {df`mda g§gXoZo H$m`Xm H$amdm Aem Ame`mMm amÁ`g^m R>amd nmarV H$ê$ eH$Vo.

~) amï´>r` AmUr~mUrMr KmofUm Mmby AgVmZm amÁ`gyMrVrb {df`mda H$m`Xm H$aÊ`mMm A{YH$ma g§gXog àmá hmoV Zmhr.

n`m©`r CÎmao-

1) ~ 2) A 3) A d ~ 4) Zmhr A Zmhr ~




15) ^maVr¶ g§{dYmZmÀ¶m àmñVm{dHo$~m~V H$m¶ Iao Zmhr.

A) ¶mV Amåhr ^maVr¶ OZVm Agm C„oI AmT>iVmo.

~) 44 ì¶m KQ>ZmXþéñVrZo "Y‘©{Zanoj' hm eãX Zì¶mZo g‘m{dï> Ho$bm.

H$) "g‘mOdmXr' d "EH$mË‘Vm' ho eãX 1976 ‘ܶo KQ>ZmXþéñVrZo g{‘b Ho$bo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) ~ 2) H$ 3) ~,H$ 4) A





16) ^maVmVrb H$moU˶mhr amÁ¶mÀ¶m ZmdmV, gr‘mV, ’o$a~Xb qH$dm joÌmV dmT>, KQ> H$aʶmg§~§YrÀ¶m {dYo¶H$m~m~V

KQ>ZoVrb à¶moOZ H$m¶ gm§JVo.
A) {dYo¶H$ amï´>nVrÀ¶m {e’$maerZoM g§gXoV ‘m§S>mdo bmJVo.

~) Aer {e’$mag H$aʶmnydu amï´>nVtZm Vo {dYo¶H$ g§~§YrV amÁ¶mÀ¶m {d{Y‘§S>imH$S>o Amnbo {dMma 춺$ H$aʶmgmR>r nmR>dmdo

bmJob.
n¶m©¶r CÎmao -

1) Ho$di ~ ¶mo½¶ 2) Ho$di A ¶mo½¶ 3) A d ~ XmoÝhr ¶mo½¶ 4) A d ~ XmoÝhr hr A¶mo½¶




17) Imbrbn¡H$s H$moUH$moUË`m KQ>H$m§da Am{W©H$ dmT> Adb§~yZ AgVo.

A) amï´>r` CËnÞ ~) Jw§VdUyH$ H$) ~MV S>) MbZdmT>




n`m©`r CÎmao-

1) A,~,H$ 2) ~,H$,S> 3) A, H$,S> 4) A,~,H$,S>




18) ‘mZd {dH$mg Ahdmb ~m~V H$m` Iao Zmhr.

1) ^maVmMm g‘mdoe ‘Ü`‘ ‘mZd {dH$mg JQ>mV Amho.

2) gdm©{YH$ ‘mZd {ZX}oem§H$mÀ`m ¶mXrV hm±JH$m±J Mm¡Ï`m H«$‘mda Amho.

3) 2017 ‘Ü`o ^maVmMm H«$‘m§H$ 130 dm hmoVm.

4) ‘m’©$V Ahdmb Omhra Ho$bm OmVmo.


10
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


14) `mo½` OmoS>çm Owidm.

GS-I
JQ> A JQ> ~




A) ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX I) ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX (~m.^m)-Kgmam


~) {Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX II) gd© CËnmXZ g§ñWm§À`m ‘yë`dYuVm§Mr ~oarO


H$) ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX II) {Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX (~m.^m) AàË`j H$a AZwXmZo


(KQ>H$ qH$‘VrZm ‘moObobo) IV) ñWyb Xoem§VJ©V CËnmXZ (~m.^m) + àË`j da + AmZwXmZo


TM
S>){Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX

n¶m©¶r CÎmao …

A ~ H$ S



(1) II IV IV III




(2) III II IV II




(3) I II III IV




(4) IV III II I


20) Mm¡Ï¶m n§Mmdm{f©H$ ¶moOZo~m~V Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

A) {Z¶moOZ ‘§S>imZo àW‘M Xm[aж aofoMo ‘moO‘mn H°$barÀ¶m ñdénmV H$aʶmg gwédmV Ho$br.

~) "gm‘mOrH$ ݶm¶mgh Am{W©H$ dmT>' ho ¶moOZoMo C{Ôï> hmoVo.

H$) ¶mM ¶moOZm H$mbmdYrV ~m§JbmXoer {Zdm©{gVm§Mm àíZ CnpñWV Pmbm.

"¶mo½¶ Amho' Ago {dYmZ/Aer {dYmZo {ZdS>m.

1) A,H$> 2) A>,~,H$ 3) A,~> 4) Ho$di ~





21) gr.a§JamOZ n°Zber {ZJS>rV Imbr H$mhr H$WZo {Xbr AmhoV. ˶mVyZ {~ZMyH$ H$WZ/H$WZo {ZdS>m.

A) V|Sy>bH$a nÕVrMm ˶mJ Ho$bm


~) bH$S>mdmbm nÕV pñdH$maʶmMr {e’$mag Ho$br.

H$) ehar ^mJmgmR>r H°$bar Cn^moJmMm {ZH$f 2155 à{V 춺$s à{V {XZ BVH$m J«{hV Yamdm.

n¶m©¶r CÎmao -

1) H$WZ A d H$ {~ZMyH$ Amho. 2) H$WZ A d ~ {~ZMyH$ Amho.


3) H$WZ ~ d H$ {~ZMyH$ Zmhr 4) ¶mn¡H$s EH$hr H$WZ {~ZMyH$ Zmhr



22) ^maVr¶ {Z¶moOZ Am¶moJmZo ^maVmVrb Xm[aжmMr hr H$maUo gm§{JVbr AmhoV.

A) {df‘ g‘mO aMZm ~) Am{W©H$ {dH$mgmMr ‘§X JVr.




H$) Xm[aÐ {Z‘w©bZ ¶moOZm§Mo An¶e S>) Anwar Jw§VdUyH$


n¶m©¶r CÎmao -

1) A d ~ g˶ AmhoV. 2>) A,~,H$ g˶ AmhoV.


3) A,~,H$,S> Ag˶ ZmhrV. 4) darbn¡H$s EH$hr g˶ Zmhr




23) A) KmD$H$ qH$‘V {ZX}em§H$ ( ) 676 dñVy§À¶m KmD$H$ qH$‘VrdéZ H$mT>bm OmVmo.

~) Mo AmYma^yV df© ~XbʶmMr {e’$mag A{g‘ XmgJwám H$m¶©XbmZo Ho$br.

> H$) gܶm Mo AmYma^yV df© 2004-05 ho Amho.

Cnamoº$ {dYmZmVyZ A¶mo½¶ Zgbobo {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.


n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$ 2) A,~> 3) A,H$ 4) ¶mn¡H$s Zmhr>





11
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


24) "Ag˶ Zmhr' Ago {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

GS-I
A) A{Ib ^maVr¶ ghH$ma gámh - 14 Vo 20 Zmoìh|~a Xaå¶mZ gmOam H$aVmV.

~) ghH$mar VËdm§Mo ‘yë¶m§H$b d ’o$a VnmgUr H$aʶmgmR>r àm.S>r.Or.H$d} g{‘VrMr ñWmnZm Ho$br hmoVr.

H$) 1 E{àb Vo 31 ‘mM© ho ghH$mar g§ñWm§Mo Am{W©H$ df© Amho.

n¶m©¶r CÎmao -

TM
1) A, H$ 2) ~,H$ 3) A, ~$ 4) ¶mn¡H$s Zmhr





25) Imbrbn¡H$s H$moUVm H$a ( ) ‘ܶo dJ© Z hmoUmam H$a Amho.

1) A~H$mar H$a 2) godm H$a


3) Am¡fY d gm¢X¶© àgmYZmdarb H$a 4) H|$Ðr¶ {dH«$s H$a


26) A) naH$s¶ MbZ ì¶dhmamda {Z¶§ÌU R>odʶmgmR>r Amho.

~) ‘ܶo Mo ‘ܶo énm§Va Pmbo.

H$) ^maVmV 1 OyZ 2001 nmgyZ H$m¶m©pÝdV H$aʶmV Ambm.

Cnamoº$ {dYmZmVyZ Ag˶ {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.


n¶m©¶r CÎmao -

1) Ho$di ~$ 2) Ho$di H$$ 3) A,~,H$$ 4) Ho$di A




27) Imbrbn¡H$s H$moU˶m H|$Ðr¶ gmd©O{ZH$ H§$nZrbm "‘hmaËZ' XOm© àmá Pmbobm Zmhr.

1) qhXÿñWmZ noQ´>mo{b¶‘ H$mnm}aoeZ {b{‘Q>oS> 2) Z°eZb àmoOo³Q>g² H§$ÝñQ´>³eZ H$mnm}aoeZ {b{‘Q>oS>


3) nm°da J«rS> H$m°nm}aoeZ B§{S>¶m {b{‘Q>oS> 4) ^maV noQ´>mo{b¶‘ H$m°nm}aoeZ {b‘rQ>oS>



28) 2021 ‘ܶo ñdmV§Í¶mZ§Va hmoUmè¶m ^maVmVrb 8 ì¶m OZJUZoMr d¡{eîQ>ço {Xbr AmhoV. ˶mdéZ A¶mo½¶ {dYmZ

{ZdS>m.
1) ^maVmMr n{hbr {S>OrQ>b OZJUZm.


2) 24 ^mfm§Mm dmna >

3) ¶m ‘mo~mB©b A°n Ûmao OZJUZm hmoUma Amho.

4) OZJUZoMm n{hb Q>ßnm E{àb Vo gßQ>|~a 2020 Agm Agob. >



29) g˶ {dYmZ {ZdS>m.

1) ‘hmamï´>mV gdm©{YH$ qhXÿ bmoH$ dmñVì¶mg AmhoV.

2) ^maVmVrb EHy$U ‘wñbr‘ bmoH$g§»¶oMm 34.2% bmoH$ EH$Q>çm npíM‘ ~§Jmb‘ܶo AmhoV.

3$) gdm©V H$‘r {¼íMZ bmoH$g§»¶oMo à‘mU bjÛrn‘ܶo Amho.

4>) darbn¡H$s gd© {dYmZo Ag˶ ZmhrV.


30) ì¶dgm¶ gwb^Vm Ahdmb ( ) Mo KQ>H$ d ^maVmMo ñWmZ ¶m

g§~§YrMm {dOmoS> AmoiIm.
1) ‘mb‘Îmm Zm|XUr -136 2) ~m§YH$m‘ nadmZm àmá H$aUo -27


3) Aëng§»¶m§H$ d Jw§VdUyH$ Xmam§Zm g§ajU -13 4) H$a ^maUm -155



12
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

31) ¶mo½¶ OmoS>çm bmdm.

GS-I

JQ> "A' (¶moOZm) JQ> "~' (bm^mWu) n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) àYmZ‘§Ìr OrdZ Á¶moVr {d‘m ¶moOZm 1) 18 Vo 50 1) 3 2 1 4






~) àYmZ‘§Ìr gwajm {d‘m ¶moOZm 2) 18 Vo 70 2) 1 4 2 3






H$) AQ>b noÝeZ ¶moOZm 3) 18 Vo 40 3) 4 3 2 1







S>) amï´>r¶ Hw$Qw>§~ bm^m ¶moOZm 4) 18 Vo 59 4) 1 2 3 4

TM







32) ¶mo½¶ OmoS>çm Owidm.


JQ> "A' JQ> "~' n¶m©¶r CÎmao - A ~ H$ S>



A) AW©emó 1) ~mU^Å> 1) I II III IV




~) ‘wÐmamjg 2) {demImXÎm 2) IV III II I




H$) ‘mb{dH$m{¾{‘Ì 3) H$m¡{Q>ë¶ 3) II IV III I




S>) hf©M[aV 4) H$mbrXmg 4) IV II III I




33) Imbrbn¡H$s Ag˶ Zmhr Ago {dYmZ/ {dYmZo AmoiIm.

A) lrJwá hm Jwá d§emMm g§ñWmnH$ hmoVm.

~) n{hbm M§ÐJwßV hm ˶mÀ¶m ZmdmÀ¶m AmYr. gd©amOmoÀN>oÎmm Aer nXdr OmoS>V Ago.

H$) g‘wÐJwá Amnë¶m Zmì¶mda ‘hmamOm{YamO Aer nXdr H$moaV AgV.

S>) Xþgè¶m M§ÐJwámZo eH$m§Mm nam^d H$éZ {dH«$‘m{X˶ hr {~éXmdbr YmaU Ho$br.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~ 2) ~,H$ 3) A,H$ 4) H$,S>





34) {X„rÀ¶m gwbVmZm§Mm ¶mo½¶ H«$‘ AmoiIm.

A) Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$ ~) ‘whå‘X Kmoar H$) a{P¶m S>) AëV‘e





n¶m©¶r CÎmao -

1) A,H$,~,S> 2) A,~,H$,S> 3) S>,H$,~ 4) ~,A,S>,H$




35) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mMm ‘hmZV‘ emgH$ åhUyZ AmoiIë¶m OmUmè¶m H¥$îUXodam¶Zo Imbrbn¡H$s H$moU˶m J§«WmMr

aMZm Ho$br.
A) Cfm n[aU¶ ~) Am‘wº$‘më¶mX H$) Om§~mdVrH$ë¶mU‘




n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~ 2) A, H$ 3) A,~,H$ 4) ~, H$>





36) Imbr H$mhr KQ>Zm {Xë`m AmhoV Ë`m§Mm `mo½` CVaVm H«$‘ bmdm.

A) bm°S©> dobñbr Jìh©Za OZab åhUyZ ^maVmV Ambm.

~) am°~S©> H$bmB©ìhZo Xþhoar amÁ`ì`dñWm ApñVËdmV AmUbr.

H$) ~mOramd noeì`mZo B§J«Om§er V¡ZmVr ’$m¡OoMm H$ama Ho$bm.

S>) {nQ>Mm ^maV {df`H$ H$m`Xm ԤOya Pmbm.

n`m©`r CÎmao-

A) A, ~, H$, S> 2) ~, S>, A,H$ 3) H$, A, S,> ~ 4) S,> H$, ~, A




13
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


37) AmYw{ZH$ ^maVmMo OZH$ åhUyZ H$moUmg AmoiIbo OmVo.

GS-I
1) nm§S>rV Odmhabmb Zohê$ 2) gwa|ÐZmW MQ>Ou


3) amOmam‘‘mohZ am°` 4) bm°S©> [anZ



38) hmo‘ê$b brJ ~m~V H$m` Iao Zmhr.

A) B.g.1901 À`m H$bH$Îmm H$m±Jo«g A{YdoeZmV {‘.ñ‘oS>bo `m§Zr Am`[ae hmo‘ê$b à‘mUo B§{S>`Z hmo‘ê$b brJ gwê$ H$amdr

Agm g„m qhXr bmoH$m§Zm {Xbm hmoVm.

TM
~) H$m±J«ogÀ`m gd© ‘mOr AÜ`jm§Zr hmo‘ê$b brJbm nmqR>~m {Xbm ZìhVm.

H$) H$mZnya,H$mbrH$V `oWo hmo‘ê$b brJÀ`m emIm hmoË`m .

n`m©`r CÎmao -

1) A 2) A ~ 3) ~ 4) A ~ H$





39) `mo½` OmoS>çm Owidm.

JQ> A JQ> ~



(1857 Mm CR>md {R>H$mU) (ZoV¥Ëd) n¶m©¶r CÎmao - A ~ H$ S>


A) ½dmëhoa I) OZab ~»V Im± 1) I II III IV



~) ’¡$Om~mX II) ‘Zram‘ {XdmU 2) III IV II I



H$) {X„r III) ‘m¡bdr Ah‘Xw„m 3) II IV I III



S>) Amgm‘ IV) VmË`m Q>mono 4) IV III I II


40) gw^mfM§Ð ~mog ¶m§À¶m{df¶r H$m¶ Iao Amho.

A) 1920 bm CÎmrU© Pmbo. ~) AghH$ma MidirV gh^mJ hmoVm.


~) nyU© ñdmV§Í¶mMo nwañH$V} hmoVo. S>) 1938 À¶m {Ìnwam A{YdoeZmMo Aܶj hmoVo.


n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,S> 2) A,~,H$ 3) ~,H$,S> 4) A,H$,S>




41) Imbrbn¡H$s H$moUË`m {e’$maer gm`‘Z H${‘eZÀ`m {e’$maer ZmhrV.

A) H|$Ð d amÁ`mV {ÛemgZ àUmbr ApñVËdmV AmUmdr.

~) ^maVmnmgyZ ~«åhXoe doJim H$amdm.

H$) ‘w§~B©nmgyZ qgYàm§V doJim H$ê$ Z`o.

S>) Aëng§»`m§H$mÀ`m h¸$mMr O~m~Xmar JìhZ©aH$So> Úmdr.

n`m©`r CÎmao-

1) A ~ H$ 2) ~ H$ S> 3) A d S> 4) ~ d H$





42) Imbrb amOH$s¶ g§KQ>Zm§Mm ñWmnZoZwgma "CVaVm H«$‘' bmdm.

A) ~§Jmb {~«Q>re B§{S>¶m gmogm¶Q>r

~) B©ñQ> B§{S>¶m Agmo{gEeZ

H$) O‘rZXma Agmo{gEeZ

S>) B§{S>¶Z Agmo{gEeZ (H$mobH$Îmm)

n¶m©¶r CÎmao -


1) A, ~,H$, S>$$ 2) H$, A, ~, S>$ 3) S>, ~,A,H$ 4) S>, H$, ~, A





14
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


43) 1853 À¶m H$m¶Úm{df¶r H$m¶ Iao Zmhr.

GS-I
A) B§{S>¶Z {g{db gpìh©g hr ñnYm© narjm gwé

~) n§Om~‘ܶo CnamÁ¶mnmbm§Mr {Z¶wº$s


H$) {~«Q>re B©ñQ> B§{S>¶m H§$nZrMm H$ma^ma amUrÀ¶m ZmdmZo Mmb{dʶmMo R>abo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$>$ 2) A,H$>$ 3) ~,H$>$ 4) ¶mn¡H$s Zmhr

TM





44) Imbrbn¡H$s H$moUVr KQ>Zm bm°S>© H$P©Zer g§~§{YV Zmhr.

1) {g‘bm ¶oWo {ejU n[afX ^adbr.

2) àm§Vr¶ gaH$mam§Zm A~H$mar ^y‘r ‘wÐm H$m¶Xm ¶mda {Z¶§ÌU R>odʶmMm A{YH$ma {Xbm.

3) am°¶b ZoìhrMr ñWmnZm

4) H$mobH$Îmm ¶oWo pìh³Q>mo[a¶m ‘o‘mo[a¶b hm°b ñ‘maH$ C^mabo.


45) H$moUVr OmoS>r MwH$sMr Amho.

1) {dÇ>b am‘Or qeXo-~{hfH¥$V ^maV 2) {dîUw~wdm ~«åhMmar-nm{ZnVMr bT>mB©


3) ~mnm nÙZOr AéUmoX¶ 4) ~oham‘Or ‘b~mar-ZrVr {dZmoX




46) gË` {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) ‘hmamîQ´mMm AjdÎmr` {dñVma 1508’ CÎma Vo 220 1’ CÎma BVH$m Amho.

~) ‘hmamï´> amÁ` Aa~r g‘wÐmÀ`m nyd}g dgbob Amho.

H$) ‘hmamï´>mÀ`m dm`ì¶ gr‘odê$Z Vmnr ZXr dmhVo.

n`m©`r CÎmao -

1) A H$ 2) A ~ 3) A ~ H$ 4) Ho$di ~




47) ‘hmamï´> nR>mam~m~V Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

A) nR>mamMr CÎma-X{jU ê$§Xr - 700 {H$.‘r. Amho.

~) C§Mr nyduH$Sy>Z npíM‘oH$So> H$‘r hmoV Jobr Amho.

H$) gdm©{YH$ à‘mUmV A{¾OÝ` IS>H$ AmT>iVmV.

S>) `oWrb ‘¥Xm D$gmÀ`m nrH$mg Cn`wº$ Amho.

darbn¡H$s {dYmZmVyZ MyH$sMo {dYmZo/{dYmZ {ZdS>m.


n`m©`r CÎmao

1) A, H$ 2) ~,H$, S> 3) ~,S> 4) A,~, H$




48) {Xboë`m {dYmZyZ `mo½` {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) Am{H©$`Z H$mbI§S>mVrb IS>H$ ‘hmamï´>mV Ho$di qgYwXwJ© {OëømV AmT>iVmo.

~) S>mobmo‘mB©Q> hm IS>H$ ‘hmamï´>mÀ`m YmadmS> àUmbrV AmT>iVmo.

H$) ‘hmamï´>mÀ`m X{jU ^mJmV H$S>ßnm H$mbI§S>mVrb IS>H$ AmT>iVmV.

n`m©`r CÎmao

1) A ~ H$ 2) A H$ 3) ~ H$ 4) `mn¡H$s EH$hr Zmhr




15
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


49) Imbrbn¡H$s H$moUH$moU˶m KQ>H$amÁ¶m§À¶m gr‘obm Ho$di EH$mM XoemMr gr‘m bmJyZ Amho.

GS-I
A) n§Om~ ~) ‘{Unya H$) JwOamV S>) Amgm‘




n`m©`r CÎmao

1) A,~,H$,S>,B$ 2) ~,H$,S>,B,B© 3) A,~,H$,B©$ 4) A,~,H$,S>,B,B©





50) amOñWmZÀ¶m ‘m¡XmZr àXoem~m~V g˶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) Aadbr nd©VmÀ¶m npíM‘og Amho.

TM

~) CVma npíM‘ Am{U X{jUoH$S>o Amho.

H$) H$moaS>o hdm‘mZ

S>) IS>H$m§À¶m Anj¶m‘wio VoWrb dmiy {Z‘m©U Pmbr.

n¶m©¶r CÎmao -


1) A,~,H$ 2) A,~,H$S> 3) ~,H$,S> 4) ¶mn¡H$s Zmhr>





51) gmo~VÀ¶m AmH¥$VrV ^maVmVrb H$mhr ‘hËdmÀ¶m nd©Vam§Jm {MÝhm§H$sV Ho$ë¶m AmhoV.

{Xboë¶m {dYmZmÀ¶m ghmæ¶mZo ˶m§Mm ¶mo½¶ H«$‘ bmdm.

1) A) Aadbrnd©V ~) {Zb{Jar nd©V, H$) {dܶnd©V, S>) gmVnwS>m nd©V A

2) A) {Zb{Jar nd©V, ~) {dܶmnd©V, H$) gmVnwS>m nd©V, S>) Aadbr nd©V H$
S>

3) A) {dܶmnd©V, ~) gmVnwS>m nd©V, H$) Aadbr nd©V, S>) {Zb{Jar nd©V

4) A) gmVnwS>m nd©V, ~) Aadbr nd©V, H$) {Zb{Jar nd©V, S>) {dܶmnd©V ~


52) Imbrbn¡H$s H$moUVo {dYmZ ~amo~a Zmhr.

1) Jmo‘Vr ZXr {h‘mMb àXoemV CJ‘ nmdVo.

2) H$mogr ZXr {~hma‘ܶo CJ‘ nmdVo.

3) gwdU©aoIm ZXr PmaI§S>‘ܶo CJ‘ nmdVo.

4) bwZr ZXr amOñWmZmV CJ‘ nmdVr.


53) Imbrb {dYmZm§Mr g˶Vm VnmgyZ ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m.

{dYmZ A … {ÛnH$ënr¶ ZÚm‘ܶo "npíM‘ KmQ>' {d^mOH$m§Mo H$m¶} H$aVmo.

{dYmZ ~ … {h‘mb¶rZ ZÚm nd©Vr¶ ^mJmV CVma Vrd« Agë¶mZo doJmZo dmhVmV d IS>H$m§Mr PrO H$aVmV.


1) {dYmZ A Am{U ~ XmoÝhr MyH$ AmhoV.

2) {dYmZ A Am{U ~ XmoÝhr ~amo~a AmhoV.

3) {dYmZ A MyH$ AgyZ ~ ~amo~a Amho.

4) {dYmZ ~ MyH$ AgyZ A ~amo~a Amho.

54) ~amo~a {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) bm-{ZZmo hm erVàdmh Amho.

~) Eb-{ZZmo CîU àdmh Amho.

H$) bm-{ZZm‘wio X{jU A‘o[aHo$À¶m Q>moH$mH$S>o OmñV Xm~mMm nÅ>m {Z‘m©U hmoVmo.

S>) Eb-{ZZmoMm ^maVr¶ ‘mÝgyZda à{VHy$b n[aUm‘ hmoVmo.

n¶m©¶r CÎmao-

1) A,~,H$ 2) ~,H$,S> 3) A,~,H$,S> 4) Ho$di H$, d S>





16
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


55) A) Vm§~S>çm ‘¥XoV g|Ðr¶ KQ>H$ Zm¶Q´>moOZMm A^md AgVmo.

~) Vm§~S>çm ‘¥XoV nmʶmMm {ZMam hmoV Zgë¶mZo hr ‘¥Xm ObqgMZmg ¶mo½¶ à{VgmX XoV Zmhr.

GS-I

H$) Vm§~S>r ‘¥Xm ^mV, ZmMUrgh V§~mIy gma»¶m {nH$mg Cn¶wº$ Amho.

S>) nyd}H$S>rb Imgr, O¡{V¶m, ZmJm, Q>oH$S>çmV Vm§§~S>r ‘¥Xm AmT>iVo.

Cnamoº$ {dYmZmVyZ Ag˶ {dYmZ {ZdS>m.

1) ~> 2) S>> > 3) H$> 4) A




TM
56) 2019 À¶m {dgmì¶m newYZ JUZoZwgma ¶mo½¶ OmoS>çm Owidm.

JQ> "A' (àewàOmVr) JQ> "~' (àOmVtMm dmQ>m%) n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) eoù¶m 1) 1.69% 1) 1 2 3 4







~) ‘|S>çm 2) 20.45% 2) 3 4 1 2







H$) Sw>H$ao 3) 27.80% 3) 2 1 4 3







S>) åher 4) 13.87% 4) 4 3 2 1








57) ¶mo½¶ OmoS>çm Owidm.

JQ> "A' (ObqgMZ àH$ën) JQ> "~' (ZXr) n¶m©¶- A ~ H$ S>






A) ^mH«$m-ZmZJb àH$ën 1) ‘hmZXr 1) 2 4 1 3







~) {hamHy$S> àH$ën 2) H¥$îUm> 2) 3 1 4 2







H$) CH$mB© àH$ën 3) gVbO 3) 1 2 3 4







S>) ZmJmOw©ZgmJa àH$ën 4) Vmnr 4) 4 3 2 1








58) ^maVmVrbb à‘wI E³gàog hm¶do d bm§~r ¶m§À¶m OmoS>çm Owidm.

E³gàog hm¶do bm§~r ({H$.‘r.) n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) Ah‘Xm~mX-dS>moXa 1) 95 1) 2 1 3 4







~) O¶nya-{H$eZJS> 2) 90 2) 1 2 3 4







H$) {X„r JwaJm§d 3) 28 3) 4 3 2 1







S>) ‘w§~B©-nwUo 4) 94 4) 1 2 4 3








59) àñVa^§JmÀ¶m àH$mamÀ¶m Imbr AmH¥$˶m {Xë¶m AmhoV. ˶m§Mm àñVa^§JmÀ¶m àH$maZwgma ¶mo½¶ H«$‘ AmoiIm.

A ~ H$ S>




n¶m©¶r CÎmao -
A ~ H$ S>




1) gm‘mݶ {d^§J CËH«$‘ {d^§J H$mVa {d^§J àUmoX {d^§J




2) àUmoX H$mVa CËH«$‘ gm‘mݶ




3) H$mVa AH«$‘ gm‘mݶ àUmoX




4) CËH«$‘ àUmoX H$mVa gm‘mݶ




17
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


60) nwT>rb à‘mUo {Xbobo JwUY‘© H$moU˶m IS>H$mMo AmhoV.

A) X‘Q> hdm‘mZmÀ¶m àXoemV AVre¶ jrU AgVmV.
GS-I

~) Vmn‘mZ dmT>rMm n[aUm‘ hmoV Zmhr.

H$>) ¶mV g Mo à‘mU OmñV AgVo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) g§J‘ada 2) MwZIS>H$ 3) dmbwH$mí‘> 4) ~ogm°ëQ>

TM





61) embo¶ nmofU Amhma ( ) ¶moOZo A§VJ©V H|$ÐemgZmÀ¶m ‘mJ©Xe©H$ gyMZm Zwgma B.1 br Vo 5 drÀ¶m

{dÚm϶mªgmR>r {H$Vr Cî‘m§H$ Am{U {H$Vr J«°‘ à{WZo¶wº$ XþnmaMo ^moOZ bm^m϶mªZm XoʶmV ¶oVo.
1) 700 Cî‘m§H$, 12 à{WZo J«°‘ 2) 450 Cî‘m§H$ 20 J«°‘ à{WZo


3) 700 Cî‘m§H$, 20 J«°‘ à{WZo 4) 450 Cî‘m§H$ 12 J«°‘ à{WZo



62) ‘hmamï´> {dYmZg^m {ZdS>UyH$ 2019 ~m~V Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

A) 2014 À`m VwbZoV 2.10% ‘VXmZ H$‘r Pmbo.

~) joÌ’$imZwgma gdm©V ‘moR>m ‘VXmag§K nZdob hmoVm.

H$) amÁ`mV 2014 À`m VwbZoV 8161 ZdrZ ‘VXmZ H|$ÐmMr dmT> Pmbr.

S>) amÁ`mV gdm©{YH$ ‘VXmZ H|$Ð Ah‘XZJa {OëømV hmoVr.

`mo½` {dYmZ/{dYmZ {ZdS>m.

1) ~, S> 2) A, H$, S> 3) A, ~, H$, S> 4) A, H$





63) `mo½` OmoS>çm bmdm.

JQ> "A' JQ> "~'



({ZdS>UyH$ Am`wº$ ‘hmamï´>) H$m`©H$mb n¶m©¶r CÎmao A ~ H$ S>


A) OJoœa ghm[a`m 1) 1999 Vo 2004 1) 2 1 4 3



~) Z§Xbmb 2) 2009 Vo 2014 2) 3 4 1 2



H$) dm`.Eb.amOdmS>r. 3) 2014 Vo 2019 3) 1 2 3 4


S>) Zrbm gË`Zmam`U. 4) 2004 Vo 2009 4) 4 3 2 1



64) ³¶yg dëS©> `y{Zd{g©Q>r a±qH$J 2020 Zwgma ^maVmVrb H$moUVo {dÚmnrR> gdm}Îm‘ {dÚmnrR> R>abo Amho.

1) ‘w§~B© 2) ‘w§~B© 3) IaH$nya 4) {X„r {dÚmnrR>





65) bmoH$godm h¸$ H$m`ÚmMo ~moY{MÝh d KmofdmŠ`mMo ZwH$VoM AZmdaU H$aÊ`mV Ambo Amho. Va Imbrbn¡H$s H$moUVo

KmofdmŠ` bmoH$godm h¸$ H$m`ÚmMo Amho.
1) Amnbr ‘XV Am‘Mr O~m~Xmar 2) Amnbr godm Am‘Mo H$V©ì`



3) godogmR>r gX¡d VËna 4) godm h‘r H$m`ÚmMr ½dmhr


66) g§`wº$ amï´> d H¥$fr g§KQ>ZoZo ( Imbrbn¡H$s H$moUVo df© Am§Vaamï´>r`

­
­
­
^aS>YmÝ` df© åhUyZ gmOam H$aÊ`mMm {ZU©` KoVbm Amho.
1)2020 2)2021 3)2024 4)2023





18
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


67) ^maVmÀ¶m 24 ì¶m ‘hmboIm {Z¶§ÌH$ nXr {Z¶wº$ Pmboë¶m gmo‘m am°¶ ~‘©Z ¶m§À¶m~m~V H$m¶ Iao Zmhr.

GS-I
1) 1 {S>g|~a 2019 amoOr nX^ma pñdH$mabm.

2>) ¶m nXr {Z¶wº$ hmoUmè¶m ghmì¶m ‘{hbm AmhoV.

3) ˶m 1986 À¶m ~°MÀ¶m ^maVr¶ ZmJar boIm godm A{YH$mar AmhoV.

4) J{UVr¶ gm§p»¶H$s‘ܶo ˶m§Zr {X„r {dÚmnrR>mVyZ E‘. [’$b nyU© Ho$bo Amho.



68) Imbr {Xbobo {ddaU H$moU˶m 춺$ser g§~§YrV Amho.

TM

A) ˶m§Mo 6 Am°JñQ> 2019 amoOr {ZYZ Pmbo.


~) {X„rÀ¶m n{hë¶m ‘{hbm ‘w»¶‘§Ìr hmo˶m.

H$) g§ñH¥$V d amÁ¶emó {df¶mV nX²drYa AmhoV.


S>) ˶m§Zm ’o$~w«dmar 2019 ‘ܶo ñn°{Ze emgZmZo J«±S> H«$m°g Am°’$ Am°S>a Am°’$ {gdrb ‘o[aQ> hm gÝ‘mZ {Xbm.

n¶m©¶r CÎmao -

1) erbm {XjrV $ 2) gwf‘m ñdamO 3) O¶m AéUmMb‘>$ 4) {Zb‘ e‘m©





69) OmJ{VH$ Hw$ñVr ñnYm© 2019 ~m~VÀ¶m A¶mo½¶ OmoS>r {ZdS>m.

1) XrnH$ nw{Z¶m - am¡ß¶ nXH$ 2) ~Oa§J nw{Z¶m - H$mñ¶ nXH$



3$) amhÿb Amdmao - gwdU© nXH$ 4) {XZoe ’$moJQ> - H$m§ñ¶ nXH$



70) 2019 Mm ì¶mg gÝ‘mZ-à{gÕ bo{IH$m Zm{ga e‘m© ¶m§À¶m H$moU˶m H$mX§~argmR>r XoʶmV Ambm.

1) nÏWa Jbr$ 2) H$mJO H$s Zmd> 3) {H$Vm~ Ho$ ~hmZo 4) gm‘r H$mJmO





71) Imbrbn¡H$s H$moUVo df© nw.b.Xoenm§S>o ¶m§Mo OÝ‘eVmãXr df© gmOao H$aʶmV Ambo Amho.

1)2020$ 2) 2018> 3) 2021>$ 4) 2019





72) amÁ`mMo Zd{Zdm©{MV ‘w»`‘§Ìr CÕd R>mH$ao `m§À`m{df`r H$m` Iao Zmhr.

1) EH$ ì`º$s åhUyZ amÁ`mMo EH$mo{Ugmdo ‘w»`‘§Ìr R>abo

2) {edgoZm njmMo EHw$UmVrb {Vgao ‘w»`‘§Ìr R>abo

3) gdm©{YH$ H$‘r H$mi nXmda amhÊ`mMm ~hþ‘mZ Ë`m§Zm {‘imbm .

4) 28 Zmoìh|~a 2019 amoOr Ë`m§Zr Amnbr nX d JmonZr`VoMr enW KoVbr.


73) `mo½` {dYmZ {dYmZ {ZdS>m.


A) ^maV OmJ{VH$ ‘w»` H$m`©H$mar A{YH$mè`m§Zm gmR>r grB©Amo Mm¡Wm gdm©V AmH$f©H$ Jw§VdUyH$ ~mOma R>abm Amho.

~) 2060 ‘Ü`o ^maV gdm©{YH$ ‘wpñb‘ bmoH$g§»`m Agbobm Xoe R>aob.

H$) OmJ{VH$ gdm©{YH$ ‘wpñb‘ bmoH$g§»`m À`m `mXrV nm{H$ñVmZ àW‘ H«$‘m§H$mda Amho.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A, ~, H$ 2) A, ~ 3) A, H$ 4) ~, H$




74) `mo½` n`m©` {ZdS>m.

A) Zo gwê$ Ho$bobm hm H$m`©H«$‘ g§nyU© ^maVmgmR>r bmJy Agob.

~) À`m X{jU nyd© Am{e`m gmR>rÀ`m Pmboë`m àmXo{eH$ g{‘VrMo AÜ`j br.{~Z ho hmoVo

n`m©`r CÎmao:-

1) ~ 2) A 3) Zmhr A Zmhr ~ 4) A d ~





19
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


75) AgË` Zmhr Ago {dYmZ {dYmZ {ZdS>m.

A) Im§Xoar hr nmZ ~wS>r ^maVr` Zm¡XbmV 21 {S>g|~a 2019 amoOr g‘m{dï> H$aÊ`mV Ambr .
GS-I

~) aUOrV hr AÞdó {dZm{eH$m ^maVr` Zm¡XbmÀ`m Vmã`mVyZ godm{Zd¥Îm Pmbr.

H$) {Zb{Jar `wÕ Zm¡Ho$Mo ‘mOJmd S>m°H$ `oWo ObmdaU H$aÊ`mV Ambo

n`m©` CÎmao -

1) A, ~, H$ 2) A, H$ 3) ~, H$ 4) `mn¡H$s EH$hr Zmhr

TM




76) ¶mo½¶ {dYmZ {ZdS>m.

A) 106 dr ^maVr¶ {dkmZ H$m±J«og n[afX ~§Jiwé ¶oWo Am¶moOrV Ho$br hmoVr.


~) gm¶~a H«$mB©‘ AÝdofUmdarb n{hë¶m amîQ´>r¶ n[afXoMo Aܶj F$fr Hw$‘ma ew³bm hmoVo.


H$) 24 ì¶m OmJ{VH$ D$Om© H$m±J«og n[afXoMr g§H$ënZm "g‘¥ÕrgmR>r D$Om©' hr hmoVr.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$ 2) ~,H$> 3) A,H$>$ 4) Ho$di -~






77). ZwH$VrM ^maVr¶ g¡Ý¶mÀ¶m bîH$aà‘wInXr {Z¶wº$ H$aʶmV Amboë¶m ‘ZmoO ZIUo ¶m§À¶m {df¶r Imbrb {dYmZo


J«mø Yam.
A) ˶m§Zr amHo$e Hw$‘maqgh ¶m§Mr OmJm KoVbr.

~) ZIUo bîH$a à‘wI hmoUmao n{hbo ‘amR>r A{YH$mar AmhoV.

H$) ˶m§Zr g§ajU d ì¶dñWmnZ Aä¶mgmV ‘Ðmg {dÚmnrR>mVyZ E‘.[’$b Mr nXdr KoVbr.

Ag˶ Zmhr Ago / {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

1) A,~,H$ 2) ~, H$, S>> 3) A, ~>, H$, S>>$ 4) ¶mn¡H$s Zmhr





78) {dYmZ (A) … b¶H$m[aH$m noerVrb Q>mH$mD$ nXmWmªMr {dëhodmQ> bmdUmar g§ñWm Amho.

{dYmZ (~) … dZñnVr‘ܶo h[aVbdHo$ àH$me g§íbofUmMo H$m¶© H$aVmV.

1) {dYmZ A d ~ A¶mo½¶ AmhoV. 2) {dYmZ ~ ¶mo½¶ Amho


3) {dYmZ A d ~ A¶mo½¶ Zmhr$ > 4) {dYmZ A d ~ A¶mo½¶ Zmhr.




79) ¶mo½¶ OmoS>çm Owidm.

JQ> "A' JQ> "~' n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) ’$m¶H$mo‘m¶goQ>g² ( ) 1) Q´>m¶H$mo’$m¶Q>m°Z 1) 4 3 2 1






~) ~o{gS>rAmo‘m¶goQ²>g ( ) 2) {H$Êd 2) 1 2 3 4






H$) AñH$mo‘m¶goQ²>g (Ascomycetes) 3) amPmo~g 3) 4 1 2 3






S>) S>çwQ>oamo‘m¶goQ²>§g 4) nw{g{Z¶m 4) 3 2 1 4







80) gyú‘Ordr¶ à{H«$¶oZo {‘imbobr g§¶wJo d ˶m§Mo Cn¶moJ ¶m g§X^m©Vrb g˶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A>) ½byQ>°{‘H$ Amåb ¶m A{‘Zmo A‘bmMm Cn¶moJ à{WZ ~m§YUrgmR>r hmoVmo.

~) bm¶H$monrZ dU©H$mMm Cn¶moJ AÞ nXmWm©‘ܶo ImÚa§J åhUyZ H$aVmV.

H$) Pm¶brQ>m°b ¶m H¥${Ì‘ eH©$aoMm Cn¶moJ ‘Yy‘oh é½Um§gmR>r hmoVmo.

S>) b°p³Q>H$ Amåb AmåbVm XoʶmgmR>r

n`m©`r CÎmao-

1) A,~,H$ 2) A, ~,S>$ 3) A,~, H$, S> 4) A,H$, S>





20
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


81) nwT>rbà‘mUo à{WZm§ gX^m©V {ddaU Ho$bo Amho. ˶mVyZ ¶mo½¶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

GS-I
A>) A{‘Zmo Amåbm§Mr ~hþdm[aHo$ AgVmV.

~) ¶m§À¶mV d VgoM gë’$aMo AUy AgVmV.

H$) earamV nmofH$VËdo noerH$S>o ZoʶmMo H$m¶© H$aVmV.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~>, H$ 2) A, H$>$ 3) A$,~> 4) ~,H$

TM





82) nwT>rb H$moUVo I{ZO aº$m‘ܶo CÎm‘ àH$maMo {dÚwV AnKQ>Zr jma åhUyZ H$m¶© H$éZ aº$mMm namgaU Xm~

( ) {Z¶§ÌrV H$aVmV.
1) ’$m°ñ’$ag 2) gmo{S>A‘ 3) nmoQ>°{eA‘ 4) ¶mn¡H$s Zmhr




83) O¡{dH$ ZÌpñWarH$aUU H$aUmè¶m gOrdm§~m~VMm {dOmoS> AmoiIm.

1) ñdV§Ì amhUmao Zm¶Q´>moOZ pñWaH$ OrdmUy-Zm°ñQ>m°H$

2) ghOrdZ ZÌpñWarH$aU OrdmUy-A°bmo{gam

3) ñdV§Ì amhUmao ZÌmpñWaH$ - gm¶Zmo~°³Q>o[a¶m

4) ghOrdZ-ZÌpñWaH$ gm¶Zmo~°³Q>o[a¶m-A°Zm~rZm APmobr.


84) Imbr {Xboë¶m JwUd¡{eîQ>çmdéZ dZñnVr g§àoaH$ AmoiIm.

A) noetMr bm§~r dmT>dVo. ~) nmbo^mÁ¶mV Cn¶moJmMo R>aVo.


H$) {~¶m§a{hV ’$io V¶ma H$aʶmV A{YH$ à^mdr. S>) {~¶m§Mr {ZîH«$s¶Vm g§ndʶmV Cn¶moJr.


n¶m©¶r CÎmao -

1) A°ãgrgrH$ Amåb ( ) 2) Am°³PrZ ( )


3) Orã~abrÝg 4) ¶mn¡H$s Zmhr.



85) ‘Yw‘oh ( ) Pmboë¶m 춺$sV aº$mVrb gmIaoMo à‘mU ¶m g§X^m©Vrb nwT>rb {dYmZo AmhoV.

gXa {dYmZmVyZ {~ZMyH$ Agbobo {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.
A) CnmernmoQ>r = ‘r.J«° /100 ‘rbr aº$ ~) OodUmZ§Va = ‘r.J«° /140 ‘rbr aº$


H$) CnmernmoQ>r = ‘r.J«° /100 ‘rbr aº$

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$$> 2) Ho$di A> 3) Ho$di ~ > 4) ¶mn¡H$s Zmhr





86) g˶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) hÎmramoJmMm Filariasis ³¶wbo³g S>mgmMr ‘mXr àgma H$aVo.

~) ao~rO hm OrdmUyOݶ amoJ Amho.

A) Xodr amoJmMr bg-ES>dS>© OoÞa ¶m§Zr emoYbr.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~$$> 2) A,H$$> 3) ~,H$ > 4) A,~,H$





87) A) ‘mZdr earamV ór¶m§À¶m dOZmÀ¶m 30% ñWmZ¶y AgVmV.

~) nU©a§Y«mMr CKS>Pmn H$aʶmgmR>r aH$jH$nojr ( ) ‘XV H$aVmV.


H$>) ‘mZdmVrb gdm©V ‘O~yV ñZm¶y Amho.

{Xboë¶m n¶m©¶mVyZ ¶mo½¶ CÎmao {ZdS>m.

1) A,H$ 2) ~,H$> 3) A$,~>,H$>$ 4) A>,~






21
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


88) Imbrb ¶mo½¶ OmoS>çm bmdm.

JQ> "A' (^m¡{VH$ amer) JQ> "~' (EH$H$ ) n¶m©¶- A ~ H$ S>
GS-I







A) Xm~ I) A°pånAa 1) II III IV I







~) {dÚwVYmam II) {H$.J«°.‘r.3 2) IV III I II







H$) KZVm III) {H$.J«°./‘r/goH§$X 3) I II III IV







S>) g§doJ ) ݶyQ>Z/‘r2 4)

TM








89) hmoirÀ¶m Ádbm§VyZ ~mhoa nS>Umè¶m Ja‘ hdoÀ¶m jwãY àdmhmVyZ EImÚm dñVyÀ¶m bwH$bwH$ʶmMo ¶mo½¶ H$maU/H$maUo

{ZdS>m.
A) Ja‘ hdoMr KZVm W§S> hdoÀ¶m KZVonojm OmñV AgVo.

~) Ja‘ hdoMm AndV©Zm§H$ W§S> hdoÀ¶m AndV©Zm§H$mnojm OmñV ZgVmo.

H$) AndV©Z H$moZmV hmoUmam ~Xb.

n¶m©¶r CÎmao -

1) Ho$di A $ $$ 2) Ho$di ~ d H$ $ 3) Ho$di H$ 4) darbn¡H$s gd©




90) ¶mo½¶ OmoS>çm bmdm.

JQ> "A' JQ> "~' n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) ewH«$ 1) ñdV…^modVr nyd}H$Sy>Z-npí‘‘oH$S>o n[adbZ 1) 2 1 4 3







~) ‘§Ji 2) CnJ«h Amho 2) 1 4 3 2







H$) Jwé Jupiter 3) gdm©V OS> J«h 3) 4 3 2 1







S>) ~wY 4) gdm©V bhmZ J«h 4) 1 2 3 4








91) (grQ>r ñH°$Z) nÕVrV H$moUVo {ddaU dmnabo OmVo.

1)ÜdZr Va§J 2) j-{H$aU 3) Aë’$m {ddaU 4) H°$WmoS> {ddaU





92) Imbrb YmVy {dMmamV ¿¶m. CVa˶m KZVoZwgma ˶m§Mr H«$‘dmar {bhm.

A) A°ë¶w{‘{ZA‘ ~) B[a{S>A‘ H$) Mm§Xr S>) {b{W‘‘




n¶m©¶r CÎmao -

1) S>,A,H$,~ 2) A,~,H$,S> 3) ~,H$,A,S> 4)S>,H$,~,A





93) Ag˶ Zmhr Ago {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.


A) {ham hm CîUVm d drO ¶m§Mm gwdmhH$ Amho.

~) J«°’$mB©Q> ho H$m~©ZMo Anén Amho.

H$) d§JU d nopÝgb‘ܶo J«°’$mB©Q> dmnaVmV.

S>) {hè¶mMr KZVm AgyZ AndV©Zm§H$ 2.42 Amho.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$,S> 2) ~,H$,S> 3) A,H$,S> 4) A,~,H$





22
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


94) ¶mo½¶ OmoS>çm bmdm.

GS-I
JQ> "A' JQ> "~' n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) Q>mQ>m©[aH$ Amåb 1) qMM 1) 1 2 3 4







~) H$m°{bH$ Amåb 2) Q>mo‘°Q>mo 2) 4 3 2 1







H$) ~|Pm°B©H$ Amåb 3) ‘wÌ 3) 4 3 1 2







TM
S>) ½byQ>°{‘H$ Amåb 4) Jhÿ 4) 1 2 4 3








95) gmo~VÀ¶m Mm¡H$moZmV {Xbobr AmH¥$Vr

Imbrbn¡H$s H$moU˶m ‘ybÐì¶m§À¶m

AUyMo Bbo³Q´>m°Z g§énU Xe©{dVo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) H$m~©Z 2) gmo{S>A‘


3>) {ZAm°Z 4) ³bmo[aZ



96) EH$m dñVyMo dñVw‘mZ {H$J«° Amho. Ë`m dñVyÀ`m nXmWm©Mr KZVm {H$J«° /‘r3 Agë`mg Ë`m dñVyMo

AmH$ma‘mZ H$mT>m.
1) ‘r3 gw‘mao 2) ‘r-3 gw‘mao 3) ‘r gw‘mao 4) ‘r gw‘mao





97) EH$m {dÚwV n§nmMr eº$s Amho. Vmo n§n à{V {‘{ZQ>mbm {H$Vr nmUr C§Mrn¶ªV CMby eHo$b?

1) 2) 3) 4)





98) à˶oH$s 4 Amoh‘Mo VrZ amoY H$em àH$mao OmoS>bo AgVm AZwH«$‘o 12 , 6 Am{U 4/3 amoY {‘iob?


1 3 4 4
1) R p 4 2) R p 3) R p 4) R p
3





4 3
99) dmVmdaUmVrb à‘wI dm¶y ¶m§Mm dmVmdaUmVrb dOZmÀ¶m à‘mUmZwgma ¶mo½¶ H«$‘ bmdm.

A) H$m~©Z S>m¶Am°³gmBS> ~) Am°[³gOZ H$) Zm¶Q´>moOZ S>) AaJm°Z




n¶m©¶r CÎmao -

1) H$,~,S>,A$ 2) A,~,H$,S> 3) ~,H$, S>, A> 4) ~,H$, A, S>





100) ‘hm{d{dYVm H|$Ð ( ) hm XOm© H$moUmH$Sy>Z àmá hmoVo.




d ¶mo½¶



H$ƒm H$m‘mgmR>r OmJm / SPACE FOR ROUGH WORK

23

9
8
7
6
5
4
3
2
1


11

35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
10


24
1


2


3


TM

4


70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
60
59
58
57
56
55
54
53
52
51
50
49
48
47
46
45
44
43
42
41
40
39
38
37
36


1


2


3


4


99
98
97
96
95
94
93
92
91
90
89
88
87
86
85
84
83
82
81
80
79
78
77
76
75
74
73
72
71



105
104
103
102
101
100

1



111

119
118
117
116
115
114
113
112
110

140
139
138
137
136
135
134
133
132
131
130
129
128
127
126
125
124
123
122
121
120
109
108
107
106




175
174
173
172
171
170
169
168
167
166
165
164
163
162
161
160
159
158
157
156
155
154
153
152
151
150
149
148
147
146
145
144
143
142
141



TM
2



D
g§M)



200
199
198
197
196
195
194
193
192
191
190
189
188
187
186
185
184
183
182
181
180
179
178
177
176



D
C
A
2


________________________________________________________________________
{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

{gpåßb’$mB©S> gamd àíZà{ÌH$m H«§$. 1 Mr CÎmao


GS-I

à. C. à. C. à. C à. C. à. C.
1 4 21 2 41 4 61 4 81 1

TM
2 3 22 3 42 2 62 4 82 2
3 4 23 3 43 4 63 2 83 1
4 3 24 3 44 2 64 2 84 3
5 2 25 4 45 2 65 2 85 2
6 2 26 2 46 2 66 4 86 2
7 3 27 2 47 3 67 2 87 4
8 3 28 2 48 3 68 2 88 4
9 2 29 3 49 3 69 3 89 2
10 3 30 1 50 2 70 3 90 4
11 1 31 4 51 1 71 4 91 2
12 1 32 4 52 1 72 3 92 1
13 4 33 3 53 2 73 2 93 2
14 2 34 4 54 3 74 1 94 1
15 1 35 3 55 1 75 3 95 3
16 3 36 2 56 2 76 2 96 1
17 4 37 3 57 2 77 4 97 4
18 2 38 3 58 2 78 4 98 3
19 1 39 4 59 1 79 4 99 1
20 2 40 2 60 2 80 3 100 4

25
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

‘hmamï´>mV gd©Ì CnbãY

TM

26
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{gpåb’$mB©S> n[ajm{^‘wI {díbofU

GS-I
gamd àíZn{ÌH$m 01
àOmgÎmmH$mÀ`m à‘wImbm amï´>nVr Ago åhUVmV. Vo
{df¶ - amÁ¶KQ>Zm

9

Zm‘Ymar à‘wI AgVmV Am{U Vo XoemÀ`m amOH$s`
àíZ 1 narjm{^‘wI {díbofU ì`dñWoMo XoIrb à‘wI AgVmV. ‘§{Ì‘§S>imÀ`m à‘wImbm

TM
- `mo½` CÎma - 04 àYmZ‘§Ìr åhUVmV.

g§gXo‘Ü`o ~hþ‘V Agboë`m ì`º$sbm àYmZ‘§Ìr åhUyZ

9

bmoH$emhr emgZmMo ‘hÎdmMo àH$ma {Z`wº$ H$aVmV. àYmZ‘§Í`mMr {Z`wº$s amï´>nVr AWdm

amOm H$aVmo. àYmZ‘§Í`m§À`m BÀN>oZwgma amï´>nVr AWdm
bmoH$emhr hr Aer ì`dñWm Amho Á`mV bmoH$ Amnbo
amOm BVa ‘§Í`m§Mr {Z`wº$s H$aVmV. ‘§Í`m§À`m ‘XVrZo
9

amÁ`H$V} {ZdS>VmV, na§Vw bmoH$emhr‘Ü`o EH$mM àH$maMr
àYmZ‘§Ìr emgZmMm H$ma^ma MmbdVmV åhUyZ Ë`m§Zm
emgZì`dñWm ZgVo. `mVrb XmoZ à‘wI àH$ma åhUOo
emgZà‘wI Ago åhUVmV. AÜ`jr` nÕVrV emgZmMm
"g§gXr` nÕV' d "AÜ`jr` nÕV'. ^maV Am{U
H$ma^ma AÜ`j MmbdVmV åhUyZ amï´>à‘wI d emgZà‘wI
`wZm`Q>oS> qH$½S>‘‘Ü`o g§gXr` nÕV Amho, Va A‘o[aHo$‘Ü`o
XmoÝhrhr VoM AgVmV.
AÜ`jr` nÕV Amho. `m XmoÝhr àH$mam§V H$m`Xo‘§S>i
g§gXo‘Ü`o ~hþ‘V Agon`ªV àYmZ‘§Ìr d ‘§{Ì‘§S>i gÎmoV
d H$m`©H$mar ‘§S>i `m§Vrb nañnag§~§Y {^Þ AgVmV.
9

AgVmV. ~hþVm§e g§gXr` nÕVrV g§gXoMr XmoZ g^mJ¥ho
H$m`Xo‘§S>i d H$m`©H$mar ‘§S>i `m§Vrb nañnag§~§Ymdê$Z
AgVmV. CXm., `wZm`Q>oS> qH$½S>‘‘Ü`o g§gXoMr hmD$g
ho XmoZ àH$ma nS>VmV.
Am°’$ bm°S²g© Am{U hmD$g Am°’$ H$m°‘Ýg hr XmoZ g^mJ¥ho
· g§gXr` nÕV :
AmhoV. ^maVr` g§gXoV bmoH$g^m d amÁ`g^m hr XmoZ
·

g§gXr` nÕVrV amï´>à‘wI d emgZà‘wI {^Þ AgVmV.
g^mJ¥ho AmhoV. hmD$g Am°’$ H$m°‘Ýg Am{U bmoH$g^m
9

amï´>nVr AWdm `wZm`Q>oS> qH$½S>‘‘Yrb amOm qH$dm amUr ho
hr bmoH$m§Zr {ZdSy>Z {Xbobr g^mJ¥ho AmhoV. `mM
amï´>à‘wI AgVmV, Va àYmZ‘§Ìr ho emgZà‘wI AgVmV.
g^mJ¥hmVrb ~hþ‘Vm‘wio H$m`©H$mar ‘§S>i gÎmoda amhVo.
amï´>nVr dm amOm, àYmZ‘§Ìr Am{U ‘§{Ì‘§S>i `m§Mo {‘iyZ
· AÜ`jr` nXYV :
9

H$m`©H$mar ‘§S>i ~ZVo. amï´>nVr AWdm amOm ho Zm‘Ymar
·

Aܶjr¶ nÕV Agbobo Xoe … A‘o[aH$m, ‘op³gH$mo,
à‘wI AgVmV, na§Vw dmñV{dH$ gÎmm hr àYmZ‘§Ìr d
9

~«mPrb, AO}{Q>Zm, X{jU Am[’«$H$m B˶mXr
‘§{Ì‘§S>imH$So> AgVo. g§gXr` nÕVrV XmoZ H$m`©H$mar
g§gXr¶ nÕV Agbobo Xoe - ^maV ¶wZm¶Q>oS> qH$½S>‘,
à‘wI AgVmV. EH$ Zm‘Ymar à‘wI d EH$ dmñVd
9

O‘©Zr, BQ>br, OnmZ, H°$ZS>m, Am°ñQ´>o{b¶m B˶mXr
à‘wI. XoemMm H$ma^ma hm Zm‘Ymar à‘wImÀ`m ZmdmZo d
AÜ`jr` nÕVrV H$m`©H$mar à‘wI ho ‘`m©{XV H$mimgmR>r
AmkoZo MmbV Agbm Var àË`j {ZU©` ho dmñVd à‘wI
9

bmoH$m§H$Sy>Z {ZdS>bo OmVmV. `m H$m`©H$mar à‘wIm§Zm
KoV AgVmV. Zm‘Ymar à‘wImMo A{YH$ma ZmdmnwaVoM
AÜ`j Ago åhUVmV. åhUyZ `m nÕVrbm AÜ`jr`
AgVmV. Zm‘Ymar à‘wI H$moU AmhoV `mdê$Z g§gXr`
nÕV Ago åhUVmV.
nÕVrMo XmoZ àH$ma nS>VmV.
amï´>à‘wI d emgZà‘wI hr XmoÝhr nXo AÜ`j ^yfdVmV.
(1) g§{dYm{ZH$ amOoemhr
9

AÜ`jm§Zm g§{dYmZmZo A{YH$ma {Xbobo AgVmV.

(2) àOmgÎmmH$
H$m`Xo‘§S>imH$Sy>Z ~Zdboë`m H$m`X`mZwgma emgZmMm

Á`m {R>H$mUr Zm‘Ymar à‘wI hm d§ena§naoZo {ZdS>bm
9

H$ma^ma MmbdUo hm Ë`m§Mm à‘wI A{YH$ma Amho.
9

OmVmo Ë`mbm g§{dYm{ZH$ amOoemhr Ago åhUVmV, Va
AÜ`j Ë`m§À`m BÀN>oZwgma ‘§Ìr AWdm amOXyV `m§Mr
Á`m {R>H$mUr Zm‘Ymar à‘wI hm {ZdSy>Z {Xbm OmVmo, Ë`m
9

A{YH$mar åhUyZ {Z`wº$s H$aVmV. `m nÕVr‘Ü`o H$m`©H$mar
àH$mambm àOmgÎmmH$ Ago åhUVmV.

27
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


‘§S>imVrb gXñ`m§Zm H$m`Xo‘§S>imMo gXñ` hmoVm `oV ^maVmgmR>r EH$ àm{V{Z{YH$ KQ>Zmg{‘Vr Agmdr Ago
Zmhr. CXm., ‘§Ìr (A‘o[aHo$V Ë`m§Zm g{Md åhUVmV.) ‘VàXe©Z Ho$bo-
GS-I
ho H$m±J«ogMo g^mgX ZgVmV. H$m`Xo‘§S>i ho bmoH$m§H$Sy>Z 1934 ‘Ü`o amï´>r` H$m±J«ogZo KQ>Zmg{‘VrÀ`m ‘mJUrMm

9

{ZdS>bo OmVo. Amnë`m àñVmdmV g‘mdoe Ho$bm
g§{dYmZmZo Ë`m§Zm H$m`Xo H$aÊ`mMm A{YH$ma {Xbm Amho, 1940 ‘Ü`o {~«{Q>e gaH$maZo àW‘V… "Am°JñQ> KmofUo'Ûmam
9

9

na§Vw hm A{YH$ma ‘`m©{XV Amho. H$maU AÜ`jm§À`m ^maVr` KQ>Zm{Z{‘©VrgmR>r KQ>Zm g{‘Vr Agmdr ho

TM
‘§OwarZ§VaM ho H$m`Xo g§‘V hmoVmV. H$m`Xo‘§S>imMo AàË`jnUo ‘mÝ` Ho$bo.
H$m`Xo ZmH$maÊ`mMm A{YH$ma AÜ`jm§Zm AgVmo. `mbm 1942 À`m "{H«$ßg {‘eZ'Zo ñdV§Ì ^maVmMo g§{dYmZ

9

ZH$mam{YH$ma Ago åhUVmV. EImX`m {Z‘m©U H$aÊ`mMr O~m~Xmar hr àm`… Zìho Va g§nyU©V…
g‘ñ`oMo {ZamH$aU H$aÊ`mgmR>r H$m`©H$mar ‘§S>imZo àñVm{dV ^maVr`m§MrM Agob ho ‘mÝ` Ho$bo.
Ho$bobm H$m`Xm ‘§Oya H$aÊ`mMr {dZ§Vr Vo H$m`Xo‘§S>imbm
1946 À`m H°${~ZoQ> {‘eZÀ`m {e’$maetZr ^maVmMr
H$ê$ eH$VmV. AÜ`jm§Zr g§{dYmZmMo C„§KZ Ho$bo

9

KQ>Zm g{‘Vr V`ma H$aÊ`mMr nÕV R>abr.
Va H$m`Xo‘§S>i Ë`m§Zm nXÀ`wV H$ê$ eH$Vo. dñVwV…
· KQ>Zm g{‘VrMr {Z{‘©Vr -
bmoH$emhr ì`dñWo‘Ü`o Aer doi A^mdmZoM `oVo. gÎmoda

·

H°${~ZoQ> {‘eZÀ`m {e’$maetà‘mUo ho ‘mÝ` Ho$bo H$s
amhÊ`mgmR>r AÜ`jm§Zm H$m`Xo‘§S>imVrb ~hþ‘VmMr JaO
9

ZgVo. H$m`Xo‘§S>imV ~hþ‘V Zmhr åhUyZ Ë`m§Zm amOrZm‘m XoemMo g§{dYmZ {Z‘m©U H$aUmar KQ>Zm g{‘Vr hr gmd©{ÌH$
XoÊ`mMr JaO ZgVo, na§Vw Ë`m§Zm H$m`Xo‘§S>imV ~hþ‘V àm¡T> ‘Vm{YH$mamÛmao {ZdS>Uo gd© Ñï>rZo AeŠ` Amho.
Zgob Va emgZmÀ`m H$m‘H$mOmV AS>Wio `oD$ eH$VmV. åhUyZ ZwH$Ë`mM {ZdS>ë`m Joboë`m àm§{VH$ {d{Y‘§S>im§Mm
H$maU Ë`m n[apñWVr‘Ü`o H$m`Xo‘§S>i d H$m`©H$mar ‘§S>i `m H$m‘r Cn`moJ H$ê$Z KoUoM ì`dhm`© R>aob. AZoH$
EH$‘oH$m§Mr gVV AS>dUyH$ H$ê$ eH$VmV. n`m©`m§Z§Va Ë`mVë`m Ë`mV Ý`mæ` d ì`dhm`© nÕV
H°${~ZoQ> {‘eZZo emoYyZ H$mT>br Vr Aer hmoVr…
AmUr~mUr ‘yb^yV h¸$ ‘mJ©Xe©H$ VËd
AmUr~mUrÀ¶m H$mimV AmUr~mUrÀ¶m (1) àË`oH$ àm§VmÀ`m dmQ>çmbm Ë`m àm§VmÀ`m

ñW{JV Ho$bo OmD$ H$mimV ñW{JV Ho$br bmoH$g§»`oÀ`m à‘mUmV à{V{Z{YËd Úmdo.
eH$VmV OmD$ eH$V ZmhrV. (2) àË`oH$ àm§VmÀ`m dmQ>çmbm Amboë`m à{V{ZYr

ñdén ‘yb^yV h¸$m§Mo ñén ‘mJ©Xe©H$ VËdo g§»`oMr dmQ>Ur VoWo dmñVì` H$aUmè`m à‘wI O‘mVt‘Ü`o
ZH$mamË‘H$ Amho. gH$mamË‘H$ ñdénmMr O‘mVrÀ`m g§»`oÀ`m à‘mUmV H$amdr.
amÁ¶mZo ZmJ[aH$m§‘ܶo AmhoV. Vo {ZU©¶H$˶m© (3) Ë`m-Ë`m O‘mVtÀ`m bmoH$m§Zr Amnbo à{V{ZYr

H$moU˶mhr AmYmamda emgZmgmR>r {ZdS>mdoV.
^oX^md H$éZ Z¶o, gH$mamË‘H$ AmXoe (4) g§ñWmZm§Mohr à{V{Z{YËd Ë`m§À`m bmoH$g§»`oÀ`m
˶m§Mo ñdmV§Í¶ d g‘Vm AmhoV.

à‘mUmV dmQ>bo Omdo. Ë`m§Mr {ZdS>UyH$ H$er H$am`Mr ho
{hamdyZ KoD$ Z¶o. Aem
àH$mao h¸$ gaH$mamda g§~§{YV g§ñWm{ZH$m§À`m g„²`mZo R>admdo.
‘¶m©Xm AmUVmV. (5) `m Ñï>rZo ‘wpñb‘ ~hþg§»`oMo àm§V, qhXy ~hþg§»`oMo

àm§V Am{U XmoÝhr O‘mVtMr g‘mZ g§»`m Agbobo àm§V
àíZ 2 narjm{^‘wI {díbofU Aem VrZ JQ>m§V {d^mOZ Ho$bo Omdo.
- `mo½` CÎma - 03
(6) Ë`m à{VZYtZr Amnmnë`m JQ>mVrb àm§Vm§gmR>r àW‘


g§{dYmZ V`ma H$amdo Am{U ‘J g§nyU© XoemMo g§{dYmZ
KQ>Zm {Z{‘©Vr g§~§Yr ‘hÎdmÀ`m KS>m‘moS>r -
~Zdmdo.
1933 ‘Ü`o n§{S>V Odmhabmb Zohê$§Zr gd©àW‘,
9

28
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


9

H$m±J«og Am{U ‘wpñb‘ brJ `m Xmohm|Mr ‘mÝ`Vm {‘imdr àíZ 3 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma - 04

GS-I
`m hoVyZoM H°${~ZoQ> {‘eZZo {ZdS>UwH$sMr hr `moOZm


AmIbr hmoVr. ho ñnï> hmoVo. Ë`m§À`m Anojoà‘mUo Ë`mg
‘mÝ`Vm {‘imbr, nU Vo ‘V¡Š` Ho$di KQ>Zmn[afXoÀ`m ‘wb^yV H$V©ì` -


{ZdS>UwH$m nma nSo>n`ªVM {Q>H$bo. Ob¡ 1946 ‘Ü`o ^mJ 4 A ‘Yrb H$b‘ 51 A ‘Ü`o ‘wb^yV H$V©ì`m§Mr

9

­
­
­
{ZdS>UwH$m Pmë`m. ‘w»` ñnYm© H$m±J«og Am{U ‘wñbr‘ `mXr XoÊ`mV Ambr Amho.

TM
brJ `m§À`mVM hmoVr. H°${~ZoQ> {‘eZ `moOZoZwgma KQ>Zm 1976 ‘Ü`o ‘wb^yV H$V©ì`m§~m~V gwdU©qgh

9

g{‘VrV EHy$U 389 gXñ`m§Mr {ZdS> Ho$br OmUma hmoVr. g{‘VrMr ñWmnZm H$aÊ`mV Ambr hmoVr.
Ë`m§n¡H$s àm§Vm§Mo 296 (292) àm§V; Cƒ Am`wº$m§Mo 42 ì`m KQ>ZmXwéñVrZwgma 10 ‘wb^yV H$V©ì`mMm g‘mdoe

9

àXoe Va g§ñWm{ZH$m§Mo 93 à{V{ZYr {ZdS>bo OmUma hmoVo. H$aÊ`mV Ambm.
EHy$U 389 OmJm§n¡H$s 212 H$m±J«ogZo qOH$ë`m,73 OmJm 86 ì`m KQ>ZmXwéñVrZo AH$amì`m ‘wb^yV H$V©ì`mMr

9

brJbm {‘imë`m Am{U ~mH$s 11 OmJm BVa njm§À`m ^a nS>br ‘wb^yV H$V©ì`o hr VËH$mbrZ gmopìh`V
a{e`mÀ`m KQ>Zodê$Z KoÊ`mV Ambr AmhoV. ‘wb^yV
dmQ>çmbm Amë`m. g§ñWmZm§À`m 93 OmJm§gmR>r {ZdS>UwH$m
H$V©ì`m§da OnmZÀ`m KQ>ZoMmhr à^md Amho.
Pmë`mM ZmhrV. ho à{V{ZYr g§ñWm{ZH$m§‘m’©$V {Z`wº$
gwdU©qgh g{‘VrÀ`m {e’$mamqgn¡H$s Ho$di AmR>
Ho$bo Jobo. eodQ>r H$m±J«og-brJ ’$Q> H$m`‘ am{hbr. 9

H$V©ì`m§Mm ñdrH$ma H$aÊ`mV Ambm. H$a ^aÊ`mMo H$V©ì`,
H°${~ZoQ> {‘eZÀ`m `moOZoà‘mUo 14 Am°JñQ> 1946 amoOr
‘VXmZ H$aUo H$V©ì`m§Mo Cb§KZ Ho$ë`mg {ejm Aem
ìhmB©gam°`Zo Zohê$§Zm A§V[a‘ gaH$ma ñWmnZ H$aÊ`mg gwdU©qgh g{‘VrÀ`m H$mhr {e’$magr ñdrH$maë`m Joë`m
~mobmdbo. ‘wpñb‘ brJ A§V[a‘ gaH$mamV C{eam H$m ZmhrV.
hmoB©Zm gh^mJr Pmbr; nU {VZo VËnyduM àË`j bT>m gwê$ hr H$V©ì` Ho$di ^maVr` ZmJarH$mZ§Zm bmJy hmoVmV
9

Ho$bm hmoVm. "nm{H$ñVmZ' {‘idÊ`mMm EH$ ‘mJ© EdT>oM Ë`m§Mo Cb§KZ Pmë`mg Ý`m`mb`mV XmX ‘mJVm `oV Zmhr
brJgmR>r A§V[a‘ emgZmMo ‘hÎd hmoVo. n[aUm‘r A°Q>br åhUOoM Vo Ý`m`à{dï> ZmhrV. EImÚm H$m`ÚmMr
gaH$maZo qhXy-‘wpñb‘ g‘oQ>mMm Ho$bobm AIoaMm à`ËZ KQ>ZmË‘H$ d¡YVm VnmgÊ`mgmR>r Ý`m`mb`mg
’$gbm. ^maV nmH$ KQ>Zm g{‘VrMr n{hbr ~¡R>H$ 9 Vo ‘wb^yV H$V©ì`m§Mm AmYma KoVm `oVmo.
23 {S>g|~a 1946 amoOr Zdr {X„r `oWrb "g§{dYmZ ‘wb^yV H$V©ì`m§Mr A§‘b~OmdUr H$aUmam H$m`Xm H$b‘
9

g^mJ¥hm'‘Ü`o nma nS>br. ho g^mJ¥h gÜ`m "g|Q´b hm°b' 14 Am{U 19 ‘Yrb ‘wb^yV h¸$m§da n`m©á ~§YZo Kmby
`m ZmdmZo n[a{MV Amho. n{hë`m ~¡R>H$sbm 9 ‘{hbm eH$Vmo. hr H$V©ì`o H$m`Úm§Ûmao A§‘bmV AmUVm `oD$
gXñ`m§gh EHy$U 207 gXñ` CnpñWV hmoVo. g{‘VrMo eH$VmV. 1999 gmbr ‘wb^yV H$V©ì`m§g§~§Yr d‘m©
5 do A{YdoeZ (14 Vo 30 Am°JñQ> 1947) ‘Ü`amÌr g{‘Vr ñWmnZ H$aÊ`mV Ambr hmoVr.
^a{dÊ`mV Ambo hmoVo. 42 dr KQ>ZmXwéñVr 3 OmZodmar 1977 nmgyZ
9

· KQ>Zm g{‘VrVrb {~Ja H$m±J«og njmMo gXñ¶ - A‘bmV Ambr. Ë`m‘wio 3 OmZodmar hm "ZmJ[aH$m§Mr
·

‘yb^yV H$V©ì`o {XZ' åhUyZ nmibm OmVmo. ‘yb^yV
S>m°.~r.Ama. Am§~oS>H$a, A„mXr H¥$îUñdm‘r Aæ¶a,
H$V©ì`m§Mm ^mJ hm ^maVr` g§{dYmZmMm àmU Amho.
9

EZ.Or.A涧Jma, E‘.Ama.O¶H$a, g{ƒXmZ§X {gÝhm,


í¶m‘m àgmX ‘wIOu, ~r.{edamd, S>m°.gwd©n„r amYmH¥$îUZ, àíZ 4 narjm{^‘wI {díbofU
Ho$.Q>r.emh, EM.gr.‘wIOu, EM.EZ.Hw§$Pé, VoH$M§Ð - `mo½` CÎma - 03

~³jr, gaXma hþH$‘ qgJ, nr.Eg.Xoe‘wI, ‘hmdra
˶mJr, R>mHy$aXmg ^mJ©d.
H$m`Xo{df`H$ A{YH$ma

29
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


9

amï´>nVtZr ‘§{Ì‘§S>imÀ`m g„²`mZwgmaM H$m`© H$amdo,

9

amï´>nVr ho g§gXoMm EH$ A{d^mÁ` KQ>H$ AmhoV. Ë`mZwgma `m~m~V -
GS-I

Ë`m§Zm {d{dY H$m`Xo{df`H$ A{YH$ma àmá AmhoV: 42 ì`m Am{U 44 ì`m KQ>ZmXwê$ñË`m§Zr nwT>rb VaVwXr

9

1) g§gXoMo A{YdoeZ ~mob{dUo Am{U Ho$ë`m AmhoV:

gÌg‘már H$aUo `mMm amï´>nVtZm 1) 42 ì`m KQ>ZmXwê$ñVrZo (1976) H$b‘


A{YH$ma AgVmo. VgoM n§VàYmZmÀ`m gëë`mZwgma 74(1) ‘Ü`o ~Xb H$ê$Z Aer VaVyX Ho$br H$s,

TM
bmoH$g^m {dg{O©V H$aÊ`mMm A{YH$mahr amï´>nVtZm amï´>nVrbm ghmæ` d g„m XoÊ`mgmR>r n§VàYmZm§À`m
Amho. ZoV¥ËdmImbrb EH$ ‘§{Ì‘§S>i Agob d amï´>nVtZm
2) g§gXoÀ`m XmoÝhr g^mJ¥hm§Mr g§`wº$ ~¡R>H$ Amnbr H$m`} nma nmS>Vm§Zm Aem g„²`mZwgmaM

~mob{dÊ`mMmhr A{YH$ma amï´>nVtZm Amho, dmJmdo bmJob.
‘mÌ Aer ~¡R>H$sMo AÜ`jñWmZ bmoH$g^oMo AÜ`j 2) 44 ì`m KQ>ZmXwê$ñVrZo (1978) H$b‘



^wf{dVmV. 74(1) bm EH$ na§VwH$ OmoS>Ê`mV Ambo: amï´>nVr
3) àË`oH$ gmd©{ÌH$ {ZdS>UwH$sZ§VaÀ`m n{hë`m A{YdoeZmÀ`m ‘§{Ì‘§S>imbm Aem g„²`mMm ’o$a{dMma H$aÊ`mg

gwédmVrbm amï´>nVr g§gXog‘moa A{^^mfU H$aVmV. EH$Xm gm§Jy eH$VmV. ‘mÌ Z§Va Ë`m§Zm ’o$a{dMmamZ§Va
VgoM Xadfu g§gXoÀ`m n{hë`m A{YdoeZmMr gwê$dmVhr XoÊ`mV Amboë`m g„²`mZwgmaM dmJmdo bmJob. VgoM
amï´>nVtÀ`m A{^^mfUmZoM hmoVo. A{YdoeZmV M{M©ë`m ‘§{Ì‘§S>imZo amï´>nVtZm {Xbobm g„m H$m` d H$moUVm
OmUmè`m {df`m§Mr Am{U àñVmdm§Mr ‘m{hVr g^mJ¥hmbm
hmoVm, `m àíZmMr Mm¡H$er H$moUË`mhr Ý`m`mb`mV
`m A{^^mfUmVyZ {Xbr OmVo.
H$aVm `oUma Zmhr. `m VaVwXrdê$Z, amï´>nVr d ‘§{Ì‘§S>i
4) amï´>nVr g§gXoÀ`m g^mJ¥hm§H$So> g§gXoV àb§{~V
`m§Vrb Z{OH$Mm d Jmon{Z` ñdê$nmMm g§~§Y àX{e©V

{dYo`H$m~m~V qH$dm BVa H$moUË`mhr ~m~t~Ôb g§Xoe
nmR>dy eH$VmV. hmoVmo. H$b‘ 74 À`m g§X^m©V gdm}ƒ Ý`m`mb`mMo nwT>rb
5) amï´>nVr bmoH$g^oMo AÜ`j d CnmÜ`j `m XmoKm§Mr nXo {ZH$mb ‘hËdmMo AmhoV:-

[aº$ Pmë`mg bmoH$g^oMo H$m‘H$mO Mmb{dÊ`mgmR>r 1) 1971 ‘Ü`o Ý`m`mb`mZo {ZH$mb {Xbm H$s,

g^mJ¥hmVrb H$moUË`mhr gXñ`mg AÜ`j åhUyZ Zo‘y bmoH$g^m {dg{O©V Pmë`mZ§Vahr amï´>nVtZm H$miOrdmhÿ
eH$VmV, VgoM amÁ`g^oMo g^mnVr d Cng^mnVr gaH$maÀ`m/‘§{Ì‘§imÀ`m gëë¶mZwgmaM dmJmdo bmJob.
`m XmoKm§Mr nXo [aº$ Pmë`mg amÁ`g^oMo H$m‘H$mO 2) 1974 ‘Ü`o Ý`m`mb`mZo {ZH$mb {Xbm H$s, KQ>Zo‘Ü`o

Mmb{dÊ`mgmR>r g^mJ¥hmVrb H$moUË`mhr gXñ`mg Á`mÁ`m {R>H$mUr amï´>nVtÀ`m ‘OuMm
g^mnVr åhUyZ Zo‘y eH$VmV. C„oI Amho, Ë`mË`m {R>H$mUr Vr
6) amï´>nVr amÁ`g^oda gm{hË`, {dkmZ, H$bm d amï´>nVtMr d¡`{º$H$ ‘Ou ZgyZ Ë`mMm AW© ‘§{Ì‘§S>imMr

gm‘m{OH$ godm `m joÌmVrb {deof kmZ qH$dm ‘Ou AgmM hmoVmo, H$maU amï´>nVr ‘§{Ì‘§S>imÀ`m ghmæ`
AZw^d AgUmè`m 12 gXñ`m§Zm Zm‘{ZX}{eV d g„²`mZoM Amnbr H$m`} nma nmS>V AgVmV.

H$aVmV. àíZ 6 narjm{^‘wI {díbofU
7) amï´>nVr bmoH$g^oda A±½bmo-B§{S>`Z g‘mOmVrb - `mo½` CÎma - 02


à{V{ZYr {ZdSy>Z Ambm Zgob Va Ë`m§À`m XmoZ
gXñ`m§Zm bmoH$g^oda Zm‘{ZX}{eV ^maVmMo {Z`§ÌH$ d ‘hm boImnarjH$

àíZ 5 narjm{^‘wI {díbofU ·
·

­
- `mo½` CÎma - 02
^maVmÀ`m KQ>ZoÀ`m ^mJ V ‘Yrb

­
àH$aU V ho "^maVmMo {Z`§ÌH$ d ‘hm boImnarjH$'
‘§{Ì‘§S>imÀ`m gëë`mMo ñdê$n -

`m§À`mer g§~§{YV Amho. `m àH$aUm‘Ü`o H$b‘ 148
30
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Vo 151 hr H$b‘o AmhoV. H$b‘ 148 ‘Ü`o "^maVmMo d VemM H$maUmñVd nXmdê$Z Xya Ho$bo OmD$ eH$Vo.
{Z`§ÌH$ d ‘hm boImnarjH$' `m ñdV§Ì KQ>ZmË‘H$ (åhUOoM, em{~V Pmbobo J¡adV©Z d Aj‘Vm `m

GS-I
nXmÀ`m {Z{‘©VrMr VaVyX H$aÊ`mV Ambobr Amho. ‘hm H$maUm§dê$Z g§gXoÀ`m XmoÝhr g^mJ¥hm§À`m {deof ~hþ‘VmZo
boImnarjH$ ho "^maVr` boImnarjU d boIm {d^mJm'Mo nm[aV Ho$boë`m R>amdmZwgma amï´>nVr Ë`m§Zm nXmdê$Z Xya
à‘wI H$ê$ eH$VmV.
­
­

AgVmV. àíZ 7 narjm{^‘wI {díbofU

TM
· Vo gmd©O{ZH$ {dÎmmMo à‘wI AgyZ XoemVrb g§nyU© {dÎmr` - `mo½` CÎma - 03
·


ì`dñWoMo (H|$Ð VgoM amÁ`ñVar`) {Z`§ÌU H$aVmV.
^maVmMr KQ>Zm Am{U {dÎmr` àemgZmer g§~§{YV g§gXoÀ`m g^mJ¥hm§Mm H$mbmdYr
g§gXr` H$m`Xo CÞV amIUo, ho Ë`m§Mo à‘wI H$m`© Amho.


‘hmboImnarjH$ ho gdm}ƒ Ý`m`mb`, {ZdS>UyH$ H$b‘ 83 ‘Ü`o amÁ`g^m d bmoH$g^oÀ`m H$mbmdYrMr

9

Am`moJ Am{U g§K bmoH$godm Am`moJ `m§À`m VaVyX - XoÊ`mV Ambr Amho.
~amo~arZo ^maVmVrb bmoH$emhr emgZì`dñWoMo EH$ A) amÁ`g^oMm H$mbmdYr


à‘wI AmYma AmhoV. S>m°.Am§~oS>H$a `m§À`m ‘Vo, ‘hm
9
amÁ`g^m ho g§gXoMo ñWm`r g^mJ¥h AgyZ Vo {dg{O©V

boImnarjH$ ho ^maVmÀ`m KQ>ZoÀ`m {Z`§ÌUmImbrb Ho$bo OmV Zmhr. ‘mÌ, Ë`mMo 1/3 gXñ` Xa XmoZ
gdm©V ‘hËdmMo A{YH$mar AmhoV. dfmªZr {Zd¥Îm hmoVmV.
· Zo‘UyH$ d nXmdYr {Zd¥Îmrg§~§YrÀ`m VaVwXr H$m`ÚmZo {Z{üV H$aÊ`mMm
9

·

­
KQ>ZoÀ`m H$b‘ 148 Zwgma, ^maVmÀ`m {Z`§ÌH$ d ‘hm A{YH$ma g§gXog XoÊ`mV Ambm Amho.
9

boImnarjH$mMr {Z`wº$s amï´>nVr Amnë`m ghr{e³³`m{Zer {Zd¥Îm hmoUmè`m gXñ`m§À`m OmJm ^aÊ`mgmR>r Xa XmoZ dfmªZr
9

{ZdS>UyH$m KoVë`m OmVmV qH$dm ZdrZ gXñ` Zm‘{ZX}{eV
A{YnÌmÛmao H$aVmV.
Ho$bm OmVmo. {Zd¥Îm gXñ` nwZ{Z©dS>UwH$sgmR>r/nwZZm©‘{ZX}
‘hm boImnarjH$m§Zm Amnbo nX J«hU H$aÊ`mnydu eZmgmR>r {H$Vrhr doim nmÌ AgVmV.
9

amï´>nVtg‘moa qH$dm Ë`m§Zr àm{YH¥$V Ho$boë`m ì`º$sg‘moa KQ>Zo‘Ü`o amÁ`g^oÀ`m gXñ`mMm nXmdYr {Z{üV
9

enW qH$dm à{Vkm ¿`mdr bmJVo. enW qH$dm à{VkoMm H$aÊ`mV Ambobm ZgyZ Vmo R>a{dÊ`mMm A{YH$ma
Z‘wZm {Vgè`m AZwgyMrV {Xë`mà‘mUo Amho. Vmo g§gXobm XoÊ`mV Ambobm Amho. Ë`mZwgma, g§gXoZo
gdm}ƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYremZo ¿`md`mÀ`m enW bmoH$ à{V{ZYrËd H$m`Xm, 1951
qH$dm à{Vkoà‘mUoM Amho. g§‘V Ho$bm Amho. `m
­
H$m`ÚmZo amÁ`g^oÀ`m gXñ`mMm nXmdYr 6 df} BVH$m
‘hmboImnarjH$ `m§Mm nXmdYr KQ>ZoV {Z{üV
{Z{üV H$aÊ`mV Ambm. (`m H$m`ÚmZo amï´>nVtZm n{hë`m
9

H$aÊ`mV Ambobm Zmhr. ‘mÌ Vmo gdm}ƒ Ý`m`mb`mÀ`m
amÁ`g^oÀ`m gXñ`m§Mm H$m`©H$mb H$‘r H$aÊ`mMm
Ý`m`mYremà‘mUo nX J«hU Ho$ë`mnmgyZ ghm df} A{YH$mahr XoÊ`mV Ambm. n{hë`m amÁ`g^oVrb
qH$dm d`mMr 65 df} nyU© hmoB©n`ªV (Oo AmYr KSo>b gXñ`m§n¡H$s H$moUVo gXñ` XmoZ dfm©Z§Va VgoM Mma
VoWn`ªV) Agob Ago g§gXr` H$m`ÚmÛmao {Z{üV dfm©Z§Va {Zd¥Îm hmoVrb, ho {MR>çm Q>mHy$Z {Z{üV H$aÊ`mV
H$aÊ`mV Ambo Amho. Ambo hmoVo.)
‘hmboImnarjH$ Amnbm nXmdYr g§nÊ`mÀ`m AmV ~) bmoH$g^oMm H$mbmdYr

9

amï´>nVtZm g§~moYyZ amOrZm‘m XoD$ eH$VmV. VgoM Ë`m§Zm
gdm}ƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYremà‘mUo VemM arVrZo amÁ`g^oà‘mUo bmoH$g^m ñWm`r g^mJ¥h Zmhr. {VMm
9

31
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


gm‘mÝ` H$mbmdYr nmM df} AgVmo. ‘mÌ hr ~m~ g^mJ¥hmÀ`m Jwá ~¡R>H$s¨Zm bmJy hmoV Zmhr.
bmoH$g^oÀ`m gmd©{ÌH$ {ZdS>UyH$m Pmë`mZ§Va (5) gmjrXmam§Zm CnpñWV amhmd`mg gm§JUo, H$mJXnÌo
GS-I
9


{VÀ`m n{hë`m ~¡R>H$sÀ`m VmaIonmgyZ nwT>o nmM Am{U A{^boI ‘mJ{dUo.
df}, Agm bmoH$g^oMm H$m`©H$mb AgVmo. hm (6) g§gXoÀ`m A{YH$mamV àH$m{eV H$aÊ`mV Ambobm


H$m`©H$mb g§në`mZ§Va bmoH$g^m AmnmoAmn {dg{O©V hmoVo. Ahdmb, H$mJXnÌ, ‘VXmZ qH$dm H$m‘H$mOmMo d¥Îm
(bmoH$g^oMm gm‘mÝ` H$mbmdYr 42 ì`m KQ>ZmXwê$ñVrZo `m~Ôb H$moUË`mhr Ý`m`mb`mV OmVm `oV Zmhr.

TM
(1976) ghm df} BVH$m dmT>{dbm hmoVm, ‘mÌ 44 ì`m
(7) g§gXoVrb H$m‘H$mOm~m~V Ý`m`mb`mbm
KQ>ZmXwê$ñVrZo (1978) Vmo nwÝhm nmM df} Ho$bm.)


Mm¡H$er H$aÊ`mg à{V~§Y (H$b‘ 122).
bmoH$g^oMm H$m`©H$mb nwT>rb n[apñWVr‘Ü`o H$‘r qH$dm
(8) g^mJ¥hmÀ`m nadmZJr{edm` g^mJ¥hmVrb gXñ`
9

OmñV hmoD$ eH$Vmo…


dm A{YH$mar `m§Zr g^mJ¥hmVrb H$m`©dmhrg§~§YmV
i) nmM df} nyU© hmoÊ`mÀ`m AmV amï´>nVr n§VàYmZm§À`m

g„²`mZwgma bmoH$g^m {dg{O©V H$ê$ eH$VmV. Ë`m§À`m `m Ý`m`mb`mV gmj Z XoUo qH$dm Ë`mg§~§YrMo H$mJXnÌ
{ZU©`mbmÝ`m`mb`mV AmìhmZ XoVm `oD$ eH$V Zmhr. Ý`m`mb`mV XmIb H$aVm `oV ZmhrV.
ii) `mCbQ>, amï´>r` AmUr~mUr Xaå`mZ bmoH$g^oMm (9) Xwgè`m g^mJ¥hmg‘moa dm Ë`mÀ`m g{‘Vrg‘moa


H$m`©H$mb g§gXr` H$m`ÚmÛmao EH$m doir EH$m dfm©Zo qH$dm amÁ` {dYmZ‘§S>imÀ`m g^mJ¥hmg‘moa dm {VÀ`m
dmT>{dVm `oVmo. Agm Vmo {H$Vrhr doim dmT>{dVm `oVmo. g{‘Vrg‘moa, g^mJ¥hmVrb gXñ`mZo dm Am{YH$mè¶mZo
‘mÌ, AmUr~mUr g§nwï>mV Amë`mZ§Va ghm ‘{hÝ`m§nojm Ë`m-Ë`m AÜ`jm§À`m nadmZJr{edm` gmjrXma åhUyZ
A{YH$ H$mi bmoH$g^oMm H$mbmdYr dmT>{dVm `oUma hOa amhÿ Z`o, Ë`m§Zm Ë`m§À`m BÀN>o{déÕ hOa amhÊ`mg
Zmhr. (AmVmn`ªV Ho$di nmMì`m bmoH$g^oMm H$m`©H$mb ^mJ nmS>Ê`mV `oD$ Z`o.
dmT>{dÊ`mV Ambm hmoVm. Vmo EHo$H$ dfm©Zo XmoZ doim (10) AÜ`jm§À`m nadmZJr{edm` g^mJ¥hmÀ`m n[agamV

dmT>{dÊ`mV Ambm hmoVm. ‘mÌ VËnyduM bmoH$g^m {dg{O©V H$moUË`mhr ì`º$sbm AQ>H$ H$aVm `oV Zmhr. VgoM d¡Y
H$aÊ`mV Amë`mZo nmMì`m bmoH$g^oMm H$mbmdYr EHy$U AmXoe ~OmdVm `oV Zmhr. gXñ`mMr AQ>H$, ñWmZ~ÕVm,
5 df}, 10 ‘{hZo d 6 {Xdg BVH$m R>abm.) AnamY{gÕr, H$mamdmg dm H$mamdmgmVyZ gwQ>H$m `m~Ôb

àíZ 8 narjm{^‘wI {díbofU g^mJ¥hmbm VmËH$mi ‘m{hVr {‘iÊ`mMm h¸$.
- `mo½` CÎma - 03 · g§gX gXñ`m§Mo (ì`{º$JV) {deofm{YH$ma

·

(1) g§gXoV ^mfU H$aÊ`mMo ñdmV§Í¶ Amho.

g§gX g^mJ¥hm§Mo (gm‘y{hH$) {deofm{YH$ma - amÁ`KQ>ZoÀ`m H$b‘ 19 ‘Ü`ohr ZmJ[aH$m§Zm ^mfU
(1) g^mJ¥hmMr H$m`©nÕVr Am{U H$m‘H$mO `m§Mo {Z`‘Z ñdmV§Í`mMm A{YH$ma {Xbobm Amho. na§Vw H$b‘ 105

({Z`§ÌU) H$aUo. (H$b‘ 118) (g§gX gXñ`) Am{U 194 (KQ>H$amÁ` {d{Y‘§S>i
(2) ~mhoarb ì`º$s¨Zm g^mJ¥hmV `oÊ`mMr ~§Xr KmbUo gXñ`) ‘Ü`o H$m`Xo ‘§S>im§À`m gXñ`m§À`m ^mfU

Am{U ‘hÎdmÀ`m MM}gmR>r Jwá ~¡R>H$ KoUo. ñdmV§Í`mda A{YH$ ^a {Xbm Amho.
(3) g§gX gXñ` qH$dm {~Ja g§gX gXñ` Aem (2) g^mJ¥hmÀ`m Jwá ~¡R>H$sVrb {ZU©` dm H$m`©dmhr


CKS> H$aÊ`mda à{V~§Y Amho. g§gXoV qH$dm {VÀ`m
H$moUË`mhr ì`º$sZo Oa {deofm{YH$mamMm ^§J Ho$bm qH$dm
EImÚm g{‘VrV EImÚm gXñ`mZo Ho$bobo dº$ì`
g^mJ¥hmMm Ad‘mZ Ho$bm Va {Vbm ~Õ H$aUo.
dm Ho$bobo ‘VXmZ `m~Ôb H$moUË`mhr Ý`m`mb`mV
(4) g^mJ¥hmVrb dmX{ddmX Am{U H$m`©d¥Îm `m§Mo

VH«$ma H$aVm `oV Zmhr.
à{g{ÕH$aU amoIUo. na§Vw g^mJ¥hmÀ`m nyd©nadmZJr{edm`
(3) g§gXoMo gÌ gwê$ AgVmZm qH$dm gwê$ hmoÊ`mÀ`m
g^mJ¥hmVrb H$m`©d¥ÎmmMo gË`H$WZ àH$m{eV H$aVm `oVo.

32
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


AJmoXa 40 {Xdg d g§në`mZ§Va 40 {Xdgm§n`ªV YmoaUmbm AZwê$n H$moUVr H$mQ>H$ga, g§ñWmË‘H$ gwYmaUm,
H$m`©j‘Vm d àemgH$s` gwYmaUm H$aVm `oVrb, `mg§~§Yr

GS-I
H$moUË`mhr {XdmUr àH$aUmV g§gX gXñ`mbm AQ>H$
H$aVm `oV Zmhr. Ahdmb XoUo.
(4) gXñ`m§Zm Á`war gXñ` åhUyZ amhÊ`mMr gº$s H$aVm 2) àemgZmV H$m`©j‘Vm d {‘Vì`{`Vm AmUÊ`mgmR>r



`oV Zmhr. n`m©`r YmoaUo gwM{dUo.

3) AW©g§H$ënr` A§XmOm§À`m YmoaUm§À`m ‘`m©XoVM amhÿZ
àíZ 9 narjm{^‘wI {díbofU


TM
aH$‘oMr VaVyX H$aÊ`mV Ambobr Amho H$s Zmhr `mMo
- `mo½` CÎma - 02
narjU H$aUo.


4) AW©g§H$ënr` A§XmO g§gXobm H$moUË`m ñdê$nmV gmXa
bmoH$A§XmO g{‘Vr


H$amdo, `m~m~V g„m XoUo.


· bmoH$A§XmO g{‘Vr
àíZ 10 narjm{^‘wI {díbofU
·


`m g{‘Vrbm àm¸$bZ g{‘Vr Agohr åhUVmV. `m g{‘VrMm
- `mo½` CÎma - 03
CJ‘ 1921 ‘Ü`o ñWmnZ H$aÊ`mV Amboë`m ñWm`r {dÎmr`


g{‘VrÀ`m ñdê$nmV Pmbm. ñdmV§Í`mZ§Va VËH$mbrZ
{dYo¶H$m~m~V amÁ¶nmbm§Mo A{YH$ma
{dÎm ‘§Ìr Om°Z ‘WmB© `m§À`m {e’$magrZwgma 1950
‘Ü`o bmoH$A§XmO g{‘Vr ñWmnZ H$aÊ`mV Ambr. 9
Á`mdoir amÁ`nmb EImXo {dYo`H$ amï´>nVtÀ`m {dMmamW©

gwê$dmVrbm `m g{‘Vr‘Ü`o 25 gXñ` AgV, 1956 amIyZ R>odVmV Ë`mdoir Ë`m {dYo`H$mÀ`m ~m~VrV
‘Ü`o gXñ`g§»`m 30 BVH$s dmT>{dÊ`mV Ambr. amÁ`nmbmMr ^y{‘H$m g§nwï>mV `oVo.
· aMZm : - amï´>nVtZr amÁ`nmbmbm Vo {dYo`H$ (YZ {dYo`H$
9

·

bmoH$A§XmO g{‘Vr‘Ü`o EHy$U 30 gXñ` AgVmV. dJiVm) amÁ` {dYmZ‘§S>imH$So> nwZ{d©MmamW©
9

nmR>{dÊ`m~m~V {ZX}e {Xë`mg, Am{U amÁ`
Vo gd© bmoH$g^oH$Sy>Z Amnë`m gXñ`m§‘YyZ {ZdSy>Z
{dYmZԤS>imZo Ago {dYo`H$ gwYmaUogh qH$dm
{Xbo OmVmV.
Ë`m{dZm nm[aV Ho$ë`mg amÁ`nmbmbm Vo {dYo`H$
amÁ`g^oÀ`m gXñ`m§Zm `m g{‘Vrda à{V{ZYrËd
amï´>nVtÀ`m {dMmamW© nwÝhm amIyZ R>odmdoM bmJVo.
9

{Xbo OmV Zmhr. gXñ`m§Mr {ZdS>UyH$ EH$b g§H«$‘Ur` amï´>nVtZr {dYo`H$mg g§‘Vr {Xë`mg Ë`mMo H$m`ÚmV
9

‘VmÛmao à‘mUera à{V{ZYrËd nÕVrÛmao Ho$br OmVo, ê$nm§Va hmoVo. Ë`mgmR>r amÁ`nmbmÀ`m g§‘VrMr Amdí`H$Vm
Á`m‘wio ZgVo.
bmoH$g^oVrb gd© njm§Zm à{V{ZYrËd {‘iy eH$Vo. amÁ` {dYmZ‘§S>imMo A{YdoeZ gwê$ Zgë`mg Am{U
9

9

‘§Ìr g{‘VrMm gXñ` ~Zy eH$V Zmhr. bmoH$g^oMo AÜ`j EImXm H$m`Xm VmVS>rZo H$aÊ`mMr JaO {Z‘m©U Pmë`mg
9

gXñ`m§‘YyZ EH$mMr Zo‘UyH$ g{‘VrMm AÜ`j åhUyZ amÁ`nmb Vgm AÜ`mXoe H$mT>VmV.
H$aVmV. Vmo Zoh‘r gaH$mar njmVrbM AgVmo. {dYmZ‘§S>imMo nwT>rb A{YdoeZ gwê$ Pmë`mda ghm
· H$m`} : - AmR>dS>çm§À`m AmV `m AÜ`mXoembm {dYmZ‘§S>imZo
·

bmoH$A§XmO g{‘VrMo à‘wI H$m`© AW©g§H$ënr` ‘mÝ`Vm XoUo JaOoMo AgVo AݶWm Ë`mMm A‘b g§nwï>mV
9

IMm©À`m A§XmOm§Mr VnmgUr H$ê$Z gmd©O{ZH$ `oVmo. VËnydu amÁ`nmb Ho$ìhmhr Agm AܶmXoe ‘mJo KoD$
IMm©V {‘Vì`{`Vm gwM{dUo ho AgVo. Ë`m‘wio `m eH$VmV.


g{‘Vrbm ‘gVV {‘Vì`{`Vm g{‘Vr àíZ 11 narjm{^‘wI {díbofU
Ago åhUVmV. - `mo½` CÎma - 01

· g{‘VrMr H$m`} nwT>rbà‘mUo gm§JVm `oVrb:
·

1) AW©g§H$ënr` A§XmOm§À`m ‘wimer Agboë`m amï´>nVr , amÁ¶nmb j‘mXmZ

33
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


· ·

amï´>nVrMo A{YH$ma- àíZ 12 narjm{^‘wI {díbofU


1) KQ>ZoÀ`m H$b‘ 72 A§VJ©V, amï´>nVtZm g§K - `mo½` CÎma - 01
GS-I


H$m`Úm{dê$Õ Ho$boë`m AnamYm§~Ôb
Xmofr R>adÊ`mV Amboë`m H$moUË`mhr ì`º$sbm {ejo~Ôb {dYmZ n[afX gXñ`g§»`m -
j‘mXmZ H$aÊ`mMm , {ejm-VhHw$~r XoÊ`mMm {dYmZ n[afXoMo gXñ` AàË`jnUo {ZdSy>Z {Xbo OmVmV.

9

, VrV {dlm‘ qH$dm gyQ> XoÊ`mMm KQ>ZoZo {dYmZ n[afXoMr {H$‘mZ gXñ`g§»`m 40 (Oå‘w d

TM
AWdm {ejmXoe {Zb§{~V H$aÊ`mMm H$mpí‘agmR>r 36), gܶm Oå‘y H$mpí‘a amÁ¶mgmR>r
, Ë`mV gyQ> XoÊ`mMm© qH$dm Vmo gm¡å` {dYmZn[afX ApñVËdmV Zmhr. Va ‘hÎm‘ gXñ`g§»`m
H$aÊ`mMm A{YH$ma Amho. Ë`m amÁ`mÀ`m {dYmZg^oÀ`m gXñ`g§»`oÀ`m 1/3 BVH$s
2) amï´>nVtZm darb A{YH$ma bîH$ar Ý`m`mb`mZo {Z{üV Ho$bobr Amho. Aem arVrZo, {dYmZ n[afXoMr

{Xboë`m {ejm qH$dm {ejmXoem{dê$Õhr Amho. gXñ`g§»`m {dYmZg^oÀ`m gXñ`g§»`oda Adb§~yZ
3) amï´>nVtZm ‘¥Ë`yX§S>mÀ`m {ejobm j‘mXmZ H$aÊ`mMm AgVo. amÁ`mÀ`m H$ma^mamV àË`jnUo {Zdm©{MV

, {ejm-VhHw$~r XoÊ`mMm , VrV {dYmZg^oMo àm~ë` amhmdo `mgmR>r Ago {Z{üV H$aÊ`mV
{dlm‘ qH$dm gyQ> XoÊ`mMm AWdm Ambobo Amho.
‘¥Ë`yX§S>mMm {ejmXoe {Zb§{~V H$aÊ`mMm ( ), {dYmZ n[afXoMr {H$‘mZ d H$‘mb gXñ`g§»`m Oar
9

Ë`mV gyQ> XoÊ`mMm qH$dm Vmo gm¡å` H$aÊ`mMm KQ>ZoZo R>a{dbobr Agbr Var àË`j gXñ`g§»`m g§~§{YV
, Ago gd© A{YH$ma AmhoV. g§gXr` H$m`ÚmÛmaoM {Z{üV Ho$br OmVo:
· amÁ`nmbmMo A{YH$ma - · {dYmZn[afX {ZdS>UyH$ nÕV (
·

·

1) KQ>ZoÀ`m H$b‘ 161 A§VJ©V, amÁ`nmbmbm amÁ¶ )

H$m`Úm{dê$Õ Ho$boë`m AnamYm§~Ôb · H$b‘ 171(3) ‘Ü`o {dYmZ n[afXoÀ`m
·

Xmofr R>adÊ`mV Amboë`m H$moUË`mhr ì`º$sbm {ejo~Ôb {ZdS>UwH$sMr nÕV XoÊ`mV Ambobr Amho. Ë`mZwgma,
j‘XmZ H$aÊ`mMm , {ejm-VhHw$~r XoÊ`mMm {dYmZ n[afXoÀ`m EHy$U gXñ`m§n¡H$s 5/6 gXñ`
VrV {dlm‘ qH$dm gyQ> XoÊ`mMm AàË`jnUo {ZdSy>Z {Xbo OmVrb, Va 1/6 gXñ`
AWdm {ejmXoe {Zb§{~V H$aÊ`mMm amÁ`nmbmH$Sy>Z Zm‘{ZX}{eV Ho$bo OmVrb.
, Ë`mV gyQ> XoÊ`mMm qH$dm Vmo gm¡å` 1) {Zdm©{MV gXñ` {dYmZ

H$aÊ`mMm A{YH$ma Amho : n[afXoÀ`m EHy$U gXñ`m§n¡H$s 5/6 gXñ` AàË`jnUo
2) amÁ`nmbmbm ‘mÌ bîH$ar Ý`m`mb`mZo {Xboë`m EH$b g§H«$‘Ur` ‘VmÛmao à‘mUera à{V{ZYrËd nÕVr


{ejm qH$dm {ejmXoem{dê$Õ CnbãY Zmhr. Zwgma {ZdSy>Z {Xbo OmVmV. Ë`m§Mr {d^mJUr nwT>rbà‘mUo:
3) amÁ`nmbmbm ‘¥Ë`yX§S>mg j‘mXmZ H$aÊ`mMm i) 1/3 gXñ` amÁ`mÀ`m {dYmZg^oÀ`m gXñ`m§H$Sy>Z


A{YH$ma Zmhr. Oar EImÚm amÁ` H$m`ÚmV ‘¥Ë`yX§S>mMr Ë`m g^oMo gXñ` Zgboë`m ì`º$s¨‘YyZ {ZdSy>Z {Xbo
VaVyX Agbr Var Ë`mg j‘mXmZ H$aÊ`mMm A{YH$ma OmVrb.
amï´>nVtZm Amho, amÁ`nmbmg Zmhr. ‘mÌ, amÁ`nmbmg ii) 1/3 gXñ` ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§H$Sy>Z

‘¥Ë`yX§S>mMm {ejmXoe {Zb§{~V H$aÊ`mMm , (amÁ`mVrb ZJanm{bH$m, {Oëhm ‘§S>io d g§gXr`
Ë`mV gyQ> XoÊ`mMm qH$dm Vmo gm¡å` H$aÊ`mMm H$m`ÚmZo R>a{dbobr AÝ` àm{YH$aUo `m§À`m gXñ`m§H$Sy>Z)
A{YH$ma Amho. `mdê$Z, ‘¥Ë`yX§S>mg {ZdSy>Z {Xbo OmVrb.
j‘mXmZ Ho$di amï´>nVr H$ê$ eH$VmV, Va ‘¥Ë`yX§S>mMm 1/12 gXñ` nXdrYa ‘VXma g§Km§H$Sy>Z

{ejmXoe {Zb§{~V H$aÊ`mMm, Ë`mV gyQ> XoÊ`mMm (^maVmVrb H$moUË`mhr {dÚmnrR>mMo {H$‘mZ 3 df}
qH$dm Vmo gm¡å` H$aÊ`mMm A{YH$ma XmoKm§Zm Amho. nXdrYa Agboë`m d Ë`m amÁ`mV {Zdmgr Agboë`m

ì`º$s¨H$Sy>Z) {ZdSy>Z {Xbo OmVmV.

34
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


1/12 gXñ` {ejH$ ‘VXmag§Km§H$Sy>Z (g§gXr` darb ‘wX²Úm§dê$Z {XgyZ `oVo H$s, amÁ`g^oÀ`m VwbZoV

GS-I
H$m`ÚmZo {Z{üV Ho$boë`m ‘mÜ`{‘H$ emioÀ`m ImbÀ`m {dYmZ n[afXoMr pñWVr ~arM H$‘Omoa Amho. {dÎmr`
XOm©À`m Zgboë`m Ë`m amÁ`mVrb {ejU g§ñWm§‘Ü`o ~m~r d ‘§{Ì‘§S>imdarb {Z`§ÌU gmoS>ë`mg, amÁ`g^oMo
{H$‘mZ 3 df} AÜ`mnZmÀ`m H$m‘mV Agboë`m A{YH$ma d XOm© gmYmaUV: bmoH$g^oÀ`m g‘mZ d g‘H$j
ì`º$s¨H$Sy>Z) {ZdSy>Z {Xbo OmVrb. AmhoV. `mCbQ>, {dYmZ n[afXoMr pñWVr {dYmZg^oÀ`m
VwbZoV gd© ~m~VrV H${Zð> Amho. Ë`m‘wio, {dYmZg^oMm

TM
2) Zm‘{ZX}{eV gXñ` {dYmZ n[afXodarb daMT> XOm©, hr EH$ àñWm{nV pñWVr

{dYmZ n[afXoÀ`m EHy$U gXñ`m§n¡H$s 1/6 gXñ` Amho.
9


amÁ`nmbmH$Sy>Z Zm‘{ZX}{eV Ho$bo OmVmV. amÁ`nmb nwT>o àíZ 14 narjm{^‘wI {díbofU
{Xboë`m joÌm§Vrb {deof kmZ qH$dm ì`mdhr[aH$ AZw^d
- `mo½` CÎma - 2
Agboë`m ì`º$s¨Zm Zm‘{ZX}{eV H$ê$ eH$VmV: gm{hË`,


{dkmZ, H$bm, ghH$mar Midi d g‘mOgodm.
amÁ` {df`mda H$m`Xo H$aÊ`mMm g§gXoMm A{YH$ma-
{dYmZ n[afXoÀ`m aMZo~Ôb H$b‘ 171 ‘Ü`o {Xbobr
9

hr `moOZm ‘mÌ A§{V‘ Zmhr. g§gXobm Ë`m‘Ü`o ~Xb A) amÁ`g^oÀ`m R>amdmÛmao

H$aÊ`mMm A{YH$ma Amho. ‘mÌ, g§gXoZo Agm H$moUVmhr
H$m`Xm AOyZ Ho$bobm Zmhr. Oa amÁ`g^oZo hOa d ‘VXmZ H$aUmè`m gXñ`m§À`m

9

àíZ 13 narjm{^‘wI {díbofU 2/3 ~hþ‘VmZo Agm R>amd nm[aV Ho$bm H$s,
- `mo½` CÎma - 04 amï´>{hVmgmR>r amÁ` gyMrVrb {df`mda g§gXoZo

{dYmZ n[afXoV àma§^ hmoUmao {dYo`H$ {dYmZg^oZo H$m`Xm H$aÊ`mMr JaO Amho, Va g§gX Agm H$m`Xm

’o$Q>mië`mg {dYo`H$ VoWoM g§nwï>mV `oVo. H$aÊ`mgmR>r VmËnwaË`m H$mimgmR>r gj‘ Agob
{dYmZ n[afX AW©g§H$ënmda Ho$di MMm© H$ê$ eH$Vo, (H$b‘ 249). Agm R>amd EH$ dfm©gmR>r A§‘bmV

‘mÌ AZwXmZmÀ`m ‘mJÊ`m§da ‘VXmZ H$ê$ eH$V Zmhr. Agob, ‘mÌ Vmo EH$m doir 1 dfm©n`ªVÀ`m H$mimgmR>r
(Vmo Ho$di {dYmZg^oMm A{YH$ma Amho.) dmT>{dVm `oB©b, Agm Vmo {H$Vrhr doim dmT>{dVm `oB©b.
{dYmZ n[afX ‘§{Ì‘§S>imÀ`m {déÕ A{dœmgmMm R>amdmMm A§‘b g§në`mZ§Va ghm ‘{hÝ`m§Zr H$m`ÚmMmhr

R>amd nm[aV H$ê$Z Ë`mg nXmdê$Z Xya H$ê$ eH$V A§‘b g§nwï>mV `oB©b.
Zmhr, H$maU ‘§{Ì‘§S>i gm‘w{hH$arË`m {dYmZg^obmM Aem {df`mda amÁ` {dYr‘§S>ihr ñdV:Mm H$m`Xm H$ê$
9

O~m~Xma AgVo. {dYmZ n[afX gaH$maÀ`m YmoaUm§da eH$Vo. ‘mÌ g§gXoMm H$m`Xm d amÁ`mMm H$m`Xm `m§‘Ü`o
d H¥$Vrda MMm© d {Q>H$m H$ê$ eH$Vo. {dg§JVr {Z‘m©U Pmë`mg g§gXr` H$m`Xm daMT> R>aob.
{dYmZ n[afXobm amï´>nVtÀ`m {ZdS>UwH$sV VgoM ~) amï´>r` AmUr~mUrXaå`mZ


amÁ`mÀ`m amÁ`g^oVrb à{V{ZYtÀ`m {ZdS>UwH$sV
gh^mJr hmoÊ`mMm A{YH$ma Zmhr. amï´>r` AmUr~mUrMr KmofUm Mmby AgVm§Zm amÁ`
9

Á`m KQ>ZmXwê$ñVrgmR>r {Zåå`m amÁ`m§À`m g§‘VrMr gyMrVrb {df`m§da H$m`Xo H$aÊ`mMm A{YH$ma

Amdí`H$Vm AgVo Ë`m§~m~V, {dYmZ n[afXoÀ`m g§gXog àmá hmoVmo. AmUr~mUr g§nwï>mV Amë`mZ§Va
^y{‘Ho$~m~V KQ>ZoV H$moUVrhr VaVyX H$aÊ`mV Ambobr ghm ‘{hÝ`mZ§Va Aem g§gXr` H$m`ÚmMm A§‘b
Zmhr. Ë`m‘wio hr à{H«$`m gm‘mÝ` {dYo`H$mà‘mUoM Amho, g§nwï>mV `oVmo (H$b‘ 250). Aem n[apñWVrVhr
Á`mV {dYmZ n[afXobm {deof ^y{‘H$m Zmhr. amÁ` {dYr‘§S>imMm ñdV:Mm H$m`Xm H$aÊ`mMm A{YH$ma
{dYmZ n[afXoMo ApñVËd ‘wimVM {dYmZg^oÀ`m Zï> hmoV Zmhr. ‘mÌ g§gXoMm H$m`Xm d amÁ`mMm H$m`Xm

BÀN>oda Adb§~yZ AgVo. {dYmZg^oÀ`m {e’$magrZwgma `m§‘Ü`o {dg§JVr {Z‘m©U Pmë`mg g§gXr` H$m`Xm daMT>
g§gXr` H$m`ÚmÛmao {dYmZ n[afX Zï> H$aVm `oD$ eH$Vo. R>aob.

35
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


H$) amï´>nVr amOdQ>rXaå`mZ {d{dYVm AgUmè`m g‘mOmV AgUo An[ahm`© Amho.

Á`mdoir amÁ`mV amï´>nVr amOdQ> bmJy Ho$br OmVo Aem arVrZo bmoH$emhr emgZmgmR>r Amdí`H$ Ë`m {d{dY
GS-I
Voìhm g§gX Ë`m amÁ`mgmR>r amÁ` gyMrVrb H$moUË`mhr C{Ôï>m§Mo / VÎdm§Mo à{Vq~~ `m gaZmå`m‘Ü`o C‘Q>bobo
{df`mda H$m`Xo H$ê$ eH$Vo. amÁ`mVrb amï´>nVr amOdQ> {XgyZ `oVo. bmoH$emhr‘Ü`o bmoH$H$ë`mU A{^àoV AgVo.
g§nwï>mV Amë`mZ§Vahr hm H$m`Xm Ë`m amÁ`mgmR>r bmJy Vo `m gaZmå`mVrb C{Ôï>m§‘YyZ ñnï> hmoVo. Y‘©{Zanoj hm
amhVmo (H$b‘ 356 (1)(b)). AWm©V, hm H$m`Xm amÁ` eãX gaZmå`m‘Ü`o 1976 ‘Ü`o 42 dr KQ>Zm XwéñVr

TM
{dYr‘§S>i aÔ H$ê$ eH$Vo qH$dm Ë`mV ~Xb H$ê$ eH$Vo. H$ê$Z Zì`mZo KmbÊ`mV Ambm. Oo amÁ` H$moUË`mhr

àíZ 15 narjm{^‘wI {díbofU Y‘m©‘Ü`o hñVjon H$arV Zmhr qH$dm H$moUË`mhr Y‘m©bm
- `mo½` CÎma - 01 ~m§Yrb Zmhr Ago amÁ` åhUOo Y‘©{Zanoj amÁ` hmo`. Oo

amÁ` ì`º$sbm Am{U g‘mOmbm Ym{‘©H$ ñdmV§Í`mMr h‘r
g§{dYmZmMr àmñVm{dH$m - XoVo qH$dm gd© Y‘m©À`m ì`º$s¨Zm g‘mZ dmJUyH$ XoVo Vo
amÁ` åhUOo Y‘©{Zanoj amÁ` hmo`.
9

^maVmÀ`m g§{dYmZmMr àmñVm{dH$m ho d¡{eîQ>ç åhUyZ 1976 À`m 42 ì`m KQ>ZmXwéñVrZo "g‘mOdmXr' d
9

9

gm§JVm `oB©b. g§{dYmZmÀ`m gwédmVrbmM àñVmdZm åhUyZ "EH$mË‘Vm' hohr eãX amÁ`KQ>ZoÀ`m àmñVm{dHo$V
H$mhr ^mJ Amho. Ë`m‘Ü`o ^maVmÀ`m amÁ`KQ>Zo‘Ü`o
g‘m{dï> H$aÊ`mV Ambo.


A§V^y©V Agbobr ‘yë`o CÕ¥V Ho$bobr AmhoV. Vmo amÁ`
àíZ 16 narjm{^‘wI {díbofU
KQ>ZoMm Jm^m Amho. `m àmñVm{dHo$bmM Zm§Xr qH$dm
- `mo½` CÎma - 03

gaZm‘m qH$dm CÔoen{ÌH$m Ago XoIrb åhUVmV.
`m‘Ü`o Amåhr ^maVr` OZVm Agm C„oI AmT>iVmo. amÁ¶{Z{‘©Vr -
9

`mVyZ ^maVr` OZVoZo hr amÁ` KQ>Zm V`ma Ho$br
· H$b‘ 2: ZdrZ amÁ`o XmIb H$ê$Z KoUo qH$dm
Agm AW© - Üd{ZV hmoVmo. bmoH$emhr ho ‘yë` ^maVr`
·

ñWmnZ H$aUo.

g§{dYmZm‘Ü`o ñdrH$mabo Amho. VgoM ñdmV§Í`, g‘Vm, i) `mo½` AQ>r d eVuda H$m`ÚmÛmao ZdrZ amÁ`o g§KamÁ`mV

Ý`m` `m§Mmhr C„oI g§{dYmZmÀ`m àmñV{dHo$V AmT>iVmo. XmIb H$ê$Z KoÊ`mMm A{YH$ma, Am{U
ì`{º$ñdmV§Í`m{edm` ì`{º${dH$mg Zmhr. ii) ZdrZ amÁ`o ñWmnZ H$aÊ`mMm A{YH$ma.

XOm© Am{U g§YrMr g‘mZVm Agë`m{edm` ì`{º$ñdmV§Í¶ · H$b‘ 3: ZdrZ amÁ`m§Mr {Z{‘©Vr
9

·

AW©nyU© ~ZV Zmhr. g‘mOmVrb gm‘m{OH$, Am{W©H$ H$b‘ 3 AÝd`o, g§gXobm ZdrZ amÁ`m§Mr {Z{‘©Vr Am{U
9

d amOH$s` {df‘Vm Zï> H$aUo ho ‘w»` C{Ôï> åhUyZ {dÚ‘mZ amÁ`m§Mr joÌo, gr‘m AWdm Zmdo `m§V ’o$a’$ma
àmñVm{dHo$‘Ü`o Z‘yX Ho$bobo AmT>iVo. H$aÊ`mMm A{YH$ma XoÊ`mV Ambm Amho.
g§nyU© àmñV{dH$m nmhVm àm‘w»`mZo XmoZ Jmoï>tda ^a {Xbobm · g§gXobm H$m`ÚmÛmao … -
9

·

AmT>iVmo. H$moUË`mhr amÁ`mnmgyZ EImXo amÁ`joÌ AbJ H$ê$Z

1) H$ë`mUH$mar amÁ` AWdm XmoZ qH$dm A{YH$ amÁ`o qH$dm amÁ`m§Mo ^mJ EH$Ì


2) ~§YwËd qH$dm EoŠ` ^mdZm. OmoSy>Z AWdm H$moUVohr amÁ`joÌ H$moUË`mhr amÁ`mÀ`m

^maVmVrb EHy$U gm‘m{OH$ n[apñWVr bjmV KoVm ~§Yw^md d EImÚm ^mJmer OmoSy>Z ZdrZ amÁ`mMr {Z{‘©Vr H$aVm
9

EoŠ` ^mdZm {Z‘m©U H$aUo JaOoMo Amho. VgoM EHy$U Am{W©H$ `oB©b,
ii) H$moUË`mhr amÁ`mMo joÌ dmT>dVm `oB©b,
n[apñWVr bjmV KoVm bmoH$H$ë`mUmMr YmoaUo ñdrH$maUo

iii) H$moUË`mhr amÁ`mMo joÌ KQ>dVm `oB©b,
JaOoMo Amho. EoŠ`, ~§Yw^md, EH$Vm, Y‘©{ZanojVm `m§Mm

iv) H$moUË`mhr amÁ`mÀ`m gr‘m§‘Ü`o ’o$a~Xb H$aVm `oB©b,
C„oI ^maVmgma»`m ^mfm, àXoe, Y‘©, OmV B.~m~V

36
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


v) H$moUË`mhr amÁ`mÀ`m Zmdm‘Ü`o ’o$a~Xb H$aVm `oB©b. 10) àË`j CËnmXZ {H«$`m/


· Ago H$aVm§Zm `m H$b‘mV nwT>rb XmoZ AQ>r Q>mH$Ê`mV · Am{W©H$ {dH$mg Imbrb KQ>H$m§da Adb§~yZ AgVmo.

GS-I
·

·
Amë`m AmhoV: 1) Am{W©H$ dmT>


i) `m à`moOZmW© Agbobo {dYo`H$ amï´>nVrMr {e’$mag 2) bmoH$g§»`m


Agë`mIoarO g§gXoV ‘m§S>Vm `oUma Zmhr, Am{U 3) Xm[aÐ`


ii) Aer {e’$mag H$aÊ`mnydu amï´>nVtZm Vo {dYo`H$ 4) amoOJma, {ejU, Amamo½`, ‘yb^yV gw{dYm


TM
g§~§{YV amÁ`mÀ`m {d{Y‘§S>imH$So> Ë`mbm Amnbo {dMma 5) ì`mdV©Z d g‘mdoeZ


ì`º$ H$aÊ`mgmR>r nmR>dmdo bmJob. Ë`mgmR>r amï´>nVr 6) n`m©daU


R>am{dH$ H$mbmdYr {d{Z{X©ï> H$ê$ eH$VmV, VgoM
Amdí`H$Voà‘mUo Vmo H$mbmdYr dmT>dyZ XoD$ eH$VmV. àíZ 18 narjm{^‘wI {díbofU
· darb VaVwXt‘Ü`o nwT>rb ~m~r g‘m{dï> AmhoV: - `mo½` CÎma - 02


·

i) g§~§{YV amÁ` {d{Y‘§S>imMo {dMma/‘Vo pñdH$maÊ`mMo

~§YZ amï´>nVr/g§gXoda Zmhr. g§gX amÁ`mMr ‘Vo pñdH$mê$ ‘mZd {dH$mg Ahdmb 2019
eH$Vo qH$dm Vo ’o$Q>miyZ bmdy eH$Vo. 1) AhdmbmMr g§H$ënZm : CËnÞmnbrH$So>, gamgarÀ`m


ii) g§gX Ooìhm Ooìhm {dYo`H$mV ~Xb/gwYmaUm H$arb nbrH$So>, AmOÀ`m nbrH$So> - 21 ì`m eVH$mV ‘mZdr

Ë`m àË`oH$ doir amÁ` {d{Y‘§S>imMm Zì`mZo {dMma {dH$mgmMr Ag‘mZVm
KoÊ`mMr Amdí`H$Vm Zgob. 2) Omhra H$aUmar g§ñWm : g§`wº$ amï´ {dH$mg H$m`©H«$‘

iii) amÁ`m§à‘mUoM g§gXobm ZdrZ H|$Ðem{gV àXoem§Mr

{Z{‘©Vr Am{U {dÚ‘mZ H|$Ðem{gV àXoem§Mr joÌo, gr‘m 3) ^maVmMm H«$‘m§H$ : 129 dm (189

AWdm Zmdo `m§V ’o$a’$ma H$aÊ`mMm A{YH$mahr àmá Amho. Xoem§‘Ü`o)
iv) H|$Ðem{gV àXoem§À`m ~m~VrV, g§~§{YV {d{Y‘§S>imMm 4) ‘mJrb dfu ^maVmMm H«$‘m§H$ 2017) :


{dMma KoÊ`mMr JaO ZgVo. Ë`mÀ`m ~m~VrV g§gX 130
Amnë`m ‘Vmà‘mUo {ZU©` KoD$ eH$Vo. 5) ^maVmMr qH$‘V : 0.64%


6) Ag‘mZVm-g‘m`mo{OV ‘Ü`o ^maVmMo

{df¶ - AW©ì¶dñWm ñWmZ : 130 qH$‘V : 0.47% (n{hë`m§Xm
àíZ 17 narjm{^‘wI {díbofU 2010 À`m ‘Ü`o àH$m{eV)
- `mo½` CÎma - 04 7) ^maVmMm g‘mdoe ‘Ü`‘ ‘mZd {dH$mg JQ>mV


hmoVmo.
Am{W©H$ dmT · àW‘ nmM Xoe :-
·

1. Zm°d} (0.954)

· Am{W©H$ dmT> Imbrb KQ>H$m§da Adb§~yZ AgVo 2. pñdËPbªS> (0.946)
·

1) amï´r` CËnÞ 3. Am`bªS> (0.942)


2) ~MV- 4. O‘©Zr (0.939)


3) Jw§VdUyH$- 5. hm±J H$m±J (0.939)


4) ^m§S>db-àXmZ JwUmoÎma · eodQ>Mo nmM Xoe :-

·

5) CËnmXZ H$m`©erbVm 189 Zm`Oa


6) MbZdmT>(MmbUmar) 188 ‘Ü` Am{’«$H$m àOmgÎmmH$


7) ‘mJUr d nwadR>m 187 MmS>


8) Ag‘Vmob d ñnYm© 186 X{jU gwXmZ


9) gm‘m{OH$ daH$S> ^m§S>db 185 ~wé§S>r



37
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 19 narjm{^‘wI {díbofU qH$‘VtZm ‘moObobo Ago åhQ>bo OmVo. `mdê$Z,
- `mo½` CÎma - 01 (ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX K.qH$. = ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX
GS-I

~mH$m) AàË`j H$a + AZwXmZo.)
Xoem§VJ©V CËnmXmMr g§H$ënZm 4) {Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX, KQ>H$ qH$‘VtZm ‘moObobo


·
·

XoemÀ`m Am{W©H$ àjoÌmV AZoH$ CËnmXZ g§ñWm H$m`©aV XoemÀ`m Am{W©H$ àjoÌmVrb gd© CËnmXZ g§ñWm§À`m

TM
9

AgVmV. Aem gd© CËnmXZ g§ñWm§À`m ‘yë`d{Y©VmMr EH$m dfm©Vrb KQ>H$ qH$‘VtZm ‘moOboë`m {Zìdi
EHy$U åhUOo "Xoem§VJ©V CËnmX' ‘yë`d{Y©VmÀ`m ~oaOobm {Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX, KQ>H$
hmo`. qH$‘VtZm ‘moObobo’ Ago åhQ>bo OmVo. `mdê$Z,
· Xoem§VJ©V CËnmXmer g§~§{YV {d{dY g§H$ënZm ({Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX K.{H$.={Zìdi Xoem§VJ©V
·

nwT>rbà‘mUo : CËnmX (~m.^m. - AàË`j H$a + AZwXmZo.


1) ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX àíZ 20 narjm{^‘wI {díbofU

XoemÀ`m Am{W©H$ - `mo½` CÎma - 02

àjoÌmVrb gd© CËnmXZ g§ñWm§À`m EH$m dfm©Vrb
~mOma^mdmbm ‘moOboë`m ñWyb ‘yë`d{Y©VmÀ`m ~oaOobm Mm¡Ï`m n§Mdm{f©H$ `moOZoXaå`mZMo H$m`©H«$‘-
ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX 1) 1973 - Adf©U àdU joÌ {dH$mg H$m`©H«$‘

­
Ago åhUVmV. `mMm 2) 1974-75- bKw eoVH$ar {dH$mg A{^H$aU

­
gmYm AW© Agm H$s, XoemÀ`m Am{W©H$ àjoÌmV EH$m 3) 1972 - ~moH$mamo nmobmX àH$ën (a{e`mÀ`m ‘XVrZo)

dfm©V {Z‘m©U Pmboë`m gd© A§{V‘ dñVy d godm§À`m 4) 1973- (

­
­
~mOma^mdmMr ~oarO åhUOo ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX hmo`) · Mm¡Ï`m n§Mdm{f©H$ `moOZoXaå`mZMm ‘hËdmMm
·

`mg gH$b Kaoby CËnmX Agohr åhUVmV. `mdê$Z, ñWyb KQ>ZmH«$‘ Imbrbà‘mUo-
Xoem§VJ©V CËnmX ~m.^m, = gd© CËnmXZ g§ñWm§À`m ñWyb 1) OyZ 1969 ‘Ü`o Am{W©H$ H|$ÐrH$aU amoIÊ`mgmR>r

‘yë`d{Y©Vm§Mr ~oarO. 1969 hm H$m`Xm g§‘V H$aÊ`mV Ambm.
­
2) {Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX 2) Owb¡ 1969 ‘Ü`o 14 ~±H$m§Mo amï´r`rH$aU H$aÊ`mV



XoemÀ`m Am{W©H$ Ambo.
àjoÌmVrb gd© CËnmXZ g§ñWm§À`m EH$m dfm©Vrb 3) 1969 À`m eodQ>r Z[a‘Z g{‘VrÀ`m

{e’$magrZwgma AJ«Ur ~±H$ `moOZm gwê$ H$aÊ`mV
~mOma^mdmbm ‘moOboë`m {Zìdi ‘yë`d{Y©Vm§À`m ~oaOobm
Ambr. `m `moOZ|VJ©V àË`oH$ {OëømÀ`m AJ«Ur ~±Ho$Zo
"{Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX'
J«m‘rU ^mJmÀ`m {dH$mgmgmR>r {dÎm CnbãY H$éZ XoUo
Ago åhUVmV. åhUOoM, Ano{jV hmoVo.
{Zìdi Xoem§VJ©V CËnmX ~m.^m. = ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX 4) 1972 ‘Ü`o gmYmaU {d‘m ì`mdgm`mMm H$m`Xm g§‘V

~m.^m.-Kgmam. H$éZ 1 OmZodmar, 1973 amoOr ^maVr` gmYmaU {d‘m
3) ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX, KQ>H$ qH$‘VtZm ‘moObobo ‘hm‘§S>imMr ñWmnZm H$aÊ`mV Ambr.

5) 1972-73 ‘Ü`o n{hë`m§Xm ^maVmMm ì`mnma Vmob

XoemÀ`m Am{W©H$ àjoÌmVrb gd© CËnmXZ AZwHy$b R>abm.
g§ñWm§À`m EH$m dfm©Vrb KQ>H$ qH$‘VtZm ‘moOboë`m ñWyb 6) 1973 ‘Ü`o naH$s` MbZ {d{Z`‘Z H$m`Xm

­
1973 g§‘V H$aÊ`mV Ambm.
‘yë`d{Y©VmÀ`m ~oaOobm ñWyb Xoem§VJ©V CËnmX, KQ>H$
1) 1973-1974 ‘Ü`o n{hë`m§XmM {Z`moOZ ‘§S>imZo

38
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Xm[aÐ` aofoMo ‘moO‘mn H°$barÀ`m ñdénmV H$aÊ`mg àma§^ àíZ 22 narjm{^‘wI {díbofU

GS-I
Ho$bm. - `mo½` CÎma - 03


· Mm¡Ï`m n§Mdm{f©H$ `moOZoMo ‘yë`‘mnZ -
·
n{hë`m XmoZ dfm©V Mm§Jbr àJVr ‘mÌ Z§VaÀ`m VrZ dfm©V
Xm[aÐ`m~Ôb {Z`moOZ Am`moJmMo {ZîH$f© :-
9
An`e. An`emMr H$maUo 1) ^maVmVrb ‘hÎdmÀ`m amÁ`m§‘Ü`o Xm[aÐ`mMo gH|$ÐU


1971 Mo ^maV-nmH$ `wÕ qH$dm ~m§½bmXoe- {Z{‘©Vr `wÕ Pmbobo {XgVo.

TM
9

2) ehar Xm[aÐ`mVrb KQ> hr J«m‘rU Xm[aÐ`mÀ`m KQ>rnojm
d Ë`m‘wio CnpñWV Pmbobm ~m§½bmXoer {Zdm©{gVm§Mm àíZ.


A{YH$ Amho.
1973 Mm n{hbm VobmMm PQ>H$m- VobmÀ`m OmJ{VH$
3) Xm[aÐ`mMm Xa hm {h‘mMb àXoe, h[a`mUm Am{U
9


qH$‘Vr 400 Q>³³¶m§Zr dmT>ë`m. `mbm qH$dm {~hma‘Ü`o dmT>bm Amho.
VobmMo g§H$Q> Ago åhUVmV. 4) {Z`moOZ Am`moJmZo bH$S>mdmbm VÁk JQ>mMo Xm[aÐ`mMo


· VobmMo PQ>Ho$ (Am°B©b em°Šg) - A§XmO ‘mÝ` Ho$bo AmhoV.
·
1) n{hbm-1973(VobmÀ`m qH$‘Vr 400 Q>³³`m§Zr dmT>ë`m) · Xm[aÐ`mMr H$maUo:-

·
2) Xwgam-1979(VobmÀ`m qH$‘Vr 100 Q>³³`m§Zr dmT>ë`m) 1) {df‘ g‘mO aMZm

3) {Vgam-1991 (n{hë`m AmImVr `wÕmÀ`m doir, `mbm
2) dmT>Vr bmoH$g§»`m
{‘Zr Am°B©b em°H$ Ago åhUVmV.) 3) Am{W©H$ {dH$mgmMr ‘§X JVr

4) Anwar Jw§VdUyH$

àíZ 21 narjm{^‘wI {díbofU 5) Xm[aÐ`mMo Xwï>MH«$

- `mo½` CÎma - 02 6) Xm[aÐ` {Z‘w©bZ `moOZm§Mo An`e


7) {dH$mgmbm AZwHy$b ‘mZ{gH$VoMm A^md
gr.a§JamOZ n°Zb -

· Xm[aÐ`mMo n[aUm‘ :-
·
1) 2014 ‘Ü`o n°ZobZo Amnbm Ahdmb gmXa Ho$bm. 1) OZVoV Ag§Vmof d Ë`mVyZ qhgH$ MidirV dmT>


2) a§JamOZ n°ZobZo ‘mÌ V|Sy>bH$a nÕVrMm Ë`mJ H$ê$Z 2) ‘moR>çm eham§H$So> bmoH$g§»`oMo ñWbm§VaU


OwÝ`m bH$S>mdmbm nÕVrMmM pñdH$ma H$aÊ`mMr 3) {ZamemdmXr ‘Zmod¥Îmr

{e’$mag Ho$br. åhUOoM AÞ d J¡a-AÞ dñVy d 4) Z¡{VH$ A§Y…nVZ

godm§À`m Cn^moJ IMm©À`m AmYmamda Xm[aÐ` aofm d 5) ~mb ‘mOwargma»`m àWm

à‘mU ‘moOÊ`mMr {e’$mag Ë`m§Zr Ho$br. àíZ 23 narjm{^‘wI {díbofU
3) Ë`m§À`m Xm[aÐ` aofm g§Mm‘Ü`o - `mo½` CÎma - 03

V¥UYmÝ`o, H$S>YmÝ`o, XwY d Xw½YOÝ` nXmW©, ‘rR>
d gmIa, A§S>r d ‘m§g, ’$io d ^mÁ`m BË`mXr AÞ KmD$H$ qH$‘VtMm {ZX}em§H$
nXmWmªMm, Va Amamo½`, {ejU, B§YZ, Ka^mSo>, Mnbm,

dmhVyH$, V§~mIy, {Q>H$mD$ dñVy BË`mXr J¡a-AÞ dñVy d A) dñVy§À`m KmD$H$ qH$‘VtMr gmYmaU nmVir

godm§Mm g‘mdoe Amho. Xe©{dUmè`m {ZX}em§H$mg KmD$H$ qH$‘VtMm {ZX}em§H$ Ago
4) a§JamOZ n°ZobZo H°$bar Cn^moJmMm {ZH$f J«m‘rU åhQ>bo OmVo. Vmo dñVy§À`m KmD$H$ qH$‘VtMr ^m[aV gamgar

^mJmgmR>r (2155 H°$bar) à{V ì`º$s à{V {XZ Xe©{dVmo.
BVH$m Va ehar) ^mJmgmR>r(2090 H°$bar à{V ~) àmo.A{^{OV goZ H$m`©XbmZo (2005) {e’$mag

ì`º$s à{V {XZ BVH$m J¥{hV Yabm. Ho$ë`mZwgma, 14 gßQ>|~a, 2010 nmgyZ KmD$H$


qH$‘VtMm {ZX}em§H$ 676 dñVy§À`m KmD$H$
39
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


qH$‘Vtdê$Z H$mT>bm OmVmo. Ë`mgmR>r AmYma^yV df© am`’o$PZ àH$maÀ`m ghH$mar g§ñWm ñWmnZ H$aÊ`mMr
åhUyZ/2004-05/ho df© pñdH$maÊ`mV Ambo Amho. {e’$mag Ho$br.
GS-I
H$) hm {ZX}em§H$ H$mT>Ê`mgmR>r pñdH$maÊ`mV Amboë`m 676 ~) ES>dS©> bm° g{‘VrÀ`m {e’$magtÀ`m AmYmamda ^maV


dñVw‘Ü`o 102 àmW{‘H$ dñVy, 19 B§YZ JQ>mVrb (B§YZ, gaH$maZo 25 ‘mM© 1904 `m {Xder n{hbm ñdV§Ì ghH$mar
(drO, {Xdm~Îmr d d§JU dñVy Va 555 CËnm{XV dñVy
nVnwadR>m g§ñWm H$m`Xm
AmhoV.
g§‘V Ho$bm. ‘mÌ `m H$m`ÚmZo Ho$di

TM
S>) ZdrZ {ZX}em§H$m‘Ü`o darb VrZ dñVy JQ>m§Mm ^mam§H$

AZwH«$‘o 20.118 Q>¸o$, 14.910 Q>¸o$ d nVnwadR>m H$aUmè¶m ghH$mar g§ñWm ñWmnZ H$aʶmMr
64.972 Q>¸o$ Agob. gh‘Vr {Xbr.
B) KmD$H$ qH$‘VtMm {ZX}em§H$ nydu Xa AmR>dS>çmbm H$mT>bm H$) 1912 ‘Ü`o Xwgam ghH$mar H$m`Xm ghH$mar g§ñWm



Om`Mm. AmVm ‘mÌ AmVm Vmo Xa ‘{hÝ`mbm H$mT>bm OmVmo. H$m`Xm- 1992

­
Ë`mdê$Z MbZdmT>rMm Xa nwT>rb XmoZ nÕVtZr H$mT>bm g§‘V H$aÊ`mV Ambm. `m H$m`ÚmZo {~Ja-
OmVmo… nVnwadR>m g§ñWm§À`m ñWmnZog g§‘Vr {Xbr. CXm. IaoXr-
1) df©-Vo-df© nÕV, Am{U {dH«$s, XyY-nwadR>m, dñVy nwadR>m, J¥h{Z‘m©U, {dUH$m‘

2) dm{f©H$ gamgar Xa nÕV. g§ñWm B. VgoM {Oëhm ‘Ü`dVu ~±H$m§À`m ñWmnÊ`mMr

­
­
B©) gd 676 dñVy§Mm {dMma H$ê$Z df©-Vo-df© nÕVrZo gwédmV `m H$m`Úm‘wio Pmbr.

H$mT>boë`m MbZdmT>rbm qH$dm S>)1914 ‘Ü`o gaH$maZo (ES>dS©> ‘°H$b°JZ) g{‘VrMr

Ago åhUVmV. ñWmnZm Ho$br. `m g{‘VrZo Amnë`m 1915 À`m AhdmbmV
‘Ü`o AÞ, D$Om© `mgma»`m AënmdYrV H¥$fr- nVnwadR>çm§À`m g‘ñ`m§Mm Aä`mg H$ê$Z {Ì-ñVar`
qH$‘Vr ~XbUmè`m dñVyMmhr g‘mdoe AgVmo. ‘mÌ,
ghH$mar g§KQ>Zm
Aem AÞ d D$Om©{df`H$ dñVy dJiyZ H$mT>ë`m OmUmè`m
{Z‘m©U H$aÊ`mMr {e’$mag Ho$br.
MbZdmT>rbm Ago åhUVmV.
B) 1925 ‘Ü`o ‘w§~B© ghH$mar g§ñWm H$m`Xm ‘w§~B© gaH$maZo
n) ‘Ü`o 24.31 Q>¸o$ ^ma Agboë`m AÞ dñVy§À`m


g§‘V Ho$bm. àm§VmgmR>r ñdV§Ì ghH$mar g§ñWm H$m`Xm nmg
(àmW{‘H$ VgoM CËnmXrV) KmD$H$ qH$‘Vtdê$Z AÞ
MbZdmT> ‘moObr OmVo. H$aUmam ‘w§~B© hm n{hbm àm§V R>abm.
’$) À`m ‘`m©Xm - B©) 1927 ‘Ü`o XoemVrb eoVrMr d J«m‘rU AW©ì`dñWoMr


1) ‘Ü`o ’$º$ dñVy§Mm g‘mdoe H$aÊ`mV `oVmo, nmhUr H$ê$Z gwYmaUm{df`H$ {e’$magr H$aÊ`mgmR>r bm°S©>

godm§Mm gh^mJ Zmhr. {bZ{bWJmo `m§À`m AÜ`jVoImbr am°`b H${‘eZ Am°Z
2) ‘Yrb dñVy§n¡H$s ~hþg§»` dñVy Am¡Úmo{JH$ A°{J«H$ëMa Mr Zo‘UyH$ gaH$maZo Ho$br.

H$ÀÀ`m ‘mbmÀ`m AgVmV, Á`m gd©gm‘mÝ` ‘mUgm§À`m n) 1945 ‘Ü`o lr. Ama. Or. ga¡æ`m `m§À`m AÜ`jVoImbr

Cn^moJ dñVy ZgVmV. ghH$mar {Z`moOZ g{‘Vr ñWmnZ H$aÊ`mV Ambr.

àíZ 24 narjm{^‘wI {díbofU ’$) 1949 ‘Ü`o ^maVmVrb VgoM Am{e`m I§S>mVrb n{hbm

- `mo½` CÎma - 03 ghH$mar gmIa H$maImZm àdamZJa `oWo lr.{dÇ>bamd {dIo

nmQ>rb `m§Zr lr. YZ§O`amd JmS>Jri `m§À`m àoaUoZo gwé
· ^maVmVrb ghH$ma Midi - Ho$bm.
·
^) 1951 ‘Ü`o Zo E. S>r. Jmoadmbm `m§À`m


* ^maVmVrb ghH$mar MidirMm WmoS>Š`mV B{Vhmg AÜ`jVoImbr AIrb ^maVr` J«m‘rU nVnmhUr

A) 1901 ‘Ü`o ^maV gaH$maZo ga ES>dS©> bm° `m§À`m g{‘Vr

­
AÜ`jVoImbr EH$ g{‘Vr ñWmnZ Ho$br. `m g{‘VrZohr Mr ñWmnZm Ho$br.
40
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


‘)1960- ‘hmamï´> amÁ` ghH$mar g§ñWm H$m`Xm g§‘V àíZ 26 narjm{^‘wI {díbofU

H$aÊ`mV Ambm - `mo½` CÎma - 02

GS-I

¶) 1969-lr ì`§H$Q>ßnm `m§À`m AÜ`jVoImbr ApIb

^maVr` J«m‘rU nV nwZ©nmhUr g{‘VrMr ñWmnZm Ho$br. · FERA d FEMA H$m`Xm-

·
­
a)ghH$mamMm OZH$- am°~Q>© AmodoZ (1771-1858) 1) n{hbm





­
b) ghH$mamMo CJ‘ñWmZ- am°eSo>b (B§½b§S>) H$m`Xm 1947 ‘Ü`o g§‘V H$aÊ`mV

TM
­
d) ApIb^maVr` ghH$ma gámh- 14 Vo 20 Zmoìh|~a. Ambm.^maVmVrb naH$s` H§$nÝ`m§À`m ì`dhmam§Mo {Z`§ÌU

àíZ 25 narjm{^‘wI {díbofU H$aUo hm Ë`mMm ‘w»` CÔoe hmoVm.
- `mo½` CÎma - 04 2) 1947 ‘Ü`o ‘moR>çm à‘mUmV ~Xb KS>dyZ


­

AmUÊ`mV `oD$Z -1973 g§‘V H$aÊ`mV Ambm. Vmo

­
· CGST - SGST OmZo. 1974 ‘Ü`o ApñVËdmV Ambm. ^maVmH$S>rb ‘`m©{XV
·
naH$s` MbZ gmR>çmMo g§dY©Z H$aUo hm Ë`mMm à‘wI CÔoe
A) ‘Ü`o dJ© hmoUmao H$a hmoVm.
1) H|$Ðr` CËnmXZ ewëH$/A~H$mar H$a 3) 1973 A§VJ©V naH$s` MbZ ì`dhmam§da



­
2) A{V[aº$ CËnmXZ ewëH$ AË`§V H$S>H$/OmMH$ {Z`§ÌUo Q>mH$Ê`mV Ambr hmoVr.

3) Am¡fYr d gm¢X`© àgmYZo H$m`Úm§VJ©V AmH$mabo OmUmao 1997-98 À`m AW©g§H$ënm‘Ü`o gaH$maZo

­
CËnmXZ ewëH$ Mo énm§Va ‘Ü`o

­
4) godm H$a H$aÊ`mMo Kmo{fV Ho$bo. Ë`mÑï>rZo

­
5) A{V[aº$ gr‘m ewëH$ (H$mD$§Q>adoqbJ S>çwQ>r) -1999 {S>g|~a 1999 ‘Ü`o g§gXoV g§‘V Pmbm.

­
6) {deof A{V[aº$ gr‘m ewëH$ amï´>nVrMr g§‘Vr {‘imë`mZ§Va -1999 OyZ 1,

­
7) H|$Ðr` A{Y^ma d CnH$a 2000 nmgyZ H$m`m©pÝdV H$aÊ`mV Ambm.

~) ‘Ü`o dJ© hmoUmao H$a 4) Mm CÔoe naH$s` ì`mnma d MbZ ì`dhma gwb^

­
1) {dH«$s H$a H$ê$Z ^maVmV naH$s` MbZ ~mOmamMm gwì`dpñWV {dH$mg

2) H$a‘UyH$ H$a (ñWm{ZH$ g§ñWm§Zr AmH$maboë`m H$a‘UyH$ KS>dyZ AmUUo hm Amho. Ë`mA§VJ©V

H$amì`{V[aº$) Mo A{YH$ma ~aoM H$‘r H$aÊ`mV Ambo
3) H|$Ðr` {dH«$s H$a AgyZ Mo naH$s` MbZ J¡aì`dhmam~Ôb ì`º$s¨Zm AQ>H$

4) OH$mV d àdoe H$a H$aÊ`mMo A{YH$ma H$mTy>Z KoÊ`mV Ambo.

5) bŠPwar H$a 5) ’$º$ Ë`m~Ôb X§S> AmH$mê$ eH$Vo.


6) bm°Q>ar, OwJma d gÅ>m `m§darb H$a àíZ 27 narjm{^‘wI {díbofU

7) IaoXr H$a - `mo½` CÎma - 02


8) amÁ` A{Y^ma d CnH$a

H$) ‘Ü`o dJ© Z hmoUmao H$a … XmoZ H§$nÝ`m§Zm ‘hmaËZ XOm©
1) ‘yb^yV gr‘m ewëH$
1) qhXwñVmZ noQ´mo{b`‘ H$mnm}aoeZ {b{‘Q>oS>



2) {Z`m©V H$a
2) nm°da J«rS> H$mnm}aoeZ B§{S>`m {b{‘Q>oS>


3) añVo d àdmgr H$a
`m XmoZ gmd©O{ZH$ joÌmVrb H§$nÝ`m§Zm ^maV gaH$maZo 23

4) Q>mob H$a
Am°ŠQ>mo~a 2019 amoOr ‘hmaËZ XOm© {Xbm Amho.

5) àm°nQ>u H$a
3) ‘hmamZ XOm© àmá H§$nÝ`m§Mr EHy$U g§»`m AmVm


6) ‘wÐm§H$ ewëH$
Xhm Pmbr Amho.

7) drO H$a


41
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

‘hmamï´>mV gd©Ì CnbãY

TM

42
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M



4) gmd©O{ZH$ CnH«$‘ {d^mJm‘m’©$V gmd©O{ZH$ joÌmVrb 5. 25,000 H$moQ>r ê$n`m§nojm A{YH$ gamgar CbmT>mb


CnH«$‘m§Zm ‘hmaËZ, ZdaËZ qH$dm {‘Zrab XOm© XoÊ`mV
GS-I
`oVmo. 1997 nmgyZ ZdaËZ Am{U {‘{ZaËZ Va 2010 · ’$m`Xo : -

·
nmgyZ ‘hmaËZ XOm© {Xbm OmVmo. 1) ‘hmaËZ XOm©àmá H§$nÝ`m Ë`m§À`m ì`dgm`mMm {dñVma


H§$nZr ñWmnZm ‘w»¶mb¶ H$ê$Z OmJ{VH$Ñï²>`m ^ì` H§$nÝ`m ~Zy
Owb¡ Zdr {X„r eH$VmV.

TM
2) Ë`m§Zm gaH$mar nyd©g§‘Vr{dZm EH$mM àH$ënmV 5000


OyZ Zdr {X„r H$moQ>r ê$n`m§n`ªV qH$dm Ë`m§À`m {Zìdi ‘yë`mÀ`m 15
Q>¸²$`m§n`ªV Jw§VdUyH$ H$aÊ`mMr g§‘Vr {Xbr OmVo.
Zm|ìho~a Zdr {X„r · Z°eZb àmoOoŠQ²g H§$ñQ´ŠeZ H$m°nm}aoeZ {b{‘Q>oS>

·

{‘{ZaËZ XOm© :-
1) Z°eZb àmoOoŠQ²g H§$ñQ´ŠeZ H$m°nm}aoeZ {b{‘Q>oS>


OmZodmar Zdr {X„r `m H§$nZrbm {‘{ZaËZ (loUr-1) hm XOm© {Xbm
Amho.
H$mobH$mÎmm 2) hr gmd©O{ZH$ joÌmVrb H§$nZr Obg§gmYZ ‘§Ìmb`mÀ`m

‘w§~B© àemgH$s` {Z`§ÌUmImbr H$m`©aV Amho.
3) 1957 ‘Ü`o `m H§$nZrMr ñWmnZm H$aÊ`mV Ambr

Amho.
Zdr {X„r 4) AdOS> CÚmoJ Am{U gmd©O{ZH$ CnH«$‘ ‘§Ìmb`m§VJ©V

Agbobm gmd©O{ZH$ CnH«$‘ {d^mJ gmd©O{ZH$ joÌmVrb
H§$nÝ`m§Zm ‘hmaËZ, ZdaËZ Am{U {‘{ZaËZ XOm© XoV
Am°JñQ> Zdr {X„r
AgVmo.

‘w§~B© àíZ 28 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma - 02

JwéJ«m‘ OZJUZm^dZ
Am°³Q>mo.

(h[a¶mZm)
A) H|$Ðr` J¥h‘§Ìr A{‘V ehm `m§Zr Zdr {X„r `oWo OZJUZm

^dZmMo ^y{‘nyOZ Ho$bo.
‘hmaËZ XOm© :-
A) {S>g|~a 2010 ‘Ü`o emgZmZo ho YmoaU gwê$ Ho$bo. ~) ho OZJUZm àm{YH$aUmMo H$m`m©b` Amho.


~) EImÚm H|$Ðr` gmd©O{ZH$ joÌ H§$nZrbm ‘hmaËZ XOm© · 2021 Mr OZJUZm :-
·


àmá H$aÊ`mgmR>r Ë`m§Zm nwT>rb {ZH$f nyU© H$amdo bmJVmV: 1) OZJUZm EHy$U 16 dr OZJUZm (ñdmV§Í`mZ§VaMr 8 dr

‘mJrb 3 dfmª‘Ü`o - JUZm)
1. H§$nZrbm ZdaËZ XOm© àmá Agmdm 2) ^maVmMr n{hbr {S>{OQ>b OZJUZm


2. go~rÀ`m {Z`‘m§Zwgma {H$‘mZ gmd©O{ZH$ eoAa 3) ‘mo~mB©b A°nÛmam KoÊ`mV `oUmar n{hbr OZJUZm


hmopëS§>Jgh ^maVr` ñQ>m°H$ EŠgM|O‘Ü`o gyMr~Õ Agmdr 4) A°nMo Zmd :

3. 5000 H$moQ>r ê$n`m§nojm A{YH$ dm{f©H$ {Zìdi Z’$m 5) 16 ^mfm§Mm dmna


4. 15,000 H$moQ>r ê$n`o BVHo$ gamgar {Zìdi ‘yë` 6) 12,000 H$moQ>r én`o IM© (AÎmmn`ªVMr gdmªV ‘hmJ


OZJUZm)
43
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


· ·

XmoZ Q>ßno :- 3) ‘wñbr‘ bmoH$g§»`oMo gdm©{YH$ à‘mU…


GS-I
1) Ka Zm|XUr - E{àb Vo gßQ>|~a 2020 ‘Ü`o, 1) Oå‘y-H$mí‘ra (68.3%),


2) dmñV{dH$ JUJ-9-28 COiUr ’o$ar : ‘mM© 2021 2) Amgm‘ (34.2%),


‘Ü`o g§X^© {XZm§H$ : 1 ‘mM© 2021 3) n{ü‘ ~§Jmb (27.0%)


Oå‘y-H$mí‘ra, {h‘mMb àXoe Am{U CÎmamI§S>gmR>r g§X^© 3) amÁ` d H|$Ðem{gV àXoemMm {dMma H$aVm


{XZm§H$ : 1 Am°ŠQ>mo~a 2020

TM
gdm©{YH$ ‘wñbr‘ bmoH$g§»`oMo à‘mU : bjÛrn
- (96.6%)
· ^maVmMo a{OñQ´ma OZab Am{U OZJUZm Am`wº$ : 4) ‘wñbr‘ bmoH$g§»`oMo gdmªV H$‘r à‘mU …
·



1961 ‘Ü`o H|$Ðr` J¥h‘§Ìmb`mÛmao ñWmnZ.
{‘Pmoam‘ {g¸$s‘ n§Om~
· H$m`© - OZJUZm Am{U ^m{fH$ gd}jUmgh ^maVmÀ`m
· p¼üZ bmoH$g§»`m :-
·

bmoH$g§»`memór` gd}jUm§À`m {ZH$mbm§Mr ì`dñWm,

·
1) gdm©{YH$ p¼üZ bmoH$g§»`m : Ho$ai Vm{‘iZmSy>
Am`moOZ Am{U {díbofU H$aUo. Zoh‘rÀ`m a{hdmem§Mr



‘oKmb`
Zm|X Agbobo "amï´r` bmoH$g§»`m a{OñQ>a' ( ho
ZmJ[aH$Ëd H$m`Xm 1955 Am{U ZmJ[aH$Ëd (ZmJ[aH$m§Mr 2) gdmªV H$‘r pIüZ bmoH$g§»`m : bjÛrn {Xd-

Zm|XUr Am{U amï´r` AmoiInÌo XoUo) {Z`‘, 2003 X‘Z, XmXam ZJa hdobr, {‘Pmoam‘ -
A§VJ©V V`ma H$aÊ`mV `oUma Amho. 3) gdm©{YH$ à‘mU : ZmJmb±S> {‘Pmoam‘ ‘oKmb`


àíZ 29 narjm{^‘wI {díbofU 4) gdmªV H$‘r à‘mU : {~hma amOñWmZ CÎma àXoe

- `mo½` CÎma - 03 · erI bmoH$g§»`m :-
·


1) gdm©{YH$ erI bmoH$g§»`m : n§Om~ h[a`mZm

qhXy bmoH$g§»`m :- amOñWmZ
A) gdm©{YH$ qhXy bmoH$g§»`m Agbobo amÁ` : CÎma 2) gdmªV H$‘r erI bmoH$g§»`m : bjÛrn (amÁ` -


àXoe ‘hmamï´ {~hma {h‘mMb àXoe)
~) gdmªV H$‘r qhXy bmoH$g§»`m Agbobo amÁ` : 3) gdm©{YH$ à‘mU : n§Om~ M§XrJS> h[a`mZm


bjÛrn {‘Pmoa‘ ZmJmb±S> 4) gdmªV H$‘r à‘mU : Ho$ai bjÛrn

H$) qhXy§Mo gdm©{YH$ à‘mU Agbobo amÁ` : 1) · ~m¡Õ bmoH$g§»`m :-
·


{h‘mMb àXoe (95.2%), 2) Amo{S>em (93.6%), 3) 1) gdm©{YH$ ~m¡Õ bmoH$g§»`m : ‘hmamï´ n{ü‘

N>ÎmrgJS> (93.2%), 4) ‘Ü` àXoe (90.9%), 5) ~§Jmb ‘Ü` àXoe
JwOamV (88.6%) 2) gdmªV H$‘r ~m¡Õ bmoH$g§»`m : bjÛrn (amÁ`

S>) qhXy§Mo gdmªV H$‘r à‘mU Agbobo amÁ` : 1) - Jmodm)

{‘Pmoa‘ (2.7%), 2) ZmJmb±S> (8.7%) 3) gdm©{YH$ à‘mU : {g¸$s‘ AéUmMb àXoe

· ‘wñbr‘ bmoH$g§»`m :- {‘Pmoam‘ ‘hmamï´
·

1) gdm©{YH$ ‘wñbr‘ bmoH$g§»`m : CÎma àXoe n{ü‘ 4) gdmªV H$‘r à‘mU : Ho$ai Vm{‘iZmSy> bjÛrn



~§Jmb {~hma ‘hmamï´ · O¡Z bmoH$g§»`m :-
·

2) gdmªV H$‘r ‘wñbr‘ bmoH$g§»`m : {g¸$s‘ X‘Z- 1) gdm©{YH$ O¡Z bmoH$g§»`m : ‘hmamï´ amOñWmZ


{Xd XmXam ZJa hdobr JwOamV

44
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


2) gdmªV H$‘r O¡Z bmoH$g§»`m : bjÛrn (amÁ` - ) gbJ {Vgè`m dfu ^maVmZo gdm©{YH$ gwYmaUm



GS-I
{g¸$s‘ {‘Pmoam‘) H$aUmè`m n{hë`m Xhm Xoem§V ñWmZ {‘idbo Amho.
3) gdm©{YH$ à‘mU : ‘hmamï´ {X„r JwOamV ) Á`m Xoem§Mr bmoH$g§»`m 10 H$moQ>tnojm A{YH$ Agob



4) gdmªV H$‘r à‘mU : A§X‘mZ -{ZH$mo~ma Ho$ai Ë`m Xoem§gmR>r à‘wI XmoZ eham§Mm Aä`mg H$aÊ`mV `oVmo.

· Y‘©{Zhm` bmoH$g§»`m à‘mU- ^maVmgmR>r Am{U {X„r ehamVrb n[apñWVrMm AmT>mdm
·
KoD$Z ^maV ì`dgm`gwb^Vm Ahdmb V`ma H$aÊ`mV

TM
Y‘© bmoH$g§»¶m à‘mU à‘mU Ambm.
(2011) (2011) (2001) · KQ>H${Zhm¶ ^maVmMr H«$‘dmar

·
qhXÿ 96.63 H$moQ>r 79.8% 80.5% ì¶dgm¶ gwé H$aUo - 136

9

‘wñbr‘ 17.22 H$moQ>r 14.2% 13.4% ~m§YH$m‘ nadmZm àmá H$aUo - 27

9

{IíMZ 2.78 H$moQ>r 2.3% 2.3% drO OmoS>Ur - 22

9

{eI 2.08 H$moQ>r 1.7% 1.9% ‘mb‘Îmm Zm|XUr - 154

9

~m¡Õ 0.84 H$moQ>r 0.7% 0.8% H$O© C^maUr - 25

9

O¡Z 0.45 H$moQ>r 0.4% 0.4% Aëng§»¶m§H$ Jw§VdUyH$Xmam§Zm g§ajU - 13

9

BVa 0.79 H$moQ>r 0.7% 0.6% H$a ^aUm - 115
9

AKmo{fV 0.29 H$moQ>r 0.2% 0.1% gr‘mnma ì¶mnma - 68
9

H$amamMr A§‘b~OmdUr - 163
9

àíZ 30 narjm{^‘wI {díbofU {XdmiImoarMo {ZamH$aU - 52
9

- `mo½` CÎma - 01 · ^maVmÀ`m eoOmarb Xoe :

·
nm{H$ñVmZ (108), A’$Jm{ZñVmZ (173), MrZ
9

ì`dgm` gwb^Vm Ahdmb 2020 (31),o ^yVmZ (89), Zonmi (94), å`mZ‘ma (165),

~m§JbmXoe (168), lrb§H$m (99)

1) gwédmV : 2002 · {~«Šg Xoe :

·
2) Omhra H$aUmar g§ñWm : OmJ{VH$ ~±H$ ~«mPrb (124), a{e`m (28), ^maV (63),

9

3) Amd¥Îmr : 17 dr MrZ (31), X{jU Am{’«$H$m (84)


4) AhdmbmMm {df` : 190 AW©ì`dñWm§‘Ü`o ì`dgm`
àíZ 31 narjm{^‘wI {díbofU

{Z`‘ZmMr VwbZm
- `mo½` CÎma - 04

· ^maVmMr H$m‘{Jar :- àYmZ‘§Ìr OrdZ Á`moVr {d‘m `moOZm-
·
a) ^maVmMm H«$‘m§H$ : 63 dm (190 Xoem§‘Ü`o)
1) EH$ dfm©Mo {d‘m g§ajU AgUmar hr EH$ Am`w{d©‘m

b) ^maVmMo JwU : 71.0

`moOZm Amho. Xadfu ZyVZrH$aU Amdí`H$. ~±H$m d

c) ^maVmMr 14 ñWmZm§Zr gwYmaUm Pmbr
^maVr` Am`w{d©‘m ‘hm‘§S>i `m§À`m gh`moJmZo `m `moOZoMo

) 2018 À`m H«$‘dmarV ^maV 77 ì`m ñWmZr n[aMmbZ Ho$bo OmB©b.

hmoVm. 2) 18 Vo 50 d`moJQ>mVrb gd© ~MV ~±H$ ImVoYmaH$ `m


e) H|$Ð gaH$maZo 2019 n`ªV ^maVmbm BO Am°’$ Sw>B§J `moOZoV gh^mJr hmoD$ eH$Vrb. EH$mM ì`º$sMr AZoH$

{~OZog H«$‘dmarV n{hë`m 50 Xoem§‘Ü`o AmUÊ`mMo bú` ~MV ImVr AgVrb Va Aer ì`º$s Hw$R>ë`mhr EH$m
R>odbo hmoVo. ~MV ImË`mÛmao hm {d‘m CVady eHo$b. {d‘m CVa{dUmè`m
45
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


ì`º$sMm AmYma H«$‘m§H$ nm`m^yV ‘mZbm OmB©b. {d‘m hám 12 én¶o àVr 춺$s àVr df© amhrb d ~±H$

9

GS-I
3) `moOZoMm H$mbmdYr Xadfu 1 OyZ Vo 31 ‘o Agm amhrb d ~MV Im˶mV nañna Zmdo Q>mH$bm OmB©b.

{d‘m hám ~±H$ ImË`mV nañna Zmdo Q>mH$bm OmB©b. nwT>rb {d‘mYmaH$mZo d¶ df} 70 nyU© Ho$ë¶mda/ ~±Ho$À¶m ~MV

9

dfm©À`m ZyVZrH$aUmMm AO© 31 ‘o n`ªV XoUo Amdí`H$ Im˶mV {d‘m hám Zmdo Q>mH$ʶmg nwaoer {e„H$ Zgob Va
amhrb. `moOZoV gh^mJr hmoÊ`mgmR>rMm H$mi gaH$ma ~±H$ ImVo ~§X Ho$bo Va {d‘m g§ajU g§nwï>mV ¶oB©b.
gwédmVrbm VrZ ‘{hÝ`m§n`ªV (30.11.2015) dmT>dy Vm§{ÌH$ AS>MUr‘wio g§nwï>mV Ambobr {d‘m nm°{bgr H$mhr

TM
9

eH$Vo. AQ>tMr nyV©Vm Ho$ë¶mda nwÝhm Mmby H$aVm ¶oB©b.
4) {d‘mYmaH$mMm Hw$R>ë`mhr H$maUmZo ‘¥Ë`y Pmbm Va dmagmg

XmoZ bmI én`o ^anmB© {‘iob. · AQ>b noÝeZ `moOZm -

·
5) {d‘m hám 330 én`o àVr ì`º$s àVr df© amhrb d ~±H$ AQ>b noÝeZ `moOZm hr {Zd¥ÎmrZ§Va Xa‘hm R>amdrH$

9

~MV ImË`mV nañna Zmd Q>mH$bo OmB©b. naVmdm XoUmar EH$ gaH$mar noÝeZ `moOZm Amho. hr
6) {d‘mYmaH$mZo d` df} 55 nyU© Ho$ë`mda/~±Ho$À`m ~MV `moOZm Á`mÀ`mV Hw$R>brhr noÝeZ `moOZm CnbãY Zmhr,

ImË`mV {d‘m hám Zmdo Q>mH$Ê`mg nwaoer {e„H$ Zgob Va Aem ZmJ[aH$m§gmR>r bm^Xm`H$ Amho.
~±H$ ImVo ~§X Ho$bo Va {d‘m g§ajU g§nwï>mV `oB©b. 1) 18 Vo 40 d`moJQ>mVrb gd© ~MV ~±H$ ImVoYmaH$ `m


· àYmZ‘§Ìr gwajm {d‘m `moOZm- `moOZoV gh^mJr hmoD$ eH$VmV.
·

1) EH$ dfm©Mo {d‘m g§ajU AgUmar hr EH$ AnKmV {d‘m 2) `m `moOZoV gh^mJr hmoÊ`mgmR>r 18 df} d`mÀ`m ì`º$sbm


`moOZm Amho. Xadfu ZyVZrH$aU Amdí`H$. ~±H$m d ~±Ho$V `m `moOZoA§VJ©V Xa‘hm 42 én`o ^amdo bmJVrb.
gmd©O{ZH$ joÌmVrb BÝewaÝg H§$nÝ`m `m§À`m gh`moJmZo `m Ë`mZ§Va gXa ì`º$sbm d`mMr 60 df} nyU© Pmë`mZ§Va
`moOZoMo n[aMmbZ Ho$bo OmB©b. EH$ hOma én`o Xa‘hm noÝeZ {‘iy eHo$b. `mM YVuda
2) 18 Vo 70 d`moJQ>mVrb gd© ~MV ~±H$ ImVoYmaH$ `m
Xa‘hm 210 én`o ^aë`mg nmM hOma én`o Xa‘hm noÝeZ

`moOZoV gh^mJr hmoD$ eH$Vrb. EH$mM ì`º$sMr AZoH$
{‘iy eHo$b.
~MV ImVr AgVrb Va Aer ì`º$s Hw$R>ë`mhr EH$m
4) `m `moOZoV J«mhH$mÀ`m ~amo~aM n{hbr nmM df}
~MV ImË`mÛmao hm {d‘m CVady eHo$b. {d‘m CVa{dUmè`m

ì`º$sMm AmYma H«$‘m§H$ nm`m^yV ‘mZbm OmB©b. gaH$maMohr `moJXmZ AgUma Amho. ho `moJXmZ J«mhH$mÀ`m
3) `moOZoMm H$mbmdYr Xadfu 1 OyZ Vo 31 ‘o Agm amhrb d EHy$U `moJXmZmÀ`m 50 Q>¸o$ (EH$ hOmanojm H$‘r a¸$‘

{d‘m hám ~±H$ ImË`mV nañna Zmdo Q>mH$bm OmB©b. nT>rb Agë`mg Ë`mà‘mUo Agob)Amho. Á`m J«mhH$m§gmR>r
dfm©À`m ZwVZrH$aUmMm AO© 31 ‘o n`ªV XoUo Amdí`H$ Hw$R>brhr d¡Ym{ZH$ gm‘m{OH$ gwajm `moOZm CnbãY Zmhr
amhrb. `moOZoV gh^mJr hmoÊ`mgmR>rMm H$mi gaH$ma Am{U Oo J«mhH$ Am`H$a XmVo ZmhrV AemM J«mhH$m§Zm ho
gédmVrbm VrZ ‘{hÝ`m§n`ªV (30.11.2015) dmT>dy `moJXmZ {‘iUma Amho.
eH$Vo. 5) J«mhH$mMm ‘¥Ë`y Pmë`mg Ë`mÀ`m nËZr qH$dm nVrg hr

· AnKmV {d‘m ^anmB© nwT>rbà‘mUo {‘iob - noÝeZ Mmby amhrb. XmoKm§Mmhr ‘¥Ë`y Pmë`mg Ë`m§Zr
·

Zm‘m§{H$V Ho$boë`m ì`º$sg gd© O‘m a¸$‘ EH$aH$‘r naV
‘¥Ë¶y XmoZ bmI
H$aÊ`mV `oB©b.
én¶o
6) XaamoO OJÊ`mgmR>r g§Kf© H$aV AgVmZm gwa{jV
XmoÝhr S>moù¶m§Mr g§nyU© Am{U ~ar Z hmoUmar

^{dî`mMm {dMma H$aUo àË`oH$mbmM O‘Vo Ago Zmhr.
hmZr/ XmoÝhr hmV qH$dm
Agwa{jV CËnÞ Am{U Ag§K{Q>V amoOJmamÀ`m joÌmV
XmoÝhr nm¶ {ZH$m‘r hmoUo / EH$ S>moim Am{U EH$ XmoZ bmI
hmV qH$dm EH$ nm¶ {ZH$m‘r hmoUo én¶o H$m‘ H$aUmè`m Am{U H$moUË`mhr noÝeZ `moOZoMm bm^
{‘iV Zgboë`m ì`º$s¨gmR>r "AQ>b noÝeZ `moOZm hr EH$
EH$ S>moù¶m§Mr g§nyU© Am{U ~ar Z hmoUmar qH$dm XmoZ bmI
EH$ hmV qH$dm EH$ nm¶ {ZH$m‘r hmoUo én¶o àH$mao åhmVmanUr Am{W©H$ Am{U gm‘m{OH$ g§ajU XoUmar

46
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


`moOZm Amho. àíZ 33 narjm{^‘wI {díbofU
· amï´r` Hw$Qw>§~ bm^ `moOZm - `mo½` CÎma - 03
GS-I
·

A) Xm[aÐ` aofoImbrb Hw$Qw>§~mVrb 18 Vo 59 d`moJQ>mVrb

H$‘mdË`m ì`º$sMm AnKmVr AWdm Z¡g{J©H$ ‘¥Ë`y Pmë`mg Jwá gm‘«mÁ`-
Ë`mÀ`m Hw$Qw>§~r`mg EH$ aH$‘r a¸$‘ é.20,000/- Mo 1) Jwám§À`m gm‘«mÁ`mMm B{Vhmg N>moQ>çm amÁ`mVyZ ~bmT>ç


AW©gmhmæ` XoÊ`mV `oVo. gm‘«mÁ`mV ê$nm§Va H$go hmoVo hr à{H«$`m Xe©dUmam Amho.

TM
~) g§O` Jm§Yr {ZamYma AZwXmZ `moOZm, lmdU~mi godmamÁ` ""lrJwá'' hm Jwá d§emMm g§ñWmnH$ hmoVm. Ë`mÀ`m

{Zd¥Îmr doVZ `moOZm d B§{Xam Jm§Yr amï´r` d¥ÕmnH$mi Zmdm‘mJo ‘hmamO""Aer nXdr bmdbobr AmT>iVo.
{Zd¥{ÎmdoVZ `moOZoImbrb nmÌ AO©XmamMr ‘m{hVr d AO© 2) Ë`mdê$Z Ago bjmV `oVo H$s Vmo EH$ ‘m§S>{bH$ amOm


N>mZZrgh VhgrbXma qH$dm AÝ` g§~§{YV A{YH$mè`m§Zr hmoVm. Ë`mMm ‘wbJm KQ>moËH$M `mZohr ""‘hmamO'' hoM
V`ma H$ê$Z Vr ‘m{hVr d AO© g§O` Jm§Yr {ZamYma {~éX bmdbobo {XgVo. åhUOoM Ë`m H$mimV Jwá amOo ho
AZwXmZ `moOZm g{‘Vrg‘moa R>odÊ`mV `oVo. gXa g{‘Vrbm ‘m§S>{bH$ hmoVo.
Ë`mda {ZU©` KoÊ`mMo A{YH$ma XoÊ`mV Ambobo AmhoV. 3) Jwá amÁ`mMm {dñVma dmT>dyZ Ë`mMo gm‘«mÁ`mV


{df¶ - B{Vhmg ê$nm§Va H$aÊ`mMo lo` n{hbm M§ÐJwá `mÀ`mH$So> OmVo.
Ë`mÀ`m ZmdmAmYr OmoS>boë`m ""‘hmamOm{YamO''
àíZ 32 narjm{^‘wI {díbofU `m nXdrZo Jwá amOm§À`m dmT>boë`m à{Vð>oMr H$ënZm
- `mo½` CÎma - 04 `oVo. Ë`mZo {bÀN>dr Hw$imVrb Hw$‘maXodr {hÀ`mer

{ddmh Ho$bm. hm {ddmh Jwá amOKamÊ`mbm amOH$s`Ñï²>`m
àmMrZ H$mbrZ gm{hË` ómoV - ’$m`Xoera R>abm.

1) H$m¡{Q>ë`mMo AW©emó Oo amOì`dñWog§~§Yr (‘w»`V…) 4) Hw$‘maXodr~amo~a à{V‘m Agbobo Ë`mMo ZmUohr Ë`mZo


J«§W Amho, ‘m¡`©H$mimV {b{hbo Jobo. `mVrb {d{^Þ 15 H$mT>bo. Ë`mMr gÎmm ‘JY, gmHo$V (A`moÜ`m) Am{U à`mJ
A{^H$aUmV (AÜ`m`mV) amOì`dñWm, AW©ì`dñWm d `m àXoem§‘Ü`o ngabobr hmoVr. Ë`mZ§VaÀ`m H$mimV Jwá
g‘mOmMo dU©Z Amho. KamÊ`mV hmoD$Z Jobobm à{V^md§V, namH«$‘r, H$ë`mUH$mar
2) {demImXÎm Ûmam {bpIV ZmQ>H$ ""‘wÐmamjg'' ‘Ü`o amOm åhUOo g‘wÐJwá hm hmo`.

g‘mO d g§ñH¥$VrMr PbH$ {XgVo. 5) {Xp½dO` H$ê$Z gd© ^maV EH$mM gÎmoÀ`m N>ÌmImbr

3) H$m{bXmgmMo ZmQ>H$ ‘mb{dH$m{¾{‘Ì nwî`{‘Ì AmUmdm Aer g‘wÐJwámMr ‘hÎdmH$m§jm hmoVr. Ë`mZo

emgZH$mimVrb KQ>Zm§da AmYm[aV Amho. Amnë`m ZmÊ`m§da ""gd©amOmoÀN>oÎmm'' Aer EH$ nXdr
4) ~mU^Å>H¥$V hf©M[aV Eo{Vhm{gH$ VÏ`mda AmYm[aV H$moabobr Amho. Ë`mMm AW© ""gd© amOm§Mr g§km g§nwï>mV

Amho. AmUUmam'' Agm hmoVmo. g‘wÐJwámZo àW‘ Amnë`m
5) dmŠnVrZo H$Zm¡O emgH$ `emod‘©ZÀ`m amÁ`meoOmarb amÁ`o qOHy$Z KoVbr. CÎma {Xp½dO`

H$maZmå`mMm Jm¡S>dhmo `m nwñVH$mV Va {~ëhUZo H$ê$Z Ë`mZo X{jUoH$S>rb amÁ`o qOH$Ê`mgmR>r ‘mohr‘
{dH«$‘m§H$XodM[aV‘Ü`o MmbwŠ` amOm {dH«$‘m{XË` gwê$ Ho$br. Ë`m doir X{jUoV dmH$mQ>H$m§Mr gÎmm à~i
fð>À`m {dO`m§Mo dU©Z Amho. hmoVr. g‘wÐJwámZo dmH$mQ>H$m§Mo amÁ` dJiVm X{jUoV
6) H$ëhU Ûmam a{MV amOVa§{JUr `m Eo{Vhm{gH$ J«§WmMo H$m§Mrn`ªVMm àXoe Amnë`m Am{YnË`mImbr AmUbm.

boIZ g§emoYZ d {ddoMZmË‘H$ nÕVrZo Am{U Eo{Vhm{gH$ Ë`mZo qOH$boë`m àXoem§nbrH$S>rb amOm§Zm ‘m§S>{bH$
VÏ`m§Zm {Zînj àñVwVrH$aU Ho$ë`mZo AmYw{ZH$ ~Zdbo. `m ‘m§S>{bH$ amOm§H$Sy>Z I§S>Ur KoD$Z Ë`m§Zm
B{VhmgH$mamH$Sy>ZgwÕm ho gÝ‘m{ZV Pmbo Amho. Amnbo gmd©^m¡‘Ëd ‘mÝ` H$am`bm bmdbo.

6) `m {Xp½dO`mZ§Va g‘wÐJwámZo ""Aœ‘oY'' `k Ho$bm

47
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Am{U ñdV…bm ""MH«$dVu'' amOm åhUyZ Kmo{fV KoVbm. A„mCÔrZZo {H$„²`mbm doT>m KmVbm. ehamV
Ho$bo. eH$, Hw$emU Am{U lrb§Ho$Vrb amOo `m gdmªZr bwQ>mbyQ> Ho$br. {H$„²`mVrb YmÝ`gmR>m g§nV Ambm

GS-I
Jwám§Mr A{YgÎmm ñdrH$mabr. g‘wÐJwámÀ`m H$mhr ZmÊ`m§da hmoVm. am‘Xodam`mbm AIoa Ë`mÀ`mer Vh H$amdm bmJbm.
drUmdmXH$ à{V‘m Amho, Ë`mdê$Z Vmo g§JrVkhr hmoVm ho A„mCÔrZMm {dO` Pmbm Am{U am‘Xodam`mH$Sy>Z Ë`mbm
bjmV `oVo. Xod{JarÀ`m AmgnmgMm àXoe Am{U àM§S> Ðì` {‘imbo.


7) Xwgam M§ÐJwá `mZo eH$m§Mm nam^d Ho$bm Am{U Vmo àíZ 35 narjm{^‘wI {díbofU

TM
JmXrda Ambm. Ë`mZo ""{dH«$‘m{XË`'' ho {~éX YmaU - `mo½` CÎma - 03


Ho$bo. Ë`mZo n{ü‘oH$S>rb ‘midm, JwOamV d H$mR>odmS> `m
àXoem§‘Ü`o Amnbr gÎmm àñWm{nV Ho$br. Ë`m‘wio n{ü‘ H¥$îUXodam` :(1509 Vo 1529 B©.)-
{H$Zmè`mdarb ~§Xao XoIrb Jwám§À`m dM©ñdmImbr Ambr
1) Cnm{Y - Am§Y«^moO, Am§Y«{nVm‘h, `dZamO
Am{U n{ü‘oH$S>rb ì`mnmam‘Ü`o Jwám§Mm àdoe Pmbm.


ñWmnZmMm`©.
8) Ë`mZ§Va M§ÐJwámZo qhXwHw$e Amobm§Sy>Z dm`ì`oH$S>rb àXoehr
2) H¥$îUXodam` {dO`ZJa gm‘«mÁ`mMm ‘hZV‘ emgH$

Amnë`m gÎmoImbr AmUbm. Aem arVrZo g§nyU© CÎma


hmoVm. ~m~amZo Amnë`m AmË‘H$Wm ~m~aZm‘m `mV
^maVmV Ë`mZo gmd©^m¡‘ amÁ` ñWmnZ Ho$bo.
H¥$îUXodam`bm VmËH$mbrZ ^maVmMm gdm©V eº$sembr
9) Ë`mZo Amnbr ‘wbJr à^mdVr {hMm {ddmh X{jUoVrb
emgH$ åhQ>bo Amho.

dmH$mQ>H$ amOm Xwgam éÐgoZ `mÀ`mer H$ê$Z {Xbm d
`mH$mimV ~h‘Zr amÁ`mMo {dKQ>Z Pmbo hmoVo. nU n{ü‘
dmH$mQ>H$m§er ‘¡ÌrnyU© ZmVo {Z‘m©U Ho$bo.
9

{H$Zmè`mda nmoVw©Jmbr Amnë`m gÎmoÀ`m {dñVmamgmR>r à`ËZ

àíZ 34 narjm{^‘wI {díbofU H$aV hmoVo. 1520 n`ªV H¥$îUXodam`mZo {dO`ZJaÀ`m
- `mo½` CÎma - 04 gd© eÌyZm namOrV H$aV Amnë`mAOo` eº$sMr ñWmnZm

Ho$br.
· A„mCXXrZ IëOr Am{U XodJrarMo `mXd nmoVw©JrOm§àVr H¥$îUXodam`m§Zr g{hîUwVoMr Zr{V
·
9

1) Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$mZ§Va AëV‘e hm {X„rÀ`m JmXrda R>odbr H$maU-

Ambm. Ë`mÀ`m ‘¥Ë`yZ§Va Ë`mMr ‘wbJr am[P`m 1) nmoVw©JrO ho {~Omnyabm Amnë`m gm‘«mÁ`mV

{X„rMr gwbVmZ Pmbr. AëV‘eZo a{P`mbm {‘idÊ`mÀ`m à`ËZmV hmoVo. {~Omnya ho {dO`ZJaMo eÌy
~mbnUmnmgyZM amÁ`H$ma^mamMo {ejU {Xbo hmoVo. Vr hmoVo.
H$V©~Jma, namH«$‘r Am{U àOm{hVXj hmoVr. 2) nmoVw©JrOm§Zr ^maVmMm g‘wÐràXoemVrb Aa~r ì`mnmè`m§Zm

2) àg§Jr Vr bîH$ar ‘mo{h‘m§Mo ZoV¥Ëd H$aV Ago. {X„rÀ`m {ZîH$mgrV Ho$bo. `m‘wio Aa~r, B©amUr KmoS>çm§Mm ì`mnma

JmXrda Ambobr Vr n{hbr Am{U EH$‘od ór hmo`. A§VV: nyU©V: nmoVw©JrOm§À`m hmVmV Ambm. nmoVw©JrOm§Zr
3) a{P`m§ZVa {X„rÀ`m JmXrda Ambobm ‘hÎdmMm KmoS>çm§À`m ì`mnmamV {dO`ZJabm ‘¡ÌrMo AmœmgZ {Xbo

gwbVmZ ~ë~Z hmoVm. hmoVo. `m‘wioM nmoVw©JrO d {dO`ZJa Xaå`mZ ì`mnmar
4) Jwbm‘ d§emMm AñV Pmë`mda IëOr d§emMm g§~§Ym§Mr gwadmV H¥$îUXodam`mÀ`m H$mimV Pmbr.

CX` Pmbm. A„mCÔrZ IëOrZo Xod{JarÀ`m `mXdm§da 3) H¥$îUXodam` Amnë`m VobJy J«§W ""Am‘wº$‘më`mX''

AmH«$‘U Ho$bo d àM§S> g§nÎmr hñVJV Ho$br. ‘Ü`o åhUVmo, EH$ ‘wHw$Q>Ymar amOmbm gX¡d Y‘m©bm
5) X{jUoVrb Xod{Jar ho g§nÞ eha hmoVo. Xod{Jarda am‘Xodam` Ñï>rg‘moa R>odyZ emgZ Ho$bo nm{hOo.''

`mXd hm amOm amÁ` H$aV hmoVm. A„mCÔrZZo Xod{Jarda H¥$îUXodam` gm§ñH¥$VrH$ CnbãYr
9

AMmZH$ B.g.1296 ‘Ü`o h„m MT>dbm. AMmZH$ 1) H¥$îUXodam`mÀ¶m H$mi VobJw gm{hË`mMo ŠbmgrH$b`wJ

Pmboë`m AmH«$‘UmnmgyZ ñdV…Mm ~Mmd H$aÊ`mgmR>r hmoVo. Ë`mÀ`m Xa~mamV VobJy ^mfoMo AmR> ‘hmZ {dÛmZ
am‘Xodam`mZo Xod{JarÀ`m (Xm¡bVm~mX) {H$„²`mV Aml` hmoVo Á`m§Zm Aï>{X½JO åhQ>bo Om`Mo. `m‘Ü`o noÈ>mZm

48
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


à‘wI hmoVm d Ë`mZo ‘ZyM[aV {b{hbo. · Xwhoar amÁ`ì`dñWm : -

·

2) ñdV… H¥$îUXodam`mZo Am‘wº$‘më`mX (VobJw) hm am°~Q>© ŠbmBìhZo 1765 gmbr ~§Jmb‘Ü`o Xwhoar
GS-I

9

amO{ZVrdarb J«§W Am{U Om§~mdVrH$ë`mU‘ amÁ`ì`dñWm ApñVËdmV AmUbr. ‘hgyb Jmoim H$aÊ`mMo
(g§ñH¥$V), Cfm n[aU` (g§ñH¥$V) `m§Mr aMZm Ho$br. H$m‘ H§$nZrZo hmVr KoVbo, Va em§VVm d gwì`dñWm
H¥$îUXodam`mZo ZmJbnya,hmñnoQ> ZJa dg{dbo. hOmam‘§{Xa, amIÊ`mMo H$m‘ (~§JmbÀ`m Zdm~mH$So> R>odbo. `mbmM
{dÇ>b ‘§{Xa, {MX§~a‘ ‘§{XamMr {Z{‘©Vr Ho$br. "Xwhoar amÁ`ì`dñWm' Ago åhUVmV.

TM

· 1784 ‘Ü`o {nQ>Mm ^maV{df`H$ H$m`Xm ‘§Oya H§$nZrÀ`m
àíZ 36 narjm{^‘wI {díbofU

·

^maVmVrb amÁ`H$ma^mamda nmb©‘|Q>Mo {Z`§ÌU R>odÊ`mgmR>r
- `mo½` CÎma 02
EH$ H$m`‘ ñdê$nmMo {Z`m‘H$ ‘§S>i ñWmnZ H$aÊ`mV

Ambo. H§$nZrbm ^maVmVrb amÁ`H$ma^mam{df`r AmXoe
V¡ZmVr ’$m¡O : - XoÊ`mMm A{YH$ma `m ‘§S>imbm XoÊ`mV Ambm. 1813,
1798 ‘Ü`o bm°S©> dobñbr JìhZ©a OZab åhUyZ 1833 d 1853 ‘Ü`o H§$nZrÀ`m H$ma^mamV ’o$a~Xb
9

^maVmV Ambm. gd© ^maVmda B§J«Om§Mo dM©ñd àñWm{nV H$aUmao H$m`Xo nmb©‘|Q>Zo Ho$bo. Aem àH$mao H§$nZrÀ`m
H$aÊ`mMo Ë`mMo YmoaU hmoVo. Ë`mgmR>r Ë`mZo AZoH$ ^maVr` àemgZmda {~«{Q>e gaH$maMo AàË`j {Z`§ÌU ApñVËdmV
gÎmmYrem§er V¡ZmVr ’$m¡OoMo H$ama Ho$bo. `m H$amam§Ýd`o Ambo.


^maVr` gÎmmYrem§Zm B§J«Om§À`m bîH$ar ‘XVrMo AmœmgZ àíZ 37 narjm{^‘wI {díbofU
XoÊ`mV Ambo. ‘mÌ Ë`mgmR>r H$mhr AQ>r KmVë`m. - `mo½` CÎma 03

^maVr` amÁ`H$Ë`mªZr Ë`m§À`m amÁ`mV B§J«Om§Mo bîH$a AmYw{ZH$ ^maVmMo OZH$ amOm am‘‘mohZ am°`
9


R>odmdo. Ë`m bîH$amÀ`m IMm©gmR>r amoI a¸$‘ qH$dm AmYw{ZH$ ^maVmMo {eënH$ma n§{S>V Odmhabmb Zohê$.


VodT>çm CËnÞmMm àXoe H§$nZrbm VmoSy>Z X`mdm. Ë`m§Zr ^maVr` AW©emómMo OZH$ XmXm^mB© Zm¡amoOr.

BVa gÎmmYrem§er B§J«Om§À`m ‘Ü`ñWrZoM g§~§Y R>odmdo, ^maVr` amï´>dmXmMo OZH$ gwa|ÐZmW MQ>Ou

Amnë`m Xa~mar B§J«Om§Mm ao{gS|>Q> (à{V{ZYr) R>odmdm Aem
^maVr` Ag§VmofmMo OZH$ bmoH$‘mÝ` {Q>iH$.

Ë`m AQ>r hmoË`m.
^m.EH$sH$aUmMo Wmoa {eënH$ma gaXma d„^^mB© nQ>ob.

^maVmVrb H$mhr gÎmmYrem§Zr hr nÕV ñdrH$mabr d
‘amR>r d¥ÎmnÌg¥ï>rMo OZH$ AmMm`© ~miemór Om§^oH$a
9

Amnbo ñdmV§Í¶ J‘mdbo.

^maVr` {MÌnQ>òï>rMo OZH$ XmXmgmho~ ’$miHo$.
1802 ‘Ü`o Xwgè`m ~mOramd noeì`mZo B§J«Om§er
9

^maVmÀ`m AZw{dkmZmMo OZH$ S>m°.hmo‘r ^m^m.
V¡ZmVr ’$m¡OoMm H$ama Ho$bm hm H$ama dgB©Mm Vh
åhUyZ à{gÕ Amho; na§Vw hm Vh H$mhr ‘amR>m AmYw{ZH$ ‘amR>r H$mX§~arMo OZH$ h.Zm.AmnQ>o.
gaXmam§Zm ‘mÝ` ZìhVm. Ë`m‘wio Xwgao B§J«O- AmYw{ZH$ ‘amR>r H${dVoMo OZH$ Ho$edgwV.
‘amR>m `wÕ Pmbo. Ë`mVrb {dO`mZ§Va B§J«Om§Mm ‘amR>r ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWoMo OZH$ bm°S©> [anZ.
amÁ`mVrb hñVjon dmTy> bmJbm. Vmo Agø hmoD$Z Xwgè`m ^maVmÀ`m h[aVH«$m§VrMo OZH$ S>m°.E‘.Eg.ñdm{‘ZmWZ.
~mOramdmZo B§J«Om§{déÕ `wÕ nwH$mabo. `m `wÕmV Ë`mMm ^maVmÀ`m YdbH«$m§VrMo OZH$ S>m°.ìhmJug Hw$[a`Z.
nam^d Pmbm. 1818 ‘Ü`o Ë`mZo eaUmJVr nËH$abr. ^maVr` ^yXmZ MidirMo OZH$ AmMm`© {dZmo~m ^mdo.
Xaå`mZ ‘wKbm§Mr amOYmZr {X„r àË`jmV Xm¡bVamd qeXo ^m.A§.g§emoYZ H$m`©.{eënH$ma {dH«$‘ gmam^mB©.
`m§À`m {Z`§ÌUmImbr hmoVr. qeX`m§À`m ’$m¡OoMm nam^d ^maVr` Xyag§Mma H«$m§VrMo OZH$ g°‘ {nÌmoXm.
H$ê$Z (OZab boH$ `mZo ‘wKb ~mXemhmbm Vmã`mV KoD$Z
qhXwñWmZ qOH$bm.

49
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 38 narjm{^‘wI {díbofU H$m±J«og ‘mÝ`Voda Adb§~yZ Z ahmVm ~oP§Q>~mBªZr hmo‘ê$b

9

GS-I
- `mo½` CÎma 03 brJMr g§KQ>Zm Ho$br. ~oP§Q>~mB©gr Am§Vaamï´>r` »`mVr,

à^mdr dº$Ëd Am{U ì`{º$‘Ëd, {WAm°gm°’$sMo gyÌYmaH$Ëd
hmo‘éb brJ - `m§‘wio AZoH$ bmoH$ hmo‘ê$b brJ‘Ü`o gm‘rb Pmbo.
bmo. {Q>iH$ ‘§S>mbo Vwé§JmVyZ hÔnmarMr {ejm ^moJyZ d n§. ‘moVrbmb Zohê$, qMVm‘Ur, ga gny. ~°. {OZm,
9

(1908 -1914) Amë`mda Ë`m§Zr {~«{Q>em§À`m `wÕ gamo{OZr Zm`Sy> B. AZoH$ ZoË`m§Zm ~oP§Q>~mB©Zr Amnë`m

TM
à^mdr ì`{º$‘ËdmÀ`mÛmao hmo‘ê$b brJ‘Ü`o IoMyZ KoVbo.
à`ËZmg ghmæ` Ho$bo.
H$m±J«ogÀ`m gd© ‘mOr AÜ`jm§Zr Ë`m§À`m hmo‘ê$b brJbm
A°{Z~oP§Q> `m§Zr nU {~«{Q>em§À`m `wÕ à`ËZmV ‘XV Ho$br.
nmqR>~m {Xbm.
9

bmo. {Q>iH$m§Zm H$m±J«og‘Ü`o àdoe {‘imdm åhUyZ A°Zr ‘w§~B©, Abmhm~mX, H$mZnya, dmamUgr, ‘Wwam, H$mbrH$V,
9

9

~oP§Q>~mBªZr 1914 nmgyZ à`ËZ H$amd`mg gwédmV Ho$br. ‘Ðmg B. {R>H$mUr hmo‘ê$b brJÀ`m emIm CKS>ë`m.


1915 À`m ‘w§~B© H$m±J«og‘Ü`o Ohmbm§Zm H$m±J«og
àíZ 39 narjm{^‘wI {díbofU
àdoemg nadmZJr {Xbr Ë`mà‘mUo H$m±J«og KQ>Zm - `mo½` CÎma 04


XwéñV H$ê$Z 1916 À`m bIZm¡ H$m±J«og A{YdoeZmV
H«$. CR>md CR>mdmMo ZoV¥Ëd B§J«Om§Mo ZoV¥Ëd
bmo. {Q>iH$m§Zm H$m±J«og àdoe XoÊ`mV Ambm. {R>H$mU
`mM 1916 À`m bIZm¡ H$m±J«og‘Ü`o H$m±J«og brJ `moOZm
{X„r OZab ~»V Im Om°Z {ZH$bgZ,
9

g§‘V H$aÊ`mV Ambr. 1
OZab hS>gZ
Bg 1901 À`m H$bH$Îmm H$m±J«og A{YdoeZmV {‘. ñ‘oS>bo H$mZnya ZmZmgmho~ øy ìhrba, H$m°brZ
9

2
`m§Zr Am`[ae hmo‘ê$bà‘mUo B§{S>`Z hmo‘ê$b brJ gwê$ H°$ån~ob
H$amdr Agm g„m qhXr bmoH$m§Zm {Xbm hmoVm. bIZm¡ ~oJ‘ ~hmXÿa ImZ {dg|Q> Am°WQ>, H°$ån
3
B§½b§S>‘Yrb hmo‘ê$b brJ‘Ü`o aoS>‘§S> `m§Mo H$m`© ~ob
9

nmhÿZ A°Zr ~oP§Q>~mB© à^m{dV Pmë`m hmoË`m. ~aobr ImZ ~hmXÿa ImZ {dg|Q> Am°WQ>, H°$ån
4
(amo{hbI§S>) ~ob
1914 V B§½b§S>bm OmD$Z {~«{Q>e nmb©‘|Q>‘Ü`o ^maVmgmR>r
{~hma Hw§$da qgh {d{b¶Z Q>oba
9

hmo‘ê$b brJ ñWmnZ H$aÊ`mMm à`ËZ Ho$bm nU Ë`mV `e 5
(OJXrenya)
Ambo Zmhr. ‘hm`wÕmV ^maVmH$Sy>Z {~«{Q>em§Zm {‘iUmÝ`m ’¡$Om~mX ‘m¡bdr Ah‘Xþ„m OZab aoZS>©
6
‘XVrÀ`m ~Xë`mV ^maVmbm dgmhVrMo ñdamÁ` XoÊ`mV (AdY)
`mdo Ago A°Zr ~oP§Q>~mB©Zr b§S>Z‘Yrb Omhra g^oV 7 ½dmëhoa Vm˶m Q>mono øy amoO
à{VnmXbo. 8 Pmer amUr bú‘r~mB© øy amoO>
^maVmV naV Amë`mda "Ý`y B§{S>`m' X¡{ZH$ d
9 Amgm‘ ‘Zram‘ {Xdmg
9

"H$m°‘Z{db'gmám{hH$ d¥ÎmnÌo OmoamV MmbdyZ
hmo‘ê$b brJMm àMma Ho$bm d gßQ>|~a 1915 V àíZ 40 narjm{^‘wI {díbofU
hmo‘ê$b brJMr ñWmnZm Ho$br. 1915 À`m ‘w§~B© - `mo½` CÎma - 02

A{YdoeZmV ~oP§Q>~mB©Zr hmo‘ê$b brJ- g§~§Yr R>amd
g^mfM§Ð ~mog d AmPmX qhX goZm -
‘m§S>bm. nU H«$‘mH«$‘mÀ`m gwYmaUm§Ûmam dgmhVrMo
ñdamÁ` øm H$m±J«og Ü`o`mer hmo‘ê$b brJMo YmoaU gwg§JV gw^mfM§Ð ~mog 1920 bmM narjm CÎmrU© Pmbo
9

Zgë`mZo H$m±J«ogZo ‘mÝ`Vm {Xbr Zmhr. hmoVo. nU B§½b§S>À`m amOqghmgZmer EH${Zð>VoMo enW

50
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


KoÊ`mg gm§{JVë`mZo Ë`m§Zr amOrZm‘m {Xbm d AghH$ma 3) Ho$ÐmV g§KamÁ`mË‘H$ emgZì`dñWm ñWmnZ H$amdr.


GS-I
MidirV àdoe Ho$bm. 4) g§ñWm{ZH$m§da g§KamÁ`mV gm‘rb hmoÊ`mMr gº$s Zgob.


1924 bm {MÎma§OZXmg H$bH$Î`mMo ‘hmnm¡a ~Zbo Va 5) H|$Ð d àm§V `mVrb Û¡YemgZ àUmbr Zï> H$amdr.


9

‘w»`m{YH$mar åhUyZ gw^mfM§Ð ~mog `m§Zr H$m‘ 6) gd© A{YH$ma bmoH$à{V6{ZYrH$So> gmondmdoV.


7) àË`oH$ 10 dfmªZr gwYmaUm H$aÊ`mgmR>r H${‘eZ
nm{hbo.


Zo‘Ê`mEodOr ^maVmMr amÁ`KQ>Zm Aer bd{MH$ H$amdr

TM
amOH$s` H$m`m©V ^mJ KoVë`m~Ôb 1924 bm Ë`m§Zm VrZ
H$s doimodoir hdm Vmo ~Xb amÁ`H$ma^mamV H$aVm `oB©b.
9

dfmªMr {ejm Pmbr d ‘§S>mboÀ`m Vwé§JmV ñWmZ~Õ H$ê$Z 8) Aëng§»`m§H$m§À`m h¸$mMr O~m~Xmar JìhZ©aH$So> Úmdr.


R>odbo. 9) EHy$U bmoH$g§»`oÀ`m 10 Vo 15% bmoH$m§Zm ‘Vm{YH$ma


1927-28 nmgyZ gw^mfM§Ð ~mog d Odmhabmb Zohê$ ho Úmdm.
9

H$m±J«og‘Yrb VéU ZoV¥Ëd åhUyZ AmoiIbo OmD$ bmJbo. 10) H|$Ðr` H$m`Xo‘§S>imVrb gXñ` AàË`j {ZdS>UwH$sZo
1928 À`m H$bH$Îmm A{YdoeZmV Zohê$ AhdmbmVrb {ZdSy>Z `mdoV.
9

A§VJ©V ñdm`ÎmVoÀ`m R>amdmMm Ë`m§Zr OmoaXma {damoY 11) ^maVmnmgyZ ~«÷Xoe doJim H$am.


Ho$bm, Vo nyU© ñdmV§Í`mMo nwañH$V} hmoVo. 12) ‘w§~B©nmgyZ qgY àm§V doJim H$am.


1938 À`m h[anwam H$m±J«ogMo Vo AÜ`j Pmbo. nU àíZ 42 narjm{^‘wI {díbofU
9

Ë`mM H$m±J«ogMm 1939 bm Ë`m§Zm Ë`mJ H$amdm - `mo½` CÎma - 02

bmJbm.
1939 À`m {Ìnwar A{YdoeZmV Jm§YtMo g‘W©H$ ~§Jmb‘Yrb amOH$s¶ g§KQ>Zm -
9

nr.grVmam‘æ`m `m§Zm hadyZ gw^mfM§Ð ~mog AÜ`j Pmbo.
AÜ`jnXmdê$Z gw^mfM§Ð ~mog d H$m±J«og ZoV¥ËdmV ‘V^oX · d§J^mfm àH$m{eH$m ^mfm 1836 - hr amOH$s¶
·

9

{Z‘m©U Pmbo hmoVo. `m H$mimV gd©gm‘mÝ`m§Mr Midi g§KQ>Zm gZ 1836 ‘ܶo amOm am‘‘mohZ am°¶ ¶m§À¶m
VmËH$mi C^r H$amdr Ago ~mog `m§Zm dmQ>V hmoVo, Va ghH$mè¶m§Zr H$bH$ζmV ñWmnZ Ho$br hmoVo.
Ë`mgmR>r AOyZ `mo½` doi Ambr Zmhr, Ago H$m±J«ogÀ`m gaH$maÀ¶m YmoaUm~m~V g§~§YrV {df¶mMr MMm© H$éZ,
9

ZoV¥ËdmMo åhUUo hmoVo. Aܶj¶Z H$éZ ˶mV gwYmaUm H$aʶmgmR>r gaH$mabm
{Ìnwar `oWrb noMàg§J Agm hmoVm H$s, {dZ§VrnÌo nmR>{dUo Aem ñdénmMo øm g§ñWoMo H$m¶© hmoVo.
9

(1) H$m±J«og H$m`©H$m[aUr Jm§YtZr {ZdS>mdr Agm R>amd · O‘rZXma Agmo{gEeZ Owb¡ 1938

·

Ë`m§À`m g‘W©H$m§Zr ‘m§S>bm hmoVm Va Jm§YtMo åhUUo hmoVo
~§Jmb‘Yrb ‘moR>çm O‘rZXmam§Mo {hVg§~§Y gwajrV
~mog `m§Zr Vr ñdV… {ZdS>mdr.
9

R>odʶmgmR>r ¶m g§KQ>ZoMr ñWmnZm Pmbr hmoVr.
(2) ~mog `m§Zr `mbm ZH$ma {Xbm. EH$Q>çmbm g§KQ>ZoMo

ZoV¥Ëd H$aVm `oUma Zmhr ho Ë`m§Zm ‘mhrV hmoVo. · ~§Jmb {~«{Q>e B§{S>¶m gmogm¶Q>r
·


1843 ‘ܶo ñWmnZ Pmbr. ~§Jmb‘Yrb bmoH$m§À¶m à˶j
àíZ 41 narjm{^‘wI {díbofU
9

n[apñWVrMr ‘m{hVr KoUo hm CÔoe hmoVm.
- `mo½` CÎma 04

· {~«{Q>e B§{S>¶m Agmo{gEeZ 28 Am°³Q>mo~a 1851-
·

gm`‘Z H${‘eZ Ahdmb - ‘o 1930 O‘rZXma Agmo{gEeZ d ~§Jmb {~«Q>re B§{S>¶m gmogm¶Q>r
9

1) OmVr` ‘VXmag§K Am{U amIrd ‘VXmag§K VgoM Mmby ¶m§Mo {d{bZrH$aU

R>odmdoV. · g{Md … Xod|ÐZmW Q>mJmoa, amYmH$m§V Xod
·

2) bîH$amMo ^maVr`H$aU H$aÊ`mg haH$V Zgmdr. · C{Ôï> … {~«Q>re àemgZmV H$m¶©j‘Vm gwYmaUm KS>dyZ
·


51
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


^maVr¶m§Mr pñWVr A{YH$ Mm§Jbr H$aUo. H$m¡pÝgbMr ~¡R>H$ hmoB©b Ë`mdoir Ë`mV ghm A{V[aº$
gXñ` amhÊ`mMr VaVyX hmoVr.

GS-I
¶m g§ñWoMm Ñï>rH$moZ gwédmVrnmgyZ A{Ib ^maVr¶ hmoVm.
9

· {‘ñQ>a B§{S>¶m Agmo{gEeZ - 1866 12) {d{Y‘§S>imZo Ho$bobm H$m`Xm ZmH$maÊ`mMm A{YH$ma


·

b§S>Z ¶oWo XmXm^mB© Zm¡amoOr ¶m§Zr d ì¶mo‘oeM§Ð ~°ZOu H$m`©H$mar ‘§S>imbm hmoVm.
9

¶m§À¶m ghH$m¶m©Zo ñWmnbr CÔoe {~«Q>re OZVog ^maVr¶ 13) JìhZ©a OZabÀ`m H$m`©H$m[aUrV H$m`Xoera ~m~tgmR>r


g‘ñ¶m§Mr AmoiI H$éZ XoUo. ghm A{V[aº$ gXñ` {Z`wº$ H$aÊ`mMr VaVyX H$aÊ`mV

TM
Ambr.
· emIm … ‘Ðmg, ‘w§~B©, H$bH$Îmm
·

14) gÎmoMo {dH|$ÐrH$aU Ho$bo Omdo VgoM ^maVr`m§Zm
· B§{S>¶Z qbJ 1875 -


àemgZmV gh^mJr H$ê$Z KoVbo Omdo.
·

{e[afHw$‘ma Kmof ¶m§Zr (A‘¥V~mOma Mo g§ñWmnH$ )
15) {Z`§ÌU ‘§S>i, Ë`mMm g{Md BVa nXm{YH$mar
9

^maVmMo amOH$s¶ CÔrï> CKS>nUo d {Z{^©S>nUo Kmo{fV


`m§Mo doVZ B§½b§S> gaH$ma R>adrV nU n¡go H§$nZrZo
H$aUmar n{hbr amOH$s¶ g§ñWm
Úmd`mMo hmoVo.

àíZ 43 narjm{^‘wI {díbofU 16) g§MmbH$m§Mr g§»`m 24 EodOr 18 H$aÊ`mV Ambr.



- `mo½` CÎma - 04 ghm g§MmbH$ {~«Q>re amOXyVmH$Sy>Z Zm‘{Z`wº$ Ho$bo OmV.


17) {Z`wº$sMm g§MmbH$m§Mm A{YH$ma g‘má H$aÊ`mV
· 1853 Mm MmQ>©a A°ŠQ> Imbrbà‘mUo- Ambm.
·
1) B§½b§S> g§gXoZo ^maVr` àemgH$s` godoV B§{S>`Z {g{db 18) `m H$m`ÚmZwgma H$m`Xm ~Z{dÊ`mÀ`m à{H«$`oMo


g{d©g ^aVr hmoÊ`mgmR>r EH$ ñnYm© narjm gwê$ Ho$br. H|$ÐrH$aU H$aÊ`mV Ambo hmoVo. (g§nyU© XoemgmR>r A{YH$ma
2) hr narjm àW‘ H°$mZ©dm{bgZo gwé Ho$br. ’$º$ H|$Ðr` ‘§{Ì‘§S>imbmM hmoVm.)

3) hr ñnYm© narjm n{hbr narjm 1855 ‘Ü`o B§½b§S> ‘Ü`o 19) B©ñQ> B§{S>`m H§$nZrbm drg dfm©Mr ‘wXVdmT> Z XoVm `mnwT>o


Pmbr.narjm H|$Ð B§½b§S>bm hmoVo. g§gXoÀ`m ‘OuZwgma H§$nZrMm H$ma^ma amUrÀ`m ZmdmZo
4) Ë`mMm nmR>çH«$‘ Omo Amho Vmo J«rH$,b°{Q>Z, B§J«Or ^mfoda MmbdÊ`mV `oB©b Ago `m H$m`ÚmZo R>adÊ`mV Ambo.


AmYm[aV hmoVm. àíZ 44 narjm{^‘wI {díbofU
5) narjogmR>rMo gwédmVrbm d` 23 hmoVo. Ë`mÀ`mZ§Va - `mo½` CÎma - 02


1860 ‘Ü`o 22 df©. 1866 ‘Ü`o 21 df©. Va 1879 ‘Ü`o
19 df© Ho$bo.
6) Vo bm°S©> {bQ>ZZo 19 df} Ho$bo hmoVo.
· bm°S©> H$P©Z (1899-1905)
·

7) 1906 d` 22 Vo 24 df© Ago {Z{üV H$aÊ`mV Ambo. 1902 ˶mZo àË`oH$ àm§VmVrb nmobrg àemgZmMr



gÜ`m narjmgmR>r C‘oXdmamMo d` EH$drg df© nyU© VnmgUr H$aÊ`mgmR>r A±ÝS´>`w ’o$Pa `m§À`m

Agmdo bmJVo. AÜ`jVoImbr Am`moJ Zo‘bm
8) godogmR>r nmÌ n{hbo ^maVr` 1864- 1) 1899 : ^maVr` MbZ H$m`Xm g§‘V, ^maVmgmR>r gwdU©


gË`|ÐZmW Q>mJmoa. n[a‘mUmMm ñdrH$ma.
9) 1870 À`m {ZU©`mZwgma 1/5 OmJm ^maVr`m§gmR>r 2) 1900 : H$mobH$mVm ‘hmnm{bH$m {dYo`H$ ‘§Oya H$ê$Z


Am`grEg ‘Ü`o amIrd R>odÊ`mV Amë`m. ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§da {Z`§ÌUo bmXbr.
10) 1859 ‘Ü`o n§Om~ CnamÁ`nmbm§Mr {Z`wº$s 3) 1900 : bm°S©> ‘°ŠS>moZbÀ`m AÜ`jVoImbr XwîH$mi


H$aÊ`mV Ambr. Am`moJ Zo‘bm.
11) H$m`Xm gXñ`mbm JìhZ©a OZabÀ`m H$m¡pÝgbMm 4) 1901 : eoVH$è¶m§Mr {nidUyH$ amoIÊ`mgmR>r


nyU© gXñ` H$aÊ`mV Ambo. H$m`Xm H$aÊ`mgmR>r `m n§Om~ b±S> EbrZoeZ H$m`Xm g§‘V.

52
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


5) gdm©{YH$ aoëdo‘mJm©Mr {Z{‘©Vr. ‘m¶m AmR>dUr d AZw^d (AmË‘M[aÌ)

6) 1901 : {g‘bm `oWo {ejUn[afX. , ~{hîH¥$V ^maV, Añn¥í¶Vm {ZdmaUm
GS-I

7) 1901 : dm`ì` gahÔ àm§VmMr {Z{‘©Vr. {dÇ>b am‘Or qeXo AmYw{ZH$ B{Vhmg ~«÷XoemVrb ~{hîH¥$V

8) 1901 : am°`b ZoìhrMr ñWmnZm. dJ©, ^maVr¶ Añn¥í¶VoMm àíZ ho boI



9) 1901 : g§ñWm{ZH$m§À`m ‘wbm§Zm bîH$ar {ejUmgmR>r
ewݶbãYr, {hXþñWmZMm B{Vhmg,

B§{n[aAb H°$So>Q> H$moAa Mr ñWmnZm
~miemór Om§^oH$a qhXþñWmZMm àmMrZ B{Vhmg, gma g§J«h,

TM
10) 1901 : amUr pìhŠQ>mo[a`mÀ`m ñ‘¥{V{àË`W© B§½b§S>Mm B{Vhmg

H$mobH$mVm `oWo pìhŠQ>mo[a`m ‘o‘mo[aAb hm°b ñ‘maH$
‘amR>r ^mfoMo ì¶mH$aU, bKwì¶mH$aU,
C^mabo. XmXmo~m nm§Sw>a§J B§J«Or ì¶mH$aUmMr nyd©nr{R>H$m,
11) 1901 : {~«{Q>e d¡^dmMo àXe©Z H$aÊ`mgmR>r VI©S>H$a Y‘©{ddoMZ, nma‘h§{gH$ ~«m÷Y‘© Am{U

{X„r Xa~ma ^adbm. {eew~moY
12) 1901 : ^maVr` aoëdoMr pñWVr Aä`mgÊ`mgmR>r bú‘rkmZ, JrVmËd, OmVr^oX, ^aVI§S>

H$P©Z `mZo Wm°‘g am°~Q>©gZ Am`moJmMr {Z`wº$s Ho$br. bmoH${hVdmXr nd©, {^jwH$, b§Ho$Mm B{Vhmg, Eo{Vhm{gH$
`m Am`moJmÀ`m {e’$maetZwgma 1905 ‘Ü`o ^maVmV Jmoï>r, nm{ZnVMr bT>mB©, H$b¶wJ
aoëdo ~moS>m©Mr ñWmnZm. (aMZm : AÜ`j + 1 goH«o$Q>ar ^mdmW© qgYy, doXmoº$, Y‘©àH$me,
+ 2 gXñ`) {dîUw~wdm ~«åhMmar gwIXm¶H$, ghOpñWVrMm {Z~§Y, ~moYg-
13) 1904 : {dÚmnrR> H$m`Xm g§‘V H$ê$Z Cƒ mJa ahñ¶, goVy~§Y Am{U Q>rH$m

{ejUnÜXVrda {Z~ªY AmUbo. V¥Vr¶ aËZ, ~«måhUm§Mo H$g~, {edmOr
14) 1904 : ^maVmVrb n{hbm ghH$mar nVnoT>r {df`H$ ‘hmË‘m Á¶mo{V~m ‘hmam§Mm nmodmS>m, Jwbm‘{Jar, Añn¥em§Mr

H$m`Xm g§‘V Ho$bm. ’w$bo H¡$[’ ¶V, eoVH$è¶m§Mm AmgyS>, Bemam,
15) 1904 : ^maVmVrb àmMrZ ñ‘maH$m§Mm g§ajU H$m`Xm gmd©O{ZH$ g˶Y‘©

g§‘V Ho$bm. ~m~m nÙZOr ¶‘wZm n¶©Q>Z, AéUmoX¶
16) 19 Owb¡ 1905 : ~§JmbÀ`m AÝ`m` ’$miUrMr ~«måhU H$ݶm {ddmh {dMma, nwéfgwº$

A{YgyMZm H$mT>br. ì¶m»¶m, {dYdm {ddmh, qhXþñWmZMm
{dîUwemór n§{S>V
’$miUr{damoYr ñdXoer Midirg àma§^ : 17 Am°JñQ> B{Vhmg, VwH$mam‘ ~m~m§À¶m A^§JmMr
1905 JmWm

16 Am°ŠQ>mo~a 1905 : ~§JmbÀ`m ’$miUrMr A{YH¥$V
KmofUm Ho$br. d¡îU{dP‘, e¡dBP‘ A±S> AXa ‘m¶Za
am.Jmo.^m§S>maH$a
bîH$ar goZmnVr {H$MZoaer dmX d Ë`mdê$Z amOrZm‘m {Xbm. ar{bOÝg, {hñQ>ar Am°’$ B§{S>¶m

bmoH$‘mÝ` {Q>iH$m§Zr H$P©ZMr VwbZm Am¡a§JOo~mer Ho$br. ~oham‘Or ‘b~mar JwOamV A±S> JwOamVrO, ZrVr {dZmoX

àíZ 45 narjm{^‘wI {díbofU Ho$garVrb {ZdS>H$ {Z~§Y, gwYmamH$mVrb
Jmo.J.AmJaH$a doMH$ boI, dm³¶‘r‘m§gm, dm³¶mMo
- `mo½` CÎma - 02
n¥Ï¶H$aU

g‘mOgwYmaH$ ˶m§Zr {b{hbobo nwñVHo$
{df¶ - ^yJmob
gm{dÌr~mB© ’w$bo gw~moY aËZmH$a, H$mì¶ ’w$bo, ~mdZH$er
àíZ 46 narjm{^‘wI {díbofU
{X hm¶ H$mñQ> qhXÿ dy‘Z, ~m¶~bMo ‘amR>r - `mo½` CÎma - 02
n§{S>Vm a‘m~mB©

^mfm§Va, órY‘©ZrVr
ñWmZ, {dñVma, joÌ’$i d gr‘m

53
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


· ñWmZ ·

(3) ^maVmÀ`m EHy$U joÌ’$imn¡H$s (32,87,469 Mm¡. {H$.


GS-I
1) ‘hmamï´> amÁ` JwOamV d ‘Ü` àXoe `m amÁ`m§À`m X{jUog ‘r.) 9.36 Q>¸o$ ^mJ åhUOo gmYmaUV… EH$-Xem§e

Amho. {hñgm ‘hmamï´>mZo ì`mnbobm Amho.
2) ‘hmamï´>mMm Ajd¥Îmr` {dñVma 1508' CÎma Vo 22.1' (4) ^maVmÀ`m n{ü‘ ^mJmVrb nd©Vr` àXoemV Or H$mhr

CÎma Am{U aoImd¥Îmr` {dñVma 7206' nyd© Vo 8009' nyd© {eIao AmhoV Ë`m§n¡H$s H$mhr C§M {eIao ‘hmamï´>mV gømÐr
BVH$m {dñVma Amho. nd©Vam§JoV AmhoV. CXmhaUmW©- H$igy~mB© (1,646

TM
3) ‘hmamï´>mMr nyd©-n{ü‘ OmñVrV OmñV bm§~r 800 ‘rQ>a), gmëhoa (1,567 ‘rQ>a) BË`mXr.

{H$bmo‘rQ>a Am{U CÎma-X{jU OmñVrV OmñV {dñVma (5) ^maVmVrb qgYy, J§Jm d ~«÷nwÌ `m ZÚm dJiVm
700 {H$bmo‘rQ>a Amho. `mdê$Z ‘hmamï´>mMm nyd©-n{ü‘ X{jUoH$S>rb Á`m ‘moR>çm ZÚm AmhoV Ë`m§Vrb JmoXmdar
{dñVma X{jU-CÎma {dñVmamnojm A{YH$ Agë`mMo ñnï> d H¥$îUm `m ‘moR>çm ZÚm ‘hmamï´>mV CJ‘ nmdë`m AmhoV.
hmoVo. Ë`m§Mm ~amMgm àdmhhr ‘hmamï´>mVyZM Jobobm Amho.
· joÌ’$i (6) ^maVmbm EHy$U 7,517 {H$. ‘r. bm§~rMm Va ‘hmamï´>mbm
·


1) ‘hmamï´>mMo EHy$U joÌ’$i 3,07,713 Mm¡. {H$. ‘r. 720 {H$.‘r. bm§~rMm g‘wÐ{H$Zmam bm^bm Amho.

Amho. (7) XoemVrb EHy$U g‘wÐ{H$Zmè`mn¡H$s 9.58 Q>¸o$ {H$Zmam
2) joÌ’$imÀ`m ~m~VrV ‘hmamï´>mMm XoemV amOñWmZ ‘hmamï´>mÀ`m dmQ>çmg Ambm Amho.


(3,42,239 Mm¡. {H$. ‘r.) d ‘Ü` àXoe (3,08,252 àíZ 47 narjm{^‘wI {díbofU
Mm¡. {H$. ‘r.) `m amÁ`m§À`m ImbmoImb {Vgam H«$‘m§H$ - `mo½` CÎma - 03

bmJVmo.
· gr‘m nR>mar àXoe -
·


1) ‘hmamï´>mÀ`m nyd}g d B©emÝ`og ‘Ü` àXoe d N>ÎmrgJT>
1) ‘hmamï´>mMm Odinmg 90 Q>¸o$ ^mJ X»IZÀ`m

hr amÁ`o.

nR>mamZo ì`mnbobm Amho. hm nR>mar àXoe gømÐr nd©VmÀ`m
2) n{ü‘og Aa~r g‘wÐ, CÎmaog ‘Ü` àXoe, X{jUog
nyd}g Am{U gmVnwS>m nd©VmÀ`m X{jUog ngabm Amho.

H$Zm©Q>H$ d Jmodm hr amÁ`o,
2) ‘hmamï´>mÀ`m nR>mamMr nyd©-n{ü‘ bm§~r 750
3) dm`ì`og JwOamV amÁ` d XmXam Am{U ZJa-hdobr hm

{H$.‘r.Am{U CÎma-X{jU é§Xr 700 {H$. ‘r. Amho.

g§KamÁ` àXoe.
3) ‘hmamï´>mÀ`m nR>mamMr gd©gm‘mÝ` C§Mr 450
4) Am¾o`og Vob§JmUm hr amÁ`o AmhoV.

‘rQ>a BVH$s Amho. n{ü‘oH$Sy>Z nyd}H$So> `mMr C§Mr

5) ‘hmamï´>mÀ`m dm`ì` gr‘odê$Z (Z§Xwa~ma {Oëhm) Z‘©Xm
H$‘r hmoV Jobr Amho. n{ü‘ ^mJmV `mMr C§Mr 600

Am{U Am¾o` gr‘oOdiyZ B§ÐmdVr `m ZÚm dmhVmV.
‘rQ>a AgyZ nyd© ^mJmV Vr 300 ‘rQ>a Amho.
6) ‘hmamï´>mMr gdmªV OmñV gr‘m ‘Ü` àXoe `m amÁ`mer
4) ‘hmamï´>mMo nR>ma hm EH$ {dñV¥V nR>mar àXoe Agbm

gm‘mB©H$ AgyZ gdmªV H$‘r gr‘m Jmodm amÁ`mer gm‘mB©H$

Var `mbm doJdoJù`m ^mJm§V doJdoJir ñWm{ZH$ Zmdo
Amho.
AmhoV.
· ^maVmÀ`m g§X^m©V ‘hmamï´>mMo ñWmZ `m~m~VMr
CXmhaUmW©- Z¡F$©Ë` ‘hmamï´>mMo nR>ma, nmMJUrMo nR>ma,
·

{dñVmamZo ‘m{hVr Imbrbà‘mUo-

ImZmnyaMo nR>ma, Am¢YMo nR>ma, gmgdS>Mo nR>ma,
(1) ‘hmamï´> amÁ` Aa~r g‘wÐmÀ`m nyd}g; N>ÎmrgJT>À`m
Ah‘XZJaMo nR>ma, ‘mboJmdMo nR>ma, VmoaU‘miMo nR>ma,

n{ü‘og; Vob§JmUm, H$Zm©Q>H$ d Jmodm amÁ`m§À`m CÎmaog
~wbT>mÊ`mMo nR>ma, VioJmdMo nR>ma, `dV‘miMo nR>ma
Am{U JwOamV d ‘Ü` àXoemÀ`m X{jUog Amho.
Am{U Jm{dbJS>Mo nR>ma.
(2) ‘hmamï´>mÀ`m CÎma gr‘oda gmVnwS>m Am{U n{ü‘ ^mJmV
5) ‘hmamï´> nR>mamMr {Z{‘©Vr Ádmbm‘wIrMm CÐoH$ hmoD$Z

gømÐr nd©V Amho.

Ë`mVyZ ~mhoa nS>boë`m Vá agmÀ`m (bmìhm) g§M`ZmnmgyZ

54
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Pmbr, Ago ^yJ^©emókm§Mo ‘V Amho. gw‘mao gmV H$moQ>r JS>{Mamobr {Oëøm§V Am{U Z¡F$©Ë`oH$S>rb qgYwXwJ©
dfmªnydu X{jU ^maVmV Ádmbm‘wIrMm àM§S> CÐoH$ hmoD$Z {OëømV hm IS>H$ AmT>iVmo. ‘amR>dmS>çmÀ`m H$mhr
GS-I
Ë`mVyZ AZoH$ df} Vá ag ~mhoa nSy>Z Vmo Amgnmg ngê$Z ^mJm§Vhr hm IS>H$ AmT>iVmo. Zm§XoS> {OëømV `m IS>H$mMo
Ë`m Vá agmÀ`m g§M`ZmZo `m nR>mamMr {Z{‘©Vr Pmbr. `m Wa AmT>iVmV.
nR>mar ^mJmV Imobda bmìhmMo Wa AmT>iVmV. Ë`mdê$Z · Am{W©H$ ‘hÎd -

·

`m nR>mamÀ`m {Z{‘©VrMr H$ënZm `oVo. Am{W©H$Ñï²>`m `m IS>H$mbm ~aoM ‘hÎd Amho. `m IS>H$mV


6) ‘hmamï´>mMo nR>ma hm EH$ {dñV¥V nR>mar àXoe Amho.

TM
bmoh gmnS>Vo. gmh{OH$M, hm IS>H$ Agboë`m M§Ðnya,

`m nR>mamMm gd©gm‘mÝ` CVma Am¾o`oH$So> Amho. `m JS>{Mamobr Am{U qgYwXwJ© {Oëøm§V bmoh gmnS>Vo.
nR>mamda AYyZ‘YyZ bhmZ‘moR>o S>m|Ja Am{U Ag§»`
· YmadmS> H$mbI§S>mVrb IS>H$
Q>oH$S>çm AmhoV. `m nR>mamdê$Z bhmZ‘moR>çm AZoH$

·

A{¾OÝ` `m àmMrZ IS>H$mnmgyZ ho IS>H$ {Z‘m©U Pmbo
ZÚm dmhVmV. `m ZÚm§Zr Imob Xè`m {Z‘m©U Ho$ë`m


AmhoV. A{¾OÝ` IS>H$mda ê$nm§VamÀ`m Am{U ObOÝ`
AmhoV.
7) ‘hmamï´>mMo nR>ma bmìhm agmÀ`m g§M`ZmnmgyZ ~Zbo ñdê$nmÀ`m à{H«$`m hmoD$Z hm IS>H$ {Z‘m©U Pmbm, Ago

Amho; Ë`m‘wio `m nR>mamda "A{¾OÝ` IS>H$' ^y-emókm§Mo ‘V Amho. `mg YmadmS> H$mbI§S>mVrb
AmT>iVmV. `mV ^y-n¥ð>mda qH$dm H$‘r Imobrda IS>H$mMm àH$ma åhUVmV.
AmT>iUmao "A{gVmí‘' d "H¥$îUàñVa'
hm IS>H$ YmadmS> àUmbr‘Ü`o ‘moS>Vmo. `m {garO‘Ü`o
ho XmoZ àH$ma à‘wI AmhoV. `m IS>H$m§Mm S>mobmo‘mBQ>, g§J‘adar XJS> , A^«H$
Cn`moJ B‘maVr, añVo d YaUo ~m§YÊ`mgmR>r hmoVmo. , {gbr‘oZmBQ>, J«°Ý`wbmBQ>, hm°Z©ãb|S> d JmaJmoQ>r
8) ‘hmamï´>mÀ`m nR>mamdarb O‘rZ bmìhm agmnmgyZ ~Zbobr ho àH$ma AmhoV..

Amho. `oWrb H$mù`m H$gXma ‘¥Xog aoJya' Ago g§~moYbo · àXoe -
·

OmVo. hr ‘¥Xm H$mngmÀ`m {nH$mg Cn`wº$ Agë`mZo `m ‘hmamï´>mÀ`m nyd}g ^§S>mam d M§Ðnya Am{U n{ü‘og qgYwXwJ©

‘¥Xobm H$mngmMr H$mir ‘¥Xm' {Oëøm§V YmadmS> àH$maMo IS>H$ AmhoV.
Agohr åhUVmV. · Am{W©H$ ‘hÎd -
·

9) ‘hmamï´>mÀ`m nR>mar àXoemV ~m°ŠgmBQ>, MwZIS>r, H«$mo‘mBQ>, YmadmS> àH$maMo IS>H$ Am{W©H$Ñï²>`m ‘hÎdmMo AmhoV.


‘±JZrO, {Oßg‘, Añ~oñQ>m°g, XJS>r H$moigm, bmoh `m§‘Ü`o ‘±JZrO (‘§Jb) gmnS>Vo.
BË`mXr I{ZOo gmnS>VmV. · H$S>ßnm H$mbI§S>mVrb IS>H$ -

·

àíZ 48 narjm{^‘wI {díbofU bmoAa n°{bAm°PmoS©>H$ H$mbI§S>mV `m àH$maMo IS>H$

- `mo½` CÎma - 03 {Z‘m©U Pmbo AgmdoV, Ago Aä`mgH$m§Mo ‘V Amho.

n°{bAm°PmoB©H$ `m àmMrZ H$mbI§S>mV {Z‘m©U Pmbobo ho
‘hmamï´> IS>H$ àUmbr IS>H$ ñdm^m{dH$V:M àmMrZ IS>H$ åhUyZM AmoiIbo
OmVmV. `m§‘Ü`o eob , MwZIS>rMo XJS>
· Am{H©$`Z H$mbI§S>mVrb IS>H$
Am{U JmaJmoQ>r ho IS>H$ à‘wI
·

Am{H©$`Z hm àmMrZ IS>H$ Amho. ‘hmamï´>mÀ`m ^yI§S>mMm hm
AmhoV.

nm`m^yV IS>H$ Amho. `mVrb H$mim XJS> à‘wI AgyZ
· àXoe -
Ë`mg H¥$îUàñVa Ago åhUVmV. `m{edm`
·

‘hmamï´>mÀ`m nyd©-X{jU d n{ü‘ ^mJmV ho IS>H$
`oWo Zrg d {eñQ> `m IS>H$m§Mmhr

AmT>iVmV. nyd}H$So> `dV‘mi d M§Ðnya {Oëøm§V (dY}
g‘mdoe hmoVmo.
Mo Imoao), X{jUog H$moëhmnya {OëømV Am{U n{ü‘og
· àXoe -
qgYwXwJ© {OëømV ho IS>H$ gmnS>VmV.
·
‘hmamï´>mÀ`m nyd}H$S>rb ^§S>mam, Jm|{X`m, M§Ðnya d

55
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


* Am{W©H$ ‘hÎd - 9) {ÌnwamÀ`m CÎma, n{ü‘ d X{jUobm ~m§JbmXoe Aem


`m àH$mamVrb MwZIS>rMo XJS> ‘hÎdmMo AmhoV. `m EH$m XoemÀ`m gahÔr AmhoV. ^maVmÀ`m ^y-gr‘obm

GS-I

IS>H$m§Mm bmoh d nmobmXmÀ`m H$maImÝ`mV Cn`moJ hmoVmo. VrÝhr {Xem§Zr doT>bobm ~m§JbmXoe Amho.
MwZIS>rMm Cn`moJ ~m§YH$m‘mgmR>rhr hmoVmo.. 10) ‘oKmb`mÀ`m n{ü‘ d X{jUobm ~m§JbmXoe Amho.


{df¶ - ^yJmob (`m àH$mao ^maVmÀ`m Xhm amÁ`mZm H$moUË`mVar XoemMr


EH$M gahÔ {^S>Vo.)

TM

àíZ 49 narjm{^‘wI {díbofU àíZ 50 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma - - `mo½` CÎma - 2


^maVr` amÁ`m§À`m gahÔrOdi AgUmao Xoe : amOñWmZMm ‘¡XmZr àXoe (dmid§Q>) -

(A) Oå‘y d H$mí‘ra H|$ÐemgrV àXoemÀ`m gahÔrOdi 1) amOñWmZÀ`m ‘¡XmZr àXoembm ^maVr` ‘hmdmid§Q> Ago


AgUmao Xoe : n{ü‘obm nm{H$ñVmZ, dm`ì`obm åhUVmV. ho OJmVbo gmVdo ‘moR>o dmid§Q> Amho.
A’$Jm{UñVmZ
2) ^maVr` ‘hmH$mì`m§‘Ü`o `m ^y^mJmMo dU©Z bdUgmJa


(~) CÎmamI§S> amÁ`mÀ`m gahÔrOdi AgUmao Xoe :
({‘R>mMm g‘wÐ) Ago Amho. ^maVmMm dm`ì`oH$S>rb

CÎmaobm MrZ d nyd}bm Zonmi
‘hÎdmMm ^mJ `m àXoemV `oVmo.
H$) n{ü‘ ~§JmbÀ`m gahÔrOdi AgUmao Xoe: dm`ì`obm

3) amOñWmZmMm ‘¡XmZr àXoe `m‘Ü`o àm‘w»`mZo dmid§Q> `oVo.
Zonmi, CÎmaobm ^yVmZ Va X{jU d nyd}bm ~m§JbmXoe.

dmid§Q>mbm ‘ê$ñWio Ago g§~moYVmV.
(S>) {g¸$s‘ amÁ`mÀ`m gahÔrOdi AgUmao Xoe :

n{ü‘obm Zonmi, CÎma d B©emÝ`obm MrZ d Am¾o`bm 4) Aadbr nd©VmÀ`m n{ü‘obm hm àXoe Amho.

Zonmi ^yVmZ. 5) amOñWmZÀ`m n{ü‘oH$S>rb O¡gb‘oa) ~ma‘oa, OmoYnya

(B) Amgm‘ amÁ`mÀ`m gahÔrOdi AgUmao Xoe : CÎmaobm Am{U {~H$mZoa {OëømV hm àXoe ngabm Amho.

^yVmZ, Z¡F$©Ë` d nm{ü‘obm ~m§JbmXoe. n{ü‘obm Zonmi, 6) nwamVËd nwamì`mZwgma hm àXoe àmMrZ H$mimV XmQ>

CÎma d B©emÝ`obm MrZ d Am¾o`obm ^yVmZ bmoH$dñVrMm hmoVm. qgYy Imoao g§ñH¥$VrVrb {d{dY ñWio
(B) AéUmMb àXoe amÁ`mÀ`m gahÔrOdi AgUmao Xoe: `oWo gmnS>br AmhoV. àmMrZ H$mir n{ü‘ amOñWmZ

CÎmaobm MrZ, nyd©obm å`mZ‘ma; Va n{ü‘obm ~m§JbmXoe. gmJaì`má hmoVm. Ë`m‘wio `m ^mJmV g‘wÐmVrb aoVr
(B©) {‘Pmoam‘ amÁ`mÀ`m gahÔrOdi AgUmao Xoe : nyd© AmT>iVo.

d X{jUobm å`mZ‘ma Am{U n{ü‘obm ~m§JbmXoe. 7) H$moaS>çm hdm‘mZm‘wio n{ü‘ amOñWmZmV dmiyMo

· H$mhr amÁ`m§À`m gahÔrOdi AgUmam EH$ Xoe : g§M`Z Pmbo. `m àXoemV MwZIS>H$, {Oßg‘ Am{U
·

1) JwOamVÀ`m dm`ì`obm nm{H$ñVmZ, ‘rR> hr I{ZOo gmnS>VmV.

2) amOñWmZÀ`m n{ü‘obm nm{H$ñVmZ, 8) XrK©H$mi Adf©U Am{U H$moaS>çm dmè`m‘wio `oWo ‘moR>çm


3) n§Om~À`m n{ü‘obm nm{H$ñVmZ, à‘mUmV dmiy AmT>iVo. IS>H$mÀ`m Anj`m‘wio hr

4) {h‘mMb àXoeÀ`m nyd}bm MrZ dmiy {Z‘m©U Pmbr Amho. ’o$ëS>ñnmaÀ`m H$UmMr VgoM

5) CÎma àXoeÀ`m CÎmaobm Zonmi
ñ’${Q>H$m§Mr hr dmiy ~Zbr Amho. `oWo dmè`mMm doJ

6) {~hmaÀ`m CÎmaobm Zonmi,
{dbjU AgVmo Am{U Ë`m‘wio Kf©UmZo dmiyMm AmH$ma

7) ZmJmb±S>À`m nyd}bm å`mZ‘ma,
EH$gmaIm hmoVmo.


8) ‘{UnyaÀ`m nyd© d X{jUog å`mZ‘ma,

56
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 51 narjm{^‘wI {díbofU åhUyZ AmoiIbm OmVmo. hm nd©Vm‘Yrb IS>H$ J«°ZmB©Q>
- `mo½` CÎma - 01 qH$dm ~ogmëQ> IS>H$mnmgyZ V`ma Pmbo AmhoV.
GS-I

(H$) n{ü‘ KmQ> -
nd©V - 1) {h‘mb` nd©Vam§JoZ§Va ^maVmVrb Xwgè`m H«$‘m§H$mMr


(A) {Zb{Jar nd©V - gdmªV ‘moR>r nd©Vam§J hmo`

1) {Zb{Jar nd©V hm n{ü‘ KmQ>mMm {dñVma ‘mZbm 2) gamgar bm§~r - 1600 {H$. ‘r.


TM

OmVmo. 3) gamgar C§Mr - 1200 ‘r.


2) `m nd©VmV XmoS>m~oÅ>m (2637 ‘r.) ho 4) {Z{‘©Vr - n{ü‘ KmQ>mMr {Z{‘©Vr àñVa^§e à{H«$`oÛmao



gdm}ƒ {eIa Amho. ‘mHw$Uu (2594 ‘r.) ho Xwgè`m Pmbr Amho, Ago gm§{JVbo OmVo.
H«$‘m§H$mMo {eIa Amho. 5) {dñVma- n{ü‘ KmQ> CÎma-X{jU {XeoZo ngabobm


3) XmoS>m~oÅ>m `m {eIamÀ`m nm`Ï`mer CQ>r ho W§S> Amho


hdoMo {R>H$mU Amho. {Zb{JarÀ`m X{jUobm n{ü‘ 6) hr nd©Vam§JoMm JwOamV, ‘hmamï´>, Jmodm, H$Zm©Q>H$,


KmQ>mMr gbJVm hr nmbKmQ>mÀ`m qIS>‘wio Zï> V{‘iZmSy>, Ho$ai `m 6 amÁ`m§V XmXam- ZJa hdobr,
Pmbobr {XgVo. nm±{S>Moar `m 2 H|$Ðem{gV àXoemV {dñVma AmT>iVmo.
4) hr nmbKmQ>mMr qIS> Ho$ai‘Ü`o AgyZ H$moMr d MoÞB©
7) CÎmaog Vmnr ZXrnmgyZ Vo X{jUog H$Ý`mHw$‘marn`©V

`m XmoZ eham§Zm OmoS>Ê`mMo H$m‘ H$aVo. hr nd©Vam§J ngabr Amho.
(~) gmVnwS>m nd©V 8) XoemÀ`m gw‘mao 6% EdT>o ^m¡Jmo{bH$ joÌ hr nd©Vam§J

1) nd©V - gmVnwS>m nd©V gmV nd©Vam§Jm§Mm g‘yh hmo`. ì`mnVo. hr nd©Vam§J nyd©dm{hZr d n{ü‘ dm{hZr

hr nd©Vam§J Z‘©Xm d Vmnr `m XmoZ n{ü‘ dm{hZr ZÚm§Zm {d^º$ H$aVo.
ZÚm§Zm hr nd©Vam§J {d^º$ H$aVo (S>) Aadbr nd©V -
2) nyd©- n{ü‘ {XeoZo gw‘mao 900 {H$.‘r.n`©V `mMm 1) OJmVrb gdmªV àmMrZ nd©Vm§n¡H$s EH$ åhUyZ `mMr



{dñVma Amho. `m nd©Vam§JoMr gamgar C§Mr 1200 ‘r.n`ªV AmoiI Amho. {Z{‘©VrÀ`m Q>ßß`mV AJXr àmW{‘H$
Amho. AdñWoV `m nd©VmMr {Z{‘©Vr Pmbr åhUyZ `mg àmMrZ
3) ‘Ü` àXoe d ‘hmamï´> `m amÁ`mV hr nd©Vam§J nd©V åhQ>bo OmVo Ë`mZ§Va `m nd©VmMr Iyn ‘moR>çm à‘mUmV

ngabobr Amho. gmVnwS>m nd©VmMo à‘wI VrZ ^mJ AmhoV. PrO Pmbr, dmam, ZXr, `m§À`m dhZ d jaU H$m`m©‘wio
1. amO{nnbm (nd©VmMm n{ü‘ ^mJ) nd©VmMr PrO hmoD$Z Omo nd©V V`ma Pmmbm Ë`mbm Vmo

2. ‘hmXod Q>oH$S>çm (nd©VmMm ‘Ü` ^mJ)
"Ad{eï> nd©V' Ago åhUVmV.

3. ‘¡H$b S>m|Jaam§Jm (nd©VmMm nyd© ^mJ) .
2) EHy$U bm§~r - 800 {H$. ‘r.

4) YwnJS> (‘Ü` àXoe) ho gdm}ƒ C§MrMo {eIa

3) {dñVma - {X„rnmgyZ Vo Ah‘Xm~mXn`ªV

(C§Mr 1350 ‘r.) AgyZ ‘hmXod S>m|Jaam§Jm `m‘Ü`o

4) CÎma-nyd}nmgyZ Vo X{jU-n{ü‘ `m {XeoZo
pñWV Amho.

5) A‘aH§$Q>H$ (C§Mr 1035 ‘r.) ho {eIa ‘¡H$b 5) C§Mr - C§Mr CÎmaoH$Sy>Z X{jUoH$So> dmT>V OmVo.


S>m|Jaam§Jm§‘Ü`o Amho. 6) gdmªV C§M {eIa - Jwê$ {eIa (C§Mr 1722

6) `mì`{V[aº$ AñV§^m (C§Mr 1325 ‘r.) AH«$mUr, ‘r.) A~y Q>oH$S>çm§‘Ü`o pñWV Amho.

VmoaU‘mi (C§Mr 1150 ‘r.) `m§Mm g‘mdoe hmoVmo. · d¡{eîQ>ço -
·

7) n§M‘T>r (C§Mr 1350 ‘r.) VmoaU‘mi, {MIbXam `m nd©Vmg CX`nyaOdi OaJm (Jaraga) d {X„rO~i


hr W§S> hdoMr {R>H$mUo AmhoV. {X„r Q>oH$S>çm Ago åhUVmV. ‘mD$§Q>
8) gmVnwS>m nd©V hm dbr AWdm R>moH$ù`mMm nd©V A~y ho W§S> hdoMo {R>H$mU `mM nd©Vam§JoV A~y

57
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Q>oH$S>çm§‘Ü`o Amho. {Xbm~mam ho O¡Z g‘mOmMo à{gÕ ~§Jmb ^mJmV ZXrImoao ngabo Amho.

GS-I
Ym{‘©H$ ‘§{Xa `oWo Amho.Aadbr nd©V hm dbr nd©V 4) CnZÚm - COì`m ~mOyZo {‘iUmè`m- H$m§Mr, H$maH$ar,


Amho. amOñWmZ‘Ü`o Aadbr nd©V ImH«$s, amê$, Jmê$ S>mì`m ~mOyZo {‘iUmè`m - Sw>b§J hr
gwnrH$ O‘rZ d dmid§Q>r, {Z‘dmid§Q>r ^mJ `m§À`mV ZXr ~§JmbÀ`m CngmJambm {‘iVo.
{d^mOH$ åhUyZ H$m‘ H$aVmo. Aadbr nd©V hm `m · bwZr-

·

àXoemVrb Ob{d^mOH$ Amho. 1) CJ‘ - Aadbr nd©VmV (AO‘oa {Oëhm, amOñWmZ)

TM

(B© qdÜ`mMb nd©Vam§Jm - 2) bm§~r - 482 {H$. ‘r.



1) hm R>moH$ù`mMm nd©V åhUyZ AmoiIbm OmVmo. 3) hr ZXr amOñWmZ d JwOamV‘YyZ dmhV OmVo. JwOamVÀ`m



nd©VmMm {dñVma nyd©-n{ü‘ {Xeog Amho. H$ÀN>aU ^mJmV `m ZXrMm àdmh bwá hmoVmo. åhUyZ `m
2) gamgar bm§~r - EHy$U bm§~r 1050 {H$. ‘r. ZXrbm bwá hmoUmar ZXr Agohr åhQ>bo OmVo. H$ÀN>aUÀ`m

3) gamgar C§Mr - 450 Vo 600 ‘r. qdÜ`mMb nd©V ^mJmV A{YH$ CîUVo‘wio d dmid§Q>r àXoem‘wio ZXràdmh

{dÜ`m§Mb, ^§So>a ( , H¡$‘ya d jmam§Mo à‘mU dmT>Vo åhUyZ `mg {‘R>mMr ZXr
nmagZmW Q>oH$S>çm `m g‘yhmVyZ Agohr åhQ>bo OmVo.
V`ma Pmbm Amho. 4) CnZÚm - COdrH$Sy>Z dmhUmè`m- OmoOar S>mdrH$Sy>Z

· d¡{eîQ>ço - dmhUmè`m- ~§S>r, gwH«$s, OdmB©, {bbar BË`mXr.
·

1) hr nd©Vam§J CÎma ^maV d X{jU ^maV `m§Zm {d^º$ 5) àdmh - amOñWmZmV `m ZXrÀ`m àdmhmbm


H$aVo. `m nd©VmMm {dñVma JwOamVÀ`m nyd©^mJmnmgyZ gmJa‘Vr Ago XoIrb åhUVmV. amOñWmZ‘Ü`o
Vo {~hman`ªV Pmbobm Amho. JmoqdXJS> `m ^mJmV nwîH$a gamodamV CJ‘ nmdUar gagwVr
2) {dÜ`m§Mb nd©VmMm n{ü‘ ^mJ à‘wIV… hm ~ogmëQ> hr ZXr gmJa‘Vr `m ZXrbm {‘iVo d Ë`mZ§Va `m ZXrbm

IS>H$mnmgwZ ~Zbm Amho Va BVa ^mJ g±S>ñQ>moZ, eob bwZr ho Zmd {Xbo Jobo Amho.

¹$mQ>©PmB©O `m nmgwZ V`ma Pmmbm Amho. àíZ 53 narjm{^‘wI {díbofU
3) {dÜ`m§Mb nd©VmÀ`m X{jUobm Z‘©Xm ZXr dhZmVwZ Xar - `mo½` CÎma - 02


aMZm V`ma Pmbobr {XgVo.

àíZ 52 narjm{^‘wI {díbofU {H$ZmanÅ>rMm àXoe : -
- `mo½` CÎma - 01 1) ^maVmbm gw‘mao 7517 {H$‘r bm§~rMr {H$ZmanÅ>r


bm^br Amho. ÛrnH$ënmÀ`m nyd}H$So> d n{ü‘oH$So>hr
ZÚm - Jmo‘Vr, byZr, gwdU©aoIm :- {H$ZmanÅ>r Amho.
· Jmo‘Vr ZXr :- 2) `m XmoZhr {H$ZmanÅ>t‘Ü`o ~amM ’$aH$ Amho. n{ü‘

·

1) CJ‘ : Jmo‘V Vmb, {nb{^V CÎma àXoe {H$Zmam Aa~r g‘wÐmbm bmJyZ Amho. hm {H$Zmam IS>H$mi

2) bm§~r : 940 {H$.‘r. Amho.

3) CnZÚm : gB©, ~a‘m, Mwhm, Jm¡MmB©, Omo‘H$s 3) n{ü‘ KmQ>mVyZ AZoH$ S>m|Jam§À`m emIm `m



CÎmaàXoemVrb CJ‘ nmdUmar hr ZXr g¡Vnya `m {R>H$mUr {H$Zmè`mn`ªV Amë`m AmhoV. `m {H$ZmanÅ>rMr é§Xrhr H$‘r
J§Jm ZXrbm S>mì`m ~mOybm {‘iVo. Amho. n{ü‘ KmQ>mVyZ doJmZo dmhUmè`m AZoH$ bhmZ ZÚm
· gwdU©aoIm - `m {H$Zmè`mda CVaVmV, Ë`m‘wio `m ZÚm§À`m ‘wImer
·

1) CJ‘ - N>moQ>m ZmJnyaMo nR>ma am§Mr (PmaI§S>) ImS>çm V`ma Pmë`m AgyZ {Ì^wO àXoe AmT>iV ZmhrV.

2) bm§~r - 395 {H$.‘r, 4) nyd©{H$Zmam ~§JmbÀ`m CngmJambm bmJyZ Amho. hm



3) joÌ’$i - `m ZXrMo EHy$U joÌ’$i 29,196 Mm¡. {H$Zmam ZÚm§À`m g§M`ZmZo~Zbm Amho. `m {H$Zmè`mbm

{H$.‘r. AgyZ PmaI§S>, Amo[agm Aënà‘mUmV n{ü‘ AZoH$ nyd© dm{hZr ZÚm n{ü‘ KmQ>mVyZ d nyd© KmQ>mVyZ `oD$Z

58
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{‘iVmV. Xyadê$Z `oUmè`m AZoH$ ZÚm nyd© {H$Zmè`mda {H$Zmè`mda {Z‘m©U hmoVmo. hm àdmh gd© gmYmaUnUo
Amë`mda O{‘ZrÀ`m ‘§X CVmam‘wio H$‘r doJmZodmhVmV, {S>g|~a‘Ü`o {Z‘m©U hmoV AgVmo.
GS-I
Ë`m‘wioË`m§Zr dmhÿZ AmUboë`m JmimMo g§M`Z `m 4) noê$ {H$Zmè`mda dmhUmè`m W§S> noê$ àdmhmbm ~Xb H$ê$Z
{H$ZmanÅ>rÀ`m àXoemV hmoVo. `m ZÚm§À`m ‘wImer {Ì^wO Eb {ZZmo hm CîU àdmh {Z‘m©U hmoVmo. àdmh
àXoe AmT>iVmV.
{Z‘m©U hmoÊ`mgmR>r VoWrb ñWm{ZH$ n[apñWVr H$maUr^yV
· {h‘mb`mV CJ‘ nmdUmè`m ZÚm-
AgVo. hm àdmh {Z`{‘V ñdê$nmV {Z‘m©U hmoV Zmhr.
·

TM
1) ZÚm§Zm df©^a nmUr AgVo

2) nd©Vr` ^mJmV Vrd« CVmam‘wio ZÚm§Mm doJ OmñV H$mhr dfm©Z§Va hm àdmh {Z‘m©U hmoVmo.

AgVmo 5) Eb {ZZmo `m CîU àdmhm‘wio noê$À`m {H$Zmè`mOdi


3) `m ZÚm IS>H$m§Mr ‘moR>çm à‘mUmda PrO H$aVmV. H$‘r Xm~ {Z‘m©U hmoVmo. Ë`m‘wio ^maVmH$So> `oUmao

4) ‘¡XmZr àXoemV Amë`mda `m ZÚm§Mm doJ ‘§XmdVmo Z¡F$©Ë` ‘mog‘r dmao H$mhr à‘mUmV X{jU A‘o[aHo$H$So>

5) nd©Vr` ^mJm‘Ü`o KiB©, ìhr AmH$mamMr Xar, YmdË`m, AmH${f©bo OmVmV. `mMm ^maVr` ‘m°ÝgyZda à{VHy$b

Y~Y~o hr ^yê$no V`ma H$aVmV. n[aUm‘ hmoVmo. Aem n[apñWVrV ^maVmV nO©Ý`
6) ‘¡XmZmV àdoe Ho$ë`mZ§Va gnmQ> Xè`m, nya ‘¡XmZo, H$‘r hmoVo AWdm nO©Ý`mMr H$‘VaVm ^mgVo.

ZmbmH¥$Vr gamodao `màH$maMr ^yê$no V`ma H$aVmV
6) Eb {ZZmoÀ`m {Z{‘©Vr‘wio noê$ {H$Zmè`mda ‘moR>çm à‘mUmV
7) à‘wI ZÚm : J§Jm, ~«åhnwÌm, qgYy
ZwH$gmZ hmoVo. Eb {ZZmo `m CîU àdmhm‘wio ßbd§J d Ë`mda

· ÛrnH$ënr` ZÚm :-
·

1) ÛrnH$ënr` ZXr àUmbr hr {h‘mb`rZ ZXr àUmbr AmYm[aV gOrdg¥ï>r Zï> hmoVo. VgoM Ë`m {H$Zmè`mdarb

nojm OwZr Amho. ney-njr `mda XoIrb à{VHy$b n[aUm‘ hmoVmo.
2) n{ü‘ KmQ> ÛrnH$ënr` ZXr àUmbr‘Ü`o {d^mOmH$mMo 7) Eb {ZZmo‘wio noê$À`m n{ü‘ {H$ZmanÅ>rda Adf©UàdU


H$m`© H$aVo. n[apñWVr {Z‘m©U hmoV AgVo.
3) `m ZÚm n{ü‘ KmQ>, qdÜ`, gmVnwS>m, Aadbr `m · bm-{ZZm -

·

nd©Vm§‘Ü`o CJ‘ nmdVmV. 1) bm-{ZZm `m eãXm§Mm AW© X Jb© MmBëS> (EH$ bhmZ

4) à‘wI ZÚm nyd©dm{hZr AmhoV ‘mÌ H$mhr ZÚm n{ü‘og ‘wbJr) Agm hmoVmo.

Aa~r g‘wÐmg {‘iVmV.
2) bm {ZZmMr pñWVr nyU©nUo Eb {ZZmoÀ`m {déÕ Amho.
5) à‘wI ZÚm : Z‘©Xm, Vmnr, ‘hmZXr, JmoXmdar, H¥$îUm,

bm- {ZZm hm erVàdmh Amho. hm àdmh X{jU

H$mdoar Z‘©Xm d Vmnr `m ZÚm àñVa^§Jm‘wio {Z‘m©U
Pmboë`m IMXarVyZ dmhVmV. n°{g{’$H$ ‘hmgmJamV {Z‘m©U hmoVmo. hm àdmh

1988 ‘Ü`o {ZXe©Zmg Ambm. bm-{ZZm‘wio X{jU
àíZ 54 narjm{^‘wI {díbofU
A‘o[aHo$À`m Q>moH$mH$So> OmñV Xm~mMm nÅ>m {Z‘m©U
- `mo½` CÎma - 03

hmoVmo d hr pñWVr ^maVr` ‘m°ÝgyZgmR>r nyaH$ AgVo.
Eb {ZZmo d bm {ZZm 3) X{jU A‘o[aHo$À`m (noê$, B¹o$S>moa `m Xoem§À`m)

· n{ü‘oH$So> ngaboë`m àem§V ‘hmgmJamV Eb {ZZmo hr
·

1) ^maVmÀ`m ‘m°ÝgyZda à^md Q>mH$Umao ho XmoZ gmJar dm pñWVr {Z‘m©U hmoVo. gVamì`m eVH$mV ‘pÀN>‘mam§Zm X{jU

AmhoV. A‘o[aHo$À`m n{ü‘ {H$Zmè`mOdi gmJamÀ`m nmÊ`mMo
2) Eb {ZZmo - Eb {ZZmo `m eãXmMm AW© Vmn‘mZ dmT>bobo OmUdbo. Vmo ‘{hZm {S>g|~aMm (`oeyÀ`m

~mb amoe Agm hmoVmo. OÝ‘mMm ‘{hZm) hmoVm. Ë`mdê$Z `m CîU nmÊ`mÀ`m
3) hm àdmh X{jU A‘o[aHo$À`m n{ü‘obm noê$ àdmhmbm Zmd nS>bo "Eb-{ZZmo.'

59
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


4) Eb-{ZZmoMm AW© : ñn°{Ze ^mfoV - bhmZ ‘wbJm, 5) gw‘mao 6.6 bmI Jmdo Am{U 89 hOma ehar à^mJm§‘Ü`o


X¡dr ‘wbJm (~mb {¼ñV) hr JUZm Pmbr.

GS-I

àíZ 55 narjm{^‘wI {dûcofU 6) ‘mJrb JUZm (19 dr) : 2012 ‘Ü`o Pmbr.


- `mo½` CÎma -01 · 2019 Zwgma à‘wI àOmVtMm dmQ>m :-

·
1) JwaoT>moao : 35.94%


Vm§~S>r ‘¥Xm - 2) eoù`m : 27.80%

TM


· àXoe : V{‘iZmSy>, H$Zm©Q>H$, Am§Y« àXoeMm B©emÝ` ^mJ, 3) åher : 20.45%


·

‘hmamï´>mMm Am¾o` ^mJ, Amo{S>em, {~hma, amOñWmZmVrb 4) ‘|S>çm : 13.87%


Aadbr Q>oH$S>çm. nyd}H$S>rb Imgr, O¡{V`m d ZmJm 5) Sw>H$ao : 1.69%


Q>oH$S>çm ^mJm§V Vm§~S>r ‘¥Xm AmT>iVo. ÛrnH$ënm` ^mJmV 6) BVa : 0.23%


Vm§~S>r ‘¥Xm AmT>iVo. ÛrnH$ënr` ^maVmMo gw‘mao 5 bj · XoemVrb EHy$U newYZ g§»`m : 535.78 Xebj

·

Mm¡.{H$.‘r. joÌ `m ‘¥XZo ì`mnbobo Amho. · EHy$U JmoOmVr` (Jwao, åh¡g, {‘WwZ Am{U `mH$) newYZ

·

· JwUY‘© : - g§»`m : 302.79 Xebj


·

(1) Vm§~S>çm ‘XoV g|{Ð` KQ>H$ d Zm`Q´moOZMm A^md · ·
‘mJrb newYZ JUZonojm (2012) 4.6% dmT> Pmbr.


AgVmo. àíZ 57 narjm{^‘wI {díbofU
(2) ‘°¾o{eA‘, bmoh d A°ë`{‘{ZA‘ g§`wJo AmT>iVmV. - `mo½` CÎma - 02


(3) nmÊ`mMm {ZMam hmoVmo. Ë`m‘wio ObqgMZmg `mo½`

à{VgmX XoVo. ^maVrb ObqgMZ àH$ën
(4) `m ‘¥XoMm a§J Ë`mV Agboë`m bmohmÀ`m A§em‘wio 1) Xm‘moXa Imoao `moOZm :

bmb d Vm§~yg qH$dm {ndiga {XgVmo. · A‘o[aHo$Vrb Q>oZogr ìh°br H$mnm}aoeZ’ À`m
·

· {nHo$ : nmUr d IVm§Mm `mo½` nwamdR>m Ho$ë`mg `m ‘¥XoVyZ YVuda 1948 gmbr ^maVmV ‘Xm‘moXa Imoao {dH$mg
·

àH$ënmMr’ ñWmnZm Pmbr. Xm‘moXa hr hþJir ZXrMr
{d{dY àH$maMr {nHo$ KoVm `oVmV. ZmMUr, ^mV, V§~mIy
CnZXr Amho.
d ^mOrnmbm `m {nH$m§g hr ‘¥Xm A{YH$ Cn`wº$ Amho.
· {d^mOZnyd© {~hma d n{ü‘ ~§Jmb `m amÁ`m§Mm
·

^wB©‘yJ, D$g, aVmir `m§Mrhr bmJdS> Ho$br OmVo. g§`wº$ àH$ën.

àíZ 56 narjm{^‘wI {díbofU VËH$mbrZ {~hma d n{ü‘ ~§Jmb amÁ`mVrb Xm‘moXa

- `mo½` CÎma - 02 ZXrÀ`m ‘hmnwamMr g‘ñ`m `m ‘hm`moOZo‘wio {‘Q>br

AgyZ Xm‘moXa åhUOo {~hmaMo Xw…Imly hr g§H$ënZm ‘mJo
20 dr newYZ JUZm (2019) :- n‹S>Ê`mg ‘XV Pmbr Amho.
· ¶m ~hþCÔo{e` `moOZoV nya{Z`§ÌU, drO{Z{‘©Vr, ObqgMZ
1) JUZm Omhra : 16 Am°ŠQ>mo~a 2019
·

AmXr {d{dY `moOZm§Mm g‘mdoe Amho.

2) Omhra H$aUmam {d^mJ : H|$Ðr` newg§dY©Z d Xw½Yemim · n{hë`m n§Mdm{f©H$ `moOZ|VJ©V hmVr KoVboë`m `m

·

{d^mJ àH$ënmÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ {~hma amÁ`mV d n{ü‘ ~§Jmb‘Ü`o
3) 1919 nmgyZ Xa nmM dfmªZr hr JUZm Ho$br OmVo. Imbrb {R>H$mUr YaUo ~m§YÊ`mV Ambr.

4) 20 dr newYZ JUZm Am°ŠQ>mo~a 2018 ‘Ü`o gwê$ H$aÊ`mV · PmaI§S> amÁ`mV : {Vb¡æ`m, ‘¡WwZ, n§MoV, H$mUmoa `oWo

·

Ambr.n{hë`m§XmM hr JUZm Am°ZbmB©Z Pmbr. YaUo. n. ~§Jmb amÁ`mV : XwJm©nya `oWo YaU.

60
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


· ·
PmaI§S> d n. ~§Jmb `m amÁ`m§gmR>r Xm‘moXa Imoao àH$ën ~m§YÊ`mV Ambo Amho. `m{edm` "{Q>H$anmS>m' d "ZamO'

daXmZ R>abm Amho. `oWo XoIrb ‘hmZXrda YaUo ~m§YÊ`mV Ambr AmhoV.
GS-I
2) ^mH«$m-ZmZJb àH$ën : ’${bV : {hamHy$S> àH$ënmVrb Ob{dÚwV ê$aHo$bm


* ^maVmVrb gdm©V ‘moR>r ~hþCÔoer` `moOZm. (Amo{S>em) `oWrb bmoh-nmobmX àH$ënmg nwa{dbr OmVo.

* ñWmnZm : 1946 (gVbO ZXrda), ‘hmZXr d {VÀ`m ‘m§X, Vob `m CnZÚm§‘wio `oUmè`m

* ~hþCÔoe : ObqgMZ, Ob{dÚwV {Z{‘©Vr. n§Om~, ‘hmnwam§Mo {Z`§ÌU, nmUrnwadR>m ho CÔoe g’$b Pmbo

TM

{h‘mMb àXoe, amOñWmZ d h[a`mUm `m Mma AmhoV.
amÁ`m§Mm g§`wº$ àH$ën. 4) CH$mB© àH$ën :
* `m àH$ënmVrb drO n§Om~, h[a`mUm, {h‘mMb àXoe, JwOamV amÁ`mMm ~hþCÔoer` àH$ën. CÔoe : nya{Z`§ÌU,


amOñWmZ d M§{XJT> `m§Zm nwa{dbr OmVo. ObqgMZ, Ob{dÚwV{Z{‘©Vr. `m `moOZ|VJ©V JwOamV‘Ü`o
gVbO ZXrda XmoZ Q>ßß`m§V hm àH$ën C^maÊ`mV Ambm Vmnr ZXrda XmoZ {R>H$mUr YaUo ~m§Ybr AmhoV.

Amho. hr XmoÝhr YaUo gwaV {OëømV "CH$mB©' d "H«$mH«$mnmam' `oWo


* n{hë¶m Q>ßß`mV : {h‘mMb àXoemV "^mH«$m' ({O. ~m§Ybobr AmhoV.

{dbmgnya) `oWo 226 ‘rQ>a C§MrMo YaU. 5) Vw§J^Ðm àH$ën :
* Xwgè`m Q>ßß`mV : n§Om~ amÁ`mV amonmoaOdirb {d^mOZnyd© Am§Y« àXoe d H$Zm©Q>H$ amÁ`m§Mm g§`wº$ àH$ën


"ZmZJb' `oWo 29 ‘r. C§MrMo YaU. CÔoe : qgMZ d Ob{dÚwV{Z{‘©Vr.
· n§{S>V Odmhabmb `m§Zr 6) ZmJmOw©ZgmJa àH$ën : {d^mOZnyd© Am§Y« àXoe amÁ`mMm
·

`m eãXm§V ^mH«$m YaUmMo ‘hÎd ñnï> Ho$bo. ~hþCÔoer` àH$ën Am§Y« àXoemVrb Jw§Qy>a d Vob§JUmVrb
· ^mH«$m YaUmMr d¡{eîQ>ço : - ZbJm|S>m Xaå`mZ H¥$îUm ZXrda YaU.
·


YaUmÀ`m Obme`mMo Zmd : "JmoqdX gmJa' (XoemVrb `m YaUmnmgyZ ‘Odmha H$mbdm’ d ‘bmb~hmÔÿa

{Vgam ‘moR>m Obme`) 226 ‘rQ>a C§MrMo ^maVmVrb H$mbdm’ Ago XmoZ H$mbdo qgMZmÀ`m CÔoemZo H$mT>bo
Xgè`m H«$‘m§H$mMo gdm©{YH$ C§MrMo YaU. `oWyZ ZmZJb AmhoV.

YaUmV nmUr gmoS>bo OmVo. OJmVrb gdmªV C§M YaUm§n¡H$s àíZ 58 narjm{^‘wI {díbofU
EH$ à‘wI YaU. `m{edm` `m `moOZ|VJ©V- J§Jdmb d - `mo½` CÎma - 02

H$moQ>bm `oWo Ob{dÚwV H|$Ðo gwê$ H$aÊ`mV Ambr AmhoV.
`m àH$ënm‘wio n§Om~, h[a`mUm amÁ`mVrb CÚmoJm§Mm ^maVmVrb à‘wI E³gàog hm¶doO -

{dH$mg Pmbm Amho. E³gàog hm¶doO amÁ¶ A§Va ({H$‘r)

1970 À`m XeH$mV h[aVH«$m§VrMr gwédmV `mM àH$ënmÀ`m Ah‘Xm~mX-~S>moXam JwOamV 95



bm^joÌmV Pmbr d VoWo ‘moR>çm à‘mUmda `eñdr R>abr ‘w§~B©-nwUo ‘hmamîQ´> 95


3) {hamHw$S> àH$ën : O¶nwa-{H$eZJS> amOñWmZ 90


Amo{S>em amÁ`mMm ~hþXoer` àH$ën (Ob{dÚwV {Z{‘©Vr, Abmhm~mX E³gàog CËVa àXoe 86



nya{Z`§ÌU). XþJm©nwa E³gàog n. ~§Jmb 65


~m§YH$m‘ gwê$dmV : 1948 . MoÞB© ~m¶nmg Vm{‘iZmSy> 32



amï´>mn©U : 13 OmZodmar 1957 (n§. Odmhabmb Zohê$ {Xëbr-JwaJmd E³gàog {Xëbr/h[a¶mUm 28



`m§À`m hñVo) ZmoES>m-J«o. ZmoES>m {Xëbr/C.àXoe 24.53


Amo{S>emVrb g§~inyaOdi {hamHy$S> `oWo "‘hmZXrda {Xëbr-ZmoES>m {Xëbr/ C. àXoe 9.2



OJmVrb gdm©{YH$ bm§~rMo YaU' (25.80 {H$.‘r.)
61
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

‘hmamï´>mV gd©Ì CnbãY

TM

62
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 59 narjm{^‘wI {díbofU àíZ 60 narjm{^‘wI {díbofU

GS-I
- `mo½` CÎma - 01 - `mo½` CÎma - 02


^«§e/àñVa^§J A{¾O IS>H$ : -
^yH$dMmda ^yJ^u` hmbMmbt‘wio EH$m {R>H$mUr Xm~ A) J«°ZmB©Q> -

nS>Vmo Va Xwgè`m {R>H$mUr VUmd {Z‘m©U hmoVmo. `m‘wio 1) ho nmVm{bH$ A{¾O IS>H$mMo' CXmhaU Amho. A§VJ©V

TM

IS>H$mda VSo>/^oJm nS>VmV. `m {H«$`o‘wio H$mhr ^mJ ^mJmV {ebmagmÀ`m W§S> hmoÊ`m‘wio `m IS>H$mVrb
A§e nmVirÀ`m Imbr IMbo OmVmV Va H$mhr ^mJ da H$Um§Mm AmH$ma ’$ma ‘moR>m AgVmo.
CMbbo OmVmV; `mbmM 'A§e/àñVa^§J' Ago åhUVmV. 2) IS>H {ebmagmnmgyZ ~Zbobo AgVmV. ho IS>H$


* ^«§emMo àH$ma : AmåbY‘u IS>H$mnmgyZ ~Zbobo AgVo.
(1) gm‘mÝ` A§e : JwéËdmH$f©UmÀ`m 3) ¹$mQ²P©, ’o$ëS>ñnma, ‘m`H$m hr ‘hÎdmMr I{ZOo `mV



VÎdmZwgma IS>H$mMo ñWmZm§Va hmoVo. `mg gm‘mÝ` ^«§e' AmT>iVmV. na§Vw `mV AmT>iUmao gdm©{YH$ ‘hÎdmMo
Ago åhUVmV. Aem ^«§em‘wio ‘yi IS>H$mMm {dñVma åhUOo ’o$ëS>ñnma/ ’o$ëñnma hmo`.
dmT>Vmo. 4) J«°ZmB©Q>‘Ü`o {g{bH$mMo à‘mU 65-80 % n`ªV AgVo d


KZVm 2.7 - 2.8 gm/cm AgVo.
4) J«°ZmB©Q> ho {’$H$Q> a§JmMo AgyZ Ë`m§À`m a§JmV {d{dY KQ>H$
‘ybÐì`m§À`m CnbãYVo‘wio ~Xb {XgyZ `Vmo.
CXm. J«°ZmB©Q> + Am°Wm}ŠboO = Jwbm~r a§J, J«°ZmB©Q> +

~m`moamB©Q> = H$mim a§J
(2) ì`wËH«$‘ ^«§e : ^«§e nmVirda 5) J«m°ZmB©Q> ‘Yrb ^oJm§‘wio Ë`mMo Anj` hmoD$Z Oo VwH$So>


IS>H$mMo ^mJ EH$‘oH$m§H$So> gaH$VmV Aer {H«$`m V`ma hmoVmV. Ë`mg "Q>moa ' åhUVmV
JwéËdmH$f©UmÀ`m {déÕ {XeoZo hmoVo; åhUyZ `mg "ì`wËH«$‘ * J«m°ZmB©Q> ‘Ü`o Agboë`m I{ZOm§Mm H«$‘ = ’o$ëS>ñnma

^«§e' Ago åhUVmV. Aem ^«em‘wio ‘yi IS>H$mMm {dñVma ¹$mQ>©P² ‘m`H$m hm°Z©ãb|S>
H$‘r hmoVmo. ~) ~ogm°ëQ>

1) ho IS>H$ AëH$Y‘u {ebmagmnmgyZ ~Zbobo AgVmV.

2) AëH$Y‘u {ebmag ^yn¥ð>mda `oD$Z W§S> hmoVm§Zm Ë`mg

ñ’${Q>H$s^dZmg H$‘r doi {‘iVmo åhUyZ Ë`m§À`m H$UmMm
AmH$ma ’$ma gyú‘ AgVmo. gd©gmYmaUnUo ho IS>H$
nmo{’©$[aQ>rH$ aMZm' Xe©{dVmV.
(3) nmdr`/ZVrb§~ gn©U ^«§e ( 3) Ooìhm W§S> hmoÊ`mMm doJ ’$ma OmñV AgVmo Voìhm IS>H$mMo


: IS>H$mÀ`m ^mJm§Mo ñWmZm§Va Cä`m {XeoZo Z ñ’${Q>H$ V`ma hmoV ZmhrV Aem IS>H$mg ½bmgr ~ogm°ëQ>
hmoVm {j{VOg‘m§Va {XeoZo hmoVo, `mg "nmdu`/ZVrb§~ åhUVmV. `m àH$maMr aMZm
gn©U ^«§e' Ago åhUVmV. `mbm "Anj` ^«§e' ({dXmaU Odi AmT>iVo.
^«§e) Agohr åhUVmV. 4) `m‘Ü`o {g{bH$mMo à‘mU 45-60% AgyZ `m§‘Ü`o

bmoh, ‘°¾o{eA‘Mo à‘mU A{YH$ Agë`mZo `mMr KZVm
J«°ZmB©Q>nojm OmñV AgVo. VgoM `mMm a§J JS>X H$mim
AgVmo.
5) W§S> hmoVmZm `m‘Ü`o ^oJm nS>VmV H$Yr H$Yr `m ^oJm

63
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


~hþ^wOmH$ma AmH$ma YmaU H$aVmV. Ë`m‘wio IS>H$ H°pëeA‘ H$m~m}ZoQ>nmgyZ ~Zbo Amho. Ë`m§À`m {ZjonU d
amgm`{ZH$ Anj`mg ~ir nS>VmV. EH$ÌrH$aUmnmgyZ ~Zbobo AgVmV.
GS-I
H$) dmbwH$mí‘ : 2) MwZIS>r hm `m JQ>mVrb ‘hÎdmMm IS>H$ Amho `m§Zm H$m~m}


1) dmiyMo H$U Jmi, {g‘|Q> `m§Mo EH$ÌrH$aU hmoD$Z ZoQ>g² Agohr åhUVmV.

dmbwH$mí‘ V`ma hmoVo. 3) X‘Q> hdm‘mZmÀ`m àXoemV ho IS>H$ A{Ve` jrU


2) `m IS>H$mV {g‘|Q> åhUyZ Am`Z© Am°ŠgmB©S>, H°$pëeA‘ AgVmV. H$maU Vo amgm`{ZH$ Anj`mg

TM
H$m~m}ZoQ>, ’o$ag Am°ŠgmB©S> B. H$m`© H$aVmV. ghO ~ir nS>VmV. na§Vy ewîH$ àXoemV
3) dmbwH$mí‘ IS>H$m§Mm a§J Ë`m‘Ü`o {g‘|Q> åhUyZ H$m`© Vo Anj` {damoYH$ AgVmV, H$maU Ë`m§À`mda Vmn‘mZ

H$aUmè`m I{ZOm§dê$Z R>aVmo. CXm. dmbwH$mí‘ + ’o$ag dmT>rMm/ KQ>rMm n[aUm‘ hmoV Zmhr.
Am°ŠgmB©S> = bmba§J dmbwH$mí‘ + MwZIS>r = 4) S>mobmo‘mB©Q> hm MwZIS>rMmM àH$ma AgyZ `mV ‘°¾o{eA‘


nmT>am a§J H$m~m}ZoQ>Mo à‘mU A{YH$ AgVo d Ë`m‘wio hm
4) dmiy Oa {g‘|Q> åhUyZ H$m`© H$aV Agob Va ho IS>H$ nmÊ`mV H$‘r {daKiVmo.

H$UIa ~ZVmV. 5) MwZIS>rÀ`m amgm`{ZH$ Anj` d {ZjonUmnmgyZ V`ma


5) `m IS>H$m§Mr gpÀN>ÐVm CÎm‘ AgVo. na§Vw hr n§H$mí‘nojm hmoUmè`m ^yê$nm§Zm H$mQ>© ^yê$no

H$‘r gpÀN>Ð Va A{YH$ AgVmV. `mV Ago åhUVmV.
n§H$mí‘ IS>H$m§Mr nmUr Yê$Z R>odÊ`mMr j‘Vm CÎm‘ n) g§J‘ada
AgVo. na§Vw Ë`m§Mr H$‘r Agë`mZo Vo 1) MwZIS>rÀ`m Am¡pîUH$ /g§nH©$ ê$nm§VaUm‘wio

^yObmMm CÎm‘ ómoV ZmhrV. g§J‘ada V`ma hmoVo. na§Vw Oa ‘yi IS>H$mV MwZIS>rgmo~V
S>) H$m±½bmo‘aoQ>g² ( ) 2) {g{bH$m Agob Va V`ma hmoUmam ê$nm§VarV IS>H$


1) dmiwgmo~V {d{dY XJS> JmoQ>çm§Mo {ZjonU d g§J‘ada ZgyZ dmbñQ>moZmB©Q> AgVmo.

EH$ÌrH$aU hmoD$Z ho IS>H$ V`ma hmoVmV. 3) g§J‘adamMm a§J ‘yi MwZIS>rÀ`m JwUY‘m©da Adb§~yZ

2) `m IS>H$mVrb JmoQ>o JwiJwirV d JmobmH$ma AgVmV na§Vy AgVmo. CXm. Oa ‘yi IS>H$mV BVa I{ZOmMo {‘lU

Oa Vo IS>~S>rV d Amo~S>Ymo~S> AgVrb Va Zgob Va V`ma hmoUmè`m g§J‘adamMm a§J nm§T>am Agob
­
Ë`m§nmgyZ V`ma hmoUmè`m IS>H$mbm Breccia åhUVmV. na§Vw Oa ‘wi IS>H$mV ~ogm°ëQ> IS>H$mMm ^mJ Agob Va
3) H$m±½bmo‘aoQ> ^yObmMm CÎm‘ òmoV Amho Va Breccia Zmhr. g§J‘adamda H$mù`m N>Q>m AgVrb.

4) gmYmaUV: H$m°½bmo‘aoQ>g² ZXr‘wImer AmЩ àXoemV V`ma 4) g§J‘ada ho EH$g§Y Agë`mZo ho ‘wi IS>H$ MwZIS>rÀ`m


hmoVmV Va Breccia ewîH$ àXoemV V`ma hmoVmV. VwbZoV H$‘r Anj` nmdVmV.
B) n§H$mí‘ : 5) dmna : B‘maVr ~m§YUr. CXm. VmO‘hmb, AmJ«m {XbdmS>m

1) IS>H$mnmgyZ V`ma Pmboë`m gyú‘ H$Um§À`m {ZjonUmZo ‘§{Xa, ‘mD$§Q> A~y.


n§H$mí‘ V`ma hmoVmV. Jmi d ‘mVr `mnmgyZ V`ma hmoUmao
{df¶ - Mmby KS>m‘moS>r
IS>H$ H$‘Hw$dV Agbo Varhr Vo
Zgë`mZo d nmÊ`mV A{dÐmì` Agë`mZo amgm`{ZH$ àíZ 61 narjm{^‘wI {díbofU
Anj`mMm Ë`m§À`mda ’$ma H$‘r n[aUm‘ hmoVmo. na§Vy - `mo½` CÎma - 04

Ë`m§Mo AnjaU ghO hmoVo.
2) n§H$mí‘ IS>H$ Zgë`mZo Vo Z¡g{J©H$
· embo` nmofU Amhma

dm`y d I{ZO VobmMo gmR>o ghO Yê$Z R>ody eH$VmV. `m
·
gmR>çm§Mr åhUyZ ho n§H$mí‘ IS>H$ H$m`© H$aVmV. A) H|$Ð emgZmZo Omhra Ho$bobr embo` nmofU Amhma `moOZm

B©) MwZIS>r`wº$ IS>H$ Am{U amÁ` emgZmÀ`m H¥$Vr H$m`©H«$‘mZwgma àmW{‘H$

1) ho IS>H$ Á`m àmUr d dZñnVtMo gm§JmSo> {ejUmMo gmd©{ÌH$saU H$aUo VgoM {dÚmÏ`mªÀ`m

64
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


nQ>Zm|XUrMo d CnpñWVrMo à‘mU dmT>{dÊ`mÀ`m Ñï>rZo hr `m§À`m emim§gmR>r ‘hmZJanm{bH$m, ZJanm{bH$m
`m§Mo‘m’©$V V`ma AmhmamMm nwadR>m H$aÊ`mgmR>r

GS-I
H|$Ð nwañH¥$V `moOZm gwê$ H$aÊ`mV Ambr.
~) [aQ> `m{MH$m H«$‘m§H$ 196/2001( nwadR>mXmamMr Zo‘UyH$ H$aÊ`mV `oVo. ehar ^mJmVrb ImOJr

{déÕ ^maV gaH$ma) g§ñWm§À`m emim§gmR>r ImOJr emioÀ`m ì`dWmnZm‘m’©$V
‘Ü`o ‘m. gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo {XZm§H$ 28 Zmoìh|~a 2001 V`ma AmhmamMm nadR>m H$aÊ`mgmR>r nwadR>mXmamMr Zo‘UyH$
amoOr {Xboë`m AmXoemZwgma gXa `moOZoA§VJ©V gZ 2002 H$aÊ`mV `oVo.

TM
nmgyZ {eO{dbobo AÞ XoÊ`mg gwédmV Pmbr. amÁ` d · ñd`nmH$s VWm ‘XVZrgm§À`m Zo‘UwH$sgmR>r ‘mZYZ -

·

embo` nmofU Amhma `moOZo‘Ü`o AÞ {eO{dÊ`mMo H$m‘
H|$Ð emgZmÀ`m, ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§À`m, ImOJr
H$aÊ`mgmR>r ñd`§nmH$s VWm ‘XVZrg `m H$m‘mgmR>r ñdV§Ì
AZwXm{ZV d A§eV: AZwXm{ZV emim `m {R>H$mUr B`Îmm
‘mZYZ AXm H$aÊ`mg ‘mÝ`Vm {Xbr Amho.
1 br Vo 8 dr n`ªVMo {dÚmWu embo` nmofU Amhma
· J«m‘rU ^mJmgmR>r ñd`§nmH$s VWm ‘XV{Zgm§À`m
`moOZoMo bm^mWu AmhoV. gZ 2008 nmgyZ hr `moOZm

·

Zo‘UwH$sgmR>r à{V‘mh 25 {dÚmÏ`mªn`ªV é. 1000/-
B`Îmm 8 dr n`ªV dmT>{dÊ`mV Ambr Amho.
, 26 Vo 199 {dÚmÏ`mªgmR>r é. 2000/- d Ë`mZ§Va
H$) AmhmamMo ‘mZH$ - H|$Ð àË`oH$ 100 {dÚmÏ`mª‘mJo é. 10,000/- n`ªVMm

emgZmÀ`m ‘mJ©Xe©H$ gyMZm§Zwgma `m `moOZoA§VJ©V {ZYr 10 ‘{hÝ`m§gmR>r CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV `oV Amho.
B`Îmm 1 br Vo 5 dr À`m{dÚmÏ`mªgmR>r 450 Cî‘m§H$ ñd`§nmH$s
Am{U 12 J«°‘ à{WZo `wº$ VWm ‘XVZrgmgmR>r à{Vdf© 230 H$moQ>r IM© H$aÊ`mV `oVmo.

XwnmaMo ^moOZ bm^mÏ`mªZm XoÊ`mV
àíZ 62 narjm{^‘wI {díbofU
`oVo. VgoM B`Îmm 6 dr Vo 8 dr À`m {dÚmÏ`mªZm 700 - `mo½` CÎma : 04

Cî‘m§H$ Am{U 20 J«°‘ à{WZo
`wº$ XwnmaMo ^moOZ ) XoÊ`mV `oVo. `m · ‘hmamï´> {dYmZg^m {ZdS>UyH$ 2019
·
`moOZo‘Ü`o Amhma {eOdyZ XoÊ`mMo H$m‘ ‘{hbm ~MV » amÁ`mVrb ‘VXmZ H|$Ðo :-
»

JQ>, ‘{hbm ‘§S>i, JaOy ‘{hbm AWdm godm^mdr g§ñWm » amÁ`mVrb {dYmZg^m ‘VXmZ H|$Ðo : 96,661 (2014 À`m
»

`m§À`mH$So> gmon{dÊ`mV Ambo Amho. VwbZoV 8161 ‘VXmZ H|$ÐmMr dmT>)
S>) embo` nmofU Amhma `moOZogmR>r bmJUmè`m IMm©Mr » gIr ‘VXmZ H|$Ð : 352

»

{d^mJUr H|$Ð d amÁ`m‘Ü`o 75:25 `m à‘mUmV H$aÊ`mV » AmXe© ‘VXmZ H|$Ð : 288
»

`oVo. » {Xì`m§J ‘VXmZ H|$Ð : 106
»

· ehar ^mJm‘Ü`o embo` nmofU Amhma nwadR>m Imbrb » do~ H$mpñQ>§J : 10013
·

»

nÕVrZo H$aÊ`mV `oVmo :- » gdm©{YH$ ‘VXmZ H|$Ðo Agbobm {Oëhm : nwUo (7,915)
»

1) ehar ^mJm‘Ü`o ‘hmZJanm{bH$m, ZJanm{bH$m H$Q>H$ » gdmªV H$‘r ‘VXmZ H|$Ðo Agbobm {Oëhm : qgYwXwJ©

»

‘§S>io `m§Mm g‘mdoe Amho. (916)
2) ehar ^mJmV emio‘Ü`o OmJoMr AS>MU Agë`mZo

amÁ`mVrb ‘VXmag§K -
V`ma AmhmamMm nwadR>m H$aÊ`mgmR>r
‘{hbm g§ñWm/~MVJQ>/‘{hbm‘§S>i/ImZmdidmbo `m§Mr » joÌ’$imZwgma gdmªV ‘moR>m ‘VXmag§K : Ahoar
»

{Z`wº$s H$aÊ`mV `oVo. (2282.87% Mm¡.{H$‘r)
» joÌ’$imZwgma gdmªV bhmZ ‘VXmag§K : Ymamdr (1 Mm¡.
3) ehar ^mJmVrb emim§n¡H$s ‘hmZJanm{bH$m, ZJanm{bH$m
»


65
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{H$‘r) (åhmS>m) ‘w»` H$m`©H$mar A{YH$mar åhUyZhr H$m`©aV hmoVo.
»
GS-I
‘VXma g§»`oZwgma gdmªV ‘moR>m ‘VXmag§K : nZdob » Ë`m§Zr Zm§XoS> {OëømVrb XoJbya `oWo ghm`H$ {Oëhm{YH$mar
»

»

(554827)
» ‘VXma g§»`oZwgma gdmªV bhmZ ‘VXmag§K : dS>mim åhUyZ àemgH$s` godobm gwédmV Ho$br.
»

(2,3,935) » ‘XmZ ho ‘yiMo n§Om~‘Yrb M§XrJS> `oWrb AmhoV. Ë`m§Mm

»

OÝ‘ 8 Am°ŠQ>mo~a 1959 amoOr Pmbm.
{ZdS>UyH$ {ZH$mb -

TM
» Am`moJmMo g{Md - {H$aU Hw$é§XH$a

»

» gamgar ‘VXmZ : 61.3 Q>¸o$ (2014 - 63.13%)
amÁ` {ZdS>UyH$ Am`moJ -
»

» ZmoQ>m : 7,42,134 (1.35%)
»

(2014 ‘Ü`o hoM à‘mU 0.91% hmoVo) » ^maVr` g§{dYmZmÀ`m 73 d 74 XwéñVrZwgma àË`oH$

»

» ZmoQ>mMm gdm©{YH$ dmna : 1) bmVya J«m‘rU {dYmZg^m amÁ`mgmR>r amÁ` {ZdS>UyH$ Am`moJmMr ñWmnZm H$aÊ`mV
»

‘VXmag§K (27449), 2) nbyg Ho$S>Jmd (20631) ({O. Ambr. Ë`mZwgma ‘hmamï´> amÁ` {ZdS>UyH$ Am`moJmMr ñWmnZm
gm§Jbr) 26 E{àb, 1994 amoOr H$aÊ`mV Ambr. g§{dYmZmVrb
» {ZdSy>Z Amboë`m ‘{hbm : 24 (2014 ‘Ü`o 20) ^mJ-9 ‘Yrb AZwÀN>oX 243 Zwgma J«m‘rU ^mJmVrb
»

» gdm©{YH$ ‘Vm§Zr {dO`r : A{OV ndma (~mam‘Vr, ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm ({Oëhmn[afX, n§Mm`V g{‘Vr d
»

amï´>dmXr) (1bmI 65 hOma 265 ‘Vm§Zr) J«m‘n§Mm`V) d AZwÀN>oX 243 Z Zwgma ZmJar ^mJmVrb

­
» gdmªV H$‘r ‘Vm§Zr {dO`r : {Xbrn ^mD$gmho~ bm§So> ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm (‘hmZJanm{bH$m, ZJan[afX
»

(Mm§{Xdbr, {edgoZm) (409 ‘Vm§Zr)
d ZJan§Mm`V) `m§À`m {ZdS>UwH$m KoÊ`mMr g§{dYm{ZH$


àíZ 63 narjm{^‘wI {díbofU O~m~Xmar amÁ` {ZdS>UyH$ Am`moJmda gmon{dÊ`mV Ambobr
`mo½` CÎma : 02
Amho. g§{dYmZmVrb gXa AZwÀN>oXmVrb VaVwXrZwgma
· `w. nr. Eg. ‘XmZ amÁ` {ZdS>UyH$ Am`wº$ {ZdS>UwH$m§gmR>r ‘VXma `mÚm V`ma H$aÊ`mÀ`m H$m‘mMo
·
A{YjU, g§MbZ Am{U {Z`§ÌU Am{U Aem {ZdS>UwH$m§Mo
» amÁ`mMo ghmdo amÁ` {ZdS>UyH$ Am`wº$ åhUyZ `w. nr. Eg.
Am`moOZ Aer O~m~Xmar amÁ` {ZdS>UyH$ Am`moJmda
»

‘XmZ `mZr 5 gßQ>|~a 2019 amoOr nX^ma ñdrH$mabm.
gmon{dbobr Amho.


» amÁ`nmb ^JVqgJ H$moí`mar `m§Zr ‘XmZ `m§Mr ‘w»`
àíZ 64 narjm{^‘wI {díbofU
»

{ZdS>UyH$ Am`wº$ åhUyZ {Z`wº$s Ho$br. - `mo½` CÎma : 02

» nyU© Zmd : CaqdXa nmb qgJ ‘XmZ
»

» ho 1983 À`m ~°MMo ^maVr` àemgH$s` godoVrb A{YH$mar · Š`yEg dëS©> `w{Zìh{g©Q>r a±qH$J 2020-
·
»

AmhoV. Oo. Eg. ghm[a`m `m§Mr Ë`m§Zr OmJm KoVbr. 1) OJmVrb gdm}ËH¥$ï´> {dÚmnrR>m§Mr H«$‘dmar

» Ë`m§Zr H|$Ðr` {ZdS>UyH$ Am`moJmÀ`m dVrZo ‘w»` {ZdS>UyH$ 2) Omhra H$aUmar g§ñWm : ¹o$H$aobr gm`‘§S²g ({~«{Q>e

»

A{YH$mar åhUyZ amÁ`mVrb bmoH$g^m d {dYmZg^m H§$nZr)
3) gwédmV : 2004 ‘Ü`o " ' `m g§ñWoÀ`m ^mJrXmarZo
{ZdS>UwH$m§Mo H$m‘ nm{hbo Amho.

(2010 nmgyZ d `m XmoÝhr g§ñWm ñdV…Mr
» amÁ`mÀ`m ‘w»` g{Md nXmMrhr Ywam Ë`m§Zr gm§^mibr Amho. doJdoJir H«$‘dmar Omhra H$aVmV)
»

» ‘w§~B© ‘hmZJaàXoe {dH$mg àm{YH$aUmMo (E‘E‘AmaS>rE) 4) OJmVrb 100 gdm}Îm‘ {dÚmnrR>m§‘Ü`o EH$hr ^maVr`
»


Am`wº$ Am{U ‘hmamï´> J¥h{Z‘m©U d joÌ{dH$mg àm{YH$aUmMo {dÚmnrR> g‘m{dï> Zmhr.


66
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 65 narjm{^‘wI {díbofU 8. 2021 - Am§Vaamï´>r` ’$io Am{U ^mOrnmbm df©


GS-I
- `mo½` CÎma : 2 9. 2022 - Am§Vaamï´>r` H$mamJrar ‘Ëñ`ì`dgm` d




1) ‘hmamï´> bmoH$godm h¸$ A{Y{Z`‘mÀ`m ~moY{MÝh d "Amnbr ‘Ëñ`nmbZ df©


godm Am‘Mo H$V©ì`' `m KmofdmŠ`mMo ‘w»`‘§Ìr Xod|Ð 2018 `m dfm©V g§`wº$ amï´>mÛmao Kmo{fV AmR>dSo> :-
’$S>Udrg `m§À`m hñVo AZmdaU 27 Am°JñQ> 2018 amoOr
» 26-30 ‘mM© 2018 :- ‘mo~mBb {ejU AmR>dS>m

»

H$aÊ`mV Ambo.
»

TM
23-29 E{àb 2018 :- OmJ{VH$ {ejU H¥$Vr AmR>dS>m
2) OZVobm nmaXe©H$, J{V‘mZ Am{U H$mb~Õ godm XoÊ`mÀ`m

»

» 20-25 ‘o 2018 :- Am{’«$H$m AmR>dS>m


CÔoemZo gaH$maZo bmoH$godm h¸$ H$m`Xm,2015 gmbr

»

» ‘o ‘{hÝ`mMm Mm¡Wm AmR>dS>m :- Am§Vaamï´>r` H$bm {ejU
AmUbm.

»

3) ~moY{MÝh d KmofdmŠ`mgmR>r ZmJ[aH$m§À`m ñnYm© KoÊ`mV AmR>dS>m
»


Amë`m. `mV CËH¥$ï> ~moY{MÝh - Zaoe AJ«dmb Va 26-31 Am°JñQ> 2018 :- OmJ{VH$ Ob AmR>dS>m

»

CËH¥$ï> KmofdmŠ` - ho‘§V H$mZSo> `m§Zr V`ma Ho$bo. `m » 17-21 gßQ>|~a 2018 :- Am{’«$H$m A{^`m§{ÌH$s AmR>dS>m

»

XmoKm§Zm àË`oH$s 25 hOmam§Mo nm[aVmo{fH$ XoÊ`mV Ambo Amho. » 24-31 Am°ŠQ>mo~a 2018 :- OmJ{VH$ ‘r{S>`m Am{U

»


‘m{hVr gmjaVm AmR>dS>m
àíZ 66 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma : 04 ‘hÎdmMo Am§Vaamï´>r` XeH -

» 2010-20 :- dmid§Q> Am{U dmid§Q>rH$aUm{déÕ XeH$
»

· 2023 ho Am§Vaamï>Œr` ^aS> YmÝ` df© - » 2011-20 :- O¡d{d{dYVm XeH$
·
»

» g§`wº$ amï´> AÞ d H¥$fr g§KQ>ZoZo 2023 ho df© » 2013-22 :- g§ñH¥$VtMo nwZéËWmZ XeH$
»

»

­
"Am§Vaaï´>r` ^aS> YmÝ` df©' » 2014-24 :- gdmªgmR>r emœV D$Om© XeH$
»

åhUyZ gmOam H$aÊ`mMm {ZU©` KoVbm Amho. » 2021-30 :- emœV {dH$mgmgmR>r ‘hmgmJa {dkmZ XeH$
»

{S>g|~a 2018 ‘Ü`o amo‘ ‘Ü`o nma nS>boë`m À`m 160 àíZ 67 narjm{^‘wI {díbofU
­
ì`m A{YdoeZm‘Ü`o hm {ZU©` KoÊ`mV Ambm. Am§Vaamï´>r` - `mo½` CÎma : 02

^aS>YmÝ` df© gmOao H$amdo Agm àñVmd ^maV gaH$maH$Sy>Z
bm nmR>dÊ`mV Ambm hmoVm.
· gmo‘m am°` ~‘©Z
·
­
» ^aS>YmÝ`m‘Ü`o Ádmar, ~mOar, amJr B. Mm g‘mdoe hmoVmo. » 1 {S>g|~a 2019 amoOr gmo‘m am°` ~‘©Z `m§Mr 24 ì`m
»

»

» ^maV gaH$maZo 2018 ho df© "amï´>r` ^aS>YmÝ` df©' ‘hmboIm {Z`§ÌH$nXr
»

­
åhUyZ gmOao Ho$bo Amho. Zo‘UyH$ H$aÊ`mV Ambr. Ë`m `m nXmda
­
g§`wº$ amï´>mÛmao Kmo{fV H$mhr df} :- {Z`wº$ hmoUmè`m gmVì`m ‘{hbm R>aë`m AmhoV. `mnydu
1. 2015 - Am§Vaamï´>r` àH$me df© Ë`m A{V[aº$ ‘hmboIm {Z`§ÌH$nXr H$m`©aV hmoË`m.

2. 2017 - Am§Vaamï´>r` emœV n`©Q>Z {dH$mg df© H|$Ð gaH$ma‘Ü`o gmd©O{ZH$ {dÎm ì¶dñWoÀ`m ‘O~wVrH$aUmV

3. 2019 - Am§Vaamï´>r` ‘m`Xoer ^mfm df© Ë`m§Mr ‘hÎdmMr ^y{‘H$m Amho. Ë`m 1986 À`m ~°MÀ`m

4. 2019 - Am§Vaamï´>r` AmdV©gmaUr df© "^maVr` ZmJar boIm godm A{YH$mar' AmhoV.

5. 2020 - A§Vaamï´>r` dZñnVr Amamo½` df© » OonrEg Mmdbm `m§Mr Ë`m§Zr OmJm KoVbr.

»

6. 2021 - A§Vaamï´>r` em§VVm Am{U {dœmg df© » J{UVr` gm§p»`H$s‘Ü`o Ë`m§Zr {X„r {dÚmnrR>mVyZ E‘.{’$b

»

7. 2021 - emœV {dH$mgmgmR>r gO©Zerb AW©ì`dñWoMo Ho$bo Amho.



A§Vaamï´>r` df©

67
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 68 narjm{^‘wI {díbofU ì`dhma ‘§Ìr d 15 ì`m bmoH$g^oV Ë`m {damoYr njmZoË`m
am{hë`m AmhoV.
GS-I
- `mo½` CÎma : 02

» ^maVm‘Yrb amï´>r` njmÀ`m Ë`m n{hë`m ‘{hbm

»

· gwf‘m ñdamO àdº²$`m R>aë`m.
·
hm gÝ‘mZ {‘idUmè`m Ë`m n{hë`m ‘{hbm
»

­
{ZYZ : 6 Am°JñQ> 2019 (Zdr {X„r) g§gX gXñ` hmoË`m. Ë`m§Zr Mma amÁ`m§‘YyZ 11 WoQ>
»

» OÝ‘ : 14 ’o$~«wdmar 1952 (A§~mbm, h[a`mUm) {ZdS>UwH$m bT>dë`m AmhoV Ë`m§Zr Mma df} h[a`mUm‘Ü`o

TM
»

» {ejU : g§ñH¥$V Am{U amÁ`emó {df`mV nXdr (gZmVZ qhXr gm{hË` g§‘obZmÀ`m AÜ`jnXr H$m‘ Ho$bo.
»

Y‘© H$m°boO, A§~mbm), bm° (n§Om~ {dÚmnrR>, M§{XJS>) Ë`m » ’o$~«wdmar 2019 ‘Ü`o Ë`m§Zm ñn°{Ze gaH$maZo"J«oS> H«$m°g Am°’$

»

^maVr` OZVm njmÀ`m d[að> ZoË`m hmoË`m. Am°S©>a Am°’$ {g{db ‘oarQ>' hm gÝ‘mZ {Xbm.
» 2014-2019 : ^maVmÀ`m naamï´> ‘§Ìr B§{Xam Jm§Yr {ebm {X{jV -
»

`m§À`mZ§Va naamï´> ‘§ÌrnX ^yfdUmè`m Xwgè`m ‘{hbm
gmV doim g§gX gXñ` åhUyZ {ZdS> VrZ doim h[a`mUm » {ZYZ : 20 Owb¡ 2019 (Zdr {X„r)

»

{dYmZg^m gXñ` åhUyZ {ZdS> » OÝ‘ : 31 ‘mM© 1938 (H$nyaWim, n§Om~)

»

» 1973 : ^maVr` gdm}ƒ Ý`m`mb`mV A{Ydº$m åhUyZ » amOH$s` nj : ^maVr` amï´>r` H$m±J«og
»

»

gamd gwé Ho$bm. Ë`m§Zr O`àH$me Zmam`U `m§À`m g§nyU© » {ejU : E‘.E. B{Vhmg ({X„r {dÚmnrR>mVrb {‘am§S>m hmD$g
»

H«$m§Vr MidirV g{H«$`nUo ^mJ KoVbm. `oW)o
» 1977 : d`mÀ`m 25 ì`m dfu h[a`mUmÀ`m gdmªV VéU » 1984-89 : g§gXr` ì`dhma amÁ`‘§Ìr (amOrd Jm§Yr
»

»

H°$[~ZoQ> ‘§Ìr ~Zë`m. gaH$ma)
» 1979 : OZVm njmMr amÁ` AÜ`jm (h[a`mUm) » 1984-89 : ‘{hbm§À`m pñWVrdarb g§`wº$ amï´> Am`moJmda
»

»

» 1987-90 : h[a`mUm amÁ`mÀ`m {ejU ‘§Ìr ^maVr` à{V{ZYr ‘§S>imÀ`m gXñ`
»
»

1984-89: CÎma àXoeÀ`m H$Þm¡O ‘VXmag§KmVyZ g§gX
» E{àb 1990 : n{hë`m§Xm amÁ`g^m gXñ`nXr {ZdS>
»

gXñ`
»

(2000 ‘Ü`o Xwgè`m§Xm)
» 1998-13 : {X„rÀ`m ghmì`m ‘w»`‘§Ìr (15 df©)
» 1996 : n{hë`m§Xm bmoH$g^oV {ZdS> (11ì`m bmoH$g^oV)
»

(Xwgè`m ‘{hbm)
»

(X{jU {X„r ‘VXmag§KmVyZ) » Ë`m§Zr {X„rMo gbJ VrZ doim ‘w»`‘§Ìr nX ^yf{dbo.
»

» 1996 ‘Ü`o AQ>b {~hmar dmOno`r `m§À`m 13 {Xdgm§À`m » {X„rÀ`m gdm©{YH$ H$bmdYrgmR>r ‘w»`‘§Ìr amhUmè`m ì`º$s
»

»

gaH$ma‘Ü`o Ë`m ‘m{hVr d àgmaU‘§Ìr hmoË`m. . EImÚm amÁ`mÀ`m gdm©{YH$ H$bmdYrgmR>r ‘w»`‘§Ìr
» 1998 : {X„rÀ`m nmMì`m ‘w»`‘§Ìr (n{hë`m ‘{hbm) amhUmè`m ‘{hbm
»

(Am°ŠQ>mo~a-Zmoìh|~a 1998) » ‘mM©-gßQ>|~a 2014 : Ho$aiÀ`m 22 ì`m amÁ`nmb
»

» 1998 ‘Ü`o 12 ì`m bmoH$g^oVhr dmOno`r gaH$ma‘Ü`o Ë`m » OmZodmar-Owb¡ 2019 : {X„r àXoe H$m±J«og g{‘VrÀ`m
»

»

‘m{hVr d àgmaU‘§Ìr Pmë`m. AÜ`jm
» 2014 À`m bmoH$g^m {ZdS>UwH$sV {d{Xem ‘VXmag§KmVyZ » 2013 À`m {X„r {dYmZg^m {ZdS>UwH$sV Am‘ AmX‘r
»

»

{dO`r Amamo½`mÀ`m H$maUmdê$Z 2019 Mr {ZdS>UyH$ Z njmMo AaqdX Ho$Oardmb `m§Zr Ë`m§Mm nam^d Ho$bm hmoVm.
bT>Ê`mMm Ë`m§Zr {ZU©` KoVbm hmoVm. Zrb‘ e‘m© -
» A‘o[aH$Z X¡{ZH$ "dm°b ñQ´rQ> OZ©b'Zo ñdamO `m§Zm ^maVmMr
» XyaXe©Z dm{hZrdarb à{gÕ {Zdo{XH$m (A±H$a) Zrb‘ e‘m©
»

»

gdm©V AmdS>Vr amOH$maUr' åhQ>bo Amho. `m§Mo 17 Am°JñQ> 2019 amoOr {ZYZ Pmbo.
» 13 dr bmoH$g^m {ZdS>UyH$ Ë`m§Zr H$m±J«og AÜ`jm gmo{Z`m » XyaXe©ZÀ`m S>rS>r Ý`yO `m M°ZobÀ`m g§ñWm{nH$m, A±H$a
»

»

Jm§Yr `m§À`m{déÕ H$Zm©Q>H$ ‘Yrb ~o„mar ‘VXmag§KmVyZ
Am{U d¥Îmdm{hZrdarb gdmªV bmoH${à` Moham Aer
bT>dbr hmoVr. 77 ‘Vm§Zr Ë`m nam^yV Pmë`m.
Ë`m§Mr AmoiI hmoVr.
» 2003-04 : Amamo½`, Hw$Qw>§~ H$ë`mU ‘§Ìr Am{U g§gXr`
»
»

‘{hbm g~brH$aU `m {df`mdarb "VoOpñdZr' Am{U
»

68
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


"~‹S>r MMm©' ho Ë`m§Mo XmoZ H$m`©H«$‘ A{Ve` bmoH${à` Omhra Pmbm Amho.

GS-I
R>abo hmoVo. `m~Ôb Ë`m§Zm amï´>nVr am‘ZmW H$moqdX » 2014 ‘Ü`o àH$m{eV Pmboë`m Ë`m§À`m "H$mJO H$s Zmd' `m

»

`m§À`m hñVo "Zmar eº$s nwañH$ma' XoD$Z gÝ‘m{ZV H$mX§~argmR>r Ë`m§Zm 29 dm ì`mg gÝ‘mZ XoÊ`mV Ambm.
H$aÊ`mV Ambo hmoVo. ‘{hbm§er g§~§{YV joÌmV H$m‘{Jar » qhXr gm{hË`mVrb à{gÕ {dÛmZ S>m°. {dœmZmW àgmX {Vdmar

»

H$aUmè`m§Zm XoÊ`mV `oUmam hm XoemVrb gdm}ƒ nwañH$ma `m§À`m AÜ`jVoImbrb {ZdS> g{‘VrZo Ë`m§Mr {ZdS> Ho$br.
Amho. gdm}ËH¥$ï> d¥Îm {Zdo{XH$m, AmYr Am~mXr nwañH$ma » `mdfu 15 ‘mM© 2019 amoOr qhXr boIH$ brbmYma OJwS>r

TM
»

Am{U Ho$nrEg {Jb {’$`abog OZm©{bñQ> Adm°S©> `m§gmaIo `m§Zm 2018 Mm ì`mg gÝ‘mZ àXmZ H$aÊ`mV Ambm.
AZoH$ nwañH$ma Ë`m§Zm àmá Pmbo AmhoV. » {OVZo bmoJ CVZo ào‘" `m H${dVm g§J«hmgmR>r OJwS>r `m§Zm hm

»

àíZ 69 narjm{^‘wI {díbofU gÝ‘mZ XoÊ`mV Ambm. 2013 ‘Ü`o Ë`m§Mm hm H${dVm g§J«h
- `mo½` CÎma : 03 àH$m{eV Pmbm.

ì`mg gÝ‘mZ -
· OmJ{VH$ Hw$ñVr ñnYm© 2019 » nwañH$ma XoUmar g§ñWm : Ho$ Ho$ {~bm© ’$mD$§So>eZ
·
»
» `O‘mZ eha : Zya-gwëVmZ, H$PmH$ñVmZ » ñWmnZm : 1991
»
­
»
» ñdê$n : 4 bmI én`o, àeñVr nÌ Am{U ñ‘¥Vr{MÝh
»
» H$mbmdYr : 14-22 gßQ>|~a 2019 » n{hbm ì`mg gÝ‘mZ : S>m°. am‘{dbmg e‘m© (1991) (à{gÕ
»
»
» Am`moOH$ : g‘rjH$) ("^maV Ho$ àmMrZ ^mfm n[adma Am¡a qhXr' `m
»
» Q>mo{H$`mo 2020 CÝhmir Am°{bpånH$gmR>r hr nmÌVm ñnYm© hmoVr. H¥$VrgmR>r) ^maVr` gm{hË`mVrb `moJXmZmgmR>r ‘mJrb 10
»
» ^maV 5 nXH$m§gh nXH$ Vm{bHo$V 17 ì`m ñWmZr Amho. dfmªV àH$m{eV gm{hË`mgmR>r hm gÝ‘mZ {Xbm OmVmo.
»
» ^maVmZo `m ñnY}V 1 am¡ß` Am{U 4 H$m§ñ` nXHo$ qOH$br. » kmZnrR> nwañH$mamnmR>monmR> hm gm{hË` joÌmVrb Xwgam gdm}ƒ
»
»

» ^maVmMr `m ñnY}V AÎmmn`ªVMr gdm}ƒ H$m‘{Jar nwañH$ma ‘Zmbm OmVmo.
»
» a{e`m gdm©{YH$ nXH$m§gh n{hë`m ñWmZr AgyZ Ë`mZ§Va Zm{gam e‘m©:-
»
A‘o[aH$m, Om°{O©`m, OnmZ Agm H«$‘ Amho.
» OÝ‘ : 22 Am°JñQ> 1948 (Abmhm~mX)
‘hËdmMo :-
»

» {ejU : (’$magr ^mfm Am{U gm{hË`) à{gÕ qhXr
»

­
» d[að> OmJ{VH$ Hw$ñVr ñnY}V A§{V‘ gm‘Ý`mn`ªV nmohmoMUmam bopIH$m gO©Zerb {bImUm{edm` ñdV§Ì nÌH$m[aVo‘Ü`ohr
»

XrnH$ nw{Z`m nmMdm ^maVr` R>abm. Ë`m§Zr C„oIZr` H$m‘ Ho$bo Amho.
» Hw$ñVrV OmJ{VH$ nXH$ qOH$Umar {dZoe ’$moJQ> nmMdr » Ë`m§Mr nwñVHo$ : gmV Z{X`m± EH$ g‘§Xa,emë‘br, R>rH$ao
»

»

^maVr` ‘{hbm R>abr. {VMo ho n{hboM OmJ{VH$ nXH$ Amho. H$s ‘±JZr, {µOÝXm ‘whmdao, Aj` dQ>, Hw$B`m±OmZ, µOramo amoS>,
» gwerb Hw$‘ma hm `m ñnY}V gwdU© nXH$ qOH$Umam EH$‘od nm[aOmV, AOZ~r OµOram, H$mJµO H$s Zmd, Am¡aV Ho$ {b`o
»

^maVr` Amho. Ë`mZo 2010 ‘Ü`o a{e`m‘Ü`o Pmboë`m ñnY} Am¡aV, ‘oao {à` H$hm{Z`m±
V gwdU©nXH$ nQ>H$mdbo hmoVo. » nwañH$ma : gm{hË` AH$mX‘r nwañH$ma (nm[aOmV gmR>r)
»
» Q>mo{H$`mo 2020 Am°{bpånH$gmR>r nmÌ R>abobr {dZoe ’$moJQ>
àíZ 71 narjm{^‘wI {díbofU
»

n{hbr ^maVr` Hw$ñVrnQy> Amho. - `mo½` CÎma : 04


àíZ 70 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma : 03 · ny. b. Xoenm§So> `m§Mr OÝ‘eVmãXr

·
» 2019 ho ny. b. Xoenm§So> `m§Mo OÝ‘eVmãXr df© Amho.
· ì`mg gÝ‘mZ 2019
»

» nyU© Zmd : nwéfmoÎm‘ bú‘U Xoenm§So>
·
»

» à{gÕ bopIH$m Zm{ga e‘m© `m§Zm 2019 Mm ì`mg gÝ‘mZ » OÝ‘ : 8 Zmoìh|~a 2019
»

»

69
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


» »
‘amR>rVrb AJ«JÊ` {dZmoXr boIH$, ZmQ>H$H$ma Am{U ‘amR>r R>abo.

a§J^y‘rer d {MÌnQ>g¥ï>rer ZQ>, g§JrVH$ma, nQ>H$WmboIH$, amÁ`nmb ^JVqgh H$moí`mar `m§Zr Ë`m§Zm nX d JmonZr`VoMr
GS-I

9

{X½Xe©H$ enW {Xbr.
» {ejU : CÕd R>mH$ao ho {edgoZm, amï´>dmXr H$m±J«og Am{U H$m±J«og `m
»

­
9

» A{^éMr øm ‘m{gH$mVyZ 1943 À`m gw‘mamg Ë`m§Zr boIZ VrZhr njm§À`m ‘hmamï´> {dH$mg AmKmS>r'Mo à‘wI AmhoV.
»

H$amd`mg Ama§^ Ho$bm. ‘hmamï´>mVrb ghm ‘mOr ‘w»`‘§Ìr enW{dYr gmohù`mbm

9

TM
» Ë`m§Mo n{hbo ZmQ>H$ : VwH$m åhUo AmVm (1948) hOma hmoVo. Ë`m‘Ü`o eaX ndma, ‘Zmoha Omoer, gwerbHw$‘ma
»

» Ë`m§Mr BVa ZmQ>Ho$ : A§‘bXma (1952), VwPo Amho qeXo, AemoH$ MìhmU, n¥ÏdramO MìhmU Am{U Xod|Ð
»

VwOnmer (1957), ^m½`dmZ (1953), gw§Xa ‘r hmoUma ’$S>Udrg `m§Mm g‘mdoe hmoVm.
(1958) Am{U Vr ’w$bamUr (AàH$m{eV) · g§nmXH$ nXmMm amOrZm‘m :-

·

» d`‘² ‘moR>‘² ImoQ>‘² Am{U Zdo JmoHw$i hr Ë`m§Zr bhmZ ‘hmamï´>mMo ‘w»`‘§Ìr åhUyZ enW KoÊ`mAmYr CÕd R>mH$ao
»



‘wbm§gmR>r {b{hbobr ZmQ>Ho$. `m§Zr X¡.gm‘ZmÀ`m g§nmXH$ nXmMm amOrZm‘m {Xbm Amho.
» nwT>mar nm{hOo ho Ë`m§Zr {b{hbobo bmoH$ZmQ>ç à^mdr R>abo. gm‘Zm ho {edgoZoMo ‘wInÌ AgyZ {edgoZoMo ZoVo g§O` amD$V
»

» Ë`m§Zr {b{hbobr AZoH$ ì`{º${MÌo 1962 gmbr ì`{º$ ho gm‘ZmMo H$m`©H$mar g§nmXH$ H$m`‘ amhUma AmhoV. 23
»

Am{U d„r øm ZmdmZo à{gÕ Pmbr. øm nwñVH$mg 1965 OmZodmar 1988 amoOr ~mimgmho~ R>mH$ao `m§Zr `m d¥ÎmnÌmMr
‘Ü`o gm{hË` AH$mX‘rMo nm[aVmo{fH$ XoÊ`mV Ambo. gwédmV Ho$br.
» ImoJra^aVr (1946), ZñVr CR>mR>od (1952), ~Q>mQ>çmMr · Am‘Xma Zgbobo CÕd R>mH$ao ho gmVdo ‘w»`‘§Ìr
»

·

Mmi (1958), Jmoim~oarO (1960), Agm ‘r Agm‘r {d{Y‘§S>imÀ`m H$moUË`mhr g^mJ¥hmMo gXñ` ZgVmZm
(1964) Am{U hgdUyH$ (1968) ho Ë`m§À`m {dZmoXr åhUOoM Am‘Xma ZgVmZm ‘hmamï´>ŒmÀ`m ‘w»`‘§ÌrnXmMr enW
boIm§Mo g§J«h. KoUmao CÕd R>mH$ao ho gmVdo ‘w»`‘§Ìr R>abo AmhoV. Va
» àdmgdU©Zo :- Anydm©B© (1960), nyd©a§J (1965), Omdo dS>rb ‘w»`‘§Ìr d ‘wbJm Am‘Xma ho {MÌhr ‘hmamï´>ŒmÀ`m
»

Ë`m§À`m Xoem (1974) Ë`m§Zr 1965 ‘Ü`o "nw. b. Xoenm§So> {dYmZg^oV àW‘M {XgUma Amho. ~°[añQ>a E. Ama. A§Vwbo,
à{Vð>mZ' ñWmnZ Ho$bo. dg§VXmXm nmQ>rb (1983), {edmOramd nmQ>rb {Zb§JoH$a,
» 1967 ‘Ü`o Zm§XoS> `oWo ^aboë`m ‘amR>r ZmQ>çg§‘obZmMo Vo eaX ndma (1993), gwerbHw$‘ma qeXo, n¥ÏdramO MìhmU
»

AÜ`j hmoVo. `m H$m±J«ogÀ`m ghm ZoË`m§da ‘w»`‘§ÌrnXmMr O~m~Xmar
» 1974 ‘Ü`o BMbH$a§Or `oWo Pmboë`m gwdU© ‘hmoËgdr ‘amR>r gmondÊ`mV Ambr Voìhm ho ZoVo {dYmZ n[afX qH$dm
»

gm{hË`g§‘obZmÀ`m AÜ`jnXmMm ‘mZ Ë`m§Zm bm^bm. {dYmZg^m `m C^` g^mJ¥hm§Mo gXñ` ZìhVo. Z§Va hr
» gÝ‘mZ : nÙlr (1966), g§JrV ZmQ>H$ AH$mX‘r nwañH$ma ZoVo‘§S>ir {dYmZg^m qH$dm {dYmZ n[afXoMo Am‘Xma åhUyZ
»

(1967) {ZdSy>Z Ambo. ghm ‘{hÝ`mV H$moUË`mhr g^mJ¥hmMo gXñ`Ëd

KoUo Amdí`H$ AgVo.
àíZ 72 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma : 03 · Xod|Ð ’$S>Udrg : gdm©V AënH$mbrZ ‘w»`‘§Ìr 23 Zmoìh|~a
·


2019 amoOr gH$mir AmR> dmOVm Xod|Ð ’$S>Udrg `m§Zr
‘w»`‘§{ÌnXmMr enW KoVbr, Va Ad¿`m Mma {Xdgm§VM
· CÕd R>mH$ao amÁ`mMo ‘w»`‘§Ìr
åhUOo 26 Zmoìh|~a amoOr Xwnmar 4 dmOVm Ë`m§Zr nXmMm
·
{edgoZm à‘wI CÕd R>mH$ao `m§Zr 28 Zmoìh|~a 2019 amoOr amOrZm‘m {Xbm. Ë`m‘wio Xod|Ð ’$S>Udrg ho ‘hmamï´>ŒmÀ`m
9

{edmOr nmH©$da ‘hmamï´>mÀ`m ‘w»`‘§Ìr nXmMr enW KoVbr. B{VhmgmVrb gdm©V AënH$mbrZ ‘w»`‘§Ìr R>abo AmhoV.
Vo amÁ`mMo 29 do ‘w»`‘§Ìr R>abo AmhoV. AmVmn`ªV nr. Ho$. gmd§V (ZD$ {Xdg) `m§À`m Zmdo gdm©V
9

ì`º$s åhUyZ amÁ`mMo 19 do ‘w»`‘§Ìr R>abo AmhoV. H$‘r H$mbmdYrÀ`m ‘w»`‘§{ÌnXmMm {dH«$‘ hmoVm. gmd§V ho
9

Vo R>mH$ao n[admamVrb n{hbo Va {edgoZoMo {Vgao ‘w»`‘§Ìr ‘hmamï´>mMo {Vgao ‘w»`‘§Ìr hmoVo. ’$S>Udrg gdm©V H$‘r H$mi
9

70
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


‘w»`‘§{ÌnX ^yfdUmao ZoVo R>abo AmhoVM, gmo~V gdm©{YH$ àíZ 74 narjm{^‘wI {díbofU
H$mi ‘w»`‘§{ÌnXmda amhUmao {~JaH$m±J«ogr ZoVohr R>abo

GS-I
- `mo½` CÎma :01


AmhoV. `m{edm`, gbJ Xwgè`m§Xm ‘w»`‘§{ÌnXmda `oUmao
{~JaH$m±J«ogr ZoVohr Vo AmhoV. ’$S>Udrg ho Joë`m 45 dfmªV
· WHO Mm 3-Eg H$m`©H«$‘ -
dg§Vamd ZmB©H$ `m§À`mZ§Va (1975) nmM dfmªMm H$m`©H$mi

·
nyU© H$aUmao n{hboM ‘w»`‘§Ìr R>abo AmhoV. gdm©{YH$ H$mi 1)


TM
‘w»`‘§{ÌnX ^yfdUmè`m ZoË`m§À`m `mXrV Vo 2) hm OmJ{VH$ Amamo½` g§KQ>ZoZo gy{MV Ho$bobm H$m`©H«$‘ AgyZ


Xwgè`m H«$‘m§H$mda AmhoV.
Vmo g§nyU© ^maVm‘Ü`o am~{dÊ`mV `oUma Amho.


àíZ 73 narjm{^‘wI {díbofU 3) OmJ{VH$ Amamo½` g§KQ>ZoZo ^maVmV gwê$ H$aÊ`mV Amboë`m


- `mo½` CÎma : 02
bgtÀ`m ‘`m©{XV gwajm AmH$So>dmarMm {dMma H$ê$Z `m

· ^maV Mm¡Wm gdmªV AmH$f©H$ Jw§VdUyH$ ~mOma àH$ënmMr {e’$mag Ho$br hmoVr.
·
4) H$m`©H«$‘mMm ^mJ åhUyZ ^maV ZwH$Ë`mM gmXa Pmboë`m
A) ^maV OmJ{VH$ ‘w»` H$m`©H$mar A{YH$mè`m§gmR>r



Mm¡Wm gdm©V AmH$f©H$ Jw§VdUyH$ ~mOma R>abm Amho. amoQ>mdm`ag bgtMo ‘yë`m§H$Z H$arV Amho.
~) 21 OmZodmar 2019 amoOr Zo 91 Xoem§Vrb 1300 5) `mgmo~VM CƒñVar` XjVm gw{Z{üV H$aÊ`mgmR>r Amamo½`


Mo gd}jU Omhra Ho$bo. ‘§Ìmb` Am{U H|$Ðr` Am¡fY ‘mZH$ {Z`§ÌU g§ñWm
H$) ^maVmZo `yZm`Q>oS> qH$JS>‘bm ‘mJo Q>mH$bo Amho. (grS>rEggrAmo) `mgma»`m à‘wI ^mJYmaH$m§‘Yrb ghH$m`©

S>) n{hbo nmM Xoe :-
~iH$Q> H$aÊ`mMm à`ËZ H$arV Amho.

1. A‘o[aH$m 2. MrZ 3. O‘©Zr 4. ^maV 5. `yZm`Q>oS>

qH$JS>‘ · àmXo{eH$ g{‘VrMr ~¡R>H$ -
·

B) ‘mJrb dfu ^maVmZo OnmZbm ‘mJo Q>mH$V nmMdo ñWmZ 1) OmJ{VH$ Amamo½` g§KQ>ZoÀ`m X{jU nyd©


nQ>H$mdbo hmoVo. Am{e`mgmR>rÀ`m àmXo{eH$ g{‘VrMr ~¡R>H$
· 2060 gmbr ^maV OJmVrb gdm©{YH$ ‘wñbr‘ 2) {R>H$mU : Zdr {X„r
·


bmoH$g§aì`mMm Xoe 3) H$mbmdYr : 5 gßQ>|~a 2019

1) B§S>moZo{e`mbm ‘mJo Q>mHy$Z 2060 gmbr ^maV hm OJmVrb
4) Amd¥Îmr : 72 dr

gdm©{YH$ ‘ñbr‘ bmoH$g§»`m Agbobm Xoe R>aob Agm Xmdm

A‘o[aHo$À`m qWH$ Q>±H$ ß`y [agM© `m g§ñWoZo Ho$bm Amho. 5) AÜ`j : S>m°. hf©dY©Z (H|$Ðr` Amamo½` ‘§Ìr)

2) 2060 gmbr ^maVmV ‘wpñb‘m§Mr g§»`m ^maVmÀ`m 6) ^maVmV Xwgè`m§Xm ~¡R>H$sMo Am`moOZ. (`mnyduMrhr Zdr


EHy$U bmoH$g§»`oÀ`m 19.4 Q>¸o$ Agob. Va OJmVrb EHy$U {X„r `oWoM nma nS>br)
‘wñbr‘ bmoH$g§»`m 11.1 Q>¸o$ Agob. 7) ~¡R>H$sV 2023 n`ªV X{jU-nyd© Am{e`m‘YyZ Jmoda

3) `m g§ñWoZo OJmVrb gdm©V OmñV ‘wñbr‘ bmoH$g§»`m Am{U é~obmamoJm§Mo CƒmQ>Z H$aÊ`mMm g§H$ën H$aÊ`mV Ambm.


Agboë`m n{hë`m 10 Xoem§Mr `mXr Omhra Ho$br Amho.
àíZ 75 narjm{^‘wI {díbofU
· n{hbo nmM Xoe :-
- `mo½` CÎma : 03
·


1. B§S>moZo{e`m (21 H$moQ>r)

2. ^maV (19 H$moQ>r 48 bmI) · Am`EZEg Im§Xoar Zm¡XbmV XmIb

·
3. nm{H$ñVmZ (18 H$moQ>r 40 bmI)
1) Am`EZEg Im§Xoar hr AË`mYw{ZH$ nmU~wS>r Zm¡XbmÀ`m


4. ~m§JbmXoe
Vmâ`mV 28 gßQ>|~a 2019 amoOr g‘m{dï> H$aÊ`mV Ambr.

5. Zm`Oo[a`m
2) g§ajU‘§Ìr amOZmW qgh `m§À`m hñVo Am`EZEg Im§Xoar



71
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Am{U Am`EZEg {Zb{Jar `m `wÕZm¡H$m§À`m ObmdVaUmMm CX²KmQ>Z g§ajU‘§Ìr amOZmW qgh `m§À`m hñVo 28 gßQ>|~a
H$m`©H«$‘ nma nS>bm.
GS-I
2019 amoOr H$aÊ`mV Ambo.
3) nmU~wS>rbm H$Uoar `m ‘memÀ`m àOmVrdê$Z Im§Xoar (qhXrV 2) Vã~b 281 ‘rQ>a bm§~, 45 ‘rQ>a é§X Am{U 17 ‘rQ>a


I§So>ar) Zmd XoÊ`mV Ambo Amho. Imob Aer hr Zm¡XbmMr gdm©V ‘moR>r gwH$s JmoXr AgyZ WoQ>
Im§XoarMr d¡{eîQ>ço :- nmÊ`mVM {VMo ~m§YH$m‘ H$aÊ`mV Ambo Amho.
3) gZ 2010 ‘Ü`o `m S´m` S>m°H$À`m H$m‘mbm àma§^ Pmbm

TM
1) {S>Pob-{dÚwV àH$mamVrb hr AÚ`mdV nmU~wS>r Amho.



2) n‘m©{gZ ‘moQ>ma V§ÌmMm dmna Ho$ë`m‘wio {VMm AmdmOM `oUma hmoVm.

ZgyZ eÌyÀ`m gmoZma `§ÌUobm MH$dm XoUo eŠ` hmoB©b. 4) `m S´m` S>m°H$À`m {Z{‘©VrgmR>r 1,320 H$moQ>r én`o IM©


3) Im§Xoardê$Z Mma nmUVra (Q>m°S>r) Am{U XmoZ jonUmóo H$aÊ`mV Ambo AmhoV.

S>mJÊ`mMr `§ÌUm Amho. g§nyU© `§ÌUm ñd`§M{bV Amho. 5) `m JmoXr‘Ü`o EH$mdoir VrZ OhmOo XoI^mb XwéñVrgmR>r


4) Im§XoarMo ZoV¥Ëd H°$ßQ>Z Xb~ra qgJ H$aV AmhoV. `m R>odVm `oVrb, Va XoemVrb gdm©V ‘moR>r {d‘mZdmhÿ `wÕZm¡H$m

nmU~wS>rMr ~m§YUr ‘mPJmd S>m°H$Zo Ho$br Amho. {dH«$‘m{XË`XoIrb `m‘Ü`o gm‘mdy eHo$b.
5) I§mXoar `m nmU~wS>rMr bm§~r 675 ‘rQ>a Amho. Va é§Xr 12.3 6) `m JmoXrÀ`m ~m§YH$m‘mgmR>r Vã~b nmM bmI ‘o{Q´H$ Q>Z


‘rQ>a Amho. hr nmU~wS>r 12 hOma {H$bmo‘rQ>an`ªV Imob H$m±H«$sQ>Mm dmna H$aÊ`mV Ambm Amho.
nmÊ`mV àdmg H$ê$ eH$Vo.
Am`EZEg aUOrV godm{Zd¥Îm -
6) àmoOoŠQ> 75 A§VJ©V Xoem‘Ü`o ~Z{dÊ`mV Ambobr ñH$m°{n©Z

loUrVrb Am¶EZEg Im§Xoar hr Xwgar nmU~wS>r (n{hbr 1) ^maVr` Zm¡XbmÀ`m Vmâ`mVrb AÊdó {dZm{eH$m Am`EZEg

- H$bdar) Amho. Vmer 20 Zm°{Q>H$b ‘¡b doJmZo aUOrV godm{Zd¥Îm Pmbr
OmÊ`mMr `m nmU~wS>rMr j‘Vm Amho. 2) {XZm§H$ : 6 ‘o 2019

7) KmofdmŠ` : AI§S> A^oÚ AÑí` 3) {R>H$mU : {demImnÅ>U‘, Zm¡Xb S>m°H$`mS©>


Am`EZEg {Zb{Jar `wÕZm¡Ho$Mo ObmdVaU - 4) 36 df} ^maVr` Zm¡Xbm‘Ü`o godm

5) 15 gßQ>|~a 1983 amoOr ^maVr` Zm¡XbmV gm‘rb H$ámZ

1) "Am`EZEg {Zb{Jar' `m `wÕZm¡Ho$Mo 28 gßQ>|~a 2019
{dîUw ^mJdV ho {VMo n{hbo H$‘m§S>a hmoVo.

amoOr ‘mPJmd S>m°H$ `oWo ObmdVaU H$aÊ`mV Ambo.
6) ~m§YUr {R>H$mU : {ZH$mobod (gÜ`m : `wH«o$Z) (VËH$mbrZ
2) na§naoZwgma g§ajU ‘§Ìr amOZmW qgh `m§À`m nËZr gm{dÌr


‘Ü`o)
qgh `m§À`m hñVo ho ObmdVaU H$aÊ`mV Ambo.
3) nr 17 E `m àH$ënm A§VJ©V "{Zb{Jar' `m `wÕZm¡Ho$Mr 7) a{e`Z Zmd : bmodŠbr (AW© : Mni)


~m§YUr ‘mPJmd S>m°H$ `oWo H$aÊ`mV Ambr Amho. 8) Am¡nMm[aH$nUo 16 OyZ 1979 amoOr AZmdaU

4) Aë’$m {edm{bH$ dJm©Vrb hr n{hbrM `wÕZm¡H$m Amho. 9) ~moYdmŠ` : gXm aUo O`Vo


5) eÌyÀ`m ZOaoV Z `oÊ`mgmR>r AÚ`mdV V§ÌmMm dmna H$aÊ`mV 10) loUr : H$merZ- (amOnyV loUr, àmoOoŠQ> `m ZmdmZohr


Ambm AgyZ `m `wÕZm¡Ho$Mm doY KoUo ghOgmÜ` AgUma AmoiIbo OmVo)
Zmhr. 11) {Zd¥Îm hmoUmar hr amOnyV loUrVrb n{hbr {dZm{eH$m Amho.

6) ObmdVaU H$aVmZm {Zb{JarMo dOZ XmoZ hOma 650 Q>Z 12) amOnyÎm loUrVrb {dZm{eH$m :- Am`EZEg amOnyV,


hmoVo. Am`EZEg amUm, Am`EZEg aUOrV, Am`EZEg aUdra
· Zm¡XbmMr gdm©V ‘moR>r gwH$s JmoXr : - Am{U Am`EZEg aU{dO`.


·

1) Zm¡X>bmÀ`m ‘mbH$sÀ`m XoemVrb n{hë`m S´m` S>m°H$Mo

72
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 76 narjm{^‘wI {díbofU H$m`©H$mimZ§Va godm{Zd¥Îm hmoVmV.

GS-I
- `mo½` CÎma : 02 3) Vo 28 do bîH$a à‘wI R>abo AmhoV.



4) XoemMo ZdrZ bîH$aà‘wI {ZdS>VmZm godmÁ`oð>VoMmM {dMma


· 107 dr ^maVr` {dkmZ H$m±J«og H$aÊ`mMm {ZU©` H|$Ð gaH$ma d g§ajU ‘§Ìmb`mVrb
·
1) {R>H$mU : H¥$fr {dkmZ {dÚmnrR>, ~§Jiyê$ CƒnXñW g{‘VrZo Ho$bm Amho.

2) H$mbmdYr : 3-7 OmZodmar 2020 5) gÜ`m bîH$amV {~nrZ amdV `m§À`mZ§Va ‘ZmoO ZadUo ho


TM

3) à‘wI Wr‘ : {dkmZ Am{U V§ÌkmZ… J«m‘rU gdm©{YH$ Á`oð> A{YH$mar AmhoV.

{dH$mg ( 6) ZadUo bîH$a à‘wI hmoUmao Xwgao ‘amR>r A{YH$mar R>abo


AmhoV. Ë`m§À`m AmYr 1983 Vo 1986 Xaå`mZ OZab
4) CÓmQ>H$ : n§VàYmZ Za|Ð ‘moXr AéUHw$‘ma d¡Ú `m ‘amR>r A{YH$mè`m§Zr bîH$aà‘wImMr Ywam

5) Am`moOH$ : B§{S>`Z gm`Ýg H$m±J«og Agmo{eEeZ gm§^mibr Amho.

· 106 dr gm`Ýg H$m±J«og :- 7) 1 gßQ>~| a 2019 amoOr ZadUo `m§Zr 40 ì`m ìhmBg Mr’$ Am°’$


·

1) {R>H$mU : bdbr àmo’o$eZb `w{Zìh{g©Q>r, Omb§Ya Am‘u ñQ>m’$ (Cnà‘wI) `m nXmMr O~m~Xmar hmVr KoVbr

(n§Om~) hmoVr. (nX ^yf{dUmao Vo n{hbo ‘amR>r A{YH$mar R>abo)
2) H$mbmdYr : 3-7 OmZodmar 2019 8) XoemÀ`m B{VhmgmV AmOda ’$º$ 9 Cnà‘wI nwT>o bîH$aà‘wI


3) Wr‘ : ^{dî`mVrb ^maV : {dkmZ Am{U V§ÌkmZ AWm©V "OZab' Pmbo AmhoV. Ë`mV AmVm ZadUo `m§Mm

· gm`~a H«$mB©‘ AÝdofU n[afX - H«$‘m§H$ bmJbm Amho.
·

1) gm`~a H«$mB©‘ AÝdofUdarb n{hbr amï´>r` n[afX lr.ZadUo `m§À`m {df`r WmoS>Š`mV-

2) {R>H$mU : ‘w»`mb` (Zdr {X„r)

3) H$mbmdYr : 4-5 gßQ>|~a 2019 1) OÝ‘ : 22 E{àb, 1960 (nwUo)


4) CXKmQ>H$ : F$fr Hw$‘ma ewŠb Mo g§MmbH$) 2) embo` {ejU : kmZà~mo{YZr àembm, nwUo


3) bîH$ar {ejU : amï´>Œr` g§ajU AH$mX‘r , nwUo
· OmJ{VH$ D$Om© H$m±J«og-

­
Am{U ^maVr` g¡Ý` AH$mX‘r, XohamSy>Z.
·

1) {R>H$mU : A~y Ym~r (g§`wº$ Aa~ A{‘amV) 4) nXì`wÎma {ejU : g§ajU Aä`mgmV nXì`wÎma nXdr (‘Ðmg



2) H$mbmdYr : 9-12 gßQ>|~a 2019 {dÚmnrR>), g§ajU Am{U ì`dñWmnZ Aä`mgmV E‘.{’$b


3) Amd¥Îmr : 24 dr (Xodr A{hë`m {dœ{dÚmb`, B§Xmoa)

4) Wr‘ : g‘¥ÕrgmR>r D$Om© ) 5) AmdS> : {MÌH$bm, `moJ Am{U ~mJH$m‘ OyZ 1980 ‘Ü`o"7


5) OmJ{VH$ D$Om© n[afXoMm OmJ{VH$ EH$N>Ìr H$m`©H«$‘ Xa grI bmBQ> BÝ’§$Q´r'‘YyZ bîH$amV XmIb Pmbo.

VrZ dfmªZr nma nS>Vmo. 6) 1987 ‘Yrb Am°naoeZ ndZ Xaå`mZ lrb§Ho$‘Ü`o ^maVr`

6) n{hë`m§Xm 1924 ‘Ü`o nma nS>bm. em§Vr ajm goZoMm XoIrb Vo EH$ ^mJ hmoVo.

7) å`mZ‘ma‘Yrb ^maVr` XyVmdmgmV VrZ df} Ë`m§Zr ^maVmMm

àíZ 77 narjm{^‘wI {díbofU g§ajU g§b¾ åhUyZ H$m‘ Ho$bo hmoVo.
- `mo½` CÎma : 04 8) gZ 2002 ‘Ü`o g§gXodarb h„²`mZ§Va H|$Ð gaH$maZo


Ama§^boë`m "Am°naoeZ namH«$‘' `m ‘mo{h‘oV Ë`m§Zr gh^mJ
· ‘ZmoO ZadUo Zdo bîH$aà‘wI KoVbm.
·
1) bo. OZab ‘ZmoO ‘wHw§$X ZadUo `m§Mr ^maVr` g¡Ý`mÀ`m 9) 10 Zmoìh|~a 2015 amoOr Ë`m§Zm boâQ>Z§Q> OZab hr a±H$


bîH$aà‘wInXr Zo‘UyH$ H$aÊ`mV Ambr Amho. {‘imbr.
2) Ë`m§Zr gÜ`mMo bîH$aà‘wI {~nrZ amdV `m§Mr OmJm KoVbr. 10) Vo 2017 À`m àOmgÎmmH$ {XZmÀ`m naoS>Mo H$‘m§S>a hmoVo.


Vo E{àb 2022 n`ªV `m nXmda H$m`©aV AgVrb. amdV
Ë`m§Zr ^yfdbobr nXo : -
ho 31 {S>g|~a 2019 amoOr godm{Zd¥Îm Pmbo AmhoV. bîH$a
à‘wI EH$Va d`mÀ`m 62 ì`m dfu qH$dm VrZ dfmªÀ`m * Amgm‘ am`’$bMo CÎma-nyd© {d^mJmMo "BÝñnoŠQ>a OZab',

73
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


ñQ´mBH$ H$moAaMo {X„r joÌmVrb "OZab Am°{’$ga BZ noerMo nMZ H$aVmV; åhUyZ b`H$m[aH$m§Zm AmË‘KmVr
H$‘m§qS>J', bîH$a à{ejU {d^mJmMo à‘wI, ‘hÿ pñWV bîH$a {neì`m åhUVmV.
GS-I
`wÕemó ‘hm{dÚmb`mV à{ejH$, Oå‘y- H$mí‘ra‘Yrb 5) gOrdm§À`m Cnmg‘marÀ`m H$mimV åhUOoM AÞ Z


XheVdmXr H$madm`m§Mm ~r‘moS> H$aÊ`mgmR>r H$m`©aV amï´>r` {‘imë`mg b`H$m[aH$m noerV gmR>{dbobr à{WZo Am{U
am`’$ëgMo ZoV¥Ëd ‘oX `m§Mm Cn`moJ H$ê$Z earamV Amdí`H$ D$Om© nwa{dÊ`mMo
{‘imbobo gÝ‘mZ : - H$m`© H$aVmV.

TM
6) Ooìhm Q>°S>nmobMo åhUOoM N>moQ>çm ~oS>H$mMo nyU© {dH${gV


1) na‘ {d{eï´> godm ‘oS>b (2009), A{V{d{eï>> godm ‘oS>b
~oS>H$mV ê$nm§Va hmoVo, Voìhm b`H$m[aH$m Ë`mÀ`m eonQ>rMo

(2017), goZm ‘oS>b Am{U {d{eï> godm ‘oS>b (2015)
nMZ H$aVmV.
ZadUo `m§Mo dS>rb ‘wHw§$X ho hdmB© XbmVrb {Zd¥Îm A{YH$mar
· Jm°ëJr H$m` / Jm°ëJr g§Hw$b

·

AmhoV. Ë`m§À`m AmB© gwYm `m à{gÕ bopIH$m Am{U nwUo
S>m°.H°${‘bmo Jm°ëJr `m O‘©Z emókmZo n{hë`m§Xm

9

AmH$medmUrÀ`m {ZdoXH$ hmoË`m.
Jm°ëJrH$m` `m A§JH$mMm emoY bmdbm. ho A§JH$ 5 Vo
2) Ë`m§À`m nËZr {dZm ZadUo `m Am‘u dmB’$ dob’o$Aa
8 {nedrgma»`m H$moem§Mo / KS>çm§Mo ~Zbobo AgVo.

Agmo{gEeZÀ`m CnmÜ`j AmhoV.
`m H$moem§Zm Hw§$So> Ago åhUVmV. Ë`m‘Ü`o

{df¶ - gm‘mݶ {dkmZ {d{dY {dH$ao AgVmV.
· H$m`} -
·

àíZ 78 narjm{^‘wI {díbofU 1) Jm°ëJrg§Hw$bmbm noerVrb òmdr A§JH$ Ago åhUVmV.

- `mo½` CÎma - 04 2) noerÐì`mV V`ma Pmboë`m nXmWmª‘Ü`o n[adV©Z H$éZ


· b`H$m[aH$m : Ë`m‘Ü`o {dH$ao {‘giUo.
·

b`H$m[aH$m gmÜ`m EH$m AmdaUmZo ~Zbobr {nedr AgVo 3) òdbobo {MH$Q> nXmW©, à{WZo, ‘oX Am{U dU©Ho$
9


Ë`m§Zm H$moe Ago åhUVmV. `m§À`m‘Ü`o {d{dY OQ>rb noerÀ`m AmV qH$dm ~mhoa Amdí`H$ Ë`m {R>H$mUr
{dH$ao AgVmV. dZñnVr nmohMdÊ`mMo H$m`© H$aUo.
noerV b`H$m[aH$m H$‘r à‘mUmV AgVmV. 4) [a{º$H$m Am{U òmdr {n{Q>H$m§Mr {Z{‘©Vr H$aUo..

· b`H$m[aH$mMr H$m`} 5) noer{^{ÎmH$m, àÐì`nQ>b Am{U b`H$m[aH$m `m§À`m
·


1) noer‘Ü`o KS>V Agboë`m {d{dY M`mnM` {H«$`mZ§Va {Z{‘©VrgmR>r ‘XV H$aUo.


OQ>rb Q>mH$mD$ H$m~©Zr nXmW© V`ma hmoVmV. Ë`m nXmWmªMo
àíZ 79 narjm{^‘wI {díbofU
nMZ b`H$m[aH$m H$aV AgVmV åhUyZ Ë`m§Zm noerVrb
`mo½` CÎma - 04

Q>mH$mD$ nXmWm©Mr {dëhodmQ> bmdUmar g§ñWm Ago
åhUVmV. `w‘m`H$moQ>rZm
2) noerda h„m H$aUmè`m OrdmUy Am{U {dfmUy§gma»`m

amoJO§VyZm b`H$m[aH$m Zï> H$aVo åhUyZ {Vbm nMZ øm H$dH$mbm no{e{^ÎmrH$m AgVo Ë`mMo dJuH$aU-

{neì`m Agohr åhUVmV. A) ’$m`H$mo‘m`goQ²g

­
3) OrU© VgoM H$‘Omoa noer A§JHo$ Am{U H$m~©Zr nXmWmªZm 1) ho AI§{S>V H$dHo$ AmhoV d `m§Mr dmT>


earam~mhoa Q>mH$VmV `m {H«$`obm ñd`§b` X‘Q> d Amoë`m dmVmdaUmV hmoVo. `m§À`m‘Ü`o Pwñnmoag
­
Ago åhUVmV. Ë`m‘yio b`H$m[aH$m§Zm CÜdñV H$aUmao qH$dm Aßb°Zmoñnmoag ìXmao
nWH$ Agohr åhUVmV. Ab¢{JH$ àOZZ hmoV AgVo.
4) Ooìhm noer‘Ü`o {~KmS> hmoVmo qH$dm noer Iam~ hmoVo, 2) `m§À`mV b¡{JH$ àOZZ nU hmoD$ eH$Vo d Vo Pm`Jmoñnmoag


Voìhm Ë`m noerVrb b`H$m[aH$m ’w$Q>VmV d Ë`mVrb {dH$ao ìXmao Ho$bo OmVo.

74
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


3) `m§Mr H$mhr ‘hËdmMr CXmhaUo :- å`wH$a, am`Pmong

OrdZgËd-~ 2 Am{U OrdZgËd-~ 12 Mm
(~«oS> da dmT>Umar) d Aë~wJmo (n°amgm`Q>rH$ H$dH$) Cn`moJ A±Q>rAm°pŠgS§>Q> åhUyZ hmoVmo.

GS-I
~) AñH$mo‘m`goQ²g 5) {~Q>m H°$amoQ>rZ, bm`H$monrZ, A±WrZ Am{U ë`y{Q>Ýg

­

1) h`m OmñVH$éZ ~hþnoer` d nQ>`wº$ AgVmV. `mgma»`m dU©H$m§Mm Cn`moJ AÞnXmWmª‘Ü`o ImÚa§J

({H$Êd hm EH$noer` Amho.) åhUyZ Ho$bm OmVmo.
2) ho H$moZr{S>`m Mr {Z{‘©Vr H$éZ Ë`mìXmao 6) nm°brg°H$amB©S> Am{U ½bm`H$mo{bnrS>Mm Cn`moJ


TM
Ab¡{JH$ àOZZ H$aVmV Va, 'AñH$moñnmoa' ìXmao b¡{JH$ B‘pëg’$m`g© åhUyZ Ho$bm OmVmo.
àOZZ H$aVmV. 7) ìh°{ZbrZ, B{Wb ã`wQ>raoQ> `m§Mm Cn`moJ ’$im§Mm ñdmX


CXm. {H$Êd {Zir ~waer {hadr VgoM gwJ§Y {Z‘m©U H$aÊ`mgmR>r Ho$bm OmVmo.
9
­
~waer Jwbm~r ~waer 8) A°ñnmQ>©‘ Am{U Pm`brQ>m°b `m H¥${Ì‘ eH©$am§Mm Cn`moJ


{nH$mda nmdS>ar ‘mb{S>dg ngadUmam E[a{g’$ BË`mXr. ‘Yy‘oh é½Um§gmR>r hmoVmo.



H$) ~o{gS>rAmo‘m`goQ²g àíZ 81 narjm{^‘wI {díbofU

1) `m§‘Ü`o ‘eé‘, ~°Ho$Q> ’§$Jr `m§Mm g‘mdoe hmoVmo. - `mo½` CÎma - 01


2) gJù`mV OmñV OQ>rb, àJV, CËH«$m§V d bmH$S>mMo CÎm‘

{dKQ>H$ åhUyZ `m§Zm AmoiIbo OmVo. à{WZo

3) `m§À`m earambm "‘m`go{b`‘' Ago åhUVmV. d hm
a) à{WZo ho A{‘ZmoAmåbmÀ`m l¥§IboZo ~Zbobo

nQ>`wº$ AgwZ Ë`mbm ’$m§X`m AgVmV. CXm. A°J[aH$g

­
AgVmV Ë`m l¥§IbmZm ~hdm[aHo$ åhUVmV.
, nw{g{Z`m , D$pñQ>bmJmo

`m§À`m‘Ü`o ~hþVH$ê$Z d gë’$a AUy AgVmV.
BË`mXr.
à{WZ hr g§km ~O}{b`g `mZr {Xbr.
S>) S>`wQ>oamo‘m`goQ²g
b) Amnë`m earamV EHy$U 21 A{‘Zmo Amåb AgVmV na§Vw
1) `m§À`mV ’$º$ Ab¢{JH$ àOZZ hmoV Agë`m‘wio `mbm

Ë`mn¡H$s ’$º$ 20 A{‘Zmo Amåb doJdoJio à{WZo V`ma

VmËnwaVo ‘hËd Amho åhUwZ ho An[anyU© H$dHo$ åhUwZ
H$aÊ`mgmR>r bmJVmV.
AmoiIbo OmVmV. CXm. AëQ>oaZm[a`m, H$moboQ>mo{Q´H$‘,
c) Oa EImX`m nXmWm©V à{WZo AmhoV ho Xe©dm`Mo Agob
Q´m`H$mo’$m`Q>m°Z BË`mXr.

Va Ë`mda H$m°na gë’o$Q> d H$m°pñQ>H$ gmoS>çmMo W|~ Q>mH$bo

àíZ 80 narjm{^‘wI {díbofU AgVm Om§^im a§J V`ma hmoB©b.
- `mo½` CÎma - 03 ) à{WZo hm eãX /àmo{Q>AmoO `m J«rH$ eãXmnmgyZ Ambm


Amho, `mMm AW© "àW‘ qH$dm ‘w»`' Agm hmoVmo.
g§`wJo d Ë`m§Mo Cn`moJ :- e) A{‘Zmo Amåb {d{eï> ~§YmZo OmoSy>Z à{WZo V`ma
· gyú‘Ordr` à{H«$`oZo {‘imbobr g§`wJo d Ë`m§Mo hmoVmV Ë`m ~§YmZm 'noßQ>mBS> ~§Y' Ago åhUVmV.
·

Cn`moJ :- · à{WZmMo H$m`© .
·

1) gm`Q´rH$, ‘°{bH$ Am{U b°ŠQ>rH$ AmåbmMm Cn`moJ 1) Amnë`m earamV à{VH$ma j‘Vo‘Ü`o


AmåbVm XoÊ`mgmR>r hmoVmo. ^mJ KoUmao (à{VÐì`) ho à{WZmnmgyZM
­
2) ½byQ>°{‘H$ Amåb, bm`{gZ Am{U {Q´ßQ>mo’°$Z `m A{‘Zmo ~ZVmV.

Amåbm§Mm Cn`moJ à{WZ ~m§YUrgmR>r hmoVmo. 2) gd© {dH$ao ho à{WZmnmgyZM ~ZVmV.

3) Zm`{gZ Am{U Z°Q>m‘m`{gZ `m§Mm Cn`moJ gyú‘Ordm§À`m ({dH$a gkm {dhbo‘ Hw$hZo `m§Zr {Xbr)

à{V~§YmgmR>r hmoVmo.. 3) g§àoaH$ = earamVrb ~aoMgo g§àoaH$ ho

4) A°ñH$m°{~©H$ Amåb åhUOoM OrdZgËd-H$, à{WZm§nmgyZ ~Zbobo AgVo. CXm. Am°pŠgQ>mogrZ

75
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


4)
eara~m§YUrgmR>r à{WZmMm Cn`moJ hmoVmo. CXm. Ho$g, · gmo{S>A‘ :-

·

ZIo, ËdMm. earamVrb Am°pŠgOZMo dhZ H$aUmam/ 1) à‘mU : 1500 {‘br J«°‘
GS-I


{h‘mo½bmo~rZ hm ½bmo~rZ `m à{WZm§nmgyZM) ~Zbobm 2) òmoV : ‘rR> VgoM AhmamVrb gd© AÞnXmW©. .


Amho. * H$m`© :
6) earamVrb noer d D$Vr `m AÜ`m©Var à{WZm§ZrM ~Zboë`m 1) gmo{S>A‘Mo Am`Z aº$m‘Ü`o CÎm‘ àH$maMo {dÚwV AnKQ>Zr

AgVmV. jma åhUyZ H$m`© H$aVmV Ë`m‘wio aº$mMm namgaU Xm~

TM
7) Amnë`m earamÀ`m EHy$U D$O}À`m 10 Vo 12% D$Om© ( {Z`§{ÌV Ho$bm OmVmo.

AmnUmg à{WZm§nmgyZ {‘iVo. 2) gmo{S>A‘‘wio D$Om© Am{U nmoQ>°{eA‘ `m§Mo {Z`‘Z


­
8) earamVrb nmofH$VÎdo noerH$So> ZoÊ`mMo H$m‘ à{WZo H$aVmV. Ho$bo OmVo.

àíZ 82 narjm{^‘wI {díbofU · A^mdm‘wio hmoUmao n[aUm‘ :-

·

- `mo½` CÎma - 02 hm`nmo-A°Zo{‘`m- `m‘wio earamVrb gmo{S>A‘ ŠbmoamB©S>Mr

9



nmVir H$‘r hmoVo Ë`m‘wio öX` {dH$ma, `H¥$VmMm Zme,
H°$pëeA‘ d¥¸$ Zme, Ý`y‘mo{Z`m, VgoM A{Ve` VhmZ bmJUo,
‘i‘i, S>moHo$XwIr, WH$dm, ^wH$ ‘§XmdUo, ñZm`y§Mm
1) à‘mU : 1300 {‘br J«°‘
Aeº$nUm BË`mXr n[aUm‘ AmT>iVmV.

2) òmoV : XyY Am{U XyYmMo nXmW©, A§S>r, ‘m§g, ‘mgo,
· A{VgodZm‘wio hmoUmao n[aUm‘ : -

{haì`m nmbo^mÁ`m, e|JXmUo, ~Xm‘, A§Ora, ‘ZwH$m,
·

hm`na-Z°Q´o{‘`m - `m‘wio aº$mVrb gmo{S>A‘Mr nmVir
Vri, {d{dY ~r`m B..
9

dmT>Vo. Ë`m‘wio WH$dm, Aeº$nUm, {MS>{MSo>nUm, aº$Xm~
· H$m`© :
dmT>Uo BË`mXr n[aUm‘ AmT>iyZ `oVmV.
·

1) XmVm§À`m Am{U hmS>m§À`m {dH$mgmgmR>r AË`§V
· nmoQ>°{eA‘

‘hËdmMm jma AgyZ earamVrb EHw$U H°$pëeA‘ n¡H$s
·

1) à‘mU : 4700 {‘br J«°‘
90% H°$pëeA‘ hmS>m§‘Ü`o AmT>iVo. d Ë`m‘wioM hmS>m§Zm

2) òmoV : H$S>YmÝ`o, ~Q>mQ>o, Q>mo‘°Q>mo, Ho$ir, nnB©, {Vi,
H$R>rUnUm `oVmo.

KodS>m, V¥UYmÝ`o, gmo`m~rZ, nmbH$, aVmi, hiX B.
2) öX`, ñZm`y Am{U nMZg§ñWoÀ`m Amamo½`mgmR>r
· H$m`©

Amdí`H$ AgVo. aº$ {Z{‘©VrgmR>r VgoM Ë`mÀ`m
·

1) aº$m‘Ü`o {dÚwV AnKQ>Zr jma åhUyZ namgaU Xm~
H$m`m©gmR>r ‘XV H$aUo.

{Z`§{ÌV H$aUo.
· A^mdm‘wio hmoUmao n[aUm‘ :-
2) earamV D$[aUw Am{U gmo{S>A‘ `m§Mo {Z`‘Z
·

1) hm`nmo-H°$pëe{‘`m - aº$mVrb H°$pëeA‘Mr

­
H$aUo


nmVir H$‘r hmoVo. Ë`m‘wio A{VAdQw>Vm, S> OrdZgÎdmMr
· A^mdm‘wio hmoUmao n[aUm‘ :-
H$‘VaVm VgoM {H$S>ZrMo {dH$ma hmoD$ eH$VmV.
·

hm`nmo-H°$bo{‘`m - `m‘Ü`o aº$mVrb nmoQ>°{eA‘Mr nmVir
2) bhmZ ‘wbm§‘Ü`o ‘wS>Xwg Va àm¡T> ì`º$s¨‘Ü`o hmS>m§Mm
9

H$‘r hmoVo Ë`m‘wio ñZm`y§Mm Aeº$nUm, ñZm`y§Zm noQ>Ho$

{R>gwinUm åhUOoM ApñW‘¥XwVm ho amoJ AmT>iVmV.
`oUo, AnMZ, n°am{bgrg, AënMoVZm j‘Vm B.n[aUm‘
· A{VgodZm‘wio hmoUmao n[aUm‘ :-
AmT>iVmV.
·

hm`na-H°$pëe{‘`m - aº$mVrb H°$pëeA‘Mr
· A{VgodZm‘wio hmoUmao n[aUm‘ :-
9

nmVir dmT>Vo. Ë`m‘wio {H$S>ZrñQ>moZ, hmS>m§‘Ü`o doXZm,
·

hm`na-H°$bo{‘`m-`m‘Ü`o aº$mVrb nmoQ>°{eA‘Mr nmVir
AmVS>çm‘Ü`o d«U `oUo.
9

dmT>Vo Ë`m‘wio ñZm`y§Mm Aeº$nUm, ZmS>rMo R>moHo$ dmT>Uo,
nmoQ>mV doXZm, ‘i‘i, CbQ>çm qH$dm gVV bKdr `oUo,
öX` {dH$ma, A°S>rgÝgMm amoJ B.n[aUm‘
9

Z¡amí`, {ZÐmZme, ^wH$ ‘§XmdUo, WH$dm VgoM öX`
AmT>iVmV.
ñn§XZmMm Xa ~XbUo BË`mXr n[aUm‘ hmoD$ eH$VmV.

76
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 83 narjm{^‘wI {díbofU 3) AmVmn`ªV 100 À`m da emoYë`m Jobo


- `mo½` CÎma - 01 AgyZ Ë`m§Zm Ago Zmdo {Xbr AmhoV. Ë`mVrb

GS-I

­
­
hm gd©àW‘ emoYbm Jobm, VgoM Vmo

­
O¡{dH$ ZÌpñWarH$aU ghOarË`m AmT>iVmo.


1) Zm`Q´moOrZoO {dH$amÀ`m ghmæ`mZo {Od§V noerH$Sy>Z 4) ho gwÕm dZñnVtÀ`m doJmZo dmT> hmoUmè`m


Zm`Q´moOZMo jnU hmoD$Z A‘mo{Z`mMr noer (nmZo, ‘wio d nmZm§Mm A§Hw$a) `m§À`m

­
TM
{Z{‘©Vr) hmoUo `mbmM O¡{dH$ ZÌpñWarH$U Ago åhUVmV. {R>H$mUr AmT>iVmV.
2) dZñnVrÀ`m ~m§YUrgmR>r à{WZm§Mr åhUOoM Am‘`Zmo · Mo Cn`moJ

·


AmåbmMr Amdí``H$Vm AgVo. AmnUmg ‘m{hVr Amho a) noetMr bm§~r dmT>dVo, VmJmÀ`m Ym½`m§Mr bm§~r


H$s Am‘m`Zmo Amåb V`ma hmoÊ`mgmR>r Zm`Q´moOZMr dmT>dVo.
Amdí`H$Vm AgVo. b) OZwH$s`ÑîQ>çm ~wQ>Ho$ AgUmè`m PmS>mMr C§Mr dmT>dVm


3) Oar dmVmdaUmV 78 Q>¸o$ Zm`Q´moOZ dm`y Agbm Var `oVo.

dZñnVr Vo nmZmÛmao d BVa Ad`dmÛmao emofy eH$V ZmhrV. ) `m§À`m‘wio nmZm§Mr é§Xr dmT>dVm `oVo d nmbo^mÁ`m§‘Ü`o


(hr j‘VmM Ë`m§À`mV ZgVo.) åhUyZM hdoVrb Zm`Q´moOZ ho Cn`moJmMo R>aVo
Á`m nÜXVrZo dZñnVrbm {‘iVmo Ë`mZm ZÌpñWarH$aU
) ’$im§Mm AmH$ma dmT>dVm `oVmo. (CXm. bm§~Q> {~`ma{hV
( åhUVmV. Ðmjo)
· ZÌpñWarH$aU H$aUmao gOrd :- ) ho {~`m§Mr {ZîH«$s`Vm

·

a) ñdV§Ì amhUmao Zm`Q´moOZ pñWaH$ OrdmUy :- CXm. g§ndÊ`mV Cn`moJr nS>VmV

Šbm°pñQ´{S>`‘, AmPmoQ>mo~°ŠQ>a ) EH$Xbr` dZñnVtÀ`m ~rOA§Hw$aUmbm

b) ghOrdZ ZÌpñWaH$ {OdmUw MmbZm XoVo d Vgo nmhVm ho A{ZHo$f’$bZ

: CXm. Zm°ñQ>m°H$, bmo{gam åhUOo {~`mahrV ’$io V`ma
c) ñdV§Ì amhUmao ZÌpñWaH$ gm`Zmo~°ŠQ>oar`m, H$aÊ`mV A{YH$ à^mdr R>aVmV.

) ghOrdZ ZÌpñWaH$ gm`Zmo~°ŠQ>oar`m, · A°ãgrgrH$ Amåb (
·

­
­
­
­

CXm. A°Zm~rZm APmobr. A) ho Z¡g{J©H$arË`m AmT>iUmao dmT> I§wQ>drUmao g§àoaH$


Amho. Oo ~r`m§Mr {ZîH«$s`Vm d nmZJiVr BË`mXr‘Ü`o
àíZ 84 narjm{^‘wI {díbofU
‘hÎdmMr ^y{‘H$m ~OmdVo.
- `mo½` CÎma - 03
~) `mbm ñQ´og gm§àoaH$ Agohr


åhQ>bo OmVo. H$maU ho g§àoaH$ A{Ve` à{VHy$b
Orã~abrÝg
nm[apñWVr‘Ü`o (Ogo H$s XwîH$mi) ómdbo OmVo.
1) OnmZ‘Yrb Hw$amogmdm `m§Zr 1928 gmbr {O~ao„m H$) B bm A°ÝQ>r-{Oã~abrH$ g§àoaH$ Ago gwÕm åhQ>bo


­
­
’w$OrHw$am°`' `m H$dH$mZo ~mYrV Pmboë`m Vm§XimnmgyZ OmVo H$maU ho {Oã~abrZZr gH«$s` Ho$bobr dmT> amoIVo.

`mMm emoY bmdbm, ~mYrV Pmboë`m H$dH$m§Mm AmOma hm S>) B ho d`ñH$a nmZo, ’w$bo d ’$io ¶oWo V`ma hmoVo d
­
­
"~oH$Z' Mm amoJ qH$dm amoJ åhUyZ Z§Va Vo BVaÌ ngadbo OmVo.
AmoiIbm OmVmo Á`m‘Ü`o nrH$ ho nm§T>ao, nmVi d AVr · A°ãgrgrH$ Amåb Mo Cn`moJ-
·

­
C§M hmoVo. 1) ho ~rO H$ù`m VgoM (Q>çy~a) (dZñnVrÀ`m dmT>rMm

2) 1938 gmbr ~m{YV/amoJrQ> PmS>m§nmgyZ emoYë`m Joboë`m ^mJ) `m§À`m‘Ü`o {ZîH«$s`Vm AmZVo. ho

`m nXmWm©bm ho Zmd "`~wQ>m' d gw‘wH$s' `m dZñnVtMr dmT> Wm§~dVo d åhUyZM Vo dmT> à{V~§YH$
emókm§Zr {Xbo. g§àoaHo$ Ago åhUVmV.

77
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


2)
XwîH$mimgma»`m à{VHy$b n[apñWVr‘Ü`o ho g§àoaH$ · hÎmrnm`amoJ :-

·

nmZm§‘Ü`o V`ma hmoVo d Ë`m‘wio nU©a§Y« ( ) ~§X 1) amoJH$maH$ -
GS-I


Ho$ë`m OmVmV Am{U nmÊ`mMo ~mînr^dZ Am{U `m VrZ H¥$‘r‘wio hmoVmo.
Q>mië`m OmVo. 2) n[aUm‘ - nm`m§À`m ËdModa n[aUm‘ hmoVmo.


3) ho dmY©Š`mbm MmbZm XoD$Z ‘w»`V… 3) àgma - Š`wboŠg S>mgmMr ‘mXr àgma H$aVo.


nmZm§‘Yrb h[aVÐì` H$‘r H$ê$Z àH$meg§ûcofUmMm 4) à{V~§YH$ Cnm`


TM
Xa H$‘r H$aVo. (VgoM ‘wio
­
d à{WZo `m§À`m : CnMmamgmR>r Aë~°ÝS>mPmob Am{U Bìha‘oŠQ>rZ `m
­
­
g§ûcofUmMm Xa H$‘r hmoVmo. Am¡fYm§Mm Cn`moJ hmoVmo.
4) g§H$Q>H$mbrZ (AmnmËH$mbrZ) qH$dm VUmdnyU© · Xodr amoJ

·

n[apñWVr Ogo H$s XwîH$mi, napñWVr. I{ZOm§Mr 1) {dfmUy = Variola (d°[aAmobm)


H$‘VaVm BË`mXtÀ`m VUmdmda ‘mV H$aÊ`mgmR>r ‘XV 2) àgma = Ðdq~Xy Ûmao àgma

­
­

H$aVo, {ZîH«$s`Vm dmT>dVo, dmT>rg àVr~§Y, nmZJiVr. 3) Ad`d = ËdMm


(nU©a§Y« ~§X H$aVo) åhUyZ `mbm 'VUmd g§àoaH$' ( 4) bjUo = Vmn, A§Jmda nwaù`m `oUo, Am§YionUm.


Ago åhQ>bo OmVo. 5) bg = XodrMr bg (ES>dS©> OoÞa `m§Zr 1798 ‘Ü`o

5) ‘wio nmZo {ndir nSy>Z Imbr nS>VmV emoYbr)

­
­
· Xodr hm amoJ ^maVmVyZ g§nyU©nUo Jobobm Amho. `mMm


·

àíZ 85 narjm{^‘wI {díbofU eodQ>Mm amoJr gmB~mZ ~r~r øm ~m§½bmXoer ór ‘Ü`o 24
- `mo½` CÎma - 02 ‘o 1975 bm gmnS>bm hmoVm. VoìhmnmgyZ Z§Va ^maVmV

`mMr bg XoV ZmhrV.

aº$mVrb ½bwH$moOMo à‘mU àíZ 87 narjm{^‘wI {díbofU
· {ZamoJr ì`º$sÀ`m aº$mVrb ½bwH$moOMo à‘mU = - `mo½` CÎma - 04

·
CnmernmoQ>r = 70 Vo 100 ‘rJ«°/100 {‘br aº$mV.
9

OodUmZ§Va = 140 ‘rJ«°/100 {‘br aº$mn`ªV. · ‘mZdr ñZm¶y -
·
9

· ‘Yw‘oh Pmboë`m ì`º$sÀ`m aº$mVrb ½bwH$moOMo à‘mU = (1) Amnë`m earamV 400 ñZm`y AgVmV. nwéfm§À`m

·

CnmernmoQ>r = 2125 ‘rJ«°/100 ‘rbr aº$. dOZmÀ`m 40% d {ó`m§À`m dOZmÀ`m 30% ñZm`y
9

OodUmZ§Va = 180 ‘rJ«°/100 {‘br aº$. AgVmV. (Vgo nmhVm ‘mZdr earamV 639 ñZm`y AgVmV.)
9

(2) ‘b‘bMo H$mnS> ho Am§~mS>rÀ`m ÑT> D$VrnmgyZ

àíZ 86 narjm{^‘wI {díbofU ~ZdVmV.
- `mo½` CÎma - 02 (3) nmZmdarb A{Vgyú‘ {N>Ðm§Zm nU©a§Y«


åhUVmV. nmZmÀ`m EH$m Mm¡ag BMm§‘Ü`o 45,000 Vo
hÎmr amoJ 60,000 nU©a§Y« Agy eH$VmV.
(4) nU©a§Y«mMr CKS>Pmn H$aÊ`mgmR>r ajH$noer
1) amoJH$maH$ - ’$m`bo[aAm°S>r (

‘XV H$aVmV.

2) JmobH¥$‘r - A§VnaOrdr (5) gd©gmYmaUnUo nmZmÀ`m ImbÀ`m ^mJmV OmñV nU©a§Y«


3) n[aUm‘ . - ËdModa n[aUm‘ hmoVmo. AgVmV.

4) àgma - S>mg VgoM H$mù`m ‘mem§‘m’©$V àgma hmoVmo. (6) ‘mZdr Mohè¶m‘Ü`o Odinmg 30 ñZm`y AgVmV.


· hÎmramoJmMo àH$ma : hÎmramoJmMo (7) ‘mZdmVrb gdm©V ‘moR>r ñZm`y ½bwQ>r`g ‘°ŠPr‘g

·

VrZ àH$ma nS>VmV Ë`mn¡H$s hÎmr nm`amoJ hm EH$ ‘hÎdmMm nmœ©^mJmV AgVo
amJ Amho (8) gdm©V bm§~ ñZm`y - gmaQ>mo[a`g ‘m§S>r‘Ü`o AgVo.

78
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


(9) gdm©V ‘O~yV ñZm`y - ‘°goQ>a ( ) 21 CîUVm H Á¶wb ({H$bmo H°$bar

(O~S>çmV AgVo.

GS-I
H°$bar)
(10)gdm©V AIwS> ñZm`y-ñQ>°no{S>`b ñZm`y H$mZmV AgVo. 22 Xm~ p ݶwQ>a/‘r2 ( go‘r (

àíZ 88 narjm{^‘wI {díbofU m) cm
- `mo½` CÎma - 04 23 Va§J bm§~r ‘rQ>a ( ) go‘r (cm)

24 dma§dmaVm hQ>©P ( ) --
H«$. ^m¡{VH$ {MÝho EH$H$

TM
amer EH$H$ 25 q^Jm§H$ p S>m¶m°ßQ>a (D) --
1 bm§~r ‘rQ>a ( ) g|‘r (cm)
àíZ 89 narjm{^‘wI {díbofU
2 dñVw‘mZ {H$bmoJ«°‘ ( ) J«°‘ (g)
- `mo½` CÎma - 02


3 doi t goH§$X (s) goH§$X (s)
· hmoirÀ`m Ádmbm§VyZ ~mhoa nS>Umè`m Ja‘ hdoÀ`m

·

4 {dÚwVYmam ApånAa (A) --
jwãY àdmhmVyZ EImX`m dñVyÀ`m bwH$bwH$Ê`mMr
5 Vmn‘mZ Ho$pëdZ ( ) --
H$maUo-
6 aoUy^ma ‘mob ( o) --
1) hmoirÀ`m doir Ádmbm§À`m bJVMm daMm hdoMm Wa

7 àH$me H°$S>obm ( ) --
Ë`mhÿZ daÀ`m hdonojm OmñV Ja‘ hmoVmo.
8 {dÚwVà^ma Hw$bmo‘ (c) --
2) Ja‘ hdoMr KZVm ( = dñVw‘mZ / AmH$ma‘mZ ) W§S>
9 {d^dm§Va V ìhmoëQ> (v) --

hdoÀ`m KZVonojm H$‘r AgVo.
10 amoY Amoh‘ ( ) --
3) VgoM Ja‘ hdoMm AndV©Zm§H$ W§S> hdoÀ`m
11 KZVm D {H$.J«°/‘r3 ( --

m)
AndV©Zm§H$mnojm H$‘r AgVmo.
12 Mmb ‘rQ>a/goH§$X -- 4) åhUOoM àH$memÀ`m ‘mJ©H«$‘UmÀ`m Ñï>rZo W§S> hdm

(m/s) ho KZ ‘mÜ`‘, Va Ja‘ hdm ho {dab ‘mÜ`‘ AgVo.
13 {dñWmnZ D ‘rQ>a (m) J«°‘/ hdoMr hr ^m¡{VH$ pñWVr A{Ve` ApñWa AgVo. Ë`m‘wio
go‘r3(g/ àH$memMo AndV©Z hmoVmZm AndV©Z H$moZ gVV ~XbVmo.
cm ) 5) n[aUm‘r Ooìhm AmnU `m hdoVyZ nmhVmo Voìhm

14 doJ V ‘rQ>a/goH§$X go‘r/ nbrH$S>Mr dñVy WaWaë`mMm ^mg hmoVmo. åhUOoM Ja‘
(m/s) hdoÀ`m jwãY àdmhmVyZ Vr dñVy bwH$bwH$VmZm {XgVo.

15 ËdaU a ‘rQ>a/goH§$X2 go‘r/ àíZ 90 narjm{^‘wI {díbofU
(cm/s ) - `mo½` CÎma - 04

16 ~b F ݶwQ>Z ( S>mB©Z(g.cm/
s) s) ~wY
17 g§doJ p {H$.J«°.‘r./goH§$X J«°.go‘r/
1) hm gy`m©À`m gJù`mV OdiMm J«h Amho.
( ) goH§$X(g.

2) hm gdm©V bhmZ J«h Amho. '
cm/s)

3) hm gw`m©À`m Odi Agë`mZo ghO nmhVm `oV Zmhr
18 H$m¶© W Á¶wb (ݶwQ>Z- AJ© (S>mB©Z-

4) gw`m©ñV qH$dm gy`m}X`mÀ`m doir {j{VOmda
‘rQ>a) go‘r)

~wY `m J«hmg nmhVm `oVo.
19 D$Om© Á¶wb AJ©
5) ~wY `m J«hmg EH$hr CnJ«h (M§Ð) Zmhr.
20 eº$s d°Q> (Á¶wb/ --

goH§$X) 6) gdm©V CîU J«h Amho.

79
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


· ewH«$
·
àíZ 91 narjm{^‘wI {díbofU
1) hm n¥ÏdrÀ`m gJù`mV OdiMm J«h Amho, Á`mMo - `mo½` CÎma - 02
GS-I


dmVmdaUmV gëâ`warH$ Amåb AgVo.
2) ewH«$ `m J«hmg nhmQ>Vmam Agohr åhUVmV. grQ>r ñH°$Z :-

3) ewH«$ `m J«hmg EH$hr CnJ«h (M§Ð) Zmhr 1) grQ>r åhUOo H$m°åß`wQ>amBÁS> EpŠg`bQ>mo‘moJ«m’$s (grEQ>r


4) ewH«$ hm J«h ñdV:^modVr nyd}H$Sy>Z n{ü‘oH$So> gwÕm åhUVmV).

TM
n[adbZ H$aVmo. Va BVa J«h ñdV:^modVr n{ü‘oH$Sy>Z 2) grQ>r ñH°$Z hr V§ÌàUmbr EŠg-aoMm nwT>Mm Q>ßnm Amho.


nyd©H$So> n[adbZ H$aVmV. 3) EŠg-ao ‘Ü`o EH$mM {XeoZo j-{H$aU gmoS>bo OmD$Z Ë`m


5) Amnë`m M§ÐmÀ`m Oem H$bm AgVmV, Vem ewH«$mÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ earamÀ`m {d{eï> ^mJmMm Aä`mg Ho$bm OmVmo.

hr H$bm AgVmV. Ë`m‘wio EŠg-aoÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ Ý`w‘mo{ZAm, ApñW^§J
· n¥Ïdr Aem hmS>m§er g§~§{YV AmOmam§Mo {ZXmZ H$aUo eŠ` Amho.
·

1) `mo½` Vmn‘mZ, nmUr, hdm, dmVmdaU, AmoPmoZMo 4) eara ho {Ì{‘Vr` ‘mÌ EŠg-ao {Û{‘Vr` `oVmo. Ë`m‘wio



g§ajU BË`mXr OrdZmg Amdí`H$ AgUmao KQ>H$ ’$º$ EŠg-ao VnmgUr‘YyZ {ZXmZ H$aVmZm ‘`m©Xm `oVmV.
n¥ÏdrdaM AmT>iVo. 5) EŠg-ao V§ÌmMm nwT>Mm Q>ßnm åhUyZ grQ>r ñH°$Z V§ÌàUmbr


2) n¥Ïdr gy`©‘mboVrb EH$‘od Ordg¥ï>r Agbobm J«h CX`mbm Ambr. grQ>r ñH°$Z‘Ü`o {d{dY ~mOyZr j-{H$aU

Amho. gmoS>bo OmD$Z earamÀ`m A§V^m©JmMr {d{dY A§Jm§Zr
N>m`m{MÌo KoVbr OmVmV.
3) n¥ÏdrMo ñdV:^modVrMo n[adbZ Á`m Ajm^modVr hmoVo,
6) g§JUH$mÀ`m gmhmæ`mZo `m N>m`m{MÌm§À`m ‘mÜ`‘mVyZ

Vmo n[a^«‘U H$jobm b§~ ZgyZ WmoS>m H$bbobm Amho.

earamVrb. {d{dY ^mJm§Mo {Ì{‘Vr` ñdê$n nmhVm `oVo

Ë`m‘wioM n¥Ïdrda {hdmim-CÝhmim ho F$Vy AmT>iVmV.
Am{U Ë`mÛmao earamVrb A§V^m©JmMo narjU H$aVm `oVo.
4) n¥ÏdrÀ`m JwéËdmH$fm©UmVyZ ‘wº$ hmoÊ`mgmR>r Amdí`H$
7) ‘|XyÀ`m AmOmamgh ‘mZ, ‘UH$m, N>mVr, AmoQ>rnmoQ>, nmoQ>


doJ åhUOo AmXr ^mJm§‘Yrb AmOmam§À`m {ZXmZmgmR>r grQ>r ñH°$ZÛmao
5) n¥Ïdr hr gdm©{YH$ KZVoMm J«h (5.5) VnmgUr Ho$br OmVo.

6) n¥ÏdrMo dñVw‘mZ = 8) grQ>r ñH°$Z qH$dm ‘°¾o{Q>H$ [aPmoÝg B‘oqOJ (E‘AmaAm`)


· ‘§Ji `m XmoÝhr V§ÌàUmbrMo ~møñdê$n Am{U Ë`mVyZ {‘iUmar
·

1) ‘§Ji hm gy`©‘mboVrb Mm¡Wm J«h Amho. N>m`m{MÌo `m‘Ü`o gmå` Agbo Var `m XmoÝhr V§ÌàUmbr

2) VoWrb ‘mVrV bmoh Agë`mZo a§J bmbga {XgVmo. {^Þ AmhoV.


3) ‘§Ji J«hmg 'bmbJ«h' Agohr åhUVmV. àíZ 92 narjm{^‘wI {díbofU

4) ‘§Jimg XmoZ CnJ«h (M§Ð) AmhoV. - `mo½` CÎma - 01


5) CnJ«hm§Mr Zmdo : Am{U Deimos

· Jwê$ YmVy§Mr KZVm :-
·

1) hm AmH$ma‘mZmZo gdm©V ‘moR>m J«h Amho. 1) YmVy§Mr KZVm OmñV AgVo.


2) hm gdm©V OS> J«h Amho. 2) gdm©{YH$ KZVm Agbobm YmVy : Am°pñ‘`‘


3) Jwê$Mo dñVw‘mZ Ho$di n¥ÏdrÀ`m 318 nQ> Amho. 3) gdmªV H$‘r KZVm Agbobm YmVy : {b{WA‘


4) Jwê$‘Ü`o 1397 n¥ÏdrJmob ghO ‘mdVrb 4) gmo{S>A‘, nmoQ>°{e A‘ d {b{WA‘Mr KZVm nmÊ`mnojm


5) Jwê$bm EHy$U 63 CnJ«h (M§Ð) AmhoV. H$‘r AgVo.

6) na§Vw Xw{~©UrVyZ Ë`mMo MmaM J«h nmhÿ eH$Vmo. · H$mhr YmVy§Mr KZVm Imbrbà‘mUo-

·

7) Jwê$À`m CnJ«hm§Mr H$mhr Zmdo- · YmVy§Mo ^m¡{VH$ JwUY‘© :-

·

80
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


1)
YmVy ho ‘w»`Ëdo ñWm`y AdñWoV AgVmV. Ho$di nmam 3.67% AgyZ AndV©Zm§H$ 2.42 Amho. 1893 ‘Ü`o
Am{U J°{bA‘ ho YmVy H$j Vmn‘mZmbm Ðd AdñWoV ‘moB©ñgZ `m§Zr n{hbm H¥${Ì‘ {ham V`ma Ho$bm. {hè`mMr

GS-I
AgVmV. ewÕVm H°$aoQ> `m EH$H$mV ‘moOVmV. OJm‘Ü`o {ham {d{dY
2) YmVy§Zm MH$mH$s AgVo. dmVmdaUmVrb Am°pŠgOZ Am{U ZmdmZo AmoiIbm OmVmo. CXm. H${bZZ - 3032 H°$aoQ>,

AmЩVm VgoM H$mhr {H«$`merb dm`y§À`m gmo~V YmVy§À`m hm°n - 445 H°$aoQ>, H$mohrZya - 186 H°$aoQ>, nrQ> - 136
n¥ð>^mJmMr A{^{H«$`m hmoD$Z Ë`m§Mr MH$mH$s H$‘r hmoV H°$aoQ>

TM
OmVo. · {hè`mMo Cn`moJ :

·

1) a§JhrZ {hè`mMm Cn`moJ ‘m¡ë`dmZ ISo> VgoM Xm{JZo V`ma
3) YmVy§‘Ü`o VÝ`Vm Am{U dY©Zr`Vm ho JwUY‘© AmhoV.


H$aÊ`mgmR>r hmoVmo.

4) VgoM gd© YmVy ho CîUVoMo Am{U {dÚwVMo gwdmhH$
2) a§JrV qH$dm H$mim {ham H$mM H$mnÊ`mgmR>r, am°H$ {S´b

AgVmV.
‘{eZ‘Ü`o VgoM OoågH$Q>a‘Ü`o dmnaVmV.
5) gd©M YmVy gmYmaUnUo H$R>rU AgVmV. na§Vw, JU 1 · J«°’$mB©Q>

·

‘Yrb AëH$ YmVy CXmhaUmW© ; {b{WA‘, gmo{S>A‘ J«°’$mB©Q> ‘D$ d amImS>r a§JmMm AgVmo. `mbmM ßb§~°Jmo

9

VgoM nmoQ>°{eA‘ ho ‘mÌ `mg AndmX AmhoV. ho YmVy Iyn qH$dm ãb°H$ boS> Ago XoIrb åhUVmV. J«°’$mB©Q> CîUVm
‘D$ Agë`mZo Vo gwarZo ghO H$mnVm `oVmV. Am{U drO `m§Mm gwdmhH$ AgVmo. `mda Amåb qH$dm
6) YmVy§Mm ÐdUm§H$ Am{U CËH$bZm§H$ Cƒ AgVmo. CXmhaUmW©, AmåbmarMm n[aUm‘ hmoV ZgVmo na§Vw CîUVm {Xë`mg

Q>§JñQ>Z YmVyMm ÐdUm§H$ gdm©V Cƒ Amho Va H$m~©Z S>m`Am°ŠgmBS> ‘wº$ hmoVmo. ì`mnmarÑï²>`m J«°’$mB©Q>Mo
Ë`m CbQ> gmo{S>A‘, nmoQ>°{eA‘, nmam, J°{bA‘ `m YmVy§Mo CËnmXZ H$aÊ`mgmR>r EMogZ à{H«$`m

­
ÐdUm§H$ Am{U CËH$bZm§H$ ho IynM H$‘r AmhoV. dmnaVmV.
· YmVy {df`r ‘hÎdmMo- · J«°’$mB©Q>Mo Cn`moJ :
·

·

1) {b{W`‘ hm gdmªV hbH$m YmVy AgyZ Vmo nmÊ`mda Va§JVmo. 1) H$moaS>çm {dÚwVKQ>mV BboŠQ´moS> åhUyZ, H$m~©Z


2) Am°pñ‘`‘ hm YmVy gdmªV OS> Amho. H$m§S>çm, {egnopÝgb V`ma H$aÊ`mgmR>r VgoM d§JZ åhUyZ

3) Mm§Xr hm YmVy gdmªV CÎm‘ {dÚwV g§dmhH$ Amho. (Mm§Xr gwÕm hmoVmo.

Vm§~o A°ë`w{‘{Z`‘) 2) `mMm Cn`moJ YmV² {dVi{dÊ`mÀ`m à{H«$`oV Ho$bm OmVmo.

4) bmoI§S>, H$mo~mëQ> Am{U {ZHo$b ho YmVy Mm§Jbo Mw§~H$s` J«°’$mB©Q>Mm Cn`moJ J§OamoYH$ VgoM Kf©UamoYH$ åhUyZ

OmVrMo AmhoV. Ho$bm OmVmo.



àíZ 93 narjm{^‘wI {díbofU àíZ 94 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma 02 - `mo½` CÎma - 01


X¡Z§{XZ OrdZmVrb H$mhr Amåbo.
{ham :- H««$. Amåb gkm {‘iVo.
A) ho H$m~©ZMo gdm©V ewÕ ñdén Amho VgoM `mbm {ZgJm©Vrb 1 A°goQ>rH$ Amåb pìhZoJa/qdMy,

gdm©V H$R>rU nXmW© åhUyZ AmoiIVmV . gwJ§Yr Vob
~) {ZgJ©V: {ham {g‘~bmB©Q> `m XJS>mV AmT>iVmo. 2 gm¶Q´>rH$ Amåb H g§Ìo/qb~w/AZZg

`m‘Ü`o àË`oH$ H$m~©Z AUy eoOmarb Mma H$m~©Z AUwda 3 Q>mQ>m©[aH$ Amåb H qMM
MVwîH$moUmVrb {Ì‘rVr` aMZm V`ma H$aVmV. ewÕ {ham 4 b°³Q>rH$ Amåb H XþY/Xhr
a§JhrZ, nmaXe©H$ VgoM {ZîH«$s` nXmW© Amho. VgoM CîUVm 5 ’$m°{‘©H$ Amåb ‘w§Jr X§e, qdMy
d drO `m§Mm Xwdm©hH$ Amho. {ham hm A{Ve` {dfmar 6 ’$m°ñ’$pñaH$/ ‘Y‘mem§Mm X§e
nXmW© AgyZ EŠg-ao gmR>r nmaXe©H$ Amho H$mù`m {ham§Zm ã¶w{Q>[aH$ Amåb H
~moQ>© qH$dm H$m~m}Z°S>mo Agohr åhUVmV. {hè¶mMr KZVm

81
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

‘hmamï´>mV gd©Ì CnbãY

TM

82
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


7 Am°³Pm°{bH$ / Q>mo‘°Q>mo dñVyMo AmH$ma‘mZ = ‘r3 (gw‘mao).


’$m°{bH$ Amåb
GS-I
àíZ 97 EH$m {dÚwV n§nmMr eº$s Amho. Vmo n§n à{V
8 A°ñH$m°{~©H$ Amåb H dm§Jo / qMHy$ {‘{ZQ>mbm {H$Vr nmUr C§Mrn¶ªV CMby eHo$b?
9 H$m~m}{ZH$ Amåb H erVno¶
10 ã¶w{Q>[aH$ Amåb H bmoUr * narjm{^‘wI {díbofU


11 ~oPm°B©H$ Amåb H JdV, ‘wÌ, nmZo - `mo½` CÎma - 04


TM
{Xbobo
12 ‘°{bH$ Amåb H g’$aM§X, Ho$ir,


g§Í¶mMo AmdaU,
~Q>mQ>o, A§Jwa,
w mgh
AZZg p
t t
13 ½byQ>°{‘H$ Amåb H Jhÿ pt 2000 J / s 60 s 12000
m kg


gh 9.8m / s 2 10m 9.8


àíZ 95 narjm{^‘wI {díbofU = gw‘mao


- `mo½` CÎma - 03 Vmo n§n à{V {‘{ZQ>mbm gw‘mao nmUr C§Mrn¶ªV CMby



eHo$b (MT>dy eHo$b.)


àíZ 98. à˶oH$s 4 Amoh‘Mo VrZ amoY H$em àH$mao OmoS>bo
AgVm AZwH«$‘o 12 , 6 Am{U 4/3 amoY {‘iob?
* narjm{^‘wI {díbofU

- `mo½` CÎma - 03

(1) EH$ga OmoS>Ur …


s

(2) ¶oWo, XmoZ amoYm§Mr g‘m§Va OmoS>Ur H$éZ {VÀ¶m~amo~a

{Vgam amoY EH$ga OmoS>UrZo OmoS>mdm.

àíZ 96. EH$m dñVyMo dñVw‘mZ {H$J«° Amho. Ë`m dñVyÀ`m


nXmWm©Mr KZVm {H$J«° /‘r3 Agë`mg Ë`m 1 1 1 1 1 2 1
dñVyMo AmH$ma‘mZ H$mT>m. Rp R1 R2 4 4 4 2
narjm{^‘wI {díbofU RP 2

- `mo½` CÎma - 01 RS 2 4 6


{H$J«°, {H$J«°/‘r3, u = ? (3) g‘m§Va OmoS>Ur …


m m
d u 1 1 1 1 3


u d
Rp 4 4 4 4

{H$J«°

4
{H$J«°/‘r3 RP

3
‘r3


‘r3 (gw‘mao)


83
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


åhUVmV. Va `m Xoem§Zm ‘‘hm{d{dYVm H|$Ð Ago g§~moYbo
{df¶ - n¶m©daU
OmVo. ‘hm{d{dYVm øm eãXmMo Cn`moOZ gd©àW‘

GS-I
àíZ 99 narjm{^‘wI {díbofU dm°qe½Q>Z) `oWrb pñ‘Wgmo{ZAZ g§ñWm
`mo½` CÎma - 01 `oWo 1998 ‘Ü`o Pmboë`m O¡d{d{dYVodarb

A{YdoeZmV H$aÊ`mV Ambo.
dmVmdaUmVrb à‘wI dm¶y
3) ‘hm{d{dYVm H|$Ð hm XOm© H$m°ÝPìh}eZ B§Q>aZ°eZb


AmH$ma‘mZmZwgma dOZmZwgma

TM
Am{U `y.EZ.
dm¶y à‘moU à‘mU
B©.nr. `m§À`m OmJ{VH$ g§d©YZ XoIaoI
(%) (%)
H|$Ðm‘m’©$V
Zm¶Q´>moOZ ( ) 78.09 75.54
‘m’©$V {Xbm OmVmo.
Am°[³gOZ ( ) 20.93 23.14 4) > "‘hm{d{dYVm H|$Ðo' hr amï´> åhUOo amO{H$` EH$Ho$



AmaJm°Z (A) 0.93 1.27 AmhoV, hr ~m~ bjmV KoUo JaOoMo
H$m~©Z S>m¶Am°H$ñmmBS> 0.032 0.46 Amho. gwédmVrbm OJmVrb ‘hm{d{dYVm H|$Ðm§Mr g§»`m
Aݶ 0.02 0.02 hmoVr. AmO hr g§»`m 17 EdT>r Amho.
‘hm{d{dYVm H|$Ð hm XOm© {‘iÊ`mgmR>r XmoZ {ZH$f
àíZ 100 narjm{^‘wI {díbofU
bjmV KoVbo OmVmV, Vo Ago :-
*`mo½` CÎma - 04
(1) OrdàOmVtMr g§»`m/{d{dYVm

OJmVrb ‘hm{d{dYVm H|$Ðo -
(2) ñWb{d{eï> àOmVtMr g§»`m


1) OJmVrb 193 Xoem§‘Ü`o O¡d{d{dYVoMo {dVaU g‘mZ * ñWb{d{eï>Vm : EImXr OrdàOmVr {d{eï>


Zmhr. àm‘w»`mZo nyU©V: qH$dm A§eV: CîUH${Q>~§Yr` Aem àXoemnwaVrM ‘`m©{XV AgUo (Vr àOmVr BVaÌ
àXoem‘Ü`o dgboë`m Xoem‘Ü`o OJmVrb O¡d{d{dYVm H$moR>ohr Z AmT>iUo) Ë`mg ñWmZ{d{eï>Vm Aer g§km
EH$dQ>bobr Amho. `m O¡d{d{dYVoÀ`m g§dY©ZmgmR>r Amho.(CXm) Wm{‘Z h[aU H¡$~wb bm‘OmAmo amï´>r` CÚmZ
OmJ{VH$ à`ËZm§Mr JaO Amho. (bmoH$Q>H$ gamoda. ‘{Unya)
2) O¡d{d{dYVm AemàH$mao ‘`m©{XV XoemVM EH$dQ>bobr


AgÊ`mbmM ‘hm{d{dYVm Ago

84
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

A
CSAT-I

àíZnwpñVH$m H«$‘m§H$
g§M H«$.

­
{gpåën’$mB©S> gamd àíZn{ÌH$m
H«$‘m§H$ 01

TM
EHw$U àíZ : 80
doi : Xþ. 3 Vo 5 (XmoZ) Vmg amÁ¶godm nyd© narjm nona II EHy$U JwU : 200

gyMZm
(1) gXa àíZnwpñVHo$V 80 A{Zdm`© àíZ AmhoV. C‘oXdmam§Zr àíZm§Mr CÎmao {b{hÊ`mg gwédmV H$aÊ`mnydu `m àíZnwpñVHo$V gd© àíZ AmhoV qH$dm

ZmhrV `mMr ImÌr H$ê$Z ¿`mdr. VgoM AÍZ` H$mhr Xmof AmT>ië`mg hr àíZnwpñVH$m g‘dojH$m§H$Sy>Z bJoM ~XbyZ ¿`mdr.

(2) Amnbm narjm-H«$‘m§H$ øm Mm¡H$moZm§V Z {dgaVm ~m°bnoZZo {bhmdm. narjm-H«$‘m§H$



}
H|$ÐmMr g§Ho$Vmjao eodQ>Mm A§H$

(3) da N>mnbobm àíZnwpñVH$m H«$‘m§H$ Vw‘À`m CÎman{ÌHo$da {d{eï> OmJr CÎman{ÌHo$darb gyMZoà‘mUo Z {dgaVm Z‘yX H$amdm,

(4) (A) `m àíZnwpñVHo$Vrb àË`oH$ àíZmbm 4 n`m©`r CÎmao gwM{dbr AgyZ Ë`m§Zm 1, 2, 3 Am{U 4 Ago H«$‘m§H$ {Xbobo AmhoV. Ë`m Mma CÎmam§n¡H$s

gdm©V `mo½` CÎmamMm H«$‘m§H$ CÎman{ÌHo$darb gyMZoà‘mUo Vw‘À`m CÎman{ÌHo$da Z‘yX H$amdm. Aem àH$mao CÎman{ÌHo$da CÎmaH«$‘m§H$ Z‘yX H$aVmZm Vmo
g§~§{YV àíZH«$‘m§H$mg‘moa N>m`m§{H$V H$ê$Z Xe©{dbm OmB©b `mMr H$miOr ¿`mdr. ømH$[aVm ’$º$ H$mù`m emB©Mo ~m°bnoZ dmnamdo, noÝgrb
dm emB©Mo noZ dmnê$ Z`o.
(~) Am`moJmZo Á`m {df`mgmR>r ‘amR>r ~amo~a B§J«Or ‘mÜ`‘ {d{hV Ho$bobo Amho. Ë`m {df`mMm àË`oH$ àíZ ‘amR>r ~amo~a B§J«Or ^mfoV

XoIrb N>mnÊ`mV Ambm Amho. Ë`m‘Yrb B§J«OrVrb qH$dm ‘amR>rVrb àíZm‘Ü`o ‘wÐUXmofm§‘wio AWdm AÍZ` H$maUm§‘wio {dg§JVr
{Z‘m©U Pmë`mMr e§H$m Amë`mg, C‘oXdmamZo g§~§{YV àíZ n`m©`r ^mfoVrb àíZmer VmSy>Z nhmdm.
(H$) ‘amR>r d B§J«Or AmH$bZmdarb àíZ AZwH«$‘o ’$º$ ‘amR>r d ’$º$ B§J«Or ^mfoV AgVrb.

(5) gd© àíZm§Zm g‘mZ JwU AmhoV. `mñVd gd© àíZm§Mr CÎmao ÚmdrV. KmB©‘wio MwH$m hmoUma ZmhrV `mMr XjVm KoD$ZM eŠ` {VVŠ`m doJmZo àíZ

gmoS>dmdoV. H«$‘mZo àíZ gmoS>{dUo lo`ñH$a Amho nU EImXm àíZ H$R>rU dmQ>ë`mg Ë`mda doi Z Kmb{dVm nwT>rb àíZmH$So> dimdo. Aem
àH$mao eodQ>À`m àíZmn`ªV nmohmoMë`mZ§Va doi {e„H$ am{hë`mg H$R>rU åhUyZ dJiboë`m àíZm§H$So> naVUo gmoB©ñH$a R>aob.
(6) CÎman{ÌHo$V EH$Xm Z‘yX Ho$bobo CÎma ImoS>Vm `oUma Zmhr. Z‘yX Ho$bobo CÎma ImoSy>Z Zì`mZo CÎma {Xë`mg Vo Vnmgbo OmUma Zmhr. EH$mnojm OmñV

CÎmao Z‘yX Ho$ë`mg Vo CÎma MwH$sMo Yabo OmB©b d Ë`m MwH$sÀ`m CÎmamMo JwU dOm Ho$bo OmVrb.
(7) (A) àñVwV narjoÀ`m CÎman{ÌH$m§Mo ‘yë`m§H$Z H$aVmZm C‘oXdmamÀ`m CÎman{ÌHo$Vrb `mo½` CÎmam§ZmM JwU {Xbo OmVrb. VgoM

C‘oXdmamZo dñVw{Zð> ~hþn`m©`r ñdê$nmÀ`m àíZm§Mr gdm©V `mo½` CÎmaoM CÎman{ÌHo$V Z‘yX H$amdrV.
(~) darb àíZm§À`m MwH$sÀ`m CÎmam§gmR>r JwU dOm Ho$bo OmUma ZmhrV. àñVwV àíZ dJiyZ

àíZn{ÌHo$Vrb Cd©[aV àíZm§H$[aVm C‘oXdmam§Zr gmoS>{dboë`m àË`oH$ MwH$sÀ`m CÎmamgmR>r EH$ V¥Vr`m§e JwU dOm H$aÊ`mV `oVrb.

VmH$sX
øm àíZn{ÌHo$gmR>r Am`moJmZo {d{hV Ho$bobr doi g§non`ªV hr àíZnwpñVH$m Am`moJmMr ‘mb‘Îmm AgyZ Vr narjmH$jmV C‘oXdmambm narjogmR>r dmnaÊ`mg
XoÊ`mV `oV Amho. hr doi g§non`ªV gXa àíZnwpñVHo$Mr àV/àVr, qH$dm gXa àíZnwpñVHo$Vrb H$mhr Ame` H$moUË`mhr ñdê$nmV àË`j dm AàË`jnUo
H$moUË`mhr ì`º$sg nwa{dUo, VgoM à{gÕ H$aUo hm JwÍZhm AgyZ Aer H¥$Vr H$aUmè`m ì`º$sda emgZmZo Omar Ho$boë`m narjm§‘Ü`o hmoUmè`m J¡aàH$mam§Zm
à{V~§Y H$aÊ`m~m~VMm A{Y{Z`‘-82 `mVrb VaVwXrZwgma VgoM àM{bV H$m`ÚmÀ`m VaVwXrZwgma H$madmB© H$aÊ`mV `oB©b d Xmofr ì`º$s H$‘mb EH$
dfm©À`m H$mamdmgmÀ`m Am{U/qH$dm én`o EH$ hOma aH$‘oÀ`m X§S>mÀ`m {ejog nmÌ hmoB©b. VgoM øm àíZn{ÌHo$gmR>r {d{hV Ho$bobr doi g§nÊ`mAmYr hr
àíZnwpñVH$m AZ{YH¥$VnUo ~miJUo hm gwÕm JwÍZhm AgyZ Vgo H$aUmar ì`º$s Am`moJmÀ`m H$‘©Mmard¥§Xmn¡H$s, VgoM narjoÀ`m n`©dojH$s`d¥§Xmn¡H$s Agbr
Varhr Aem ì`º$s{dê$Õ Cº$ A{Y{Z`‘mZwgma H$madmB© H$aÊ`mV `oB©b d Xmofr ì`º$s {ejog nmÌ hmoB©b.nwT>rb gyMZm àíZnwpñVHo$À`m A§{V‘ n¥ð>mda nhm

nwT>rb gwMZm àíZnwpñVHo$À¶m A§{V‘ n¥ð>mda nhm.


85
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Imbr {Xbobo n[aÀN>oX dmMm Am{U àË`oH$ n[aÀN>oXmda AmYm[aV {dMmaboë`m àíZm§Mr CÎmao Z‘yX

CSAT-I
H$am. `m àíZm§Mr CÎmao n[aÀN>oXmda AmYm[aV Agbr nm{hOoV.
nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 1 Vo 5 àíZm§Mr CÎmao Úm.
Amnbm Xoe hm AmOhr eoVràYmZ Xoe åhUyZ AmoiIbm OmVmo. AJXr gwédmVrnmgyZ AmOVmJm`V ‘moR>çm à‘mUmda bmoH$m§Mo
OrdZ‘mZ eoVrdaM Adb§~yZ Amho. Ago Agë`mZo gmh{OH$M eoVr Am{U eoVrer g§~§{YV àË`oH$ Jmoï> AË`§V ‘hÎdmMr R>aVo, Ë`mV

TM
H$m`ÚmMmhr g‘mdoe Pmbm.
AJXr gwédmVrbm Amnë`mH$So> gmdH$mar Am{U Hy$i nÕV ê$T> hmoVr. `m nÕVrV O{‘ZrMr ‘mbH$s gmdH$mamH$So> Ago, ‘mÌ
Ë`m O{‘ZrV àË`j bmJdS> qH$dm eoVr BVa ì`º$s H$aV AgV. Aem bmoH$m§Mm C„oI Hy$i åhUyZ Ho$bm OmV Ago. `m Hw$im§Zm
gmdH$ma H$mhr R>amdrH$ a¸$‘ qH$dm {nH$mVrb H$mhr {hñgm ‘mo~Xbm åhUyZ XoV Ago. gmdH$mar nÕVrV gd© O{‘Zr, Ë`mdarb eoVr
Am{U Ë`m eoVrMo CËnÞ `mda gmdH$mam§Mm {Z{d©dmX A{YH$ma Am{U dM©ñd hmoVo. àË`j ‘ohZV H$aUmè`m Hw$img Z¸$s {H$Vr ‘mo~Xbm
Úm`Mm ho gd©ñdr gmdH$mamÀ`m hmVmV hmoVo. gmdH$mam§Zr Amnë`m A{YH$mamMm Am{U dM©ñdmMm J¡a’$m`Xm KoD$Z Hw$im§Mr {nidUyH$
H$aÊ`mg gwédmV Ho$br.
`m àíZmZo J§^ra ñdê$n YmaU Ho$ë`mda `m àíZmMo Am{U Hw$im§À`m g‘ñ`m§Mo {ZamH$aU H$ê$Z Ë`m§Mr {nidUyH$ Wm§~{dÊ`mH$[aVm
Hw$id{hdmQ> Am{U eoVO‘rZ H$m`Xm H$aÊ`mV Ambm. `m H$m`ÚmZo H$gob Ë`mMr O‘rZ ho VÎd ‘mݶ Ho$bo Am{U àË`j O‘rZ
H$gUmè`m Hw$im§Zm O{‘ZrMr ‘mbH$s {‘iÊ`mMr VaVyX H$ê$Z {Xbr. àË`j H$gUmè`m Hw$img O{‘ZrMr ‘mbH$s {‘imdr Am{U
Ë`mMr {nidUyH$ Wm§~mdr hm `m H$m`ÚmÀ`m {Z{‘©VrMm ‘w»` CÔoe hmoVm. `m CÔoemMo g§ajU ìhmdo åhUyZ Hw$img Hw$iH$m`Úm§VJ©V
{‘imboë`m O{‘Zr {dH$Ê`mda H$mhr {Z©~Y KmbÊ`mV Ambobo hmoVo.
‘mÌ ~XbVm H$mi Am{U dmT>Ë`m eharH$aUmMr ^yH$ {Xdg|{Xdg dmT>VM Jobr Am{U Ë`mZo ~è`mM {R>H$mUÀ`m eoVO{‘ZtMm
Kmg ¿`m`bm gwédmV Ho$br. {ZgJm©da Adb§~yZ eoVr, Amnë`mbm eoVmV H$m~mS>H$ï> H$ê$Z {‘iUmao n¡go Am{U dmT>Ë`m eharH$aUmÀ`m
‘mJUrZo O{‘ZrÀ`m {H$‘VrV Pmbobr ^a‘gmQ> dmT> `mMr VwbZm eoVH$ar dJ© H$am`bm bmJbm. `mM VwbZmË‘H$ {dMmamVyZ
eoVO{‘ZrMr {dH«$s ìhm`bm gwédmV Pmbr. BVa eoVO{‘Ztgmo~VM Hw$id{hdmQ> Am{U eoVO‘rZ H$m`ÚmÀ`m VaVwXtÀ`m AYrZ
AgUmè`m O{‘ZtMrXoIrb arVga nadmZJr KoD$Z {dH«$s ìhm`bm bmJbr.
MT>µ`m H$mimV Ogo gJù`mM joÌmV hmoVo Ë`mMà‘mUo `m joÌmVXoIrb O{‘ZrÀ`m J¡a Am{U ~oH$m`Xoera IaoXr-{dH«$sÀ`m
KQ>ZmXoIrb KS>m`bm bmJë`m. n[aUm‘r ~aoM ì`dhma H$m`ÚmÀ`m H$MmQ>µ`mV gmnS>m`bm bmJbo. Ë`mVyZ VbmR>r, ‘§S>i A{YH$mar,
VhgrbXma, Cn{d^mJr` A{YH$mar, {Oëhm{YH$mar, ‘hgyb ݶm`m{YH$aU, Cƒ ݶm`mb`, gdm}ƒ ݶm`mb` `m gd© nmVù`m§da
{d{dY ì`dhma Am{U Ë`mÀ`mer g§~§{YV bmoH$m§Mo dmX-{ddmX, Xmdo-à{VXmdo Am{U H$‚mo gwê$ Pmbo. ~a§, EdT>µ`m ‘moR>µ`m à‘mUmda
ì`dhma Pmbobo AgyZXoIrb Ë`mÀ`m{déÕ R>mog H$mhrhr H$madmB© H$aÊ`mV Amë`mMo {XgyZ Ambo Zmhr.
Aem doir ìhm`Mo H$m` Va {dH$Umè`mbm n¡go {‘imbobo Agë`mZo Ë`mbm O{‘ZrV ag Zgm`Mm Am{U {d{dY H$m`Xoera
H$Q>H$Q>r CØdë`mZo IaoXrXmamg O{‘ZrMm `WmW© dmna H$aVm `oB©Zm Aer {d{MÌ n[apñWVr {Z‘m©U Pmbr. {d{dY nmVirdarb àb§{~V
IQ>bo, Xmdo `m§À`m‘wio O{‘ZrMm ì`dhma Pmbobm AgyZXoIrb Ë`m O{‘ZrMm àË`j dmna gwê$ hmoD$ eH$bm Zmhr, n[aUm‘r Aem
O{‘Zr ‘moR>µ`m à‘mUmda Amog Am{U {dZmdmna nSy>Z amhÿ bmJë`m.
1) Hw$imMr {nidUyH$ H$em‘wio hmoV Jobr ?

A) gmdH$mambm Agbobo A{Z`§{ÌV A{YH$ma `m‘wio

~) eoVrÀ`m CËnÞmVyZ gmdH$mambm ‘moR>m {hñgm Úmdm bmJV Agë`m‘wio

H$) gmdH$ma Hw$im§Zm H$‘r a¸$‘ XoV Agë`m‘wio

n¶m©¶r CÎmao -


1) A 2) A, ~ 3) H$ 4) A ~ H$





86
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


2)
gÜ`m H$moUË`m O{‘Zr {dH«$s H$aÊ`mgmR>r nadmZJr bmJVo ?
CSAT-I
A) ehambJVMr O‘rZ ~) Hw$id{hdmQ> `mVyZ Hw$imbm {‘imbobr O‘rZ


H$) Amog nS>boë`m O{‘Zr

n¶m©¶r CÎmao -


1) A 2) ~ 3) ~, H$ 4) A, H$





3) O{‘ZrÀ`m {H$§‘VrV ^a‘gmR> dmT> H$em‘wio Pmbr?

TM

A) {ZgJm©darb eoVrÀ`m Adb§{~Ëd `m‘wio

~) H$m~mS>H$ï> H$ê$Z nU H$‘r n¡go {‘iV Agë`mZo

H$) dmT>Vo eharH$aU

n¶m©¶r CÎmao -


1) A 2) ~ 3) H$ 4)A, ~, H$




4) Hw$i H$m`ÚmA§VJ©V {‘imboë`m O{‘Zr {dH$Ê`mda {Z~ªY H$em‘wio KmVbobm hmoVm?

A) Hw$imbm {‘imboë`m O{‘ZrMr ‘mbH$s H$m`‘ñdénr ahmdr `mgmR>r

~) nadmZJr{edm` {dH«$s hmoD$ Z`o åhUyZ

H$) Hw$imMr {nidUyH$ Wm§~mdr `mMm CÔoe g’$b ìhmdm `mgmR>r

n¶m©¶r CÎmao -


1) A, S> 2) A, H$ 3) H$, S 4) A, ~, H$, S>





5) O{‘ZrÀ`m IaoXr-{dH«$sÀ`m dmX{ddmXmVyZ gdm©V OmñV VmoQ>m H$moUmMm Pmbobm {XgyZ `oVmo?

A) {dH«$s H$aUmè¶mMm ~) IaoXr H$aUmè¶mMm


H$) gaH$maMm S>) gd©gm‘mݶ OZVoMm


n¶m©¶r CÎmao -


1) ~ 2) A 3) ~, H$ 4) A, ~





nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 6 Vo 10 àíZm§Mr CÎmao Úm.
OJmMr B§YZmMr JaO {Xdg|{Xdg dmT>V Amho. {dH${gV Xoem§‘Yrb D$Om©dmna gdm©{YH$ Amho. Z¡g{J©H$ B§YZmMm gmR>m PnmQ>çmZo
g§nV Mmbbm Amho. Z¡g{J©H$ B§YZmÀ`m dmnamZo àXyfUmV Am{U OmJ{VH$ Vmn‘mZmV dmT> hmoV Amho. `mbm Cnm` åhUyZ ñdÀN>
B§YZ {‘i{dÊ`mMo à`ËZ gwê$ AmhoV. Ë`mV AmUIr EH$m à`ËZmMr ^a nS>br Amho. ’o$admna H$aVm `oUmè`m Am{U ñdÀN> D$O}
À`m {Z{‘©VrÀ`m {XeoZo Joë`m H$mhr dfmªV IynM àJVr Pmbr Amho. na§Vw, AOyZhr ~è`mM Jmoï>r H$aÊ`mgma»`m AmhoV. ñdÀN> D$Om©
{‘i{dÊ`mÀ`m {XeoZo emókm§Zr AmUIr EH$ nmD$b Q>mH$bo Amho. H¥${Ì‘ nmZm§Mr {Z{‘©Vr emókm§Zr Ho$br Amho d Ë`mÛmao ñdÀN> D$Om©
{‘i{dÊ`mgmR>r EH$ nmD$b Q>mH$bo Amho.
{~«Q>Z‘Yrb H|${~«O {dÚmnrR>mVrb emókm§Zr H¥${Ì‘ nmZo V`ma Ho$br AmhoV. Z¡g{J©H$ nmZm§à‘mUo Ë`mV àH$me g§ûcofUmMr
à{H«$`m hmoÊ`mgmR>r gm¡aD$O}Mm dmna Ho$bm. Ë`mÛmao qgWo{gg J°g' {‘i{dÊ`mV emókm§Zm `e Ambo. gd©gmYmaUnUo hm`S´moOZ, H$m~©Z
‘moZmoŠgmB©S> Am{U H$m~©Z S>m`-Am°ŠgmB©S> `m§À`m {‘lUmVyZ qgWo{gg J°g V`ma hmoVmo. `m dm`yMm dmna {d{dY àH$maMo B§YZ, Am¡fYo,
ßb°pñQ>H$ Am{U IVo V`ma H$aÊ`mgmR>r Ho$bm OmVmo. hm dm`y V`ma H$aÊ`mÀ`m AZoH$ nÕVr AmhoV. ‘mÌ H$moUË`mhr nÕVrMm Adb§~
Ho$bm Var, Ë`mVyZ H$m~©Z S>m`-Am°ŠgmB©S> hdoV gmoS>bm OmVmo. Ë`m‘wio hm dm`y V`ma H$aÊ`mMr H$moUVrhr nÕV n`m©daUñZohr ‘mZbr
OmV Zmhr. na§Vw, emókm§Zr V`ma Ho$bobo H¥${Ì‘ nmZ nmÊ`mV R>odbo OmVo d Ë`mbm gy`m©nmgyZ D$Om© nwa{dbr OmVo. `mVyZ qgWo{gg J°g
qH$dm {gZJ°g {‘i{dbm OmVmo. ‘mÌ `m à{H«$`oV H$m~©Z S>m`-Am°ŠgmB©S> hdoV gmoS>bm OmV Zmhr qH$dm Vmo V`mahr hmoV Zmhr, Ë`m‘wio
`m à{H«$`oVyZ ñdÀN> D$O}Mr {Z{‘©Vr hmoVo, Agm emókm§Mm Xmdm Amho.

87
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


dZñnVtÀ`m nmZm§à‘mUoM `m H¥${Ì‘ nmZmV àH$me g§ûcofUmMr {H«$`m gy`©àH$me, nmUr Am{U H$m~©Z S>m`-Am°ŠgmB©S>À`m

CSAT-I
gmømZo Ho$br OmVo. `m à{H«$`ogmR>r g§àoaH$ åhUyZ noamoìhñH$mB©Q> (H°$pëe`‘ {Q>Q>o{Z`‘ Am°ŠgmB©S>) `mMm dmna Ho$bm Jobm. `m à{H«$`oZ§Va
eodQ>r hm`S´moOZ Am{U H$m~©Z ‘moZm°ŠgmB©S> {‘i{dbo Jobo d Ë`mnmgyZ {gZJ°g V`ma Ho$bm Jobm. gÜ`m `m H¥${Ì‘ nmZmMr H$m`©j‘Vm
H$‘r Amho. na§Vw, Zì`m CnH$aUm§À`m dmnamZo Vr dmTy> eHo$b. gy`©àH$me ^anya Agboë`m Xoem§VM hr à{H«$`m hmoD$ eHo$b Ago Zìho,
Va H$moUË`mhr XoemV nhmQ>onmgyZ g§Ü`mH$min`ªV hr à{H«$`m nma nmS>br OmD$ eH$Vo,'' Ago `m àH$ënmVrb AmUIr EH$ g§emoYH$
ìh{J©b Am§ÐoB© `m§Zr gm§{JVbo. OJ^amV VobmMm dmna ’$ma nydunmgyZ hmoVmo Amho. nydu Vmo AÞ {eOdÊ`mgmR>r, g‘B©, nUË`m AmXr

TM
Jmoï>tVyZ COoS>mgmR>r, JmS>rMo B§YZ åhUyZ hmoV Ago. AmVm Ë`mMo joÌ dmT>bo. Joë`m H$mhr dfmªV gm~U, gm¢X`© àgmYZo, Am¡fYo{Z{‘©Vr
Am{U dmhZm§Mo B§YZ åhUyZhr VobmMm dmna hmoVmo Amho.
‘mZdmÀ`m gwIr OrdZmgmR>r D$O}Mr JaO àM§S> à‘mUmda Amho, VgoM eoVrgmR>rhr D$O}Mr àM§S> JaO AgVo. Joë`m H$mhr
dfmªV gm¡aD$Om© d ndZD$O}Mm dmna dmT>bm Amho. gm¡aD$Om© Am{U ndZD$O}Ûmao {dÚwV D$Om© V`ma H$aÊ`mMo à‘mU dmT>Vo Amho. na§Vw,
AdOS> dmhZo, OhmOo, ~moQ>r, {d‘mZo, ‘moQ>mar, XwMmH$s `m gd© dmhVwH$sÀ`m gmYZm§gmR>r ñdÀN> D$O}Mm n`m©` V`ma H$aÊ`mMo à`ËZ
gwê$ AmhoV. Ë`mÑï>rZo Zì`m g§emoYZmMo ‘hÎd Amho.
ñdÀN> {gZJ°g V`ma H$aÊ`mV {~«Q>Z‘Yrb emókm§Zm `e Ambo Agbo, Var Ë`mMo ê$nm§Va Ðdê$n B§YZmV H$aÊ`mMo AmìhmZ
Amho. Ordmí‘ B§YZmMm dmna 2050 n`ªV {Zåå`mZo H$‘r H$aÊ`mMm à`ËZ {dH${gV Xoem§Mm Amho. Ë`m à`ËZm§À`m {XeoZo `m à`moJmMr
‘XV hmoD$ eHo$b.
6) gd©gmYmaUnUo {gZ J°g V`ma H$aVmZm Imbrbn¡H$s H$moUVm dm`y hdoV gmoS>bm OmVmo?

A) H$m~©Z ‘moZm°ŠgmB©S>


~) hm`S´moOZ


H$) H$m~©Z-S>m`-Am°ŠgmB©S>

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) ~ 3) H$ 4) A, ~, H$





7) {gZ J°g dmnam~m~V H$m` ‘`m©Xm AmhoV?

A) bmJUmar àM§S> gm¡a D$Om©


~) Ðdê$n B§YZmV énm§VaUmMr H$gmoQ>r


H$) ì`mnH$ joÌ

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





8) ñdÀN> D$Om© {Z{‘©Vr Pmbr Ago Ho$ìhm åhQ>bo OmVo?

A) H$‘rV H$‘r XamV D$Om© V`ma Pmë`mg

~) H$m~©Z S>m`m°ŠgmB©S>Mo CËgO©Z Z Pmë`mg

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





9) AdOS> dmhZo, OhmOo, ~moQ>r, {d‘mZo BË`mXr‘Ü`o ho ñdÀN> D$O}Mm n`m©` V`ma H$aÊ`mMo à`ËZ gwê$ AmhoV?

A) dmT>Vo àXyfU H$‘r H$aÊ`mgmR>r ~) VobmMr n`m©áVm H$‘r Agë`mZo


H$) gm¡aD$Om© Anwar Agë`mZo

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A,~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





88
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


10) {gZ J°g `mMm dmna H$em ‘Ü`o hmoVmo?

CSAT-I
A) B§YZ ~) Am¡fYo H$) IVo S>) {~`mUo




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~,H$ 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>





nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 11 Vo 15 àíZm§Mr CÎmao Úm.
‘hm‘mZd S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$am§À`m nÌH$m[aVoMr H$maH$rX© 1920 gmbr gwê$ Pmbr. 31 OmZodmar 1920 amoOr Ë`m§Zr

TM
n{hbo ‘wInÌ '‘yH$Zm`H$' nm{jH$ gwê$ Ho$bo. g§ñWmnH$ ~m~mgmho~ Va g§nmXH$nXmMr Ywam {dX^©dmgr nm§Sw>a§J Z§Xam‘ ^Q>H$a `m§À`mH$So>
hmoVr. `mV ~m~mgmho~m§Zr AJ«boI {b{hbo. Amnë`m boIm§V ~m~mgmho~ bmoH$åhUr d bmoH$dmŠàMmam§Mm Cn`moJ h‘Img H$arV.
AW©dmhr eãXaMZm Am{U R>mog ‘Zmbm {^S>Umar boIZe¡br, `m‘wio "‘yH$Zm`H$' JmObo. "‘yH$Zm`H$m'Zo ‘yŠ`m§À`m doXZm§Zm dmMm
’$moS>br, {ZamYmambm AmYma {‘imbm, {dMmambm MmbZm {‘imbr. nwT>o Amnbo AnyU© am{hbobo {ejU nyU© H$aÊ`mgmR>r ~m~mgmho~
naXoemV Jobo. AemV Am{W©H$~mOy T>mgibr Am{U "‘yH$Zm`H$' ~§X nS>bo. 04 Zmoìh|~a 1927 amoOr ‘hmS>À`m MdXma Vù`mÀ`m
nmœ©^y‘rda Xwgao nm{jH$ åhUOo "~{hîH¥$V ^maV' ~m~mgmho~m§Zr H$mT>bo. ‘hmS>À`m MdXma Vù`mÀ`m Y‘©g§JamÀ`m g§X^m©V {dnyb
boIZ ~m~mgmho~m§Zr H$ê$Z bT>m qOH$bm. Z§VaÀ`m H$mimV 29 OyZ 1928 amoOr "g‘Vm', 24 Zmoìh|~a 1930 amoOr "OZVm' d nwT>o
"à~wÕ ^maV' Aer Amdí`H$VoZwgma Ë`m§Zr d¥ÎmnÌo H$mT>br. ~m~mgmho~m§Mr àIa ~w{Õ‘Îmm, AOmoS> `w{º$dmX, ZoQ>H$s d Zo‘H$s ^y{‘H$m
Am{U {dMmagm¢X`© `m‘wio nÌH$ma ~m~mgmho~ ‘moR>o dmQ>VmV. S>m°. J§JmYa nmZVmdUo åhUVmV Ë`mà‘mUo, "‘amR>rVrb H$moUË`mhr EH$m
d¥ÎmnÌmbm Or ~m~ H$aVm Ambr Zmhr Vr S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$am§Zr KS>{dbr. Vr åhUOo Añn¥í` g‘mOmbm Ë`m§Zr Amnë`m boIZrZo
{dMmaàd¥Îm, H$V©ì`gÝ‘wI Am{U A§V‘w©I ~Z{dbo. EdT>oM Zmhr, Va ñdV:À`m g‘mOmnbrH$So> nmhÊ`mÀ`m Ñï>rMm n[aM`hr Ë`m§Zr
Amnë`m boIZrZo KS>{dbm.' ho {ÌH$mb~m{YV gË` Amho.
YH$mYH$sMo gm{hË` åhUOo nÌH$m[aVm, hr ~mOy àË`oH$ nÌH$mamZo g‘OyZ KoÊ`mMr JaO Amho. eãXm§er IoiUmam hm àH$ma
Agë`m‘wio AJ{UV eãX^m§S>mamMm YZr nÌH$ma Agmdm bmJVmo. ~mV‘r Agmo H$s KQ>Zm, qMVZ Agmo b{bV boI, dmVm©nÌ Agmo
H$s dmVm©, g§nmX{H$` Agmo H$s dmMH${à` Aem Hw$R>ë`mhr boIZmgmR>r bmJVo Vo eãXgm‘Ï`©. Am{U Zo‘Š`m doioV bdH$amV bdH$a
`mo½` d ZoQ>H$m Ioi Ë`mbm H$amdm bmJVmo. åhUyZM nÌH$m[aVm ho "E¡è`m-J¡è`m'Mo H$m‘ Zìho Ago ~mobbo OmVo. BW§ H$‘rVH$‘r
eãXm§V OmñVrV OmñV Ame` ‘m§S>mdm bmJVmo AZ² AZoH$ ‘wX²Úm§Zm {eVm’$sZo Vmobmdo bmJVo. eodQ>r ho gVrM§ dmU Amho, {bImUmV
‘Z Agmdo Voìhm Vwåhmbm OZ ‘mZob. eãXm§Mm {dIma hmoUma Zmhr `mMr XjVm ¿`mdr bmJVo. erf©H$ AmH$f©H$ Agob Va dmMH$
~mV‘r dmMUma! Ë`m‘wio dmMH$m§Zr ZmdmZo AZ² JmdmZo Zìho, Va Vw‘À`m boIZmZo Vwåhm§bm AmoiIbo nm{hOo. AZw^dmZo ehmUnUm `oVmo
åhUVmV; nU "AZw^d ‘moR>m nU eãXm§Mm VmoQ>m' Agohr AZoH$m§À`m ~m~VrV {XgVo. én`o H$‘{dÊ`mgmR>rMm hm ì`dgm` Zmhr qH$dm
doi Kmb{dÊ`mgmR>rMm ’$m{ObnUmhr Zmhr, Va Vmo EH$ OmVHw$irMm N>§X Amho.
H$dr Ogm OÝ‘mdm bmJVmo Vgm nÌH$mahr AmH$mambm `mdm bmJVmo. XmoKohr eãXJ§JoÀ`m Vramdê$Z MmbVmV. H$dr H$ënZoZo B‘bo
C^o H$aVmo, Vgm nÌH$ma Amnë`m à{V^oZo Ë`mË`m ~mV‘rV a§J ^aVmo. H${dVoV H$dr Ogm CVaVmo, Vgm ~mV‘rV nÌH$ma CVabm nm{hOo.
XmoKm§Zmhr AãO eãX IwUmdVmV, ~mobmdVmV. Omo Vmo Amnë`m Hw$dVrZwgma eãXm§Zm ’w$bm§gmaIm PobVmo. Á`mbm ~m§YZr O‘br Vmo
`eñdr hmoVmo Am{U Á`mbm ho gmÜ` Pmbo Zmhr Vmo {d’$b hmoVmo. Ë`m‘wio nÌH$ma hm YH$mYH$sMr gm{hË`{Z{‘©Vr H$aUmam gm{hË`H$maM
AgVmo. gm{hË`mV Ogo OrdZOm{Udm§Mo à{Vq~~, Vgo dV©‘mZnÌm§V g‘mO‘ZmMm a§J C‘Q>VmoM!
11) nÌH$mam§Zm bmoH$ Ho$ìhm ‘mZVrb Ago boIH$ gm§JVmo ?

A) dmMH$m§Zm boIH$mÀ`m ZmdmMr AmoiI Pmë`mda

~) AZw^d OmñV {‘idë`mda

H$) Ooìhm nÌH$mam§À`m {bImUmV Ë`m§Mo ‘Z Agob Voìhm

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) H$ 3) ~ H$ 4)A ~ H$




89
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


12) àñVwV CVmè`mV boIH$ "AZw^d ‘moR>m nU eãXm§Mm VmoQ>m' `mVyZ H$emMo ‘hÎd AYmoaopIV H$aVmo ?

CSAT-I
A) AZw^dmVrb ehmUnU ~) eãXm§Mo gm‘Ï`© H$) nÌH$mam§Mo



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) ~ 3) ~, H$ 4) A, ~,H$





13) S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a `m§Zr Imbrbn¡H$s H$moUVr nm{jHo$ gwê$ Ho$br hmoVr?

A) à~wÕ ^maV ~) OZVm H$) ~{hîH¥$V ^maV S>) ‘yH$Zm`H$

TM




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~, H$ 3) H$, S> 4) A, ~, H$, S>





14) S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a `m§À`m OrdZm{df`r Imbrbn¡H$s H$moUVr ~m~ {Z{üVnUo gË` Amho ?

A) S>m°ŠQ>a ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a `m§Zr naXoemVyZ {ejU KoD$Z ‘yH$Zm`H$ gwê$ Ho$bo.

~) ‘yH$Zm`H$ ~§X H$aÊ`m‘mJo Am{W©H$ ~mOy H$maUr^yV ZìhVr.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr




15) S>m°.~m~mgmho~m§Zr nÌH$m[aVoVyZ g‘mOmbm H$emàH$mao `moJXmZ {Xbo ?

A) {dMma H$aÊ`mg àd¥Îm Ho$bo . ~) H$V©ì` à{V OmJ¥V ~Zdbo. H$) A{YH$mamMr ‘m{hVr



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 16 Vo 20 àíZm§Mr CÎmao Úm.
‘hmamï´>mV H¥$îUm Imoè`mV ‘hmnya bmoQ>bo Am{U CÎma Ho$aimV OmJmoOmJ XaS>r T>mgië`m. Ho$aimVë`m ^yñIbZm§‘wio JmdoÀ`m
Jmdo {MIb-XJS>JmoQ>o-VwQ>boë`m PmS>m§Imbr ghm-ghm ‘rQ>a Imob JmS>br Jobr. nU `m hmhmH$mamVhr EH$ AM§{~V H$aUmao Ñí`
nmhm`bm {‘imbo. S>m|JaCVmam§dê$Z OmoamV dmhV Mmbboë`m `m àb`mÀ`m ‘mè`mbm I§~ranUo Vm|S> XoD$Z, H$mhr ‘moOHo$ d¥jdra Amnbr
nmio‘wio O{‘ZrV KÅ> amodyZ R>m‘nUo C^o R>mH$bo hmoVo. Ë`m§À`m AmgnmgMo boMonoMo gd§JS>r JmaX hmoD$Z dmhV Jobo hmoVo. ho Amnë`m
YaUr‘mVoer, Amnë`m ‘mVrer BVHo$ ~iH$Q> ZmVo OnUmao Véloð> hmoVo Var H$moU? ho hmoVo ZmJMm’$m, éÐmjmgmaIo X{jU gømÐrÀ`m
Q>mnyVrb nyU©àJV dZñn{VamOrMo ÚmoVH$.
~mH$sÀ`m boÀ`mnoÀ`m dZñnVr OmVr hmoË`m Var H$moUË`m? Ë`m ~hþVm§e dZñn{VamOrÀ`m H$‘r àJV AdñWm§Vrb AWdm {OH$So>
{VH$So> ~oVmbnUo Kwgdboë`m `wH°${bßQ>ggma»`m naŠ`m OmVr-àOmVr hmoË`m. Z¡g{J©H$ nyU©àJV AdñWm§‘Ü`o ‘mZdmZo T>dimT>di
gwê$ Ho$br, PmSo> VmoS>br, dUdo bmdbo, ~ogw‘ma JwaoMamB© Ho$br, ‘mVr CKS>r Q>mH$V YwnyZ OmD$ {Xbr H$s {VWo doJù`m YVuÀ`m,
H$mhr Amnë`mH$S>À`m Q>mH$ù`mgma»`m ñWm{ZH$ AWdm JmOa JdVmgma»`m naH$s dZñnVr ’$mo’$mdVmV. JS>{Mamobr {OëømV AmB©Z,
YmdS>m, gmJdmZ ^anya à‘mUmV Agbobo Z¡g{J©H$ dZmdaU Iyngo {Q>Hy$Z Amho. VoWohr dZ{d^mJmZo n¡emgmR>r, bmoH$m§Zr OimD$
bmH$S>mgmR>r, eoVm§À`m Hw§$nUm§gmR>r VmoS> Ho$br, Va AaÊ` {dai hmoVo Am{U {VWë`mM ñWm{ZH$ nigmgma»`m {d{eï> OmVr Iyn
ngaVmV. nU dg§VmV bmb a§JmMr AmH$f©H$ CYiU H$aUmao ho nig nyU©àJV AdñWoV dmT>Umè`m YmdS>m-AmB©Zgma»`m OmVtà‘mUo
‘mVr KÅ> Yê$Z R>odV ZmhrV.
d¡{dÜ`g§nÞ nyU©àJV dZamOrV doJdoJù`m C§MrMo d¥j, {Za{Zamù`m OmVrMo ~m§~y, ^ë`m‘moR>çm dobr, PwS>no Am{U gmdbrVhr
dmT>Umè`m emH$ dZñnVr, JdV Ago Wamda Wa AgVmV. {edm` O{‘Zrda {MŠH$ma nmbmnmMmoim AgVmo. Ë`m‘wio O{‘Zrda nmdgmMm
WoQ> ‘mam hmoV Zmhr, nmUr hiyhiy {R>~H$Vo, ‘mVrMr Yyn Aën à‘mUmV hmoVo. ‘mVr ho AIoa Ordg¥ï>rMo CËnmXZ Amho. Z¡g{J©H$ dZamOr
hr ‘mVr OmonmgV amhVo.

90
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{VÀ`mV nmUr hiyhiy ‘waVo, Pè`m§VyZ gmdH$me PwiwPwiw dmhVo, ^yObmV g‘m{dï> hmoVo. Z¡g{J©H$ àJV AdñWm§Vrb {dH${gV
CSAT-I
dZamOr nmUr Am{U ‘mVrMo MH«$ Ago ào‘mZo gm§^miVo. ho MH«$M ‘mZdr OrdZmMm AmYma Amho.
em§Vm eoiHo$ EH$m H${dVoV `m n[agaMH«$mMo gw§Xa dU©Z H$aVmV : ‘mVrMo PmS>; PmS>mMr ‘r; ‘mPr nwÝhm ‘mVr; `mÀ`m
nmZmdaÀ`m aofm ‘mÂ`m VihmVr! `m VihmVmdaÀ`m aofm {dgê$Z n¡go ’w$JdÊ`mÀ`m bmo^mVyZ AmnU dZamOrMr Am{U Ë`m~amo~aM
Ob-‘¥X² MH«$mMr dmVmhV Ho$br Amho.
`mMo EH$ R>iH$ CXmhaU Amho gømÐrdaÀ`m gXmh[aV dZamOrMr Am{U Vr VmoSy>Z VoWo dmT>dboë`m `wH°${bßQ>gMr ì`WmH$Wm.

TM
ñdmV§Í`mZ§VaÀ`m n{hë`m n§Mdrg dfmªV H$moUVrhr qH$‘V XoD$Z {dH$mg H$am`bmM nm{hOo, `m àd¥Îmrbm H$moUrhr AmìhmZ {Xbo ZìhVo.
`m {dH$mgmV Amnbr Jwê$ hmoVr Am{U XwX£dmZo AmOhr ‘moR>çm à‘mUmV Amho Vr OmJ{VH$ ~±H$. 1960À`m XeH$mV `m ~±Ho$Zo dZ{dH$mg
H$gm H$amdm `m {df`mda EH$ Ahdmb gmXa Ho$bm. Ë`mV åhQ>bo hmoVo H$s ^maVmMr Z¡g{J©H$ dZamOr AZwËnmXH$ Amho, Vr VmoSy>Z {VÀ`m
OmJr ‘moR>çm à‘mUmV `wH°${bßQ>ggma»`m naŠ`m dZñnVr OmVtMr bmJdS> Ho$br nm{hOo. Ë`m§À`m {heo~mà‘mUo gømÐrdaÀ`m gXmh[aV
AaÊ`mMr CËnmXH$Vm Xa dfu Xa hoŠQ>abm AdKm XrS> Q>Z hmoVr.
{VÀ`m OmJr `wH°${bßQ>gMr bmJdS> Ho$br, Va Vr CËnmXH$Vm Vrg Q>Zm§n`ªV dmT>ob. Pmbo, {OH$So>{VH$So> dZ {d^mJmZo Z¡g{J©H$
AaÊ` g’$mMQ> H$ê$Z `wH°${bßQ>g YS>mYS> bmdbo. Ë`mAmYr IamoIaM `m ^anya nmdgmÀ`m n[apñWVrbm `wH°${bßQ>g AZwê$n Amho
H$s Zmhr, Ë`mMr {H$Vr dmT> hmoB©b `mMm H$mhrhr Aä`mg Ho$bm Jobm ZìhVm. gmYmaU Agm AZw^d Amho H$s Aem naH$s OmVr
Amnë`mH$So> bmdë`m, H$s Ë`m§À`m ‘yiÀ`m XoemVrb H$sQ>H$, ~waer BË`mXr eÌy Ë`m ‘mJo gmoSy>Z Amboë`m AgVmV. Ë`m‘wio Á`m
XoemV Ë`m§Mo Zì`mZo AmH«$‘U gwê$ hmoVo, Ë`m XoemV Ë`m§Mr Hw$R>ohr ^anya dmT> hmoVo. Amnë`mH$So> AZoH$ {R>H$mUr eoVO{‘Zrda AmH«$‘U
H$ê$ bmJbobr gw~m^yi ho `mMoM CXmhaU Amho. nU Agm AZw^d Ambm, H$s ^anya nmdgmÀ`m ‘wbImV `wH°${bßQ>gda qnH$ {S>grO'
ZmdmMm ~waerMm amoJ nSy> bmJbm Am{U Ë`m amondZm§Mr dmT> A{O~mV Iw§Q>br.
16) gømÐr‘Ü`o Imbrbn¡H$s H$moUË`m dZñnVr ~mhoarb àm§VmVyZ AmUboë`m AmhoV Ago AmnU {Z{üVnUo gm§Jy eH$Vmo ?

A) `wH°$$[bßQ>g ~) JmOaJdV H$) Q>mH$ù`m


n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





17) nigm ~m~V Imbrb n¡H$s gË` {dYmZ AmoiIm.

A) nigmMo {d{dY a§JmMo d¥j AgVmV. ~) nig hm ‘mVr KÅ> Yê$Z R>odUmam d¥j hmo`.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





18) àñVwV CVmè`mV H$moUË`m {ZgJm©À`m MH«$m§Mm C„oI Ho$bobm Amho ?

A) Ob‘mVr MH«$ ~) n[aga MH«$ H$) ‘mZdr hñVjon MH«$



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





19) `wH°$${bßQ>g `m dZñnVrMm {eaH$md gømÐrÀ`m Hw$erV H$em‘wio Pmbm?

A) Z¡g{J©H$ dZamOr AZwËnmXH$ Agë`mZo

~) `wH°$${bßQ>g `mMm CËnmXH$Vm Xadfu hoŠQ>ar XrS> Q>Z nojm OmñV Agë`mZo

n¶m©¶r CÎmao -


1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





91
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

CSAT-I
20) CVmè`mÀ`m AmYmao `wH°$${bßQ>g H$moUË`m Z¡g{J©H$ àXoemVrb dZñnVr Agob Ago AmnU gm§Jy eH$Vmo?

A) nO©Ý`‘mZ H$‘r AgUmè`m àXoemVrb ~) ^anya nO©Ý¶‘mZ àXoe Agboë`m àXoemVrb

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





TM
nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 21 Vo 25 àíZm§Mr CÎmao Úm.
àOmgÎmmH$mMr gmV XeHo$ nyU© H$arV AgVmZmM bmoH$emhr gyMH$m§H$mV Joë`m dfuÀ`m VwbZoV ^maVmMr Xhm A§H$m§Zr KgaU
Pmë`mMr ~mV‘r WS>H$br Amho. ZmJar ñdmV§Í`, amOH$s` g§ñH¥$Vr, bmoH$m§Mm amOH$s` à{H«$`oVrb gh^mJ, {ZdS>UwH$m§‘Yrb ~hþ{dYVm
Am{U àemgZ `m gyMH$m§À`m H$gmoQ>çm§da gdmªV ‘moR>r bmoH$emhr Agbobm ^maV, OJmV 51ì`m ñWmZr Amho. ^maVmV bmoH$emhr
Zm§XV Agbr, Var Vr gXmof Agë`mMo `m~m~VÀ`m AhdmbmV Z‘yX H$aÊ`mV Ambo Amho. "BH$m°Zm°{‘ñQ> B§Q>o{bOÝg `w{ZQ>'Ûmao àH$m{eV
Ho$ë`m OmUmè`m `m AhdmbmZo OJ^amVrb 180 Xoem§Mr, g§nyU© bmoH$emhr, gXmof bmoH$emhr, g§H$[aV amOdQ> Am{U EH$m{YH$maemhr
Aer dJ©dmar Ho$br Amho. Zm°d}, AmBgb±S>, ñdrS>Z, ݶyPrb§S>, {’$Zb§S> AmXr 22 Xoem§V IarIwar bmoH$emhr Agë`mMo AhdmbmZo
åhQ>bo Amho.
A‘o[aHo$gma»`m XoemVrb bmoH$emhrhr Amnë`mà‘mUo gXmof Agë`mH$So> A§Jw{b{ZX}e H$arV qH$dm nm{H$ñVmZ, ~m§JbmXoe,
lrb§H$m, Zonmi ho eoOmar Xoe bmoH$emhrÀ`m {ZX}em§H$mV Amnë`mnojm Iyn ‘mJo AmhoV, Ago gm§JV ñdV:Mr nmR> WmonQy>Z KoÊ`mMm
à`ËZ hmoD$ eH$Vmo; na§Vw Vgo H$aÊ`mZo Amnbr ’$gdUyH$M hmoUma Amho. Ë`m‘wio XoemVrb bmoH$emhr ~iH$Q> hmoÊ`mMr eŠ`Vm Zmhr.
bmoH$emhrÀ`m gyMH$m§H$mV Joë`m H$mhr dfmªnmgyZ ^maVmMr KgaU hmoV AgyZ, 2019‘Ü`o àW‘M hm gyMH$m§H$ Xhmn¡H$s gmVÀ`m Imbr
Kgê$Z 6.9da Ambm Amho, hr Iao Va qMVoMr ~m~ Amho. hrM n[apñWVr H$m`‘ am{hë`mg Amnë`m bmoH$emhrVrb Xmof dmT>Ê`mMm
YmoH$m Amho. gÎmmYmè`m§Zm àíZ {dMmaUo, Ë`m§Zm CÎmaXm`r ~Z{dUo ho bmoH$emhrMr à‘wI AQ> Amho. gaH$maZo KoVboë`m {ZU©`m§Mr,
YmoaUm§Mr {M{H$Ëgm H$aUo, Ë`m‘Ü`o Xmof AgVrb Va Vo XmIdyZ XoUo, Amnë`m {d{dY ‘mJÊ`m ‘m§S>Uo, Ë`m§H$So> gaH$ma Xwb©j H$arV
Agob, Va àg§Jr añË`mda CVaUo `m Jmoï>r bmoH$emhrV hmoVM AgVmV. ^maVmV Joë`m gÎma dfmªV {d{dY H$maUm§gmR>r OZAm§XmobZo
Pmbr AmhoV. AmOhr hmoV AmhoV; bmoH$emhrV {damoYr njm§Mr ^y{‘H$m A{Ve` ‘hÎdmMr AgVmZm, bmoH$emhr gyMH$m§H$m~m~VÀ`m
AhdmbmZo ^maVmVrb H$mhr KQ>Zm§Mm C„oI H$ê$Z XoemV ZmJar ñdmV§Í`mMm g§H$moM hmoV Agë`mMo åhQ>bo Amho. `m nmœ©^y‘rda
XoemVrb bmoH$emhr A{YH$ gwÑT> H$aÊ`mgmR>r; VgoM gdmªZm g‘mZVoMm h¸$ àXmZ H$aUmè`m amÁ`KQ>ZoVrb ‘yë`o A~m{YV amIÊ`mgmR>r
gdmªZrM A{YH$ à`ËZ H$aÊ`mMr JaO Amho.
EHo$H$mir amOo-‘hmamOm§Mr MbVr Agboë`m, ga§Om‘emhrMr ‘wio KÅ> éVboë`m, ì`{º$nyOoMo ñVmo‘ Agboë`m, {Zajam§Mo-
Aën{e{jVm§Mo bjUr` à‘mU Agboë`m, H$‘mbrMo d¡{dÜ` Agboë`m Am{U gm‘m{OH$-Am{W©H$ {df‘VoZo ^aboë`m ^maVmV
bmoH$emhr éO{dUo hr gmonr Jmoï> Zmhr; na§Vw ^maVr`m§Zr Vr gmÜ` H$ê$Z XmI{dbr Amho. Amnë`m ‘Vm§Ûmao gd©gm‘mݶ ‘VXmam§Zr
H|$ÐmV Am{U amÁ`mV AZoH$Xm gÎmm§Va KS>dyZ AmUbo Amho; ‘wOmoanUm H$aUmè`m gÎmmYmè`m§Zm YS>m {eH$dbm Amho. ~hþ‘VmÀ`m
Omoamda AmnU gd}gdm© Pmë`mÀ`m Am{d^m©dmV Oo-Oo gÎmmYmar dmdabo, Ë`m gdmªZm ^maVr` ‘VXmam§Zr Z§VaÀ`m {ZdS>UwH$m§V gÎmodê$Z
hþgH$mdyZ bmdbo Amho. ^maVr` ‘VXma gyk AmhoV, Ago åhQ>bo OmVo, Vo `m‘wioM. XoemV {Z`{‘VnUo gmd©{ÌH$ {ZdS>UwH$m hmoV Agë`m
Am{U JaOoZwgma ‘VXma gÎmm§Va KS>dyZ AmUV Agbo, Var Amnë`mH$S>rb `m bmoH$emhrV H$mimZwê$n AZoH$ Xmof {eabo AmhoV.
gÎmmYmè`m§Mm ‘wOmoanUm, CÎmaXm{`ËdmMo ^mZ {dgê$Z ~hþ‘VmÀ`m Omoamda {ZU©` aoQ>Ê`mMr eº$s, ZmJar ñdmV§Í`mMr JiMonr
`m§‘wio bmoH$emhrbm Ogm YmoH$m Amho, VgmM Vmo amOH$s` njm§‘Ü`o {eaboë`m KamUoemhr‘wio, njm§VJ©V bmoH$emhrMm bmon hmoV
Agë`m‘wio Am{U {ZdS>UwH$m§Vrb dmT>Ë`m IMm©‘wiohr Amho. Ë`m~m~VMr MMm© hmoV Agbr, Var Ë`m§~m~V nwaoem Jm§^r`m©Zo {dMma
hmoVmZm {XgV Zmhr.

92
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


XoemV àXrK© H$mimnmgyZ ApñVËdmV Agboë`m g§aOm‘emhrZo bmoH$emhrbm Amnbogo Ho$bo Amho. EH$m AWm©Zo Amnë`mH$So>
CSAT-I
bmoH$emhrÀ`m AmdaUmImbr ga§Om‘emhr gwIZ¡d Zm§XVo Amho. gÎmoMr gd© ñWmZo `m g§aOm‘Xmam§Zr AOyZhr Amnë`m Vmã`mV R>odbr
AmhoV. Ë`m‘wioM Amnë`mH$So> gd© njm§V KamUoemhr R>iH$nUo {XgVo. S>m°ŠQ>aMm ‘wbJm S>m°ŠQ>a hmoVmo, A{^ZoË`mMm ‘wbJm A{^ZoVm
hmoVmo `m§gmaIr {dYmZo H$ê$Z KamUoemhrMo g‘W©Z Ho$bo OmV Agbo, Var hm `w{º$dmX ’$gdm Amho. H$m¡Qw>§{~H$ noem Am{U amOH$maU `m
XmoZ {^Þ ~m~r AmhoV. ‘mÌ, XwX£dmZo amOH$maUmbmhr AmVm noemMoM ñdê$n Ambo Amho Am{U Ë`m‘wioM erf©ñWmZr Agboë`m AZoH$
KamÊ`m§Zr Amnmnë`m njm§da ‘mbH$s h¸$M àñWm{nV Ho$bm Amho.

TM
amOH$maU ho àm‘w»`mZo gÎmogmR>rM AgVo Am{U `oZHo$Z àH$maoU gÎmm {‘i{dÊ`mMr OUy ñnYm©M AmVm bmJbr Amho. KQ>ZoVrb
g‘VoÀ`m Am{U Y‘©{ZanojVoÀ`m VÎdm§Zm Ymã`mda ~gdyZ gÎmm {‘i{dÊ`mV Am{U {Q>H${dÊ`mV H$moUmbmM H$mhr dmQ>oZmgo Pmbo
Amho. gÎmogmR>r n¡gm Am{U gÎmoVyZ n¡gm ho OUy gyÌM ~Zbo Amho. H$moQ>çdYr én`o IM© Ho$ë`m{edm` {ZdS>UwH$m qOH$Vm `oV ZmhrV,
hr dñVwpñWVr Amho. `m‘wio {ZdS>UwH$m `m àñWm{nV ZoVo Am{U lr‘§V `m§À`mgmR>r amIrd Agë`mgma»`mM AmhoV. `m gmè`m§‘wio
gd©gm‘mݶm§Mm amOH$maUmVrb gh^mJ H$‘r hmoVmo Amho; Am{U hr Jmoï>hr bmoH$emhrbm ‘maH$ Amho.
21) bmoH$emhrMm èhmg hmoÊ`mgmR>r Imbrbn¡H$s H$moUË`m Jmoï>r H$maUr^yV R>aVmV?

A) CÎmaXm{`ËdmMr {Z{üVr ZgUo


~) njm§VJ©V bmoH$emhr ‘Yrb èhmg

H$) {ZdS>UyH$mVrb dmT>Vm IM©

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





22) bmoH$emhrMr narjm ‘w»`V… H$moUË`m KQ>H$mda Adb§~yZ AgVo?

A) gm‘m{OH$ EH$monm ~) ZmJar ñdmV§Í¶


H$) bmoH$m§Mm amOH$s` gh^mJ S>) àemgZ


n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~, H$ 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>





23) ^maVmV bmoH$emhr H$gmoQ>rVrb {ZX}em§H$mV H$em‘Ü`o AmnU H$‘r nS>V AmhmoV?

A) ZmJar ñdmV§Í¶ ~) bmoH$m§Mm amOH$s` gh^mJ


n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





24) ga§Om‘emhr Zo bmoH$emhrbm Amnbogo H$emàH$mao Ho$bo Amho Ago boIH$mbm dmQ>Vo?

A) ZmJar ñdmV§Í`mMr JiMonr ~) amOH$maUmVrb KamUoemhr Ûmao


H$) amOH$maUmdarb H$m¡Qw>§{~H$ noem à‘mUo ‘mbH$s

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





25) bmoH$emhr ~m~V Imbrbn¡H$s H$moUVo {dYmZ {Z{üVnUo gË` Amho ?

A) OJmV Ago H$mhr Xoe AmhoV OoWo {Z{üVnUo g§nyU© bmoH$emhr Agbobo Xoe AmhoV .

~) EH$m{YH$maemhr hm bmoH$emhr XoemVrb àH$mamV `oV Zmhr.

n¶m©¶r CÎmao -
1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





93
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 26 Vo 30 àíZm§Mr CÎmao Úm.

CSAT-I
ݶy B§½b§S>‘YboM {WAmoS>moa OmoS²>g‘Z ho EHo$H$miMo Jwbm‘M hmoVo; nU Z{e~mMo ’$mgo Mm§Jbo nS>bo Am{U {WAmoS>moa `m§À`m
dmQ>çmbm gÝ‘mZZr` Am`wî` Amb§ hmoV§. gmIiX§S>mV ~m§YyZ ݶy hodZÀ`m H$mamJ¥hmV ZoÊ`mV `oUmao H$mio Jwbm‘ ~KyZ Ë`m§Zm Anma
H$éUm Ambr. {WAmoS>moa ñdV: H¥$îUdUu` hmoVo. bwB©g Q>mßnmZ ZmdmÀ`m dJ©{dJ«hmÀ`m {damoYmV AmdmO CR>dUmè`m d{H$bmMo Vo
H${Zð> ghH$mar hmoVo. hm IQ>bm R>aë`mà‘mUo H$moQ>m©V C^m amhUma, Y{ZH$m§À`m AmJ«hmà‘mUo MmbUma Am{U ho gJio H$mio Jwbm‘
H$m`XoeraarË`m ‘mabo OmUma ho gm§Jm`bm Ë`m§Zm Hw$Ê`m ^{dî`doÎ`mMr JaO ZìhVr; nU `mV H$aVm `oÊ`mgmaI§ ’$ma H$‘r hmoV§. Á`m§Zm

TM
B§p½be Amo H$s R>mo `oV Zmhr, Á`m§À`m A§Jmda YS> EH$hr nyU© dó Zmhr, Am{X‘mZdmgmaIo {XgUmao ho bmoH$...Ë`m§Zm Ë`m§Mr ~mOy
‘m§S>Umam dH$sb Hw$Ry>Z {‘iUma hmoVm?
nU {WAmoS>moa `m§Zr WmoS>r’$ma IQ>nQ> H$ê$Z ñWmda-O§J‘mMo H$‚mo bT>dUmè`m am°Oa eoa‘Z ~mëS>{dZ ZmdmÀ`m EH$m VéU
d{H$bmbm V`ma Ho$b§. `m IQ>ë`mV n¡H$m {‘iÊ`mMm MmÝg ’$magm ZìhVm; nU Zmd {‘iy eH$V§, EdT>§ ~mëS>{dZbm H$ib§ hmoV§.
ݶy B§½b§S>À`m H$moQ>m©V Ho$g C^r am{hbr Voìhm ~mëS>{dZZ§ ho Jwbm‘ h¡dmZ ZgyZ ‘mUg§M AmhoV, Ë`m§Zm Amnbr ^mfmhr g‘OV
Zmhr, ݶm` H$gm g‘OUma? Agm `wpŠVdmX gwê$ Ho$bm. AWm©VM Vmo {Q>H$U§ eŠ` ZìhV§. gaH$mar dH$sb {dë`‘ hmobm~S©> `m§Zr
Ë`mMr dmgbmV bmdbr.
Ë`m H$mbI§S>mV ‘m{Q©>Z ìhmZ ã`yaoZ A‘o[aHo$Mo amï´>mÜ`j hmoVo. Ë`m§Mo ‘§Ìr Om°Z ’$moagmBW `m§Zr ZdmM ’$mQ>m ’$moS>bm. Am§Vaamï´>r`
H$amamZwgma gXa Jwbm‘ ho ñnoZ `m XoemMr àm°nQ>u Agë`mZ§ AmnU Ë`m§Zm ݶm` XoUmao H$moU? `m‘wio ñnoZÀ`m amUrgmho~ ha hm`Zog
Bgm~obm ({ÛVr`) ZmamO Pmë`m AmhoV, Ag§ Ë`m§Zr gm§{JVb§. ñnoZÀ`m amUrgmho~ Ë`m doir Ho$di AmR>-Xhm dfmªÀ`m hmoË`m Am{U
~mhþë`m§er IoiV Ë`m§Mm {Xdg nma nS>V Ago. noÐmo ‘m±VoP Am{U Omogo éB©P `m ñn°{Ze Zm{dH$m§Zr Jwbm‘m§À`m IaoXr-{dH«$sMo XñVmdoO
H$moQ>m©g‘moa noe Ho$bo.
Ia§ Va {df` BW§M g§nbm AgVm; nU dH$sb ~mëS>{dZ `mZ§ Ho$g ^bVrM ‘Zmda KoVbr. ~§XamV Zm§Ja Q>mHy$Z R>odboë`m
Am{‘ñQ>mS>da N>mnm ‘mê$Z Ë`mZ§ gm§Xr-’$Q>rV XS>dbobo BVa H$mJX nidbo. Vo XñVmdoO ^bVoM ñ’$moQ>H$ hmoVo.
gXa Jwbm‘ ho Am{’«$Ho$VyZ nidbobo ZmJ[aH$ AmhoV Am{U Q>oH$moQ>m' ZmdmÀ`m nmoVw©JrO OhmOmdê$Z Ë`m§Zm AmUb§ OmV hmoV§...
Z§Va Ë`mVë`m H$mhr Jwbm‘m§Zm R>ma ‘maÊ`mV Amb§...H$mhtMr {dH«$s Pmbr... Caboë`m§Mr admZJr ñn°{Ze OhmOmda Pmbr...g~~,
ho Jwbm‘, ho Jwbm‘M ZgyZ EH$m ñdV§Ì XoemMo ZmJ[aH$ AmhoV...Ë`m§Mr BW§ hmoUmar IaoXr-{dH«$s hrM ‘wimV ~oH$m`Xm Amho, Agm
`wpŠVdmX H$mJXnÌm§g{hV ~mëS>{dZ `mZ§ Ho$bm Am{U EH$M Ii~i CS>mbr. dmVmdaU Vmnb§. ݶm`‘yVu Jm|Yibo. amï´>mÜ`j ã`yaoZ
ho Voìhm nwÝhm {ZdS>UwH$sbm C^o amhV hmoVo. {ZH$mb {damoYmV Jobm AgVm Va Ë`m§Mr C‘oXdmar g§nbrM AgVr. Ë`m§Zr VmVS>rZ§
ݶm`mYreM ~XbyZ Q>mH$bm.
ho gJi§ ZmQ>ç KS>V hmoV§, Ë`mVb§ EH$ Ajahr Ë`m Am{’«$H$s Jwbm‘m§Zm H$iV ZìhV§. Amnë`mbm ho bmoH$ bdH$aM R>ma ‘maUma
EdT>§M Ë`m§Zm H$iV hmoV§.
‘mÌ, ~mëS>{dZ `mZ§ H$‘mb Ho$br. Ë`mZ§ Ooåg H$moìhr ZmdmMm EH$ ‘mOr "Jwbm‘ emoYyZ H$mT>bm. Ë`mbm Vr Am{’«$Ho$Vbr ‘|So>
~mobr^mfm g‘OV hmoVr. B§p½be AWm©VM `oV hmoV§. H$moìhrÀ`m ‘XVrZ§ ~mëS>{dZ `m§Zr ‘moR>çm n[al‘mZ§ qMHo$ `m H$mù`m XUH$Q>
Jwbm‘m§À`m åhmoaŠ`mbm ~mobV§ Ho$b§. EH$ ^`mZH$ B{Vhmg gm‘moam Ambm...qMHo$ gm§Jy bmJbm :- ‘hmOZm§Zmo, Amåhr XyaXoerMo bmoH$
AmhmoV. ‘mÂ`m JmdmZOrH$ EH$ {Xdg H$mhr bwQ>mê$ g¡{ZH$ Ambo Ë`m§Zr Amåhmbm ~m`H$m-nmoam§g‘doV ~§X Ho$b§. bm|~moH$moÀ`m {H$„²`mV
S>m§~yZ R>odb§. ~m`H$m-nmoam§M§ H$m` Pmb§ ho H$m` gm§Jy? {VWyZ Amåhmbm Q>oH$moam' OhmOmda MT>dÊ`mV Amb§. Ë`m OhmOmda nmUrgwÕm
{‘im`M§ Zmhr, ‘hmOZhmo! eodQ>r ^ma OmñV hmoVmo` åhUyZ nÞmg Jwbm‘m§Zm g‘wÐmV ’o$H$b§ Job§. Cabobo Š`y~mV h°dmZm‘Ü`o {dH$bo
Jobo. Á`m§Mr {dH«$s Pmbr Zmhr Ë`m§Zm bm Am{‘ñQ>mS>'da MT>db§ Job§. Amåhr Jwbm‘ Zmhr, ‘hmOZhmo...Amåhr Jwbm‘ Zmhr. Amåhmbm
Kar naV OmD$ Úm...''

94
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


26) àñVwV CVmè`mVrb OhmOm§Mr Zmdo gm§Jm ?

CSAT-I
1) Q>oH$moQ>m ~) bm Am{‘ñQ>mS> H$) bm|~moH$mo



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





27) {dë`‘ hmobm~S©> H$moU hmoVm?

A) gaH$mar dH$sb ~) Jwbm‘mMr ~mOy ‘m§S>Uma dH$sb H$) ~mëS>{dZ Mm {dMma ImoS>Umam dH$sb

TM


n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, H$ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





28) CVmè`mÀ`m AmYmao Jwbm‘ Zo‘Ho$ Hw$Ry>Z Ambo hmoVo?

A) ñnoZ `m XoemVyZ ~) Am{’«$Ho$Vrb ZmJ[aH$


1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





29) Jwbm‘m§Mm àíZ H$em‘wio OQ>rb ~Zbm hmoVm?

A) A‘o[aHo$Vrb amï´>mÜ`j {ZdS>UwH$sVrb C‘oXdmam~m~V {ZU©`

~) Jwbm‘m§Zm Agbobo ^mfoMo AkmZ

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





30) Jwbm‘{JarVyZ Imbrbn¡H$s H$moUmMr gwQ>H$m nyduM Pmbr hmoVr ?

A) {WAmoS>moa ~) ~mëS>{dZ H$) Ooåg H$moìhr



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) A, H$ 4) A, ~, H$




nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 31 Vo 35 àíZm§Mr CÎmao Úm.
XmoZ dñVy EH$‘oH$s¨da Kmgë`m H$s CîUVm {Z‘m©U hmoVo, ho Pmbo {dkmZ. Ë`m CîUVonmgyZ {dñVd V`ma H$aVm `oUo ho Pmbo
V§ÌkmZ! nmUr CKS>çmda R>odbo H$s Ë`mMo ~mînr^dZ hmoVo Am{U ‘mVrÀ`m gpÀN>Ð ^m§S>çmVyZ nmUr nmPaVo ho Pmbo {dkmZ, nU Ë`m
VËdmMm dmna H$ê$Z ‘mR> V`ma H$aUo ho Pmbo V§ÌkmZ.
Q>oŠZm°bm°Or qH$dm V§ÌkmZ åhUOo H$mhrVar JyT> d M‘ËH$m[aH$ Amho Agm ~è`mM OUm§Mm CJrMM g‘O AgVmo. Iao Va
Zoh‘rÀ`m {dkmZmMoM {gÜXm§V Oam H$ënH$VoZo dmnabo qH$dm Ë`m§Mm Cn`moJ Zoh‘rMo àíZ gmoS>dÊ`mgmR>r H$am`Mm à`ËZ Ho$bm H$s
V§ÌkmZ V`ma hmoVo.
{dkmZmVrb g§H$ënZm Oa ì`dhmamV AmUm`À`m Pmë`m Va gJù`mV n{hë`m§Xm Amdí`H$Vm AgVo Vr åhUOo hË`mam§Mr
AJXr ‘yb^yV Aem h°ÝS> Qy>ëgMm dmna H$ê$ZM Iyn ‘moR>o emoY bmJbobo AmhoV. CXm. amB©Q> ~§Yy§Zr ~Zdbobo {d‘mZ Ë`m§À`m
gm`H$b XwéñVrÀ`m dH©$em°n‘Ü`oM V`ma Pmbo hmoVo. ‘mÌ gd©M Jmoï>r h°ÝS> Qy>ëgZo V`ma H$aVm `oV ZmhrV. EImXo ‘{eZ ~ZdVmZm
hdr Vr ‘mnmVrb AMyH$Vm h°ÝS> Qy>ëgZo {‘idm`bm IynM H$m¡eë` bmJVo. Vo gJù`m§Zm O‘V Zmhr. ~ao, Aem gJù`mbm Iyn doi,
l‘ d n¡gm bmJVmo. Ë`m‘wio ~aoMXm AZoH$m§À`m H$ënZm àË`jmV `oD$ eH$V ZmhrV. emioVrb {dÚmÏ`mªMo àH$ënhr AY©dQ> hmoVmV
qH$dm H$m‘ H$aV Zmhr. `m gd© H$ënZm§Zm ‘yV© ñdê$n XoUo AmVm Zì`m {S>{OQ>b ’°${~«Ho$eZ V§ÌkmZmZo ghO eŠ` hmoD$ eHo$b. A{YH$
AW©nyU©, XO}Xma d Zm{dÊ`nyU© Ago àH$ën `m V§ÌkmZm‘wio emioVrb {dÚmWu H$ê$ eH$Vrb. Á`m§Zr AmVmn`ªV g§JUH$ ho Ho$di
ìhr{S>Amo Joåg, Q>m`qnJ d H$mhr ñàoS>erQ²ggmR>r dmnabo AmhoV Ë`m {dÚmÏ`mªgmR>r, Zd{Z{‘©VrgmR>r g§JUH$m§Mm dmna H$aUo ho IynM
CËgmhdY©H$ AgUma Amho.

95
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


na§namJV ’°${~«Ho$eZ‘Ü`o H$qQ>J, {S´qbJ, J«mB§qS>J, dopëS§>J B.À`m ghmæ`mZo dñVy {Z‘m©U Ho$ë`m OmVmV. CËnmXZ H$aÊ`mÀ`m

CSAT-I
nÜXVt‘Ü`o AZoH$ ~Xb hmoV AmhoV. CXm. nyduÀ`m àmMrZ H$mam{JarV ‘w»`Ëdo Hw$eb ‘Zwî`~im‘m’©$V CËnmXZ hmoV Ago. Am¡Úmo{JH$
H«$m§VrZ§Va H|$Ðr` nÜXVrZo CËnmXZ gwê$ Pmbo. VgoM H$m‘Jmam§À`m H$m¡eë`mda {dg§~Uo WmoSo> H$‘r Pmbo. qH$‘V H$‘r H$aÊ`mgmR>r
‘moR>çm à‘mUmV CËnmXZ H$aUo gwê$ Pmbo. ‘mÌ AmVm {S>{OQ>b ’°${~«Ho$eZ‘wio g§emoYH$, J«mhH$, CËnmXH$ ho gd© EH$ÌnUo EImÚm
{JèhmBH$mÀ`m JaOoZwgma Ë`m ì`{º$gmnoj d Ho$di Ë`mÀ`mnwaVrM dñVy {Z‘m©U H$aVrb Aer n[apñWVr

TM
eŠ` hmoD$ bmJbr Amho.
{S>{OQ>b ’°${~«Ho$eZ‘Ü`o g§JUH$mÀ`m ghmæ`mZo dñVyMo {MÌ H$mT>bo OmVo d g§JUH$m‘m’©$V `§Ìmbm Amkm XoD$Z hì`m Ë`m
AmH$mamMr dñVy V`ma Ho$br OmVo. `m nÜXVr‘Ü`o Amnë`mbm AJXr ‘m`H«$m°Z nmVirÀ`m AMyH$VoZo dñVy V`ma H$aVm `oVmV.
VgoM hmVmZo H$aUo AdKS> Ago AmH$mahr V`ma H$aVm `oVmV. g§JUH$mda EImXo {MÌ H$mTy>Z qàQ> Amkm XoÊ`mBVHo$ ho gmono AgVo.
g§JUH$mVrb ‘yb^yV Jmoï>r dmnaVm `oUmam H$moUr nU Amnbr H$ënZm {S>{OQ>b ’°${~«Ho$eZ V§ÌkmZ dmnê$Z ghOnUo àË`jmV AmUy
eH$Vmo. Ago AmœmgH$ KmofdmŠ` Agboë`m ’°$~ b°ãg AZoH$ Xoem§V doJmZo ngaV AmhoV.
31) {dkmZ d V§ÌkmZ `m§À`m ~m~VrV Imbrbn¡H$s H$moUVo {dYmZ gË` Amho ?

A) V§ÌkmZm‘Ü`o {dkmZmVrb g§H$ënZm Mm AmYma KoVbm OmVmo.

~) {dkmZ {gÕm§V ‘mZVo Va V§ÌkmZ Ë`mda H$m`© H$ê$Z Vo {gÕm§V Cn`moJmV AmUVo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





32) {dkmZmVrb g§H$ënZm ì`dhmamV AmUÊ`mgmR>r Imbrbn¡H$s H$emMr JaO ^mgVo?

A) doi ~) l‘ H$) n¡gm




S>) H$m¡eë` B) hË`mao


n¶m©¶r CÎmao -

1) A,H$, S> 2) A, ~, H$ 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>,B





33) {S>{OQ>b ’°${~«Ho$eZ Mo H$moUVo ’$m`Xo AmhoV ?

A) J«mhH$mÀ`m JaOoZwgma dñVy V`ma hmoVrb

~) dñVy ñdñV hmoVrb

H$) Hw$eb dñVy§À`m V`margmR>r ‘moR>çm à‘mUmda Hw$eb ‘Zwî`~imMr JaO ^mgob.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





34) {S>{OQ>b ’°${~«Ho$eZ ‘Ü`o g§JUH$mMm dmna H$emgmR>r Ho$bm OmVmo ?

1) dñVy V`ma H$am`bm 2) J«mhH$mMr AmdS> åhUyZ


3) dñVyMr AmH¥$Vr aoImQ>Z H$aÊ`mgmR>r 4) darbn¡H$s gd©



35) Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr nydu CËnmXZ nÕVr H$er hmoVr ?

A) {dH|$Ðr H¥$V ~) Hw$eb ‘Zwî`~imMm dmna H$) H$‘r àVrMo CËnmXZ



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





96
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 36 Vo 40 àíZm§Mr CÎmao Úm.
CSAT-I
AZmXr AZ§V H$mimnmgyZ ‘mUgmbm AkmV àXoemM§ AmH$f©U amhrb§ Amho. ZdrZ ^y‘rMm emoY ¿`mdm, Ë`mda Amnb§ ñdm{‘Ëd§
àñWmnrV H$amd§ hr ‘mZdmMr Amg AZmXr-AZ§V H$mbmnmgyZ MmbV Ambobr Amho. `wamonr`Z Am{U ‘wñbr‘ AmH«$‘H$m§Zr `mbmM
Y‘©àgmamMr Am{U ì`mnmamMr OmoS> {Xbr Am{U ì`mnmamÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ AZoH$ dgmhVtM§ gm‘«mÁ`§ C^mab§.
Bgdr gZ nydunmgyZÀ`m H$mimV `wamonr`Z g§ñH¥$VrVrb AZoH$ {dMmad§Vm§Zr Ë`m§Zm AkmV Agboë`m àXoem§~X²X²bMo Amnbo

TM
{gÜXm§V ‘m§S>bo AmhoV. àmMrZ J«rH$ {dMmad§Vm§Zr n¥ÏdrÀ`m g§VwbZmMm {gÜXm§V ‘m§S>bm Amho. `m {gÜXm§VmZwgma, CÎmaobm Agboë`m
O‘rZrMm Vmob gmYÊ`mgmR>r X{jUobmhr Ë`mM à‘mUmV àM§S> ‘moR>çm à‘mUmV O‘rZ CnbãY Amho. ‘m̧ X{jUobm Agbobm hm
^y^mJ AË`§V W§S> hdm‘mZmMm Am{U ‘mZdr dmñVì`mg à{VHy$b Agm Amho Ag§ Ë`m {gÜXm§VmV Z‘yX Ho$bob§ Amho. J«rH$m§À`m EH$m
{gÜXm§VmZwgma CÎma Am{U X{jU JmobmYmªÀ`m ‘Ü`o Vrd« AmJrMm YJYJUmam àXoe ( ~oëQ> Am°’$ ’$m`a ) AñVrËdmV hmoVm ! `wamonÀ`m
X{jUobm Joë`mda dmT>V OmUm-`m Vmn‘mZmMm AmYma `m {gÜXm§Vmbm hmoVm. ‘m̧ EH$hr `wamonr`Z {dfwdd¥Îm Amobm§Sy>Z X{jUobm Z
Joë`mZo `m {gÜXm§Vmbm H$moUVmhr à‘m{UV AmYma ZìhVm.
J«rH$ {dMmad§Vm§À`m `m àmMrZ {gÜXm§VmÀ`m AmYmamZo A°[añQ>m°Q>bZo ZdrZ {gÜXm§V ‘m§S>bm. Ë`mÀ`m ‘VmZwgma n¥ËÏdrdarb
O‘rZ Am{U ‘hmgmJa `m§Mr {Zåå`m à‘mUmV CÎma-X{jU Aer {d^mJUr Pmbobr Amho ! `m {gÜXm§Vmà‘mUo, X{jUoVhr ‘mZdr dñVr
Agbobo àXoe AñVrËdmV AmhoV Am{U `m àXoem§À`m ‘Ü`o ‘hmgmJa ngabobo AmhoV.
BgdrgZ 150 ‘Ü`o Q>mobo‘rZo A°[añQ>m°Q>bÀ`m {gÜXm§VmMm AmUIrZ {dñVma Ho$bm. VËH$mbrZ CnbãY ‘mhrVrMm emómoº$
Cn`moJ H$ê$Z Q>m°bo‘rZo OJmMm ZH$mem V`ma Ho$bm. `mV Ë`mZo Ajm§e Am{U aoIm§em§Mm dmna H$éZ Ë`mbm kmV Agbobr gd© eha§
Am{U nd©VamOtMm {ZX}e Ho$bm Amho. Q>m°bo‘rZo AQ>bm§Q>rH$ ‘hmgmJamVrb H°$Zar ~oQ>m§Zm 0 A§e aoIm§e {Xbm Amho. n{ü‘obm H°Zar
~oQ>m§nmgyZ Vo nyd}bm MrZ n`ªV 180 A§e aoIm§e Am{U AmŠQ>uH$ gH©$b‘Yrb 80 A§e CÎma Ajm§emnmgyZ Vo B©ñQ> B§S>rO Am{U
Am’«$sHo$Vrb OmñVrV OmñV kmV àXoemMm Ë`mZo Amnë`m ZH$memV g‘mdoe Ho$bm Amho. AWm©V Amnë`mbm kmV Agboë`m àXoemnojm,
{H$‘mZ VrZ Vo MmanQ> AkmV àXoe n¥ËÏdrda AñVrËdmV Amho Aer Q>m°bo‘rMr n¸$s ImÌr hmoVr !
Amnë`m "Om°J«m°{’$`m' `m J«§WmV Q>m°bo‘rZo "Q>oam Am°ñQ´{bg BÝH$m°¾rQ>m' ( X{jUoVrb AkmV àXoe ) da Vnerbdma ‘VàXe©Z Ho$b§
Amho. àmMrZ J«rH$ {gÜXm§V Am{U A°[añQ>m°Q>bÀ`m n¥ËÏdrÀ`m g§VwbZmÀ`m g§H$ënZoMm {dñVma åhUOoM Om°J«m°{’$`mVrb Q>oam Am°ñQ´{bg
BÝH$m°¾rQ>m ! Q>m°bo‘rÀ`m ‘VmZwgma `wamonr`Zm§Zm AkmV Agm ^yàXoe X{jUobm {ZürV hmoVm, na§Vw A°[añQ>m°Q>bÀ`m {gÜXm§VmZwgma {VWo
‘mZdr dñVr ZgyZ Vmo gd© àXoe {h‘ÀN>mXrV hmoVm ! `m àXoemV ‘mZdr dgmhVtMr gwVam‘ eŠ`Vm ZìhVr.
36) Bgdr gZ nyd© À`m Amgnmg OmJ{VH$ àXoe `m~m~V Imbrbn¡H$s H$moUVo {dYmZ gË` Amho.

A) {dœ d¥ÎmmÀ`m Imbr Agboë`m X{jU Y«wdmH$So> bmoH$dñVr ZìhVr.

~) `wamo{n`Z àXoe hm {dfdd¥ÎmmÀ`m X{jU ^mJmV dgbobm àXoe Amho.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





37) OJmMm n{hbm ZH$mem H$moUr V`ma Ho$bm ?

1) J«rH$m§Zr 2) A°[añQ>m°Q>b 3) Q>m°bo‘r 4) `mn¡H$s Zmhr




38) n¥ÏdrÀ`m X{jU ^mJmV A°[añQ>m°Q>bÀ`m ‘Ü`o H$m` Amho ?

A) ‘mZdr dñVrMm àXoe ~) {h‘mÀN>m{XV àXoe H$) ‘hmgmJa



n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$ 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) H$





97
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


39) dgmhVrMo gm‘«mÁ` H$emÀ`m AmYmao ñWmnZ Pmbo ?

CSAT-I

A) ì`mnmamÀ`m Ûmao ~) Y‘©àgma Ûmao H$) gÎmm H$m~rO H$aÊ`m‘wio



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





40) CVmè`mÀ`m AmYmao Imbrbn¡H$s H$moUVo {dYmZ {Z{üVnUo gË` Amho Ago AmnU gm§Jy eH$Vmo ?

A) BgdrgZmÀ`m n{hë`m eVH$mV n`ªV g§nyU© n¥ÏdrMr ‘m{hVr Pmbobr ZìhVr

TM

~) Ajm§e g§H$ënZmhr nyd© n{ü‘ ngabobr hmoVr.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr




nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 41 Vo 45 àíZm§Mr CÎmao Úm.
H$moamoZm {dfmUy‘wio MrZ‘Ü`o hmhmH$ma CS>mbm AgyZ, `m {dfmUybm amoIÊ`mgmR>r VoWrb gaH$ma `wÕnmVirda à`ËZ H$arV
Amho. nU, Ho$di EH$ AmnÎmr EdT>oM `mMo ñdê$n ZgyZ EHy$UM amÁ`ì`dñWm, AW©ì`dñWm, {dMmagaUr Am{U g‘mO `m§À`mg‘moa
AbrH$S>À`m H$mimV Oo ì`mnH$ AmìhmZ C^o R>mH$bobo Amho, Ë`mMr bjUo H$moamoZm {dfmUyÀ`m AmnÎmrVyZ {XgV AmhoV. H$m` AmhoV
hr AmìhmZo?
Joë`m dfu åhUOo 2019 ‘Ü`o H$å`w{ZñQ> H«$m§VrZ§Va ñWmnZ Pmboë`m amÁ`mMr gÎmar Am{U AW©ì`dñWm Iwbr Pmë`mMr
Mm{ierhr gmOar H$aÊ`mV Ambr. {VAmZ AmZ ‘oZ' Mm¡H$mV {dÚmÏ`mªMr Or Eo{Vhm{gH$ {ZXe©Zo Pmbr, Ë`mbmhr Joë`m dfu VrZ
XeHo$ nyU© Pmbr. Ë`m KQ>ZoMr ñ‘¥Vr gmOar H$aÊ`mMm à`ËZ hmoÊ`mÀ`m eŠ`VoZo gaH$ma qMVoV hmoVo. Am{W©H$ gwYmaUm§Z§Va MrZZo
{dH$mgmMm ‘moR>m n„m JmR>bm Am{U AW©ì`dñWoMo AmH$ma‘mZ bjUr`arË`m dmT>{dbo. Varhr, g‘mOmV àË`oH$ nmVirda Amnbo
gdªH$f {Z`§ÌU H$å`w{ZñQ> nj Am{U gaH$ma `m§Zr R>odbo Amho. Am{W©H$Ñï²>`m Iwbm; nU amOH$s`Ñï²>`m ~§{XñV ho ì`dñWoMo d¡{eï²>`
AmOhr H$m`‘ Amho. gÜ`mÀ`m ~XbË`m OJmVhr `m nmobmXr aMZobm Y¸$m ~gbobm Zmhr. bmoH$m§darb {Z`§ÌU {Za§Hw$e ñdê$nmMo
Amho. Aem àH$maÀ`m amOH$s` {Z`§ÌUm‘wioM H$moamoZm {dfmUyZo {Z‘m©U Ho$boë`m ‘moR>çm YmoŠ`m{df`r bmoH$ A§YmamV am{hbo. g§H$Q> Ambo
Amho, hr Jmoï> ñdrH$maÊ`mg nj d gaH$maZo doi KoVbm. Ë`mda ‘mV H$aÊ`mgmR>r `§ÌUm nyU© VmH$Xr{Zer g{H«$` hmoÊ`mV Ë`m‘wio {db§~
Pmbm. Am{W©H$ àJVrÀ`m PnmQ>çm‘wio AZoH$ Jmdo, {OëømMr {R>H$mUr `oWo amOH$s` OmJê$H$Vm dmT>br Amho. Ë`m‘wioM, Á`m nÕVrZo
EHy$U H$moamoZm {dfmUy g§gJm©Mm àíZ ñWm{ZH$ ZoË`m§Zr hmVmibm, Ë`m{df`r Vrd« ZmamOr bmoH$m§Zr ì`º$ Ho$br. àemgZmZo Oo R>adbo
Amho, Ë`mnojm H$moUVohr doJio qH$dm {déÕ ‘V ñdrH$maÊ`mMr ‘mZ{gH$Vm nj-àemgZmV Zmhr. àemgZmÀ`m {ZU©`mVrb {dg§JVr,
ÌwQ>r XmI{dÊ`mMr bmoH$m§Zm ‘w^m Zmhr. bmoH$ Bemao XoV AgyZhr à{V~§YmË‘H$ Cnm` VmVS>rZo `moOÊ`mV Ambo ZmhrV. AmOda {MZr
H$å`w{ZñQ> njmbm Ë`m XoemVrb gm‘m{OH$-Am{W©H$ EH$g§YVoMm ’$m`Xm Pmbm. Ë`m‘wio njmÀ`m bmoH$m§darb {Z`§ÌUmV ’$ma AS>Wio
Ambo ZmhrV. nU, hrM n[apñWVr nwT>ohr {Q>Ho$b, Ago Zmhr. Joë`m H$mhr XeH$m§V MrZZo Am{W©H$ àJVr doJmZo gmYbr. g‘¥ÕrMm ñne©
AZoH$mZoH$ g‘mOKQ>H$m§Zm Pmbm. MrZÀ`m `m àJVrÀ`m `emoJmWoV hþdoB© àm§VmMo Img ñWmZ Amho. nyd©-npíM‘ OmoS>Umè`m `m§½ËPr
ZXrÀ`m Am{W©H$ {dH$mg joÌmÀ`m ‘moŠ`mÀ`m OmJr hþdoB© àm§V Amho. EHy$U Xoem§VJ©V CËnÞmV (OrS>rnr) `m àm§VmMm dmQ>m bjUr`
Amho. 2019‘Ü`o hþdoB©Zo gmSo>gmV Q>¸o$ "OrS>rnr' Zm|Xdbm. amï´>r` gamgar à‘mUmnojm Vmo 1.4 Q>ŠŠ`m§Zr OmñV Amho. `m àm§VmVrb
CÚmoJ l‘gKZ AmhoV. Ë`m‘wio ’$ma ‘moR>çm à‘mUmda amoOJmag§Yr `m àm§VmV AmhoV. eoVr d CÚmoJ `m XmoÝhrV `m àm§Vm§Mr H$m‘{Jar
C„oIZr` Amho. godm joÌhr ‘moR>çm à‘mUmV dmT>bo Amho. H$moamoZm {dfmUyÀ`m g§gJm©À`m AmnÎmrMo BWë`m AW©ì`dñWoda hmoUmao
Xwîn[aUm‘ {H$Vr J{hao AgVrb, `mMr H$ënZm `m ‘m{hVrdê$Z `oB©b. gÜ`m Omo hmhmH$ma CS>mbm Amho, Ë`m‘wio Am{W©H$ {dH$mg Xa
Vi JmR>Ê`mMr eŠ`Vm {XgVo.
hþdoB© àm§VmÀ`m AW©ì`dñWobm Y¸$m ~gbm, Va gmè`m XoemÀ`m AW©ì`dñWoda n[aUm‘ Va hmoB©bM; nU ^{dî`mVrb
{dH$mgXam{df`rMo A§XmOhr ~Xbmdo bmJVrb. {d{dY àH$ënm§Mr nyV©Vm aISo>b. doimnÌHo$ Zì`mZo H$amdr bmJVrb. nm`m^yV gw{dYm,
B‘maVtMo ~m§YH$m‘, CËnmXZ àH$ën `m§À`m `moOZm bm§~Urda Va nS>VrbM; na§Vw Ë`mhrnojm qMVoMr ~m~ åhUOo, MrZ‘Yrb ‘mJUrda

98
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


n[aUm‘ hmoÊ`mMm YmoH$m Amho. ‘mJUr-nwadR>m g§VwbZ {~KSo>b. Cn^mo½` IMm©bm bmoH$ H$mÌr bmdVrb. XoemVrb Cn^mo½` dñVy§darb
CSAT-I
IMm©V H$nmV hmoUo, hm YmoH$m {ZpíMVM ‘moR>m Amho. MrZZo Am{W©H$ gwYmaUm§Zm hmV KmVë`mZ§Va Oo àJVrMo Cƒm§H$ JmR>bo hmoVo, Vo
{Z`m©VàYmZ àmê$nmda AmYmabobo hmoVo. ‘mÌ, AbrH$So> OJmVrb ‘mJUr H$‘r Pmbr, Ë`mM~amo~a Zdo ñnY©H$hr V`ma Pmbo. Ë`m‘wio
{MZr ì`dñWobm Amnbm ‘moham didmdm bmJV Amho, Vmo Xoem§VJ©V ~mOmanoR>oH$So>. VoWrb {dñVmabobm ‘Ü`‘dJ© bjmV KoVm, ~mOmanoR>
{VWo ApñVËdmV AmhoM; na§Vw VoWohr ‘mJUr H$‘r Pmbr Am{U J«mhH$m§Zr hmV AmIS>Vm KoVbm, Va {MZr amÁ`H$Ë`mªnwT>o ‘moR>mM àíZ
C^m amhrb.

TM
41) MrZMr gÜ`mMr n[apñWVr H$er Amho ?

A) {Z`§ÌU H$aUmar amÁ`ì`dñWm

~) OJmVrb gdm©V ‘moR>r AW©ì`dñWm

H$) Iwbr amÁ`ì`dñWm

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





42) MrZÀ`m Ñï>rZo hþdoB© àm§V H$m ‘hËdmMm Amho?

A) amoOJma nyaH$ ì`dgm` CnbãY AgUo

~) H$moamoZm {dfmUyMm g§gJ©

H$) Xoem§VJ©V OrS>rnr Mm dmQ>m

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, H$ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





43) MrZÀ`m AW©ì`dñWobm Imbrbn¡H$s H$moUË`m g‘ñ`m§Zm Vm|S> g‘H$mbrZ H$mimV Úmdo bmJV Amho ?

A) {Z`m©Vj‘ AW©ì`dñWobm BVa Xoem§H$Sy>Z ñnYm©

~) MrZMr ‘mJUr H$‘r Agbobr ~mOmanoR>

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr




44) `m§JËPo ZXr hr..

A) n{ü‘ dm{hZr ZXr Amho.

~) Am{W©H$ {dH$mgmbm MmbZm XoUmar R>abr Amho.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





45) MrZ‘Ü`o {Za§Hw$e gÎmm H$em‘wio AmOhr em~yV Amho ?

A) gm‘m{OH$-Am{W©H$ EH$g§YVm ~) bmoH$m§Mo amOH$s` AkmZ


n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





nwT>rb CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 46 Vo 50 àíZm§Mr CÎmao Úm.

99
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

CSAT-I
TM















100
TM

CSAT-I {g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M










TM




51. EH$m ~°J‘ܶo 4 nm§T>ao d 6 bmb a§JmMo ~m°b AmhoV. ˶mVyZ ¶mÑpÀN>VnUo ( ) XmoZ ~m°bMr {ZdS> H$mam¶Mr Amho.

Va Vo XmoÝhr ~m°b g‘mZ a§JmMo AgʶmMr e³¶Vm ( ) {H$Vr ?
2 9
1) 2) 16 3) 7 4)
3




15 15 15

52. Am{U {‘iyZ EH$ H$m‘ 12 {XdgmV nyU© H$aVmV B Am{U bm {‘iyZ VoM§ H$m‘ H$am¶bm 15 {Xdg Va Am{U

bm [‘iyZ VoM§ H$m‘ H$am¶bm 20 {Xdg bmJVmV Oa ¶m {VKm§Zr EH$Ì H$m‘ Ho$bo Va Vo H$m‘ H$am¶bm ˶m§Zm {H$Vr
{Xdg bmJVrb?
1 1
(1) 5 {Xdg (2) 2 {Xdg (3) 10 {Xdg (4) 12 {Xdg



2 2

53 EH$ narjoV 65% {dÚmWu ZmJ[aH$emómV nmg hmoVmV 60% {dÚmWu B{VhmgmV nmg hmoVmV 40% {dÚmWu XmoÝhr {df¶mV

nmg hmoVmV Oa B{Vhmg d ZmJ[aH$emó ¶m XmoÝhr {df¶mV 90 {dÚmWu Zmnmg hmoVmV, Va EHy$U {H$Vr {dÚmWu narjobm
~gbo?
(1) 600 (2) 650 (3) 700 (4) 750




54. nwT>rb àíZmV @,$,*,# $AmUr δ ¶m§Mm AW© nwT>rbà‘mUo bmdʶmV Ambm Amho.

"P $ Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZ Zmhr.

"P@ Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZhr Zmhr d Q EdT>mhr Zmhr

"P # Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>mhr Zmhr d R EdT>mhr Zmhr.

"P δ Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>mhr Zmhr d bhmZhr Zmhr

"P * Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>m Zmhr.

Imbr 4 {dYmZo d 4 {ZîH$f© {Xbo AmhoV {dYmZo g˶ ‘mZyZ {ZpíMVnUo g˶ AgUmè¶m {ZîH$fm©Mm ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m,

{dYmZo … R * D, D $ J, J # M, M @ K

{ZîH$f© … 1) K#J 2) D@M



3) R#M 4) D@K


(1) {ZîH$f© 1 ~amo~a (2) {ZîH$f© 2 ~amo~a (3) {ZîH$f© 3 ~amo~a (4) EH$hr ~amo~a Zmhr




101
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

‘hmamï´>mV gd©Ì CnbãY

TM

102
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


55. Voìhm naH$s` dZñnVr ñWm{ZH$ dZñnVr ‘Ü`o `oVo Voìhm hm Vr ñWm{ZH$ dZñnVrbm Cn`wº$hr ZgVo qH$dm hm{ZH$maH$

CSAT-I

ho ZgVo. Aem dZñnVrMm dmna AmVm hmoVmZm {XgV Amho.Aem dZñnVrMm dmna àXy{fV Vbmd Am{U Á`m {R>H$mUr
Am¡ÚmoJrH$aU ~§X Pmbr Amho Aem AmogmS> O{‘Zrda Cn`moJr nS>Vo.
darb {dYmZmdê$Z H$moUVm VH©$ ‘m§S>Vm `oB©b.

1) naH$s` dZñnVrÀ`m {eaH$mdm da H$m`Xo ìhm`bm ZH$mo.

2) naH$s` dZñnVrMm dmna AmogmS> dmid§Q>r O{‘ZrMo nwZOudZ H$aÊ`mgmR>r dmna H$am`bm hdm.

TM
3) H$mhrdoiog naHo$ dZñnVrÀ`m {damoYmVrb Midi {ZaW©H$ AgVmV.

4) O¡d{d{dYVm dmT>dÊ`mgmR>r naHo$ dZñnVr `m§Mm dmna H$am`bm hdm.

nwT>o Ajao d A§H$ H$moS> {Xbo AmhoV. ˶m§Mm VgoM ˶mImbrb {Xboë¶m A^§Mm {dMma H$éZ ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m.
Aja J B U

A§H$ H$moS>

AQ> … 1) Oa n{hbo d eodQ>Mo XmoÝhr Ajao "ñda' Agob Va ˶m XmoKm§gmR>r hm H$moS> dmnamdm.

2) Oa n{hbo d eodQ>Mo XmoÝhr Ajar "춧OZo' AgVrb Va ˶m XmoKm§gmR>r hm H$moS> dmnamdm.

56


¶mn¡H$s Zmhr




57. q~Xy A Am{U q~Xy ‘Yrb A§Va {H$Vr Amho?

(A) q~Xy q~Xy A À`m 10 ‘rQ>a n{ü‘og Amho Am{U q~Xy D q~Xy À`m 10 ‘rQ>a CÎmaobm Amho.

(~) q~Xy B q~Xy À`m 10 ‘rQ>a X{jU-nyd}g Amho. q~Xy D q~Xy B À`m 20 ‘r CÎma-n{ü‘ {XeoZo Amho.

n`m©` -


1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Zmhr.

2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo Zmhr.

3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr.

58 3 ‘mM© 2007 bm Oa gmo‘dma hmoVm Va 3 ‘mM© 2015 bm H$moUVm dma Agob.

1) ewH«$dma 2) ~wYdma 3) Jwédma 4) e{Zdma




59. Hw$Umb, A `m q~XynmgyZ gwédmV H$ê$Z B `m q~XyH$S>o {H$.‘r. nyd}H$S>o MmbVmo. Ë`mZ§Va Vmo S>mdrH$S>o diVmo

Am{U gwédmVrÀ`m AVamÀ`m {VßnQ> àdmg H$ê$Z gr `m q~Xyn`©V nmoMVmo. Ë`mZ§Va Vmo nwÝhm S>mdrH$S>o diVmo A d
B ‘Yrb A§VamÀ`m nmM nQ> A§Va MmbyZ D n`©V nmoMVmo. gwédmVrMm q~Xy d eodQ>Mm q~Xy `m§‘Yrb gdm©V H$‘r
A§Va {H$Vr?
{H$.‘r. {H$.‘r. {H$.‘r. {H$.‘r.



(0.75)3 2
60. 0.75+ 0.75 1 ?

1-0.75

(1) 1 (2) 2 (3) 3 (4) 4






103
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


61. a‘oeMm [a¶mer H$gm g§~§Y Amho?
CSAT-I

A) a‘oe ‘rZbMm ^mD$ Amho. [a¶m hr nyOmMr ^mMr Amho.

~) ZraO ‘rZbMm H$mH$m Am{U àrVrMm ^mD$ Amho

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Zmhr.

2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo Zmhr.

TM
3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr.

2
62. A Mo gܶmMo d¶ ˶mÀ¶m AmB©À¶m nQ> Amho AmUIr 8 dfmªZr ˶mMo d¶ ˶mÀ¶m AmB©À¶m d¶mÀ¶m {Zå‘o Agob Va AmB©Mo

5
AmVmMo d¶ {H$Vr ?
(1) 32 df} (2) 36 df} (3) 40 df} (4) 48 df}




63. nwT>rb àíZmV δ , * , % , # $Am{U @ ¶mMm AW© nwT>rbà‘mUo bmdʶmV Ambm Amho.

"P % Q' Mm AW© Amho, P hm Q EdT>mhr Zmhr d Q nojm ‘moR>mhr Zmhr.

"P δ Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZhr Zmhr d Q EdT>mhr Zmhr.

"P @ Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>m Zmhr.

"P * Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZ Zmhr.

"P # Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>mhr Zmhr d bhmZhr Zmhr.

Imbr 4 {dYmZo d 4 {ZîH$f© {Xbo AmhoV {dYmZo g˶ ‘mZyZ {ZpíMVnUo g˶ AgUmè¶m {ZîH$fm©Mm ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m,

{dYmZo … R * T, T δ M, M % K, K@ V

{ZîH$f© … 1) V δ M 2) V δ T 3) M % R 4) K δ R





n¶m©¶r CÎmao -


(1) {ZîH$f© 1 d 2 ~amo~a (2) ’$º$ 1 d 3 ~amo~a (3) {ZîH$f© 2 d 4 ~amo~a (4) ’$º$ 1,3,4 ~amo~a



64. XmoZ g‘m§Va nQ>è¶mdaVr XmoZ g‘mZ bm§~rÀ¶m Q>o´Z AZwH«$‘o 46 {H$‘r/Vmg Am{U 36 {H$.‘r./ Vmg ¶m doJmZo OmV AmhoV.

ObX Q>o´Z hiy OmUmè¶m Q>o´Zbm 36 goH§$XmV Amoobm§S>Vo. Va ˶m à˶oH$ Q´>oZMr bm§~r {H$Vr ?
(1) 50 ‘r (2) 55 ‘r (3) 60 ‘r (4) 65 ‘r




65. n§H$OÀ`m ~m~VrV amYrH$mMo ñWmZ H$m` Amho?

(A) 35 {dÚmÏ`mªÀ`m EH$m AmoirV amYrH$m n§º$sÀ`m COì`m Q>moH$mnmgyZ 12 ì`m ñWmZmda Am{U n§H$O gbJ S>mì`m

Q>moH$mnmgyZ 20 ì`m ñWmZmda Amho.
(~) amYrH$m COì`m Q>moH$mnmgyZ Mm¡Wr Am{U n§H$O S>mì`m Q>moH$mnmgyZ 8 ì`m H«$‘m§H$mda Amho.

n`m©` -

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Zmhr.

2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo nwaogo Zmhr.

3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr.


104
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


66. XrnmZo EH$ dñVy 9600 én`m§Zm IaoXr Ho$br d Vr 5% VmoQ>çmZo {dH$br. Amboë`m n¡í`mVyZ {VoZ AmUIr EH$

CSAT-I

dñVy IaoXr Ho$br d 5 % Zâ`mZo {dH$br Va {Vbm EH§$Xa ì`dhmamV {H$Vr. Z’$m / VmoQ>m Pmbm.
1) 36 é VmoQ>m 2) 24 é Z’$m 3)24 é VmoQ>m 4) 36 Z’$m




67. nwT>o {dYmZ d 2 J¥hrVHo$ {Xbr AmhoV {dYmZ gË` ‘mZyZ H$moUVr J¥hrVHo$ A§V{Z©{hV AmhoV. Ë`mMm `mo½` n`m©`

{ZdS>m.

TM
{dYmZ : Vw‘À`m ‘mo~mB©b{df`r H$moUË`mhr AS>MUrg§X^m©V Am‘À`m hoën S>oñH$bm g§nH©$ H$am.

J¥hrVH$ : 1) hoën S>oñH$H$S>o ‘mo~mB©bg§~§YrÀ`m àË`oH$ g‘ñ`oMo CÎma Amho d Vr Ë`mà‘mUo ‘mJ©Xe©Z H$aob.

2) Omon`©V g‘ñ`m H$idbr OmV Zmhr Vmon`©V {ZamH$aU H$aUo AdKS> Amho.

n¶m©¶r CÎmao -


1) ’$ŠV J¥hrVH$ 1 A§V{Z©{hV Amho. 2) ’$ŠV J¥hrVH$ 2 A§V{Z©{hV Amho.


3) J¥hrVH$ 1 d 2 A§V{Z©{hV Amho. 4) J¥hrVH$ 1 d 2 A§V{Z©{hV Zmhr.


68 32:21 Aer bm§~r d é§XrMo JwUmoÎma AgUmè`m EH$m Am`VmH¥$Vr O‘rZrMr n[a{‘Vr 212 ’y$Q> Amho. Va 2.5 é

à{V Mm¡ag ’y$Q> `m XamZo nyU© O‘rZrda H$mn}Q> Q>mH$Ê`mg {H$Vr IM© `oB©b.
1) 6720 é 2) 6730 é 3) 6725 é 4) 6750 é




69. gw{‘V H$moUË`m {Xeobm Vm|S> XoV Amho?

(A) Amem npíM‘ {XeoZo Vm|S> XoV Amho Am{U Oa Vr {VÀ`m COdrH$So> dimbr Va {Vbm amOMm gm‘Zm H$amdm bmJob.

(~) gw{‘Vbm AmemMm gm‘Zm H$aUmè`m {H$aU gma»`m {damoYmÀ`m {XeoZo Vm|S> Amho.

n`m©` -

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Zmhr.

2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo Zmhr.

3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr.


70. nwT>rb {dYmZo H$miOrnyd©H$ dmMm d {Xboë`m n«íZmMo CÎma ¿`m.

A Mm AW© Amho, A ho B Mo dS>rb AmhoV.

A Mm AW© Amho, A hr B Mr nËZr Amho.

A B Mm AW© Amho, A hr B Mr ‘wbJr Amho.

A _ Mm AW© Amho , A hm Mm ‘wbJm Amho.

Va,

_
à. ¶m g‘rH$aUmZwgma Mo er AgUmao ZmVo g§mJmo.

1) ZmV 2) nwVUr 3) gwZ 4) ‘wbJr





71. EH$m AnwUmªH$mMm N>oX ˶mÀ¶m A§emnojm 4 Zo ‘moR>m Amho ˶m AnwUmªH$mMr A§em‘ܶo 11 {‘gibo d N>oXmVyZ 1 dOm

7
Ho$ë¶mg {‘iUmè¶m AnwgUmªH$mMr qH$‘V hmoVo, Va ‘yiMm AnyUmªH$ {H$Vr Agob.
3
n¶m©¶ CÎmao -

1
1) 2) 5 3) 3 4) 9




5 9 7 5

105
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

72. Imbr {Xboë¶m AmH¥$VrV Mm¡H$mZmMr g§»¶m {H$Vr Amho.


CSAT-I

TM
1) 31 2) 110 3) 201 4) 210





73 àíZ{MÝhmÀ¶m OmJr H$moUVr g§»¶m ¶oB©b.

3 4 7
A) 9 2 ~) 12 3 H$) 14 ?



4 5 6

1) 4 2) 3 3) 1 4) 7





74 . Imbr {Xboë¶m Mm¡H$moUr OmirMr ‘m{bH$m nyU© H$aÊ`mgmR>rMr ¶mo½¶ à{V‘m {ZdS>m.



(1) (2) (3) (4)



106
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


75. MrZ‘Ü`o ‘moR>çm à‘mUmda H$amoZm {dfmUy Mm ’¡$bmd Pmbm Amho. hm {dfmUy ‘w»`V… Ww§H$s dmQ>o qH$dm ImoH$bm Z§Va ~mhoa

CSAT-I
nS>Vmo. `m {dfmUyMm CJ‘ H$gm Pmbm ho AOyZhr ‘mhrV Zmhr na§Vw MrZ‘Ü`o ‘moR>çm à‘mUmda ‘m§gmhmar OodU Ho$bo OmVo.
MrZ‘Ü`o gd© àH$maÀ`m àmÊ`m§Mo ‘m§g godZ Ho$bo OmVo `m‘wio `m {dfmUyMr bmJU Pmbr H$s Zmhr `m~m~V AOyZ R>mog
nwamdo gmnS>bobo ZmhrV. `m {dfmUyMm àmXw^m©d amoIÊ`mgmR>r emgZmZo Á`m à‘mUm‘Ü`o H$miOr ¿`m`bm hdr hmoVr Vr
KoVbr Zmhr. àW‘Vm AemàH$mao H$moUVm {dfmUy ngabm Amho Am{U Ë`m‘wio ‘moR>çm à‘mUmda Vr ZwH$gmZ hmoD$ eH$Vo hr
Jmoï> emgZmZo ZmH$mabr. Ë`m‘wio ì`mnH$ à‘mUm‘Ü`o à{gÕr Z {Xë`m‘wio ZmhH$ ‘moR>çm à‘mUmda bmoH$m§Zm Amnbm àmU

TM
J‘dmdo bmJbo. AemàH$maMr hr bmJU ~mhoaÀ`m XoemV hmoD$ eH$Vo.
darb {dYmZm§Mr AdbmoH$Z Ho$bo AgVm VH©$g§JV `w{º$dmX `mo½` amhrb

1. H$amoZm {dfmUy hm KmVH$ {dfmUy Amho. Ë`mMm àmXw^m©d amoIbm Zmhr Va ‘moR>çm à‘mUmda Am{W©H$ ‘§Xr `oD$ eH$Vo.

2. H$moUË`mhr àH$maMo g§H$Q> Amë`mZ§Va Ë`m g§H$Q>mMm ì`már dmTy> Z`o åhUyZ bmoH$m§Zm `mo½` ‘m{hVr XoUo Amdí`H$ AgVo

OoUoH$ê$Z Ë`m g§H$Q>mda AJmoXa I~aXmar KoVm `oD$ eH$Vo.
3. H$amoZm {dfmUy hm ‘m§gmhmar nXmWm©Mo godZ Ho$ë`m‘wio hmoVmo.

4. H$éUm {dfmUyÀ`m àmXw^m©dm‘wio BVa amoJ Amnbo A§J da H$mT>V AmhoV.

76. g§nyU© amÁ`^amV {dYmZg^oÀ`m {ZdS>UyH$m§Mr V`mar Mmby AgVmZm , Vw‘À`mH$So> àm§V A{YH$mar åhUyZ {ZdS>UyH$
{ZU©` A{YH$mar nXmMr O~m~Xmar XoÊ`mV Ambobr Amho. C‘oXdmar AO© ^aVmZm Vw‘À`mH$So> H$mhr njmMo C‘oXdma
VH«$ma H$aVmV H$s g‘moarb EH$m C‘oXdmamH$So> OmVrMr ImoQ>r H$mJXnÌo AmhoV, Ë`m‘wio Ë`m C‘oXdmamMm AO© aÔ
H$amdm qH$dm pñdH$mê$M Z`o, H$maU hm ‘VXma g§K {ZdS>UyH$ Am`moJmZo amIrd Omhra Ho$bobm Amho. Vwåhr Ë`m
C‘oXdmamMr Mm¡H$er Ho$br Ë`mÀ`m H$mJXnÌmMr VnmgUr H$aVm Ë`mÀ`mH$So> àW‘Xe©Zr Ë`mÀ`mH$So> d¡Ú H$mJXnÌo
AmhoV. Aem àg§Jr Vwåhr {ZdS>UyH$ {ZU©` A{YH$mar åhUyZ H$m` {ZU©` ¿`mb.
(1) hm A{YH$ma ‘mPm Zmhr, Va `m {ZU©`mda {ZH$mb Ho$di Ý`m`mb`mM XoD$ eH$Vo Ago gm§JyZ BVam§À`m ‘mJÊ`m§H$So> S>moio

PmH$ H$amb.
(2) Ë`m C‘oXdmaH$So> d¡Ú H$mJXnÌo AmhoV. Ago BVa C‘oXdmam§À`m bjmV AmUyZ XoÊ`mMm à`Ì H$ê$Z, Vmo àíZ gmoS>dmb.

(3) gd© C‘oXdmam§Zm AO© ^am`bm gm§JyZ hm àíZ {ZH$mbr H$mT>Ê`mMm à`ËZ H$amb.

(4) ImoQ>r H$mJXnÌo Agë`mMm Amamon AgUmè¶m C‘oXdmamMm C‘oXdmar AO© ~mX R>adyZ, Ë`mbm {ZdS>UyH$s nmgyZ Xya R>odmb.

77. Vwåhr H$moëhmnya ‘Yrb nyaJ«ñVm§gmR>r VmËnwaVr {ZdmgñWmZo C^r H$aÊ`mMm EH$ àH$ën hmVr KoVbm Amho. {ZdmgñWmZo

C^maë`mnmgyZ EH$m AmR>dS>çmÀ`m AmV n[agamVrb Mmoè¶m§Mo à‘mU dmS>ë`mMr VH«$ma VoWrb ‘yi a{hdmí`m§Zr Vw‘À`mH$So>
Ho$br. Ë`m§Zr Aerhr ‘mJUr Ho$br H$s Ë`m {dñWm{nVm§Zm VoWyZ H$mT>mdo. Aem n[apñWVrVyZ Vwåhr H$gm ‘mJ© H$mT>mb ?
1) Ë`m§Zm `m~Ôb Mm¡H$er H$aÊ`mMo AmœmgZ Úmb.

2) Ë`m§Zm nmo{bgmV boImo VH«$ma XmIb H$aÊ`mg gm§Jmb d Amdí`H$ Vr ‘XV H$aÊ`mMo AmœmgZ Úmb.

3) Ë`mH$So> Xwb©j H$ê$Z àH$ën aoQy>Z Ý`mb.

4) Ë`m§Zm gXa àH$aUmV ‘mZdr` Ñï>rH$moZmVyZ `m àH$aUmH$So> nmhÊ`mg gm§Jmb.

78 Vwåhr nmobrg AYrjH$ nXmda H$m`©aV AmhmV. Vwåhr EH$m VmVS>rÀ`m H$m‘mgmR>r naJmdr OmV AgVmZm àdmgmV

Vwåhmbm añË`mÀ`m H$So>bm EH$ ì`º$s AË`§V J§^ra XwImnV Pmboë`m AdñWoV AmT>iVmo.Aemàg§Jr Vwåhr H$m`
H$amb.
1) OI‘r ì`º$sg XdmImÝ`mV XmIb H$amb.

2) EH$ dmhZ ^mS>çmZo H$ê$Z Ë`mg XdmImÝ`mV YmSy>Z Vwåhr Vw‘À`m H$m‘mgmR>r nwT>o Omb.

3) Ë`m OI‘r ì`º$sH$So> Xwb©j H$éZ Vw‘À`m H$m‘mgmR>r VgoM nwT>o Omb

4) EImÚm H${Zð> H$‘©Mmè`m§g ~mobdmb d OI‘rg XdmImÝ`mV KoD$Z OmÊ`mV gm§Jmb.

107
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


79. Vw‘Mr {Z`wº$s g§~§Yr {d^mJmV Pmbr Amho.Vmo {Oëhm gÜ`m XwîH$mimÀ`m H$MmQ>çmV gmnS>bm Amho.
CSAT-I

­
Ë`m‘wio VoWrb ~aoM eoVH$ar À`m H$m‘m§da OmV AmhoV ‘mÌ Ë`m§Zm XmoZ ‘{hÝ`m§nmgyZ Ë`m§À`m H$m‘mMo n¡go

­
(nJma/^Îmo){‘imbo ZmhrV.VmVS>rMr Cnm``moOZm åhUyZ Cn{Oëhm{YAH$ar åhUy Vwåhr H$m` H$amb?
1) WoQ> bm^ hñVm§VaU Ûmao Ë`m§Zm n¡go {‘idÊ`mgmR>r ~±H$m§‘Ü`o ImVr CKS>Ê`mg àmoËgmhZ Úmb. H$amb

2) Ë`m§Mo XmoZ ‘{hÝ`m§nmgyZMr nJma WH$Ê`mMo H$maU emoYyZ Ë`m g‘ñ`oMo {ZamH$aU H$amb.

3) ^yOb nmVir dmT>dÊ`mgmR>r EH$ XrK©H$mbrZ d emór` nÕV àñWm{nV H$ê$Z A§‘b~OmdUr H$amb OoUoH$ê$Z nwÝhm~l

TM

XwîH$mimMr Vrd«Vm H$‘r OmUdob.
4) eoVH$è¶m§Mo n¡go WH$Ê`mg H$maUr^yV g§~§{YVm§da H$madmB© H$amb d doioV H$m‘ H$aÊ`mÀ`m gyMZm Úmb.

80. Vwåhr EH$ d[að> nmobrg A{YH$mar AmhmV. Vw‘Mr JS>{Mamobr gma»`m ZjbJ«ñV ^mJmV ~Xbr Pmbr Amho.Vwåhr

nX^ma ñdrH$maë`mda H$mhr {XdgmVM Vw‘À`m bjmV Ambo H$s Vw‘Mm EH$ ghH$mar ZjbdmÚm§Zm Jwá ‘m{hVr
nwadVmo VgoM Ë`m§{déÕ H$madmB© H$aÊ`mg H$MamB© XoIrb H$aVmo. Mm¡H$erA§Vr Vw‘À`m Ago bjmV Ambo H$s Vmo ho
gd© amOH$s` X~mdmnmQ>r H$aVmo Amho, Aem doiog Vwåhr H$m` H$amb?
1) nwamdo d Ahdmbm§da AmYm[aV Ë`mÀ`mda H$R>moa H$madmB© H$amb.

2) Ë`mÀ`mer ~mobyZ Ë`mMo ‘Z didÊ`mMm à`ËZ H$amb d Ë`mg X~mdmg§~§Yr arVga VH«$ma H$aÊ`mg gm§Jmb.

3) Pmboë`m MwH$m {dgê$Z Om d nwÝhm Ago Z H$aÊ`mMr VmH$sX Úmb.

4) Aem àH$aUr H$madmB© H$aUo Vw‘À`m AIË`m[aV Zmhr åhUyZ `m àH$aUmH$So> H$mZmS>moim H$amb.

H$ƒm H$m‘mgmR>r OmJm / SPACE FOR ROUGH WORK

108
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

{gpåßb’$mB©S> gamd àíZà{ÌH$m H«§$. 1 Mr CÎmao

CSAT-I
à. C. à. C. à. C à. C.
1 1 21 3 41 1 61 4
2 2 22 3 42 1 62 3

TM
3 3 23 1 43 1 63 2
4 2 24 3 44 3 64 1
5 1 25 1 45 1 65 3
6 3 26 2 46 2 66 1
7 2 27 2 47 3 67 1
8 3 28 3 48 4 68 1
9 1 29 2 49 4 69 4
10 2 30 3 50 2 70 1
11 2 31 2 51 3 71 3
12 2 32 4 52 1 72 4
13 3 33 1 53 1 73 1
14 1 34 3 54 4 74 4
15 2 35 2 55 2 75 2
16 2 36 4 56 3
17 4 37 4 57 4
18 2 38 4 58 3
19 2 39 1 59 2
20 1 40 1 60 1

àíZ n¶m©¶ 1 n¶m©¶ 2 n¶m©¶ 3 n¶m©¶ 4


76 2.5 0 2 1
77 2 2.5 0 1
78 2 2.5 0 1.5
79 1 2.5 0 2
80 1 2.5 1.5 0

109
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{gpåb’$mB©S> n[ajm{^‘wI {díbofU
CSAT-I
gamd àíZn{ÌH$m 01
1. gmdH$mam§Zr Amnë`m A{YH$mamMm Am{U dM©ñdmMm J¡a’$m`Xm ~§X nS>bo. `mVyZ S>m°.~m~mgmho~ Am§~oS>H$a AJmoXa naXoemV

KoD$Z Hw$im§Mr {nidUyH$ H$aÊ`mg gwédmV Ho$br. `oWyZ {dYmZ {ejU KoVbo hmoVo Am{U am{hbobo {ejU nyU© H$aÊ`mgmR>r
A gË` naV Jobo.

TM
2. `m CÔoemMo g§ajU ìhmdo åhUyZ Hw$img Hw$iH$m`Úm§VJ©V 15. Ë`m§Zr Amnë`m boIZrZo {dMmaàd¥Îm, H$V©ì`gÝ‘wI Am{U


{‘imboë`m O{‘Zr {dH$Ê`mda H$mhr {Z©~Y KmbÊ`mV Ambobo A§V‘w©I ~Z{dbo. EdT>oM Zmhr, Va ñdV:À`m g‘mOmnbrH$So>
hmoVo. nmhÊ`mÀ`m Ñï>rMm n[aM`hr Ë`m§Zr Amnë`m boIZrZo
3. dmT>Ë`m eharH$aUmÀ`m ‘mJUrZo O{‘ZrÀ`m {H$‘VrV Pmbobr KS>{dbm.' ho {ÌH$mb~m{YV gË` Amho.

^a‘gmQ> dmT> 16. ~oVmbnUo Kwgdboë`m `wH°${bßQ>ggma»`m naŠ`m OmVr-àOmVr


4. àË`j H$gUmè`m Hw$img O{‘ZrMr ‘mbH$s {‘imdr Am{U hmoË`m. Q>mH$ù`mgma»`m ñWm{ZH$ AWdm JmOa JdVmgma»`m

Ë`mMr {nidUyH$ Wm§~mdr hm `m H$m`ÚmÀ`m {Z{‘©VrMm naH$s dZñnVr ’$mo’$mdVmV.Q>mH$ù`m hr ñWm{ZH$ dZñnVr
‘w»` CÔoe hmoVm. `m CÔoemMo g§ajU ìhmdo åhUyZ Hw$img Amho.
Hw$iH$m`Úm§VJ©V {‘imboë`m O{‘Zr {dH$Ê`mda H$mhr {Z©~Y 17. nigmgma»`m {d{eï> OmVr Iyn ngaVmV. nU dg§VmV bmb

KmbÊ`mV Ambobo hmoVo. a§JmMr AmH$f©H$ CYiU H$aUmao ho nig nyU©àJV AdñWoV
5. Aem doir ìhm`Mo H$m` Va {dH$Umè`mbm n¡go {‘imbobo dmT>Umè`m YmdS>m-AmB©Zgma»`m OmVtà‘mUo ‘mVr KÅ> Yê$Z

Agë`mZo Ë`mbm O{‘ZrV ag Zgm`Mm Am{U {d{dY H$m`Xoera R>odV ZmhrV.
H$Q>H$Q>r CØdë`mZo IaoXrXmamg O{‘ZrMm `WmW© dmna H$aVm 18. ‘mZdr hñVjon MH«$mMm C„oI Zmhr.

`oB©Zm. `m {dYmZmVyZ 19. ^maVmMr Z¡g{J©H$ dZamOr AZwËnmXH$ Amho, Vr VmoSy>Z

6. hm dm`y V`ma H$aÊ`mÀ`m AZoH$ nÕVr AmhoV. ‘mÌ H$moUË`mhr {VÀ`m OmJr ‘moR>çm à‘mUmV `wH°${bßQ>ggma»`m naŠ`m

nÕVrMm Adb§~ Ho$bm Var, Ë`mVyZ H$m~©Z S>m`-Am°ŠgmB©S> dZñnVr OmVtMr bmJdS> Ho$br nm{hOo. Ë`m§À`m {heo~mà‘mUo
hdoV gmoS>bm OmVmo. gømÐrdaÀ`m gXmh[aV AaÊ`mMr CËnmXH$Vm Xa dfu Xa
7. ñdÀN> {gZJ°g V`ma H$aÊ`mV {~«Q>Z‘Yrb emókm§Zm `e hoŠQ>abm AdKm XrS> Q>Z hmoVr. `mMm AW© Agm H$s,`wH°${bßQ>g

Ambo Agbo, Var Ë`mMo ê$nm§Va Ðdê$n B§YZmV H$aÊ`mMo Mr hr gømÐrÀ`m AaÊ`mnojm OmñV AgUma Ë`m‘wio Vr
AmìhmZ Amho. CËnmXH$Vm Xa dfu Xa hoŠQ>abm XrS> Q>Z nojm OmñV AgUma
8. ‘mÌ `m à{H«$`oV H$m~©Z S>m`-Am°ŠgmB©S> hdoV gmoS>bm OmV .

Zmhr qH$dm Vmo V`mahr hmoV Zmhr, Ë`m‘wio `m à{H«$`oVyZ ñdÀN> 20. IamoIaM `m ^anya nmdgmÀ`m n[apñWVrbm `wH°${bßQ>g

D$O}Mr {Z{‘©Vr hmoVo, Agm emókm§Mm Xmdm Amho. AZwê$n Amho H$s Zmhr, Ë`mMr {H$Vr dmT> hmoB©b `mMm H$mhrhr
9. ñdÀN> D$O}Mm n`m©` hm dmT>Vo àXyfU H$‘r H$aÊ`mgmR>r Amho. Aä`mg Ho$bm Jobm ZìhVm. `mMm AW© `wH°${bßQ>g hr OmñV

10. {~`mUo V`ma H$aÊ`m~m~V àñVwV CVmè`mV Hw$R>ohr C„oI Zmhr. nO©Ý`‘mZ Agboë`m àXoemVrb Zmhr.

11. eodQ>r ho gVrM§ dmU Amho, {bImUmV ‘Z Agmdo Voìhm 21. bmoH$emhrbm Ogm YmoH$m Amho, VgmM Vmo amOH$s` njm§‘Ü`o


Vwåhmbm OZ ‘mZob. {eaboë`m KamUoemhr‘wio, njm§VJ©V bmoH$emhrMm bmon hmoV
12. àñVwV dmŠ`mVyZ boIH$ AZw^dmnojm eãXm§Mo gm‘Ï`© OmñV Agë`m‘wio Am{U {ZdS>UwH$m§Vrb dmT>Ë`m IMm©‘wiohr Amho.

Amho ho Xe©dVmo. 22. ZmJar ñdmV§Í`, amOH$s` g§ñH¥$Vr, bmoH$m§Mm amOH$s`

13. gmám{hH$, nm{jH$ Am{U d¥ÎmnÌ hr doJdoJir AmhoV CÎma à{H«$`oVrb gh^mJ, {ZdS>UwH$m§‘Yrb ~hþ{dYVm Am{U

XoVmZm H$miOrnyd©H$ nmhmdrV. àemgZ `m gyMH$m§À`m H$gmoQ>çm§da gdmªV ‘moR>r bmoH$emhr
14. Amnbo AnyU© am{hbobo {ejU nyU© H$aÊ`mgmR>r ~m~mgmho~ Agbobm ^maV, OJmV 51ì`m ñWmZr Amho.

naXoemV Jobo. AemV Am{W©H$~mOy T>mgibr Am{U "‘yH$Zm`H$' 23. bmoH$emhr gyMH$m§H$m~m~VÀ`m AhdmbmZo ^maVmVrb H$mhr

110
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


KQ>Zm§Mm C„oI H$ê$Z XoemV ZmJar ñdmV§Í`mMm g§H$moM hmoV 38. CVmè`mV Agm Hw$R>ohr C„oI Zmhr.


CSAT-I
Agë`mMo åhQ>bo Amho. 38. A°[añQ>m°Q>bZo ZdrZ {gÜXm§V ‘m§S>bm. Ë`mÀ`m ‘VmZwgma
24. XoemV àXrK© H$mimnmgyZ ---------------, XwX£dmZo n¥ËÏdrdarb O‘rZ Am{U ‘hmgmJa `m§Mr {Zåå`m à‘mUmV

amOH$maUmbmhr AmVm noemMoM ñdê$n Ambo Amho .`m CÎma-pX²jU Aer {d^mJUr Pmbobr Amho .
{dYmZmVyZ 39. ì`mnmamÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ AZoH$ dgmhVtM§ gm‘«mÁ`§ C^mab§.
25. g§nyU© bmoH$emhr, gXmof bmoH$emhr, g§H$[aV amOdQ> Am{U 40. CVmè`mMo Mm¡Wm n[aÀN>oXmMo AdbmoH$Z H$amdo. VgoM Ajm§e


TM
EH$m{YH$maemhr Aer dJ©dmar Ho$br Amho. g§nyU© bmoH$emhr g§H$ënZmhr CÎma-X{jU ngabobr hmoVr.
Agbobm Xoe Agë`m {edm` dJ©dmar hmoUma Zmhr. 41. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo.


26. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo. 42. ‘moR>çm à‘mUmda amoOJma V`ma H$aUmao ì`dgm` CnbãY


27. Ý`y B§½b§S>À`m H$moQ>m©V Ho$g C^r am{hbr Voìhm ~mëS>{dZZ§ ho AmhoV. VgoM Ooìhm EImXm ^y^mJ XoemÀ`m Am{W©H$ {dH$mgmbm

Jwbm‘ h¡dmZ ZgyZ ‘mUg§M AmhoV, Ë`m§Zm Amnbr ^mfmhr nmR>~i XoVmo Voìhm Vmo XoemÀ`m OrS>rnr bm ‘XV H$aV AgVmo.
g‘OV Zmhr, Ý`m` H$gm g‘OUma?' Agm `wpŠVdmX gwê$ 43. {Z`m©VàYmZ àmê$nmda AmYmabobo hmoVo. ‘mÌ, AbrH$So> OJmVrb
Ho$bm. AWm©VM Vmo {Q>H$U§ eŠ` ZìhV§. gaH$mar dH$sb ‘mJUr H$‘r Pmbr, Ë`mM~amo~a Zdo ñnY©H$hr V`ma Pmbo.
{dë`‘ hmobm~S©> `m§Zr Ë`mMr dmgbmV bmdbr. Ë`m‘wio {MZr ì`dñWobm Amnbm ‘moham didmdm bmJV Amho
28. gXa Jwbm‘ ho Am{’«$Ho$VyZ nidbobo ZmJ[aH$ AmhoV Am{U VgoM MrZMr Xoem§VJ©V ~mOmanoR> ‘mJUr Mm§Jbr Amho.

Q>oH$moam' ZmdmÀ`m nmoVw©JrO OhmOmdê$Z Ë`m§Zm AmUb§ OmV 44.
ZXr H$moUË`m {Xeobm dmhVo `mMm Hw$R>ohr C„oI Zmhr.
hmoV§...Z§Va Ë`mVë`m H$mhr Jwbm‘m§Zm R>ma ‘maÊ`mV Amb§... 45. XoemVrb gm‘m{OH$-Am{W©H$ EH$g§YVoMm ’$m`Xm Pmbm. Ë`m‘wio
H$mhtMr {dH«$s Pmbr... Caboë`m§Mr admZJr ñn°{Ze OhmOmda njmÀ`m bmoH$m§darb {Z`§ÌUmV ’$ma AS>Wio Ambo ZmhrV.
Pmbr...g~~, ho Jwbm‘, ho Jwbm‘M ZgyZ EH$m ñdV§Ì XoemMo 46. CÎma 2

ZmJ[aH$ AmhoV. 47. CÎma 3

29. A‘o[aHo$Vrb amï´>mÜ`j {ZdS>UwH$sV C‘oXdmar hr Oa Jwbm‘m§À`m 48. CÎma 4


~mOyZo {ZH$mb bmJbm Va OmUma hmoVr Ë`m‘wio VgoM Jwbm‘m§Zm 49. CÎma 4

naH$s` ^mfm ‘mhrV Zgë`mZo.. 50. CÎma 2

30. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo. 51. EH$m ~°J‘ܶo 4 nm§T>ao d 6 bmb a§JmMo ~m°b AmhoV.


31. Iao Va Zoh‘rÀ`m {dkmZmMoM {gÜXm§V Oam H$ënH$VoZo dmnabo ˶mVyZ ¶mÑpÀN>VnUo ( ) XmoZ ~m°bMr {ZdS>
qH$dm Ë`m§Mm Cn`moJ Zoh‘rMo àÝ gmoS>dÊ`mgmR>r H$am`Mm H$mam¶Mr Amho. Va Vo XmoÝhr ~m°b g‘mZ a§JmMo AgʶmMr
à`ËZ Ho$bm H$s V§ÌkmZ V`ma hmoVo. e³¶Vm ( ) {H$Vr ?
2 9
32. CVmè`mMm 3 am n[aÀN>oX. 1) 2) 16 3) 7 4)

3

15 15 15
33. {S>{OQ>b ’$°{~«Ho$eZ‘wio g§emoYH$, J«mhH$, CËnmXH$ ho gd©

EH$ÌnUo EImÚm {JèhmBH$mÀ`m JaOoZwgma Ë`m ì`{º$gmnoj narjm{^‘wI {díbofU

d Ho$di Ë`mÀ`mnwaVrM dñVy - `mo½` CÎma : 3


{Z‘m©U H$aVrb Aer n[apñWVr eŠ` hmoD$ bmJbr Amho. hm Z‘wZm g§M ‘mZy

= 10 ~m°b‘YyZ 2 ~m°b H$mT>ʶmMo {d{dY ‘mJ©
34. {S>{OQ>b ’$°{~«Ho$eZ‘Ü`o g§JUH$mÀ`m ghmæ`mZo dñVyMo {MÌ

= 10 2


H$mT>bo OmVo.
10! 10 9 8! 10 9
35. Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrZ§Va H|$Ðr` nÜXVrZo CËnmXZ gwê$ Pmbo. VgoM = 45
10-2! 2! 8! 2! 2 1


H$m‘Jmam§À`m H$m¡eë`mda {dg§~Uo WmoSo> H$‘r Pmbo. VgoM hm g‘mZ a§JmMo XmoÝhr ~m°b ^aʶmMr KQ>Zm ‘mZy

CËnmXZ H$‘r àVrMo hmoVo Agm C„oI Zmhr. = 10 ~m°b‘YyZ XmoÝhr ~m°b g‘mZ a§JmMo AgʶmMo

36. 2 am n[aÀN>oX dmMm. {d{dY ‘mJ©

= 4 2+6 2

111
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


53 EH$ narjoV 65% {dÚmWu ZmJ[aH$emómV nmg hmoVmV
CSAT-I



4! 6!
60% {dÚmWu B{VhmgmV nmg hmoVmV 40% {dÚmWu
(4 -2)! 2! (6-2)! 2!
XmoÝhr {df¶mV nmg hmoVmV Oa B{Vhmg d ZmJ[aH$emó
4 3 2 1 6 5 4!
¶m XmoÝhr {df¶mV 90 {dÚmWu Zmnmg hmoVmV, Va EHy$U
2! 2 1 4! 2!
6+15 {H$Vr {dÚmWu narjobm ~gbo?
(1) 600 (2) 650

TM
= 21




n( E ) 21 7 (3) 700 (4) 750



p( E )
n( S ) 45 15 narjm{^‘wI {díbofU



- `mo½` CÎma : 1




52. Am{U {‘iyZ EH$ H$m‘ 12 {XdgmV nyU© H$aVmV EHy$U {dÚmWu g§»¶m X ‘mZy



B Am{U bm {‘iyZ VoM§ H$m‘ H$am¶bm 15 {Xdg ZmJ[aH$emómV nmg hmoUmao {dÚmWu = 65%$X


Va Am{U bm [‘iyZ VoM§ H$m‘ H$am¶bm 20 {Xdg B{VhmgmV nmg hmoUmao {dÚmWu = 60% (X)


bmJVmV Oa ¶m {VKm§Zr EH$Ì H$m‘ Ho$bo Va Vo XmoÝhr {df¶mV nmg hmoUmao {dÚmWu = 40% (X)

H$m‘ H$am¶bm ˶m§Zm {H$Vr {Xdg bmJVrb?
1
{H$‘mZ EH$m qH$dm XmoÝhr {df¶mV nmg hmoUmao {dÚmWu
(1) 5 {Xdg (2) 2 {Xdg n( AUB ) n( A) n( A) n( AnB )


2

1 65% x +60% x - 40% x
(3) 10 {Xdg (4) 12 {Xdg
85% x


2
narjm{^‘wI {díbofU XmoÝhr {df¶mV Zmnmg hmoUmao {dÚmWu = (100-85)% X


- `mo½` CÎma : 3 =15% X


EH$ H$m‘ 12 {XdgmV nyU© H$aVmV {Xboë¶m ‘m{hVrZwgma, 15%(X) =90


1 15
Mo 1 {XdgmMo H$m‘ = (1) = x 90
100

12


VoM§ H$m‘ 15 {XdgmV nyU© H$aVmV. = X = 6 0 0



1

Mo 1 {XdgmMo H$m‘ =
15
(2) 54. nwT>rb àíZmV @,$,*,# $AmUr δ ¶m§Mm AW© nwT>rbà‘mUo



VoM§ H$m‘ 20 {XdgmV nyU© H$aVmV. bmdʶmV Ambm Amho.

Mo 1 {XdgmMo H$m‘ = 1 (3) “P $ Q’ Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZ Zmhr.



20 “P@ Q’ Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZhr Zmhr d Q
g{‘H$aU (1), (2) d (3) ¶m§Mr ~oarO H$é,


EdT>mhr Zmhr
1 1 1
2( ) Mo 1 {XdgmMo H$m‘ “P # Q’ Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>mhr Zmhr d R

12 15 20

12 EdT>mhr Zmhr.
60 “P δ Q’ Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>mhr Zmhr d

bhmZhr Zmhr
2( ) Mo 1 {XdgmMo H$m‘ = 1

5 “P * Q’ Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>m Zmhr.

Imbr 4 {dYmZo d 4 {ZîH$f© {Xbo AmhoV {dYmZo g˶ ‘mZyZ

=( ) Mo 1 {XdgmMo H$m‘ 1 1
{ZpíMVnUo g˶ AgUmè¶m {ZîH$fm©Mm ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m,

5 2 10
{dYmZo … R * D, D $ J, J # M, M @ K

bm Vo H$m‘ H$am¶bm 10 {Xdg bmJVrb. {ZîH$f© … 1) K#J 2) D@M




112
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


3) R#M 4) D@K ˶m XmoKm§gmR>r hm H$moS> dmnamdm.

CSAT-I



(1) {ZîH$f© 1 ~amo~a (2) {ZîH$f© 2 ~amo~a
56.




(3) {ZîH$f© 3 ~amo~a (4) EH$hr ~amo~a Zmhr





narjm{^‘wI {díbofU
¶mn¡H$s Zmhr


- `mo½` CÎma : 4
narjm{^‘wI {díbofU



TM
{dYmZo- R * D R D - `mo½` CÎma : 3


D$ J D J
n{hbo d eodQ>Mo Aja XmoÝhr 춧OZo Amho.


J #M J K
AQ> 2 bmJy. ˶m XmoÝhtgmR>r dmnéZ hm H$moS>


{ZîH$f© 1) K # J K J (MwH$)

2)D @ M D M (MwH$) dmnéZ hm H$moS> V¶ma hmoVmo.


3)R # M R M (MwH$)
57. q~Xy A Am{U q~Xy ‘Yrb A§Va {H$Vr Amho?


D@ K D K (MwH$)
(A) q~Xy q~Xy A À`m 10 ‘rQ>a n{ü‘og Amho Am{U



55. Voìhm naH$s` dZñnVr ñWm{ZH$ dZñnVr ‘Ü`o `oVo q~Xy D q~Xy À`m 10 ‘rQ>a CÎmaobm Amho.

Voìhm hm Vr ñWm{ZH$ dZñnVrbm Cn`wº$hr ZgVo qH$dm

(~) q~Xy B q~Xy À`m 10 ‘rQ>a X{jU-nyd}g Amho.
hm{ZH$maH$ ho ZgVo. Aem dZñnVrMm dmna AmVm q~Xy D q~Xy B À`m 20 ‘r CÎma-n{ü‘ {XeoZo Amho.
hmoVmZm {XgV Amho.Aem dZñnVrMm dmna àXy{fV n`m©` -


Vbmd Am{U Á`m {R>H$mUr Am¡ÚmoJrH$aU ~§X Pmbr Amho 1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo

Aem AmogmS> O{‘Zrda Cn`moJr nS>Vo. Zmhr.
darb {dYmZmdê$Z H$moUVm VH©$ ‘m§S>Vm `oB©b. 2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo


1) naH$s` dZñnVrÀ`m {eaH$mdm da H$m`Xo ìhm`bm Zmhr.

ZH$mo. 3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r

2) naH$s` dZñnVrMm dmna AmogmS> dmid§Q>r O{‘ZrMo {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

nwZOudZ H$aÊ`mgmR>r dmna H$am`bm hdm. 4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr.

3) H$mhrdoiog naHo$ dZñnVrÀ`m {damoYmVrb Midi ñnï>rH$aU :

{ZaW©H$ AgVmV. {dYmZ A dê$Z q~Xy Am{U Xaå`mZ H$moUVmhr

4) O¡d{d{dYVm dmT>dÊ`mgmR>r naHo$ dZñnVr `m§Mm g§~§Y Zmhr.

dmna H$am`bm hdm. {dYmZ ~ dê$Z `mV Amnë`mbm {ÌH$moUm§À`m ~mOy§À`m

nwT>o Ajao d A§H$ H$moS> {Xbo AmhoV. ˶m§Mm VgoM ˶mImbrb H$moZmVyZ q~Xy ABD Am{U q~Xy Agbobo ‘m{hV
Zgë`mZo {Z{üV H$aUo eŠ` Zmhr.
{Xboë¶m A^§Mm {dMma H$éZ ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m.
CÎma :-(4)

58. 3 ‘mM© 2007 bm Oa gmo‘dma hmoVm Va 3 ‘mM©

Aja J B U

2015 bm H$moUVm dma Agob.

A§H$ H$moS>
1) ewH«$dma 2) ~wYdma



AQ> … 1) Oa n{hbo d eodQ>Mo XmoÝhr Ajao “ñda’ Agob
3) Jwédma 4) e{Zdma


Va ˶m XmoKm§gmR>r hm H$moS> dmnamdm.
narjm{^‘wI {díbofU

2) Oa n{hbo d eodQ>Mo XmoÝhr Ajar “ 춧OZo’ AgVrb
- `mo½` CÎma : 3


Va

113
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


CÎma df© A{V[aŠV {Xdg H$mT>m¶Mo Amho.
CSAT-I



2007 - q~XÿVyZ b§~ Q>mH$ë¶mg {H$.‘r



2008 2 ( brn df© )



2009 1



2010 1 {H$.‘r



TM
2011 1 AmH¥$VrdéZ {H$.‘r



2012 2 nm¶WmJmoag à‘o¶mZwgma,



2013 1


2014 1



2015 1



EHy$U 10



=$EHy$U A{V[aº$ {Xdg = 10 {H$.‘r

10


= 1 (~mH$s =3 ) (0.75)3

7 60. 0.75+ 0.75
2
1 ?

1-0.75
gmo‘dma +3 = Jwédma


(1) 1 (2) 2 (3) 3 (4) 4
59. Hw$Umb, A `m q~XynmgyZ gwédmV H$ê$Z B `m

narjm{^‘wI {díbofU

q~XyH$S>o {H$.‘r. nyd}H$S>o MmbVmo. Ë`mZ§Va Vmo

S>mdrH$S>o diVmo Am{U gwédmVrÀ`m AVamÀ`m {VßnQ> - `mo½` CÎma : 1

àdmg H$ê$Z gr `m q~Xyn`©V nmoMVmo. Ë`mZ§Va Vmo (0.75)3 2
àW‘ 0.75+ 0.75 1 Mr qH$‘V H$mTy>?

nwÝhm S>mdrH$S>o diVmo A d B ‘Yrb A§VamÀ`m nmM 1-0.75
nQ> A§Va MmbyZ D n`©V nmoMVmo. gwédmVrMm q~Xy

(0.75)3 2
d eodQ>Mm q~Xy `m§‘Yrb gdm©V H$‘r A§Va {H$Vr ? 0.75+ 0.75 1

1-0.75
{H$.‘r. {H$.‘r.



{H$.‘r. {H$.‘r.
narjm{^‘wI {díbofU

(0.75)3 (1-0.75)(1 0.75+(0.75)2 12 )

¶mo½` CÎma : 2 = (0.75)3 13 -(0.75)3


{Xboë`m ‘m{hVrdéZ Imbrb AmH¥$Vr H$mT>Vm `oVo. (a b)(a 2 ab b 2 ) a 3 b3 (

{H$.‘r
= 13
D
AmVm ¶mMo dJ©‘yi KoD$

13 13/2 1
{H$.‘r


5x
A Zo R>ma ‘mabobo àmUr


24
W
(1) Zwgma 5
144
24
A {H$.‘r B A Zo R>ma ‘mabobo àmUr = 30

114
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


61. a‘oeMm [a¶mer H$gm g§~§Y Amho? 63. nwT>rb àíZmV δ , * , % , # $Am{U @ ¶mMm AW©

CSAT-I


A) a‘oe ‘rZbMm ^mD$ Amho. [a¶m hr nyOmMr ^mMr nwT>rbà‘mUo bmdʶmV Ambm Amho.

Amho. "P % Q' Mm AW© Amho, P hm Q EdT>mhr Zmhr d Q nojm


~) ZraO ‘rZbMm H$mH$m Am{U àrVrMm ^mD$ Amho ‘moR>mhr Zmhr.

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo
"P δ

Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZhr Zmhr d Q
Zmhr.


TM
2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo EdT>mhr Zmhr.

Zmhr. "P @ Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>m Zmhr.


3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r "P * Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm bhmZ Zmhr.


{dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV. "P # Q' Mm AW© Amho, P hm Q nojm ‘moR>mhr Zmhr d bhmZhr


4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr. Zmhr.

ñnï>rH$aU : Imbr 4 {dYmZo d 4 {ZîH$f© {Xbo AmhoV {dYmZo g˶ ‘mZyZ


H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr {ZpíMVnUo g˶ AgUmè¶m {ZîH$fm©Mm ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m,

CÎma :-(4) {dYmZo … R * T, T δ M, M % K, K@ V


2 {ZîH$f© … 1) V δ M 2) V δ T
62. A Mo gܶmMo d¶ ˶mÀ¶m AmB©À¶m nQ> Amho AmUIr


4) K δ

5 3) M % R R



8 dfmªZr ˶mMo d¶ ˶mÀ¶m AmB©À¶m d¶mÀ¶m {Zå‘o
n¶m©¶ (1) {ZîH$f© 1 d 2 ~amo~a (2) ’$º$ 1 d 3 ~amo~a
Agob Va AmB©Mo AmVmMo d¶ {H$Vr ?


n¶m©¶ (1) 32 df} (2) 36 df} (3) {ZîH$f© 2 d 4 ~amo~a (4) ’$º$ 1,3,4 ~amo~a





(3) 40 df} (4) 48 df} n[ajm{^‘wI {díbofU



- `mo½` CÎma : 2


n[ajm{^‘wI {díbofU R *T R T ;Tδ M T M


- `mo½` CÎma : 3 M %K M K ; K @V K V

AmB©Mo gܶmMo d¶ X df©o ‘mZy. {ZîH$f© - 1)V δ M V M (~amo~a)

2
A Mo gܶmMo d¶ = X df} 2)V δ T V T (MyH$)
5

2 3)M % R M R (~amo~a)
AmUIr 8 dfmªZr, A Mo d¶ = X +8 df} d AmB©Mo d¶
5 4)K δ R K R (MyH$)

X+8 df} Agob
{Xboë¶m ‘m{hVrZwgma 64. XmoZ g‘m§Va nQ>è¶mdaVr XmoZ g‘mZ bm§~rÀ¶m Q>o´Z


AZwH«$‘o 46 {H$‘r/Vmg Am{U 36 {H$.‘r./ Vmg ¶m
2 1 doJmZo OmV AmhoV. ObX Q>o´Z hiy OmUmè¶m Q>o´Zbm 36

x 8 = ( x 8)
5 2 goH§$XmV Amoobm§S>Vo. Va ˶m à˶oH$ Q´>oZMr bm§~r {H$Vr ?

2 x (1) 50 ‘r (2) 55 ‘r
x 8= 4



5 2 (3) 60 ‘r (4) 65 ‘r

x 2
x 8- 4 = 4
2 5 n[ajm{^‘wI {díbofU - ¶mo½¶ CÎma … 1


x
=4 à˶oH$ Q>o´ZMr bm§~r X ‘r. ‘mZy

10
x 40 Q>o´Z A Mm doJ = 46 {H$.‘r./ Vmg


115
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Q>o´Z B Mm doJ = 36 {H$.‘r./ Vmg {Vbm EH§$Xa ì`dhmamV {H$Vr. Z’$m / VmoQ>m Pmbm.
CSAT-I

1) 36 é VmoQ>m 2) 24 é Z’$m
Q´>oZ A Mm Q>o´Z gmnojm doJ = 46-36= 10 {H$.‘r./




B

3)24 é VmoQ>m 4) 36 Z’$m
Vmg


n[ajm{^‘wI {díbofU
5


= 10 = 2.77 ‘r./goH§$X Q´>oZ A Q>o´Z B bm
- ¶mo½¶ CÎma … 3
18

TM

36 goH§$XmV Amobm§S>Vo. dñVyMr IaoXr qH$‘V = 9600 é.


˶mdoir H$mnbobo A§Va = Q>o´Z A Mr bm§~r + Q>o´Z B Mr 5% VmoQ>çmZo dñVy {dH$br.


95

bm§~r = X + X ‘r = 2X ‘r. dñVyMr {dH«$s qH$‘V = 9600
100


A§Va 2x dñVyMr {dH«$s qH$‘V = 9120


doJ = H$mi = 2.77 =

36 Amboë¶m 9120 én¶mVyZ {VZo ZdrZ dñVy KoVbr d 5%



2X = 99.97 100 ‘r. = X = 50 ‘r. Zâ¶mZo {dH$br.

65. n§H$OÀ`m ~m~VrV amYrH$mMo ñWmZ H$m` Amho? {dH«$s qH$‘V = 9120 105


100
(A) 35 {dÚmÏ`mªÀ`m EH$m AmoirV amYrH$m n§º$sÀ`m = 9576

COì`m Q>moH$mnmgyZ 12 ì`m ñWmZmda Am{U n§H$O gbJ

S>mì`m Q>moH$mnmgyZ 20 ì`m ñWmZmda Amho. EHy$U ì¶dhmamV {Vbm 9600- 9576 = 24 é.

(~) amYrH$m COì`m Q>moH$mnmgyZ Mm¡Wr Am{U n§H$O VmoQ>m Pmbm.

S>mì`m Q>moH$mnmgyZ 8 ì`m H«$‘m§H$mda Amho.
67. nwT>o {dYmZ d 2 J¥hrVHo$ {Xbr AmhoV {dYmZ gË`
n`m©` -


1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo ‘mZyZ H$moUVr J¥hrVHo$ A§V{Z©{hV AmhoV. Ë`mMm

Zmhr. `mo½` n`m©` {ZdS>m.
2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo nwaogo {dYmZ : Vw‘À`m ‘mo~mB©b{df`r H$moUË`mhr


Zmhr. AS>MUrg§X^m©V Am‘À`m hoën S>oñH$bm g§nH©$ H$am.
3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r J¥hrVH$ : 1) hoën S>oñH$H$S>o ‘mo~mB©bg§~§YrÀ`m àË`oH$

g‘ñ`oMo CÎma Amho d Vr Ë`mà‘mUo ‘mJ©Xe©Z H$aob.

{dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.
2) Omon`©V g‘ñ`m H$idbr OmV Zmhr Vmon`©V {ZamH$aU
4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr.

H$aUo AdKS> Amho.

ñnï>rH$aU : n`m©` 1) ’$ŠV J¥hrVH$ 1 A§V{Z©{hV Amho.

- {dYmZ A dê$Z Ë`m XmoKm§Mrhr pñWVr OmUyZ KoVm `oB©b, 2) ’$ŠV J¥hrVH$ 2 A§V{Z©{hV Amho.


Ë`m‘wio amYrH$mMr pñWVr H$iy eHo$b. 3) J¥hrVH$ 1 d 2 A§V{Z©{hV Amho.

- {dYmZ ~ dê$Z `m àH$aUmV EHy$U {dÚmÏ`mªMr g§»`m 4) J¥hrVH$ 1 d 2 A§V{Z©{hV Zmhr.


kmV Zgë`m‘wio, amYrH$mMo n§H$O `m§À`m ~m~VrV n[ajm{^‘wI {díbofU

Agbobo ñWmZ ‘m{hV Zmhr. ¶mo½¶ CÎma … 1

CÎma :-(1) Omon`©V S>oñH$H$S>o g‘ñ`m H$idbr OmV Zmhr Vmon`©V


66. XrnmZo EH$ dñVy 9600 én`m§Zm IaoXr Ho$br d Vr 5% S>oñH$ {ZamH$aU H$aUma Zmhr. nU {VMo {ZamH$aU
VmoQ>çmZo {dH$br. Amboë`m n¡í`mVyZ {VoZ AmUIr XwgarH$S>ohr hmoD$ eH$Vo.
EH$ dñVy IaoXr Ho$br d 5 % Zâ`mZo {dH$br Va 1) A§V{Z©{hV Zmhr. 2) A§V{Z©{hV Amho.


116
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


68
32:21 Aer bm§~r d é§XrMo JwUmoÎma AgUmè`m ñnï>rH$aU :

CSAT-I
EH$m Am`VmH¥$Vr O‘rZrMr n[a{‘Vr 212 ’y$Q> Amho. - {dYmZ A dê$Z gmnS>V Zmhr H$maU gw{‘VMm C„oI


Va 2.5 é à{V Mm¡ag ’y$Q> `m XamZo nyU© O‘rZrda Zmhr.
- {dYmZ ~ dê$Z AmT>iy eH$V Zmhr H$maU {H$aU qH$dm
H$mn}Q> Q>mH$Ê`mg {H$Vr IM© `oB©b.


Amem XmoKm§Mrhr {Xem ‘m{hV Zmhr.
1) 6720 é 2) 6730 é



3) 6725 é 4) 6750 é CÎma :-(4)

TM


narjm{^‘wI {díbofU 70. nwT>rb {dYmZo H$miOrnyd©H$ dmMm d {Xboë`m



- `mo½` CÎma … 1 n«íZmMo CÎma ¿`m.

A Mm AW© Amho, A ho B Mo dS>rb AmhoV.
ghJwUH$ x ‘mZw,


A Mm AW© Amho, A hr B Mr nËZr Amho.


Am`VmH¥$Vr O{‘ZrMr bm§~r = 32x ’y$Q> A B Mm AW© Amho, A hr B Mr ‘wbJr Amho.


Am`VH¥$Vr O‘rZrMr é§Xr = 212 x ’y$Q> A _ Mm AW© Amho , A hm Mm ‘wbJm Amho.


{Xboë`m ‘m{hVrZwgma Va,



_
2(32x) + 2 (21x) = 212 à. ¶m g‘rH$aUmZwgma Mo



er AgUmao ZmVo g§mJmo.
64 x + 42x = 212
1) ZmV 2) nwVUr




106x = 212
3) gwZ 4) ‘wbJr
x=2


narjm{^‘wI {díbofU
O{‘ZrMr bm§~r =32x = 64 ’y$Q>


- `mo½` CÎma : 1
O{‘{ZrMr é§Xr = 21x = 42 ’y$Q>

_

O{‘ZrMr joÌ = bm§~r é§Xr


= 64 42 = 2688 ñ¹o$.’y$Q> ‘wbJr dS>rb ‘wbJm ‘wbJr


H$mn}Q> Q>mH$ʶmgmR>r ¶oUmam IM© = 2.5 2688 {Xboë¶m ZmVog§~§YmdéZ hr Mr ZmV Amho.


= 6720 é. 71 EH$m AnwUmªH$mMm N>oX ˶mÀ¶m A§emnojm 4 Zo ‘moR>m Amho


69. gw{‘V H$moUË`m {Xeobm Vm|S> XoV Amho? ˶m AnwUmªH$mMr A§em‘ܶo 11 {‘gibo d N>oXmVyZ

(A) Amem npíM‘ {XeoZo Vm|S> XoV Amho Am{U Oa 7

Vr {VÀ`m COdrH$So> dimbr Va {Vbm amOMm gm‘Zm 1 dOm Ho$ë¶mg {‘iUmè¶m AnwgUmªH$mMr qH$‘V
3
H$amdm bmJob. hmoVo, Va ‘yiMm AnyUmªH$ {H$Vr Agob.
(~) gw{‘Vbm AmemMm gm‘Zm H$aUmè`m {H$aU gma»`m n¶m©¶ CÎmao -


{damoYmÀ`m {XeoZo Vm|S> Amho. 1
1) 2) 5 3) 3 4) 9
n`m©` -


5 9 7 5

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo
narjm{^‘wI {díbofU

Zmhr.

- `mo½` CÎma 03
2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo


AnwUmªH$mMm A§e x

Zmhr.


AnwUmªH$mMm N>oX = x + 4

3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r A§em‘ܶo 11 {‘gibo AgVm ¶oUmam A§e x + 11


{dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV. N>oXmVyZ 1 dOm Ho$ë¶mg ¶oUmam N>oX-

4) H$moUVohr {dYmZ EH$Ì[aË`m nwaogo Zmhr. (x + 4) - 1 = x + 3


117
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


x 11 7 1) 3 + 2 + 4 = 9


CSAT-I
x 3 3 2) 4 + 3 + 5 = 12


3(x + 11) = 7 (x + 3) 3) 7 + x + 6 = 14



3x + 3 (x + 11) = 7 (x +3) x = 14-13



4x + 12 x=1



x+3 àíZ{MÝhmÀ¶m OmJr = 1




TM
AnwUmªH$mMm A§e x = 3 à.74 Imbr {Xboë¶m Mm¡H$moUr OmirMr ‘m{bH$m nyU©


AnwUmªH$mMm N>oX x + 4 = 7 H$aÊ`mgmR>rMr ¶mo½¶ à{V‘m {ZdS>m.

‘yi AnwUmªH$ = 3

7

72. Imbr {Xboë¶m AmH¥$VrV Mm¡H$mZmMr g§»¶m {H$Vr Amho.

1) 31 2) 110 3) 201 4) 210



narjm{^‘wI {díbofU

`mo½` CÎma 04


1 2 3 4 5 6
2

3
(1) (2) (3) (4)
4
CÎma - 4

(AmS>ì¶m ñV§^mVrb g§»¶mMr ~oarO) 75. MrZ‘Ü`o ‘moR>çm à‘mUmda H$amoZm {dfmUy Mm ’¡$bmd


(Cä¶m ñV§^mVrb A§H$mMr ~oarO) Pmbm Amho. hm {dfmUy ‘w»`V… Ww§H$s dmQ>o qH$dm ImoH$bm

= (1+ 2+ 3+4+5+6+) (1+2+3+4) Z§Va ~mhoa nS>Vmo. `m {dfmUyMm CJ‘ H$gm Pmbm ho

AOyZhr ‘mhrV Zmhr na§Vw MrZ‘Ü`o ‘moR>çm à‘mUmda
= 21 10
‘m§gmhmar OodU Ho$bo OmVo.MrZ‘Ü`o gd© àH$maÀ`m

= 210
àmÊ`m§Mo ‘m§g godZ Ho$bo OmVo `m‘wio `m {dfmUyMr bmJU

Mm¡H$moZm§Mr g§»¶m … 210
Pmbr H$s Zmhr `m~m~V AOyZ R>mog nwamdo gmnS>bobo


73. àíZ{MÝhmÀ¶m OmJr H$moUVr g§»¶m ¶oB©b. ZmhrV. `m {dfmUyMm àmXw^m©d amoIÊ`mgmR>r emgZmZo

Á`m à‘mUm‘Ü`o H$miOr ¿`m`bm hdr hmoVr Vr KoVbr
A) ~) H$) Zmhr. àW‘Vm AemàH$mao H$moUVm {dfmUy ngabm Amho


Am{U Ë`m‘wio ‘moR>çm à‘mUmda Vr ZwH$gmZ hmoD$ eH$Vo

1) 4 2) 3 3) 1 4) 7
hr Jmoï> emgZmZo ZmH$mabr. Ë`m‘wio ì`mnH$ à‘mUm‘Ü`o


narjm{^‘wI {díbofU à{gÕr Z {Xë`m‘wio ZmhH$ ‘moR>çm à‘mUmda bmoH$m§Zm

¶mo½¶ CÎma … 1 Amnbm àmU J‘dmdo bmJbo. AemàH$maMr hr bmJU

COdrH$S>rb VrZ g§»¶m§Mr ~oarO S>mdrH$S>rb g§»¶m ~mhoaÀ`m XoemV hmoD$ eH$Vo.

118
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


darb {dYmZm§Mr AdbmoH$Z Ho$bo AgVm VH©$g§JV `w{º$dmX `mo½` amhrb

CSAT-I
1. H$amoZm {dfmUy hm KmVH$ {dfmUy Amho. Ë`mMm àmXw^m©d amoIbm Zmhr Va ‘moR>çm à‘mUmda Am{W©H$ ‘§Xr `oD$ eH$Vo.

2. H$moUË`mhr àH$maMo g§H$Q> Amë`mZ§Va Ë`m g§H$Q>mMm ì`már dmTy> Z`o åhUyZ bmoH$m§Zm `mo½` ‘m{hVr XoUo Amdí`H$ AgVo

OoUoH$ê$Z Ë`m g§H$Q>mda AJmoXa I~aXmar KoVm `oD$ eH$Vo.
3. H$amoZm {dfmUy hm ‘m§gmhmar nXmWm©Mo godZ Ho$ë`m‘wio hmoVmo.

4. H$éUm {dfmUyÀ`m àmXw^m©dm‘wio BVa amoJ Amnbo A§J da H$mT>V AmhoV.

TM
SELF ANALYSIS
________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________

119
TM

GS-II {g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

àíZnwpñVH$m H«$‘m§H$
g§M H«$.

­
{gpåën’$mB©S> gamd àíZn{ÌH$m
H«$‘m§H$ 02

TM
EHw$U àíZ : 100
doi : 2 (XmoZ) Vmg amÁ¶godm nyd© narjm nona I EHy$U JwU : 200

1) dñVw‘mZmÀ`m Vmo’o$VyZ dñVw‘mZmMm EH$ Jmoim CS>dbm AgVm, Vmo’$ `m doJmZo ‘mJo gaH$Vo; Va

Jmoù`mMm doJ H$mT>m.
1) 2) 3) > 4)





2) nwT>rb nXmWmªMo 0.2 ‘mob hdo Agë¶mg ˶m§À¶m {H$Vr J«°‘ amer ¿¶mì¶m bmJVrb?

nXmW© A) gmo{S>A‘ ³bmoamBS> ~) ‘°¾o{eA‘ Am°³gmBS> H$) H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ>

1) 11.7 J«°‘, 8.0 J«°‘, 20 J«°‘ AZwH«$‘o 2) 20 J«°‘, 8.0 J«°‘, 11.7 J«°‘ AZwH«$‘o


3) 8.0 J«°‘, 11.7 J«°‘, 20 J«°‘ AZwH«$‘o 4) >11.7 J«°‘, 20 J«°‘, 8.0 J«°‘ AZwH«$‘o




3) EH$m ÜdZrMr Va§J bm§~r hdoV Amho d hdoVrb doJ Amho. ˶m ÜdZrMr EH$m dm¶y‘Yrb Va§J bm§~r

Agë¶mg ÜdZrMm ˶m dm¶y‘Yrb doJ H$mT>m?
1) 2) 3) 4) ¶mn¡H$s Zmhr





d W {dÚwVeº$sMo XmoZ Q>§JñQ>Z ~ë~
W BVŠ`m {d^dm§Vamda MmbVmV. Oa Vo g‘m§Va OmoS>UrV OmoS>bobo

AgVrb, Va ‘w»` {dÚwVdmhH$mVrb {dÚwVYmam {H$Vr Agob?
1) 2) 3) > 4)





5) Imbrb H$moUVm KQ>H$ ‘mZdr hmS>mV gmR>dbm OmV Zmhr.

A) H°$pëeA‘ ~) nmoQ>°{eA‘ H$) ‘°¾o{eA‘




S>) bmoh S>) ’$mñ’$ag


n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$ 2) ~,S> 3) H$,S>,B>$ 4) S>,B






6) Imbrbn¡H$s {haì¶m e¡dmimÀ¶m ( ) H$moU˶m àH$mamMo àOZZ emH$s¶ hr Zmhr qH$dm

b¢{JH$ hr Zmhr. ( )
1) ³b°‘rS>mo‘mZmO 2) dm°bdm°³g$ 3) WwbmoW«r³g>$ 4) ñnm¶amoJm¶am





7) A) S>|½¶y hm {dfmUyOݶ amoJ Amho.

~) {MH$UJw{Z¶m hm amoJ øm {dfmUy‘wio hmoVmo.

H$) {ndim Vmn ‘wio hmoVmo.

¶mo½¶ CÎma {ZdS>m.

n¶m©¶r CÎmao -


1) A,H$$$> 2) A,~$$> 3) ~,H$ > 4) A,~,H$





120
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


8)
d¥¸$ ( ) ~m~V {Xboë¶mm {dYmZmVyZ AMyH$ Zgbobo {dYmZ {ZdS>m.

GS-II
1) bm§~r 10 Vo 12 g|.‘r. AgVo.


2) ~oS>H$mÀ¶m d¥³H$m‘YyZ ZgVo

3) ‘¥Ìdm{hZrMr bm§~r 60 go.‘r. AgVo.

4$) Amnë¶m earamVrb aº$ d¥³H$m‘YyZ XaamoO 400 doim Jmibo OmVo.


9) .......... ¶m dZñnVr g§àoaH$mgmR>r H$m~©ZS>m¶Am°³gmBS>Mo dmT>bobo à‘mU AdamoYH$ åhUyZ H$m¶© H$aVo.

TM

A) {P¶m{Q>Z ~) Am°³PrÝg H$) {Oã~a{bH$ Amåb



S>) B©{WbrZ

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~ Am{U S> 2) ’$º$ A Am{U ~> 3>) ’$º$ ~ Am{U S> 4) ’$º$ S>






10) Imbrbn¡H$s H$moUVo KQ>H$ OZwH$s¶ A{^¶m§{ÌH$sÛmao V¶ma H$aVm ¶oVmV.

A) aº$mVrb à{WZo ~) ‘mZdr g§àoaoHo$



H$) bg S>)



n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$ 2) A,~,H$,S> 3) A,H$,S> 4) ~,H$,S>





11) Imbrb I{ZOjma {dMmamV ¿¶m.

A) ’$m°ñ’$ag ~) bmoh H$) nmoQ>°{eA‘




S>) H°$pëeA‘ B) gmoS>rA‘



darbn¡H$s ñWmZ¶y§À¶m AmHw§$MZmgmR>r bmJUmao I{ZOjma H$moUVo.

1) ~, H$, S> 2) A,~,H$,S>,B 3) A,H$,S>,B 4) ~,H$,S>,B





12) ¶mo½¶ OmoS>çm bmdm.

JQ> "A' (‘ybÐì¶o) JQ> "~' (Cn¶moJ) n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) Zm¶Q´>moOZ ( ) 1) à{WZmMr {Z{‘©Vr 1) 3 2 1 4







~) bmoh (Fe) 2) h[aVÐì¶mMr {Z{‘©Vr 2) 1 4 2 3







H$) qPJ ( ) 3) g§àoaH$mMr {Z{‘©Vr 3) 1 2 3 4







S>) ³bmoarZ ( ) 4) àH$meg§íbofUmg ‘XV 4) 4 3 2 1








13) ~amo~a {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

A>) ~m¶moJ°g {Z{‘©Vr‘ܶo {‘WoZ d H$m~©Z S>m¶Am°³gmBS> dmnaVmV.

~) g|Ðr¶ nÕVrZo eoVr H$aUmam eoVH$ar O¡d[H$S> ZmeH$ åhUyZ ~°{gbg ¶w[aÝOopÝgg ¶m gyú‘ OrdmMm

dmna H$aVmV.
H$) {~Q>r H$m°Q>ZgmR>r [aH$m°å~rZ§Q> S>rEZE ( ) ¶mV§ÌkmZmMm dmna H$aVmV.

n`m©`r CÎmao-

1) A,~,H$ 2) Zm A Zm ~>$ 3) ¶mn¡H$s EH$hr Zmhr.> 4) A,H$, S>





14) Ag˶ {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

A) ‘ybD$Vr ImoS>mVrb, nmZmVrb eram§‘ܶo AmT>iVmV.

~) ÑT> H¥$Vr dZñnVr‘ܶo AÞ g§M¶Z H$aVmV.

H$) ñWybD$Vr ¶m dZñnVtZm Q>UH$nUm XoVmV.



n`m©`r CÎmao-

1) A, ~, H$> 2) ~,H$ 3) A, H$ 4) ¶mn¡H$s Zmhr





121
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


15) Imbrbn¡H$s H$moU˶m emókmZo "gd© noetMm OÝ‘ hm ˶m§À¶m AmYrÀ¶m ApñVËdmV Agboë¶m noetnmgyZ hmoVmo' ¶m

Ame¶mMm {gÕm§V ‘m§S>bm.
GS-II

1) E‘.Oo.{eëS>oZ 2) {WAmoS>m°a em°Z 3) am°’$ëS> em° > 4) am°~Q>© ~«mD$Z







16) {dYmZ (A) … Oo§ìhm Vm§ã¶mÀ¶m dñVy àH$me qH$dm hdoVrb AmЩVoÀ¶m gm{ÞܶmV ¶oVmV, V|ìhm ˶m§Mo jaU hmoVo.

{dYmZ (Ama) … H$m°na Am°³gmBS>Mm hdoVrb H$m~©Z S>m¶Am°³gmBS>er g§¶moJ hmoD$Z {haì¶m a§JmMo H$m°na H$m~m}ZoQ> V¶ma

hmoVo.

TM
n¶m©¶r CÎmao -

1) {dYmZ A d Ama XmoÝhrhr A¶mo½¶ ZmhrV.

2) {dYmZ Ama ho A Mo g§¶wº$sH$ H$maU Amho.

3) {dYmZ A d Ama XmoÝhr ¶mo½¶ AmhoV na§Vw A ho Ama Mo g§¶wº$sH$ H$maU Amho.

4) {dYmZ A d Ama XmoÝhrhr ¶mo½¶ ZmhrV.


17) g˶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) {‘WoZ H$m~©ZS>m¶Am°³gmBS>nojm 20 nQ> OmñV CîUVm emoYVmo.

~) pñnarQ>À¶m {Xì¶mV {‘WoZ dmnaVmV.


H$) B{Wb AëH$mohmobMm dmna àoQ´>mob‘ܶo H$aVmV.

S>) AëH$mohmob V¶ma H$aʶmgmR>r {‘WoZMm dmna H$aVmV.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$,S>$ 2) A,H$,S> 3) ~,H$,S>,> 4) A,~,H$





18) S>m§~amÀ¶m Jmoù¶m àgmYZJ«hmV R>odVmV. H$maU H$s

1) S>m§~amÀ¶m Jmoù¶m ~mînZerb ZgVmV. 2) hdoVrb CîUVm emofyZ KoVmV.


3) ñWm¶y AdñWoVyZ ÐdénmV OmVmV. 4) darbn¡H$s EH$hr H$maU Zmhr.



19) nXmWm©Mm ¶mo½¶ JQ> {ZdS>m.


A) JZ ‘oQ>b = H$m°na + {Q>Z + qPH$

~) ~«m±P = Vm§~o + H${Wb.

H$) ‘°¾o{bA‘ = S>çwê$ë¶w{‘{ZA‘ + ‘°¾o{eA‘

S>) O‘©Z {gëìha = {ZHo$b 20% + H$m°na 80%

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$$ $$ 2) ~, H$, S> 3) A,~$ 4) H$,S>




20) Ag˶ {dYmZ {ZdS>m.

1) {dÚwV à^mamMo EH$H$ Hy$bmo‘ Amho. 2) {dÚwV YmaoMo EH$H$ A°[ånAa Amho.


3) {dÚwV amoYmMo EH$H$ Amoh‘ Amho. $$ 4) {dÚwV {d^mJm§VamMo EH$H$ Á¶yb Amho.



21) AmH$meZo ˶mÀ¶m eoOmar ~gbobm Hw$Ìm AMmZH$ gmdY Pmbobm n{hbm, WmoS>çm doimVM H$moUrVar ¶oV Agë¶mMm

AmdmO AmH$mebm Ambm. H$mhr doimV AmH$meÀ¶m g‘moa EH$ AZmoiIr ‘mUyg ¶oD$Z C^m am{hbm. ˶mVyZ AmH$membm
Hw$Ìm AMmZH$ gmdY hmoʶmMo H$maU g‘OVo.

darb KQ>ZmH«$‘ dmMyZ {Xboë¶m {dYmZmÀ¶m AmYmao ¶mo½¶ CÎmao Úm.

{dYmZ 1 … AmH$me Am{U Hw$Ìm ¶m§À¶m ldU j‘VoV H$moUVm ’$aH$ Amho?

{dYmZ 2 … Hw$Ͷmà‘mUo BVa H$moUVo àmUr ‘mZdmg lmì¶ Zgbobo ÜdZr EoHy$ eH$VmV?

122
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


n¶m©¶r CÎmao -

GS-II
A) ‘mZdrH$mZ 20000 nojm dma§dmaVoMm ÜdZr EoHy$ eH$V Zmhr.

~) AmH$me lmì¶mVrV ÜdZr EoHy$ eH$Vmo Va Hw$Ìm lmì¶mVrb ÜdZr EoHy$ eH$V Zmhr.

H$) dQ>dmKyi ‘mZdmg EoHy$ Z ¶oUmao ÜdZr EoHy$ eH$Vo.

~amo~a {dYmZ/ {dYmZo {ZdS>m.

1) A,~,H$$$ 2) A d H$> 3) A, ~$>> 4) ~,H$

TM




22) ݶyQ>ZÀ¶m JwéËdmH$f©UmÀ¶m {gÕm§VmZwgma "JwéËd ËdaUmMo' gyÌ H$m¶ Agob.

Gm Gm Gm1Gm2 GMm2
1) g ( R n) 2
2) g r2 3) g 4) g
r2 R2






23) Imbr {Xboë`m {dYmZmVyZ gË` {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) 21 ‘mM© nmgyZ gw`m©Mo CÎmaoH$So> ^«‘U gwê$ hmoVo Ë`m‘wio X{jUoH$So> Vmn‘mZ dmTy> bmJVo.

~) OyZ‘Ü`o gw`m©Mo CÎmaoH$So> ^«‘U Pmë`mZo ‘hmamï´>mV nmdgmù`mV Vmn‘mZ OmñV AgVo.

H$) 21 {S>g|~abm gw`© ‘H$ad¥Îmmda b§~ê$nmZo àH$meVmo.

n`m©`r CÎmao -

1) A, ~ 2) ~, H$ 2) A,~, H$ 4) Zmhr A Zmhr H$ Zmhr ~




24) ‘hmamï´>mÀ`m Z¡g{J©H$ gr‘mg§X^m©V Imbr H$mhr {dYmZo {Xbr AmhoV.Ë`mda Chmnmoh H$ê$Z `mo½` {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

A) ‘hmamï´>mÀ`m nyd}g Jm`Iwar d ^m‘amJS> S>m|Jaam§Jm AmhoV.


~) ‘hmamï´>mV X{jU nR>mamdaVr {haÊ`Ho$er ZXr Amho.

H$) amÁ`mÀ`m dm`ì` ^mJmV JmdrbJS> ‘Yrb AH«$Ur Q>oH$S>çm AmhoV.

n`m©`r CÎmao-


1) A, ~, H$ 2) A, H$ 3) ~, H$ 4) A,~




25) H$moH$mUmVrb ZÚm§Mm Ë`m§À`m bm§~rZwgma CVaVm H«$‘ bmdm.

A) H$miy ~) Hw§$S>{bH$m H$) gm{dÌr




S>) nmVmiJ§Jm

n`m©`r CÎmao-

1) A, ~, H$, S> 2) A,~, S>, H$ 3) H$, S>, ~, A 4) S> H$ ~ A




26) gmo~VÀ¶m AmH¥$VrV {Xbobm ZH$mem ^maVmVrb

H$moU˶m H|$ÐemgrV àXoemMm ZH$mem Amho.

1) {X„r

2) Oå‘y Am{U H$mí‘ra

3) bS>mI

4) bjÛrn



27) MwH$sMr OmoS>r {ZdS>m.

A) ‘éñWi - npí‘ amOñWmZmVrb dmbwH$m‘¶ ewîH$ dmid§Q>r àXoe

~) ~mJa-bwZr Am{U K½Ja ZXrMm àXoe

H$) ~maImU-M§ÐH$moarÀ¶m AmH$mamÀ¶m dmiyÀ¶m Q>oH$S>çm

n¶m©¶r CÎmao -


1) A,~,H$ 2) ~,H$> 3) Ho$di ~> 4) ¶mn¡H$s Zmhr>





123
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


28)
gmo~VÀ¶m Mm¡H$moZmV nd©Vam§Jm g§~§Yr {Xboë¶m A
GS-II
ZH$memÀm ghmæ¶mZo ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m. ~ H$ S>

1) A) H$mamH$moa‘, ~) n[anm§Omb, H$) PmñH$a, S>) H¡$bmg

2) A) PmñH$a, ~) nran§Omb H$) H$mamH$moa‘, S>) H¡$bmg

3) A) nran§Omb, ~) nran§Omb, H$) H$mamH$moa‘, S>) H¡$bmg

TM
4) A) nran§Omb, ~) PmñH$a, H$) H¡$bmg, S>) H$mamH$moa‘


29) A) PmaI§S>‘ܶo am§Mr nR>mamda gwdU©aoIm ZXr CJ‘ nmdVo.

~) ~«måhUrZXr JahOV Q>oH$S>çm§À¶m nyd© ^mJmVyZ dmhVo.

H$) H$Zm©Q>H$mVrb Z§XrXÿJ© {h‘{eIamda noÞoé ZXrMo CJ‘ñWmZ Amho.

{Xboë¶m {dYmZmVyZ ¶mo½¶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

1) A,~$>> 2) Ho$di H$$$ 3) A, ~, H$>$> 4) A, H$>$





30) Imbrb {dYmZo nhm. ˶mda Chmnmoh H$am Am{U ˶mVrb H$m¶ g˶ Zmhr Vo {ZdS>m.

A) qhXr ‘hmgmJamÀ¶m CÎmaoH$S>rb ^yàXoe CÝhmù¶mV Vmnë¶m‘wio dm¶ì¶ ^mJmV H$‘r Xm~mMo H|$Ð {Z‘m©U hmoVo.


~) {h‘mb¶mÀ¶m X{jU ^mJmV pñWV Agboë¶m npíM‘ OoQ> ñQ´>r‘Mo {ZJ©‘Z Pmë¶mdaM Am§VaCîU H${Q>~§Yr¶ H|$Ðr^dZ nÅ>m CÎmaoH$S>o

gaH$Vmo.
n¶m©¶r CÎmao

1) ~$>> 2) A>$$ 3) A,~$$> 4) ¶mn¡H$s Zmhr





31) gm‘mݶV… ì¶mnmar dmao ho nyd}H$Sy>Z npíM‘oH$S>o dmhVmV. ˶m‘wio

A) àem§V ‘hmgmJamVrb CîU nmUr Am{e¶m I§S>mH$S>o Zobo OmVo.

~) ¶m CîU àdmhm‘wio ¶m ^mJmVbo Vmn‘mZ H$‘r hmodyZ hdm {dai hmoVo.

H$) ‘hmgmJamVrb Ja‘ nmʶmMr OmJm VimVrb W§S> nmUr KoVo.

Ag˶ n¶m©¶ {ZdS>m -

1) Ho$di H$$ 2) Ho$di A d ~> 3) Ho$di ~ 4) darb n¡H$s gd©




32) ZdrZ JmimMr ‘¥Xm (ImXa) g§~§Yr Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

A) ^aS> Ymݶmg AZwHy$b AgVo.

~) ‘¡XmZmÀ¶m C§M ^mJmV ZXrnmÌmnmgyZ Xÿa A§Vamda AmT>iVo.


H$) ~«åhnwÌm ZXr Imoè¶mV hr ‘¥Ðm AmT>iVo.

S>) Vm§Xÿi, VmJ d D$gmÀ¶m CËnmXZmg ¶mo½¶ ‘¥Xm

darb {dYmZmVyZ g˶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

1) A>, H$, S> 2) ~, H$, S>> 3) A, ~, H$> 4) A$, ~$, S>




33) ¶mo½¶ {dYmZ {dYmZo {ZdS>m.

A) CÎma àXoeMr bmoH$g§»¶m X{jU A‘o[aHo$Vrb ~«mPrbnojm OmñV Amho.

~) ^maVmV Xhm Xebjnojm OmñV bmoH$g§»¶m AgUmè¶m amÁ¶ d g§KamÁ¶m§Mr g§»¶m 20 Amho.

H$) ^maVmVrb bmoH$g§»¶oV n{hë¶m nmM amÁ¶m§‘ܶo EHy$U bmoH$g§»¶on¡H$s 48.9% bmoH$ dmñVì¶ H$aVmV.

n¶m©¶r CÎmao -

1) Ho$di ~ 2) A,~,H$ 3) Ho$di H$ > 4) A d H$





124
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


34) MhmÀ¶m CËnmXZmgmR>r Amdí¶H$ AgUmè¶m ^m¡Jmo{bH$ n[apñWVr~m~V Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

GS-II
A) CîU, AmЩ d g‘ hdm‘mZ Mhmg ‘mZdVo.

~) CÝhmù¶mV 240 go.nojm H$‘r Vmn‘mZ AgyZ MmbV Zmhr.

H$) MhmÀ¶m PwS>nmg hbH$s JmimMr bmo‘¶wº$ ‘¥Xm bmJVo.

n¶m©¶r CÎmao -

TM
1) ’$º$ A ~amo~a 2) ’$º$ A d H$ ~amo~a ZmhV.


3) A,~ d H$ {VÝhrhr ~amo~a AmhoV. 4) darbn¡H$s EH$hr {dYmZ ~amo~a Zmhr.



35) MyZIS>r ( ) ¶m AYmVy I{ZOm ~m~V Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

A) ¶mV H°$pëe¶‘¶wº$ I{ZOo AmT>iVmV.

~) MwZIS>r ¶m ñVarV IS>H$mMo énm§Va g§J‘ada ¶m IS>H$m‘ܶo hmoVo.

H$) MwZIS>rÀ¶m gmR>çmV XoemV amOñWmZMm {Vgam H«$‘m§H$ bmJVmo.

{~ZMyH$ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

1) A,H$>$ 2) A,~$$ 3) Ho$di ~$ > 4) A,~,H$ .





36) gmo~V {Xboë¶m AmH¥$VrMo {ZarjU H$éZ ¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m.

A) A{nH|$ÐmnmgyZZ 1050 Vo 1400 Xaå¶mZ àXoe

XmoÝhr àH$maÀ¶m bhatgmR>r ^yH§$nN>m¶oMm àXoe Amho.

~) A{nH|$ÐmnmgyZ 1050 A§Vamn¶ªV H$moU˶mhr {R>H$mUr ^yH§$nmÀ¶m Zm|Xr hmoVmV.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A$ 2) ~



3) Zm A Zm ~ 3) A,~$



37) A) ¶wamon‘ܶo ãb°H$ ’$m°aoñQ> d ìhm°gOog ¶m XmoZ JQ> nd©VmÀ¶m Xaå¶mZÀ¶m IMXarVyZ èhmB©ZZXr dmhVo.

~) Ádmbm‘wIrÀ¶m CÐoH$mVyZ ~mînmì¶{V[aº$ H ho dm¶y ~mhoa nS>VmV.

Cnamoº$ {dYmZmVyZ A¶mo½¶ Zmhr Ago {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

1) A,~ 2) Ho$di A 3) Ho$di ~ 4) ¶mn¡H$s Zmhr





38) embo¶ nmofU Amhma ( ) ¶moOZo A§VJ©V H|$ÐemgZmÀ¶m ‘mJ©Xe©H$ gyMZm Zwgma B.1 br Vo 5 drÀ¶m

{dÚm϶mªgmR>r {H$Vr Cî‘m§H$ Am{U {H$Vr J«°‘ à{WZo¶wº$ XþnmaMo ^moOZ bm^m϶mªZm XoʶmV ¶oVo.
1) 700 Cî‘m§H$, 12 à{WZo J«°‘ 2) 450 Cî‘m§H$ 20 J«°‘ à{WZo


3) 700 Cî‘m§H$, 20 J«°‘ à{WZo 4) 450 Cî‘m§H$ 12 J«°‘ à{WZo



39) ñdU©O¶§Vr ehar amoOJma ¶moOZm Imbrb H$moU˶m ¶moOZm§À¶m EH$ÌrH$aUmVyZ gwé H$aʶmV Ambr.

A) ehar J[a~m§gmR>r ‘yb^yV gw{dYm ~) Zohé amoOJma ¶moOZ


H$) ñdU©O¶§Vr J«m‘ ñdamoOJma ¶moOZm S>) àYmZ‘§Ìr EH$mpË‘H$ ehar Xm[aж {Z‘y©bZ H$m¶©H«$‘


n¶m©¶r CÎmao -


1) A,~,S> 2) A,~,H$ 3) A,H$,S> 4) A,~,H$,S>




125
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


40) Imbrbn¡H$s H$moUVm Xoe ^maVmMm gdm©V ‘moR>m H$ƒo Vob nwadR>mXma Xoe R>abm Amho.

GS-II
1) BamU> 2) BamH$> $> 3) gm¡Xr Aao{~¶m$> 4) A‘o[aH$m>>





41) ¶mo½¶ {dYmZ {ZdS>m.

A) ¶wZm¶Q>oS> ~±Ho$Mo n§Om~ Z°eZb ~±Ho$V {dbrZrH$aU Pmbo.

~) ñQ>oQ> ~±H$ Am°’$ B§{S>¶m hr gmd©O{ZH$ joÌmVrb gdm©V ‘moR>r ~±H$ Amho.

TM
H$) ¶w{Z¶Z ~±H$ Am°’$ B§{S>¶m‘ܶo H°$Zam ~±H$ {dbrZ Ho$br.

S>) gmd©O{ZH$ joÌmVrb ~±H$m§À¶m {dbrZrH$aUm~m~VMr E‘.Zaqgh g{‘Vr 1991 Zo {e’$mag Ho$br hmoVr.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$ 2) A,~,H$,S> 3) A,H$, S> 4) A,~,S>





42) àmXo{eH$ J«m‘rU ~±H$$ ( ) ~m~V Ag˶ {dYmZ {ZdS>m.

1) 1 Owb¡ 1975 amoOr E‘. ZaqghZ ¶m§À¶m AܶjVoImbr J«m‘rU ~±H$ {df¶H$ H$m¶©JQ> ñWmnZ H$aʶmV Ambm.

2) À¶m {Z¶§ÌUmImbr H$m‘ H$aVo.

3) ^y‘hrZ eoVH$è¶m§Zm gdbVrÀ¶m XamV H$O© nwadR>m H$aVo.

4) darbn¡H$s gd© {dYmZo Ag˶ AmhoV.



43) A) MbZdmT>r˦m H$mimV YZH$m|Zm bm^ hmoVmo.

~) MbZdmT>rMm gdm©{YH$ ’$Q>H$m noÝeZda OJUmè¶m {Zd¥Îm H$‘©Mmè¶m§Zm ~gVmo.

H$) MbZdmT>rMm eoAg©‘Yrb Jw§VdUyH$Xmam§Zm VmoQ>m hmoVmo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) {dYmZ "A' d "H$' ¶mo½¶ Amho. 2) {dYmZ "~' d "H$' A¶mo½¶ Amho.


3) {dYmZ "A' d "H$' A¶mo½¶ Amho. 4) {dYmZ "~' ¶mo½¶ Amho.



44) Imbr H$mhr {d{eï> KQ>H$ {Xbo AmhoV ˶mVyZ dñVy d godm§À¶m nwadR>çmV KQ> KS>dyZ AmUUmao KQ>H$ {ZdS>m.

A) emgH$s¶ IMm©Vrb àM§S> dmT> ~) Am¡Úmo{JH$ H$bh H$) H$am§‘Yrb KQ>




S>) {Z¶m©VrVrb dmT> B) Anyar Am¡Úmo{JH$ dmT>

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$>$$ 2) A>,~>,H$,S>> 3) ~$,H$>,S, B> 4) ~, S>,B $>






45) Imbr {Xboë¶m Am¡Úmo{JH$ {dH$mg g§ñWm§Mm ˶m§À¶m ñWmnZoZwgma CVaVm H«$‘ bmdm.

A) ^maVr¶ Am¡Úmo{JH$ {dÎm ‘hm‘§S>i ~) ^maVr¶ Am¡Úmo{JH$ {dH$mg ~¢H$


H$) ^maVr¶ Am¡Úmo{JH$ nV d Jw§VdUyH$ ‘hm‘§S>i S>) ^maVr¶ Am¡Úmo{JH$ Jw§VdUyH$ ~±H$ ‘¶m©{XV


1) A,~,H$,S> 2) S>,~>,H$,A> 3) A,~, H$,S> 4) S>,H$,~,A$>






46) nwT>rb H$moUr "nm°ìhQ>u BZ B§{S>¶m' ¶m J«§WmV 1968-69 ¶m dfm©V Xm[aж-aofoImbrb bmoH$g§»¶oMo à‘mU J«m‘rU

^maVmgmR>r 40% dV©{dbo Amho.
1) {‘Ýhmg 2) S>r.nr.AmoPm 3) ‘m±Q>oH$qgJ Ahbwdm[b¶m 4) Xm§S>oH$a d aW





47) gwaoe V|Sy>bH$a VÁk JQ>mZo gm§{JVboë¶m Xm[aÐ aofm nÕVrMo narjU H$aʶmgmR>r Zo‘boë¶m gr. a§JamOZ n°ZbMo H$moU

gXñ¶ hmoVo.
A) ‘h|Ð Xod ~) Ho$.$gw§Xa‘² H$) ‘hoe ì¶mg S>) Ho$.XÎmm




n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$> 2) ~,H$,S>$> 3) A,~,S>$$ 4) A,~,H$,S>





126
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


48) 11 ì¶m ¶moOZo g§X^m©V ¶mo½¶ OmoS>çm bmdm.

JQ> "A' (joÌ) JQ> "~' (bú¶) n¶m©¶- A ~ H$ S>

GS-II







A) godm joÌ I) 4% 1) I II III IV







~) ~MV Xa II) 10.11% 2) IV III II I








H$) H¥$fr joÌ III) 9.11% 3) III IV I II






S>) CÚmoJ joÌ IV) 38.8% 4) II I IV III







TM
49) Imbrbn¡H$s H$moUVr Aer EH$‘od n§MdfuH$ `moOZm Amho. Ë`m Xaå`mZ {H$§‘VrMm {ZX©oem§H$ 13% Zr H$‘r Pmbm.

1) 11dr n§MdmfuH$ `moOZm 2) 10 dr n§MdmfuH$ `moOZm



3) 5 dr n§MdmfuH$ `moOZm 4) 1 br n§MdmfuH$ `moOZm



50) H|$Ðr` gm§p»`H$s` H$m`m©b` ( ) Imbrbn¡H$s H$moUË`m àH$maMr AmH$So>dmar àH$merV

AWdm g§H${bV H$aV Zmhr.
A) dmfuH$ Am¡Úmo{JH$ gd}jU ~) J«mhH$ qH$‘V {ZX}em§H$



H$) KaJwVr Cn^moJ IM© S>) amï´>r` CËnÞ B) ~mbH$m‘Jma gmjaVm



n`m©`r CÎmao -

1) A,~,H$,S> 2) A,H$,S>,B 3) H$,B 4) `mn¡H$s Zmhr.





51) Imbrb {dYmZmV b¢{JV Ag‘mZVm {ZX}em§H$ H$mT>Ê`mgmR>r Amdí`H$ AgUmao {ZX}em§H$ {Xbo AmhoV. ˶mVyZ ¶mo½¶

{ZX}em§H$mMm JQ> AmoiIm.
1) ‘mVm ‘Ë`©Vm, e¡j{UH$ ñVa, l‘ eº$sVrb gh^mJ, Amamo½`

2) ‘mVm ‘Ë`©Vm, Mm§Jbo amhZr‘mZ, Cƒ{ejU, g§gXr` à{V{ZYrËd.

3) {H$emoad`rZ OÝ`Vm, ‘mVm ‘Ë`©Vm, {H$‘mZ ‘mÜ`{‘H$ {ejU KoVbobr ‘{hVm bmoH$g§»`,l‘eº$sVrb gh^mJ.

4) {H$‘mZ Cƒ ‘mÜ`‘{ZH$ {ejU KoVbobr ‘{hbm bmoH$g§»`m,{H$emoad`rZ OÝ‘Vm, ej{UH$ ñVa.

52) dmVmdaU {d{dY Wam§Zr ~Zbobo Amho. ¶mVrb Vnm§~a ~m~mV H$m¶ Iao Amho.


A) ^yn¥ð>mbJVMm dmVmaUmMm Wa Amho.

~) Vmn‘mZ à˶oH$ 165 ‘r. bm 10 Zo KQ>Vo.

H$) ¶m WamMm gamgar {dñVma - 13 {H$.‘r. Amho.

S>) OoQ> {d‘mZmMo d¡‘m{ZH$ hm Wa Q>miVmV.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,S> 2) A,H$,S> 3) A, ~, H$ 4) darb gd©




53) Zo ^maVmVrb H$moUH$moU˶m àOmVrMm g§doXZerb àOmVr åhUyZ gÝ‘mZ Ho$bm Amho.

A) ñbmo ~moarg ~) Am{e¶mB© qgh H$) H$mio {Zb{Ja ‘mH$S>, S>) ³bmCS>oS> {MÎmm





B) H$m|T>mUm C§Xra B©) nmZ‘m§Oa.


n¶m©¶r CÎmao -

1) A, ~,H$,S>,B 2) A, ~, H$,S>,B© 3) A,~,H$,S>,B© 4) A,~,S>,B





127
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


54) Imbrbn¡H$s ^maVmVrb H$moUVo OrdmdaU amIrd joÌ ¶wZoñH$mÀ¶m OrdmdaU amIrd joÌm§Mo OmJ{VH$ Omio g‘m{dï>

GS-II
Amho'.
A) Z§XmXodr ~) AJñ϶‘bmB© H$) {g‘brnmb S>) ZmoH$aoH$ B) gw§Xa~Z




n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$ 2) A,~,S>,B, 3) A,~,H$,S>,B$ 4) A,H$,S>,B




55) ^maVr¶ ݶm¶‘§S>imZo {d{dY IQ>ë¶mMoo {ZU©¶ XoVmZm h¸$ d ñdV§Í¶ ¶m g§H$ënZoMm AÝd¶mW© bmdbm Amho. ¶m~m~VMo

TM

Ag˶ {dYmZ {ZdS>m.
A) 1963 IS>H$qgJ {déÕ CÎmaàXoe gaH$ma IQ>bm - 춺$sbm ^maV^a g§Mma ñdmV§Í¶ amhrb.

~) 2017- nQ²>Q²>mñdm‘r {déÕ ^maV gaH$ma = ImgJrnUmMm h¸$ hm 춺$sMm ‘yb^yV h¸$ Agë¶mMo ñnï> Ho$bo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~ 2) ~ 3) A 4) Zmhr A Zmhr ~




56) ^maVmÀ¶m amÁ¶KQ>ZoZo gwédmVrbm ^maVmÀ¶m ZmJ[aH$m§Zm gmV àH$maMo ñdmV§Í¶ ~hmb H$aʶmV Ambo hmoVo. Va 44 ì¶m

KQ>ZmXþéñVrZo H$moU˶m àH$maMo ñdmV§Í¶ dJiʶmV Ambo.
1) H$moUVmhr ì¶dgm¶ dm noem AmMaʶmMo ñdmV§Í¶

2) g§nÎmr g§nmXZ H$aUo, YmaU H$aUo Am{U g§nÎmrMr {dëhodmQ> bmdʶmMo ñdmV§Í¶

3) amï´>mÀ¶m H$moUm˶mhr ^mJmV VmËnwaVo dm H$m¶‘ñdénmMo dmñVì¶ H$aUo.

4) H$moUVmhr ì¶dgm¶ Y§Xm dm noem AmMmaʶmMo ñdmV§Í¶


57) Imbrbn¡H$s H$moU KQ>Zm g{‘VrMo gXñ¶ ZìhVo?

A) ’«$±H$ A±WZr ~) EZ. S>r. ‘moXr H$) Z{bZr a§OZ Kmof



S>) haJmoqdX d„^ B) gamoOrZr Zm¶Sy>


n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,S> 2) ~,S>,B 3) ~,S>$ 4)A,~, S>





58) ZmJ[aH$m§Mo ‘yb^yV A{YH$ma H$mTy>Z KoUmam H$m¶Xm g§gX AWdm amÁ¶ {dYr‘§S>imZo Ho$ë¶mg ݶm¶mb¶m§Zm hm H$m¶Xm

KQ>Zm~mø R>a{dʶmMm qH$dm aÔ H$aʶmMm A{YH$ma Amho.
A) Agm A{YH$ma gdm}ƒ ݶm¶mb¶mg H$b‘ 26 AÝd¶o Amho.

~) Agm A{YH$ma Cƒ ݶm¶mb¶m§Zm H$b‘ 32 AÝd¶o Amho.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A ¶mo½¶ 2) ~ A¶mo½¶ 3) A, ~ ¶mo½¶ 4) A, ~ A¶mo½¶





59) Imbrbn¡H$s H$moUVo " ‘mJ©Xe©H$ VËd' ho CXma‘VdmXr VËd Zmhr.

1) ZmJarH$m§gmR>r g‘mZ ZmJar H$m¶ÚmMr h‘r XoUo.

2) gd© Am§Vaamï´>r¶ gwajrVVm d em§VVm A~m{YV amIUo.

3) amÁ¶mÀ¶m godoVrb ݶm¶¶§ÌUm H$m¶©H$mar ¶§ÌUonmgyZ {dbJ R>odbr OmB©b.

4) 춺$sJV AWdm ghH$mar VËdmda Hw$Q>raCÚmoJm§Zm àmoËgmhZ XoUo


128
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


60) Imbrbn¡H$s H$moUVr "VaVyX' Agbobo KQ>ZmXþéñVr {dYo¶H$ (H$b‘ 368 À¶m ì¶már ~mhoarb) g§gXoÀ¶m ~hþ‘VmÛmao

g§‘V hmoUo Amdí¶H$ AgVo.

GS-II
A) H$m¶m©b¶rZ ^mfoMm dmna ~) ZmJ[aH$Ëd àmáH$aUo Am{U aÔ~mVb H$aUo.


H$) ‘VXma g§K n[agr‘Z S>) gmVdo n[a{eï> H$moUVrhr gyMr


n¶m©¶r CÎmao-


1) A,~,S> 2) ~,H$,S> 3) A,~,H$ 4) A,H$,S>




TM
61) Oa EImXo {dYo`H$ amï´>nVrZr g§gXoH$So> nwZ{d©MmamW© nmR>{dbo Am{U Vo g§gXoZo gmÜ`m ~hw‘VmZo nmarV Ho$ë`mg Ë`m

{dYo`H$mg amï´>nVrZm§ g§‘Vr Úmdr bmJob. Aer VaVyX² Agë`mg amï´>nVtÀ`m ZH$mam{YH$mamg H$moUVm ZH$mem{YH$ma
åhUVmV.
1) JwUmË‘H$ ZH$mam{YH$ma 2) nm°Ho$Q> ZH$mam{YH$ma.


3) ewÜX ZH$mam{YH$ma 4) {Zb§~ZmË‘H$ ZH$mem{YH$ma


62) ImbrbnoH$s H$moUVo {dYmZ `mo½` Amho.

1) ^maVmMo ‘hmÝ`m`dmXr ho gdm}ƒ H$m`Xm A{YH$mar åhUyZ H$m‘ H$aVmV.

2) ^maVr` amÁ` KQ>ZoÀ`m H$b‘ 148 Zwgma Ë`m§Mr {Z`wº$s H$mobr OmVo.

3) ^maVmÀ`m ‘hmÝ`m`dmX`mMr Zo‘UyH$ gdm}ƒ Ý`m`mb`mÀ`m gaÝ`m`mYrem‘m’©$V Ho$br OmVo.

4) Vo ImOJr d{H$br H$ê$ eH$V ZmhrV.

63) ^maVr` amÁ`KQ>ZoÀ`m H$b‘ 101 AÝd`o g§gX gXñ`mg H$moUË`m n[apñWVrV g^mJ¥hmVrb Amnbr OmJm [aº$ H$amdr

bmJVo.
A) ‘Zmo{dH$b Agë`mMo Ý`m`mb`mZo Kmo{fV Ho$ë`mg.


~) ñdÀN>oZo naH$s` ZmJ[aH$Ëd ñdrH$maë`mg.

H$) EH$mM g^mJ¥hmÀ`m XmoZ OmJmda {ZdSy>Z Amë`mda Ë`mZo EH$m OmJoMr {ZdS> Z Ho$ë`mg.

n`m©`r CÎmao-

1) A ~ H$ 2) A d H$ 3) Ho$di H$ 4) A d ~




64) `mo½` OmoS>çm bmdm.

JQ> A JQ> ~ n¶m©¶r CÎmao A ~ H$





A) Vmam§{H$V àíZ 1) VmVS>rÀ`m ‘hÎdmÀ`m ‘wÚmer g§~§YrV àíZ 1) 1 2 3






~) Aën gyMZm àíZ 2) CÎma ‘§Í`m‘m’©$V {bIrV ñdê$nmV. 2) 3 2 1






H$) AVmam§{H$V àíZ 3) nwadUr àíZ CX^dy eH$VmV Ago àíZ. 3) 1 3 2






4) 3 1 2





65) A) g§`wº$ ~¡R>H$sMr VaVyX Ho$di YZ {dYo`H$ d KQ>Zm Xwê$ñVr {dYo`H$m§ZmM bmJy Amho.
~) bmoH$g^m {dgmOuV Pmë`m‘wio EImXo {dYo`H$ ì`nJV Pmbobo Agë`mg g§`wº$ ~¡R>H$ ~mobdVm `oVo.

H$) g§`wº$ ~¡R>H$sgmR>r JUg§»`m XmoÝhr g^mJ«hm§À`m EHy$U gXñ`g§»`oÀ`m 1/10 BVH$s AgVo.

darb {Xboë`m {dYmZmVyZ AgË` Zmhr Ago {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

1) A H$ 2) Ho$di H$ 3) A ~ H$ 4) Ho$di ~




129
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


66) gdm}ƒ Ý`m`mb`mVrb Ý`m`mYrem~m~V H$m` Iao Zmhr.

GS-II
1) àË`oH$ Ý`m`mYremMr Zo‘UyH$ amï´>nVr H$aVmV.


2) BVa Ý`m`mYrem§Mr Zo‘UyH$ H$aVmZm gaÝ`m`mYrem§Mm g„m KoUo amï´>nVrda ~§YZH$maH$ Zmhr.

3) KQ>ZoZo Ý`m`mYrem§Mm nXmdYr {ZpíMV Ho$bobm Zmhr.

4) Ý`m`mYre amîQ´nVtH$So> amOrZm‘m Xody eH$VmV.


67) Imbrbn¡H$s {~ZMyH$ {dYmZ {ZdS>m.

TM

A) Oa XImXo {dYo`H$ amÁ`mÀ`m CƒÝ`m`mb`mÀ`m pñWVr‘Ü`o ~Xb KS>dyZ AmUUmao Agob Va Vo {dYo`H$ amï´>nVtÀ`m {dMmamW©

amIyZ R>odUo amÁ`nmbm§da ~§YZH$maH$ AgVo.
~) amÁ`nmbmg Ë`mÀ`m nXmdê$Z Xya H$aÊ`m~m~V ^maVr` amÁ`KQ>ZoV {d{eï> Aer à{H«$`m gm§{JVbobr Amho.

n`m`m© CÎmao-

1) ~ 2) A ~ 3) A 4) Zmhr A Zmhr ~




68) ~amo~a {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m .

A) ‘hmamï´>mMo ‘w»`‘§Ìr amÁ`nmbmg amÁ` {dYr‘§S>imMo A{YdoeZ ~mob{dÊ`mMm g„m XoVmV.

~) ‘w»`‘§Í`m§À`m gëë¶mZo amÁ`nmb {dYmZg^m {dg{O©V H$aVmV.

H$) ‘hmamï>mMo ‘w»`‘§Ìr ho {Z`moOZ‘§S>imMo nX²{gX²Y AÜ`j AmhoV.

S>) amÁ`mMo ‘w»`‘§Ìr Am§Va amÁ`r` n[afXoMo AÜ`j åhUyZ H$m`© H$aVmV.

n`m©`r CÎmao


1) A ~ S> 2) A ~ H$ 3) ~ H$ S> 4) A H$ S>




69) `mo½` CÎma {ZdS>m.
A) Cƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYremg amï´>nVtÀ`m AmXoemZo nXmdê$Z H$maVm `oVo.

~) g§gXoÀ`m g§‘Vr {edm` amï´>nVr Agm AmXoe H$mTy> eH$V ZmhrV.

H$) g§~§YrV Camd g§gXoV gmÜ`m ~hw‘VmZo g§‘V ìhmdm bmJVmo.

n`m©`r CÎmao

1) A H$ 2) A ~ 3) A ~ H$ 4) `mn¡H$s Zmhr





70) ^maVr¶ ~°S>q‘Q>ZnQy> nwgmab d|H$Q>m qgYy ( ) ~m~V nwT>rb {ddaU J«mø Yam.

A) 2019 À¶m dëS>© ~°S>q‘Q>Z M°pån¶Z{en ñnY}V gwdU©nXH$ nQ>H$mdbo.

~) 2015 ‘ܶo nÙlr {‘imbm.

H$) amï´>Hw$b H«$sS>m ñnYm© 2018 (JmoëS> H$moñQ>) ‘ܶo qgYyZo ‘{hbm EHo$arV H$mñ¶ nXH$ nQ>H$mdbo.

S>) 2018-2019 À¶m ’$mog© ‘m{gH$mZo Omhra Ho$boë¶m lr‘§V ‘{hbm IoimSy>§À¶m ¶mXrV qgYy 15 ì¶m ñWmZr hmoVr.

A¶mo½¶ Zmhr Ago {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

1) A,~,H$,S> 2) A,H$,S>> 3) A,~$,S>> $ 4) ¶mn¡H$s Zmhr





71) 2019 À¶m a°‘Z‘°Jgog nwañH$mamMo {dOoVo adre Hw$‘ma ¶m§Mr Imbrbn¡H$s H$moUVr J«§W g§nXm Amho.

A) ~) H$) Bo S>)



n`m©`r CÎmao

1) A,~,H$,S> 2) A,H$,S> 3) ~,H$,S>$ 4) A,~,H$





130
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


72. ‘hmamï´> {dYmZg^m {ZdS>UyH$ 2019 Zwgma gdm©{YH$ ‘VXmZ Pmboë`m ‘VXmag§KmMm ‘VXmZmÀ`m Q>¸o$dmarZwgma

GS-II
MT>Vm H«$‘ bmdm.
A) {eamim ~) aËZm{Jar H$) emhþdmS>r S>) H$mJb




n`m©`r CÎmao:-

1) ~, H$, S>, ~ 2) ~, A, S>, H$ 3) A, ~, H$, S> 4) H$, S>, A, ~




73. ^maVmMo 47 do ga Ý`m`mYre åhUyZ {Z`wº$ Pmbobo Ý`m`‘yVu eaX AaqdX ~mo~So> `m§À`m ~m~V H$m` ~amo~a Zmhr.

TM

1) Vo 23 E{àb 2021amoOr nXmdê$Z {Zd¥Îm hmoVrb.

2) A`moÜ`m àH$aUmMr gwZmdUr KoUmè`m I§S>nrR>mMo Xwgao Ý`m`mYre AmhoV.

3) Ë`m§Zr ZmJnyaÀ`m Z°eZb bm° `w{Zìh{g©Q>rMo Hw$bnVr åhUyZ H$m‘ Ho$bo Amho.

4) Ë`m§Mr 2000 ‘Ü`o ‘w§~B© Cƒ Ý`m`mb`mÀ`m ‘w»` Ý`m`mYre nXr {Z`wº$s Pmbr hmoVr.


74. ñdÀN> gd}jU 2019 À`m 6 ‘mM© 2019 amoOr Pmboë`m KmofUoZwgma ‘hmamï´>mVrb gdm©V ñdÀN> åhUyZ H$moUË`m


ehamMm Jm¡ad H$aÊ`mV Ambm.
1) gmVmam 2) ~meu 3) A§~aZmW 4) Zdr ‘w§~B©





75. ApIb ^maVr` dZgodm ~m~V Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

A)1966 ‘Ü`o ApIb ^maVr` godm åhUyZ ñWmnZm

~) gd©àW‘ 1867 ‘Ü`o Båno[a`b ’$m°aoñQ> g{d©g `m ZmdmZo hr godm {Z‘m©U H$aÊ`mV Ambr.

H$) gÜ`m `m godoMo Zm‘m§Va ""^maVr` dZ Am{U Am{Xdmgr godm'' Ago H$aÊ`mV Ambo Amho.

n`m©`r CÎmao:-

1) A, ~ 2) ~, H$ 3) A, ~, H$ 4) Ho$di H$





76. AéU OoQ>br ¶m§Zr ^yf{dboë¶m nXm~m~V Imbrb {dYmZo J«mø Yam.

A) Vo ^maVmMo g§ajU‘§Ìr hmoVo.


~) 2014 Vo 16 ‘ܶo ^maVmMo ‘m{hVr d àgmaU ‘§Ìr hmoVo.

H$) ˶m§Zr n§VàYmZ Za|БmoXrÀ¶m n{hë¶m ‘§Ìr‘§S>imV H$m¶Xm d ݶm¶‘§Ìr nXmMm H$m¶©^ma g§^mibm hmoVm.

S>) n§VàYmZ S>m°. ‘Z‘mohZ qgJ ¶m§À¶m H$mimV Vo amÁ¶g^oMo {damoYr nj ZoVo hmoVo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,S>$ 2) A,~, H$>> 3) A,H$, S> $ 4) ~,H$,S>





77. S>m°. lram‘ bmJy ¶m§À¶mer g§~§YrV ¶mo½¶ OmoS>çm Owidm.

JQ> "A' (df}) JQ> "~' (nwañH$ma) n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) 1978 1) [’$ë‘’o$Aa 1) 1 3 4 2







~) 1997 2) H$m{bXmg gݑmZ 2) 1 2 3 4







H$) 2007 3) g§JrV ZmQ>H$ AH$mX‘r ’o$bmo{en 3) 4 3 2 1







S>) 2010 4) ’$Ù^wfU 4) 1 2 4 3








78. A)^maVmÀ`m amï´>r` gwajm g„mJma `m§Zm H°${~ZoQ> ‘§Í`mMm XOm© XoÊ`mV Ambm Amho.


~) A{OV Xmodmb `m§Mr 2014 ‘Ü`o ^maVmMo nmMdo amï´>r` gwajm g„mJma AmhoV.

H$) Xmodmb 1968 ~°MMo A{YH$mar AmhoV.

S>) Xmodmb 2014 ‘Ü`o IB À`m à‘wI nXmdê$Z {Zd¥Îm Pmbo hmoVo.

AgË` Zmhr Ago {dYmZ/{dYmZ {ZdS>m.

1) A, ~, H$, S> 2) A, ~, S> 3) A, ~, H$ 4) ~, H$, S>




131
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


79. OmJ{VH$ ñnYm©Ë‘H$Vm {ZX}em§H$ 2019 ~m~V H$m` `mo½` Zmhr.

GS-II
1) ^maV OmJ{VH$ H«$‘dmarV 68 Xoe Amho.

2) {~«Šg Xoem§À`m `mXrV ^maV 42 ì`m H«$‘m§H$mda Amho.

3) Am{W©H$ pñWaVm `m ‘mnX§S>mV ^maV 43 ì`m H«$‘m§H$mda Amho.

4) gdm©{YH$ JwU KoD$Z A‘o[aH$m gdm}ƒ ñWmZr Amho.


TM
80. 2018 ‘Ü`o Pmboë`m Mm¡Ï`m ì`mK« JUZoZwgma H$moUVo amÁ` dmKm§À`m g§»`oÀ`m ~m~VrV gdm}ƒ ñWmZr Amho.


1) H$Zm©Q>H$ 2) ‘hmamï´> 3)‘Ü` àXoe 4) CÎmamI§S>






81. ¶mo½¶ OmoS>çm bmdm.


JQ> "A' JQ> "~' n¶m©¶- A ~ H$ S>







A) OmJ{VH$ {M‘Ur {Xdg 1) 23 ‘mM© 1) 3 1 4 2






~) OmJ{VH$ hdm‘mZ {Xdg 2) 5 ‘mM© 2) 2 4 1 3






H$) OmJ{VH$ dgw§Yam {Xdg 3) 20 ‘mM© 3) 1 2 3 4






S>) OmJ{VH$ ËgwZm‘r OmJéH$Vm {Xdg 4) 22 E{àb 4) 4 3 2 1







82. ZwH$VoM MM}V Agbobo n¥Ïdr-2 `m jonUmómMm ~m~V H$m` Iao Zmhr.


1) ñdXoer ~ZmdQ>rMo jonUmó

2) O{‘Zrdê$Z hdoV ‘mam H$aUmao jonUmó

3) `mMm ‘maH$ n„m 350 H$s ‘r Amho.

4) ho jonUmóo ^maVr` g¡Ý`mbm 2003‘Ü`o gm‘rb H$aÊ`mV Ambo Amho.

83. OmJ{VH$ XOm©Mo "H$m¡eë¶ ^maV à{ejU H|$Ð' ^maVmV Imbrbn¡H$s H$moU˶m ehamV ñWmnZ H$aʶmV ¶oUma Zmhr.


1) Zdr {X„r 2) ZmJnya> 3) {Ìd|Б$ 4) Ho$di -~






84. ^maVmÀ¶m n§VàYmZm§À¶m ‘w»¶ g„mJma ( ) nXr {Z¶wº$ H$aʶmV Ambobo "àXrn Hw$‘ma {gÝhm' ¶m§Zr

¶m ^mJmda H$moU˶m {d^mJmMo g{Md åhUyZ H$m¶© nma nmS>bo Amho.
1) D$Om© {d^mJ 2) ‘{hbm d ~mbH$ë¶mU {d^mJ



3) {dkmZ d V§ÌkmZ {d^mJ 4>) {ejU {d^mJ



85) `mo½` OmoS>çm bmdm.

JQ> A JQ> ~ n¶m©a CÎmao - A ~ H$ S>



A) gmVmam 1) ~m~mgmho~ ^mdo 1) III II I IV




~) H$moëhmnya 2) {M‘mgmho~ 1) I II III IV




H$) ZaJw§X 3) ehmOr àVmnqgh 1) III I IV II



S>) g§J‘Zoa 4) ^mJmoOr ZmB©H$ 1) I IV III II



86) B©ñQ> B§{S>`m H§$nZrÀ`m {damoYmV Pmbobo CR>md ¶m g§~§YrMr Ag§JV OmoSr AmoiIm.

1) g§Ý`memMm CR>md - 1765 2) MwAmam§Mm CR>md -1820


3) ImgtMm CR>md - 1824 4) nmioJmam§Mm CR>md 1790



132
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


87) {JaUr H$m‘Jmam§À`m AÝ`m`m{damoYmV AmdmO CR>dV ~m°å~o {‘b h±S>g² Agmo{gEeZ hr XoemVrb n{hbr H$m‘Jma g§KQ>Zm

H$moUr ñWmnZm Ho$br.

GS-II
1) ‘hmË‘m ’w$bo 2) Zmam`U ‘oKmOr bmoI§So> 3) H$mdgOr ZmZm^m°` 4) lrnmX A‘¥X S>m§Jo




88) Imbrb KQ>Zm H$mbmZwH«$‘o bmdm.

A) IoS>m gË`mJ«h ~) am¡bQ> H$m`Xm g§‘V



H$) AghH$ma Midi S>) Om{b`Zdmbm ~mJ hË`mH$m§S>



B) M§nmaÊ` gË`mJ«h

TM


1) A, ~, H$, S>, B 2) B, A, ~, H$, S> 3) B, S>, H$, ~, A 4) ~, H$, B, S>, A




89) Imbrbn¡H$s H$moUË`m ì`º$s {VÝhhr Jmob‘oO n[afXobm CnpñWV hmo˶m.

A) g¶mOramd Jm`H$dmS> ~) ~°.E‘.Ama.O¶H$a



H$) ‘hmË‘m Jm§Yr S>) ‘whå‘X Abr OrZm



B) S>m°.~m~mgmho~ Am§~oS>H$a

n`m©`r CÎmao-

1) A,~,H$,S>,B$ 2) A,H$,S>,B$ 3) A,~,B 4) H$,S>,B





90) Imbrb {dYmZmVyZ ¶mo½¶ {dYmZ/ {dYmZo {ZdS>m.

A) doìhob ¶moOZoda MMm© H$aʶmgmR>r {g‘bm n[afXoMo Am¶moOZ H$aʶmV Ambo hmoVo.

~) n[afXogmR>r qhXÿ ‘hmg^obm Am‘§ÌU XoʶmV Ambo ZìhVo.

H$) H$m±J«ogMo à{V{ZYr åhUyZ ‘m¡bmZm AmPmX n[afXogmR>r CnpñWV hmoVo.

n¶m©¶r CÎmao -


1) A,~$ 2) ~,H$ 3) A,~, H$ 4) ¶mn¡H$s EH$hr Zmhr






91) H°${~ZoQ> {‘eZÀ¶m {e’$maer~m~V H$m¶ g˶ Zmhr.

A) g§KamÁ¶mbm ñdV…Mo H$m¶©H$mar d H$m¶Xo‘§S>i Agmdo.

~) àm§V d g§ñWmZmVrb gXñ¶m§Mr {ZdS> bmoH$g§»¶oÀ¶m AmYmamda H$amdr.

H$) ^maVmV h§Jm‘r gaH$maÀ¶m ñWmnZog ‘mݶVm.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$> 2) ~,H$ 3) Ho$di H$> 4) ¶mn¡H$s Zmhr




92) 3 OyZ 1947 À¶m ‘mD§$Q>~°Q>Z ¶moOZoZwgma

A) n§Om~ d ~§JmbÀ¶m àm§{VH$ H$m¶Xo‘§S>imVrb gXñ¶m§Mr XmoZ JQ>mV {d^mJUr Ho$br OmB©b.

~) 15 Am°JñQ> 1947 hr ñdmV§Í¶mMr VmarI R>a{dʶmV Ambr.

H$) {~«Q>re emgZ d g§ñWm{ZH$ ¶m§À¶mVrb gd© H$ama aÔ hmoVrb.

¶mo½¶ n¶m©¶ {ZdS>m.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,H$ 2) ~,H$ 3) A,~ 4) A,~,H$





93) A) Am¶© g‘mOmMr ñWmnZm ‘hmamï´>mV Pmbr.

~) d¡{XH$ Y‘m©À¶m nwZé‚mrdZmgmR>r Am¶© g‘mO ñWmnbm.

H$) bmhm¡a ¶oWo Am¶© g‘mOmMr emIm hmoVr.

S>) Am¶© g‘mOmZo ~mb{ddmh nÕVrbm {damoY Ho$bm.

Cnamoº$ {dYmZmVyZ "Ag˶ Zmhr' Ago {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~,H$,S>$>$$ 2) ~,H$,S>$$ 3) A,H$,S> $ 4) A,~,H$,S>




133
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


94) Imbrbn¡H$s H$moUVo eha VwKbH$ KamʶmVrb gwbVmZm§Zr dgdbobo Zmhr.

1) {gar 2) VwKbH$m~mX 3) Ohm°nÝhm 4) [’$amoOm~mX
GS-II




95) Imbrb {dYmZo ‘wKbH$mbrZ ñWmn˶ H$bo~m~V J«mø Yam.

A) Hw$ìdV-Cb-Bñbm‘ ‘OrX ho {X„rVrb qhXÿ ‘wñbr‘ e¡brMo àW‘ ñWmn˶ hmo¶.

~) Hw$Vw~{‘Zmabm H$ZmoO {dO¶mMr ñ‘¥Vr ‘mZbo OmVo.

H$) AT>mB© {XZ H$m PmonS>m- hr dmñVy ‘odmS> ¶oWo Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$mZo ~Zdbr Amho.

TM
darbn¡H$s {dYmZmVyZ Ag˶ Zmhr Ago/Aer {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,H$ 2) ~,H$ 3) A,~ 4) ¶mn¡H$s EH$hr Zmhr





96) Imbrbn¡H$s {dYmZmVyZ ¶mo½¶ {dYmZ / {dYmZo {ZdS>m.

A) Am¡a§JOo~ hm ehmOhm±Mm nyÌ AgyZ ˶mZo bmoH$m§Mo AmMaU {ZarjUmgmR>r ‘whVm{g~ hm nXm{YH$mar Zo‘bm.


~) Amhmo‘m§Zr ‘whmbm§{déÕÀ¶m g§Kfm©V J{Z‘r ¶wÕV§ÌmMm Adb§~ Ho$bm.

H$) Am¡a§JOo~mZo ahXmar d nmZXmar H$a gwé Ho$bm.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,~$ 2) ~,H$$ 3) A,H$ 4) A d H$





97) Jm¡V‘ ~wÕm§~m~V H$m¶ Iao Zmhr.

1) D$édobm (~moYJ¶m) ¶oWo qnnimÀ¶m d¥jmImbr ^mJraWr ZXr H$mR>r ~wÕ Ü¶mZñW Pmbo.

2) ~wÕm§Mo gdm©{YH$ {eî¶ H$mogb amÁ¶mer g§~§YrV hmoVo.

3) d¡embr ¶oWo ~wÕm§Zm gm§»¶ Xe©ZmMo AmMm¶© AmbmaH$mbm‘ ^oQ>bo hmoVo.

4) ~wÕm§Mr gmaZmW, dmamUgr, amOJ¥h, b§w~rZr, lmdñVr hr Y‘©àMmamMr ñWio hmoVr.


98) ¶mo½¶ OmoS>çm Owidm.


JQ> "A' JQ> "~' n¶m©¶r CÎmao - A ~ H$ S>




A) a‚mwH$ I ) Vmbw³¶mMm A{YH$ar 1) III II IV I



~) Jmon II) IoS>çmMm à‘wI 2) III I II IV




H$) J«m‘Ur III) {OëømMm A{YH$mar 3) I II III IV



S>) ‘§Ìrn[afX IV) amOmbm g„m XoUmam 4) IV III II I



99) Amo{bìh aoS>bo H$mgdm~m~VMr ¶mo½¶ {dYmZ/{dYmZo {ZdS>m.
A) Amo{bìh [aS>bo ho H$mgd gmJamVrb nob°{OH$ PmoZ ‘ܶo Am{U gmJa {H$ZmanÅ>rda AmT>iVo.

~) Amo{S>emÀ¶m J{ha‘mWm ¶oWrb gmJa {H$Zmè¶mda AmT>iVmV.

H$) ¶mMm À¶m Vm§~S>çm ¶mXrV gm‘mdoe Pmbm Amho.

S>) J{ha‘mWm ¶oWo AmT>iUmao H$m¶‘ Vn{H$ar a§JmMo Amho.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A,H$,S> 2) ~,H$,S> 3) A,~,H$ 4) A,~,H$,S>





100) B.g.1611 ‘Ü`o B§J«OmZr X{jU ^maVmVrb Amnbr n{hbr dIma................ `oWo ñWmnmZ Ho$br.

1) hþ~ir 2) {Vê${ƒamn„r 3) ‘ÀN>brnÅ>U‘ 4) ‘Ðmg




134
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

{gpåßb’$mB©S> gamd àíZà{ÌH$m H«§$. 2 Mr CÎmao

GS-II
à. C. à. C. à. C à. C. à. C.
1 1 21 2 41 4 61 4 81 1

TM
2 1 22 2 42 2 62 1 82 2
3 2 23 2 43 4 63 3 83 2
4 4 24 4 44 4 64 4 84 1
5 2 25 2 45 1 65 2 85 1
6 4 26 3 46 4 66 2 86 2
7 4 27 4 47 4 67 3 87 2
8 3 28 1 48 3 68 2 88 2
9 4 29 4 49 4 69 2 89 3
10 2 30 4 50 4 70 3 90 3
11 4 31 3 51 3 71 1 91 4
12 3 32 1 52 4 72 2 92 3
13 1 33 2 53 3 73 4 93 1
14 1 34 3 54 3 74 4 94 1
15 3 35 4 55 4 75 3 95 3
16 2 36 4 56 2 76 1 96 1
17 2 37 2 57 3 77 4 97 1
18 2 38 4 58 4 78 3 98 2
19 3 39 1 59 4 79 3 99 4
20 4 40 2 60 3 80 3 100 3

135

9
8
7
6
5
4
3
2
1


11

35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
10


1

136

2


3


4

TM


70
69
68
67
66
65
64
63
62
61
60
59
58
57
56
55
54
53
52
51
50
49
48
47
46
45
44
43
42
41
40
39
38
37
36


1


2


3


4


99
98
97
96
95
94
93
92
91
90
89
88
87
86
85
84
83
82
81
80
79
78
77
76
75
74
73
72
71

105
104
103
102
101
100

1



111

119
118
117
116
115
114
113
112
110

140
139
138
137
136
135
134
133
132
131
130
129
128
127
126
125
124
123
122
121
120
109
108
107
106




175
174
173
172
171
170
169
168
167
166
165
164
163
162
161
160
159
158
157
156
155
154
153
152
151
150
149
148
147
146
145
144
143
142
141



TM
2



D
g§M)



200
199
198
197
196
195
194
193
192
191
190
189
188
187
186
185
184
183
182
181
180
179
178
177
176



D
C
A
2


________________________________________________________________________
{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

‘hmamï´>mV gd©Ì CnbãY

TM

137
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{gpåb’$mB©S> n[ajm{^‘wI {díbofU
GS-II
gamd àíZn{ÌH$m 02
‘mob ‘°¾o[eA‘ Am°³gmBS> = 40.0 J«°‘ ‘°¾o[eA‘
{df¶ - gm‘mݶ {dkmZ


Am°³gmBS> J«°‘‘Yrb ‘°¾o[eA‘ Am°³gmBS>>Mo dñVw‘mZ
àíZ 1 dñVw‘mZmÀ`m Vmo’o$VyZ dñVw‘mZmMm = ‘°¾o[eA‘ Am°³gmBS>>Mo dñVw‘mZ g§»¶m aoUwdñVw‘mZ


TM
EH$ Jmoim CS>dbm AgVm, Vmo’$ `m doJmZo ‘mJo = J«°‘


gaH$Vo; Va Jmoù`mMm doJ H$mT>m. 0.2 ‘mob ‘°¾o{eA‘ = 8.7 J«°‘ ‘°¾o{eA‘ Am°³gmBS>.


H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ>
narjm{^‘wI {díbofU


H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ> aoUwdñVw‘mZ


- `mo½` CÎma - 01 =


{Xbobo : m




g§doJ Ajæ`VoÀ`m {Z`‘mZwgma, u u u
1 ‘mob H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ> = 100 J«°‘ H°$pëeA‘

u


`oWo, U H$m~m}ZoQ> J«°‘‘Yrb H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ>Mo dñVw‘mZ

= H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ>À¶m ‘mobmMr g§»¶m aoUwdñVw‘mZ


m1u1 500kg ( 5m / s )
=
J«°‘
:. Jmoù`mMm doJ, U 2 = - =-
0.2 ‘mob H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ> = 20 J«°‘ H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ>
m2 10kg

500 5 àíZ 3. EH$m ÜdZrMr Va§J bm§~r hdoV Amho d
250m / s.
10
hdoVrb doJ Amho. ˶m ÜdZrMr EH$m

àíZ 2. nwT>rb nXmWmªMo 0.2 ‘mob hdo Agë¶mg ˶m§À¶m dm¶y‘Yrb Va§J bm§~r Agë¶mg ÜdZrMm ˶m
{H$Vr J«°‘ amer ¿¶mì¶m bmJVrb? dm¶y‘Yrb doJ H$mT>m?
A gmo{S>A‘ ³bmoamBS> ~ ‘°¾o{eA‘ Am°³gmBS>

H$ H°$pëeA‘ H$m~m}ZoQ> * narjm{^‘wI {díbofU



* narjm{^‘wI {díbofU - `mo½` CÎma - 02


- `mo½` CÎma - 01 CÎma … {Xbobo … λ (hdoV) (hdoV)

A gmo{S>A‘ ³bmoamBS> λ (dm¶y‘ܶo) = (dm¶w‘ܶo) =?

gmo{S>A‘ ³bmoamBS>Mo ( aoUwdñVw‘‘mZ = ÜdZrMr dma§dm[aVm ‘mܶ‘mda Adb§~yZ ZgVo.


U λ dU λ




‘mob gmo{S>A‘ ³bmoamBS>Mo = 58.5 J«°‘ gmo{S>A‘

³bmoamBS> J«°‘‘Yrb gmo{S>A‘ ³bmamBS>Mo dñVw‘mZ

= gmo{S>A‘ ³bmoamBS>À¶m ‘mobMr g§»¶m aoUwdñVw‘mZ U2 λ2 U1λ2

= J«°‘ U2
U1 λ1 λ1

0.2 ‘mob gmo{S>A‘ ³bmoamBS> = 11.7 J«°‘ gmo{S>A‘
344m / s 0.8m

³bmoamBS>. U2
0.86m
‘°¾o{eA‘ Am°³gmBS>

400 0.8m / s 320m / s
‘°¾o{eA‘ Am°³gmBS>Mo aoUwdñVw‘mZ =


ÜdZrMm ˶m dm¶y‘Yrb doJ =



138
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 4. W d W {dÚwVeº$sMo XmoZ Q>§JñQ>Z ~ë~ EHy$U- 33 hmSo> AgVmV.,
BVŠ`m {d^dm§Vamda MmbVmV. Oa Vo g‘m§Va ‘mZoV = 7,

GS-II
OmoS>UrV OmoS>bobo AgVrb, Va ‘w»` {dÚwVdmhH$mVrb N>mVrV = 12,
{dÚwVYmam {H$Vr Agob? H§$~aoV = 5,
* narjm{^‘wI {díbofU {ÌH$mñWr = 5,

- `mo½` CÎma - 04 ‘mH$S>hmS> = 4, EHy$U = 33,

* N>mVrÀ`m qnOamÀ`m ~aJS>çmV EHy$U 24

TM
CÎma : {Xbobo :
AgVmV.,
P P1 P2
P VI I I1 d I2 H$dQ>rMr hmSo> H$dQ>r‘Ü`o EHy$U 22
V V

V hmSo> AgVmV. (H$dQ>r)
‘w»` {dÚwVdmhH$mVrb {dÚwVYmam Mohè¶m‘ܶo 14 hmS>o AgVmV

* H$mZmVrb hmSo>



(g‘m§Va OmoS>Ur) àË`oH$ H$mZmV VrZ hmSo> AgVmV.


P 1 P 2 P1 P2 50W 60W 110 H$m°ba ~moZ = åhUOoM hmo`.
A
V V V 220V 220 scapula åhUOo nmR>rMm Iw~m.
1
A 0.5 A gdm©V ‘moR>o hmS> = ‘m§S>rMo hmS>
2
gdm©V N>moQ>o hmS> = H$mZmMo hS>

{OWo Amnbm Q>m` bmo~V Ë`mÀ`m ‘mJo EH$ hmS> AgVo Ë`mbm
àíZ 5 narjm{^‘wI {díbofU åhUVmV Ë`mbmM åhUVmV.
- `mo½` CÎma - 02 * àm¡T> ‘mUgmV = 206, A^©H$m‘Ü`o = 270 hmS>o AgVmV.


hmS>m§À`m Aä`mgmg åhUVmV.,

· hmVm‘Yrb hmSo> - earamÀ`m dOZmÀ`m 18.1% hmS>m§Mo dOZ ,AgVo.,
·

‘mZdr hmS>mV H°$pëeA‘, ’$°mañ’$ag, ‘°¾o{eA‘,
X§S>m‘Ü`o Humerus ZmdmMo hmS> AgVo. `m§Mr
X§S>m§À`m g‘moa hmVm‘Ü`o d Ago XmoZ hmS> gmR>dUyH$ Ho$br OmVo.,


AgVmV.
A§JR>çmÀ`m ^mJmV gai = àíZ 6 narjm{^‘wI {díbofU
H$a§JirÀ`m ^mJmV gai = - `mo½` CÎma - 04

EH$m VihmVm‘Ü`o 13 hmSo> AgVmV.
· e¡dmimMo àH$ma Imbrbà‘mUo-
·
~moQ>m‘Ü`o EHy$U 14 hmSo> AgVmV, Ë`m§Zm 1) Vn{H$ar e¡dmi


­
åhUVmV. A) ho ~hþVm§e Imè`m nmÊ`mV AmT>iVmV `m‘§Ü¶o ‘°ZrQ>m°b

* nm`mVrb hmSo>-
Am{U bw‘rZQ>rZ `m ñdê$nm§V AÞ gmR>dbo OmVo.

‘m§S>r‘Ü`o =
~) `m§‘Ü`o (Šbmoar’$sb-~) ZgVo.

JwS>¿`m‘Ü`o = qH$dm


JwS>¿`mÀ`m Imbr nm`m‘Ü`o d Fibula, H$) noer{^ÎmrHo$V goë`wbmoO gmo~V AëJrZ AgVo.

Vinm`mV EHy$U 12 hmSo> AgVmV. CXmhaUo : BQ>moH$mn©g, gaµ’$og‘, â`yH$g, b°‘rZmar`m d

nm`m§À`m ~moQ>m‘Ü`o EHy$U 14 hmSo> AgVmV. Ë`m§Zm {S>ŠQ>m°BQ>m.

åhUVmV., 2) {hado eodmi


* nmR>rMm ‘UH$m ‘UŠ`m‘Ü`o A) ho ~hþVH$ê$Z JmoS>çm nmÊ`mV,AmT>iVmV (ñnm`amoJm`am,

139
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


H$mam, WwbmoW«rŠg, dm°bdm°Šg, Pm`¾o‘m, Šb°‘rS>mo‘moZmO 4) d¥¸$mÀ`m ~mø AmdaUmbm dbHw$Q> Ago


åhUVmV. Ë`m‘Ü`o 8-18 {na°{‘S> e§¹$mH¥$Vr KQ>H$
GS-II
Am{U 10% Iè`m nmÊ`mV AmT>iVmV. (Am°grQ>m~wbmar`m,
Cëdm, H$m¡bonm©) AgVmV, Ë`m§Zm ‘Ü`m§e Ago åhUVmV.
3) bmb e¡dmi 5) ‘Ü`m§emgm‘moa ‘wÌdm{hZrMo lmoUr ZmdmMm



­
^mJ AgVmo. VoWyZ d¥¸$mbm Am°pŠgOZ`wº$ aº$
A) ~hþVH$ê$Z Iè¶m nmÊ`mV AmT>iUmao, Á`m§À`mV
nwa{dUmar d¥¸$ Y‘Zr AmV {eaVo Va

Šbmoamo’$sb A d S> AgVo Ago eodmi `m§Mm bmb a§J hm

­
TM
H$m~©ZS>m`Am°ŠgmB©S> aº$ dmhÿZ ZoUmar d¸$ era
’$m`H$moBarWrZ ‘wio AgVmo. ~mhoa {ZKVo.
~) `m§À`m‘Ü`o "âbmoarS>rZ ñQ>mM©' À`m ñdê$nmV AÞgmR>m 6) àË`oH$ ‘Ü`m§em‘Ü`o EH$ bmI `mà‘mUo àË`oH$ d¥¸$mV


hmoVmo. noer{^VrHo$V goë`bmoO gmo~V noŠQ>rZ AgVo. gw‘mao 10 bmI ‘wÌ OZH$ Z{bH$m AgVmV. Ë`m§Zm d¥¸$mU
CXmhaUo : H$m|S´g, , nm°brgm`H$mo{Z`m, nm°a’$m`am, Ago åhUVmV.

J«°grbmar`m, 7) d¥¸$mUy‘Ü`oM AewÕ aº$ JmiÊ`mMr ‘yb^yV {H«$`m KSy>Z


~Q´mñn‘©‘ (JmoS>çm nmÊ`mVrb bmb Oobr{S>`‘ e¡dmi) `oVo.

8) COdo d¥¸$ ho S>mì`m d¥¸$mnojm WmoSo>go Imbr AgVo H$maU
àíZ 7 narjm{^‘wI {díbofU


Ë`mÀ`m da `H¥$V J«§Wr AgVo.
- `mo½` CÎma - 04
9) Amnë`m earamVrb aº$ d¥¸$m‘YyZ XaamoO 400 doim


Jmibo OmVo. åhUOo EH$m {‘ZrQ>mbm 125 {‘br EdT>o
{dfmUyOÝ` amoJ S>|½¶y
aº$ Jmibo OmVo.
1) hm amoJ {d{dY 4 {dfmUy‘wio hmoVmo, åhUyZ AmVmn`ªV 10) Amnbo d¥¸$ XaamoO gmYmaUnUo 180-190 brQ>a Ðd


`m amoJmda bg emoYÊ`mV An`e Ambo. JmiVo d Ë`mVyZ 1-1.9 brQ>a ‘yÌ V`ma hmoVo.
2) `m amoJmV aº$nÅ>rH$m H$‘r hmoVmV åhUyZ 11) Amnë`m {H$S>Zrbm Xa {‘ZrQ>mbm 1100 Vo 1200 {‘br


ZmH$mVyZ d {haS>çmVyZ aº$ómd hmoVmo. EdT>o aº$ nwa{dbo OmVo.

3) ZwH$VoM `m amoJmda S|>Jmd°pŠg`m' hr bg emoYbr Jobr

Amho. àíZ 9 narjm{^‘wI {díbofU
4) OJmV ‘opŠgH$mo d Am{e`mV {’$brnmB©Z `m XoemZr - `mo½` CÎma - 04


gd©àW‘ hr bg dmnabr.
B{WbrZ
5) hm amoJ E{S>gAë~mo{n³Q>g, E{S>g B{OßVr S>mgm‘wio


­
ngaVmo. 1) hm EH$‘od dm`wê$nr g§àoaH$ AgyZ `mbm


" Ago åhQ>bo OmVo. (’$io
àíZ 8 narjm{^‘wI {díbofU
{nH$dÊ`mg Cn`wº$ Ago g§àoaH$)
- `mo½` CÎma - 03
2) ho EH$ a§JhrZ, Ag§V¥á hm`S´moH$m~©ZMm dm`y AgyZ


hm hdonojm hbH$m d {bnrS²g ‘Ü`o {daKiUmam
d¥¸$ AgVmo.

1) Amnë`m earamV XmoÝhr ~mOyg EH$ `m à‘mUo XmoZ d¥¸$ 3) JoZ `m§Zr 1934 gmbr dZñnVt‘Ü`o V`ma hmoUmao


AgVmV. d¥¸$m§Mm AmH$ma KodS>`mÀ`m {~`m§gmaIm AgyZ "B{WbrZ) ho ’$im§Zm {nH$dÊ`mg H$m‘r `oVo Ago gm§{JVbo.
a§J bmbga VnH$sar AgVmo. 4) B{WbrZ ho {~`mYmar dZñnVtÀ`m gd© ^mJmV V`ma

2) d¥¸$m§Mr bm§~r 10 Vo 12 AgyZ ê$§Xr 6 cm Va OmS>r hmoVo nU dZñnVtMm àamoh ^mJ d

4 cm AgVo. {nH$Umar ’$io hr B{WbrZ gdm©V OmñV AmT>iUmar XmoZ
3) d¥¸$mMo dOZ nwéfm§‘Ü`o 125-170 g AgyZ {ó`m§‘Ü`o {R>H$mUo AmhoV.

115-155 g AgVo. 5) Am°ŠPrÝgMm gmo~V dmna Ho$ë`mda B{WbrÝgMo

140
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


CËnmXZ dmT>Vo åhUyZ B{WbrZbm Xwæ`‘ g§àoaH$' Ago b Mo à‘mU Q>mH$Ê`mV Ambo.
åhUVmV. 3) nmgyZ ) H$mTy>Z Vo O¡{dH$

GS-II

6) Am‘m`Zmo Amåb {‘{WAmoZrZ' ho B{WbrZMo IVm‘Ü`o Q>mH$bo OmVo.



{àH$g©a (nyd©{MÝh) Ago åhUyZ AmoiIbo OmVo.
àíZ 11 narjm{^‘wI {díbofU
åhUOo {‘{WAmoZrZ nmgyZ B{WbrZ V`ma hmoD$
- `mo½` CÎma - 04
eH$Vo.


TM
7) H$m~©Z S>m`Am°ŠgmBS>Mo dmT>bobo à‘mU ho
’$m°ñ’$ag -


B{WbrZgmR>r AdamoYH$ åhUyZ H$m`© H$aVo.


· B{WbrZMo Cn`moJ- dZñVrOÝ` àm{áñWmZo : ^mÁ`m, nyU© EH$Xb Ü`mZo d
·

9

a) B{WbrZMm Cn`moJ ~r`m§Mr {ZpîH«$`Vm amoIÊ`mgmR>r Ë`m§Mr nrR>o, S>mir, d H${R>U H$dMmMr ’$io BË`mXr.

hmoVmo. · àm{UOÝ` àm{áñWmZo : XwY d XwYmMo nXmW©, A§S>r,

·

b) B{WbrZ hm dZñnVtVrb dmY©Š` `H¥$V, ‘mgo..

dmT>dVo VgoM nmZo d ’w$bo `m§Mr JiVr dmT>dVo VgoM · H$m`© -

·

{ÛXbr` dZñnVtVrb ImoS> d ‘wio `m§Mr dmT> Wm§~dVo. 1. hmS>mMo d XmVmMo ~iH$Q>rH$aU H$aÊ`mV ‘hÎdmMo H$m`©


c) ’$io {nH$dÊ`mMr j‘Vm dmnê$Z ‘moR>çm à‘mUmda `m§Mm H$aVo.

dmna {d{dY CX`moJm§V Ho$bm OmVmo. 2. H$m`©eº$sMm dmna d Amåb AëH$brMm g‘Vmob `mda


{Z`§ÌU R>odVo.
àíZ 10 narjm{^‘wI {díbofU
3. earam‘Ü`o nmofH$VËdo emofU d {dVaU gwb^ H$aÊ`mgmR>r
- `mo½` CÎma - 02

‘XV H$aVo.

4. ’$m°ñ’$ag ho S>rEZE d AmaEZE Mm
OZwH$s` A{^`m§{ÌH$s -

­
­
‘hÎdmMm KQ>H$ Amho.
· OZwH$s` A{^`m§{ÌH$sÛmao V`ma Ho$bobr H$mhr · H$‘VaVm -
·

·

CXmhaUo ’$m°ñ’$ag‘wio hmoUmè`m H$‘VaVm ¹${MV AmT>iyZ `oVmV.
9

a) (aº$mVrb à{WZo) Oa AmT>iboM Va dmT> Iw§Q>Uo, XmVm§Mr d hmS>m§Mr AnyU©

b) ‘mZdr g§àoaHo$, BË`mXr. dmT>, WH$dm, ^yH$ Z bmJUo, gm§YoXwIr hr bjUo {XgyZ

c) bgr `oVmV.

· (OZwH$s`Ñï>`m CÞV · bmoh
·
·

{nHo$) ~mhoaÀ`m OZwH$mbm EImÚm {nH$mÀ`m OZwH$s` bmoh ho EH$ ‘hÎdmMo nmofH$Îd Amho. earamVrb bmoh
9

gmÀ`m‘Ü`o Q>mHy$Z {‘idÊ`mV Amboë`m BpÀN>V ‘w»`V… aº$m‘Ü`o AmT>iVo Am{U Cd©arV bmoh `H¥$V,
ßbrhm, ‘yÌqnS> `mgma»`m B§{Ð`m§‘Ü`o gmR>{dbo OmVo.
JwUY‘m©bm OZwH$s`Ñï>`m CÞV {nHo$ Ago åhUVmV.
· àm{áñWmZo dZñVrOÝ` àm{áñWmZo : nyU© EH$Xb YmÝ`o,
1) ZmdmÀ`m
·


gwH$s ’$io, S>mir. H${R>U H$dMmMr ’$io d Vobm{~`m
{OdmUyMo EH$ {d{eï> OZwH$ H$mTy>Z Vmo H$mngmÀ`m {~`mUo
Am{U JS>X a§JmÀ`m nmbo^mÁ`m.
‘Ü`o Q>mH$bm OmVmo, `m§À`m‘wio H$mngmÀ`m PmS>mdarb
· àm{UOÝ` àm{áñWmZo : ‘m§g, ‘mgo Am{U ImÚnjr
~m|S>Air Mr AÞZ{bH$m CXYdñV H$ê$Z
·

"H$' OrdZgÎd Am{U ‘m§gmhmam‘wio bmoh emofUmMo à‘mU
Q>mH$Vmo d Air ‘aVo. ‘Yrb ¶m OZwH$mbm
dmT>Vo.
åhUVmV. AemàH$mao

B. V`ma Ho$bo àíZ 12 narjm{^‘wI {díbofU
AmhoV. - `mo½` CÎma - 03

2) = `m Vm§Xim‘Ü`o nwT>rb nmZmda ¶m àíZmMo {díbofU (MmQ>©){Xbm Amho.

­
141
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ H«$. 12 Mo CÎma - hm`S´mobo{gg hr à{H«$`m Šbm°ñQ´rS>rA‘
GS-II
H«$. ‘wbÐì¶o àmUr CXmhaUo A^md Am{U gwS>mo‘moZmO `m {dZm°Šgr
1 Zm¶Q´>moOZ ) à{WZmMr {Z{‘©Vr nmZo {ndir nS>Uo/ dmT> OrdmUy‘m’©$V KSy>Z `oVo. `m‘Ü`o OQ>rb
h[aVÐì¶mMm ‘hËdmMm KQ>H$ Iw§Q>Uo ’w$bo H$‘r ¶oUo. A{dÐmì` g§`wJm§Mo énm§Va gmÜ`m
2 gë’$a ) Mr {Z{‘©Vr nmZo {Zdir nS>Uo g§`wJm§‘Ü`o hmoVo.
3 ’$m°ñ’$ag ) Mm KQ>H$ àH$me CO}Mo dmT> IwQ>Uo/ Ceram ’w$bo ¶oUo$ 5) Ë`mZ§Va A°{gS>moOoZo{gg à{H«$`oÛmao

TM
amgm¶{ZH$ CO}V énm§Va $$ gmÜ`m g|Ðr` Amåbm§Mo énm§Va
4 ‘°¾o{eA‘ h[aVÐì¶ {Z{‘©Vr nmZmMr e|S>o Jw§S>miUo. A°{gS>moOo{ZH$ OrdmUy§À`m gmømZo
5 H°$pëeA‘ ( ) JwUgyÌmbm pñWa H$aUo {~O {Z{‘©Vr Wm§~Uo. A°goQ>rH$ Amåbm‘Ü`o Ho$bo OmVo.
6 nmoQ>°{eA‘ ( ) àH$meg§íbofU, ídgZ dmT> Iw§Q>Uo. 6) A§Vr‘ nm`arV {‘WwZmoOo{ZH$
{H«$¶oV ‘XV M¶mnM¶ OrdmUy§À`m {dH$am§À`m gmømZo A°goQ>rH$
7 bmoh (Fe) h[aVÐì¶mÀ¶m {Z{‘©VrV ‘XV AmåbmMo énm§Va ~m`moJ°g‘Ü`o hmoVo.
8 ‘°¾rO ( ) ídgZ d àH$meg§íbofUmg nmZmda S>mJ {Z{‘©Vr `mgmR>r {‘ZmoH$m°H$g Am{U {‘Zmo~°{gbg
‘XV g§àoaH$ {Z{‘©Vr `m OrdmUy§Mm Cn`moJ hmoVmo.
9 ~moam°Z (B) eH©$aoMo ñWmZm§Va ’w$b {Z{‘©Vr H$‘r · O¡d{Z`§ÌUmgmR>r gyú‘Ord

·
10 H$m°na ( ) Am°p³gS>rH$aU-jnU ‘XV S>mir d e|J {nH$m§Mm amoJ

­
A) Á`m O¡{dH$ KQ>H$m§Mm Cn`moJ
11 OñV/[P§H$ ( ) g§àoaH$mMr {Z{‘©Vr nmZ JiVr/ nmZmda S>mJ
amoJH$maH$m§Zm Zï> H$aÊ`mgmR>r qH$dm
12 ‘m°{bãS>oZ‘(mo) Zm¶Q´>moOZ M¶mnM¶ ‘XV ’w$b {Z{‘©Vr H$‘r H$aVo.
pñWVr VnmgÊ`mgmR>r hmoVmo Ë`m§Zm
13 ³bmoarZ ( ) àH$meg§íbofUmg ‘XV dmT> Iw§Q>dVo.
O¡dH$sQ>H$ZmeH$ Ago åhUVmV.
àíZ 13 narjm{^‘wI {díbofU ~) gyú‘Ord qH$dm O¡{dH$ nÕVrZo
- `mo½` CÎma - 01 dZñnVrdarb amoJ VgoM {H$S> {Z`§ÌU H$aÊ`mbm

O¡d{Z`§ÌU åhUVmV. `mgmR>r amgm`{ZH$ {H$S>ZmeHo$ VgoM
~m`moJ°g {Z{‘©VrgmR>r gyú‘Ord {H$Q>H$ZmeHo$ à^mdr R>aVmV na§Vy Vo A{Ve` {dfmar Am{U
‘mZdmg, nmird àmÊ`mg Am{U namJr^dZ H$aUmè`m

1) ~m`moJ°g‘Ü`o {‘WoZ hm ‘w»` KQ>H$ AgyZ Ë`mMm gOrdmg Anm`H$maH$ AgVmV d àXyfU H$aVmV.

Cn`moJ KaJwVr VgoM H$maImÝ`mV B§YZ åhUyZ hmoVmo. H$) Ë`m‘wio amgm`{ZH$ {H$S>ZmeH$m§Mm dmna H$‘rV H$‘r

2) ~m`moJ°g {Z{‘©Vr EH$ OQ>rb à{H«$`m AgyZ `m‘Ü`o H$aÊ`mV `mdm. AmYy{ZH$ eoVr‘Ü`o gyú‘Ordm§À`m gmømZo

{d{dY gyú‘Ordm§Mm g‘mdoe AgVmo. ~m`moJ°g {H$S>{Z`§ÌU Ho$bo OmVo. g|Ðr` nÕVrZo AmYw{ZH$ eoVr
{Z{‘©VrgmR>r dZñnVr d àmUrOÝ` Q>mH$mD$ nXmW© dmnabo H$aUmao eoVH$ar AÞgmIir Am{U âbmoam Am{U ’$m°Zm
OmVmV. Ë`m‘Ü`o KaJwVr, eoVr, H$maImZo, ZJanmbrH$m, `m§Mm Am§Vag§~§Y g‘OyZ KodyZ `mo½` Ë`m O¡d{H$S>ZmeH$m§Mm
O§JbmVrb Q>mH$mD$ nXmWmªMm g‘mdoe hmoVmo. dmna H$aVmV. CXm. ~°{gbg Ww[aÝOopÝgg `m
3) ~m`moJ°g‘Ü`o 50-80 Q>¸o$ {‘WoZ, 15-45 Q>¸o$ gyú‘OrdmMm Cn`moJ O¡d{Z`§ÌH$ KQ>H$ åhUyZ hmoVmo.

H$m~©Z S>m`Am°ŠgmBS> VgoM Aën à‘mUmV BVa dm`y S>) `m OrdmUy§Mo dmibobo ~rOmUy nmÊ`mV {‘giyZ Ë`m§Mr

AgVmV. ’$dmaUr H$mnyg VgoM ~«mgrH$g `m {nH$m§da H$aVmV.
4) ~m`moJ°g {Z{‘©Vr‘Ü`o VrZ nm`è`m§Mm g‘mdoe hmoVmo- Ooìhm {H$Q>H$m§Mr Air `m {nH$m§Mr nmZo ImVmV Voìhm

{dZm°Šgr hm`S´mo{bgrg qH$dm S>m`OoeZ, A°grQ>moOoZogrg Ë`m§À`m AmVS>çmV {dfmar nXmW© V`ma hmoD$Z Ë`m§Mm Zme
qH$dm A°{gS>moOoZo{gg Am{U {‘ZmoOoZo{gg {dZm°Šgr hmoVmo.

142
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


B)
gÜ`m [aH$m°å~rZ§Q> àíZ 15 narjm{^‘wI {díbofU

­
­
GS-II
V§ÌkmZmMm dmna H$éZ H$mngm‘Ü`o {dfmar nXmW© V`ma - `mo½` CÎma - 03


H$aUmao OZwH$ Q>moMbo OmVo. Ë`mbmM {~Q>r H$m°Q>Z Ago
åhUVmV. O¡d{Z`§ÌU H$aUmè`m KQ>H$m§‘Ü`o OrdmUy, · emókmMo Zmd d noer Aä`mg -

·

H$dHo$, àmoQ>moPmoAm Am{U {dfmUy `m§Mm g‘mdoe hmoVmo. A PH°$arAg O°ÝgZ²


àíZ 14 narjm{^‘wI {díbofU gyú‘Xe©H$mMm àW‘ emoY (1590)

TM

- `mo½` CÎma - 01 am°~Q>© hþH$


~yMmVrb ‘¥V noetMm emoY bmdbm (1665)
· D$VrMo àH$ma -


ë`wdoÝhm°H$
·

A) ‘yb D$Vr : OrdmUy, ewH«$mUy, Am{XOrd `mÀ`m {Od§V noetMo gdm©V


aMZm - noer{^ÎmrH$m nmVi, noer {Od§V, àW‘ {ZarjU (1674)
9
AmT>i - ‘wi, ImoS> VgoM nmZmV am°~©Q> ~«mD$Z
9

H$m`© - dZñnVr‘Ü`o AÞg§M` H$aVmV. CXm. ~Q>mQ>m d ~rQ> noerVrb H|$ÐH$mMo ApñVËd Xe©{dbo (1831)
9

1) h[aV D$Vr :- Omoh°{Zg nwaqH$Oo


dZñnVtÀ`m nmZm§Vrb ‘ybD$Vt‘Ü`o h[aVD$Vr AgyZ Ë`m noerVrb Vab Ðì`mbm àÐì` Ago Zmd {Xbo.
9


àH$meg§ûcofUmMo H$m`© H$aVmV. · H$moUr H$moUVm {gÕm§V ‘m§S>bm-
·

2) dm`y AVr E‘. Oo. {eëSo>Z (1838) - noer hm gOrdm§Mm

­

ObMa dZñnVtÀ`m ImoS>mVrb ‘ybD$Vt‘Ü`o dm`yD$Vr aMZmË‘H$ d H$m`m©Ë‘H$ KQ>H$ Amho.
9

AgVo, `m dZñnVr nmÊ`mda Va§Jw eH$VmV. CXm. H$‘i {WAmoS>m°a œmZ (1839) - dZñnVr Agmo dm àmUr

~) ñWyb D$Vr : gd© gOrd ho AZoH$ noetZr ~Zbo AgVmV.
aMZm - noer{^ÎmrH$m OmS>, noer {Od§V am°’$ëS> {daem° (1855) - gd© noetMm OÝ‘ hm
9


AmT>i - nmZm§À`m XoR>mV, ’$m§Úm§‘Ü`o Ë`m§À`m AmYrÀ`m ApñVËdmV Agboë`m noetnmgyZ hmoVmo.
9

H$m`© - `m§{ÌH$ AmYma, bd{MH$Vm XoVmV. gwú‘Xe©H$mÛmao Ho$ë`m OmUmè¶m noer d {d{dY

9

H$) ÑT> D$Vr :- noerKQ>H$m§À`m Aä`mgmbm H$mo{eH$m{dkmZ

aMZm - {^{ÎmH$m§‘Ü`o {b{¾ZMm Wa Agë`m‘yio {^ÎmrH$m åhUVmV.
9

Am§Vanoer` nmoH$ù`m A{Ve` OmS>, noer ‘¥V AgVmV » A°ÝQ>m°Z ìhm°Z ë`wdoÝhm°H$ `m§ZrM gd©àW‘ 1673 ‘Ü`o
»

AmT>i - ImoS>mV, nmZmVrb {eam§‘Ü`o VgoM ~r`m§À`m gwú‘Xe©H$ ho CnH$aU V`ma Ho$bo. `m emókmZo gd©àW‘
9

H$R>rU H$dMm§‘Ü`o H$m`© - dZñnVtZm ‘O~yVr VgoM {Od§V noerMm Aä`mg hm {díbofU Ho$bo.

Q>UH$nUm AmUVmV. CXm. Zmai, A§~mS>r/VmJ, ^yB©‘yJ àíZ 16 narjm{^‘wI {díbofU
B. - `mo½` CÎma - 02

S>) n¥ð>^mJr` D$Vr · Ooìhm Vm§ã`mÀ`m dñVy àH$me qH$dm hdoVrb

·

aMZm - dZñnVtMm ~møñVa `m D$VtÀ`m EH$mM WamZo AmЩVoÀ`m gm{ÞÜ`mV `oVmV, Voìhm Ë`m§Mo jaU hmoVo.
9

~Zbobm AgVmo Ë`mg AnrËdMm Ago åhUVmV. H$maU-
1) Vm§ã`mMo Am°pŠgS>rH$aU hmoVo d H$mù`m a§JmMm H$m°na
AmT>i - dZñnVtÀ`m ~møAmdaUmV

Am°ŠgmBS>Mm Wa Ë`mda O‘m hmoVmo.
9

H$m`© - dZñnVtÀ`m gd© ^mJm§Mo g§ajU H$aVmV.
9

143
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


2) `m H$m°na Am°ŠgmBS>Mm hdoVrb H$m~©Z S>m`Am°ŠgmBS>er dm`y H$m~©Z S>m`Am°ŠgmBS>nojm 20 nQ> OmñV CîUVm

g§`moJ hmoD$Z {haì`m a§JmMo H$m°na H$m~m}ZoQ> V`ma hmoVo. emofVmo. `m {edm` Zm`Q´g Am°ŠgmB©S> Am{U AmoPmoZ
GS-II

3) Ooìhm Vm§ã`mÀ`m dñVy àH$me qH$dm AmЩVoÀ`m ho dm`y XoIrb h[aVJ¥h n[aUm‘mg H$maUr^yV R>aVmV.

gm{ÞÜ`mV `oVmV, Voìhm Ë`m§Mo jaU hmoVo d {haì`m a§JmMm 5) H$mOir (H$m~©Z ãb°H$) Mm Cn`moJ N>nmB©Mr emB©


Wa Ë`m§da O‘m hmoVmo. VgoM ~wQ>nm°bre, J«m‘mo’$moZ Am{U a~a Q>m`a V`ma
· Mm§XrMr ^m§S>r hdoÀ`m AmЩVoÀ`m gm{ÞÜ`mV Amë`mg H$aÊ`mgmR>r hmoVmo.
·

H$mir nS>VmV.

TM
· {‘Wrb AëH$mohmob/{‘WoZm°b
1) Mm§XrMr ^m§S>r àH$memÀ`m gm{ÞÜ`mV Amë`mg Ë`mda

·

bmH$S>mMo hdm{dahrV ÁdbZ (So>ñQ´pŠQ>ìh So>ñQ>rboeZ)

H$moUVmhr n[aUm‘ hmoV Zmhr.

9

KS>dwZ AmUë`mg dwS> AëH$mohmob V`ma hmoVo. Vo
2) nU hdoVrb AmЩVoÀ`m gm{ÞÜ`mV hm`S´moOZ gë’$mBS>
EH$ {dfmar g§`wJ Amho. ‘mZdmZo àmeZ Ho$ë`mg Ñï>r

dm`y‘wio, H$mù`m a§JmÀ`m {gëìha gë’$mBS>Mm
J‘mdÊ`mMr VgoM ‘¥Ë`yMr XoIrb eŠ`Vm AgVo. {dfmar
­
Wa Mm§XrÀ`m ^m§S>çm§da O‘m hmoVmo. Ë`m‘wio Mm§XrMr ^m§S>r
Xmé godZ Ho$ë`m‘wio hmoUmao ‘¥Ë`y ~hÿVoH$ H$ê$Z {‘WoZm°b
H$mir nS>VmV.
‘wioM hmoVmV.


àíZ 17 narjm{^‘wI {díbofU · {‘Wrb AëH$mohmobMo Cn`moJ :-

·

- `mo½` CÎma - 02 1) pñnarQ>À`m {Xì`mV B§YZ åhUwZ dmnaVmV.


2) gwJ§Yr Ðì`o VgoM H¥${Ì‘ YmJo V`ma H$aÊ`mgmR>r

H$m°~©Zr g§¶wJmMo JwUY‘© dmnaVmV.
· {‘WoZ : 3) {‘Wrb Am{U BWrb AëH$mohmobÀ`m {‘lUmbm

·


A) ho AëHo$Z g‘whmVrb n{hbo VgoM gdm©V gmYo H$m~©ZMo g§`wJ {‘WrboQ>oS> pñnarQ> Ago åhUVmV. `mMm Cn`moJ dwS>
Amho. nm°{be, ’${Z©Ma nm°{be, a§J VgoM dm°{Z©e V`ma
~) Z¡g{J©H$ dm`w‘Ü`o 90% nojm OmñV {‘WoZ AgVmo. H$aÊ`mgmR>r hmoVmo.

~m`moJ°g VgoM Jmo~aJ°g‘Ü`o 60% n`ªV {‘WoZ AgVmo. 4) `mMm Cn`moJ noQ´mobgmo~V B§YZ åhUyZ Ho$bm OmVmo.

Ë`m{edm` gwEO J°g Am{U H$mob J°g ‘Ü`ohr {‘WoZ · B{Wb AëH$mohmob / BWoZm°b H :-
·

AmT>iVmo. XbXbrÀ`m àXoemV dZñnVr d àmÊ`m§Mo A) BWoZm°b ho a§JhrZ Ðdén g§`wJ AgyZ ‘mZdmZo àmeZ

AnKQ>Z hmoD$Z ~wS>~wS>çm§À`m ñdê$nmV ‘me© J°g V`ma Ho$ë`mg Ë`mMo eara C{ÔnrV hmoVo.
hmoVmo. Ë`mVhr {‘WoZ AgVmo, ~) Ë`m‘wio `mMm Cn`moJ dmB©Z åhUOoM Xmé V`ma

H$) ad§W H$aUmè`m àmÊ`m§À`m AmVS>çmV {‘WoZ AmT>iVmo H$aÊ`mgmR>r Ho$bm OmVmo.

VgoM bmH$S>mMo nMZ H$aVm§Zm dmidrÀ`m earamV {‘WoZ H$) `mMr {Z{‘©Vr {H$ÊdZ )

V`ma hmoVmo. à{H«$`oVyZ Ho$br OmVo. {H$ÊdZ H$aÊ`mgmR>r D$gmMr
· {‘WoZMo Cn`moJ :- ‘ir, {d{dY àH$maMo YmÝ` (‘H$m) VgoM ’$im§Mm
·
1) KaJwVr VgoM H$maImÝ`mV B§YZ åhUyZ dmnaVmV. XoIrb dmna Ho$bm OmVmo.

2) {d{dY H$m~©Zr g§`wJo V`ma H$aÊ`mgmR>r {‘WoZ S>) 200 J«°‘ ‘H$m (ñQ>mM©) Mo {H$ÊdZ 1 {bQ>a


dmnaVmV. CXm. AëH$mohmob, {‘{Wb ŠbmoamB©S>, dmB©Z V`ma hmoVo. 100 Q>¸o$ ewÕ AëH$mohmobbm
’«o$Am°Z BË`mXr. n[aewÕ AëH$mohmob Agohr åhUVmV.
3) Am¡Úmo{JH$ joÌmV hm`S´moOZ, H$mOir VgoM B) aopŠQ>’$mB©S> pñnarQ> åhUOoM ì`mdgm{`H$ AëH$mohmob‘Ü`o


A°{gQ>r{bZ V`ma H$aÊ`mgmR>r {‘WoZ dmnaVmV. 95.6 Q>¸o$ B{Wb AëH$mohmob VgoM 4.4 Q>¸o$ nmUr
4) h[aVJ¥h n[aUm‘mg H$m~©Z S>m`Am°ŠgmBS> Am{U AgVo.

{‘WoZ ho XmoZ dm`w H$maUr^wV R>aVmV. {‘WoZ hm

144
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


· B{Wb AëH$mohmobMo Cn`moJ :- 1) S>çwa°ë`w{‘[ZA‘ =A°ë`w{‘{ZA‘+H$m°na + ‘°¾rO +



·

1) `mMm gdm©{YH$ Cn`moJ dmB©Z / Xmé V`ma H$aÊ`mgmR>r ‘°¾o{eA‘

GS-II

Ho$bm OmVmo. {S>ñQ>rëS> dmB©Z‘Ü`o 40-55 Q>¸o$ AëH$mohmob 2) JZ ‘oQ>b = H$m°na + {Q>Z + {PH$



AgVo Va AZ{S>ñQ>rëS> dmB©Z‘Ü`o 3-15 Q>¸o$ AëH$mohmob 3) ‘°¾o{b`‘ = ‘°¾o{eA‘ + Aë`w{‘ZrA‘



AgVo. `mMm Cn`moJ dmhZmVrb B§YZ åhUyZ (noQ´mob‘Ü`o), 4) O‘©Z {gëìha = H$m°na 25%$ Vo 30% + PtH$ 25 Vo



EAa H«$mâQ>‘Ü`o B§YZ åhUyZ, nmaXe©H$ gm~U V`ma 30% + {ZHo$b 40 Vo 50%
5) ~«m±P = 20% qPH$ (OñV) + 80% H$m°na

TM
H$aÊ`mgmR>r VgoM naâ`y‘ V`ma H$aÊ`mgmR>r hmoVmo.


6) Vm§~o = 60% = 40%
3) pñnarQ>, ~|{PZ VgoM noQ´mob `m§À`m {‘lUmbm


6) ~«m±P = Vm§~o + H${Wb

nmda AëH$mohmob Ago åhUVmV d `mMm Cn`moJ


B§OrZ Mmb{dÊ`mgmR>r Ho$bm OmVmo. àíZ 20 narjm{^‘wI {díbofU
4) {nÊ`mgmR>r A`mo½` Agboë`m AëH$mohmobbm - `mo½` CÎma - 04



{dH¥$VrH¥$V AëH$mohmob ( ) Ago
­
åhUVmV. {dÚwV {d^d d {d^dm§Va :
5) B{Wb AëH$mohmobbm {dH¥$VrH¥$V H$aÊ`mgmR>r EImX`m dñVy‘Yrb {dÚwV à^mamÀ`m nmVirbm {dÚwV

9

Ë`m‘Ü`o {narS>rZ, {‘Wrb AëH$mohmob VgoM A°{gQ>moZ {d^d åhUVmV. XmoZ dñVydarb AWdm XmoZ q~Xy§‘Yrb
`mgmaIo {dfmar nXmW© {‘giVmV. {dÚwV {d^dm§VamVrb ’$aH$mg {d^dm§Va åhUVmV.


àíZ 18 narjm{^‘wI {díbofU `m amerMo EH$H$ ìhmoëQ> (V) Amho.
9

- `mo½` CÎma - 2 {dÚwV joÌmVrb XmoZ {^Þ q~Xy§‘Yrb {dX`wV {d^dm§Va
9


åhUOo EH$H$ YZ à^ma EH$m q~XynmgyZ Xwgè`m q~Xyn`ªV
g§ßbdZ åhUOo H$m`? ñWmZm§V[aV hmoVmZm KS>bobo EHy$U H$m`© hmo`.
H$m`©(
CîUVm {Xbr AgVm EImX`m ñWm`wê$n nXmWm©Mo Ðdê$nmV {dX`wV {d^dm§Va =
9

ê$nm§Va Z hmoVm gai dm`wê$nmV ê$nm§Va hmoÊ`mÀ`m {H«$`obm à^ma ( )
g§ßbdZ åhUVmV.
· A°pånAa : -
· S>m§~amÀ`m Jmoù`m àgmYZJ¥hmV R>odVmV H$maU-
·

{dX`wVYmaoMo EH$H$ A°pånAa (A) Amho. Oa
·

(1) S>m§~amÀ`m Jmoù`m ~mînZerb AgVmV. S>m§~amÀ`m
9

­

Jmoù`m hdoVrb CîUVm D$Om© emofyZ KoVmV, Ë`m‘wio Ë`m§Mo dmhH$mVyZ EH$m goH§$XmV EH$ Hy$bmo‘ {dX`wV à^ma àdm{hV
dm`yV ê$nm§Va (g§ßbdZ) hmoVo. hmoV Agob, Ë`m dmhH$mVyZ dmhUmar {dX`wVYmam EH$
(2) g§ßbdZ {H«$`oV V`ma Pmbobo Jmoù`m§Mo aoUy hdoVrb A°pånAa Amho Ago åhUVmV.

aoUy§er {‘gië`mZo àgmYZJ¥hmVrb XwJªY H$‘r hmoÊ`mg
1 Hy$bmo‘ ( )
‘XV hmoVo.
1 A°pånAa (A) =
3) S>m§~amÀ`m Jmoù`m H$mhr {Xdgm§Zr Zmhrem hmoVmV 1 goH§$X (

­

H$maU H$j Vmn‘mZmbm S>m§~amÀ`m Jmoù`m§Mo g§ßbdZ · {dÚwVamoY :-
·

hmoVo; åhUOoM Vo ñWm`y AdñWoVyZ dm`wê$nmV OmVmV. {dÚwV àdmhmg AS>Wim {Z‘m©U H$aÊ`mÀ`m dmhH$mÀ`m
9

åhUyZ S>m§~amÀ`m Jmoù`m H$mhr {Xdgm§Zr Zmhrem hmoVmV. JwUY‘m©g {dÚwVamoY åhUVmV. A§H$J{UVr` Ñ{ï>H$moZmVyZ

àíZ 19 narjm{^‘wI {díbofU {dÚwVamoY åhUOo dmhH$mÀ`m Q>moH$m§Vrb {dÚwV {d^dm§Va
- `mo½` CÎma - 03 Am{U dmhH$mVyZ dmhUmar {dÚwVYmam `m§Mo JwUmoÎma hmo`.

· EH$ qH$dm A{YH$ YmVy, AYmVy EH${ÌV H$ê$Z V`ma {dÚwVamoYmMo EH$H$ nÕVrVrb EH$H$) Amoh‘
·

hmoUmar g§{‘lUo Imbrbà‘mUo AmhoV- Amho.

145
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


ho JwéËd ËdaUmMo gyÌ hmo¶. ho ËdaU n¥ÏdrÀ¶m H|$ÐmÀ¶m


{dÚwV {d^dm§Va (V) {XeoZo AgVo.
GS-II
{d`VamoY =
{dX`wVYmam ( ) n¥ÏdrÀ¶m n¥ð>^mJmnmgyZ EdT>çm C§Mrda,


GM
g
( R h) 2
àíZ 21 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma - 02 = (¶oWo n¥ÏdrMr {ÌÁ¶m)

TM


· AmH$meZo Ë`mÀ`m eoOmar ~gbobm Hw$Ìm AMmZH$


GM
·

gmdY Pmbobm nm{hbm, WmoS>çm doimVM H$moUrVar n¥ÏdrÀ¶m n¥ð>^mJmda g
R2


`oV Agë`mMm AmdmO AmH$mebm Ambm. H$mhr
doimV AmH$meÀ`m g‘moa EH$ AZmoiIr ‘mUyg ({Q>n… Ooìhm EImXr dñVy n¥ÏdrÀ¶m n¥ð>^mJmda qH$dm


`oD$Z C^m am{hbm. `mVyZ AmH$mebm Hw$Ìm AMmZH$ n¥ð>^mJmnmgyZ H$mhr C§Mrda AgVo d AmnU Vr dñVy d
gmdY hmoÊ`mMo H$maU g‘Obo. n¥Ïdr ¶m§À¶mVrb JwéËdr¶ Aݶmoݶ {H«$¶oMm {dMma H$aVmo,
(1) AmH$me d Hw$Ìm `m§À`m ldU j‘Vo‘Ü`o ˶m doir AZoH$ ~m~VtV n¥ÏdrMo dñVw‘mZ n¥ÏdrÀ¶m


H$moUVm ’$aH$ Amho? H|$Ðmer EH$dQ>bo Amho Ago YéZ JwéËdr¶ ~bmMo n[a‘mU
(2) Hw$Í`mà‘mUo BVa H$moUVo àmUr ‘mZdmg lmì` H$mT>Vmo. ¶mMr {gÕVm ¶oWo Ano{jV Zmhr.)

Zgbobo ÜdZr EoHy$ eH$VmV?
Gm1m2
(1) ‘mZdr H$mZ 20000 nojm OmñV dma§dm[aVoMm F
r2

ÜdZr EoHy$ eH$V ZmhrV. 20000 nojm OmñV
Fr 2 Gm1m2

dma§dm[aVoÀ`m ÜdZrbm lì`mVrV ÜdZr åhUVmV.
Fr 2

AmH$me lì`mVrV ÜdZr EoHy$ eH$V Zmhr, Va Hw$Ìm G
m1m2
9

lì`mVrV ÜdZr EoHy$ eH$Vmo.
Fr 2
(2) C§Xra, dQ>dmKyi, S>m°pë’$Z ho ‘mZdmg EoHy$ Z `oUmao åhUOoM G

m1m2
ÜdZr (lì`mVrV ÜdZr) EoHy$ eH$VmV.
Nm 2

àíZ 22 narjm{^‘wI {díbofU Mo nÕVrV EH$H$ =
kg 2
- `mo½` CÎma - 02

ݶyQ>Z ({‘Q>a)2

= ({H$bmoJ«°‘)2
ËdaUmMo gwÌ -


Mr qH$‘V =
· ݶyQ>ZÀ¶m JwéËdmH$f©UmÀ¶m {gÕm§VmdéZ JwéËd

Mr qH$‘Vr hoÝar H°$doÝS>re ¶m emókm§Zr {Xbr.
·

ËdaUmMo gyÌ {‘idm.$

g‘Om, dñVw‘mZmMr EH$ dñVy n¥ÏdrÀ¶m ‘ܶnmgyZ {df¶ - ^yJmob
9

A§VamdéZ gmoS>br. ݶyQ>ZÀ¶m JwéËdmH$f©UmÀ¶m
{gÕm§Vmà‘mUo ¶m dñVydarb n¥ÏdrMo JwéËdr¶ ~b, àíZ 23 narjm{^‘wI {díbofU
F
GMm ¶oWo n¥ÏdrMo dñVw‘mZ d JwéËd - `mo½` CÎma - 02

r2
pñWam§H$. ¶m ~bm‘wio dñVy‘ܶo {Z‘m©U hmoUmao JwéËd
ËdaU, ~b/dñVw‘mZ Z¡F$©Ë` ‘mog‘r hdm‘mZ
F GM A) 21 ‘mM©nmgyZ gy`m©Mo CÎmaoH$So> ^«‘U gwê$ hmoVo;
g .

M r2
Ë`m‘wio CÎmaoH$So> Vmn‘mZ dmTy> bmJVo. ‘o-OyZ‘Ü`o

146
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


gy`© CÎmaoH$So> b§~ê$nmZo àH$meV Agë`mZo CÎma ^maV H$mimVrb hdm‘mZmMr pñWVr gmaIr ZgVo. hr pñWVr `m

GS-II
d 200 À`m X{jUoH$So> AgUmè`m ÛrnH$ënr` ^maVmV H$mimV Agboë`m XmoZ F$Vy§V doJdoJir AgVo. erVF$Vy
H$‘r ^mamMm àXoe {Z‘m©U hmoVmo. `m H$mimV OmñV d CîU F$Vy Ago ho XmoZ F$Vy hmoV.


^mamMm àXoe qhXr ‘hmgmJamda AgVmo; Ë`m‘wio ho dmao àíZ 24 narjm{^‘wI {díbofU
X{jUoH$Sy>Z CÎmaoH$So> dmhÿ bmJVmV. `m§Mr gd©gmYmaU - `mo½` CÎma - 02


TM
{Xem Z¡F$©Ë`oH$Sy>Z B©emÝ`oH$So> AgVo. `m§ZmM "Z¡F$©Ë`
‘mog‘r dmao' Ago åhUVmV.
· ‘hmamï´>mÀ`m Z¡g{J©H$ gr‘m

·
~) `m Z¡F$©Ë` ‘mÝgyZH$mimVhr ‘hmamï´>mV hdm‘mZmMr pñWVr * ‘hmamï´>mÀ`m Z¡g{J©H$ gr‘m g§X^m©V ‘m{hVr



Imbrbà‘mUo Z‘yX Ho$bobr Amho.
gmaIr ZgVo. Z¡F$©Ë` ‘mÝgyZH$mimV ‘hmamï´>mV dfm© d 1) ‘hmamï´>mÀ`m dm`ì` ^mJmV gmV‘mim S>m|Jaam§Jm JmiU


eaX F$Vy ho XmoZ F$Vy AgVmV. `m XmoÝhr F$Vy§V amÁ`mV Q>oH$S>çm d gmVnwS>m Vrb AH«$mUr Q>oH$S>çm AmhoV.
hdm‘mZmMr pñWVr {^Þ AgVo. 2) ‘hmamï´>mÀ`m CÎmaog gmVnwS>m d Ë`mÀ`m nyd}g Jm{dbJS>


· dm`w^ma - Q>oH$S>çm AmhoV.
·

3) ‘hmamï´>mÀ`m nyd}g Jm`Iwar d ^m‘amJS> S>m|Ja, {Mamobr
OyZ‘Ü`o gy`m©Mo CÎmaoH$So> ^«‘U Pmë`mZo ‘hmamï´>mV
S>m|Ja am§Jm AmhoV.

nmdgmù`mV Vmn‘mZ OmñV AgVo. `m H$mimV nmD$g 4) ‘hmamï´>mV X{jU nR>mamdaVr {haÊ`Ho$er ZXr d H$moH$UmV

nS>V Agë`mZo Ë`mMr AmnUmg OmUrd hmoV Zmhr. eaX VoaoImob ZXr Amho.
F$VyV {XdgmMo Vmn‘mZ OmñV Agbo Var nmdgmù`mnojm 5) ‘hmamï´>mÀ`m n{ü‘og Aa~r g‘wÐmZo ì`mnbobm Amho.

ho Vmn‘mZ WmoSo> H$‘rM AgVo; Ë`m‘wio ‘hmamï´>mVrb àíZ 25 narjm{^‘wI {díbofU
dm`w^mam‘Ü`o dmT> hmoVo. `m doir amÁ`mV hdoMm ^ma -`mo½` CÎma - 02

1,010 {‘{b~manmgyZ 1,012 {‘{b~man`ªV AgVmo.
amÁ`mÀ`m A§VJ©V ^mJmV hdoMm ^ma OmñV AgVmo. `m · H$moH$UmVrb ZÚm d CJ‘ñWmZo -
·
H$mimV g‘wÐmda hdoMm ^ma H$‘r AgVmo. H«$. ZXr CJ‘ñWmZ



· B©emÝ` ‘mog‘r hdm‘mZ - 1. gw`m© ~mnJmd
·





1) 22 gßQ>|~anmgyZ gy`m©Mo X{jUoH$So> ^«‘U gwê$ hmoVo. 21
2. qnOmi Zmeoa

{S>g|~abm gy`© ‘H$ad¥Îmmda b§~ê$nmZo àH$meVmo; Ë`m‘wio



3. X‘UJ§Jm noR>
amÁ`mV Vmn‘mZmMo à‘mU dmT>Vo.



2) `mM~amo~a CÎmaoH$S>rb Vmn‘mZ H$‘r hmoVo. Ë`m‘wio 4. d¡VaUm ~«÷{Jar




X{jUoH$So> qhXr ‘hmgmJamda H$‘r ^mamMm àXoe {Z‘m©U 5. VmZgm ‘|JbmnmS>m



hmoVmo Am{U ‘Ü` Am{e`mV VgoM ^maVmÀ`m CÎma d 6. ^mVgm H$gmam



dm`ì` ^mJm§V OmñV ^mamMo àXoe {Z‘m©U hmoVmV; 7. H$miy ‘mieoO KmQ



Ë`m‘wio nydu Z¡F$©Ë`oH$Sy>Z B©emÝ`oH$So> dmhUmao dmao Amnbr
8. ‘wa~mS>r {H$‘brdmbr



{Xem ~XbyZ B©emÝ`oH$Sy>Z Z¡F$©Ë`oH$So> dmhÿ bmJVmV. `m
9. Cëhmg bmoUmdim
dmè`m§ZmM 'B©emÝ` ‘mÝgyZ' åhUVmV.



3) `m dmè`m§‘wio ‘hmamï´>mVrb nydu Agbobr hdm‘mZmMr 10. nmVmiJ§Jm I§S>mim




n[apñWVr ~XbVo. VWm{n, B©emÝ` ‘mog‘r dmè`m§À`m 11. A§~m Om§^yinmS>m



147
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


12. Hw§$S>{bH$m {haSo>dmS>r àíZ 27 narjm{^‘wI {díbofU



GS-II
12. H$mi qbJZm{H$„m - `mo½` CÎma - 04





13. Jm§Yma qbJZm{H$„m
‘ê$ñWi : -



14. gm{dÌr ‘hm~ioœa



"amOñWmZMo dmid§Q> ‘ê$ñWi' `m ZmdmZo AmoiIbo OmVo.
15. Jm`Ìr ‘hm~ioœa


TM



Vo H$ÀN>À`m aUmnmgyZ Vo n§Om~n`ªV ngabo Amho. hm nÅ>m
16. emór Hw§$^mbu KmQ
gw‘mao 650 {H$‘r. bm§~ Am{U gw‘mao 300 {H$‘r. é§X



17. ~md A§~mKmQ>
ngabm Amho. n{ü‘ amOñWmZmVrb 8 {Oëøm§Zr hm àXoe



18. H$mOdr {dembJS> ì`mnbm Amho. ñWmZ ~XbUmè`m dmbwH$m{Jar(dmiyÀ`m



19. ‘wMHw§$X {dembJS> Q>oH$S>çm) , {df‘ hdm‘mZ pñWVr, {dai PmS>r Am{U H$‘r



20. dmKmoR>mU ImaonmQ>U bmoH$dñVr hr `m àXoemMr d¡{eï²>`o AmhoV. dmbwH$m{JarMm



21. XodJS {eamoim AmH$ma, {dñVma Am{U dmè`mMr {Xem `mZwgma Ë`m§Mr



22. JS> H$UH$dbr dJ©dmar g¡’$ qH$dm ~maImU àH$mamV Ho$br OmVo. `m



23. H$bu XodJS> Q>oH$S>çm Ë`m§Mm AmH$ma Am{U dZmÀN>mXZ `mZwgma OmJm



~XbVmV. {~H$mZoa {OëømV XmoZ {‘R>mMr gamodao AmhoV.
24. AmMam H$UH$dbr



O¡gb‘oa, ~ma‘oa Am{U {~H$mZoa `oWrb IS>H$mi
25. VoaoImob Jw§Q>odmS>r




àXoemV MwZIS>H$ Am{U dmbwH$mí‘ IS>H$
{dnwb à‘mUmV AmhoV.
àíZ 26 narjm{^‘wI {díbofU

- `mo½` CÎma - 3 àíZ 28 narjm{^‘wI {díbofU

- `mo½` CÎma - 01

1) ^maVmÀ`m nyd©^mJmV `m Q>oH$S>çm Agë`mZo `m§Zm nydmªMb

Ago åhUVmV.
2) {Xhm§J Imoao Amobm§S>ë`mZ§Va {h‘mb` nd©V X{jUoH$So>

diVmo d H$‘r C§MrÀ`m Q>oH$S>çmMr ‘m{bH$m {Z‘m©U Pmbr
Amho.
3) nydmªMbMm {dñVma CÎmaog AéUmMb àXoe Vo

X{jUog {‘Pmoam‘n`ªV Amho.
4) {h‘mb`mMo {dñVmarV ê$n nyd}H$So> CÎma-X{jU {Xeobm

å`mZ‘ma gr‘m AmUr ZmJmb±S>, {Ìnwam, ‘{Unya,
{‘Pmoam‘‘YyZ OmVo, `mg EH${ÌVarË`m nydmªMb åhUVmV.
5) nydmªMb‘Yrb Q>oH$S>çm§Mr C§Mr CÎmaoH$Sy>Z X{jUoH$So>

H$‘r hmoV OmVo.
6) A{YH$ nO©Ý`m‘wio `m ^mJmV C§ÀN>gIb Yyn AmT>iVo.

148
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 29 narjm{^‘wI {díbofU S>) nmoÞmB©`ma :


- `mo½` CÎma - 04 {H$ZmanÅ>r n[agamV nmoÞmB©`ma hr EH$ bhmZ ZXr dmhV

GS-II


OmVo.
ÛrnH$ën nR>mamdê$Z nyd}H$So> dmhUmè`m ZÚm (B) d¡JmB© :


A) gwdU©aoIm ZXr : H$mdoar {Ì^wO àXoemÀ`m X{jUoH$So> AZoH$ àdmh


1) PmaI§S>‘Ü`o am§Mr nR>mamda gw‘mao 600 ‘r. C§Mrda dmhVmV. `m§n¡H$s d¡JmB© hr ‘moR>r ZXr Amho.

TM


gwdU©aoIm ZXrMm CJ‘ hmoVmo. àíZ 30 narjm{^‘wI {díbofU
2) àdmhmÀ`m n{hë`m Q>ßß`mV AZoH$ Y~Y~o AmhoV. hr - `mo½` CÎma - 04


ZXr nyd}H$So> dmhV OmVo. (1) Am§Va-CîU H${Q>~§Yr` H|$Ðr^dZ nQ²>Q>çmMo CÎmaoH$So>


3) Amo{S>em Am{U n{ü‘ ~§JmbÀ`m gahÔrdê$Z ‘hmZXr gaH$Uo

àdmhmÀ`m ImbÀ`m Q>ßß`mVyZ OmVo. gaVoeodQ>r J§Jm : qhXr ‘hmgmJamÀ`m CÎmaoH$S>rb ^yàXoe
Am{U ‘hmZXr ZÚm§À`m {Ì^Ow àXoemXaå`mZ gwdU©aoIm CÝhmù`mV Vmnë`m‘wio dm`ì` ^mJmV H$‘r Xm~mMo H|$Ð
ZXr ImS>rZo ~§JmbÀ`m CngmJamg {‘iVo. {Z‘m©U hmoVo; Va qhXr ‘hmgmJamÀ`m X{jU ^mJmV hdoMm
4) gwdU©aoIm ZXrMr EHy$U bm§~r 395 {H$.‘r. OmñV Xm~ AgVmo. `m àXoemVrb Am¾o` ì`mnmar dmao 400

Amho Va ZXràUmbrMo joÌ’$i gw‘mao 19,296 ny. ao. Vo 600 ny. ao. Xaå`mZ {dfdd¥Îm Amobm§Sy>Z {Xem
Mm¡.{H$.‘r. Amho. gwdU©aoIm ZXrbm H$m§Mr Am{U ~XbyZ Z¡F$©Ë` ‘mog‘r dmao hmoD$Z dm`ì` ^mJmVrb H$‘r
H$a’$ar `m XmoZ CnZÚm {‘iVmV. Xm~mÀ`m H|$ÐmH$So> dmhÿ bmJVmV.
~) ~«m÷Ur ZXr : (2) dm`ì` ^mJmVrb H$‘r Xm~mMo H|$Ð d Am§Va-CîU

1) PmaI§S> amÁ`mV am§Mr nR>mamdarb "ZmJar' H${Q>~§Yr` H|$Ðr^dZ nQ²>Q>çm‘Yrb ZmVo : ^maVr`

CnI§S>m‘Yrb dm`ì` ^mJmVrb H$‘r Xm~mMo H|$Ð d
IoS>çmOdi XmoZ bhmZ ZÚm "H$mo`b' Am{U "g§I'
Am§Va CîU H${Q>~§Yr` H|$Ðr^dZ nQ²>Q>çmMo ZmVo Amho.
ZÚm§Mo àdmh EH$Ì `oD$Z ~«m÷Ur ZXrMm àdmh
Am¾o` ì`mnmar dmè`mZo {dfwdd¥Îm Amobm§Sy>Z ^maVmÀ`m
{Z‘m©U hmoVmo.
n{ü‘ {H$Zmè`mda Z¡F$©Ë` ‘mog‘r dmao åhUyZ dmhUo `m
2) PmaI§S> Am{U Amo{S>em amÁ`mVyZ ~«m÷Ur ZXr dmhV
g§X^m©V ho KQ>H$ ‘hÎdmMr H$m‘{Jar nma nmS>VmV.

OmVo. hr ZXr nwT>o Amo{S>em amÁ`mV JahOV Q>oH$S>çm§À`m 3) n{ü‘ OoQ> ñQ´r‘À`m {ZJ©‘ZmZ§Va Am§Va-CîU

n{ü‘ ^mJmVyZ dmhVo. `mZ§Va {Vbm d¡VaUr ZXr `oD$Z H${Q>~§Yr` H|$Ðr^dZ nÅ>m d nydu` OoQ> ñQ´r‘Mo
{‘iVo. AmJ‘Z : {h‘mb`mÀ`m X{jU ^mJmV pñWV Agboë`m
3) gaVoeodQ>r nmamÛrn ~§XamÀ`m daÀ`m ~mOyg n{ü‘ OoQ> ñQ´r‘Mo {ZJ©‘Z Pmë`mdaM Am§Va-CîU

~§JmbÀ`m CngmJambm OmD$Z ~«m÷Ur ZXr {‘iVo. H${Q>~§Yr` H|$Ðr^dZ nÅ>m aoH$So> gaH$Vmo. nydu` OoQ>
~«m÷Ur ZXrMr EHy$U bm§~r 800 {H$.‘r. Va ñQ´r‘XoIrb n{ü‘r OoQ> ñQ´r‘Mm {ZJ©‘ZmZ§VaM ^maVmV
ZXràUmbrMo joÌ’$i 39,033 Mm¡.{H$.‘r. Amho. AmT>iVmV.
H$) noÞoê$ (noÞma) : (4) ‘mog‘r{Z{‘©VrMr g§H$ënZm : CÝhmù`mV {h‘mb` d

1) H$Zm©Q>H$‘Ü`o X{jU åh¡gya nR>mamda H$mobma {Oëh`mV {V~oQ>Mm 4 Vo 5 Xebj Mm¡.{H$.‘r.Mm àXoe A{Ve`

Z§XrXJ© {eIam‘Yrb Pè`mÀ`m ê$nmV noÞoê$ ZXrMm CJ‘ VmnVmo d `mnmgyZ nydu` OoQ> ñQ´r‘Mr{Z{‘©Vr hmoVo.
hmoVmo. C§Mmdaë`m àXoemVrb CîUVoMo CËgO©Z hmoD$Z Vnm§~amÀ`m
2) Ë`mZ§Va ZXr Am§Y« àXoemV àdoe H$aVo. noÞoê$ ZXrMr ‘Ü` ^mJmV KS>çmimÀ`m H$mQ>çmÀ`m {XeoZo Cƒ

EHy$U bm§~r 597 {H$.‘r. AgyZ ZXràUmbrMo joÌ’$i ^y‘rnmgyZ {déÕ {Xeobm ‘w»` hdoMo XmoZ àdmh {Z‘m©U
55,213 Mm¡.{H$.‘r. Amho. hmoVmV.

149
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 31 narjm{^‘wI {díbofU nmÊ`mda hmoVmo; Á`mMo Vmn‘mZ H$‘r amhVo.
- `mo½` CÎma - 03 4) n[aUm‘r Am°ñQ´o{b`m‘Ü`o Iyn OmñV nmD$g Am{U X{jU
GS-II


A‘o[aHo$V XwîH$mir pñWVr {Z‘m©U hmoVo. Or AmnU gm‘mÝ`
ì`mnmar dmao - AdñWm ~{KVbr, Ë`mMoM Vrd« ê$n Amnë`mbm
1) gm‘mÝ`nUo ì`mnmar dmao ho nyd} bm-ZrZm‘Ü`o {XgVo.



H$Sy>Z n{ü‘oH$So> dmhVmV. àíZ 32 narjm{^‘wI {díbofU

TM
2) `m dmè`m§‘wio àem§V ‘hmgmJamVrb CîU nmUr - `mo½` CÎma - 01


n{ü‘oH$So>-åhUOo Am{e`m I§S>mH$So> Zobo OmVo. `m
CîU àdmhm‘wio `m ^mJmVbo Vmn‘mZ dmTy>Z hdm JmimMr ‘¥Xm -


{dai hmoVo Am{U Ë`mVrb ~mînm‘wio Ë`mVyZ T>J V`ma 1) {Z{‘©Vr : ^maVr` CnI§S>mÀ`m I§S>m§VJ©V ^mJmV


hmoVmV d Ë`m ^mJmV- Am°ñQ´o{b`m, B§S>moZo{e`m- ZÚm§Zr dmhÿZ AmUbobm Jmi d gmJa {H$ZmanÅ>rda gmJar
Mm§Jbm nmD$g nS>Vmo. bmQ>m§À`m H$m`m©‘wio JmimMr ‘¥Xm V`ma Pmbobr Amho.
3) `mMmM EH$ Xwgam Am{U CbQ> n[aUm‘ noê$, B¹o$S>moa 2) àXoe : àm‘w»`mZo gVbO-J§Jm-~«÷nwÌm ZÚm§À`m


`m Xoem§da {XgyZ `oVmo. H$moaS>`m dmè`m§‘wio BH$So> nmD$g ‘¡XmZr àXoemV JmimMr ‘¥Xm AmT>iVo. CÎma àXoe, {~hma
nS>V Zmhr Am{U Ë`m§Zm XwîH$mimMm gm‘Zm H$amdm bmJy
d Amgm‘ `m amÁ`m§‘Ü`o JmimMr ‘¥Xm Amho.
eH$Vmo.
3) JwUY‘© : CÎmaoH$S>rb ‘¡XmZr àXoemV JmimÀ`m
4) nU `mM~amo~a ‘hmgmJamVrb Ja‘ nmÊ`mMr OmJm


VimVrb W§S> nmÊ`mZo KoVbr OmVo; Á`m‘wio Ë`m ^mJmV {ZjonU (g§M`Z) H$mimZwgma Ë`mMo XmoZ CnàH$ma AmhoV.
‘mem§Mo à‘mU dmTy>Z ‘mgo‘margmR>r Mm§Jbr n[apñWVr (A) OwZr JmimMr ‘¥Xm qH$dm ^m§Ja :
{Z‘m©U hmoVo. (1) ‘¡XmZmÀ`m C§M ^mJmV ZÚm§À`m nmÌmnmgyZ Xya

· Eb {ZZmo pñWVr :- A§Vamda V`ma Pmboë`m nm`è`m-nm`è`m§À`m àXoemV
·

1) Eb-{ZZmo pñWVr ‘Ü`o `m ì`mnmar dmè`m§Mm Omoa H$‘r OwZr JmimMr ‘¥Xm (^m§Ja) `m‘Ü`o JmimMo {ZjonU hmoV

hmoVmo. Ë`m‘wiogm‘mÝ`nUo Oo CîU nmUr n{ü‘oH$So> OmVo, Vo Zmhr.
Z OmVm àem§V ‘hmgmJamÀ`m nyd}bmM amhVo. (2) J§Jm ZXrÀ`m daÀ`m d ‘Yë`m Imoè`mV CÎma àXoe

2) Ë`m‘wio noê$, B¹o$S>moaÀ`m OdinmgMo nmÊ`mMo Vmn‘mZ
d {~hma‘Ü`o ^m§Ja O‘rZ AmT>iVo.

dmT>Vo. `mVyZ T>J V`ma hmoD$Z `m ^mJmV OmñV nmD$g
(3) Amgm‘Ü`o ~«÷nwÌm Imoè`mV nya aofoÀ`m nbrH$So>
nS>Vmo.

3) da nm{hë`mà‘mUo `mÀ`m CbQ> n[aUm‘ Xwgè`m Q>moH$mbm- ^m§Ja O‘rZ Amho.

åhUOo Am°ñQ´o{b`m, B§S>moZo{e`m `m Am{e`m‘Yë`m Xoem§da (4) {h‘mb`mÀ`m nm`Ï`mbJV OmS>çm-^aS>çm ‘¥XoMm d

hmoVmo. {VH$So> nmdgmMo à‘mU H$‘r hmoVo Am{U XwîH$mimMr "XbXbrMm VamB©Mm àXoe' Amho.
eŠ`Vm {Z‘m©U hmoVo. (~) ZdrZ JmimMr ‘¥Xm qH$dm ImXa :
· bm ZrZm :- nwamÀ`m doir ZXrnmÌmÀ`m XmoÝhr ~mOyg Xadfu {ZjonU
·


1) Eb {ZZmoÀ`m CbQ> n[apñWVr åhUOoM bm-ZrZm (bhmZ hmoUmè`m ZdrZ Jmim‘wio V`ma hmoUmè`m ‘¥Xobm "ImXa'

‘wbJr) hmo`. Ago åhUVmV.
2) bm-ZrZmV ì`mnmar dmè`m§Mm Omoa Iyn OmñV AgVmo
(1) dm`ì` d CÎma ^maVmV gpÀN>Ð ‘¥Xm AgyZ ^aS>

Am{U Ë`m‘wio CîU nmÊ`mbm Vo OmñV Xyan`ªV dmhÿZ ZoD$

YmÝ`mg AZwHy$b AgVo.
eH$VmV.
3) `mMm n[aUm‘ AWm©VM àem§V ‘hmgmJamVrb nyd}H$S>À`m n{ü‘ ~§Jmb‘Yrb ‘¥Xm A{YH$ ‘D$ d Amobmì`mMr


AgVo.
150
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


(3) nO©Ý`mÀ`m à‘mUmZwgma O{‘ZrÀ`m ñdê$nmV ~Xb àíZ 34 narjm{^‘wI {díbofU

- `mo½` CÎma - 03

GS-II
hmoV OmVmo.


(4) ~«÷nwÌm ZXrMo Imoao d n{ü‘ ~§Jmbgma»`m OmñV

nO©Ý` AgUmè`m O{‘ZrV MwÝ`mMo à‘mU H$‘r AgVo Va Mhm
ZXrnmÌmnmgyZ Xya d C§M àXoemda Amåb d AëH$br`wº$ · MhmMo àH$ma :

·
‘¥Xm AgVo. (A) {hadm Mhm : `m Mhmda ’$‘}ÝQ>oeZMr {H«$`m Ho$bobr

TM

(5) MwZIS>r d jmam§À`m à‘mUmZwgma H§$H$a, H$„ma, AgV Zmhr.

(~) H$mim Mhm : nmZo CÝhmV ’$‘}ÝQ>oeZH$[aVm Vmg§Vmg
aoh, N>mog d Cgma Agohr ‘¥XoMo CnàH$ma AmhoV.


R>odVmV.
· {nHo$ :
(H$) Cbm±J Mhm : ’$‘}ÝQ>oeZMr {H«$`m bdH$a Wm§~{dVmV,
·


(1) ^m§Ja O{‘ZrV D$g, ’$io, Vm§Xyi, ^mOrnmbm d Ë`m‘wio {hadm d H$mim Mhm `m XmoÝhtMo JwUY‘© Cbm±J


MhmMr bmJdS> Ho$br OmVo. MhmV CVaVmV.
(2) ImXa O{‘ZrV Vm§Xyi, VmJ d CgmMo CËnmXZ KoVbo · MhmÀ`m CËnmXZmgmR>r Amdí`H$ AgUmar ^m¡Jmo{bH$

·
OmVo. n[apñWVr


1) hdm‘mZ : gmYmaUV… CîU, AmЩ d g‘ hdm‘mZ Mhmg
àíZ 33 narjm{^‘wI {díbofU

‘mZdVo. CÝhmù`mV 240 go. nojm VmñV Vmn‘mZ bmJVo.
- `mo½` CÎma - 02
dm{f©H$ nO©Ý` 150 Vo 200 g|.‘r. Amdí`H$ AgVo.

^maV - bmoH$g§»`oMo {dVaU (2011) nmD$g df©^a g‘mZ Agmdm bmJVmo. MhmÀ`m PwS>nmg
· ^maVr` EHy$U bmoH$g§»`oMr AÝ` d¡{eï²>`o : `mo½` N>m`m bmJVo. N>m`m XoUmar PmSo> Am{U MhmMr PwS>no
·

1) ^maVm‘Ü`o bmoH$g§»`oV gdmªV ‘moR>o AgUmè`m CÎma `m§À`m am§Jm EH$m AmS> EH$ bmdboë`m AgVmV.

àXoemMr bmoH$g§»`m (19.98 H$moQ>r) AgyZ X{jU 2) ‘¥Xm : MhmÀ`m PwS>nmg hbH$s JmimMr bmo‘`wº$ ‘¥Xm

Amdí`H$ AgVo. O{‘ZrVyZ nmÊ`mMm {ZMam hmoUo Amdí`H$
A‘o[aHo$‘Yrb ~«mPrb Xoemnojm OmñV Amho. Á`mMm
AgVo. H$maU MhmÀ`m ‘wimer nmUr gmRy>Z am{hë`mg
OJm‘Ü`o bmoH$g§»`oV nmMdm H«$‘m§H$ Amho.
PmS> Hw$OVo åhUyZ MhmMr bmJdS> S>m|JaCVaUrda H$aVmV.
2) CÎma àXoe Am{U ‘hmamï´>mMr (bmoH$g§»`oV Xwgè`m O{‘ZrV bmoh`wº$ Ðì`o Agë`mg A{YH$ `mo½` R>aVmV.

H«$‘m§H$mMo amÁ`) EH${ÌV bmoH$g§»`m 312 Xebj A°{gS>`wº$ ‘¥Xm, H°$pëeA‘Mo Aën à‘mU, ’$m°ñ’o$Q> Am{U
AgyZ g§`wº$ g§ñWmZmÀ`m bmoH$g§»`onojm 4 XebjmZo nmoQ>°eMo H$mhr à‘mU d Zm`Q´moOZMm nwadR>m Ho$ë`mg
OmñV Amho. H$s Oo OJmV. bmoH$g§»`m ÑîQ>çm {Vgè`m MhmMr dmT> Mm§Jë`m àH$mao hmoVo.

H«$‘m§H$mda Amho. àíZ 35 narjm{^‘wI {díbofU
3) ^maVm‘Ü`o Xhm Xebjnojm OmñV bmoH$g§»`m AgUmè`m - `mo½` CÎma - 02


amÁ`m§Mr Am{U g§KamÁ`m§Mr g§»`m drg Amho.
4) ^maVm‘Ü`o EH$ Xebjnojm H$‘r bmoH$g§»`m AgUmè`m bmB‘ñQ>moZ/MwZIS>r

amÁ`m§Mr Am{U g§KamÁ`mMr g§»`m nmM Amho. · gyÌ -
·
5) ^maVm‘Yrb bmoH$g§»`oV n{hë`m nmM amÁ`m§‘Ü`o (CÎma » bmB‘ñQ>moZ hm ñVarV ñdê$nmMm IS>H$ AgyZ,
»

àXoe, ‘hmamï´>, {~hma, n. ~§Jmb Am{U Am§Y« àXoe EHy$U H°${ëe`‘`wŠV I{ZOo `m‘Ü`o AmT>iVmV. bmB‘ñQ>moZ
bmoH$g§»`on¡H$s 48.9% (^maVmMr gmYmaU {Zå‘r `m ñVarV IS>H$mMo ê$nm§Va g§J‘ada `m‘Ü`o hmoVo.
bmoH$g§»`m) bmB‘ñQ>moZMo eobr bmB‘ñQ>moZ

Ab½b bmB‘ñQ>moZ H$moab
151
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


bmB‘ñQ>moZ Ago {d{dY àH$ma àíZ 36 narjm{^‘wI {díbofU
GS-II
AmhoV. - `mo½` CÎma - 04


· gmR>o d CËnmXZ- 1.4.2015 bm 203224 ‘r. Q>Z
·
bmB‘ñQ>moZMo A§Xm{OV gmR>o ^maVmV AmhoV. ^yH§$nN>m`oMm àXoe : -


H«$. amÁ¶ gmR>m



1. H$Zm©Q>H$ 27%

TM



2. Am§Y«àXoe 12%



3. amOñWmZ 12%



4. JwOamV 10%




5. ‘oKmb` 9%



6. Vob§JUm 8%



7. N>ÎmrgJS> 5%



8. ‘Ü` àXoe 5%



9. Cd©[aV amÁ¶m§V 12%



» 2015-16 ‘Ü`o 303.8 {‘{b`Z bmB‘ñQ>moZMo
»
CËnmXZ Pmbo. bmB‘ñQ>moZÀ`m CËnmXZmn¡H$s 17 %
CËnmXZ ho {g‘|Q> XOm©Mo 2% bmoh nmobmX XOm©Mo
1% amgm`{ZH$ XOm©Mo CËnmXZmZwgma amÁ`mMr
H«$‘dmar-
1) ^yH§$nbharMo àmW{‘H$ bhar , Xwæ`‘ bhar d

H«$. amÁ¶ CËnmXZ (%)
^yn¥ð> bhar Ago VrZ àH$ma AgVmV. àmW{‘H$ bhar



1 amOñWmZ 22% gd© ‘mÜ`‘mVyZ àdmg H$aVmV. Xwæ`‘ bhar ’$º$ KZ



2 ‘Ü` àXoe 12% ‘mÜ`‘mVyZ àdmg H$aVmV.



3 Am§Y« n«Xoe 11% 2) àmW{‘H$ bhar gd© ‘mÜ`‘m§VyZ àdmg H$aV Agë`m




4 H$Z©mQ>H$ 9% Var EH$m ‘mÜ`‘mVyZ Xwgè`m ‘mÜ`‘mV àdoe




5 N>ÎmrgJS> 8% H$aVmZm Ë`mMo dH«$s^dZ hmoVo. ^yH§$nñWmZmnmgyZ Xya



6 JwOamV d Vob§JUm 8% Agboë`m ^yH§$n‘mnZ H|$ÐmVhr ^yH§$nbhatMr Zm|X



7 V{‘iZmSy> 7% {‘iVo. Ago Agbo Var H$mhr {d{eï> joÌmV bhatMr



8 ‘hmamîQ´>, {h‘mMb àXoe 4% Zm|X hmoV Zmhr. Aem àXoemg ^yH§$nN>m`oMm àXoe




· dmna - bmB‘ñQ>moZ ho Am¡ÚmoJrH$ CËnmXZmgmR>r Ago åhUVmV.
·
Cn`moJr AgUmao ‘w»` I{ZO Amho. `mMm ‘w»` dmna 3) àË`oH$ ^yénmgmR>r ^yH§$nN>m`oMm àXoe doJim AgVmo.

{g‘|Q> CÚmoJmV VgoM [³dH$ bmB‘, boH$ bmB©‘ d ‘m°Q>}a Am{U bhatMm ^yH§$nN>m`oMm àXoe Xe©{dbm Amho.
`m§À`m CËnmXZmV H$ƒm ‘mb åhUyZ hmoVmo. VgoM CÚmoJ, gm‘mÝ`V… A{nH|$ÐmnmgyZ 1050 A§Vamn`ªV H$moUË`mhr
gm¡§X`©àgmYZo H$mM CÚmoJ, dm`yàXyfU H$‘r H$aÊ`mgmR>r {R>H$mUr ^yH§$nmÀ`m Zm|Xr hmoVmV. {VWo `oUmè`m Am{U
noQ´>mo{b`‘ gmR>çm‘Ü`o Qy>WnoñQ>, nona CÚmoJ, ßbm{ñQ>H$
bhatMr Zm|X KoVbr OmVo, ‘mÌ A{nH|$ÐmnmgyZ 1400
CÚmoJ, n|[Q>J BË`mXr {R>H$mUr {n½‘|Q>O åhUyZ hmoVmo.

152
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


À`m nbrH$So> Agboë`m ^yH§$n‘mnZ H|$ÐmV ñWmZH$mV (3) bmìhmag : Ádmbm‘wIrÀ`m CÐoH$mVyZ dm`y~amo~a ~mhoa


`oUmè`m Ho$di bhatMr Zm|X hmoVo na§Vy bhatMr nS>Umè`m Ðì` nXmWm©g "bmìhmag' - Ago åhUVmV.

GS-II
Zm|X hmoV Zmhr. åhUyZM A{nH|$ÐmnmgyZ 1050 Vo 1400 · bmìhmagmMo CnàH$ma nwT>rbà‘mUo -

·
(A) A°{gS> bmìhm : Á`m bmìhmagmV {g{bH$m§Mo à‘mU 70%
Xaå`mZMm àXoe XmoÝhr àH$maÀ`m bhatgmR>r ^yH§$nN>m`oMm


qH$dm Ë`mnojmhr OmñV AgVo, Ë`mg "A°{gS> bmìhm'
àXoe åhUyZ AmoiIbm OmVmo. Ago åhUVmV. hm bmìhmag A{Ve` KÅ>, a§JmZo {ndiga
4) A{nH|$ÐmnmgyZ Xya 1050 Vo 1400 Xaå`mZ n¥Ïdr^modVr Am{U dOZmZo hbH$m AgVmo. `mMm CËH$bZq~Xy Cƒ

TM

bhatMm ^yH§$nN>m`oMm nÅ>m nmhm`bm {‘iVmo. bhatÀ`m AgVmo.
^yH§$nN>m`oMm àXoe hm {dñVmamZo ‘moR>m Amho. (~) ~o{gH$ bmìhm : Á`m bmìhmagmV {g{bH$m§Mo à‘mU 30


5) ‘H}$br ho ^yH§$n‘mnZmMo à‘mU ^yH§$nmMr Vrd«Vm Xe©dVo. Vo 40% AgVo, Ë`mg "~o{gH$ bmìhm' Ago åhUVmV.
~o{gH$ bmìhm H$miga AgyZ Vmo OmñV àdmhr AgVmo.

Va [aíQ>a à‘mU ho ^yH§$nmMr ‘hÎmm ~o{gH$ bmìhm‘YwZ ~mhoa nS>Umao Ádmbm‘Ir em§V CÐoH$mMo
Xe©dVo. darb XmoÝhr n[a‘mUm§Mr Cn`mo{JVm Am{U AgVmV.
‘mnZV§Ì {^Þ AgVo. ‘H}$br n[a‘mU ho aofr` Amho Am{U · ^«§em‘wio {Z‘m©U hmoUmar ^yê$no :

·
[aíQ>a n[a‘mU bmJr` ‘mnZ loUrV AgVo. 5 ‘hÎmoÀ`m (1) AdamoYr nd©V : EImÚm àXoemg


^yH§$nmV 4 ‘hÎmoÀ`m ^yH§$nmnojm 32 nQ>rZo OmñV D$Om© EH$mnojm A{YH$ ^«§e nS>ë`mg Ë`mMo H$mhr {d^º$ ^mJ
V`ma hmoVmV. Aem {d^º$ ^mJmn¡H$s EImXm ^mJ C§Mmdbm
AgVo.
OmVmo Va H$Yr IMVmo d `m‘wio {dOmVr` OmVrMo IS>H$


àíZ 37 narjm{^‘wI {díbofU g‘nmVirV `oVmV.
- `mo½` CÎma - 03 EImÚm àXoemV g‘moamg‘moa XmoZ {R>H$mUr ^«§e Agë`mg


A§VJ©V eº$s‘wio XmoZ ^«§em§À`m Xaå`mZ ^y^mJ C§Mmdbm
Ádmbm‘wIr - OmVmo. g^modVmbÀ`m gIb nmœ©^y‘rda C§Mmdboë`m
Ádmbm‘wIr gm‘mÝ`V… EH$ Jmob qH$dm OdiOdi ^mJmg "AdamoYr nd©V' qH$dm "JQ> nd©V' qH$dm

JmobmH$ma {N>Ð AgyZ Ë`mVyZ n¥ÏdrÀ`m AË`§V Vá, "R>moH$ù`mMo nd©V' Ago åhUVmV. CXmhaUmW©, g§`wº$
^yJ^m©‘YyZ Vá dm`y, nmUr, Ðd bmìhmag Am{U IS>H$m§Mo g§ñWmZm‘Yrb H°${b’$mo{Z©`mV {gEam ZodmS>m hm
VwH$So> ~mhoa nS>VmV. OJmVrb gdm©V bm§~ AdamoYr nd©V Amho.
· Ádmbm‘wIr e§Hy$ : (2) IMXar : EImÚm ^mJmV g‘moamg‘moa XmoZ

·
n¥ÏdrÀ`m ^yJ^m©Vrb bmìhmag d BVa nXmW© Ádmbm‘wIrÀ`m ^«§e nSy>Z Ë`m Xaå`mZMm ^mJ IMVmo. Aem {R>H$mUr

CÐoH$m‘wio ^yn¥ð>mda Amë`mda Ádmbm‘wIrÀ`m Z{bHo$^modVr V`ma hmoUmè`m ImobJQ> ^mJmg "IMXar' Ago åhUVmV.
Ë`m nXmWm©Mo {ZjonU hmoD$Z Ë`mg e§¹$mH¥$Vr AmH$ma àmá CXmhaUmW© `wamon‘Ü`o ãb°H$ ’$m°aoñQ> d ìhm°gOog `m
hmoVmo, `mbm 'Ádmbm‘wIr e§Hy$' Ago åhUVmV. XmoZ A{damoYr nd©VmÀ`m Xaå`mZ IMXar AgyZ
· Ádmbm‘wIr CÐoH$m‘YyZ ~mhoa nS>Umao nXmW© - Ë`m‘YyZ èhmB©Z ZXr dmhVo.
·


(1) ~mîn : Ádmbm‘wIrÀ`m CÐoH$mV gdmªV àW‘ dm`wê$n

nXmW© ~mhoa nS>VmV. `m‘Ü`o ~mînmMo à‘mU 60 Vo 90% {df¶ - AW©ì¶dñWm
AgVo. ~mînm‘wio Ádmbm‘wIrÀ`m ^modVr ‘oK {Z‘m©U
hmoVmV. CÐoH$mZ§Va ^anya nO©Ý`d¥ï>r hmoVo. àíZ 38 narjm{^‘wI {díbofU
(2) dm`y : Ádmbm‘wIrÀ`m CÐoH$m‘YyZ ~mînmì`{V[aº$ - `mo½` CÎma - 04


BË`mXr dm`y ~mhoa nS>VmV.
­
`m{edm` Aën à‘mUmV A‘mo{Z`m, ZÌ dm`y, {‘WoZ embo` nmofU Amhma
dJ¡ao dm`yhr ~mhoa nS>VmV. A) H|$Ð emgZmZo Omhra Ho$bobr embo` nmofU Amhma `moOZm

153
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Am{U amÁ` emgZmÀ`m H¥$Vr H$m`©H«$‘mZwgma àmW{‘H$ ZJanm{bH$m `m§À`m emim§gmR>r ‘hmZJanm{bH$m,
GS-II
{ejUmMo gmd©{ÌH$saU H$aUo VgoM {dÚmÏ`mªÀ`m ZJanm{bH$m `m§Mo‘m’©$V V`ma AmhmamMm nwadR>m
nQ>Zm|XUrMo d CnpñWVrMo à‘mU dmT>{dÊ`mÀ`m Ñï>rZo hr H$aÊ`mgmR>r nwadR>mXmamMr Zo‘UyH$ H$aÊ`mV `oVo.


H|$Ð nwañH¥$V `moOZm gwê$ H$aÊ`mV Ambr. ehar ^mJmVrb ImOJr g§ñWm§À`m emim§gmR>r ImOJr
~) [aQ> `m{MH$m H«$‘m§H$ 196/2001(
emioÀ`m ì`dWmnZm‘m’©$V V`ma AmhmamMm nwadR>m

{déÕ ^maV gaH$ma) ‘Ü`o

TM
H$aÊ`mgmR>r nwadR>mXmamMr Zo‘UyH$ H$aÊ`mV `oVo.
‘m. gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo {XZm§H$ 28 Zmoìh|~a 2001 amoOr
{Xboë`m AmXoemZwgma gXa `moOZoA§VJ©V gZ 2002 · ñd`nmH$s VWm ‘XVZrgm§À`m Zo‘UwH$sgmR>r ‘mZYZ -

·

nmgyZ {eO{dbobo AÞ XoÊ`mg gwédmV Pmbr. amÁ` embo` nmofU Amhma `moOZo‘Ü`o AÞ {eO{dÊ`mMo H$m‘
d H|$Ð emgZmÀ`m, ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§À`m, H$aÊ`mgmR>r ñd`§nmH$s VWm ‘XVZrg `m H$m‘mgmR>r ñdV§Ì
ImOJr AZwXm{ZV d A§eV: AZwXm{ZV emim `m ‘mZYZ AXm H$aÊ`mg ‘mÝ`Vm {Xbr Amho.
{R>H$mUr B`Îmm 1 br Vo 8 dr n`ªVMo {dÚmWu embo` · J«m‘rU ^mJmgmR>r ñd`§nmH$s VWm ‘XV{Zgm§À`m

·

nmofU Amhma `moOZoMo bm^mWu AmhoV. gZ 2008 Zo‘UwH$sgmR>r à{V‘mh 25 {dÚmÏ`mªn`ªV é. 1000/-
nmgyZ hr `moOZm B`Îmm 8 dr n`ªV dmT>{dÊ`mV , 26 Vo 199 {dÚmÏ`mªgmR>r é. 2000/- d Ë`mZ§Va
Ambr Amho.
àË`oH$ 100 {dÚmÏ`mª‘mJo é. 10,000/- n`ªVMm
H$) AmhmamMo ‘mZH$ - H|$Ð
{ZYr 10 ‘{hÝ`m§gmR>r CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV `oV

emgZmÀ`m ‘mJ©Xe©H$ gyMZm§Zwgma `m `moOZoA§VJ©V
B`Îmm 1 br Vo 5 dr À`m{dÚmÏ`mªgmR>r 450 Cî‘m§H$ Amho. ñd`§nmH$s VWm ‘XVZrgmgmR>r à{Vdf© 230
Am{U 12 J«°‘ à{WZo `wº$ H$moQ>r IM© $H$aÊ`mV `oVmo.


XwnmaMo ^moOZ bm^mÏ`mªZm XoÊ`mV àíZ 39 narjm{^‘wI {díbofU
`oVo. VgoM B`Îmm 6 dr Vo 8 dr À`m {dÚmÏ`mªZm 700 - `mo½` CÎma - 01

Cî‘m§H$ Am{U 20 J«°‘ à{WZo
`wº$ XwnmaMo ^moOZ ) XoÊ`mV `oVo. `m
`moOZo‘Ü`o Amhma {eOdyZ XoÊ`mMo H$m‘ ‘{hbm ~MV emgH$s¶ ¶moOZm -
JQ>, ‘{hbm ‘§S>i, JaOy ‘{hbm AWdm godm^mdr g§ñWm · - Am°ŠQ>mo~a
·

`m§À`mH$So> gmon{dÊ`mV Ambo Amho. 1989 ‘Ü`o "ehar ~oamoOJmam§Zm amoOJma' nwadyZ
S>) embo` nmofU Amhma `moOZogmR>r bmJUmè`m IMm©Mr Xm[aÐ` {Z‘y©bZmÀ`m' CÔoemZo Zohê$ amoOJma `moOZm

{d^mJUr H|$Ð d amÁ`m‘Ü`o 75:25 `m à‘mUmV
gwê$ Pmbr. H|$Ð d amÁ`m§Zr `moOZm IMm©Mm 60:40
H$aÊ`mV `oVo.
dmQ>m CMbbm hmoVm. `m `moOZoÀ`m 3 Cn`moOZm
· ehar ^mJm‘Ü`o embo` nmofU Amhma nwadR>m Imbrb
·

nÕVrZo H$aÊ`mV `oVmo :- hmoË`m
1) ehar ^mJm‘Ü`o ‘hmZJanm{bH$m, ZJanm{bH$m H$Q>H$


‘§S>io `m§Mm g‘mdoe Amho. - ñd`§amoOJmamÀ`m CÔoemZo H$m¡eë`
2) ehar ^mJmV emio‘Ü`o OmJoMr AS>MU Agë`mZo nwadyZ ehar ñd`§ghmæ`Vm JQ>m§Zm gyú‘ CnH«$‘

V`ma AmhmamMm nwadR>m H$aÊ`mgmR>r C^maÊ`mgmR>r 25% ‘XV g~{gS>rÛmao (H$‘mb 4000
‘{hbm g§ñWm/~MVJQ>/‘{hbm‘§S>i/ImZmdidmbo `m§Mr én`o) {Xbr OmV Ago.
{Z`wº$s H$aÊ`mV `oVo.

3) ehar ^mJmVrb emim§n¡H$s ‘hmZJanm{bH$m,
`m `moOZoMo ehar AHw$eb ‘Owam§Zm

154
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


‘Owar amoOJma nwa{dUo ho àmW{‘H$ d ehar joÌmV 1. MrZ (20.2%)


GS-II
gmd©O{ZH$ ‘mb‘Îmm C^maUo ho Xwæ`‘ C{Ôï> hmoVo. 2. A‘o[aH$m (13.8%)


3. ^maV (7%)

­


H$‘mb 9950 én`o H$O© d H$‘mb àíZ 41 narjm{^‘wI {díbofU
1000 én`o g~{gS>r XoD$Z "ehamVrb Am{W©H$Ñï²>`m - `mo½` CÎma - 04


TM
Xw~©b bmoH$m§À`m Kam§‘Ü`o gwYmaUm H$aUo d ~m§YH$m‘mÛmao
‘Owar amoOJma{Z{‘©Vr H$aUo' `m `moOZoMo C{Ôï> hmoVo. 10 ~±H$m§Mo {dbrZrH$aU
· ehar Jar~m§gmR>r ‘yb^yV gw{dYm 1) H|$Ðr` AW©‘§Ìr {Z‘©bm grVmam‘Z `m§Zr 30 Am°JñQ>
·


2019 amoOr nÌH$ma n[afX KoV gmd©O{ZH$ ~±H$m§À`m
hr `moOZm 1990-91 ‘Ü`o gwé H$aÊ`mV Ambr. ehar EH$ÌrH$aUmMr ‘moR>r KmofUm Ho$br.
9

^mJmgmR>r am~{dë`m OmUmè`m {d{dY ‘§Ìmb`m§À`m {d{dY 2) WH$sV H$O} Am{U {b{¹${S>Q>rÀ`m {di»`mVyZ gmd©O{ZH$


`moOZm§‘Ü`o g‘Ýd` gmYyZ ehar bmoH$g»`obm gm‘m{OH$ joÌmVrb ~±H$m§Zm ~mhoa H$mT>Ê`mgmR>r {d{dY ~±H$m§Zm
godm d ^m¡{VH$ gw{dYm nwadyZ bmoH$m§Mm OrdZñVa gwYmaUo' EH${ÌV AmUÊ`mV Ambo Amho.
ho `m `moOZoMo C{Ôï> hmoVo. `m `moOZoMm bú`JQ> Jar~, 3) `mZwgma gmd©O{ZH$ joÌmVrb 10 ~±H$m§Mo AmVm 4

PmonS>nQ²>Q>çm§‘Ü`o amhUmao bmoH$, {ó`m d ‘wbo hmoVr. `m ~±H$m§‘Ü`o {dbrZrH$aU H$aÊ`mV `oUma Amho.
`moOZoVhr H|$Ð d amÁ`mMm dmQ>m 60:40 Agm hmoVm. 4) `m {dbrZrH$aUm‘wio gmd©O{ZH$ joÌmVrb ~±H$m§Mr g§»`m


AmVm 12 hmoB©b. 2017 ‘Ü`o hr g§»`m 27 hmoVr.
àíZ 40 narjm{^‘wI {díbofU 5) 1 E{àb 2019 amoOr XoZm ~±H$ Am{U {dO`m ~±H$Mo

- `mo½` CÎma - 02 ""~±H$ Am°’$ ~S>moXm''‘Ü`o {dbrZrH$aU Pmbo. ~±H$

Am°’$ ~S>moXm hr gmd©O{ZH$ joÌmVrb {Vgar gdmªV
gdm©V ‘moR>m H$ƒm Vob nwadR>mXma Xoe ‘moR>r ~±H$ R>abr Amho.
BamH$ ^maVmMm gdm©V ‘moR>m H$ƒm Vob nwadR>mXma Xoe 6) Ë`mM~amo~a ~±H$m§Mr Am{W©H$ pñWVr gwYmaÊ`mgmR>r ~±H$m§Zm

n°Ho$O Omhra H$aÊ`mV Ambo. Ë`mZwgma gmd©O{ZH$ ~±H$m§Zm
1) 2018-19 ‘Ü`o BamH$ gbJ Xwgè`m dfu ^maVmMm
55,250 H$moQ>r én`m§Mr Am{W©H$ ‘XV {‘iUma Amho.

gdm©V ‘moR>m'H$ƒm Vob nwadR>mXma Xoe R>abm Amho.
7) ~±H$m§Zm Imbrb à‘mUo ‘XV {‘iUma :-

2) S>m`aoŠQ>aoQ> OZab Am°’$ H$‘{e©`b B§Q>o{bO|g A±S>
) g|Q´b ~±H$ : 3300 H$moQ>r


ñQ>°Q>rpñQ>ŠgZo hr ‘m{hVr àH$m{eV Ho$br.
) ~±H$ Am°’$ ~S>moXm : 7000 H$moQ>r
3) ^maVmMr Am`mV : 2018-19 ‘Ü`o 207.3 ‘o{Q´H$ Q>Z,

) `wH$mo ~±H$ : 2100 H$moQ>r

2017- 18 ‘Ü`o 220.4 ‘o{Q´H$ Q>Z

) `wZm`Q>oS> ~±H$ : 1600 H$moQ>r
· ^maVmZo nwT>rb Xoem§H$Sy>Z 2018-19 ‘Ü`o gdm©{YH$

·
e) H°$Zam ~±H$: 6500 H$moQ>r
Am`mV Ho$br:-

1. BamH$ (46.61 Xebj Q>Z) B§{S>`Z ~±H$ : 2500 H$moQ>r


2. gm¡Xr Aao{~`m (40.33 Xebj Q>Z) B§{S>`Z AmoìhagrO ~±H$ : 3800 H$moQ>r


3. BamU (23.9 Xebj Q>Z) n§Om~ A±S> qgY ~±H$ : 750 H$moQ>r


4. g§`wº$ Aa~ A{‘amV (17.49 Xebj Q>Z) · `m g§X^m©Vrb g{‘Ë`m :-
·

· gdm©{YH$ Vob Am`mV H$aUmao Xoe (H§$gmV OmJ{VH$ 1) Zaqgh g{‘Vr (1991 Am{U 1998) : gmd©O{ZH$

·
dmQ>m) :- joÌmVrb Am{U {dH$mgmË‘H$ {dÎmr` g§ñWm§Mo {dbrZrH$aU
155
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


H$aÊ`mMr gyMZm àmXo{eH$ J«m‘rU ~±H$m§Mr ñWmnZm -



2) ImZ g{‘Vr (1997) : dm{UÁ` ~±H$ Am{U {dÎmr` 1) 2 Am°ŠQ>mo~a 1975 amoOr n{hë`m 5 ApñVËdmV
GS-II



g§ñWm§À`m ^y{‘Ho$Zwgma gwg§dmX gmYÊ`mda ^a {Xbm. Amë`m:-
3) d‘m© g{‘Vr : d‘m© g{‘VrZo Ago {ZXe©Zmg AmUbo H«$. nwañH¥$V ~±H$ amÁ¶





H$s EH$ÌrH$aUm‘wio gm‘Ï`© dmT>Vo. 1. ‘moamXm~mX qg{S>Ho$Q> ~±H$ CÎmaàXoe




{dbrZrH$aU ZdrZ ~±H$ ~±Ho$Mm AmH$ma ì¶dgm¶ 2. JmoaInya ^maVr` ñQ>oQ> ~±H$ CÎmaàXoe

TM



H$aʶmV
3. {^dmZr n§Om~ Z°eZb ~±H$ h[a`mZm
¶oUmè¶m ~±H$m




n§Om~ Z°eZb gmd©O{ZH$
n§Om~ 18 bmI 4. O`nya `wH$mo ~±H$ amOñWmZ




~±H$, Amo[aE§Q>b joÌmVrb Xþgar
Z°eZb H$moQ>r én¶o 5. ‘mëS>m `wZm`Q>oS ~±H$ Am°’$ B§{S>`m n.~§Jmb




~±H$ Am°’$ H$m°‘g© gdm©V ‘moR>r ~±H$
~±H$ àmXo{eH$ J«m‘rU ~±H$m§Mr ^m§S>dbr aMZm:


(Amo~rgr) Am{U ñQ>oQ> ~±H$ Am°’$ 1) àË`oH$ Mo A{YH¥$V ^m§S>db


­
¶wZm¶Q>oS> ~±H$ B§{S>¶m gdm©V
5 H$moQ>r én`o Va àg¥V ^m§S>db
‘moR>r ~±H$
1 H$moQ>r én`o Amho. `m àg¥V ^m§S>dbm‘Ü`o
H°$Zam ~±H$ Am{U H°$Zam ~±H$ gmd©O{ZH$ 15.2 bmI
H|$Ð gaH$ma, amÁ` gaH$ma d nwañH$Vu ~±H$ `m§Mr ^mJrXmar
qg{S>Ho$Q> ~±H$ joÌmVrb Mm¡Wr H$moQ>r én¶o
50:15:35 `m à‘mUmV AgVo.
gdm©V ‘moR>r ~±H$
2) Zm~mS©>À`m {Z`§ÌUmImbr H$m`© H$aVmV.
¶w{Z¶Z ~±H$ Am°’$ ¶w{Z¶Z gmd©O{ZH$ 14.2 bmI

(a) Mr YmoaUo V`ma Ho$br OmVmV, (b)Ë`m§Zm
B§{S>¶m, Am§Y« ~±H$ joÌmVrb nmMdr H$moQ>r én¶o

~±H$ Am{U H$m°nm} gdm©V ‘moR>r ~±H$ nwZ{d©Îm nwadR>m Ho$bm OmVmo, c)Ë`m§À`m H$m`m©Mo {Z`§ÌU d
aoQ> ~±H$ VnmgUr Ho$bo OmVo.
B§{S>¶Z ~±H$ B§{S>¶Zb gmd©O{ZH$ 8.08 bmI Imbrb ì`º$s¨Zm gdbVrÀ`m XamV {dÎmnwadR>m

Am{U Abmhm~mX ~±H$ joÌmVrb gmVdr H$moQ>r én¶o H$aVo-
~±H$ gdm©V ‘moR>r ~±H$ (1) N>moQ>o d gr‘m§V eoVH$ar (‘Ü`‘ d ‘moR>çm eoVH$è¶m§Zm

H$O©nwadR>m H$arV Zmhr).
àíZ 42 narjm{^‘wI {díbofU (2) ^y{‘{hZ eoVH$ar.

- `mo½` CÎma - 02 (3) H¥$fr H$m‘Jma.


(4) J«m‘rU H$mamJra, bKw CÚmoOH$ d ì`mnmar,

dm{UÁ`,CÚmoJ VgoM BVa CËnmXH$ H$m`m©V Jw§Vboë`m Aën
· àmXo{eH$ J«m‘rU ~±H$m - gmYZgm‘J«r Agbobo ì`º$s.
·


1) 1 Owb¡ 1975 amoOr E‘.ZaqghZ `m§À`m AÜ`jVoImbr àíZ 43 narjm{^‘wI {díbofU


J«m‘rU ~±H$ {df`H$ H$m`©JQ> ñWmnZ H$aÊ`mV Ambm. - `mo½` CÎma - 04

¶m H$m`©JQ>mÀ`m {e’$magtZwgma ^maVmV J«m‘rU ~±H$m§Mr
CËnÞmÀ`m nyZ{d©VaUmMo n[aUm‘
gmIir {Z‘m©U H$aÊ`mgmR>r ^maVmÀ`m amï´>nVtZr 26
· g‘mOmVrb {d{dY dJm©da CËnÞmÀ`m nyZ{d©VaUmMo
gßQ>|~a 1975 amoOr àmXo{eH$ J«m‘rU ~±H$m AÜ`mXoe,
·

n[aUm‘ Imbrà‘mUo hmoVmV-
1975 Omhra Ho$bm. 9 ’o$~«wdmar 1976 amoOr Ë`m§Mo A) YZH$mo d F$UH$mo :
énm§Va àmXo{eH$ J«m‘rU ~±H$m H$m`Xm, 1976 MbZdmT>rÀ`m H$mimV F$UH$m|Zm (H$O©Xmam§Zm) bm^
9

‘Ü`o Ho$bo Jobo. hmoVmo, Va YZH$m|Mo ZwH$gmZ hmoVo. F$UH$mo ì`º$s Ooìhm
­
156
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


H$O© KoVo Voìhm MbZmMr IaoXr eº$s A{YH$ AgVo. àíZ 45 narjm{^‘wI {díbofU
‘mÌ Vmo Ooìhm H$Om©Mr naV’o$S> H$aVmo Voìhm Vmo YZH$mobm - `mo½` CÎma - 01

GS-II

H$‘r IaoXr eº$s naV H$arV AgVmo. (qH$‘V dmT>r‘wio
MbZmMr IaoXr eº$s H$‘r Pmbobr AgVo.) YZH$mobm ^maVr` Am¡Úmo{JH$ {dH$mg ~±H$
‘mÌ Ë`mZo {Xboë`m IaoXr eº$snojm H$‘r IaoXr eº$s naV


{‘iV AgVo. A) ñWmnZm g§gXoV H$m`Xm, 1964 g§‘V H$ê$Z Owb¡

TM

~) nJmar ZmoH$a dJ© : 14 ‘Ü`o Mr ñWmnZm À`m g§nyU© ‘mbH$sMr

nJmar ZmoH$a dJm©Mm nJma MbZdmT>rÀ`m Xamnojm {Z`m‘H$ g§ñWm åhUyZ

H$‘rM XamZo dmT>V AgVmo. VgoM, Ë`m§Mm nJma {Z{üV H$aÊ`mV Ambr. {VMr ñWmnZm H°$ZS>m‘Yrb Am¡Úmo{JH$
H$mbmdYrZ§VaM dmT>V AgVmo, ‘mÌ ^mddmT>r‘wio {dH$mg ~±Ho$À`m YVuda H$aÊ`mV Ambr Amho.
OrdZ‘mZmMm IM© gVV dmT>V AgVmo. ~) 1975 ‘Ü`o EH$ H$m`Xm g§‘V H$ê$Z bm ^maV


H$) {Z{üV CËnÞ {‘i{dUmam JQ> : gaH$maZo ñdV:À`m Vmã`mV KoVbo d 16 ’o$~«wdmar 1976

‘Ü`o {VMo énm§Va ñdV§Ì ñdm`Îm d¡Ym{ZH$ g§ñWo‘Ü`o
MbZdmT>rMm gdm©{YH$ ’$Q>H$m `m ì`º$s¨Zm ~gVmo. CXm.
H$aÊ`mV

noÝeZda OJUmao {Zd¥Îm H$‘©Mmar, ì`mO d ^mSo> énmZo
Ambo. Mo ‘w»`mb` ‘w§~B© `oWo Amho.
CËnÞ {‘i{dUmao bmoH$, VgoM {Z{üV CËnÞ XoUmè`m
H$) ñdê$n : Am¡Úmo{JH$ {dH$mg ~±H$m§Mr {eIa g§ñWm
amoIo, H$O©amoIo, R>odr BË`mXtÀ`m CËnÞmda OJUmao bmoH$.

åhUyZ H$m‘ H$arV hmoVr. `m ZmË`mZo {Vbm nwT>rb H$m`}

àíZ 44 narjm{^‘wI {díbofU H$amdr bmJo…
- `mo½` CÎma - 04 1) {dH$mg ~±H$m§Mo H$m‘H$mO amï´nmVirda {Z`§{ÌV


H$aUo.
dñVy d godm ‘mJUrV dmT> / KQ> - 2) Ë`m§Zm nwZ{d©Îm godm nwa{dUo.

A) dñVw d godm§À`m ~) dñVw d godm§À`m nwadR>çmV S>) àË`j {dÎmnwadR>m H$m`} -



‘mJUrV dmT> KS>dyZ AmUUmao KQ> KS>dyZ AmUUmao KQ>H$ (1) CÚmoJg§ñWm§Zm H$O} d A{J«‘o XoUo,

KQ>H$ (2) Ë`m§Mo ^mJ/H$O©amoIo IaoXr H$aUo,

1) emgH$s` IMm©Vrb àM§S> 1) H¥$fr CËnmXZmVrb MT>- (3) Ë`m§À`m hþ§S>çmÀ`m dQ>dUrMo ì`dhma,

dmT> CVma (4) H$Om©Mr h‘r XoUo,

2) VwQ>rMm AW©^aUm 2) Anyar Am¡Úmo{JH$ dmT> (5) ^mJ{d‘oH$ar godm XoUo BË`mXr.

3) MbZ nwadR>çmVrb dmT> 3) CËnmXZ KQ>H$m§Mr Xw{‘©iVm B) AàË`j {dÎmnwadR>m H$m`©- CÚmoJ joÌmbm

4) ImOJr IMm©Vrb dmT> 4) Am¡Úmo{JH$ H$bh àË`j {dÎmnwadR>m H$aUmè`m g§ñWm§Zm nwZ{d©Îm nwadR>m
5) bmoH$g§»`oVrb àM§S> dmT> 5) Z¡g{J©H$ g§H$Q>o H$ê$Z CÚmoJg§ñWm§Zm AàË`j {dÎmnwadR>m H$aVo.
6) H$mim n¡gm 6) ì`mnmar dJm©H$Sy>Z Ho$br B©) 2004 ‘Ü`o H$m`Xm-1964 aÔ H$aÊ`mV `oD$Z

7) A§VJ©V H$Om©Mr naV’o$S> OmUmar gmR>o~mOr `m {dH$mg {dÎmr` g§ñWoMo énm§Va EH$m ~±qH$J
8) H$am§‘Yrb KQ> . 7) J«mhH$m§H$Sy>Z Ho$br OmUmar H§$nZr‘Ü`o H$aÊ`mV Ambo Amho. 28 gßQ>|~a 2004 amoOr
9) ñdñV n¡emMo YmoaU gmR>o~mOr
Mr ~±qH$J H§$nZr åhUyZ Zm|XUr Pmbr.
8) {Z`m©Vr‘Yrb dmT>
Va, 1 Am°ŠQ>mo~a 2004 amoOr Zo ~±qH$J H§$nZr
9) KQ>Ë`m CËnmXZ -’$bmÀ`m
åhUyZ Amnbm ì`dgm` gwé Ho$bm. VgoM, 11 Am°ŠQ>mo~a
{Z`‘mMr H$m`©dmhr
10) EH$m§Jr CËnmXZ 2004 amoOr bm H$m`Xm,1934 Zwgma
AZwgy{MV ~±Ho$Mm XOm© XoÊ`mV Ambm. 2005 ‘Ü`o

157
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

TM

ñnYm© narjoVrb {dÚm϶mªZm V¶mar H$aVm§Zm ‘m¶mH$S>rb Agoboë¶m AZw^dmMm ’$m¶Xm ìhmdm ¶m hoVwZo ‘r https://telegram.me/
ZmdmZo Q>obrJ«m‘ gwé Ho$br. AënmdYrVM ˶mbm ‘moR>çm à‘mUmda à{VgmX {‘iV Amho.
qbH$ …

do~gmB©Q>Mo d¡{eîQ>ço AYmoaoIrV Ho$bobr dV©‘mZ nÌmVrb H$mÌUo...


{dÚmWu H|$ÐñWmZr Agbobm M°Zb... ‘wbmIV ‘mJ©Xe©Z d `ed§VmÀ`m ‘wbmIVr...
`m qbH$ da WoQ> àíZ {dMmaVm `oVmV... amÁ`godm d g§`wº$ gmR>r ~Xbboë`m n[ajm nÕVr Zwgma
Amnë`m e§H$m§Mo `mo½` {ZagZMm à`ËZ... CnH«$‘...
Aä`mgmMr gwédmV H$er H$amdr... H$moUË`mhr àH$maMr Om{hamV d {Xem^yb Zmhr...
Zo‘Ho$nUmZo Aä`mg H$gm H$amdm... ‘wbmIVr
nwñVH$ gyMr d Am`moJmMo Aä`mgH«$‘, ZdrZ KmofUm {‘iVmV... {gpåßb’$mB©S> {dMma
amÁ`godm Aä`mgmMr
ñdénmV ZmoQ>g²...
­
C‘oXdmam§Zr eoAa Ho$boë`m KQ>H${Zhm` ZmoQ>g²...

158
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


~±Ho$Mo {dbrZrH$aU ‘Ü`o H$aÊ`mV Ambo Amho. àíZ 48 narjm{^‘wI {díbofU
Ë`m‘wio hr VoìhmMr XoemVrb 28 dr - `mo½` CÎma - 03
GS-II


gmd©O{ZH$ joÌmVrb ~±H$ ( dJiVm) R>abr hmoVr.

àíZ 46 narjm{^‘wI {díbofU AH$amdr n§Mdm{f©H$ `moOZm :-
- `mo½` CÎma - 04 ) H$mbmdYr : 2007-12


­

) g§H$ënZm : "ObX d gd©g‘mdoeH$ d¥{ÕÀ`m {XeoZo'

TM

^maVmVrb Xm[aÐ`mg§X^m©V ‘m{hVr-
1) Xm§So>H$a d aW `m§Zr {b{hboë`m "nm°ìhQ>u BZ B§{S>`m' d¥ÕrXa bú` : 9%



`m J«§WmV 1960-61, 1967-68 Am{U 1968-69 ) d¥ÕrXa gmÜ` : 8%


`m dfmªV Xm[aÐ`aofoImbrb bmoH$g§»`oMo à‘mU J«m‘rU 1) joÌr` d¥ÕrMo bú` : H¥$fr joÌ (4%), CÚmoJ joÌ



^maVmgmR>r 40% dV©{dÊ`mV Ambo AgyZ Vo gd© dfmªgmR>r (10.11%), godm joÌ (9.11%)
2) Jw§VdUyH$ XamMo bú` : 36.6% ( À`m)
gmaIoM Amho.


3) ~MV XamMo bú` : 34.8% ( À`m)
2) {‘Ýhmg `m§À`m Aä`mgmV 1956-57 `m dfu ho



4) amoOJma {Z{‘©VrMo bú` : 58 Xebj

à‘mU 65% hmoVo Va 1967-68 ‘Ü`o 50.57 hmoVo.

5) Xm[aÐ`mMo à‘mU 10% Zo H$‘r H$aUo
3) AmoPm `m§À`m Aä`mgmà‘mUo 1960-61 ‘Ü`o 51.87
6) gmja bmoH$m§Vrb ~oamoOJmar 5% n`ªV H$‘r H$aUo

Va 1967-68 ‘Ü`o 70% Ago Xm[aÐ`aofoImbrb


7) ‘mVm ‘¥Ë`yXa bú` : 1/1000, A^©H$ ‘¥Ë`yXa
bmoH$g§»`oMo à‘mU hmoVo.

bú` : 28/1000
4) ~Y©Z `m§À`m Aä`mgmV 1960-61 ‘Ü`o 38% Va
8) 0-3 d`moJQ>mVrb ~mbH$m§Mo Hw$nmofU {Zåå`mZo

1967-68 ‘Ü`o 54% à‘mU hmoVo.

H$‘r H$aUo
`m AmH$So>dmardê$Z Ago {XgVo, H$s Xm§So>H$a d aW `m§À`m
9) ~mb qbJ JwUmoÎma bú` : 2011-12 n`ªV 935,
9

‘Vo J«m‘rU ^mJmV Xm[aÐ`mMo à‘mU H$m`‘ hmoVo, {‘Ýhmg

2016-17 n`ªV 950
`m§À`m ‘Vo Vo H$‘r Pmbo Va AmoPm d ~Y©Z `m§À`m ‘Vo Vo
· 11 ì`m `moOZoMm Ñï>rH$moZ :-
dmT>bo.
·

1) Jar~r H$‘r H$aUo Am{U amoOJmamÀ`m g§Yr {Z‘m©U
5) ‘m±Q>oH$qgJ Ahbwdm{b`m `m§À`m Aä`mgmà‘mUo

H$aUo

1956-57 ‘Ü`o 54.1% Agbobo à‘mU H$‘r hmoV
2) Amamo½` d e¡j{UH$ joÌmVrb AË`mdí`H$ godm§‘Ü`o

1960-61 ‘Ü`o 38.9% Pmbo. Ë`mZ§Va Vo dmTy>Z àdoe H$aUo
1967-68 ‘Ü`o 56.5% Pmbo. Am{U Ë`mZ§Va H$‘r 3) amï´r` J«m‘rU amoOJma h‘r H$m`©H«$‘mMm Cn`moJ H$éZ

hmoD$Z 1973-74 ‘Ü`o 46.1% Pmbo. amoOJmamÀ`m g§Yr CnbãY H$aUo

àíZ 47 narjm{^‘wI {díbofU 4) n`m©daUr` emœVVm

- `mo½` CÎma - 04 5) b¢{JH$ Ag‘mZVm H$‘r H$aUo


6) àemgZmMr gwYmaUm

gr. a§JamOZ n°Zob 24 ‘o 2012 àíZ 49 narjm{^‘wI {díbofU
1) V|Sy>bH$a JQ>mZo gm§{JVboë`m Xm[aÐ` aofoda àM§S> {Q>H$m - `mo½` CÎma - 04


Pmë`mZo V|Sy>bH$a nÕVrMo narjU H$aÊ`mgmR>r Am{U
n`m©`r nÕV gwM{dÊ`mgmR>r ‘o 2012 ‘Ü`o gr. a§JamOZ n{hbr n§MdmfuH$ `moOZm-
`m§À`m AÜ`jVoImbr EH$m VÁk JQ>mMr ñWmnZm Ho$br. 1) `moOZm OdiOdi gd© ~m~VrV `eñdr Pmbr.

2) `m n°Zob‘Ü`o ‘h|Ð Xod Ho$.gw§Xa‘, ‘hoe ì`mg Am{U Ho$. H$maUo- i) `moOZm H$mbmdYrV ‘mÝgyZ AZwHy$b hmoVm.


XÎmm ho AW©VÁk gXñ` hmoVo. ii) `moOZoMr bú`o H$‘r hmoVr.


159
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


2)
AÞYmÝ`mMo CËnmXZ 52.2 Xebj Q>Zmdê$Z (1951- 4) J«mhH$ qH$‘V {ZX}em§H$ (J«m‘rU, ehar d EH${ÌV)


52) 65.8 Xebj Q>Zm§n`ªV (1955-56) dmT>bo.

GS-II
3) ‘moR>çm à‘mUmda ObqgMZ d D$Om©À`m nm`m^yV gmo`tZm 5) {d{dY àH$maMr Am{W©H$ gm§p»`H$s


gwédmV. statistics)
4) Am{W©H$ dmT>rMm Xa - g§H$pënV -(2.1% gmÜ`
6) {d{dY àH$maMr gm‘m{OH$ gm§p»`H$s

(3.6%)


BË`mXr

TM
5) `moOZoÀ`m eodQ>r amï´r` CËnÞ 18 Q>³³`m§Zr Va XaS>moB©

· amï´r` Z‘wZm gd}jU H$m`m©b`
CËnÞ 11 Q>³³`m§Zr dmT>bo. VgoM qH$‘VtMm {ZX}em§H$ 13

·

Q³³`m§Zr H$‘r Pmbm.(n{hbr `moOZm hr AmVmn`ªVMr
EH$‘od `moOZm Amho, Á`mXaå`mZ qH$‘VtMm A) ^maV gaH$maZo 1950 ‘Ü`o amï´r` Z‘wZm gd}jU' Mr


{ZX}em§H$ H$‘r Pmbr.) ñWmnZm Ho$br. ‘mM© 1970 ‘Ü`o Mr

nwZa©MZm H$aÊ`mV `oD$Z {VMo ê$nm§Va amï´r` Z‘wZm
àíZ 50 narjm{^‘wI {díbofU
gd}jU g§KQ>Zm'
- `mo½` CÎma - 04

‘Ü`o H$aÊ`mV Ambo.
H|$Ðr` gm§p»`H$s` H$m`m©b` ~) g§KQ>ZoMo ê$nm§Va amï´r` Z‘wZm gd}jU H$m`m©b`'

H$aÊ`mV Ambo
Amho.

A) ^maV gaH$maZo 1954 ‘Ü`o amï´r` CËnÞmÀ`m

H$) ‘m’©$V {d{dY àH$maMr Z‘wZm gd}jUo Ho$br
‘moO‘mnmgmR>r gaH$mar EOÝgr åhUyZ H|$Ðr` gm§p»`H$s`

g§KQ>Zm OmVmV. Ë`m§Mo à‘wI Mma àH$ma AmhoV… KaJwVr gd}
ñWmnZm Ho$br. g§KQ>ZoZo E{àb 1955 ‘Ü`o H$m`m©a§^ jUo, CnH«$‘ gd}jUo, J«m‘ gw{dYm Am{U ^y‘r d newYZ
Ho$bm. VËnydu 1951 ‘Ü`o ñWmnZ H$aÊ`mV Ambobr YmaUm.
H|$Ðr` gm§p»`H$s` g§ñWm' S>) Mo H$m`© Mma {d^mJm§‘m’©$V MmbVo … -

{VÀ`mV dJ© H$aÊ`mV Ambr. gìh} {S>PmB©Z d [agM© {d^mJ, H$mobH$mVm

~) g§KQ>ZoMo Zmd ~XbyZ H|$Ðr` gm§p»`H$s` H$m`m©b` {’$ëS> Am°naoeÝg {d^mJ, Zdr {X„r d ’$[aXm~mX


Ago H$aÊ`mV Ambobo ) S>mQ>m àmogoqgJ {d^mJ, H$mobH$mVm

Amho. Mo ‘w»`mb` {X„r `oWo Amho. ‘mÌ Am¡Úmo{JH$ ) g‘Ýd` d àH$meZ {d^mJ, Zdr {X„r

gm§p»`H$s qdJ H$mobH$mVm `oWo Amho. B) ‘m’©$V Xa dfu {d{dY {df`m§darb gd}jUo

H$) Mo à‘wI H$m`© åhUOo amï´r` CËnÞmMr JUZm hmo`. ’o$è`m§À`m ñdê$nmV Ho$br OmVmV. CXm.

amï´r` CËnÞmMo AmH$So> amï´r` boIm gm§p»`H$s ) gm‘m{OH$-Am{W©H$ gd}jUo… CXm. KaJwVr Cn^moJ IM©,

`m ZmdmZo àH$m{eV amoOJma d ~oamoOJma AmH$So>dmar, ^y‘r d newYZ YmaUm,
­
H$aVo. gm‘m{OH$ Cn^moJ ({ejU, Amamo½` B.), Xm[aÐ`, ~mb

S>) ‘m’©$V Imbrb àH$maMr AmH$So>dmar g§H${bV d H$m‘Jma gmjaVm J¡a-H¥${f CnH«$‘ B.

àH$m{eV Ho$br OmVo
) gmYmaUV… Xa nmM dfmªZr KaJwVr Cn^moJ IMm©À`m
1) amï´r` CËnÞ

AmH$So>dmarMo n§Mdm{f©H$ gd}jU (

­
2) dm{f©H$ Am¡Úmo{JH$ gd}jU

­
) Ho$bo OmVo. Ë`mgmR>r Z‘wZm ‘moR>m KoVbm
3) Am¡Úmo{JH$ CËnmXZmMm {ZX}em§H$

OmVmo.

160
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M



) dm{f©H$ Am¡Úmo{JH$ gd}jUmgmR>r AmH$So>dmarMo g§H$bZ nwéf (78.6 Q>¸o$)
H¥${f gd}jUo 7) n{hbo ñWmZ : pñdËPbªS>
GS-II


ehar {H$aH$moi qH$‘VtMo g§H$bZ ‘m’©$V 8) eodQ>Mo ñWmZ : `o‘oZ (162)


‘moOë`m OmUmè`m ehar J«mhH$ qH$‘V {ZX}em§H$m§gmR>r 9) eoOmarb Xoe (^maVmÀ`m daMo ñWmZ) : MrZ (39),


( VgoM ‘m’©$V gd}jU) `m ZmdmZo lrb§H$m (86) ^yVmZ (99), å`mZ‘ma (106)


EH$ Û¡dm{f©H$ OaZb àH$m{eV Ho$bo

TM
OmVo. {df¶ - n¶m©daU


àíZ 51 narjm{^‘wI {díbofU àíZ 52 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma-03 * `mo½` CÎma - 04

b¢{JH$ Ag‘mZVm {ZX}em§H$ - · Vnm§~a

·
A) C§Mr, hdoMm Xm~ d Vmn‘mZ :



hm {ZX}em§H$ 2010 À`m AhdmbmV bmJy H$aÊ`mV Ambm. ^yn¥ð>mnmgyZ gw‘mao 11 {H$.‘r. C§Mr AgUmè`m
9



Ë`mZo 1995 nmgyZ bmJy H$aÊ`mV Amboë`m qbJ- dmVmdaUmÀ`m gdm©V ImbÀ`m Wambm "Vnm§~a' Ago
AmYmarV {dH$mg {ZX}em§H$ d qbJ g~brH$aU åhUVmV. g‘wÐgnmQ>rda hdoMm Xm~ gw‘mao 1013.2 {‘{b~ma
n[a‘mU `m§Mr OmJm KoVbr Amho. AgyZ Vmn‘mZ gw‘mao 25.20 go. AgVo. 11 {H$.‘r. C§Mrda
hm {ZX}em§H$ 3 {ZH$f d 5 {ZX}eH$m§À`m AmYmao H$mT>bm hdoMm Xm~ gw‘mao 228 {‘{b~ma d Vmn‘mZ gw‘mao - 560
9

OmVmo : go. AgVo. {dfwdd¥Îmmda 16{H$.‘r., 450 Ajd¥Îmmda 11
A) OZZ Amamo½` : Vo {H$.‘r. d Y«wdmda 8 {H$.‘r. C§Mrn`ªV Vnm§~amMr C§Mr

‘moOÊ`mgmR>r nwT>rb {ZX}eH$ dmnabo OmVmV: AgVo. Vnm§~amÀ`m daÀ`m ‘`m©XoV {dfwdd¥Îmmda - 800 go.
) ‘mVm ‘Ë`©Vm 450 Ajd¥Îmmda - 560 go. d Y«wdmda - 460 go. Vmn‘mZ

) {H$emoad`rZ OÝ`Vm AmT>iVo.

­
~) g~brH$aU : Ë`mMo à‘mU (~) Vmn‘mZ èhmg à‘mU :

‘moOÊ`mgmR>r nwT>rb {ZX}eH$ dmnabo OmVmV: dmT>Ë`m C§MrZwgma hdoMo Vmn‘mZ H$‘r-H$‘r hmoV OmVo,

) g§gXr` à{V{Z{YËd ) `mg Vnm§~a èhmg à‘mU Ago åhUVmV. 160 ‘r. C§M

) e¡j{UH$ ñVa : {H$‘mZ Joë`mg 10 go. `mà‘mUo Vmn‘mZ H$‘r hmoV OmVo.

‘mÜ`{‘H$ {ejU KoVbobr ‘{hbm bmoH$g§»`m (H$) A{^gaU àdmhmMm {d^mJ :
H$) l‘ ~mOma : Ë`mMo à‘mU l‘ A{^gaU {H«$`m ‘hÎdmMr d dma§dma hmoV Agë`mZo


Vnm§~amg A{^gaU àdmhmMm {d^mJ Ago åhUVmV. ‘oK,
eº$sVrb gh^mJmdê$Z ‘moObo OmVo.
Yy{bH$U, AmЩVm, MH«$s` dmXi BË`mXr hdoMo Am{dîH$ma
· qbJ Ag‘mZVm {ZX}em§H$ 2019
·

Vnm§~amVM hmoVmV. Cƒ dmVmdaUmV OoQ> ñQ´r‘ àdm{hV
1) ^maVmMm H«$‘m§H$ : 122 dm (162 Xoem§‘Ü`o)
hmoVmV.

2) ^maVmMr qH$‘V : 0.501
(S>) VnñVãYr :

3) ‘mVm ‘¥Ë`y à‘mU (2015) : 174
Vnm§~a d pñWVm§~a `m§Zm AbJ H$aUmè¶m nQ>çmg

4) nm¡J§S>mdñWoVrb (15-20) OÝ‘ Xa : 13.2

VnñVãYr Ago åhUVmV. VnñVãYrMr g‘wÐgnmQ>rnmgyZ

5) g§gXoÀ`m OmJm§‘Yrb ‘{hbm§Mm dmQ>m : 11.% Q>¸o$
gamgar C§Mr 11 {H$.‘r. Amho. dmVmdaUmÀ`m `m {d^mJmV

6) H$m‘Jma eº$s gh^mJ Xa : ‘{hbm (23.6 Q>¸o$),

161
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


hdoMo Vmn‘mZ gw‘mao - 560 go. AgyZ Vo gd©Ì H$m`‘ àíZ 54 narjm{^‘wI {díbofU

GS-II
AgVo, åhUyZM Ë`mg VnñVãYr Ago åhUVmV, - `mo½` CÎma - 03


* pñWVm§~a
VmnñVãYrÀ`m da pñWVm§~a hm Wa AgyZ `mV hdoMr

hmbMmb hmoV Zmhr. `m WamV ~mîn, Yy{bH$U BË`mXtMo

TM
à‘mU Iyn H$‘r AgVo. `mMm {dñVma gw‘mao 13 Vo 50
{H$‘rn`ªV AmT>iVmo. pñWVm§~amÀ`m ImbÀ`m ^mJmV AmoPmoZ
dm`yMm Wa Amho. gy`m©nmgyZ `oUmao A{VZrb {H$aU gOrdm§Zm
hm{ZH$maH$ AgVmV. ho {H$aU AmoPmoZ dm`y emofyZ KoVmo.
Ë`m‘wio Ordg¥ï>rMo g§ajU hmoVo.
* ‘Ü`m§~a

pñWVm§~amÀ`m da ‘Ü`m§~a Amho. `mMm {dñVma 50 Vo 80
{H$‘rn`ªV AmT>iVmo. dmVmdaUmVrb gdm©V H$‘r Vmn‘mZ
`mM WamV AmT>iV.
* Am`Zm§~a )

‘Ü`m§~amÀ`m daÀ`m Wamg Am`Zm§~a åhUVmV. `m H«$. joÌ ñWmnZoMo joÌ’$i

WamMm {dñVma 80 Vo 500 {H$‘r Amho. `mVyZ ao{S>Amobhar, df© (Mm¡.{H$.‘r.)
namd{V©V hmoVmV. Ë`m‘wio `m WamMm g§XoedhZmgmR>r Cn`moJ 1 {Zb{Jar 1986 5520
hmoVmo. 2 Z§XmXodr 1988 5860.69
* ~møm§~a 3 ZmoH$aoH$ 1988 820

dmVmdaUmÀ`m gdmªV C§Mrdarb Wamg ~møm§~a åhUVmV. 4 ‘mZg 1989 2837

`m Wam‘Ü`o Vmn‘mZ C§MrZwgma dmT>V OmVo. ~møm§~am‘Ü`o 5 gw§Xa~Z 1989 9630
hm`S´moOZgmaIo hbHo$ dm`y AmT>iVmV. 6 ‘ÞmaMo AmImV 1989 10500

7 J«oQ> {ZH$mo~ma 1987 885
àíZ 53 narjm{^‘wI {díbofU 8 {g‘{bnmb 1994 4374
- `mo½` CÎma - 03 9 {S>~«y-g¡Imodm 1997 765

10 {Xh§J-{X~§J 1998 5111.50
^maVmVrb g§doXZerb àUmbr 11 H§$MZJ§Jm 2000 2619.92
^maVmVrb g§doXZerb àUmbr = H$mio{Zb{Jar ‘mH$S> 12 AJñ϶‘bmB© 2001 1828

13 AMmZH$‘ma-A‘aH§$Q>H$ 2005 3835.51
{h‘mb¶rZ H$mio Añdb, ‘bm¶Z gy¶© Añdb, EH$qeJr
14 H$ÀN> 2008 12454
J|S>m, ñd°ån (XbXbr àXoe), Jm¡a, ~mamqeJm, gm§~a, 15 erV dmid§Q> 2009 7770
dݶåh¡g, dݶ ¶mH$ Sy> Jm±J, nmUJm¶, ñn¶© ìhob, 16 gofMb‘ nd©Vam§J 2010 4755.977
H$mù¶m ‘mZoMm ~Jim 17 nÞm 2011 2998.98


162
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


21ì`m H$b‘mMr ì`már dmT>dbr. ‘Zwî`mÀ`m OrdZmbm
{df¶ - amÁ¶KQ>Zm
GS-II
AW© àmá H$ê$Z XoUmè`m na§nam, g§ñH¥$Vr, dmagm Am{U
àíZ 55 narjm{^‘wI {díbofU Ë`m§Mo nyU© g§ajU `m Jmoï>r Ë`m§Zr ñdmV§Í`mÀ`m H$joV

- `mo½` CÎma - 04 g‘m{dï> Ho$ë`m.

· 2017 gmbr, "nwÅ>mñdm‘r {déÕ ^maV - gaH$ma' `m
Ý`m`‘§S>imZo IQ>ë`m§Mo {Xbobo {ZU©`-

·

TM
IQ>ë`mV gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo ImgJrnUmMm h¸$ (
· ^maVr` Ý`m`‘§S>imZo {d{dY IQ>ë`m§Mo {Xbobo
hm ì`º$sMm ‘yb^yV h¸$ Agë`mMo Z‘yX
·

{ZU©`-
Ho$bo.`mZ§VaÀ`m H$mimV gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo ñdÀN> Am{U
^maVr` Ý`m`‘§S>imZo {d{dY IQ>ë`m§Mo {ZU©` XoVmZm h¸$
àXyfU‘wº$ nmUr Am{U hdm {‘iÊ`mÀ`m A{YH$mambm


Am{U ñdmV§Í¶ `m g§H$ënZoMm AÝd`mW© bmdbm Amho.
ñdmV§Í`mÀ`m g§H$ënZoV g‘m{dï> H$amdo Ago ñnï> Ho$bo.


ñdmV§Í¶ àË`j ì`dhmamV CVadVmZm Ý`m`ì`dñWoZo
bmdbobm AÝd`mW© OmñV ‘hÎdmMm R>aVmo. àíZ 56 narjm{^‘wI {díbofU
· 1963 gmbr "IS>H$qgJ {déÕ CÎmaàXoe gaH$ma' - `mo½` CÎma - 02

·

IQ>ë`mV gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo ñnï> Ho$bo, H$s ì`º$sbm
ñdmV§Ì`mMm h¸$ H$b‘ (19 Vo 22)-
^maV^a g§Mma ñdmV§Í¶ amhrb.
· 1981 gmbr "’«$mpÝgg H$moam°br ‘w{bZ {damoYr {X„r ^maVmÀ`m amÁ`KQ>ZoV gwédmVrbm ^maVmÀ`m ZmJ[aH$m§Zm
9

·

H|$Ðem{gV àXoe' `m IQ>ë`mV gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo gmV àH$maMr ñdmV§Í`o XoÊ`mV Ambr hmoVr. 1978 ‘Yrb
ñdmV§Í`mMm A{YH$ ì`mnH$ AW© ñnï> Ho$bm Amho. 44 ì`m KQ>ZmXwê$ñVrZwgma "g§nÎmr g§nmXZ H$aUo, YmaU
Or{dVmÀ`m A{YH$mamMm AW© Ë`m§Zr à{V{ð>V OrdZmÀ`m H$aUo Am{U g§nÎmrMr {dëhodmQ> bmdUo' `m àH$maMo
A{YH$mamer OmoS>bm. nmofH$ Amhma, dó, {Zdmam, ñdmV§Í¶ dJiÊ`mV Ambo Amho.
A{^ì`º$s ñdmV§Í¶ Am{U g§Mma ñdmV§Í¶ BË`mXtMm H$b‘ 19(1) AÝd`o, gd© ZmJ[aH$m§Zm nwT>rb 6
9

OrdZmÀ`m ‘yb^yV A{YH$mam§V g‘mdoe H$aÊ`mV Ambm. ñdmV§Í`mMo h¸$ àXmZ H$aÊ`mV Ambo AmhoV:
· 1984. gmbr "~§Ywdm ‘wº$s ‘moMm© {déXY ^maV ^mfU d A{^ì`º$s `m§À`m ñdmV§Í`mMm h¸$.

·

gaH$ma' IQ>ë`mÀ`m {ZU©`mV gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo em§VVoZo d {dZmeó EH$Ì O‘Ê`mÀ`m ñdmV§Í`mMm

amÁ`mÀ`m ‘mJ©Xe©H$ VÎdm§À`m g§X^m©V 21ì`m H$b‘mMm h¸$.

iii) g§KQ>Zm qH$dm g§K ñWmnZ H$aÊ`mÀ`m ñdmV§Í`mMm
AW© ñnï> Ho$bm. Ý`m`mb`mZo à{Vð>oZo OJÊ`mÀ`m

A{YH$mamV l{‘H$m§À`m Amamo½`mMr XoI^mb, ~mbH$m§Mr h¸$.
iv) ^maVmÀ`m amOjoÌmV gd©Ì ‘wº$nUo g§Mma H$aÊ`mÀ`m
emar[aH$ N>imnmgyZ ‘wº$s, {dH$mgmMr g§Yr d gw{dYm,

CÎm‘ e¡j{UH$ gw{dYm, ‘mV¥ËdmMr XoI^mb Am{U ñdmV§Í`mMm h¸$.
v) ^maVmÀ`m amOjoÌmÀ`m H$moUË`mhr ^mJmV amhÊ`mÀ`m
H$m‘mgmR>r nmofH$ dmVmdaU {Z{‘©Vr `m gdmªMm g‘mdoe

ñdmV§Í`mÀ`m g§H$ënZoV Ho$bm. d ñWm{`H$ hmoÊ`mÀ`m ñdmV§Í`mMm h¸$.
vi) H$moUVmhr noem AmMaÊ`mMm AWdm H$moUVmhr
· 1989 ‘Ü`o "am‘eaU {damoYr ^maV gaH$ma' `m

·

IQ>ë`mMm {ZU©` XoVmZm gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo naV EH$Xm ì`dgm`



163
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 57 narjm{^‘wI {díbofU Agob. åhUOoM, ZmJ[aH$m§Mo ‘yb^yV h¸$ {hamdyZ KoUmam
- `mo½` CÎma - 03

GS-II
H$m`Xm g§gXoZo/amÁ` {dYr‘§S>imZo Ho$ë`mg Ý`m`mb`m§Zm

hm H$m`Xm KQ>Zm{damoYr d ~mX R>a{dÊ`mMm A{YH$ma àmá
KQ>Zm g{‘Vr à‘wI gXñ` - Amho. gdm}ƒ Ý`m`mb`mg Agm A{YH$ma H$b‘ 32
H«$. à‘wI nwéf gXñ¶ à‘wI ‘{hbm gXñ¶ AÝd`o, Va Cƒ Ý`m`mb`m§Zm Agm A{YH$ma H$b‘ 226
1 S>m°. amO|ÐàgmX amOHw$‘mar A‘¥Vm H$m¡a AÝd`o àXmZ H$aÊ`mV Ambm Amho.

TM
2 n§. Odmhabmb Zohê$ Aå‘y ñdm‘rZmWZ H$) H$b‘ 13 (3) ‘Ü`o "H$m`Xm' `m eãXmMr ì`mnH$


3 d„^^mB© nQ>ob ~oJ‘ EPmO agyb ì`már XoÊ`mV Ambr Amho. Ë`m‘Ü`o nwT>rb ~m~tMm
4 JmoqdX d„^n§V Xmjm{`Zr dobm`wYmZ g‘mdoe hmoVmo…
5 ‘m¡bmZm AmPmX aoUwH$m ao i) H$m`‘ñdê$nr H$m`Xo… g§gX d amÁ` {dYr‘§S>im§Zr


6 S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a
{bbm ao Ho$bobo,
7 J. dm. ‘mdiUH$a H$‘bm Mm¡Yar ii) VmËnwaVo H$m`Xo… amï´>nVr d amÁ`nmbm§Zr H$mT>bobo


8 ~bd§Vam` ‘ohVm nw{U©‘m ~°ZOu
AÜ`mXoe,
9 í`m‘màgmX ‘wIOu ‘mbVr Mm¡Yar
iii) d¡Ym{ZH$ H$m`©H$mar {d{Y{Z`‘ (àXÎm {d{Y{Z`‘m§À`m
10 ~°.E‘.Ama. O`H$a h§gm~oZ ‘ohVm
ñdê$nmVrb): CXm. AmXoe, nmoQ>-{Z`‘, {Z`‘, {Z`‘Zo
11 H$Ýh¡`mbmb ‘wÝer XwJm©~mB© Xoe‘wI
qH$dm A{YgyMZm, Am{U
13 gr. amOJmonmbmMmar {dO`mbú‘r n§{S>V
iv) H$m`ÚmMo J¡a-{d{YH$ ómoV: CXm. H$m`ÚmMr eº$s
Z{bZr a§OZ Kmof

gamo{OZr Zm`Sy> Agboë`m ê$T>r qH$dm n[anmR> åhUOoM,
· KQ>Zm g{‘Vr à‘wI gXñ` ‘yb^yV h¸$m§Mo C„§KZ H$aUmao H$m`XoM Zìho Va H$m`ÚmMr
·

’«±$H$ A±WZr : KQ>Zm g{‘VrMo A±½bmo B§{S>`Z gXñ` eº$sàmá AÜ`mXoe, AmXoe, nmoQ>-{Z`‘, {Z`‘, {Z`‘Zo,
9

hmoVo. A{YgyMZm, ê$T>r qH$dm n[anmR> `m§Zmhr Ý`m`mb`mV
EM. nr. ‘moXr : KQ>Zm g{‘VrMo nmaem gXñ` hmoVo. AmìhmZ XoVm `oVo.
9

àíZ 58 narjm{^‘wI {díbofU S>) H$b‘ 13 (4) AÝd`o ‘mÌ H$b‘ 368 A§VJ©V

- `mo½` CÎma - 04 Ho$boë`m KQ>ZmXwê$ñVr H$m`Úmbm AmìhmZ XoVm `oUma

Zmhr. ‘mÌ Ho$edmZ§X ^maVr IQ>ë`m‘Ü`o (1973)
H$b‘ 13 : - gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo Agm {ZH$mb {Xbm H$s, ‘yb^yV
h¸$m§Mo C„§KZ H$aUmè`m KQ>ZmXwê$ñVr H$m`Úmbmhr
H$b‘ 13: ‘yb^yV hH$m§er {dg§JV Agbobo AWdm
9


Ë`m§Mo Ý`yZrH$aU H$aUmao H$m`Xo Ý`m`mb`mV AmìhmZ XoVm `oD$ eHo$b, H$maU ‘yb^yV h¸$
ho KQ>ZoÀ`m "‘yb^yV g§aMZo' Mm {hñgm AmhoV.

A) H$b‘ 13 ‘Ü`o Ý`m`rH$ nwZ{d©bmoH$ZmÀ`m VËdkmZmMr àíZ 59 narjm{^‘wI {díbofU

VaVyX XoÊ`mV Ambr - `mo½` CÎma - 04


Amho.
~) H$b‘ 13 (2) Zwgma, amÁ`g§ñWm ^mJ ‘Ü`o Jm§YrdmXr VÎdo -

{Xbobo hH$ H$mTy>Z KoUmam qH$dm Ë`m§Mo g§H$moM H$aUmam (1) H$b‘ 40 - ñdemgZmMo KQ>H$ åhUyZ H$m`© H$aVm

H$moUVmhr H$m`Xm H$aUma Zmhr Am{U Agm H$m`Xm `oB©b AemarVrZo J«m‘n§Mm`VrMo g§KQ>Z H$ê$Z n`m©á
Ho$ë`mg Vmo C„§KZmÀ`m à‘mUmBVnV ewÝ`dV² A{YH$ma ~hmb H$aUo.

164
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


(2) H$b‘ 43 - ì`{º$JV AWdm ghH$mar VÎdmda VaVwXr nwT>rbà‘mUo -

GS-II
Hw$Q>ramoÚmoJm§Zm àmoËgmhZ XoUo. ZdrZ amÁ`mMm g‘mdoe qH$dm ñWmnZm. ZdrZ amÁ` {Z‘m©U

9

(3) H$b‘ 47 - Amamo½`mg Anm`H$maH$ Aer ‘mXH$Ðì`o H$aUo Am{U ApñVËdmV Agboë`m amÁ`mÀ`m joÌm‘Ü`o,

Am{U Zerë`m nXmWmªÀ`m godZmg à{V~§Y H$aUo. gr‘o‘Ü`o qH$dm Zmdm‘Ü`o ~Xb H$aUo.
(4) H$b‘ 48 - JmB©, dmgao, BVa Xw^Vr d ^mH$S> KQ>H$ amÁ`m‘Ü`o {dYmZ n[afX {Z‘m©U H$aUo dm ~aImñV

9

OyZmdam§À`m H$Îmbrg à{V~§Y KmbUo d Ë`m§Mr n¡Xmg H$aUo.

TM
gwYmaUo. Xygao n[a{eï> - amï´>nVr, amÁ`nmb, g^mnVr, Ý`m`mYre

9

· CXma‘VdmXr VÎdo - dJ¡a|Mo doVZ, ^Îmo, {deofm{YH$ma Am{U BVa ~m~r.
·

(1) H$b‘ 44 - XoemVrb gd© ZmJ[aH$m§gmR>r g‘mZ g§gXoMr JUg§»`m. g§gX gXñ`m§Mo doVZ Am{U ^Îmo.

9

ZmJar H$m`ÚmMr h‘r XoUo.
g§gXoVrb H$m`©nÕVrMo {Z`‘.

9

2) H$b‘ 45 - ghm dfmªn`ªVÀ`m gd© ~mbH$m§gmR>r
g§gX, {VMo gXñ` Am{U {VÀ`m g{‘Ë`m§Mo {deofm{YH$ma.

{ejU VgoM ~më`J¥ho `m gw{dYm nwadUo

9

· g§gXo‘Ü`o B§J«Or ^mfoMm dmna.
(3) H$b‘ 48 - AmYw{ZH$ VgoM d¡km{ZH$ AmYmamda

·


gdm}ƒ Ý`m`mb`m‘Yrb H${Zï> Ý`m`mYrem§Mr g§»`m.
H¥$fr joÌmMm {dH$mg H$aUo Am{U àmÊ`m§Mr n¡Xmg H$aUo.
9

gdm}ƒ Ý`m`mb`mÀ`m A{YH$majoÌmMm {dñVma.
H$b‘ 48 (A) - dZo Am{U dÝ`Ordm§À`m g§dY©ZmgmR>r 9

9

n`m©daUmMo g§ajU d gwYmaUm H$aUo. H$m`m©b`rZ ^mfoMm dmna.
9

(4) H$b‘ 49 - amï´>r`Ñï²>`m ‘hÎdmMr ñ‘maHo$, ZmJ[aH$Ëd - àmá H$aUo Am{U aÔ~mVb.
9


Eo{Vhm{gH$ d H$bmË‘H$ÑîQ>çm ‘hÎdmMr ñWio `m§Mo OVZ g§gX Am{U amÁ` {d{Y‘§S>imÀ`m {ZdS>UwH$m.
9

H$aUo. ‘VXmag§Km§Mo n[agr‘Z.
9

(6) H$b‘ 50 - amÁ`mÀ`m godoVrb Ý`m``§ÌUm H$m`©H$mar H|$Ðem{gV àXoe -
9


"`§ÌUonmgyZ' {dbJ R>odbr OmB©b. nmMdo n[a{eï> - AZwgy{MV joÌmMo Am{U AZwgy{MV
9

(7) H$b‘ 51 - O‘mVrMo àemgZ.

1) Am§Vaamï´>r` em§VVm d gwa{jVVm A~m{YV amIUo. ghmdo n[a{eï> - Am{Xdmgr joÌmMo àemgZ.

9

2) amï´>mamï´>m§V Ý`m` Am{U gÝ‘mZnyU© nañnag§~§Y {Q>H$dyZ àíZ 61 narjm{^‘wI {díbofU

R>odUo. - `mo½` CÎma - 04

3) Am§Vaamï´>r` H$m`Xm d H$ama `m{df`r AmXa^md

dmT>{dUo. ZH$mam{YH$mam§Mo àH$ma :-

4) Am§Vaamï´>r` {ddmXmMr dmQ>mKmQ>rÀ`m em§VVm‘` AmYw{ZH$ amï´>m§‘Ü`o amï´>mÜ`jm§Zm àmá Agboë`m

9

‘mJm©Zo gmoS>dUyH$ H$aUo. ZH$mam{YH$mam§Mo Mma àH$ma nS>VmV:

àíZ 60 narjm{^‘wI {díbofU 1) nyU© qH$dm ewÕ ZH$mam{YH$ma

­
- `mo½` CÎma - 03 åhUOo g§gXoZo g§‘V Ho$boë`m {dYo`H$mbm g§‘Vr nyU©nUo

amoIyZ YaUo.
g§gXoÀ`m ~hþ‘VmZo KQ>ZmXwê$ñVr -
2) JwUmˑH$ ZH$mam{YH$ma :

H$b‘ 368 À`m ì`már~mhoa Agboë`m {df`m§~m~V amï´>mÜ`jm§Zr g§gXoH$So> nwZ{d©MmamW© nmR>dboë`m
9

g§gXoÀ`m XmoÝhr g^mJ¥hmÀ`m gmÜ`m ~hþ‘VmÛmao {dYo`H$mg g§gXoZo nydunojm A{YH$ ~hþ‘VmZo nm[aV
amÁ`KQ>ZoVrb ~hþg§»` VaVwXt‘Ü`o Xwê$ñVr H$aVm `oVo. `m Ho$ë`mg amï´>mÜ`jm§Zm Ë`mg g§‘Vr ÚmdrM bmJob, Aer

165
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


VaVyX Agë`mg amï´>mÜ`jm§À`m ZH$mam{YH$mamg JwUmË‘H$ ‘§{Ì‘§S>imZo amOrZm‘m {Xë`mg qH$dm ‘§{Ì‘§S>i ~Xbbo
ZH$mam{YH$ma Ago åhUVmV. Va ‘hmÝ`m`dmXr gwÕm Amnë`m nXmMm amOrZm‘m XoVmV,

GS-II
3) {Zb§~ZmË‘H$ ZH$mam{YH$ma H$maU Ë`m§Mr Zo‘UyH$ ‘§{Ì‘§S>imÀ`m g„²`mZwgmaM Pmbobr

: amï´>mÜ`jm§Zr g§gXoH$So> nwZ{d©MmamW© nmR>dboë`m AgVo.
{dYo`H$mg g§gXoZo nwÝhm gmÜ`m ~hþ‘VmZo nm[aV Ho$bo KQ>ZoZo ‘hmÝ`m`dmXr `m§Mm nJma d ^Îmo gwÕm {Z{üV

9

Var amï´>mÜ`jm§Zm Ë`mg g§‘Vr Úmdr bmJob, Aer VaVyX Ho$bobo Zmhr. Ë`m§Zm amï´>nVr {ZYm©[aV H$aVrb Ago

TM
Agë`mg amï´>mÜ`jm§À`m ZH$mam{YH$mamg {Zb§~ZmË‘H$ nm[al{‘H$ àmá hmoVmV.
ZH$mam{YH$ma Ago åhUVmV. · ‘`m©Xm

·


4) nm°Ho$Q> ZH$mam{YH$ma : åhUOo ‘hmÝ`m`dmXr `m§À`mda, H$V©ì`nyVu Xaå`mZ g§Kf© {Z‘m©U

9

g§gXoZo nm[aV Ho$boë`m {dYo`H$mda H$moUVmhr {ZU©` Z hmoD$ Z`o åhUyZ, nwT>rb ‘`m©Xm Q>mH$Ê`mV Amë`m AmhoV:
KoVm Vo VgoM nSy> XoUo. i) Vo ^maV gaH$ma{dê$Õ H$moUVmhr g„m qH$dm {díbofU


· darb Mma àH$maÀ`m ZH$mam{YH$mam§n¡H$s ^maVr` H$ê$ eH$V Zmhr.
·

amï´>mnVtZm VrZ àH$maMo ZH$mam{YH$ma àmá AmhoV: nyU©, ii) Á`m Xmì`m§‘Ü`o Ë`m§Zm ^maV gaH$maÀ`m dVrZo hOa


{Zb§~ZmË‘H$ Am{U nm°Ho$Q> ZH$mam{YH$ma. Ë`m§Zm JwUmË‘H$ hmoÊ`mg gm§JÊ`mV Ambo Amho Ë`m Xmì`m§da Vo H$moUVrhr
ZH$mam{YH$ma àmá Zmhr. {Q>ßnUr H$ê$ eH$V Zmhr.

iii) Ë`m§Zr ^maV gaH$maÀ`m g§‘Vr{dZm ’$m¡OXmar JwÝømMm
àíZ 62 narjm{^‘wI {díbofU

- `mo½` CÎma - 01 Xmofmamon Agboë`m ì`º$sMm ~Mmd H$ê$ Z`o.

iv) Ë`m§Zr ^maV gaH$maÀ`m g§‘Vr{dZm H$moUË`mhr H§$nZr

^maVmMm ‘hmÝ`m`dmXr qH$dm ‘hm‘§S>imV g§MmbH$ åhUyZ Zo‘UyH$ pñdH$mê$ Z`o.
`mdê$Z, ‘hmÝ`m`dmXr ho ^maV gaH$maMo nyU©H$m{bH$
( )
dH$sb ZmhrV. Vo gaH$mar godH$ `m JQ>mV ‘moS>V Zmhr.


­
­
H|$Ðr` H$m`©H$mar ‘§S>im‘Ü`o ^maVmÀ`m ‘hmÝ`m`dmXrMm
VgoM, Ë`m§Zm ImOJr d{H$br H$aÊ`mnmgyZ à{V~§{YV
9

gwÕm g‘mdoe hmoVmo. KQ>ZoÀ`m H$b‘ 76 ‘Ü`o
H$aÊ`mV Ambobo Zmhr.
­
^maVmÀ`m ‘hmÝ`m`dmXr nXmMr VaVyX H$aÊ`mV Ambr


Amho. Vo ^maVmMo "gdm}ƒ H$m`Xm A{YH$mar' àíZ 63 narjm{^‘wI {díbofU
åhUyZ H$m`© H$aVmV. - `mo½` CÎma - 02

· Zo‘UyH$ d Ah©Vm
·

­
^maVmÀ`m ‘hmÝ`m`dmÚmMr Zo‘UyH$ amï´>nVt‘m’©$V Xwhoar gXñ`Ëd -
9

Ho$br OmVo. gdm}ƒ Ý`m`mb`mMm Ý`m`mYre åhUyZ H$moUVmhr ì`º$s g§gXoÀ`m XmoÝhr g^mJ¥hm§Mm EH$mM doir
9

Zo‘UyH$ hmoÊ`mg Ah©Vmàmá Agboë`m ì`º$sMr Zo‘UyH$ gXñ` AgUma Zmhr. Aem n[apñWVrV Ë`mMr H$moUVr
‘hmÝ`m`dmXr åhUyZ Ho$br OmVo. OmJm [aº$ hmoB©b `m~m~VMr VaVyX H$m`ÚmZo H$aÊ`mMm
· nXmdYr
A{YH$ma g§gXog Amho. Ë`mZwgma, "bmoH$ à{V{ZYrËdmMm
·

‘hmÝ`m`dmXr nXmMm H$mbmdYr KQ>ZoV {Z{üV H$aÊ`mV
H$m`Xm, 1951' ‘Ü`o nwT>rb VaVwXr AmhoV :
9

Ambobm Zmhr. VgoM, Ë`m§Zm nXmdê$Z Xya H$aÊ`mMr
nÕV d AmYma `mMrhr VaVyX KQ>ZoV Zmhr. `mdê$Z, Vo 1) Oa EImXm ì`º$s g§gXoÀ`m XmoÝhr g^mJ¥hm§Mm gXñ`

amï´>nVtMr ‘Ou Agon`ªV nX YmaU H$aVmV. åhUOoM, åhUyZ {ZdSy>Z Amë`mg, Ë`mZo 10 {Xdgm§À`m AmV
amï´>nVr Ë`m§Zm Ho$ìhmhr nXmdê$Z Xya H$ê$ eH$VmV. Ë`mbm H$moUË`m g^mJ¥hmV H$m`© H$am`Mo Amho, ho gy{MV
AWm©V, Vo Ho$ìhmhr Amnë`m nXmMm amOrZm‘m amï´>nVtH$So> H$aUo JaOoMo AgVo. AÝ`Wm, Ë`mMr amÁ`g^oVrb OmJm
XoD$ eH$VmV. VgoM, Agm g§Ho$V nmibm OmVmo H$s,

166
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


[aº$ hmoVo... àíZ 64 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma - 04
GS-II
2) Oa EImÚm g^mJ¥hmMm H$m`©aV gXñ` Xwgè`m



g^mJ¥hmMm gXñ` åhUyZ {ZdSy>Z Ambm Va, Ë`mMr
g§gXr` H$m‘H$mOmMr gmYZo -
n{hë`m g^mJ¥hmVrb OmJm [aº$ hmoVo.
3) Oa EImXm ì`º$s EH$m g^mJ¥hmÀ`m XmoZ OmJm§da ·

·


g§gXoÀ`m XmoÝhr g^mJ¥hm§‘Ü`o H$m‘H$mO nma nmS>Ê`mgmR>r

TM
{ZdSy>Z Ambm Va, Ë`mZo EH$m OmJoMr {ZdS> H$aUo JaOoMo

9

{d{dY gmYZm§Mm/H$m`©nÕVtMm dmna Ho$bm OmVmo.
AgVo. AÝ`Wm, Ë`mÀ`m XmoÝhr OmJm [aº$ hmoVmV. Ë`m§n¡H$s ‘hËdmÀ`m ~m~r nwT>rbà‘mUo …-
· g§gX gXñ`m§À`m AnmÌVo{df`rÀ`m VaVwXr - A) àíZ H$mi )
·

H$b‘ 101(2) AÝd`o, H$moUVmhr ì`º$s g§gX d g^mJ¥hmÀ`m àË`oH$ ~¡R>H$sMm n{hbm Vmg àíZ {dMmaUo

9

9

amÁ` {dYmZ‘§S>i `m§Mm EH$mMdoir gXñ` AgUma d CÎma XoUo `mgmR>r CnbãY AgVmo. Ë`mg àíZ H$mi
Zmhr. ‘mÌ, EImXr ì`º$s g§gX d amÁ` {dYmZ‘§S>i Ago åhUVmV. `m VmgmV gXñ`m§Zr {dMmaboë`m àíZm§Mr
CÎmao ‘§Í`m§‘m’©$V {Xbr OmVmV.
`m XmoÝhtMr gXñ` åhUyZ {ZdSy>Z Amë`mg, {VZo 14
àíZmMr ZmoQ>rg gXñ`mZo {bpIV ñdê$nmV ‘hmg{Md `m§Zm
9

{Xdgm§À`m AmV amÁ` {dYmZ‘§S>imVrb Amnë`m g§~moYyZ Úmdr bmJVo. g^mJ¥hmV {dMmaboë`m àíZm§Mr
OmJoMm amOrZm‘m Z {Xë`mg {VMr g§gXoVrb OmJm CÎmao XoÊ`mgmR>r ‘§Ìmb`o/{d^mJm§Mr {d^mJUr nmM JQ>m§V
[aº$ hmoB©b. H$aÊ`mV Ambobr Amho: Am{U `m

­
H$b‘ 102 Zwgma nwT>rb àH$maÀ`m ì`º$s g§gXoÀ`m JQ>m§Vrb ‘§Í`m§‘m’©$V AZwH«$‘o gmo‘dma, ‘§Jidma, ~wYdma,
9

C‘oXdmarg d gXñ`Ëdmg AnmÌ R>aVmV. emgH$s` bm^mMo Jwê$dma d ewH«$dma `m {Xder CÎmao {Xbr OmVmV. àíZ VrZ
àH$maMo AgVmV: Vmam§H$sV, AVmam§H$sV d Aën gyMZm
nX YmaU H$aUmè`m ì`º$s - g§K d amÁ`emgZmÀ`m
àíZ.
AIË`marV Agbobo Ago H$moUVohr bm^mMo nX Oo g§gXoZo 1) Vmam§H$sV àíZ (

H$m`ÚmÛmao AnmÌVmH$maH$ Zgë`mMo Kmo{fV Ho$bobo Zgob `m àíZm§À`m gwê$dmVrbm * Ago {MÝh AgVo.
9

Vo YmaU H$aUmè`m ì`º$s gXñ`Ëdmg AnmÌ R>aVmV; àíZmMo ‘m¡pIH$/ Vm|S>r CÎma hdo Agë`mg gXñ`
(3) ‘Zmo{dH$b Agë`mZo gj‘ Ý`m`mb`mZo Kmo{fV Vmam§H$sV àíZ {dMmaVmo. Á`m àíZm§VyZ nwadUr àíZ

Ho$boë`m ì`º$s; CØdy eH$VmV AgoM
àíZ Vmam§H$sV åhUyZ {dMmaÊ`mMo gXñ`m§Zm gm§JÊ`mV
2) A{d‘wº$ ZmXma ì`º$s ^maVr` ZmJ[aH$ Zgboë`m
`oVo. Á`m àíZm§‘Ü`o Ho$di AmH$So>dmarMr ‘mJUr Ho$bobr

qH$dm ñdoÀN>oZo naH$s` ZmJ[aH$Ëd ñdrH$maboë`m qH$dm AgVo, qH$dm g^mJ¥hmV {ZdoXZ ‘m§S>Ê`mMr ‘mJUr Ho$bobr
naH$s` Xoembm {Zð>m d B‘mZ XoÊ`mg dMZ~Õ Pmboë`m AgVo, Ago àíZ Vmam§H$sV Agy Z`o, Aer Anojm
ì`º$s AgVo. g^mJ¥hmÀ`m nrR>mgrZ A{YH$mè`mg Amdí`H$
AnmÌVm dmQ>ë`mg Vmo Vmam§H$sV àíZmMo ê$nm§Va AVmam§H$sV àíZmV

g§gXoÀ`m H$moUË`mhr g^mJ¥hmMm gXñ` KQ>ZmË‘H$ H$ê$ eH$Vmo. gXñ` EH$m {Xder EH$mnojm OmñV àíZ
9

{dMmê$ eH$VmV. ‘mÌ H$moUË`mhr EH$m {Xder Vm|S>r CÎmao
VaVwXtAÝd`o (H$b‘ 102 AÝd`o, bmoH$ à{V{ZYrËdmÀ`m
XoÊ`mgmR>r àíZm§À`m `mXr‘Ü`o EH$m gXñ`mMm EH$ àíZ
H$m`ÚmÝd`o qH$dm njm§VamÀ`m H$maUmÝd`o) AnmÌ Va ‘hÎm‘ 20 àíZM KoVbo OmVmV.
R>aë`mg Ë`mMr g^mJ¥hmVrb OmJm [aº$ hmoVo. 2) AVmam§H$sV àíZ


AVmam§H$sV àíZmMo CÎma ‘§Í`m‘m’©$V {bpIV ñdê$nmV

167
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ H$mimÀ`m eodQ>r g^mJ¥hmÀ`m nQ>bmda ‘m§Sy>Z Pmbobo Agë`mg g§`wº$ ~¡R>H$ ~mobdVm `oV
{Xbo OmVo. ‘m¡pIH$ CÎma Úm`Mo Zgë`mZo, `m CÎmam§da Zmhr. ‘mÌ bmoH$g^m {dg{O©V hmoÊ`mnydu amï´>nVtZr

GS-II
nwadUr àíZ {dMmabo OmV Zmhr. g§`wº$ ~¡R>H$ ^a{dÊ`mMm Amnbm CÔoe A{Ygy{MV
AmH$So>dmarMr ‘mJUr H$aUmao, XrK© VnerbmMm g‘mdoe Ho$bm Agob, Va g§`wº$ ~¡R>H$ ^a{dbr OmD$
9

Agbobo, ñWm{ZH$ ‘hËdmÀ`m ‘wX²Úm§Mm g‘mdoe Agbobo, eH$Vo. amï´>nVtZr g§`wº$ ~¡R>H$ ^a{dÊ`mMm Amnbm
àemgH$s` VnerbmMm g‘mdoe Agbobo BË`mXr àH$maMo CÔoe A{Ygy{MV Ho$ë`mZ§Va H$moUVohr g^mJ¥h Ë`m

TM
àíZ ghgm AVmam§H$sV AgVmV. {dYo`H$mMo H$m‘ nwT>o Mmbdy eH$V Zmhr.
H$moUË`mhr EH$m {Xder boIr CÎmao XoÊ`mgmR>r àíZm§À`m 4) g§`wº$ ~¡R>H$sMo AÜ`jñWmZ bmoH$g^oMo AÜ`j d
9


`mXr‘Ü`o EH$m gXñ`mMo Mma àíZ (Oa Ë`m {Xder Ë`mMm Ë`m§À`m J¡ahOoarV bmoH$g^oMo CnmÜ`j, ^wf{dVmV.
Vmam§H$sV àíZ `mXrV Agob Va) qH$dm nmM àíZ (Oa Ë`m bmoH$g^oÀ`m CnmÜ`jm§À`m J¡ahOoarV AÜ`jñWmZ
{Xder Ë`mMm Vmam§H$sV àíZ `mXrV Zgob Va) AgVmV, amÁ`g^oMo Cng^mnVr ^wf{dVmV. Oa Vo gwÕm J¡ahOa
Va ‘hÎm‘ 230 àíZ AgVmV. amï´>nVr amOdQ>rImbrb AgVrb Va g§`wº$ ~¡R>H$sg hOa Agboë`m gXñ`m§Zr
amÁ`m§er g§~§{YV A{V[aº$ 25 àíZ `m `mXrV gm{‘b {ZdS>bobm H$moUVmhr gXñ` ~¡R>H$sMo AÜ`jñWmZ
H$aVm `oVmV. ^wf{dVmo. amÁ`g^oMo g^mnVr amÁ`g^oMo gXñ` Zgë`mZo
3) Aën gyMZm àíZ Vo AÜ`jñWmZ ^wfdy eH$V Zmhr. (H$b‘ 118(4))

nrR>mgrZ A{YH$mè`mÀ`m d g§~§{YV ‘§Í`mÀ`m g§‘VrZo, 5) g§`wº$ ~¡R>H$sgmR>r JUg§»`m XmoÝhr

VmVS>rÀ`m gmd©O{ZH$ ‘hËdmÀ`m ‘wX²Úmer g§~§{YV àíZ g^mJ¥hm§À`m EHy$U gXñ`g§»`oÀ`m 1/10 BVH$s AgVo.
10 {Xdgm§nojm H$‘r H$mbmdYrMr gyMZm XoD$Z {dMmaVm 6) g§`wº$ ~¡R>H$sV {dYo`H$mV gwYmaUm:- g§`wº$

`oVmo. Ë`mg Aën gyMZm àíZ Ago åhUVmV. Agm àíZ ~¡R>H$sV {dYo`H$mV gwYmaUm àñVm{dV H$aÊ`mda
{dMmaÊ`mMo `mo½` H$maU Ë`mgmR>r Úmdo bmJVo. Aem ~§YZo KmbÊ`mV Ambobr
àíZmMo CÎma Vm|S>r {Xbo OmVo. AmhoV:


i) Oa ‘V^oX Xwgè`m g^mJ¥hmZo {dYo`H$ ’o$Q>mië`m‘wio
àíZ 65 narjm{^‘wI {díbofU
9

- `mo½` CÎma - 02 qH$dm doioV naV Z Ho$ë`m‘wio {Z‘m©U Pmbm Agob, Va
g§`wº$ ~¡R>H$sXaå`mZ {dYo`H$mV gwYmaUm àñVm{dV H$aVm

`oUma Zmhr. Ho$di {dYo`H$ nm[aV H$aÊ`mg Pmboë`m
g§`wº$ ~¡R>H$s~m~V ‘hËdmMo ‘wÔo
{db§~m‘wio Amdí`H$ ~Zboë`m VodT>çmM gwYmaUm

1) g§`wº$ ~¡R>H$sMr VaVX Ho$di gm‘mÝ` {dYo`Ho$ àñVm{dV H$aVm `oVrb.
Am{U {dÎmr` {dYo`Ho$ `m§ZmM bmJ Amho. YZ {dYo`Ho$ ) Oa ‘V^oX Xwgè`m g^mJ¥hmZo gwM{dboë`m gwYmaUm

Am{U KQ>ZmXwê$ñVr {dYo`H$m§Zm g§`wº$ ~¡R>H$sMr VaVX n{hë`m g^mJ¥hmZo ’o$Q>miyZ bmdë`m‘wio {Z‘m©U Pmbobm
bmJy Zmhr. YZ {dYo`H$mÀ`m ~m~VrV, bmoH$g^obm Agob, Va {db§~m‘wio Amdí`H$ ~Zboë`m gwYmaUm,
amÁ`g^oÀ`m daMT> A{YH$ma Am{U
CnbãY AmhoV, Va KQ>ZmXwê$ñVr {dYo`H$ XmoÝhr iii) Á`mgwYmaUm§‘wio g^mJ¥hm§‘Ü`o A§{V‘ ‘V^oX

g^mJ¥hm§‘Ü`o ñdV§Ì[aË`m nm[aV hmoUo Amdí`H$ AgV. Pmbobm Amho Ë`m§À`mer g§~§{YV AÝ` gwYmaUm, g§`wº$
2) ghm ‘{hÝ`m§Mm H$mbmdYr ‘moOVm§Zm Ë`m‘Ü`o, ~¡R>H$sXaå`mZ àñVm{dV H$aVm `oVmV.

Xwgè`m g^mJ¥hmÀ`m gÌg‘már Z§VaMm 7) g§`wº$ ~¡R>H$sV {dYo`H$mg g§‘Vr:- XmoÝhr

VgoM bmJmonmR> MmahÿZ A{YH$ {Xdgm§À`m VhHw$~rMm g^mJ¥hm§À`m g§`wº$ ~¡R>H$sV Oa Vo {dYo`H$ pñdH¥$V
( H$mbmdYr {heo~mV KoVbm OmV gwYmaUm§gh hOa d ‘VXmZ H$aUmè`m gXñ`m§À`m EHy$U
Zmhr. g§»`oÀ`m ~hþ‘VmZo nm[aV Pmbo, Va Vo XmoÝhr g^mJ¥hm§Zr
3) bmoH$g^oMo {dgO©Z Pmë`m‘wio {dYo`H$ ì`nJV nm[aV Ho$bo Amho, Ago ‘mZbo OmVo.


168
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 66 narjm{^‘wI {díbofU 5) amÁ`nmb amÁ` {dYmZ‘§S>imÀ`m g§‘V Ho$boë`m


- `mo½` CÎma - 02 {dYo`H$mbm g§‘Vr XoVmV qH$dm Vo {dYo`H$ amï´>nVtÀ`m
GS-II

{dMmamW© amIyZ R>odVmV.Oa EImXo {dYo`H$ amÁ`mÀ`m Cƒ
ݶm¶mYrem§Mr Zo‘UyH$ Ý`m`mb`mÀ`m pñWVr‘Ü`o ~Xb KS>dyZ AmUUmao Agob
· H$b‘ 124(2) AÝd`o, Va Vo amï´>nVtÀ`m {dMmamW© amIyZ R>odUo amÁ`nmbm§da
·

­
gdm}ƒ Ý`m`mb`mVrb àË`oH$ Ý`m`mYremMr Zo‘UyH$ ~§YZH$maH$ Amho.

TM
amï´>nVr ghr{Zer d ñd‘wÐm§{H$V A{YnÌmÛmao nwT>rb n[apñW{VVhr amÁ`nmb {dYo`H$ amIyZ

9

H$aVmV… R>odVmV.
i) amï´>nVt‘m’©$V gaÝ`m`mYremMr Zo‘UyH$ Ë`m§Zm Oa Vo KQ>ZoÀ`m VaVwXtZm {dg§JV Agob Va



Amdí`H$ dmQ>Vrb EdT>çm gdm}ƒ Ý`m`mb`mÀ`m d Cƒ b) Oa Vo ‘mJ©Xe©H$ VËdm§À`m {damoYr Agob Va


Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYrem§Mm {dMma KoD$Z Ho$br OmVo. c) Oa Vo KQ>ZoÀ`m H$b‘ 31 AÝd`o g§nÎmrÀ`m A{Zdm`©


­
ii) amï´>nVt‘m’©$V AÝ` Ý`m`mYrem§Mr Zo‘UyH$ ^maVmMo g§nmXZmer g§~§{YV Agob Va. Á`mdoir amÁ`nmb EImXo

gaÝ`m`mYre VgoM Ë`m§Zm Amdí`H$ dmQ>Vrb EdT>çm gdm} {dYo`H$ amï´>nVtÀ`m {dMmamW© amIyZ R>odVmV Ë`mdoir Ë`m
ƒ Ý`m`mb`mÀ`m d Cƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYrem§Mm {dYo`H$mÀ`m ~m~VrV amÁ`nmbmMr ^y{‘H$m g§nwï>mV `oVo.
{dMma KoD$Z Ho$br OmVo. amÁ`nmbm§Zr Oa {dYo`H$ amï´>nVtÀ`m {dMmamW© amIyZ
9

iii) gaÝ`m`mYre dJiVm AÝ` gd© Ý`m`mYrem§Mr Zo‘UyH$ R>odbo Va, amï´>nVr Ë`mg g§‘Vr XoD$ eH$VmV qH$dm amÁ`

H$aVmZm gaÝ`m`mYremMm {dMma KoUo, ho amï´>nVtda {dYmZ‘§S>imH$So nwZ{d©MmamW© nmR>dy eH$VmV. Aí`m doir
~§YZH$maH$ AgVo. {dYmZ‘§S>imbm ghm ‘{hÝ`mÀ`m H$mimV {dYo`H$mda

nwZ{d©Mma H$amdm bmJVmo.
àíZ 67 narjm{^‘wI {díbofU
{dYmZ‘§S>imÀ`m {dYo`H$ nwÝhm gwYmaUogh qH$dm
- `mo½` CÎma - 03
9

gwYmaUo{dZm nm[aV Ho$ë`mZ§Va nwÝhm Vo Ë`mg g§‘Vr XoUo

~§YZH$maH$ Amho {H$ Zmhr, `m ~Xb KQ>ZoV H$moUVrhr
amÁ`nmbm§Mo H$m`Xo{df`H$ A{YH$ma :-
VaVyX Zmhr. åhUOoM, amï´>nVtda g§‘Vr XoUo ~§YZH$maH$
1) amÁ`nmb {d{Y‘§S>imMo A{YdoeZ ~mobm{dUo d Zmhr.



ñW{JV H$aUo `mMm amÁ`nmbm§Zm A{YH$ma AgVmo. VgoM
àíZ 68 narjm{^‘wI {díbofU
‘w»`‘§Í`m§À`m g„²`mZwgma {dYmZg^m {dg{O©V H$aÊ`mMm
- `mo½` CÎma - 02
A{YH$ma Amho.

2) àË`oH$ gmd©{ÌH$ {ZdS>UwH$sZ§VaÀ`m n{hë`m
amÁ`mÀ`m ‘w»`‘§Í`m§Mo A{YH$ma d H$V©ì`o

A{YdoeZmÀ`m gédmVrbm amÁ`nmb amÁ` {d{Y‘§S>img‘moa

A{^^mfU H$aVmV. VgoM Xadfu amÁ` {dYmZ‘§S>imÀ`m A) amÁ`nmbm§À`m~m~VrV amÁ`nmbm§À`m g§X^m©V

n{hë`m A{YdoeZmMr gwédmVhr amÁ`nmbm§À`m ‘w»`‘§Í`mbm nwT>rb A{YH$ma àmá AmhoV :
A{^^mfUmZoM hmoVo. 1) ‘w»`‘§Ìr ho amÁ`nmb d ‘§{Ì‘§S>i `m§‘Yrb g§nH$m©Mo

3) amÁ`nmb {dYmZn[afXoda gm{hË`, {dkmZ, H$bm, à‘wI ‘mÜ`‘ Amho.

ghH$ma Midi d gm‘m{OH$ godm `m joÌmVrb {deof Ë`mZwgma, KQ>ZoÀ`m H$b‘ 167 ‘Ü`o, ‘w»`‘§Í`mMr
kmZ qH$dm AZw^d AgUmè`m 1/6 gXñ`m§Zm Zm‘{ZX} nwT>rb H$V©ì`o gm§JÊ`mV Ambr AmhoV:
{eV H$aVmV. i) amÁ`mÀ`m H$ma^mamÀ`m àemgZmer g§~§{YV ‘§{Ì‘§S>imMo

4) amÁ`nmb {dYmZg^oda A±½bmo-B§{S>`Z g‘mOmVrb gd© {ZU©` d {d{Y{dYmZmMo gd© àñVmd

à{V{ZYr {ZdSy>Z Ambm Zgob Va EH$m gXñ`mbm Zm‘{ZX} amÁ`nmbm§Zm H$i{dUo,
{eV H$aVmV. i) amÁ`mÀ`m H$ma^mamMo àemgZ d {d{Y{dYmZmMo àñVmd

169
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


`m§g§~§Yr amÁ`nmb ‘mJdVrb Vr ‘m{hVr nwa{dUo, Am{U àíZ 69 narjm{^‘wI {díbofU

GS-II
iii) Á`m ~m~tda EImÚm ‘§Í`mZo {ZU©` KoVbm Amho, nU - `mo½` CÎma - 02



‘§{Ì‘§S>imZo {OMm {dMma Ho$bm Zmhr Aer H$moUVrhr
~m~, amÁ`nmbmZo Amdí`H$ Ho$ë`mg, ‘§{Ì‘§S>imÀ`m
Ý`m`mYrem§Zm nXmdê$Z Xya H$aUo
{dMmamW© gmXa H$aUo. · H$b‘ 217 ‘Ü`o gm§{JVë`mZwgma

·

Cƒ Ý`m`mYr`mbm nXmdê$Z Xya H$aÊ`mMr nÕV gdm}

TM
2) ‘w»`‘§Ìr amÁ`nmbmbm nwT>rb A{YH$mè`m§À`m

ƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYrembm nXmdê$Z Xya H$aÊ`mÀ`m
{Z`wº$sgmR>r g„m XoVmV… amÁ`mMm ‘hm{Ydº$m, amÁ`
nÕVrà‘mUoM (H$b‘ 124(4) ‘Ü`o {Xë`mà‘mUo) Amho.
bmoH$godm Am`moJmMo AÜ`j d gXñ`, amÁ` {ZdS>UyH$
`m~ÔbÀ`m VaVwXr nwT>rbà‘mUo:


Am`wº$, amÁ` {dÎm Am`moJmMo AÜ`j d gXñ` BË`mXr. i) Cƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYremg amï´>nVtÀ`m AmXoemZo


~) amÁ` {dYmZ‘§S>imÀ`m ~m~VrV ‘w»`‘§Ìr {dYmZg^oMm nXmdê$Z Xya Ho$bo OmVo.

ZoVm AgVmo. `m ZmË`mZo Ë`m§Zm nwT>rb A{YH$ma AmhoV: ii) amï´>nVr Agm ~S>V’$r©Mm AmXoe Ë`m§Zm g§gXoZo


1) ‘w»`‘§Ìr amÁ`nmbmg amÁ` {dYmZ‘§S>imMr A{YdoeZo Vgo g‘mdoXZ gmXa Ho$ë`mZ§VaM H$mTy>

~mobdUo Am{U ñW{JV H$aUo, `m~m~V g„m XoVmV. eH$VmV.


2) ‘w»`‘§Ìr amÁ`nmbmg Ho$ìhmhr {dYmZg^m {dg{O©V iii) VËnydu, g§gXoV ho g‘mdoXZ àË`oH$ g^mJ¥hmÀ`m


H$aÊ`mMm g„m XoD$ eH$VmV. {deof ~hþ‘VmZo (åhUOoM, Ë`m g^mJ¥hmÀ`m EHy$U
gXñ`g§»`oÀ`m ~hþ‘VmZo Am{U hOa d ‘VXmZ H$aUmè`m
3) ‘w»`‘§Ìr {dYmZg^oV gaH$mar YmoaUm§Mr KmofUm
gXñ`m§À`m XmoZ-V¥Vr`m§emhÿZ H$‘r Zmhr BVŠ`m ~hþ‘VmZo)

H$aVmV. {dYmZg^oV MmbUmè`m MM}V `mo½` doir hñVjon
g§‘V hmoUo JaOoMo AgVo.
H$ê$Z emgZmMr ~mOy Ë`m§Zm ‘m§S>Vm `oVo.
iv) Ý`m`mYremg, em~rV Pmbobr J¡adV©UyH$ qH$dm

1) ‘w»`‘§Ìr amÁ` {Z`moOZ ‘§S>imMo nX{gÕ AÜ`j AH$m`©j‘Vm `m AmYmam§da nXmdê$Z Xya H$aVm `oD$

åhUyZ H$m`© H$aVmV. eH$Vo.
2) ‘w»`‘§Ìr ’o$anmbQ>rÛmao g§~§{YV · Cƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYremg nXmdê$Z Xya H$aÊ`mÀ`m

·

{d^mJr` n[afXo’Mo CnmÜ`j åhUyZ nÕVrMo {Z`‘Z "Ý`m`mYre Mm¡H$er H$m`Xm, 1968'
EH$m doir EH$m dfm©À`m H$mbmdYrgmR>r H$m`© H$aVmV. AÝd`o nwT>rbà‘mUo
­
(gd© {d^mJr` n[afXm§Mo AÜ`j åhUyZ H|$Ðr` J¥h ‘§Ìr H$aÊ`mV Ambo Amho:
H$m`© H$aVmV.) i) nXmdê$Z Xya H$aÊ`mÀ`m àñVmdmda

3) ‘w»`‘§Ìr "Am§Va-amÁ`r` n[afX' bmoH$g^oÀ`m ~m~VrV {H$‘mZ 100 gXñ`m§Zr

, VgoM "amï´>r` {dH$mg n[afX' qH$dm amÁ`g^oÀ`m ~m~VrV {H$‘mZ 50 gXñ`m§Zr ghr
`m§Mo gXñ` åhUyZ H$m`© H$ê$Z Vmo AÜ`j qH$dm g^mnVtZm gmXa H$aUo JaOoMo
H$aVmV. (`m XmoÝhr n[afXm§Mo AÜ`j nVàYmZ AgVmV.) AgVo.
4) ‘w»`‘§Ìr amÁ`emgZmMo à‘wI àdº$m åhUyZ H$m`© ii) AÜ`j/g^mnVr Agm àñVmd pñdH$mê$ eH$VmV


H$aVmV. qH$dm pñdH$maÊ`mg ZH$ma XoD$ eH$VmV.
àñVmd pñdH$maÊ`mV Amë`mg, AÜ`j/g^mnVt‘m’©$V
4) ‘w»`‘§Ìr amÁ`mMo ZoV¥Ëd H$aVmV, amÁ`mVrb {d{dY

Ý`m`mYremdarb Amamonm§Mr Mm¡H$er H$aÊ`mgmR>r EH$m

àXoemVrb doJdoJù`m bmoH$m§Zm ^oQ> XoD$Z Ë`m§À`m g‘ñ`m
Ìr- gXñ`r` g{‘VrMr ñWmnZm H$amdr bmJVo.
OmUyZ KoVmV. 5) ‘w»`‘§Ìr godm§Mo amOH$s` à‘wI åhUyZ iv) `m g{‘Vr‘Ü`o nwT>rb ì`º$s¨Mm g‘mdoe AgVmo:

H$m`© H$aVmV. gdm}ƒ Ý`m`mb`mMo gaÝ`m`mYre qH$dm EH$ Ý`m`mYre,



170
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


ii) EImÚm Cƒ Ý`m`mb`mMo ‘w»` Ý`m`mYre, Am{U c) à{ejH$ : nr JmonrM§X



ii) EH$ {ZîUmV H$m`Xon§S>rV. ~rS>ãë`yE’$ dëS©> M°pån`Z{en qOH$Umar n{hbr ^maVr`
GS-II



Oa g{‘VrÀ`m Mm¡H$er‘Ü`o Ý`m`mYre J¡adV©UyH$ eQ>ba

qH$dm Aj‘VoÀ`m H$maUmdê$Z Xmofr Agë`mMo AmT>ibo, ) Am°{bpånH$‘Ü`o nXH$ qOH$Umar gm{Z`m ZohdmbZ§Va Xwgar


Va g^mJ¥h Ë`m§Zm nXmdê$Z Xya H$aÊ`mgmR>rMm àñVmd ^maVr` ~°S>q‘Q>Z IoimSy>
{dMmamV KoD$ eH$Vo. F) {VMo nmbH$ XmoKohr amï´>Œr` nmVirdarb ìhm°br~m°b IoimSy>


TM
Oa XmoÝhr g^mJ¥hm§‘Ü`o àñVmd {deof ~hþ‘VmZo g§‘V AmhoV.

Pmbm Va amï´>nVtH$So> Ý`m`mYremg nXmdê$Z Xya H$aÊ`mMo ) {VMr ‘moR>r ~hrU nr. ìhr. {Xì`m amï´>Œr` ñVamdarb


g‘mdoXZ amï´>nVtZm gmXa Ho$bo OmVo. h±S>~m°bnQy> hmoVr.
) Ë`mZwgma, amï´>nVr Ý`m`mYremg nXmdê$Z Xya qgYyMr H$maH$sX© …-

H$aÊ`mMm AmXoe H$mT>VmV. 1) Am°{bpånH$ : [aAmo S>r OmZoamo (2016, am¡ß`)


{df¶ - Mmby KS>m‘moS>r 2) OmJ{VH$ M°pån`Z{en : gwdU© (2019, ~ogb), am¡ß`


(2018, ZmZqOJ), am¡ß` (2017, ½bmgJmo), H$m§ñ`
àíZ 70 narjm{^‘wI {díbofU (2014, JwAm§JPmoC), H$m§ñ` (2013, H$monZhoJZ)
- `mo½` CÎma : 03
3) C~a H$mn : H$m§ñ` (2014, Zdr {X„r), H$m§ñ` (2016,

Hw$emU)
· qgYybm dëS©> ~°S>q‘Q>Z {dOoVonX 4) Am{e`mB© H«$sS>m ñnYm© : am¡ß` (2018, OH$mVm©), H$m§ñ`

·
1) dëS©> ~°S>q‘Q>Z M°pån`Z{enÀ`m A§{V‘ ’o$arV 25 Am°JñQ> (2014, B§MrAm°Z)

2019 amoOr ^maVmÀ`m nr. ìhr. qgYZo {dOoVonX (gdU© 5) amï´>Hw$b ñnYm© : gwdU© (2018, JmoëS> H$moñQ>-g§{‘l),

am¡ß` (2018, JmoëS>H$moñQ>-‘{hbm EHo$ar), H$m§ñ` (2014,
nXH$) nQ>H$mdbo.
½bmgJmo)
2) {VZo àmVrñnYu OnmZMr Ioim‹S> ZmoPmo‘r AmoH$hmamMm 21-
6) Am{e`mB© M°pån`Z{en : H$m§ñ` (2014, {J‘MoZ)

7, 21-7 Agm gai XmoZ goQ> ‘Ü`o nam^d Ho$bm.

7) X{jU Am{e`mB© ñnYm© : gwdU© (2016, JwdmhmQ>r-
3) OmJ{VH$ ~°S>q‘Q>Z ñnY}V gdU©nXH$ qOH$Umar n{hbm

‘{hbm g§K),amCnm` (2016, JwdmhmQ>r- ‘{hbm EHo$ar)

IoimSy> R>abr Amho.
amï´>Hw$b `wdm ñnYm© : gwdU© (2011, S>½bg)
4) `m ñnY}V qgYyÀ`m Zmdo AmVm EH$ gdU©. XmoZ am¡ß` d XmoZ

8) Am{e`mB© Á`w{Z`a Joåg : gwdU© (2012, {J‘MoZ)


H$mñ` Aer nmM nXHo$ Pmbr AmhoV.
5) `mnydu qgYy Am{U AmoHw$hmam `m§À`mV 15 gm‘Zo Pmbo hmoVo. qgYybm {‘imbobo gÝ‘mZ :-

Ë`mn¡H$s qgYyZo 8 gm‘Ý`m§V ~mOr ‘mabr Amho. 1) 2015 : nÙlr

6) 2013 Am{U 2014 ‘Ü`o H$m§ñ`nXH$ Va 2017 Am{U 2) 2016 : amOrd Jm§Yr IobaËZ


2018 ‘Ü`o qgYybm am¡ß`nXH$mda g‘mYmZ ‘mZmdo bmJbo 3) 2013 : AOw©Z nwañH$ma

hmoVo. nr. ìhr. qgYy {df`r BVa ‘m{hVr-
7) nmM OmJ{VH$ nXHo$ {‘i dUmar qgYy {h OJmVrb Xwgar
1) ’$moãO© ‘m{gH$mZo OyZ 2018 Vo OyZ 2019 `m dfm©V


Va {VÝhr (gwdU©, am¡ß`, H$m§ñ`) nXHo$ nQ>H$mdUmar {Vgar
{‘imboë`m ‘mZYZmÀ`m AmYmao OJ^amVrb lr‘§V ‘{hbm
‘{hbm ~°S>q‘Q>ZnQy> R>abr Amho.
IoimSy§>Mr `mXr Ho$brAmho. `mVrb n{hë`m 15 IoimSy§>‘Ü`o
nr ìhr qgYyMm Aënn[aM` :- ñWmZ {‘i{dUmar nr. ìhr. qgYy hr EH$‘od ^maVr` IoimSy>
a) OÝ‘ : 5 Owb¡ 1995 (h¡Ðm~mX, Vob§JUm) Amho.

b) g§nyU© Zmd : nwgmabm d|H$Q>m qgYw 2) ~°S>q‘Q>ZnQy> AgUmar nr. ìhr. qgYy hr `m `mXrV 13 ì`m


171
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


ñWmZr AgyZ A‘o[aH$s Q>o{ZgnQy> goaoZm {dë`åg, OnmZr a°‘Z ‘°Jgogo nwañH$ma 2019-
Q>o{ZgnQy> ZmAmo‘r AmogmH$m Am{U O‘©ZrMr Q>o{ZgnQy>

GS-II
A±Oo{bH$m H$~©a `m AZwH«$‘o n{hë`m VrZ ñWmZm§da AmhoV. 1) Mo nÌH$ma adre Hw$‘ma `m§Zm 2019 Mm a°‘Z


3) hr `mXr V`ma H$aVmZm Cnamoº$ H$mbmdYrV {‘imboë`m ‘°Jgogo nwañH$ma Omhra Pmbm.

~{jgm§Mr a¸$‘, {‘iUmao doVZ d ^Îmo `m{edm` Om{hamV 2) adre Hw$‘ma `m§Zm hm nwañH$ma nÌH$m[aVoV "d§{MVm§Mm AmdmO


joÌmVyZ {‘imbobo ‘mZYZ Ago gd©M {dMmamV KoVbo Amho. ~wb§X H$aÊ`mgmR>r {Xbm OmV Agë`mM§ a°‘Z ‘°Jgogo g{‘VrZo
åhQ>bo Amho.

TM
`m `mXrVrb n{hë`m 15 ‘{hbm IoimSy§>Mr df©^amVrb
H$‘mB© 15 bmI S>m°bg©nojm A{YH$ Amho. `mV nr. ìhr. 3) adre Hw$‘ma `m§Mm H$m`©H«$‘ "àmB©‘ Q>mB©‘' hm OrdZmVrb Iao


qgYyMr H$‘mB© gw‘mao 55 bmI S>m°bg© Amho. ‘wÔo Am{U gm‘Ý`m§À`m AS>MUtda ^mî` H$aVmo, Ago a°‘Z
4) `mXrVrb gdm©{YH$ lr‘§V n{hë`m 15 IoimSy§>‘Ü`o 12 ‘°Jgogo Adm°S©> ’$mD$§So>eZZo åhQ>bo Amho.

Q>o{ZgnQy> AgyZ `m{edm` 13 ì`m ñWmZmdarb qgYy 4) `mdfu nmM OUm§Mr {ZdS> `m nwañH$mamgmR>r H$aÊ`mV Ambr.


~°S>q‘Q>ZnQy>, 12 ì`m ñWmZmdarb AboŠg ‘moJ©Z (A‘o[aH$m) 5) 9 gßQ>|~a 2019 amoOr {’${b{nÝgMr amOYmZr ‘m{Zbm `oWo


’w$Q>~m°bnQy> Va 15 `m nwañH$mam§Mo {dVaU H$aÊ`mV Ambo.
ì`m ñWmZmdarb A[a`m OwVmZwJZ© (Wm`b§S>) Jmoë’$nQy> Amho. 6) hm nwañH$ma {dOoVo adre Hw$‘ma ho ghmdo ^maVr` nÌH$ma



R>abo AmhoV.
àíZ 71 narjm{^‘wI {díbofU
2019 Mo {dOoVo :-
- `mo½` CÎma : 01

1. H$mo ñdo {dZ (å`mZ‘ma)

· a°‘Z ‘°Jgogo nwañH$ma 2019 2. Zrbmn¡{OV A§JImZm (Wm`b§S>)

·
3. adre Hw$‘ma (^maV)

1) Mo nÌH$ma adre Hw$‘ma `m§Zm 2019 Mm a°‘Z ‘°Jgogo 4. H°$`mã`m~ am`‘w§S>mo nyOZVo ({’${bnmBÝg)


nwañH$ma Omhra Pmbm. 5. {H$‘ Om|J {H$ (X{jU H$mo[a`m)

2) adre Hw$‘ma `m§Zm hm nwañH$ma nÌH$m[aVoV d§{MVm§Mm AmdmO adre Hw$‘ma `m§À`m{df`r -

~wb§X H$aÊ`mgmR>r {Xbm OmV Agë`mM§ a°‘Z ‘°Jgogo g{‘VrZo
1) OÝ‘ : 5 {S>g|~a 1974 (‘moVrhmar, {~hma)
åhQ>bo Amho.

2) {ejU : nXdr (Xoe~§Yy ‘hm{dÚmb` {X„r {dÚmnrR>),
3) adre Hw$‘ma `m§Mm H$m`©H«$‘ "àmB©‘ Q>mB©‘' hm OrdZmVrb Iao

nXì`wÎma nXdr ( , {df` -qhXr nÌH$m[aVm)

‘wÔo Am{U gm‘Ý`m§À`m AS>MUtda ^mî` H$aVmo, Ago a°‘Z
3) Mo ì`dñWmnH$s` g§nmXH$ (1996 ‘Ü`o
‘°Jgogo Adm°S©> ’$mD$§So>eZZo åhQ>bo Amho.

‘Ü`o gh^mJr)
4) `mdfu nmM OUm§Mr {ZdS> `m nwañH$mamgmR>r H$aÊ`mV Ambr.
4) à{gÕ H$m`©H«$‘ : àmB©‘ Q>mB‘, h‘ bmoJ, adre {H$

5) 9 gßQ>|~a 2019 amoOr {’${b{nÝgMr amOYmZr ‘m{Zbm `oWo

[anmoQ>©

`m nwañH$mam§Mo {dVaU H$aÊ`mV Ambo.
6) hm nwañH$ma {dOoVo adre Hw$‘ma ho ghmdo ^maVr` nÌH$ma Ë`m§Mr nwñVHo$ -

R>abo AmhoV. -

2019 Mo {dOoVo -
1. H$mo ñdo {dZ (å`mZ‘ma)

2. Zrbmn¡{OV A§JImZm (Wm`b§S>) am‘ZmW JmoE§H$m nÌH$m[aVm nwañH$ma (2013 Am{U 2017)


3. adre Hw$‘ma (^maV) aoS> B§H$ Adm°S²g© (2016)


4. H°$`mã`m~ am`‘w§S>mo nyOZVo ({’${bnmBÝg) ‘°Jgogo nwañH$mam{df`r :-

5. {H$‘ Om|J {H$ (X{jU H$mo[a`m)

1) hm Am{e`m I§S>mVrb gdm}ƒ nwañH$ma AgyZ Am{e`mMm

172
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Zmo~ob åhUyZ AmoiIbm OmVmo. àíZ 73 narjm{^‘wI {díbofU
GS-II
2) nwañH$ma XoUmar g§ñWm : Xa°‘Z ‘°Jgogo Adm°S©> ’$mC§So>eZ - `mo½` CÎma : 04


(‘{Zbm)
3) gwédmV : 1957 ({’${bnmB©ÝgMo ‘mOr amï´>ŒmÜ`j a°‘Z · eaX ~mo~So> 47 do gaÝ`m`mYre

·
‘°Jgogo `m§Mo 1957 ‘Ü`o AnKmVr {ZYZ Pmbo. Ë`m§À`m
» Ý`m`‘yVu eaX AaqdX ~mo~So> XoemMo 47 do gaÝ`m`mYre

»

ñ‘aUmW© hm nwañH$ma {Xbm OmVmo.)
åhUyZ 18 Zmoìh|~a 2019 amoOr enW KoVbr.

TM
4) `m nwañH$mamMr gwédmV Ý`y`m°H©$‘Yrb am°H$’o$ba ~«Xg©
» Á`oð>VoÀ`m {Z`‘mZwgma Ý`m`‘yVu ~mo~So> `m§Mr {ZdS> Pmbr.

»

’§$S> Am{U {’${bnmBÝg gaH$maÀ`m g§`wº$ ‘XVrZo Pmbr. » Ý`m`‘yVu eaX ~mo~So> `m§Mr H$maH$sX© 17 ‘{hÝ`m§Mr Agob

»

5) àeñVr, ñ‘¥{V{MÝh Am{U amoI a¸$‘ Ago `m nwañH$mamMo Am{U Vo gaÝ`m`mYre nXmdê$Z 23 E{àb 2021 `m {Xder

ñdê$n Amho. {Zd¥Îm hmoVrb. Ý`m`‘yVu eaX AaqdX ~mo~So> ho A`moÜ`m
6) hm nwañH$ma emgH$s` godm, gmd©O{ZH$ godm, gm‘y{hH$ àH$aUmMr gwZmdUr KoUmè`m I§S>nrR>mMo Xwgao Ý`m`mYre

ZoV¥Ëd, nÌH$m[aVm Vg§M gm{hË`, em§VVm Am{U CX`moÝ‘wI AmhoV. Ë`mM~amo~a AmYma AmoiInÌ Am{U Jmon{Z`VoÀ`m
ZoV¥Îd `m ghm loUt‘Ü`o XoÊ`mV `oVmo. A{YH$mamg§X^m©V Ý`m`mb`mÀ`m VrZ gXñ`r` I§S>nrR>mZo
7) n{hbo ^maVr` {dOoVo :- {dZmo~m ^mdo (1958) {ZH$mb {Xbm. `m I§S>nrR>mV Ý`m. ~mo~So> `m§Mmhr g‘mdoe

8) nwañH$ma {dOoVo H$mhr ^maVr` : ‘Xa Voaogm (1962), hmoVm. Ý`m` g§ñWoVrb gdm}ƒ nXmda {damO‘mZ hmoUmao

O`àH$me Zmam`U (1965), gË`OrV ao (1967), M§Xr Ý`m`‘yVu eaX ~mo~So> ho Mm¡Wo ‘hmamï´>r`Z ì`º$s AmhoV.
àgmX ^Å> (1982), AéU em¡ar (1982), {H$aU ~oXr » Ë`m§À`mnydu Ý`m`‘yVu àëhmX JO|ÐJS>H$a (7 do
»

(1994),AaqdX Ho$Oardmb (2006),nr gmB©ZmW (2007) gaÝ`m`mYre, 1964-66), Ý`m`‘yVu ‘mohå‘X {hXm`Vw„mh

(11do gaÝ`m`mYre,1968-70 ),
àíZ 72 narjm{^‘wI {díbofU » Ý`m. dm`.ìhr.M§ÐMwS> (16do gaÝ`m`mYre, 1978-85)
»

- `mo½` CÎma : 02 `m§Zr gaÝ`m`mYrenXr H$m‘ Ho$bo Amho.

eaX AaqdX ~mo~So> `m§À`m {df`r -
· gdm©{YH$ ‘VXmZ Pmbobo ‘VXmag§K
·
» OÝ‘ : 24 E{àb 1956 (ZmJnya)
» gdm©{YH$ ‘VXmZ Pmbobo ‘VXmag§K
»

» {ejU : ZmJnya {dÚmnrR>mVyZ (1978)
»
H«$. {Oëhm Q>¸o$dmar
»

­
» Ë`m§Mo AmOmo~m dH$sb hmoVo. Ë`m§Mo dS>rb AaqdX ~mo~So> ho


»

1 H$adra (H$moëhmnya) 83.20%
‘hmamï>ŒmMo ‘hm{Ydº$m hmoVo. (XmoZ doim : 1980, 1985)


2 emhþdmS>r 80.19% Ë`m§Mm ‘moR>m ^mD$ {dZmoX ~mo~So> ho gdm}ƒ Ý`m`mb`mVrb


3 H$mJb 80.13% Á`oð> dH$sb Am{U KQ>ZmVÁk hmoVo.




4 {eamim 76.78% H$maH$sX© -


5. aËZm{Jar 75.59%
»


1978 : ~ma H$mD$pÝgb Am°’$ ‘hmamï>Œ‘Ü`o gm‘rb
»

gdmªV H$‘r ‘VXmZ Pmbobo ‘VXmag§K :- » 1998 : Ë`m§Zm d[að> A{Ydº$mnX ~hmb H$aÊ`mV Ambo.
»

» 2000 : ‘w§~B© Cƒ Ý`m`mb`mÀ`m A{V[aº$ Ý`m`mYrenXr
»

H«$. {Oëhm Q>¸o$dmar {Z`wº$s


1 Hw$bm~m 40.20% » 2012 : (16 Am°ŠQ>mo~a) ‘Ü`àXoe Cƒ Ý`m`mb`mMo ‘w»`


»

2 CëhmgZJa 41.20% Ý`m`mYre


3 H$ë`mU n{ü‘ 41.93% » 2013 : (12 E{àb) gdm}ƒ Ý`m`mb`mÀ`m Ý`m`mYrenXr
»



{Z`wº$s
4 A§~aZmW 42.43%
»


2016: ZmJnyaÀ`m ‘hmamï´> amï´>r` {d{Y {dÚmnrR>mMo
5 dg}dm 42.66%
»


Hw$bnVr åhUyZ {Z`wº$.

173
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 74 narjm{^‘wI {díbofU H«$‘m§H$ eha amÁ¶



- `mo½` CÎma : 04

GS-II
1 B§Xmoa ‘Ü` àXoe



2 A§{~H$mnwa N>ÎmrgJS>
· ñdÀN> gd}jU nwañH$ma 2019



3 åh¡gwê$ H$Zm©Q>H$
·


1) KmofUm : 6 ‘mM© 2019 4 C‚m¡Z ‘Ü` àXoe



2) OJmVrb gdmªV ‘moR>o ñdÀN>Vm gd}jU

TM
5 Zdr {X„r {X„r



3) gd}jU H$aÊ`mV Ambobr ehao : 423%


4) Amd¥Îmr : Mm¡Wr

5) gwédmV : 2016 àíZ 75 narjm{^‘wI {díbofU

6) gd}jU H$mbmdYr : 28 {Xdg (4-31 OmZodmar - `mo½` CÎma : 3



2019)
7) nyU©V… {S>{OQ>b Am{U nonaa{hV gd}jU · ^maVr` dZgodoÀ`m ZmdmV ~Xb -

·

8) nwañH$ma XoUmao ‘§Ìmb` : H|$Ðr` J¥h{Z‘m©U Am{U ZmJar » H$m{‘©H$, gmd©O{ZH$ VH«$ma Am{U n|eZ ‘§Ìmb`mZo ‘^maVr`

»

ì`dhma ‘§Ìmb`
» »
dZgodoÀ`m ZmdmV ~Xb H$ê$Z ‘^maVr` dZ Am{U Am{Xdmgr

gd}jUmMr nÕV :- » godm’ Ago
»

1) EHy$U JwU : 5000 H$aÊ`mgmR>r Am§VaamÁ` g„m‘gbV gwê$ Ho$br Amho.

2) àË`j {ZarjU : 25% (1250 JwU) » amï´>r` AZwgyMrV O‘mVr Am`moJmZo Amnë`m dm{f©H$

»

3) ZmJ[aH$m§Mm A{^àm` : 25% (1250 JwU) Ahdmbm‘Ü`o Ho$boë`m {e’$maerZwgma hm àñVmd {dMmamV

4) godm ñVar` àJVr : 25% (1250 JwU)
KoÊ`mV Ambm.

5) à‘mUZ : 25% (1250 JwU)

nwañH$ma : - ^maVr` dZ godm :-

1) B§Xmoa gbJ {Vgè`m dfu XoemVrb gdmªV ñdÀN> eha » "Båno[aAb ’$m°aoñQ> gpìh©g' `m ZmdmZo 1867 ‘Ü`o hr godm
»


2) gdmªV ñdÀN> ‘moR>o eha : Ah‘Xm~mX {Z‘m©U H$aÊ`mV Ambr.

3) gdmªV ñdÀN> ‘Ü`‘ eha : C‚m¡Z » 1935 À`m ^maV gaH$ma H$m`ÚmZwgma ‘dZ’ hm {df`
»


4) gdmªV ñdÀN> bhmZ eha : Zdr {X„r ‘hmZJanm{bH$m "àm§VmH$So>' gmon{dÊ`mV Amë`m‘wio `m godoA§VJ©V A{YH$mar

5) CËH¥$ï> J§Jm eha : Jm¡Ma (CÎmamI§S>) Zo‘Uo ~§X Pmbo.

6) CËH¥$ï> H$m‘{Jar H$aUmar amÁ` : 1) N>ÎmrgJS>, » 1966 ‘Ü`o ^maV gaH$maZo ApIb ^maVr` godm åhUyZ
»


2) PmaI§S>, 3)‘hmamï´> {VMr ñWmnZm Ho$br.
7) n{hë`m Xhm ‘Ü`o Zdr ‘w§~B© (7) ho EH$‘od ‘hmamï>ŒmVrb » ApIb ^maVr` godm H$m`Xm, 1951 A§VJ©V gÜ`m VrZ
»


eha ApIb ^maVr` godm AmhoV.
8) n{hë`m 100 ‘Ü`o ‘hmamï>ŒmVrb 28 eham§Mm g‘mdoe. » `m‘Ü`o ^maVr` àemgH$s` godm , ^maVr` nmo{bg godm
»

­

9) ‘hmamï´>mZo gdm©{YH$ 45 nwañH$ma qOH$bo AmhoV. Am{U ^maVr` dZ godm `m§Mm g‘mdoe hmoVmo.
»

^maVr` dZ YmoaUmMr A§‘b~OmdUr H$aUo hr à‘wI
»

amÁ` n{hbr nmM ehao :- O~m~Xmar
^maVr` dZ gododa Amho.


174
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 76 n[ajm{^‘wI {díbofU » 2014-19 : {dÎm ‘§Ìr

»

- `mo½` CÎma … 01 » 2014-19 : H$mnm}aoQ> ì`dhma ‘§Ìr
GS-II


»

» ‘mM© Vo gßQ>|~a 2017 : g§ajU ‘§Ìr

»

· AéU OoQ>br - » 2014-16 : ‘m{hVr d àgmaU ‘§Ìr
·
»

» {ZYZ : 24 Am°JñQ> 2019 (Zdr {X„r) » 2009-2014 : amÁ`g^m {damoYr njZoVo

»

»

» OÝ‘ : 28 {S>g|~a 1952 ({X„r) » 2003-04 : H$m`Xm d Ý`m` ‘§Ìr

»

TM
»

» nj : ^maVr` OZVm nj » 2014-19 : amÁ`g^m g^mJ¥h ZoVo

»

»

» {ejU : g|Q> Po{d`g© ñHy$b ({X„r), H$m°‘g©‘Ü`o nXdr » 1999-2000 : ‘m{hVr d àgmaU amÁ`‘§Ìr

»

»

(19%3), EbEb~r (1997) » 2018-19 : CÎma àXoe ‘YyZ amÁ`g^oda gXñ`

»
» AéU OoQ>br `m§Zm gm°âQ> {Q>í`y H¢$ga hm Xw‘ui AmOma Pmbm » 2000-18 : JwOamV ‘YyZ amÁ`g^oda gXñ`

»

»

hmoVm. àíZ 77 n[ajm{^‘wI {díbofU
» 2014-19 : H|$Ðr` {dÎm Am{U H$m°nm}aoQ> ì`dhma ‘§Ìr - `mo½` CÎma … 04
»



‘moXr gaH$maÀ`m Xwgè`m H$m`©H$mimV OoQ>br `m§Zr àH¥$Vr
AñdñÏ`m‘wio ‘§{ÌnX ñdrH$maÊ`mg ZH$ma {Xbm hmoVm. · lram‘ bmJy -

·
» 2009-14 : amÁ`g^m {damoYrnj ZoVo Vo gdm}ƒ
»
»

{ZYZ : 17 {S>g|~a 2019 (gmVmam)
Ý`m`mb`mV d[að> A{^dº$m hmoVo. »

» Vo {X„r {dÚmnrR>mV ApIb ^maVr` {dÚmWu n[afXoMo » OÝ‘ : 16 Zmoìh|~a 1927 (nwUo)
»

»

{dÚmWu ZoVo hmoVo. {dÚmnrR>mÀ`m ñQw>S§>Q²g `w{Z`ZMo Vo AÜ`j » {ejU : nwUo)
»

hmoVo. » S>m°. bmJy `m§Zr e§^ahÿZ A{YH$ qhXr Am{U ‘amR>r {MÌnQ>,
»

» AmUr~mUrÀ`m H$mimV (1975-77) Vo 19 ‘{hÝ`mgmR>r VgoM 40 hÿZ A{YH$ ‘amR>r, qhXr Am{U JwOamVr ZmQ>H$m§‘Ü`o
»

ñWmZ~Õ hmoVo. A{^Z` Ho$bm hmoVm.
» amO ZaoZ Am{U O`àH$me Zmam`U `m§Zr 1973 ‘Ü`o gwé » Ë`m§Zr 20 ‘amR>r ZmQ>H$m§Mo {X½Xe©Zhr Ho$bo hmoVo.
»

»

Ho$boë`m ^«ï´mMma {damoYr {dÚmWu MidirV Ë`m§Zr gh^mJ » Aßnmgmho~ ~obdbH$a hr ^y{‘H$m gmH$maV "ZQ>g‘«mQ>' ho
»

KoVbm hmoVm. 1990 ‘Ü`o {X„r Cƒ'Ý`m`mb`mZo Ë`m§Zm
ZmQ>H$ Ë`m§Zr AOam‘a Ho$bo hmoVo.
d[að> d{H$bmMm XOm© {Xbm 1989 ‘Ü`o ìhr nr qgJ
» 1978 ‘Ü`o "Kam|Xm' `m qhXr {MÌnQ>mVrb ^y{‘Ho$gmR>r
gaH$ma‘Ü`o A{V[aº$ gm°{b{gQ>a OZabnXr Ë`m§Mr Zo‘UyH$
»

H$aÊ`mV Ambr. Ë`m§Zm ghm`H$ A{^ZoË`mMm "{’$ë‘’o$Aa' nwañH$ma {‘imbm
» 1999 ‘Ü`o Vo ^maVr` OZVm njmMo àdºo$ Pmbo. hmoVm.
»

» Oå‘y H$mí‘raMo ‘mOr {dÎm ‘§Ìr {J[aYmar bmb S>moJ«m `m§Mo Vo » d¡ÚH$s` {ejU KoV AgVmZmM Ë`m§Zr ^mb~m Ho$iH$a
»

»

OmdB© hmoVo. `m§À`m àmoJ«o{gìh S´m‘°{Q>H$ Agmo{gEeZ'Ûmao ZmQ>H$m§‘Ü`o H$m‘
H$aÊ`mg gwédmV Ho$br hmoVr.
OoQ>br `m§À`m H$m`©H$mimVrb ‘hÎdmMo {ZU©` :
» "Xodmbm [aQ>m`a H$am' Ago Vo gm§JV.
»

» ZmoQ>~§Xr » Ë`m§Zr A{^Z` Ho$bobo {MÌnQ> : qnOam, gm‘Zm, qghmgZ,
»

»

» dñVy d godm H$a àUmbrMr Xoe^a A§‘b~OmdUr hoam’o$ar, MbVo MbVo, bmdm[ag, ‘wH$Ôa H$m {gH§$Xa,
»

» aoëdoMm ñdV§Ì AW©g§H$ën aÔ H$ê$Z Vmo XoemÀ`m gd©gmYmaU
» Jm§Yr Ë`m§Zr A{^Z` Ho$bobr ZmQ>Ho$ : BWo Amoemibm
»

AW©g§H$ënmV g‘m{dï> XoemMm AW©g§H$ën 1 ’o$~«wdmar amoOr
»

‘¥Ë`y, {JYmSo>, ZQ>g‘«mQ>, gy`© nm{hbobm ‘mUyg
gmXa H$aÊ`mMm {ZU©`
» Ë`m§Mo AmË‘M[aÌ : b‘mU (AW© - ‘mb dmhH$)
»

AéU OoQ>br `m§Zr ^yfdbobr {d{dY nXo » nwañH$ma : {’$ë‘’o$Aa (1978), H$m{bXmg gÝ‘mZ
»

175
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


(1997), 7) B§Q>o{bOÝg ã`wamo‘Ü`o Vã~b 33 df© A{YH$mar nXmda Oå‘y


» nwÊ`^yfU (2007), g§JrV ZmQ>H$ AH$mX‘r ’o$bmo{en

GS-II
H$í‘ra, n§Om~ `oWo H$m‘ Ho$bo Amho.
»

(2010)
amï´>r` gwajm g„mJma nXm~m~V-
» VÝdra `m Amnë`m ‘wbmMo {ZYZ Pmë`mZ§Va Ë`m§Zr Ë`mÀ`m
»

ZmdmZo VÝdra nwañH$ma gwê$ Ho$bm hmoVm. 1) amï´>r` d Am§Vaamï´>r` gwajm YmoaUmg§~§Yr n§VàYmZm§Mo à‘wI



g„mJma
àíZ 78 n[ajm{^‘wI {díbofU

TM
2) n§VàYmZm§À`m {ddoH$~wÕrZwgma H$m`© H$aVmV.
- `mo½` CÎma … 03


3) ^maV gaH$ma‘Ü`o gdm©V e{º$embr ZmoH$aemhm 49 amï´>r`



gwajm n[afXoMo Vo à‘wI AgVmV. (1998 ‘Ü`o n[afXoMr
· A{OV Xmodmb `m§Mr nwZZ}‘UyH$
ñWmnZm)
·
1) A{OV Xmodmb `m§Mr "amï´>r` gwajm g„mJma' nXr nwZZ}‘UyH$ 5) 1998 ‘Ü`o VËH$mbrZ n§VàYmZ AQ>b {~hmar dmOno`r


H$aÊ`mV Ambr. `m§Zr ho nX {Z‘m©U Ho$bo.
2) H$m`©H$mb : nmM df} 6) ~«Ooe {‘lm (1998-04) ho ^maVmMo n{hbo amï´>r` gwajm


3) Ë`m§Zm `mdoir H°{~ZoQ> ‘§Í`mMm XOm© XoÊ`mV Ambm Amho. g„mJma hmoVo.


4) 2014-19 ‘Yrb Ë`m§À`m n{hë`m Q>‘©gmR>r Ë`m§Zm
àíZ 79 n[ajm{^‘wI {díbofU

"amÁ`‘§Í`mMm' XOm© hmoVm.
- `mo½` CÎma … 03
5) ‘o 2014 ‘Ü`o Ë`m§Mr XoemMo nmMdo amï´>r` gwajm g„mJma



åhUyZ Zo‘UyH$ H$aÊ`mV Ambr.
· OmJ{VH$ ñnYm©Ë‘H$Vm {ZX}em§H$ 2019
6) Ë`m§À`m ZoV¥ËdmImbr gßQ>|~a 2016 ‘Ü`o "g{O©H$b ñQ´mB©H$'
·

(Car XheVdmXr h„²`mZ§Va) Am{U ’o$~«wdmar 2019 ‘Ü`o

"~mbmH$moQ> EAa ñQ´mB©H$' (nybdm‘m h„²`mZ§Va) H$aÊ`mV * gwédmV : 1979

Ambo hmoVo. 1) ^maVmMm H«$‘m§H$ : 68 dm

A{OV Xmodmb `m§À`m {df`r WmoS>Š`mV- 2) ^maVmbm {‘imbobo JwU : 61.4

3) ‘mJrb dfu ^maV 58 ì`m ñWmZr hmoVm. (10 ñWmZm§Zr
1) 1968 À`m ~°MMo A{YH$mar


KgaU)
2) g¡Ý`mH$Sy>Z XoÊ`mV `oUmè`m {H$Vu MH«$mZo gÝ‘m{ZV n{hbo

4) g§H$bZ : OmJ{VH$ Am{W©H$ ‘§M
nmo{bg A{YH$mar

5) {ZX}em§H$mVrb EHy$U Xoe : 141
3) 2005 gmbr B§Q>o{bO|g ã`wamoÀ`m à‘wI nXmdê$Z {Zd¥Îm


6) 12 AmYmañV§^mVrb 103 {ZX}eH$m§À`m AmYmao hm {ZX}em§H$
4) 2014 gmbÀ`m {ZdS>UwH$m§Xaå`mZ ^maVmÀ`m amï´>r` gwajm


V`ma Ho$bm OmVmo.
g„mJma nXr Zo‘UyH$
5) 1984 ‘Ü`o I{bñVmZr AmV§H$dmXr{damoYmV MmbdÊ`mV n{hbo nmM Xoe (H§$gmV JwU) :

Amboë`m Am°naoeZ ãë`w ñQ>ma‘Ü`o ‘hËdmMr ^y{‘H$m, `mV 1. qgJmnya (84.8)

Vo grH«o$Q> EO|Q> ~ZyZ [ajmdmë`mÀ`m nohamd H$ê$Z gwdU© 2. A‘o[aH$m (83.7)

‘§{XamV Jobo hmoVo. 3. hm±JH$m±J (83.1)

6) Car h„²`mZ§Va g{O©H$b ñQ´mB©H$Mo {Z`moOZ Am{U YmoaU 4. ZoXab§S> (82.4)


5. pñdËPbªS> (82.3)
R>adÊ`mV Ë`m§Mm ‘hËdmMm dmQ>m hmoVm.

176
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 81 n[ajm{^‘wI {díbofU
eodQ>Mo nmM Xoe :-
GS-II
- `mo½` CÎma … 01



1. MmS> (141)

2. `o‘oZ (140) · OmJ{VH$ {M‘Ur {Xdg

·

3. H$m±Jmo (139) » Xadfu 20 ‘mM© amoOr nmibm OmVmo

»


4. h¡Vr (138) » 2019 Mr {W‘ : '‘bm {M‘Ê`m AmdS>VmV'

TM
»


5. ‘moPm§{~H$ (137) ) 2010 ‘Ü`o n{hë`m§Xm hm {Xdg gmOam

H$aÊ`mV Ambm.
^maVm eoOmarb Xoe : - » Xadfu 23 ‘mM© amoOr gmOam Ho$bm OmVmo.

»

» 2019 Mr {W‘ : "gy`©, n¥Ïdr Am{U hdm‘mZ' OmJ{VH$
nm{H$ñVmZ (110), ^yVmZ (g‘mdoe Zmhr), Zonmi (108),

»

hdm‘mZ {XZ 23 ‘mM© 1950 amoOr OmJ{VH$ hdm‘mZ

MrZ (28), å`mZ‘ma (g‘mdoe Zmhr), ~m§JbmXoe (105),
g§KQ>ZoMr ñWmnZm Pmbr hmoVr.
lrb§H$m (84) » 1961 nmgyZ hm {Xdg gmOam Ho$bm OmVmo.

»

» 2020 Mr {W‘ "hdm‘mZ Am{U Ob hr Agob. ‘mJrb
Xoe H«$‘dmar : -
»

dfuMr (2018) {W‘ 'doXa aoS>r, Šbm`‘oQ> ñ‘mQ>©' hr hmoVr.
~«mPrb (71), a{e`m (43), ^maV (68), MrZ (28), »

»

X{jU Am{’«$H$m (60) » ñWmnZm : 23 ‘mM© 1950
»



» ‘w»`mb` : {O{Zìhm (pñdËPbªS>)
àíZ 80 n[ajm{^‘wI {díbofU
»

» 1951 ‘Ü`o g§`wº$ amï´>mMr {deof g§ñWm åhUyZ XOm©
- `mo½` CÎma … 03
»

gXñ` : 192 amï´>o (^maVmgh)



· ì`mK«JUZm 2018 àíZ 82 narjm{^‘wI {díbofU
·
- `mo½` CÎma - 02
» OmJ{VH$ ì`mK« {XZr (29 Owb¡) amoOr ì`mK« JUZoMr

»

AmH$So>dmar Omhra H$aÊ`mV Ambr. · Ama~rAm`Mo pìhOZ S>m°Š`w‘|Q>' à{gÕ
·
» Xa Mma dfm©Zr ì`mK« JUZm Ho$br OmVo.
A) [aPìh© ~±H$ Am°’$ B§{S>`mZo 15 ‘o amoOr ^maVmVrb 'no‘|Q>
»


» JUZm KoUmar `§ÌUm : ^maVr` dÝ`Ord g§ñWm Am{U A°ÝS> goQ>b‘|Q> {gñQ>åg… pìhOZ 2019 -2021' hm
»

amï´>r` ì`mK« g§dY©Z àm{YH$aU pìhOZ XñVmdoO Omhra Ho$bm Amho.
» n{hbr ì`mK« JUZm : 2006 ~) A{YH$ gmoB©ñH$a, nadS>Umar, ObX Am{U gwa{jV B©-

»

» Xoe^amV EHy$U dmK : 2967 no‘|Q> àUmbr gw{Z{üV hm `m‘mJMm CÔoe Amho.
»

· Mo {S>{OQ>b ì`dhmam§gmR>r bú` : .
» 2014 À`m VwbZoV 741 dmK OmñV N>ÎmrgJS> Am{U
·
a) OrS>rnrMo {S>{OQ>b no‘|Q> ì`dhma 15% Zo dmT>dUo
»


{‘Pmoam‘ dJiVm AÝ` AÝ` amÁ`m§V dmKm§À`m g§»`oV dmT>
) no‘|Q> {gñQ>‘ Am°naoQ>a dmT>dUo.

Pmbr. ) {S>{OQ>b ì`dhmam§‘Ü`o Mm¡nQ> dmT> H$aUo.

» ‘Ü` àXoe‘Yrb n|M ì`mK« àH$ënmV gdm©{YH$ g§»`oZo dmK ) So>{~Q> H$mS©> ì`dhma 35% dmT>dUo.
»


AmT>ibo. ) EHy$U H$mS©> ñdrH¥$Vr AmYma^yV g§aMZm ghm nQ>rZo

» 2014 nmgyZ V{‘iZmSy>‘Yrb gË`‘§Jb‘ ì`mK« àH$ënmV dmT>dUo.
»

gdm©{YH$ gwaYaUm Pmbr. · {deofrH¥$V n`©dojr d {Z`m‘H$ Ho$S>a


·
177
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


1) Zo {deofrH¥$V n`©dojr d {Z`m‘H$ H°S>a nXr Zo‘UyH$ H$aÊ`mV Ambr Amho.

­

( » nyU© Zmd - àXrn Hw$‘ma {gÝhm

GS-II
»

ñWmnZ H$aÊ`mMm {ZU©` KoÊ`mV Ambm. » Vo 1977 À`m ~°MMo CÎma àXoe Ho$S>aMo IS A{YH$mar

»

­
2) ‘o 2019 ‘Ü`o MoÞB© `oWo Pmboë`m ^maVr` [aPìh© ~±Ho$À`m AmhoV.
»

H|$Ðr` ‘§S>imÀ`m ~¡R>H$s‘Ü`o Zo hm {ZU©` KoVbm. {ejU : AW©emómV nXdr (g|Q> ñQ>r’$Ýg H$m°boO, {X„r

»

{dÚmnrR>), AW©emómV nXì`wÎma nXdr ({X„r ñHy$b Am°’$
3) ì`mdgm{`H$ ~±H$m, ehar ghH$mar ~±H$m Am{U {~Ja-

TM
BH$m°Zm°{‘Šg), gmd©O{ZH$ àemgZmV ‘mñQ>a {S>ßbmo‘m,

~±qH$J {dÎmr` H§$nÝ`m (EZ~rE’$gr) `m§Mo n`©dojU Am{U
g‘mO emómV E‘.’$sb.
{Z`‘Z ‘O~yV H$aUo hm `m‘mJMm CÔoe Amho. » 18 Owb¡ 1955 amoOr {X„r‘Ü`o Ë`m§Mm OÝ‘ Pmbm.

»

· [aPìh© ~±Ho$Mm {dÎmr` gmjaVm AmR>dS>m » 2015-19 : 31 do H°${~ZoQ> g{Md
·

»

A) ^maVr` [aPd© ~±Ho$Zo 3 Vo 7 OyZ 2019 Xaå`mZ {dÎmr` » 2013-15 : D$Om© g{Md

»

gmjaVm AmR>dS>m gmOam Ho$bm. » 2012-13 : Zm¡dhZ g{Md

»

~) {dÎmr` gmjaVo~m~V OZOmJ¥Vr H$aÊ`mgmR>r Xadfu

Ama~rAm` hm AmR>dS>m gmOam Ho$bm OmVmo. {df¶ - B{Vhmg
H$) 2019 Mr g§H$ënZm : "eoVH$ar'

àíZ 85 narjm{^‘wI {díbofU
àíZ 83 n[ajm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma … 02 - `mo½` CÎma 01



· n¥Ïdr 2 Mr `eñdr MmMUr · 1857 À`m bT>çmMr ì`már
·
·
» 3 {S>g|~a 2019 amoOr amÌrÀ`m doir hr MmMUr KoÊ`mV {X„r Vmã`mV `oVmM g¡{ZH$m§Mm AmË‘{dœmg dmT>bm.
9

»

Ambr MmMUr {R>H$mU : Mm§Xrnya, Amo{S>em {H$Zmam ñdXoer ^maVmV BVa {R>H$mUr AgUmè`m g¡{ZH$m§Zmhr `m‘wio
~ZmdQ>rMo AUw-gj‘ jonUmó O{‘Zrdê$Z O{‘Zrda ‘mam àoaUm {‘imbr. bdH$aM CR>mdmMo bmoU CÎma ^maVm‘Ü`o
H$aUmao jonUmó ngabo. {~hmanmgyZ amOnwVmÝ`mn`ªV B§J«O N>mdÊ`mVrb
» ‘maH$ n„m : 350 {H$‘r qhXr g¡{ZH$m§Zr ~§S>mMo {ZemU C^mabo.
»

» `m jonUmómMr n{hbr órÀ`m doioMr MmMUr ’o$~«wdmar bIZm¡, Abmhm~mX, H$mZnya, ~Zmag, ~aobr, Pmer
»

9

2018 ‘Ü`o KoÊ`mV Ambr hmoVr. `m {R>H$mUr CR>mdmg àma§^ Pmbm. nwT>o ho bmoU X{jU
» Ûmam {dH${gV nmhrbo ñdXoer ~ZmdQ>rMo jonUmó ^maVmVhr ngabo. ZmJnya, gmVmam, H$moëhmnya, (ZaJw§X
»

» AÊdó dmhÿZ ZoÊ`mMr j‘Vm : 500 Vo 1000 {H$bmoJ«°‘ Aem {R>H$mUr CR>md Pmbo. gmVmam N>ÌnVtMo dmagXma
»

» bm§~r : 8.56 ‘rQ>a ehmOr àVmnqgh) d H$ma^mar a§Jmo ~mnyOr)
»

» ì`mg : 1 ‘rQ>a H$moëhmnyaMo {M‘mgmho~, ZaJw§XMo ~m~mgmho~ ^mdo,
»

»
9

ho jonUmó 2003 ‘Ü`o ^maVr` g¡Ý` XbmV XmIb H$aÊ`mV
Ah‘XZJa {OëømVrb g§J‘ZoaOdirb ^mJmoOr ZmB©H$
»

Ambo.
BË`mXr `m bT>çmV AJ«^mJr hmoVo. Zm{eH$ {OëømVrb


àíZ 84 n[ajm{^‘wI {díbofU noR>, gwaJmÊ`mÀ`m amUrgma»`m {ó`mhr Ë`mV gm‘rb
- `mo½` CÎma … 01 Pmë`m. 1857 gmbr ImZXoemV H$OmaqgJ `m§À`m


ZoV¥ËdmImbr {^„m§Zr CR>md Ho$bm, Va gmVnwS>m n[agamV
· nr. Ho$. {gÝhm
e§H$aemhm§Zr bT>çmMo ZoV¥Ëd Ho$bo. ImZXoemVrb CR>mdmV
·

» nr. Ho$. {gÝhm `m§Mr n§VàYmZm§À`m ‘w»` g„mJma Mmaeo {^„ {ó`m gh^mJr Pmë`m hmoË`m.
»


178
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 86 narjm{^‘wI {díbofU àíZ 87 narjm{^‘wI {díbofU
- `mo½` CÎma 02 `mo½` CÎma 02
GS-II

B©ñQ> B§{S>`m H§$nZrÀ`m {damoYmV Pmbobo CR>md : H$m‘Jma g§KQ>ZoMo OZH$ : Zmam`U bmoI§So>
CR>md CR>mdmMo df© CR>mdmMo {R>H$mU · gË`emoYH$ MidirMo H$m`©H$V} Zmam`U ‘oKmOr bmoI§So>

·



g§Ý`memMm CR>md 1765-1800 ~§Jmb e§H$amMm`mªMo `m§Zr ‘hmË‘m ’w$b|À`m ZoV¥ËdmImbr {JaUr H$m‘Jmam§À`m

TM


AZw`m`r d {Jar AÝ`m`m{damoYmV AmdmO CR>dV ~m°å~o {‘b h±S>g²

Agmo{gEeZ hr XoemVrb n{hbr H$m‘Jma g§KQ>Zm ñWmnZ
g§àXm`mMo bmoH$
Ho$br. `m g§KQ>ZoÀ`m Am{U ""XrZ~§Yw'' `m nÌmÀ`m

MwAmam§Mm CR>md 1768 ~§Jmb-{‘Omnya
‘mÜ`‘mVyZ Ë`m§Zr AmdmO CR>dyZ H$m‘Jmam§Zm gmám{hH$


{Oëhm OJÞmW Kmbm gwÅ>r, XwnmaÀ`m OodUmMr gwÅ>r, H$m‘mÀ`m {ZpíMV doim,

hmo O‘mVrMo ~§S> 1820 N>moQ>m ZmJnya d qgJ^y‘ gd©Ì gmaIm nJma Aem {d{dY ‘mJÊ`m ‘mÝ` H$ê$Z


O{‘ZXmam§Mm CR>md 1803 Amo{S>em OJ~§Yy KoVë`m d H$m‘Jmam§Zm Ë`m§Mo h¸$ A{YH$ma {‘idyZ {Xbo.


Im|S>m§Mm CR>md 1836 nd©Vr` àXoe Xmoam gË`emoYH$ MidirMo H$m`©H$V} Zmam`U ‘oKmOr bmoI§So>


9

{~gmB© `m§Zr ‘hmË‘m ’w$b|À`m ZoV¥ËdmImbr {JaUr H$m‘Jmam§À`m
g§Wmim§Mm CR>md 1855 H$mÝhÿ d qgYy AÝ`m`m{damoYmV AmdmO CR>dV ~m°å~o {‘b h±S>g²


ImgtMm CR>md 1824 Amgm‘ {ZaVqgJ Agmo{gEeZ hr XoemVrb n{hbr H$m‘Jma g§KQ>Zm ñWmnZ


Ho$br. `m g§KQ>ZoÀ`m Am{U ""XrZ~§Yw''; `m nÌmÀ`m
Hw§$qH$Mm CR>md 1826 ‘{Unya
‘mÜ`‘mVyZ Ë`m§Zr AmdmO CR>dyZ H$m‘Jmam§Zm gmám{hH$


gwÅ>r, XwnmaÀ`m OodUmMr gwÅ>r, H$m‘mÀ`m {ZpíMV doim,
· X{jU ^maVmVrb CR>md - gd©Ì gmaIm nJma Aem {d{dY ‘mJÊ`m ‘mÝ` H$ê$Z
·
CR>md CR>mdmMo df© CR>mdmMo {R>H$mU KoVë`m d H$m‘Jmam§Zm Ë`m§Mo h¸$ A{YH$ma {‘idyZ {Xbo.


nmioJmam§Mm CR>md 1790 ‘Ðmg Ë`mgmR>r Ë`m§Zr gmVË`mZo bT>m C^mabm. Ë`m H$mimV


9

åh¡gya‘Yrb eoVH$è¶m§Mm CR>md 1830 åh¡gya bmoH$emhr nÕVrZo bT>m H$ê$Z Ë`m§Zr Xoem‘Ü`o bmoH$emhr


{dO`ZJaMm CR>md 1765 {dO`ZJa {dMmam§Mr nm`m^aUr Ho$br. ewH«$dma (Vm.9) Ë`m§Mm 121


JmoaInyaÀ`m O{‘ZXmam§Mm CR>md 1870 JmoaInya dm ñ‘¥{V{XZ. AmOMr H$m‘Jmam§Mr pñWVr nmhVm nwÝhm


amo{hbI§S>mVrb CR>md 1801 amo{hbI§S> EH$Xm bmoI§So> `m§À`mgmaIo ZoV¥Ëd C^o amhÊ`mMr JaO


Amho.
am‘moí`m§Mm CR>md 1826 ‘hmamï´> C‘mOr
Zmam`U bmoI§So> ho A{Ve` ñdm{^‘mZr, {OÔr, hahþÞar,


ZmB©H$ d ~mny
9

H$ï>miy, Aä`mgy Ago ì`{º$‘Îd hmoVo. ‘hmË‘m ’w$bo

Í`§~H$Or gmd§V `m§À`m ghdmgmV Ë`m§Zm g‘mOpñWVrMo kmZ Pmë`mZo

{^„ d H$moù`m§Mm CR>md 1824 Vo g‘mOH$m`m©H$So> dibo. Ë`mgmR>r Ë`m§Zr {JaUrVrb

Ho$VyaÀ`m XogmB©Mm CR>md 1824 Ho$Vya ñQ>moAa{H$naMr ZmoH$ar gmoS>br. Ë`m§À`m ê$nmZo ~hþOZ


’$m|S>m gmd§VMm CR>md 1838 g‘mOmbm {dH$mgÑï>r XoUmam g§nmXH$, gË`emoYH$s

{^„mMm CR>md 1825 ImZXoe {dMmad§V, g‘mOgwYmaH$ {‘imbm. Ë`m H$mimV


X»IZMo X§Jo 1875 nwUo,gmVmam, {JaÊ`m§‘Ü`o H$m‘mÀ`m doim, nJma {ZpíMV ZìhVo.


‘hmamï´> eoVH$ar XwnmaÀ`m OodUmMr gwÅ>r ZìhVr. ghm dfmªÀ`m ‘wbmbmhr

H$m‘mda KoVbo OmB©.

179
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


9
{JaUr ì`dñWmnH$m§H$Sy>Z ‘Z‘mZr nÕVrZo {JaUr H$m‘Jmam§~amo~a CnmofUmbm ~gbo. eodQ>r {JaUr ‘mbH$m§Zr

H$m‘Jmam§Mr A{Z~ªY {nidUyH$ Ho$br OmB©. ‘mKma KoVbr d H$m‘Jmam§Zm doVZdmT> {Xbr.

GS-II
gË`emoYH$ MidirMm gd© àH$maÀ`m emofUmbm {damoY · am¡bQ> H$m`Úm{déXY gË`mJ«h :-
9

·

Agë`mZo Zmam`U bmoI§So> `m§Zr ‘hmË‘m ’w$b|À`m àoaUoZo n{hë`m ‘hm`wÕmV ^maVr`m§Zr {~«{Q>em§Zm ‘XV Ho$br. `wXY

9

H$m‘Jmam§gmR>r H$m`© H$aÊ`mg àma§^ Ho$bm. ""XrZ~§Yw''VyZ g‘márZ§Va ^maVr`m§À`m {hVmMo {ZU©` KoVbo OmVrb,
Ë`m§Zr H$m‘Jmam§darb AÝ`m`, Ë`m§À`m àíZm§~m~V O~m~Xma emgZnÕVr AmUbr OmB©b Ago ^maVr`m§Zm

TM
{b{hÊ`mg gwédmV H$ê$Z gaH$maMo, ~w{ÕOrdr dJm©Mo dmQ>V hmoVo. ^maVmVrb OZVoV dmT>Ë`m {H$‘Vr, dmT>bobo
`mH$So> bj doYbo. H$a BË`mXr Am{W©H$ d amOH$s` H$maUm§‘wio {~«{Q>e
H$m‘Jma E°ŠQ> bmJy H$aÊ`mgmR>r gmVË`mZo nmR>nwamdm emgZm{déÕ Ag§Vmof dmT>V hmoVm.
9

gwê$ Ho$bm. H$m‘Jma A°ŠQ>‘Ü`o Ho$di Aënem VaVwXr {~«{Q>e emgZmZo hm Ag§Vmof XS>nÊ`mgmR>r d Ë`mg§~§Yr

9

Agë`mZo gwYm[aV A°ŠQ>gmR>r aoQ>m bmdÊ`mg gwédmV Cnm``moOZm gwMdÊ`mgmR>r (ga {gS>Zr) (am¡bQ>)`m
Ho$br. A{YH$mè`mÀ`m AÜ`jVoImbr EH$ g{‘Vr Zo‘br. `m


àíZ 88 narjm{^‘wI {díbofU g{‘VrÀ`m {e’$maerZwgma (174 ‘mM©) (1919) ‘Ü`o
- `mo½` CÎma 02 H|$Ðr` H$m`Xo‘§S>imVrb ^maVr` g^mgXm§Zr Ho$boë`m

{damoYmbm Z Ow‘mZVm ZdrZ H$m`Xm Ho$bm. Ë`mbm "am¡bQ>
Jm§YrOr Am{U g˶mJ«h H$m`Xm'Ago åhUVmV.
`m H$m`X`mZo H$moUË`mhr ^maVr`mbm {dZmMm¡H$er AQ>H$
· M§nmaÊ` gË`mJ«h 1917 -
9

H$aÊ`mMm, Ý`m`mb`mV IQ>bm Z ^aVm Vwé§JmV S>m§~Ê`mMm
·

{~hmaÀ`m MnmaÊ` ^mJmV {~«{Q>e ‘io ‘mbH$m§H$Sy>Z
A{YH$ma gaH$mabm XoÊ`mV Ambm. `m H$m`X`mZo {Xboë`m
9

^maVr` eoVH$è`m§da Zri {nH$dÊ`mMr gº$s Ho$br OmV
{ejo{déÕ Anrb H$aÊ`mg ‘ZmB© H$aÊ`mV Ambr.
Ago. hr Zri R>aboë`m XamVM ‘iodmë`m§Zm {dH$Ê`mMr
^maVr`m§Zr `m
gº$s Agë`m‘wio Ë`mV eoVH$è`m§Mo Am{W©H$ ZwH$gmZ hmoV
H$m`X`mbm (H$mim H$m`Xm) Ago g§~moYbo. `m
Ago. Jm§YrOr 1917 ‘Ü`o M§nmaÊ`mV Jobo.
9

H$m`X`m{déÕ Xoe^a g§VmnmMr bmQ> Cgibr.
Jm§YrOtZr M§nmaÊ`mV eoVH$è`m§Zm g§K{Q>V H$ê$Z
Jm§YrOtZr `m H$m`X`m{déÕ gË`mJ«h nwH$mabm.
9

gË`mJ«hmÀ`m ‘mJm©Zo Am§XmobZ Ho$bo. Jm§YrOtMm ^maVmVrb
9

6 E{àb 1919) ‘Ü`o am¡bQ> H$m`X`mbm {damoY
hm n{hbm bT>m `eñdr Pmbm, eoVH$è`m§Zm Ý`m` {‘imbm
9

H$aÊ`mgmR>r Xoeì`mnr haVmi nmiÊ`mMo AmdmhZ Ho$bo.
· IoS>m gË`mJ«h 1918 :
`m AmdmhZmbm ^maVr`m§Zr ‘moR>çm à‘mUmV
·

JwOamV‘Yrb I§S>m {OëømV gVV nS>boë`m XwîH$mim‘wio
· Om{b`Zdmbm ~mJ hË`mH$m§S> :-
9

{nH$m§Mr pñWVr AË`§V dmB©Q> hmoVr. Varhr gaH$maH$Sy>Z
·

am¡bQ> H$m`X`m{déÕ nwH$maboë`m bT>çmZo nOm~ àm§VmVo
gº$sZo eoVgmam dgyb Ho$bm OmV hmoVm. Jm§YrOtZr
9

àIa ñdê$n YmaU Ho$bo. (A‘¥Vga) ho eha `m MidirMo
eoVH$è`m§Zm eoVgmam Z ^aÊ`mMm g„m {Xbm. Voìhm
à‘wI H|$Ð ~Zbo hmoVo. gaH$maZo XS>nemhrMo gÌ gwê$
ñWm{ZH$ eoVH$è`m§Zr (1918) ‘Ü`o IoS>m {OëømV
Ho$bo. Jm§YrOtZm n§Om~ àm§VmV àdoe H$aÊ`mg ‘ZmB©
gmam~§XrMr Midi gwê$ Ho$br. Jm§YrOtZr MidirMo
H$aÊ`mV Ambr. OZab S>m`aZo A‘¥Vga‘Ü`o g^m~§XrMm
ZoV¥Ëd
hþHy$‘ Omar Ho$bm. A‘¥Vga `oWrb haVmi àH$aUr S>m°.
· Ah‘Xm~mXMm H$m‘Jma bT>m :-
gË`nmb d g¡’w$ÔrZ ({H$Mbw Aem à‘wI ZoË`m§Zm AQ>H$
·

n{hë`m ‘hm`wÕmÀ`m H$mimV ‘hmJmB© àM§S> dmT>br hmoVr.
H$aÊ`mV Ambr.
9

{JaUr H$m‘Jmam§Zr doVZdmT> ‘m{JVbr. nU {JaUr
`m KQ>ZoÀ`m {ZfoYmW© 13 E{àb 1919 amoOr) A‘¥Vga
9

‘mbH$m§Zr `m ‘mJUrbm ZH$ma {Xbm. Jm§YrOtÀ`m
9

`oWrb Om{b`Zdmbm ~mJoV (~¡gmIr, gUmÀ`m {Z{‘ÎmmZo
g„²`mZwgma H$m‘Jmam§Zr g§n d CnmofU Ho$bo. Jm§YrOrhr

180
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


g^m Am`mo{OV H$aÊ`mV Ambr hmoVr. `m doir OZab AghH$ma Midir‘mJo Jm§YrOtMr Aer YmaUm hmoVr

9

S>m`a bîH$ar JmS>çm KoD$Z VoWo Ambm. Om{b`Zdmbm H$s, ^maVmV {~«{Q>e emgZ ho ^maVr`m§À`m ghH$m`m©daM
GS-II
~mJ ‘¡XmZmbm EH$mM ~mOyZo Agbobm Aé§X añVm Adb§~yZ Amho.
AS>dbm Jobm d {Z…eó, {ZanamY OZVoda nyd©gyMZm Oa ^maVr`m§Zr {~«{Q>e emgZmer g§nyU© AghH$ma nwH$mabm

9

Z XoVm ~oNy>Q>, A‘mZwf Jmoir~ma Ho$bm Jobm. ~§XwH$sÀ`m Va Vo H$mogiyZ nSo>b. `m CÔoemZo Ë`m§Zr OZVobm AghH$ma
1600 ’¡$ar PmS>ë`mZ§Va Xmê$Jmoim g§në`m‘wio Jmoir~ma MidirV ^mJ KoÊ`mMo AmdmhZ Ho$bo.

TM
~§X Pmbm. `m hË`mH$m§S>mV gw‘mao Mmaeo ór-nwéf ‘aU 1920 ‘Ü`o amï´>r` g^oMo A{YdoeZ ZmJnya `oWo ^abo. `m

9

nmdbo. Ag§»` bmoH$ OI‘r Pmbo. A{YdoeZmV {MÎma§OZ Xmg `m§Zr ‘m§S>boë`m AghH$mamÀ`m
Jmoir~mamZ§Va bJoM g§Mma~§Xr nwH$maë`m‘wio OI‘tda R>amdmbm ‘§Owar {‘imbr.
9
Vm~S>Vmo~ CnMma hmoD$ eH$bo ZmhrV. g§nyU© n§Om~mV AghH$mamÀ`m MidirMr gd© gyÌo Jm§YrOtH$So>

9

bîH$ar H$m`Xm bmJy H$ê$Z emgZmZo AZoH$m§Zm Vwé§JmV gmondÊ`mV Ambr. `m R>amdmZwgma emgH$s` H$m`m©b`o,
S>m§~bo. `m hË`mH$m§S>mg n§Om~Mm JìhZ©a ‘m`Ho$b Ý`m`mb`o, naXoer dñVy, gaH$mar emim, ‘hm{dX`mb`o
AmoS>dm`a hm O~m~Xma hmoVm. Xoe^amV `m H$m`X`mMm `m§À`mda ~{hîH$ma KmbÊ`mMm H$m`©H«$‘ {Z{üV H$aÊ`mV
{ZfoY Ho$bm Jobm. hË`mH$m§S>mMm {ZfoY åhUyZ aqdÐZmW Ambm.
Q>mJmoa `m§Zr adtÐZmW Q>mJmoa {~«{Q>e gaH$maZo {Xboë`m · ·
AghH$ma MidirMr dmQ>Mmb :-

(ga) `m {H$Vm~mMm Ë`mJ Ho$bm. nwT>o `m hË`mH$m§S>mÀ`m AghH$mamÀ`m H$m`©H«$‘mà‘mUo n§{S>V ‘moVrbmb Zohê$,
9

Mm¡H$erMr ‘mJUr ^maVr`m§Zr Ho$br. Ë`m‘wio gaH$maZo {MÎmaOZ Xmg BË`mXr Zm‘m§{H$V d{H$bm§Zr Ý`m`mb`mda
h§Q>a H${‘eZMr {Z`wº$s Ho$br. ~{hîH$ma Q>mH$bm. `mM H$mimV emim-H$m°boOm§darb
· 1920 pIbm’$V Midi : ~{hîH$mamVyZ amï´>r` {ejUmMr H$ënZm am~dbr Jobr.
·

VwH©$ñVmZMm gwbVmZ hm ^amVrb ‘wpñb‘m§Mm I{b’$m AZoH$ amï´>r` emim, ‘hm{dÚmb`o d {dÚmnrR>o ñWmnZ
9

åhUOo Y‘©à‘wI hmoVm. n{hë`m ‘hm`wÕmV VwH©$ñVmZ Pmbr. `oUmè`m {ZdS>UwH$m§dahr ~{hîH$ma Q>mH$Ê`mV
B§½b§S>À`m {damoYr JQ>mV hmoVo. `wÕmV ^maVr` ‘wpñb‘m§Mo Ambm. naXoer H$mnS>mda ~{hîH$ma, naXoer H$mnS>mÀ`m
hH$m`© {‘idÊ`mgmR>r `wÕg‘márZ§Va I{b’$mÀ`m hmoù`m, naXoer H$mnS>mMr {dH«$s H$aUmè`m XwH$mZm§g‘moa
‘m‘mÁ`mg Y¸$m bmdÊ`mV `oUma Zmhr, Ago AmœmgZ {ZXe©Zo Ho$br Jobr. `m‘wio naXoer H$mnS>mMr Am`mV
B§½b§S>À`m àYmZ‘§Í`m§Zr {Xbo. nU `wÕ g‘márZ§Va B§½b§S>Zo KQ>br. (1921) ‘Ü`o ‘w§~B©V Amboë`m " {àíZg Am°’$
ho AmœmgZ nmibo Zmhr. ì`m‘io ‘wpñb‘m§‘Ü`o g§VmnmMr doëg'Mo ñdmJV haVmi nmiyZ Ho$bo Jobo. {Z‘©Zwî` añVo
bmQ> Cgibr. d ~§X XwH$mZm§Zr amOnwÌmMo ñdmJV Ho$bo.
I{b’$mbm nmqR>~m XoÊ`mgmR>r ^maVr` ‘wpñb‘m§Zr Or Amgm‘‘Yrb Mhm ‘iodmë`mnmgyZ ~§Jmb‘Yrb aoëdo
9

9

Midi gwê$ Ho$br, {Vbm pIbm’$V Midi "Ago H$‘©Mmè`m§n`ªV hr Midi ngabr. AghH$ma Midi
åhUVmV. `m àíZmdê$Z Oa qhXy-‘wñbr‘ EoŠ`mda AmQ>moŠ`mV AmUÊ`mgmR>r gaH$maZo XS>nemhr gwê$ Ho$br.
AmYm[aV amï´>r` Midi gwê$ Ho$br, Va gaH$ma {Z{üVM CÎma àXoemVrb JmoaInya {OëømVrb Mm¡arMm¡am `oWo
9

dR>Urda `oB©b, Ago Jm§YrOtZm dmQy> bmJbo. Ë`m‘wio ’o$~«wdmar 1922 ‘Ü`o em§VVmnyU© {‘adUwH$sda nmo{bgm§Zr
Jm§YrOtZr pIbm’$V Midirbm nmqR>~m {Xbm. gaH$maer Jmoir~ma Ho$bm. Ë`m‘wio g§Vá Pmboë`m O‘mdmZo nmobrg
AghH$ma H$aÊ`mMm Jm§YrOtMm àñVmd pIbm’$V H${‘Q>rZo Mm¡H$sbm AmJ bmdbr. `mV EH$m nmobrg A{YH$mè`mgh
‘mÝ` Ho$bm. `m H$mimV qhXy-‘wñbr‘ EoŠ` {deofËdmZo 22 nmobrg R>ma Pmbo. `m KQ>Zo‘wio Jm§YrOr ì`{WV Pmbo.
{XgyZ Ambo. 12 ’o$~«wdmar 1922 amoOr Jm§YrOtZr AghH$ma Midi
· AghH$ma Midi : ñW{JV Ho$br.

·

181
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 89 narjm{^‘wI {díbofU àíZmda n[afXoV EH$‘V hmoD$ eH$bo Zmhr.39;
- `mo½` CÎma - 03 2) g§nyU© ñdamÁ`mMr ‘mJUr ’o$Q>mië`mZo Jm§YrOr {S>g|~a

GS-II


1931 ‘Ü`o ^maVmV naVbo
VrZ Jmob‘oO n[afXm- · {Vgar Jmob‘oO n[afX : 17 Zmoìh|~a 1932 Vo 24

·

· gm`‘Z H${‘eZZo Amnbm Ahdmb 27 ‘o 1930 {S>g|~a 1932- b§S>Z `oWo ^aboë`m {Vgè`m Jmob‘oO
·

amoOr à{gÜX Ho$bm. `mVrb {e’$maer ZmH$mU n[afXog amï´>r` g^oMm EH$hr à{V{ZYr CnpñWV ZìhVm.

TM
Amë`m‘wio Ë`mda {dMma H$aÊ`mgmR>r b§S>Z‘Ü`o VrZ S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a ho Añn¥í` g‘mOmMo à{V{ZYr

9

9

Jmob‘oO n[afXm KoÊ`mV Amë`m. åhUyZ {VÝhr Jmob‘oO n[afXm§Zm CnpñWV am{hbo.
· n{hbr Jmob‘oO n[afX (10 Zmoìh|~a 1930 Vo 19 {~«Q>ZMr bo~a nmQ>u d ^maVmVrb amï´>r` H$m±J«og `m njm§Zr

9

·

OmZodmar 1931) {Vgè`m Jmob‘oO n[afXoda ~{hîH$ma Q>mH$bm.
Zmoìh|~a 1930 ‘Ü`o {~«Q>ZMo VËH$mbrZ n§VnYmZ a°‘go à‘wI CnpñWV gXñ` : AmJmImZ (V¥Vr`), ~°. E‘.

9

9

‘°ŠS>moZmëS> `m§À`m AÜ`jVImbr n{hbr Jmob‘oO n[afX Ama. O`H$a, S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a, Zm. ‘.Omoer,
b§S>Z‘Ü`o gwê$ Pmbr. amOo n§M‘ Om°O© `m§Zr `m n[afXoMo Z. qM. Ho$iH$a, VoO~hmÔÿa gày .
CXKmQ>Z Ho$bo. {~«{Q>e ^maVmVrb 89 à{V{ZYr hOa hmoVo. à‘wI CnpñWV ‘{hbm : ~oJ‘ Ohm±Amam ehZdmP

9

(`mn¡H$s 57 gaH$ma {Z`wº$ d 16 g§ñWmZm§Mo) ˶mgmRr Ho$di 46 à{V{ZYr `m n[afXog CnpñWV hmoVo. Ë`m‘wio
Zì`m amOH$s` KQ>ZmË‘H$ gwYmaUm§Mm AmamIS>m V`ma hr n[afXhr An`er R>abr.


H$aUo.
· à‘wI CnpñWV gXñ` : ‘hmamO g`mOramd Jm`H$dmS>, àíZ.90 narjm{^‘wI {díbofU
·

AbdmaMo ‘hmamO (V¥Vr`), ~°. E‘. Ama. O`H$a, - `mo½` CÎma - 03

~miH¥$îU ‘w§Oo, VoO~hmÔa gày, S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a,
Zm. ‘. Omoa. {g‘bm n[afX (25 OyZ Vo 14 Owb¡ 1945)
· à‘wI CnpñWV ‘{hbm : ~oJ‘ Ohm±Amam ehZdmP, doìhob `moOZoda MMm© H$aÊ`mgmR>r {g‘bm `oWo n[afX
·

9

amYm~mB© gwã~am`Z. amï´>r` g^oZo n{hë`m Jmob‘oO n[afXoV ~mobmdÊ`mV Ambr. `mgmR>r 21 ^maVr` ZoË`m§Zm Am‘§{ÌV
^mJ KoVbm Zmhr, Ë`m‘wio hr n[afX {ZaW©H$ R>abr. H$aÊ`mV Ambo hmoVo. `mV H$m±J«ogMo à{V{ZYr ‘m¡bmZm
amï´>r` g^oÀ`m gh^mJmgmR>r ìhmB©gam°` Am`{d©Z `m§Zr
AmPmX hmoVo Va brJMo à{VZYr OrZm hmoVo.
Jm§YrOter ~mobUr gwê$ Ho$br.
· Xwgar Jmob‘oO n[afX : 7 gßQ>|~a 1931 Vo 1 {S>g|~a qhXy ‘hmg^obm {Z‘§ÌU ZìhVo. {g‘bm n[afX {d{dY
9

·

1931 Jm§Yr-Am`{d©Z H$amamZwgma Jm§YrOr b§S>Z `oWrb H$maUm§‘wio A`eñdr R>abr. H$maU brJMr ‘mJUr hmoVr
Xwgè`m Jmob‘oO n[afXog hOa am{hbo. ^maVmbm Ëd[aV ìhm°B©gam°`À`m H$m`©H$mar ‘§S>imVrb ‘wñbr‘ à{V{ZYr
g§nyU© ñdmV§Í`mMr Ë`m§Zr ‘mJUr Ho$br. {ZdS>Ê`mMm h¸$ ’$º$ brJMmM Agmdm. `m ‘mJUrbm
à‘wI CnpñWV gXñ` : ‘hmË‘m Jm§Yr, E. Ama. H$m±J«ogMm {damoY hmoVm. OrZm§Mr Xwgar ‘mJUr hmoVr H$s,
9

Aæ`§Jma, n§. ‘XZ‘mohZ ‘mbdr`, ‘hmamO g`mOramd H$m`©H$m[aUrV ‘wpñb‘m§g§~§Yr H$moUVmhr R>amd XmoZV¥Vr`m§e
Jm`H$dmS>, AmJmImZ (V¥Vr`), ~°. OrZm, ‘mohå‘X ~hþ‘Vm{edm` g§‘V Ho$bm OmD$ Z`o (åhUOo EH$ àH$mao
BŠ~mb, ~°. E‘. Ama. O`H$a, ~miH¥$îU ‘w§Oo, S>m°.
ìhoQ>moMr ‘mJUr). H$m±J«ogMo åhUUo hmoVo - H$m±J«og
~m~mgmho~ Am§~oS>H$a, Or. S>r. {~bm©, Zm. ‘. Omoer,
^maVmVrb gd© Y‘m©À`m OZVoMo à{V{Z{YËd H$aVo. Ho$di
ìhr. ìhr. {Jar.
· à‘wI CnpñWV ‘{hbm : ~oJ‘ Ohm±Amam ehZdmP, qhXy§Mo Zmhr. Ë`m‘wio Ë`m§Zmhr ‘wñbr‘ Zmdo gwM{dÊ`mMm
·

amYm~mB© gwã~am`Z, gamo{OZr Zm`Sy>. h¸$ Amho. n[afXoV EH$‘V Z Pmë`mZo n[afX A`eñdr
’${bV : 1) Aëng§»`m§H$m§Zm à{V{Z{YÎd XoÊ`mÀ`m R>abr.


9

182
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

TM

183
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 91 narjm{^‘wI {díbofU Owb¡ 1946 : KQ>Zmg{‘VrgmR>r {ZdS>UyH$m Pmë`m. Ë`mV

9

- `mo½` CÎma - 04 amï´>r` g^obm ~hþ‘V {‘imbo.
GS-II

2 gßQ>|~a 1946 : n§. Odmhabmb Zohê$ `m§À`m

9

{Ì‘§Ìr `moOZm (H°${~ZoQ> {‘eZ) AÜ`jVoImbr h§Jm‘r gaH$maMr ñWmnZm Pmbr.

H°${~ZoQ> {‘eZMo gXñ` : n°{WH$ bm°aoÝg, ñQ´°’$S©> {H«$ßg, `m {ZdS>UyH$m§Z§Va ‘wñbr‘ brJZo {Ì‘§Ìr `moOZm ’o$Q>mibr.

9

9

E. ìhr. AboŠPm§S>a Oyb¡ 1945 ‘Ü`o B§½b§S>‘Yrb 16 Am°JñQ> 1946 hm {Xdg ~°. OrZm§À`m AmJ«hmdê$Z

TM
9

{ZdS>UyH$sV hþOya nj nam^yV hmoD$Z ‘Oya njmMo Šbo‘|Q> ‘wñbr‘ brJZo nm{H$ñVmZ {Z{‘©VrgmR>r àË`j ""H¥${V{XZ''
A°Q>br n§VàYmZ ~Zbo. åhUyZ nmibm.
15 ‘mM© 1946 : ^maVmbm bdH$aM ñdmV§Í¶ XoÊ`mMr n§VàYmZ A°Q>btMr KmofUm : 20 ’o$~«wdmar 1947 amoOr

9

9

KmofUm A°Q>brZr nmb©‘|Q>‘Ü`o Ho$br. {~«Q>ZMo n§VàYmZ Šbo‘|Q> A°Q>br `m§Zr OyZ 1948 nydu
Ë`mZwgma 24 ‘mM© 1946 amoOr nwT>rb dmQ>mKmqQ>gmR>r ^maVmV gÎmm§Va KS>{dbo OmB©b Aer KmofUm Ho$br.
9

bm°S©> n°{WH$ bm°aoÝg, ga ñQ´°’$S©> {H«$ßg Am{U. E.H$s · H°${~ZoQ> {‘eZ ({Ì‘§Vr `moOZm) (16 ‘o 1946)

·

AboŠPm§S>a `m {VKm§Mo {eï>‘§S>i ^maVmV Ambo. `m `moOZoZwgma g§KamÁ`m~m~V, KQ>Zo~m~V d h§Jm‘r

9

^maVmV `oD$Z H°${~ZoQ> {‘eZZo H$m±J«og, brJ d BVa gaH$ma~m~V {e’$maer gwMdë`m hmoË`m.
9

njm§À`m EHy$U 472 ZoË`m§À`m ‘wbmIVr KoVë`m. · g§KamÁ`~m~V
·
16 ‘o 1946 bm ""{Ì‘§Ìr `moOZm'' Om{ha Pmbr. (1) g§KamÁ`mbm ñdV…Mo H$m`©H$mar d H$m`Xo‘§S>i Agmdo.

9

· à‘wI VaVwXr : (2) ^maVmVrb {~«{Q>eem{gV àm§V d g§ñWmZo {‘iyZ EH$

·
1) ^maVmVrb g§ñWmZo d àm§V `m§Mo {‘iyZ g§KamÁ` g§KamÁ` ñWmnZ hmoB©b.

ñWmnZ H$aÊ`mV `mdo. (3) H$m`Xo‘§S>imV gm§àXm{`H$ ‘wÔm CnpñWV Pmë`mg XmoÝhr

2) Zì`m g§KamÁ`mMo g§{dYmZ {Z{‘©VrgmR>r àm§V d g§ñWmZo g‘mOmÀ`m à{V{ZYtÀ`m ~hþ‘VmZo Vmo {ZU©` ¿`mdm.

`mVrb bmoH$g§»`oÀ`m AmYmamda gXñ`m§Mr {ZdS> H$amdr. · ^mdr KQ>Zo~m~V
·
3) àemgH$s` gmo`rgmR>r ^maVmVrb àm§Vm§Mr Imbrb 3 (1) àË`oH$ àm§Vmbm gmYmaU Xhm bj bmoH$m§‘mJo EH$


^mJm§V {d^mJUr H$aÊ`mV `mdr. `m à‘mUmV àm§VmÀ`m bmoH$g§»`oZwgma OmJm "" XoÊ`mV
A) qhXy ~hþg§»` Agm ‘Ðmg, ‘w§~B©, CÎmaàXoe, {~hma, `mì`mV.

‘Ü`àm§V d Amo[agm {d^mJ. (2) KQ>Zm g{‘VrV 292 gXñ` {~«{Q>e àm§VmVrb AgmdoV

~) ‘wñbr‘ ~hþg§»` Agm n§Om~, dm`ì` gahÔ àm§V, d g§ñWmZmVyZ 93 gXñ` AgmdoV. 292 OmJm§n¡H$s 210

qgY Am{U ~by{MñVmZ {d^mJ. OmJm qhXy, 78 ‘wñbr‘ d 4 erI O‘mVrgmR>r Agmì`mV.
H$) ~§Jmb Am{U Amgm‘ àm§Vm§Mm doJim JQ> Agmdm. (3) àm§{VH$ à{V{ZYtMo VrZ JQ>mV {d^mOZ.


4) darb àË`oH$ {d^mJmVrb à{V{ZYr Amnë`m àm§Vm§Mr h§Jm‘r gaH$ma~m~V - KQ>Zm V`ma hmoB©n`ªV ho gaH$ma
9


doJir KQ>Zm ~ZdVrb d Ë`mdê$Z g§KamÁ`mMr KQ>Zm H$m‘H$mO nmhrb. gd© ImVr ^maVr` gXñ`m§À`m hmVr
~ZdÊ`mV `oB©b. AgVrb. H|$Ðr` ‘§{Ì‘§S>imV H$m±J«ogMo 6, ‘wpñb‘ brJMo
5) ^maVmVrb à‘wI njm§Mo h§Jm‘r gaH$ma ñWmnZ H$ê$Z 5, ^maVr` p¼üZ, erI d nmaetMm àË`oH$s EH$ Ago

ZdrZ g§{dYmZ V`ma hmoB©n`ªV ho gaH$ma gÎmoV am{hb. 14 gXñ` AgVrb. nm{H$ñVmZMm C„oI Zgë`mZo brJ
· {Ì‘§Ìr `moOZoMo `e. ZmamO Pmbr. H$m±J«ogZo KQ>Zm g{‘Vrbm nyU© gmd©^m¡‘Ëd
·
{Ì‘§Ìr `moOZoV C{Udm AgyZXoIrb àW‘M KQ>Zm{Z{‘©VrMr Agmdo d H°${~ZoQ> {‘eZZo ‘m§S>boë`m `moOZoV hì`m Ë`m
9

g§Yr {‘imë`mZo H$m±J«ogZo hr `moOZm ñdrH$mabr. XwéñË`m H$aÊ`mMo ñdmV§Í¶ Agmdo, Aer ‘mJUr Ho$br.

184
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 92 narjm{^‘wI {díbofU S>) d¡{XH$ Y‘m©Mo nwZé‚mrdZ H$aÊ`mgmR>r Am{U àmMrZ


- `mo½` CÎma - 03 d¡{XH$ Y‘©, g§ñH¥$Vr d VÎdkmZ `m§À`m àMmamgmR>r Ë`m§Zr

GS-II

B. g. 1875 ‘Ü`o ‘w§~B© `oWo Am`© g‘mOmMr ñWmnZm
‘mD$§Q>~°Q>Z `moOZm (3 OyZ 1947) Ho$br.
B) Am`© g‘mOmMr ñWmnZm ‘hmamï´>mV Pmbr Agbr, Var


‘mD$§Q>~°Q>ZÀ`m `m 3 OyZ 1947 À`m `moOZoZwgma CÎma ^maVmV `m g‘mOmMo H$m`© ’$ma ‘moR>o Amho.


^maVmMo XmoZ ñdV§Ì d gmd©^m¡‘ ^mJ ^maV d B©) àmW©Zm g‘mOmVrb H$m`©H$Ë`m§Zr ñdm‘tZm nwÊ`mbm

TM

nm{H$ñVmZ Omhra Pmbo. ~mobmdbo. Ë`m§À`m àdMZm§Zr bmoH$ à^m{dV Pmbo. ‘y{V©nyOm
(1) n§Om~ d ~§JmbÀ`m àm§{VH$ H$m`Xo‘§S>imVrb gXñ`m§Mr H$ê$ ZH$m. OmVr ^oX ‘mZy ZH$m. doXm§Mo AÜ``Z H$aÊ`mMm

XmoZ JQ>mV {d^mJUr Ho$br OmB©b. Ë`mn¡H$s EH$m ^mJmV gdmªZm A{YH$ma Amho. Ë`m§Zr ho gà‘mU nQ>dyZ {Xbo. ‘mÌ
‘wñbr‘ ~hþg§»`m Agboë`m {OëømMo à{V{ZYr AgVrb nwÊ`mVrb gZmVÝ`m§Zm ñdm‘tMo ho {dMma ‘mÝ` ZìhVo.
Va Xwgè`m ^mJmV J¡a‘wñbr‘ {OëømVrb à{V{ZYr Ë`m§Zr ñdm‘tZm ’$ma ‘moR>m {damoY Ho$bm. n[aUm‘r ñdm‘tZr
AgVrb. gmYmaU ~hþ‘VmZo {d^mOZmMm {ZU©` KoVbm ‘hmamï´>mÀ`m ~mhoa bmhmoa `oWo Am`© g‘mOmMr emIm gwê$
OmB©b. Ho$br.
(2) qgY àm§VmZo ApñVËdmV Agboë`m KQ>Zm g{‘VrV XmIb nwT>rb H$mimV bmhmoa hoM `m g‘mOmMo à‘wI H|$Ð

~Zbo.
ìhm`Mo H$s Zì`m KQ>Zmg{‘VrV Om`Mo `mMm {ZU©`
* Am`© g‘mOmMr VÎdo -
{d{Y‘§S>i gXñ` KoVrb.


(1) na‘oœa hm g{ƒXmZ§X ñdê$n AgyZ Vmo AZmXr,
(3) dm`ì` gahÔ àm§V (NWF) d ~bw{MñVmZMm {ZU©`

AZ§V, {ZamH$ma, gd©gmjr, gd©e{º$‘mZ d X`miy Amho.

gmd©‘VmÛmao KoÊ`mV `oB©b. VmoM gd© {dœmMm {Z‘m©Vm d nmbZH$Vm© Amho.
(4) 15 Am°JñQ> 1947 hr ñdmV§Í`mMr VmarI R>adÊ`mV (2) na‘oœaM gË`kmZmMo ‘yi Amho. AmXr d A§Vhr


Ambr. na‘oœaM Amho. g¥ï>rVrb gd©dñVy Ë`mÀ`m ñdê$nmV kmV
(5) gr‘m R>a{dÊ`mgmR>r EH$m gr‘m Am`moJmMr Zo‘UyH$ H$aÊ`mV AmhoV.

`oB©b. `m gr‘m Am`moJmMm (~mC§S>ar H${‘eZMm) Ahdmb (3) doX ho B©œa{Z{‘©V AmhoV. doX ho gd© kmZmMo ^m§S>ma

12 Am°JñQ> 1947 bmM V`ma hmoVm nU ‘mC§Q>~°Q>ZZo Vmo Amho. na‘oœamÀ`m ewÕ ñdê$nmMo kmZ doXmV Amho
ñdV§ÌVm {XdgmZ§Va Omhra H$aÊ`mMo R>adbo H$maU (4) doX B©œaàUrV Agë`m‘wio doXm§Mo AÜ``Z H$aUo,

{~«{Q>em§da Ë`mMr O~m~Xma AgUma Zmhr. Ë`mVrb kmZmMm àgma H$aUo ho àË`oH$ Am`m©Mo na‘ d

n{dÌ H$V©ì` Amho.
àíZ 93 narjm{^‘wI {díbofU
(5) àË`oH$mZo AgË`mMm Ë`mJ d gË`mÀ`m ñdrH$ma H$amdm.
- `mo½` CÎma - 01

(6) àË`oH$ ì`º$sZo Zr{V{Z`‘m§Zm AZwgê$Z Mm§Jë`mdmB©Q>mMm


{dMma H$amdm Am{U gXJwUm§Mo g§JmonZ d g§dY©Z H$amdo.
· Am`© g‘mO - (7) ‘mZdOmVrMr ^m¡{VH$, AmÜ`mpË‘H$ d gm‘m{OH$
·

A) Am`© g‘mOmMr ñWmnZm ñdm‘r X`mZ§X gañdVr `m§Zr CÞVr H$ê$Z ‘mZdmMo H$ë`mU gmYmdo hmM Am`© Y‘m©Mm

Ho$br. ‘yi CÔoe Amho.
~) ñdm‘r X`mZ§X gañdVr `m§Mm OÝ‘ B. g. 20 gßQ>|~a (8) ào‘, Ý`m` d d¡`{º$H$ gXJwU `m§da AmYm[aV dV©UyH$


1824 amoOr JwOamV ‘Yrb ‘moadr g§ñWmZmVrb Q>§H$mam `oWo R>odUo ho àË`oH$mMo H$V©ì` Amho.
Pmbm. Ë`m§Mo ‘yi Zmd ‘yie§H$a H$agZXmg {VdmarAgo (9)AkmZmMm Zme H$ê$Z kmZmMm àgma H$aUo ho àË`oH$mZo

hmoVo. H$amdo.
H$) Am`© g‘mOmMr ñWmnZm - B. g. 1845 ‘Ü`o Ë`m§Zr (10)g‘mOmÀ`m H$ë`mUmgmR>r d¡`{º$H$ ‘V^oX ~mOybm


Amnë`m KamMm Ë`mJ Ho$bm. g§Ý`ñV hmoD$Z Jwê$àmárgmR>r gmê$Z à`ËZ H$amdoV; na§Vw d¡`{º$H$ {hVmÀ`m ~m~VrV
Ë`m§Zr ^maV^«‘U Ho$bo. àË`oH$mbm Amnë`m BÀN>oà‘mUo dmJÊ`mg nadmZJr Amho.

185
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Am`© g‘mOmZo Amnë`m VÎdkmZmÀ`m AmYmao gm‘m{OH$ àíZ MmbZm {‘imbr. Voamì`m eVH$mÀ`m AIoarg {X„r hr
GS-II
d Ym{‘©H$ ~m~VrV Amnbr ‘Vo ‘m§S>br. ewÕ ñdê$nmMo kmZ gwbVmZm§Mr amOYmZr åhUyZ AmH$mamg `oD$ bmJbr.
doXmV AgyZ d¡{XH$ Y‘m©Vrb MmVwd©Ê`© OÝ‘mda AmYm[aV 2) IëOr KamÊ`mVrb A„mCÔrZ IëOrZo {gar ""ho eha


ZgyZ JwUm§da AmYm[aV AmhoV, Ago à{VnmXZ Ho$bo. C^mabo. VwKbH$ KamÊ`mVrb gwbVmZm§Zr ""VwKbH$m~mX'',
* Am`© g‘mOmMo H$m`© - ""Ohm±nÝhm'' Am{U ""{’$amoOm~mX'' hr VrZ ehao dgdbr.
ewÕrH$aU Midi - 3) gæ`X Am{U bmoXr KamÊ`mVrb gwbVmZm§Zr AmJ«m ehamg

TM

1) Am`© g‘mOmZo qhXy Y‘m©VyZ naY‘m©V Joboë`m§Zm ewÕ
Amnbr amOYmZr ~Zdbo. `m H$mimV AZoH$ N>moQ>r-

H$ê$Z naV ñdY‘m©V KoÊ`mMo H$m`© Ho$bo.
‘moR>r amOKamUr hmoVr Am{U Ë`m§À`m amOYmÝ`m§Mo ñdê$n
2) qhXy Y‘m©Vrb H$‘©R>nUm‘wio AmOn`ªV H$moUrhr ho Ho$bo
XoIrb N>moQ>çm-‘moR>çm eham§gmaIoM hmoVo. ì`mnma Am{U

ZìhVo. Am`© g‘mOmZo qhXy§Zm nwÝhm ñdY‘m©V `oÊ`mMm ‘mJ©
‘moH$im Ho$bm. XiUdiUmMr gmYZo dmT>V Jobr, Ë`mVyZ eham§Mm {dH$mg
e¡j{UH$ d gm‘m{OH$ H$m`© - hmoV Jobm.




1) Am`© g‘mOmZo Y‘©gwYmaUoÀ`m H$m`m©~amo~a e¡j{UH$ àíZ 95 narjm{^‘wI {díbofU

joÌmV ~hþ‘mob H$m‘{Jar Ho$br. ~hþOZ g‘mOmg H$‘©R> - `mo½` CÎma - 03


Y‘©‘mVªS>m§À`m ‘Ja{‘R>rVyZ gmoS>dÊ`mMm à`ËZ Ho$bm.
2) X`mZ§X A±½bmo d¡{XH$ ñHy$b Mr ñWmnZm H$ê$Z AZoH$ ‘byH$H$mbrZ ñWmnË`

{R>H$mUr emIm gwê$ Ho$ë`m. Ë`mV B§J«Or~amo~aM d¡{XH$ · ‘‘byH$H$mbrZ ñWmnË` (1206 Vo 1290 B.g.) `m
·

Y‘m©Mo {ejU {Xbo.
H$mimVrb Ama§{^H$ ñWmnË` ^maVr`Vo H$So> A{YH$ H$b
3) {ejU qhXr ^mfoVyZ XoÊ`mg gwédmV Ho$br.
XmIdUmao hmoVo.

4) `m g‘mOmMo àMmaH$ ñdm‘r lÕmZ§X `m§Zr h[aÛma `oWo

Jwê$Hw$b nÕVrZo Ym{‘©H$ {ejU XoÊ`mg gwédmV Ho$br. · Hw$ìdV-Cb-Bñbm‘ ‘OrX :
·

5) `m g‘mOmZo ‘hmamï´>mV ‘w§~B©, gmobmnya d H$moëhmnya ho {X„r‘Yrb qhXw ‘wñbr‘ e¡brMo àW‘ ñWmnË` hmo`.
9


`oWo Cƒ {ejUmgmR>r ‘hm{dX`mb`o Mmbdbr. VgoM ór ømMo {Z‘m©U Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$ `mZo n¥ÏdramO MìhmUda
{ejUmMr gwédmV Ho$br. {‘idboë`m {dO`mÀ`m ñ‘¥Vr‘Ü`o Ho$bo Jobo. ‘OrX
6) ~mb{ddmh nÕVrbm {damoY Ho$bm. {Z{‘©VrgmR>r {dîUw‘§{XamMo VmoaU, ñV§^, N>V `mMm dmna

7) Am§VaOmVr¶ {ddmhmg àmoËgmhZ {Xbo. AZmW d Ho$bm. `mdarb AmH¥$Ë`m hQ>dyZ dob~wQ>r Ab§H¥$V Ho$ë`m.

{dYdm§À`mgmR>r Aml‘m§Mr gmo` Ho$br. Zm‘O H$jmÀ`m ~mhoa H$‘mZmH¥$Vr q^V Amho.
8) Añn¥í`Vm Zï> H$aÊ`mMo à`ËZ Ho$bo. XwîH$mi, amoJamB©À`m
· Hw$Vw~{‘Zma :

·

doir bmoH$m§Zm ghH$m`© Ho$bo. ^maVr` ñdmV§Í¶ Midirg
1) {X„rVrb `m dmñVyMo {Z‘m©U H$m`© B.g.1199bm
A‘H$ Aer nmœ©^y‘r V`ma Ho$br.

Hw$V~wÔrZ Eo~H$mZo àma§^ Ho$bo. gw’$s g§V Hw$Vw~wÔrZ ~»Vr`ma
B. g. 30 Am°ŠQ>mo~a 1883 amoOr Midirg AZwHy$b
ñdm‘tMm ‘¥Ë`y Pmbm. H$mH$s `mÀ`m Zmdmda R>odbo Jobo. Ë`m Hw$Vw~{‘Zmambm


H$ZmoO {dO`mMr ñ‘¥Vrhr ‘mZbo OmVo.
àíZ 94 narjm{^‘wI {díbofU
2) `mMr C§Mr 242’y$Q> Amho. `mÀ`m ~mhoarb ~mOyg
- `mo½` CÎma - 01


Aa~r d ’$magr‘Ü`o boI A§H$sV Ho$bo AmhoV. àma§^r
hm Mma ‘Obr hmoVm. {’$amoOehm VwKbH$ H$mimV Mm¡Wm
· gwbVmZemhrÀ`m H$mimV eharH$aU - ‘Obm {dO nS>ë`mZo jVrJ«ñV Pmbm. {’$amoOZo Vmo
·
1) gwbVmZemhrÀ`m H$mimV eharH$aUmÀ`m à{H«$`obm VmoSy>Z `mda nwÝhm XmoZ ‘Obo ~m§Ybo. dV©‘mZ Hw$Vw~{‘Zma

186
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


nmM ‘Obr Amho. ~mhoa ~mOy bmb dmbwH$mí‘mÀ`m Va AW©ì`dñWm gwYmaÊ`mgmR>r Ë`mZo {d{dY àH$maÀ`m 80
H$amMr g‘már Ho$br. Á`mV ahXmar (n[adhZ H$a) d

GS-II
{Z‘m©UmW© XmoÝhr bmb dmbwH$mí‘ d nm§T>am g§J‘adamMm
dmna Ho$bm Amho. nmZXmar (Mw§Jr) `m H$am§Mmhr g‘mdoe hmoVmo.
· AT>mB© {XZ H$m PmonS>m - 2) ahXmar H$a gS>H$, KmQ> d gm‘«mÁ` gr‘oda ‘mbmÀ`m


·

Xhm Q>¸o$ dgyb Ho$bm OmB©, Va nmZXmar ho ‘moR>çm
hr dmñVy AO‘oa `oWo Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$mZo ~Zdbr. hr EH$
ZJam§‘Ü`o ImÚ nXmWmªda Mw§Jr énmZo dgwb Ho$bo OmB©.
9

‘OrX Amho. {hMo {Z‘m©U H$m`© AS>rM {XdgmV Pmbo.

TM
`m H$am§Mr Am¡a§JOo~mZo g‘már Ho$ë`m‘wio AÞYmÝ`,
· gwbVmZJT>r - ‘mb gm‘«mÁ`mÀ`m EH$m Q>moH$mH$Sy>Z Xwgè`m Q>moH$mH$So>
·

hr dmñVy Hw$Vw~{‘ZmaOdi AgyZ {Z{‘©Vr BëVwV‘remZo {dZmAS>Wim nmohMy bmJbm. Ë`m‘wio dñVwMo ‘wë` H$‘r
9

Ho$br. hm Zm{gê$ÔrZ (BëVwV‘re nwÌ) Mm ‘H$~am Amho. Pmbo.
hm ^maVmVrb n{hbm ‘H$~am Amho. AemàH$mao 3) Am¡a§JOo~mZo ‘ÚmnmZ, OwJma, doí`md¥Îmr {Z{fÕ Ho$bo.


BëVwV‘rebm ‘H$~am e¡brMm OZH$ ‘mZbo OmVo. gm‘«mÁ`mV ^m§J {nH$dUo ~§X Ho$bo. bmoH$m§Mo AmMaU

àíZ 96 narjm{^‘wI {díbofU {ZarjUmgmR>r ‘whVm{g~ hm nXm{YH$mar Zo‘bm.
- `mo½` CÎma - 01 Ë`mZo PamoIm Xe©Z, ZdamoO gU, ZmÊ`mdarb H$b‘m

CËH$sUm©Mr nÕV, VwbmXmZ Xa~mamV g§JrV, Á`moVrf,
Am¡a§JmOo~ (1658-1707) gVràWm, XmgàWm `m gd© Jmoï>r {Z{fÕ Ho$ë`m. ‘{OXtMm

1) Cnm{Y-~hmXwa (emhOhm± H$Sy>Z) nwZéÕma Ho$bm d {VÀ`m XoIaoIrgmR>r B‘m‘ {Z`wº$ Ho$bm.

2) amÁ`m{^foH$ - XmoZ doim Ë`mZo gw`© n§Mm§J ~§X H$éZ Aa~r M§Ð df© d ‘{hZm

3) n{hbm - 21 OwbmB© 1658 B© {b{hÊ`mMo AmXoe {Xbo

4) Xwgam - 15 OyZ 1659 B©. · Amhmo‘ :-
·


· àma§{^H$ - 1) Bgdr gZmÀ`m Voamì`m eVH$mV å`mZ‘ma `m Xoem‘YyZ
·


1) Am¡a§JOo~ ehmOhm±Mm nyÌ hmoVm. Ë`mMm OÝ‘ Am°ŠQ>mo~a Ambobo emZ O‘mVrMo bmoH$ ~«åhnwÌm ZXrÀ`m Imoè`mV

1618 B©. bm ‘w‘VmO ‘hbÀ`m nmoQ>r XmohX (C‚moZ) `oWo ñWm{`H$ Pmbo. VoWo Ë`m§Zr Amnbo amÁ` ñWmnZ Ho$bo.
Pmbm. ñWm{ZH$ bmoH$ `m bmoH$mZm Amhmo‘ Ago åhUV.
2) bhmZnUr {nVm Iwa©‘ (emhOhm±) `mZo {dÐmoh Ho$bm åhUyZ 2) Bgdr gZmÀ`m gmoimì`m eVH$m‘Ü`o Amhmo‘m§Zr ~«åhnwÌoÀ`m


Am¡a§JOo~ d Xmam{eH$mo `m nwÌm§Zm Ohm±JraH$So> O‘mZVrÀ`m Imoè`mV Amnbo dM©ñd àñWm{nV Ho$bo. Am¡a§JOo~mÀ`m
énmV nmR>dÊ`mV Ambo hmoVo. H$mimV Amhmo‘m§Mm ‘wKbm§er XrK©H$mi g§Kf© Pmbm.
3) emhOhmH$Sy>Z {JbmZr, gwëVmZnwar ho Am¡a§JOo~mMo {ejH$
3) Amhmo‘m§Mr `m g§Kfm©‘Ü`o XmoZ C{Ôï> hmoVr. EH$ åhUOo

hmoVo. Am¡a§JOo~ àIa d {dbjU ~wÕrMm hmoVm. Ym{‘©H$

JwdmhmQ>r Am{U AmgnmgÀ`m àXoemVyZ ‘wKbm§Zm hþgH$mdyZ
J«§WmMo Vmo Iyn ImobmV OmdyZ dmMZ H$ar. emhOhm±Zo
bmdUo, Xwgar åhUOo g§nyU© ~«åhnwÌoÀ`m Imoè`mda Amnbo
Am¡a§JOo~mÀ`m ‘XVrZoM ~w§Xobm§Mo X‘Z Ho$bo.
dM©ñd {Z‘m©U H$aUo.
· gw^oXmar : 1636-1644 `m AmR> dfm©À`m X»IZoVrb
·

dmñVì`mV Am¡a§JOo~mZo Amnë`m `mo½`VoZo ‘wKb gÎmm ÑT> 4) ‘wKbm§Zr g§nyU© Hw$M{~hma amÁ`mMm àXoe Amnë`m

Ho$br. 1648-50 ‘wëVmZ, qgY (JwOamV), 1652 - gm‘«mÁ`mg OmoSy>Z KoVbm. Ë`m§Zr Amhmo‘m§À`m àXoemdahr
Xwgè`m§Zm X»IZMr gw^oXmar AmH«$‘U Ho$bo. Amhmo‘m§Zr ‘wKbm§{déÕÀ`m g§Kfm©V
· {ÛVr` amÁ`mamohU (J{Z‘r) `wÕV§ÌmMm Adb§~ Ho$bm. JXmYaqgh `mÀ`m
·

1) 15 OwZ 1659 bm {X„r `oWo Pmbo. qghmgZmda AméT> ZoV¥ËdmImbr Amhmo‘ g§K{Q>V Pmbo. ‘wKbm§Zm. Amgm‘‘Ü`o

Pmbm Voìhm OZVoMr ghmZw^yVr àmá H$aÊ`mgmR>r d Amnbr gÎmm ÑT> H$aUo AeŠ` Pmbo.

187
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àíZ 97 narjm{^‘wI {díbofU `oWoM A{VgmamZo ~wÜXm§Mm ‘¥Ë`y Pmbm. ~wÕ ‘¥Ë`yZ§Va


- `mo½` CÎma - 01 Ë`m§À`m earamMo AmR> ^mJ H$ê$Z àË`oH$ ^mJmda ñVyn
GS-II

~ZdÊ`mV Ambo.



~¡Õ Y‘© - Jm¡V‘~wÕ àíZ 98 narjm{^‘wI {díbofU
A) OÝ‘ B.ny. 563 bw§{~Zr (Zonmi VamB©) `oWo Pmbm. ‘¥Ë`y - `mo½` CÎma - 02


B.ny. 483 Hw$erZJa (‘„m§Mr amOYmZr) `oWo Pmbm.

TM
bhmZnUrMo Zmd {gÕmW©. ‘m¡`©H$mbrZ amÁ`ì`dñWm :-
~) Jm¡V‘~wÕmÀ`m ‘ZmV d¡am½`mMr ^mdZm {Z‘m©U àOoMo ajU H$aUo d Ý`m`XmZ H$aUo hr amOmMr à‘wI

9

H$aUmar Mma Ñí` Á`m‘wio ~wÕm§Zr g§gmamMm Ë`mJ H$V©ì`o hmoVr.
Ho$bm. amÁ`H$ma^mamÀ`m gmoB©gmR>r gm‘«mÁ`mMr ghm {d^mJm§V

9

1) d¥Õ ì`º$sMo Xe©Z {d^mJUr Ho$br hmoVr. amÁ`H$ma^mamV amOmbm g„m

2) AmOmar ì`º$sMo Xe©Z XoÊ`mgmR>r Oo ‘§S>i hmoVo Ë`mbm (‘§{Ìn[afX åhUV...

3) ‘¥V ì`º$sMo Xe©Z amÁ`H$ma^ma MmbdÊ`mgmR>r A{YH$mar Zo‘bobo AgV.

4) àgÞ ‘wÐm`wº$ g§Ý`merMo Xe©Z. {OëømÀ`m A{YH$mè`mbm a‚mwH$ åhUV. VmbwŠ`mÀ`m

H$) ~wÜXmZo d`mÀ`m 29 ì`m dfu J«hË`mJ Ho$bm. `mbm A{YH$mè`mbm Jmon åhUV, Va IoS>çmÀ`m à‘wImbm

‘hm{^{ZîH«$‘U åhUVmV. d¡embr `oWo Ë`m§Zm gm§»` (J«m‘Ur åhUV. ""‘§{Ìn[afX'' Am{U A{YH$mè`m§À`m
Xe©ZmMo AmMm`© AmbmaH$mbm‘ ^oQ>bo. nwT>o Cê$dobm ‘XVrgmR>r H$m`©j‘ hoaImVo hmoVo.
(~moYJ`m) `oWo qnnimÀ`m d¥jmImbr {Za§OZm ZXrH$mR>r · ‘m¡`©H$mbrZ bmoH$OrdZ :-
·

~wÜX Ü`mZñW Pmbo. Ü`mZñWmnmgyZÀ`m 8 ì`m {Xder ‘m¡`© H$mimV (bmoH$OrdZ) H¥${fàYmZ hmoVo. eoVr~amo~a
9

(d¡emI nm¡{U©‘m) Ë`m§Zm kmZ àmár Pmbr. BVa CX`moJY§Xohr ^a^amQ>rbm Ambo hmoVo. `m H$mimV
S>) gmaZmW `oWo CnpñWV nmM ~«m÷Um§Zm Ë`m§Zr Amnbm n{hbm ‘§Ìrn[anMH$mH$s Agbobr ‘mVrMr ^m§S>r ‘moR>çm à‘mUmda

CnXoe {Xbm. `mbm Yå‘MH«$àdV©Z åhUVmV. Y‘©àMma ~Zdbr OmV AgV. VgoM Zm¡H$m~m§YUr hm EH$ ‘moR>m
ñWb : ~wÜXmZo gmaZmW. dmamUgr. amOJ«h. b§{~Zr, CÚmoJ hmoVm. {d{dY ì`mdgm{`H$m§Mo Ë`mMà‘mUo
lmdñVr `oWo àdMZ {Xbo. ˶m§Mm ‘mdg^mD$ AmZX ì`mnmè`m§Mohr g§K hmoVo. Ë`m§Zm loUr åhUV.

`mÀ`m {dZ§VrZwgma ~wÕm§Zr A{ZÀN>oZo ‘{hbm§Zm ~m¡Õ
àíZ 99 narjm{^‘wI {díbofU
g§KmV àdoe {Xbm.
- `mo½` CÎma - 00
B) àOmnVr Jm¡V‘r (àW‘ ‘{hbm àdoe), d¡embr `oWo g§KmV


àdoebr. nT>o Z§Xm. `emoYam, Am‘«nmbr (ZJadYy) `m§Zmhr
Am°{bìh [aS>bo H$mgd -
àdoe {‘imbm.
B©) H$m¡emå~r emgH$ CX`Z `mZo Kmo{fVmam‘ {dhma {^j 1) ho H$mgd gmJamVrb nob°{OH$ PmoZ ‘Ü`o Am{U gmJar


g§Kmbm XmZ Ho$bm. 20 ì`m dfu ~wÕmZr lmdñVr `oWo {H$ZmanÅ>rda AmT>iVo. `mMr àOZZmMr Am{U KaQ>çm§Mr
A§Jwbr‘mb S>mHy$bm Amnbm {eî` ~Zdbo d {dÜd§gH$ gd` hr AË`§V {d{eï> Aer Amho.
H$m‘mnmgyZ Ë`mMm ~Mmd Ho$bm. 2) hr H$mgdo Xadfu àOZZ H$aVmV. A§S>r KmbÊ`mgmR>r

B©) ~wÕm§Mo gdm©{YH$ {eî` H$mogb amÁ`mer g§~§{YV hmoVo. Xadfu ‘moR>çm g§»`oZo hr H$mgdo g‘wÐ{H$Zmè`mda Ë`m§À`m

`oWoM Ë`m§Zr Amnë`m Y‘m©Mm gdm©{YH$ àMma Ho$bm. KaQ>çm§À`m d A§S>r KmbÊ`mÀ`m joÌm§‘Ü`o
n) lmdñVrÀ`m nydm©am‘ {dhmamV ({demIm Zo XmZ Ho$bobm) `oVmV.

~wÕm§Mm {dlm‘ Agm`Mm. Ë`m§Zr A§{V‘ CnXoe gw^Ômbm 3) VoWo A§S>r KmbyZ nwÝhm g‘wÐmV naVVmV. H$mgdm§À`m

Hw$erZJa `oWo d`mÀ`m 80 ì`m dfu {Xbm. nwT>o Hw$erZJa `m XadfuÀ`m ñWbm§Vamg Aer g§km Amho.
­
A§S>çm§‘YyZ {n„o ~mhoa Amë`mZ§Va Amü`©H$maH$[aË`m
188
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


H$mhrM AZw^d ZgVmZm g‘wÐmH$So> àdmg gwé H$aVmV. ‘w»` {ZdS>UyH$ Am`wº$ Am{U Ë`m§À`m~amo~a BVa H$mhr

9

* {dVaU {ZdS>UyH$ Am`wº$ AgVmV Ë`m§Mr Zo‘UyH$ amï´>nVr H$aVmV.

GS-II

1) `m H$mgdm§Mr àOZZ ñWbm§Vao nyd© n°{g{’$H$ d qhXr ‘mÌ Ë`m§Zm H$mTy>Z Q>mH$Ê`mMm A{YH$ma g§gXobm Amho.

‘hmgmJamV AmT>iyZ `oVmV. nyd© n{g{’$H$ ‘hmgmJa OyZ- amï´>nVtZm ~S>V’©$ H$aÊ`mÀ`m VaVwXrgmaIrM hr VaVyX
{S>g|~a `m H$mbmdYrV hmoVmV. CÎma qhXr ‘hmgmJamV Amho. (amï´>nVtÀ`m ‘hm{^`moJm~m~VÀ`m VaVwXr~m~VMo
^maVr` {H$ZmanÅ>rda Aer ñWbm§Vao hmoVmZm {XgVmV. Vnerb àH$aU Mma ‘Ü`o AmhoV.)

TM
amï´>nVr, Cnamï´>nVr, bmoH$g^m, amÁ`g^m, {dYmZg^m
J{ha‘mWm gmJar A^`maÊ` ho A^`maÊ` Amo{S>em‘Ü`o

9

d {dYmZ n[afXm§À`m {ZdS>UwH$m `m Am`moJmÀ`m‘m’©$V
CÎmaoH$So> Ym‘am ZXrÀ`m ‘ImnmgZ X{jUoH$So> ‘hmZXrÀ`m
KoVë`m OmVmV.
‘Imn`ªV ngabobo Amh) `m {R>H$mUr Am°{bìh [aS>bo
àíZ 11 narjm{^‘wI {díbofU
H$mgdm§Mo EH$ ‘moR>o àOZZ ñWbm§Va nmhmd`mg
­
- `mo½` CÎma 03


{‘iVo. · H§$nZrMm ì`mnma d dmT>Vm à^md -

·

hr àOmVr À`m Vm§~S>çm `mXr‘Ü`o g‘m{dï> Pmbobr Xr {~«{Q>e B©ñQ> B§{S>`m H§$nZrMr ^maVmVrb gwédmV

9

Amho. Zwgma, 1968 nmgyZ `m àOmVrÀ`m g»`V AJXrM `WmVWm Pmbm hmoVr. B. g. 1623 n`ªV H§$nZrZo
{Zåå`mZ KQ> Pmbr Amho.YmoH$mJ«ñV hmoÊ`mMr H$maUo gwaV, ^éM, Ah‘Xm~mX, AmJ«m d ‘ÀN>brnÅ>U‘ `oWo
1) {H$ZmanÅ>rda AgUmè`m àOZZ Am{U KaQ>çm§À`m ñWmZm§Mr Amnë`m ì`mnmar dImar (’°$ŠQ>ar) ñWmnZ Ho$ë`m hmoË`m.

Pmbobr hmZr Á`m àXoemV Ë`m§À`m dImar hmoË`m VoWo gwédmVrnmgyZM
`m àOmVrg YmoH$m {Z‘m©U hmoÊ`mMo à‘wI Ë`m§Zr ì`mnma, amOZ¡{VH$ hmbMmbr, `wÕ d àXoemdarb
H$maU Amho. dM©ñdmMm EH${ÌV {dMma Ho$bm Am{U Á`m ^mJmV dImar
2) H$mgdm§Mr hmoV Agbobr {eH$ma… àOZZmgmR>r hr H$mgdo ñWmnZ Ho$ë`m Ë`m àXoemda Vm~m {‘i{dÊ`mMm à`ËZ

‘moR>çm g§»`oZo {H$ZmanÅ>rda `oV Agë`mZo Ë`m§Mr ‘moR>çm Ho$bm.
X{jU ^maVm‘Ü`o Ë`m§Zm VwbZmË‘H$arË`m n[apñWVr
à‘mUmda hË`m eŠ` hmoVo.
9

A{YH$ AZwHy$b hmoVr; H$maU VoWo Ë`m§Zm H$moUË`mhr
3) ‘mgo‘mar Omù`m§‘Ü`o AnKmVmZo AS>Hy$Z ‘aUmar H$mgdo.
~bmT>ç Aem ^maVr` amÁ`H$Ë`mªer g§Kf© H$amdm bmJbm

4) ñWm{ZH$ bmoH$m§H$Sy>Z {H$ZmanÅ>rVrb KaQ>çm§‘YyZ A§S>r
Zmhr.

Jmoim Ho$br OmVmV.
B. g. 1565 ‘Ü`o {dO`ZJaMo {demb gm‘«mÁ` {db`mg

9

àíZ 100 narjm{^‘wI {díbofU Joë`mZ§Va `m gm‘«mÁ`mÀ`m {R>H$mUr AZoH$ bhmZ-‘moR>r
- `mo½` CÎma - 02 d Xw~©b amÁ`o ApñVËdmV Ambr hmoVr. Ë`m§Zm àbmo^Zo

XmIdyZ Jw§J{dUo qH$dm eó~imZo Jßn H$aUo ghOeŠ`
ñdV§Ì {ZdS>UyH$ Am`moJ hmoVo. B. g. 1611 ‘Ü`o B§J«Om§Zr X{jU ^maVmVrb

Amnbr n{hbr dIma ‘ÀN>brnÅ>U‘ `oWo ñWmnZ Ho$br;
9

bmoH$emhr `eñdrnUo am~{dÊ`mgmR>r gdm©V ‘hÎdmMm na§Vw Z§Va bdH$aM Ë`m§Zr Amnë`m hmbMmbtMo ‘w»`mb`
9

{ZH$f åhUOo ‘wº$ Am{U Ý`mæ` {ZdS>UwH$m hmo`. ‘Ðmg `oWo hb{dbo.
{ZdS>UyH$ ‘wº$ dmVmdaUmV hmoÊ`mgmR>r ñdV§Ì {ZdS>UyH$ B. g. 1639 ‘Ü`o VoWrb ñWm{ZH$ amOmZo ‘ÐmgMm
9

Am`moJ AgUo An[ahm`© AgVo. ^mSo>nÅ>m B§J«Om§Zm {Xbm. ‘Ðmg ~§XamVrb EHy$U
^maVmÀ`m g§{dYmZm‘Ü`o ñdV§Ì {ZdS>UyH$ Am`moJmMr OH$mVH$amÀ`m dgwbrÀ`m AYm© ^mJ AmnUmg XoÊ`mÀ`m
9

VaVyX (H$b‘ 324) Ho$bobr Amho. {ZdS>UwH$s g§X^m©Vrb ~Xë`mV ‘ÐmgÀ`m amOmZo B§J«Om§Zm ‘ÐmgMr VQ>~§Xr
H$m‘o åhUOo ‘VXma `mX`m V`ma H$aUo, {ZdS>UwH$sÀ`m H$aÊ`mMr, VoWrb àemgZ Mmb{dÊ`mMr Am{U ZmUr
H$m‘mda XoIaoI, ‘mJ©Xe©Z d {Z`§ÌU ho A{YH$ma `m nmS>Ê`mMr nadmZJr {Xbr. ‘Ðmg‘Yrb B§J«Om§Mr dIma
{ZdS>UyH$ Am`moJmbm AgVmV. EH$M ‘Ü`dVu {ZdS>UyH$ ’$moQ>© g|Q> Om°O© "`m ZmdmZo AmoiIbr OmB©; VoWo Ë`m§Zr EH$
`§ÌUm AgyZ Vr EH$mË‘ ñdénmMr Amho. N>moQ>mgm {H$„mhr ~m§Ybm.
189
TM

CSAT-II {g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

àíZnwpñVH$m H«$‘m§H$
g§M H«$.

­
{gpåën’$mB©S> gamd àíZn{ÌH$m
H«$‘m§H$ 02

TM
EHw$U àíZ : 80
doi : Xþ. 3 Vo 5 (XmoZ) Vmg amÁ¶godm nyd© narjm nona II EHy$U JwU : 200

Imbr {Xbobo n[aÀN>oX dmMm Am{U àË`oH$ n[aÀN>oXmda AmYm[aV {dMmaboë`m àíZm§Mr CÎmao Z‘yX
H$am. `m àíZm§Mr CÎmao n[aÀN>oXmda AmYm[aV Agbr nm{hOoV.
àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 1 Vo 5 àíZm§Mr CÎmao Úm.
AmnU œgZ{H«$`oV àmUdm`y ’w$â’w$gmV KoVmo Am{U H$m~©Z S>m`Am°ŠgmB©S> ~mhoa gmoS>Vmo. ho XmoÝhr dm`y Ordg¥ï>rÀ`m ApñVËdmgmR>r
AË`mdí`H$ AmhoV. dZñnVr hdoVrb H$m~©Z S>m`m°ŠgmB©S> dmnê$Z dmT>V AgVmV, Ë`m doir Aݶ gOrdg¥ï>rbm àmUdm`yMm nwadR>m
H$aVmV. hm dm`y AmJ {Z`§ÌUmV AmUÊ`mgmR>r dmnaVmV. gmoS>m, bo‘Zgma»`m EaoQ>oS> no`m§Mr Md ‘OoXma ìhmdr åhUyZhr H$m~©Z
S>m`m°ŠgmB©S> dmnaVmV. bmoH$arMo qH$dm BVa {H$‘Vr H$nS>çm§Mo S´m`-pŠbqZJ H$aÊ`mgmR>r hm dm`y Cn`moJr Agë`mMo AmT>ibo Amho.
`m dm`yÀ`m JmoR>boë`m nm§T>è`m ^wH$Q>rbm gwH$m ~’©$ qH$dm S´m` AmBg åhUVmV.
AÞ qH$dm Am¡fYo {Q>H$dÊ`mgmR>r S´m` AmBg Cn`wº$ R>aVmo. `m dm`yMo BVa Iyn Cn`moJ AmhoV. Varhr Vmo dmVmdaUmV qH${MVhr
dmTy> Z`o, åhUyZ à`ËZ Ho$bo OmVmV. H$maU hm dm`y A{Zï> Aem h[aVJ¥h n[aUm‘mbm, (J«rZhmCg B’o$ŠQ>'bm) ‘XV H$aVmo. n¥Ïdrda
gy`©{H$aUm§‘wio Vmn‘mZ dmT>Vo. amÌrÀ`m doir `m CîUVoMo dmVmdaUmV CËgO©Z hmoVo. Ë`m doir dmVmdaUmVrb ~mîn, {‘WoZ, H$m~©Z
S>m`Am°ŠgmB©S> AmXr KQ>H$m§Mo aoUy hr CîUVm gm‘mdyZ KoD$Z AS>Wim {Z‘m©U H$aVmV. Aem arVrZo CîUVm n¥Ïdr bJV WmondyZ Yabr
OmVo. n[aUm‘r dgw§YaoMo Vmn‘mZ dmT>V OmVo. gmh{OH$M H$m~©Z S>m`Am°ŠgmB©S> dm`y Cn`wº$ Agbm, Var h[aVJ¥h n[aUm‘ Q>miÊ`mgmR>r
Ë`mMo à‘mU AmQ>moŠ`mV R>odUo JaOoMo Amho, Ago OmUH$mam§Mo gm§JUo AgVo.
I{ZO Vobmda MmbUmar dmhZo Ë`m§À`m Ywam‘m’©$V ~mhoarb hdoV H$m~©Z S>m`Am°ŠgmB©S> Am{U Aݶ Anm`H$maH$ dm`y gmoS>VmV.
ho bjmV KoD$Z ^maVmZo {dÚwV D$O}da (~°Q>arda) MmbUmè`m dmhmZm§Zm CÎmoOZ Úm`Mo YmoaU ñdrH$mabo Amho. OJmV AmVm ~°Q>arÀ`m
Omoamda dmhZo MmbdÊ`mMo `eñdr à`moJ hmoV AmhoV.
hm dm`y dmVmdaUmVyZ {dZm‘yë` {‘idVm `oVmo. Ë`mMm {d{Z`moJ Cn`wº$ agm`Zo {‘idÊ`mgmR>r hmoB©b. à`moJemim§‘Ü`o H$m~©Z
S>m`Am°ŠgmB©S> nmgyZ B§YZ qH$dm ‘m¡ë`dmZ agm`Zo V`ma H$aÊ`mMo g§emoYZ Mmby Amho. ho ê$nm§Va AWm©VM J{V‘mZ Am{U ñdñVmV
ìhm`bm nm{hOo. OJmVrb eoVH$ar `w[a`mbm EH$ ‘hÎdmMo IV ‘mZVmV. `w[a`mMr Am¡Úmo{JH$ joÌmV {Z{‘©Vr H$aVmZm hdoVrb H$m~©Z
S>m`Am°ŠgmB©S> ‘moR>çm à‘mUmV dmnabm OmVmo. `w[a`m aoPrZ, nm°{bH$m~m}ZoQ²>g, nm°{b`waoWm§g, ‘obm‘mB©Z, g°{b{g{bH$ Amåb, Aer
AZoH$ Cn`wº$ agm`Zm§Mr {Z{‘©Vr H$aVmZm hm dm`y dmnabm OmVmo.
EImXm CËàoaH$ dmnê$Z H$m~©Z S>m`m°ŠgmB©S>Mo jnU (hm`S´moOZMm ^aUm, [aS>ŠeZ) H$aVm Ambo H$s Ë`mnmgyZ {‘WoZdm`ygh
{‘WoZm°bgmaIr AZoH$ Cn`wº$ agm`Zo-B§YZo V`ma hmoD$ eH$VmV. gwadmVrbm H$m~©Z S>m`Am°ŠgmB©S>Mo ê$nm§Va H$m~©Z ‘moZm°ŠgmBS> ‘Ü`o
H$aUo JaOoMo AgVo. `mgmR>r EH$ CËàoaH$ åhUyZ Vm§~o `m YmVyÀ`m n¥ð>^mJmMm Cn`moJ hmoVmo. EH$Xm H$m~©Z ‘moZm°ŠgmB©S> V`ma Pmbm H$s
Ë`mMo ê$nm§Va {‘WoZ `m B§YZdJu` dm`y‘Ü`o H$aÊ`mMm ‘mJ© ‘moH$im hmoVmo.
daH$aUr hr à{H«$`m gwb^ dmQ>br Var Ë`mgmR>r XmoZ ñdV§Ì `§ÌUm§Mr JaO AgVo. n{hë`m `§ÌUoV {‘WoZ dm`y V`ma hmoVmo Am{U
Xwgè`m `§ÌUoV Vmo ewÕ hmoD$Z EH${ÌV gmR>dbm OmVmo. `m XmoÝhr à{H«$`m EH$mM [aE°ŠQ>a‘Ü`o H$aVm Amë`m, Va hdoVyZ ‘mo’$V {‘iUmè`m
H$m~©Z S>m`Am°ŠgmB©S> nmgyZ {‘WoZdm`y {H$’$m`Vera IMm©V V`ma H$aVm `oUo eŠ` Amho. ho bjmV KoD$Z A‘o[aHo$À`m So>bmdoAa
190
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

CSAT-II
{dÚmnrR>mVrb g§emoYH$m§Zr {dÚwV-amgm`{ZH$ (BboŠQ´moHo${‘H$b) à{H«$`m§Mo VÎd dmnê$Z {Z`mo{OV à{H«$`m gmÜ` Ho$br Amho. `mgmR>r
Ë`m§Zr [aE°ŠQ>aÀ`m AmVrb Vm§ã`mÀ`m n¥ð>^mJmda {d{eï> g§aMZoMm Z°ZmodJu` Mm§XrMm bon bmdbm. àW‘ H$m~©Z S>m`m°ŠgmB©S>Mo ê$nm§Va
H$m~©Z ‘moZm°ŠgmB©S>‘Ü`o hmoVo.
A{Vgyú‘ Mm§XrMm bon H$m~©Z ‘moZm°ŠgmBS>bm AmH${f©V H$aVmo. `m dm`yMo ê$nm§Va jnU {H«$`o‘m’©$V {‘WoZ‘Ü`o H$aÊ`mgmR>r
Vm§ã`mMm bon Cn`wº$ nS>Vmo. `m `§ÌUogmR>r bmJUmè`m {dÚwVOmoS>m‘Ü`ohr (BboŠQ´moS>) ZmdrݶVm Amho. `m gwYm[aV {S>PmBZ‘wio gd©
à{H«$`m EH$X‘ KSy>Z {‘WoZdm`y OmñV à‘mUmV Am{U H$‘r IMm©V V`ma hmoVmo. `m g§^mì` ì`mdgm{`H$ à{H«$`o‘Ü`o Vm§~o Am{U Mm§Xr

TM
`m§À`m g§aMZoVrb JwUdÎmoMo Am{U JwUmoÎmamMo à‘mU Jwá R>odÊ`mV Ambo Amho.
1) n¥ÏdrMo Vmn‘mZ nwT>rbn¡H$s H$moUË`m KQ>H$m‘wio dmT>Vo?

A) {‘WoZ ~) H$m~©Z-S>m`-Am°ŠgmB©S> H$) gë’$a S>m`-Am°ŠgmBS> S>) ~mîn




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~, S> 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>





2) H$m~©Z-S>m`-Am°ŠgmB©S> nmgyZ Imbrbn¡H$s H$emMo {Z{‘©Vr Ho$bo OmVo?

A) `w[a`m ~) gmoS>m H$) {dÚwV D$O}da MmbUmè`m ~°Q>ar S>) CËàoaH$



n¶m©¶r CÎmao -

1) A, ~, H$ 2) A, ~ 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>





3) H$m~©Z-S>m`-Am°ŠgmB©S> nmgyZ {‘WoZ dm`y V`ma H$aVmZm CËàoaH$ åhUyZ H$emMm dmna Ho$bm OmVmo ?
A) Mm§Xr ~) Vm§~o H$) H$m~©Z ‘moZm°ŠgmBS> S>) darbn¡H$s gd©




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) ~ 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>





4) CVmamÀ`m AmYmao Imbrbn¡H$s H$moUVo {dYmZ {Z{üVnUo gË` Amho Ago AmnU gm§Jy eH$Vmo.

A) H$m~©Z-S>m`-Am°ŠgmB©S> ’$º$ hm{ZH$maH$ dm`y Amho.

~) S´m` AmBg Mm Vmn‘mZ H$‘r H$aÊ`mgmR>r dmna Ho$bm OmVmo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





5) H$m~©Z-S>m`-Am°ŠgmB©S> nmgyZ {‘WoZ dm`y V`ma V`ma H$aUmè`m gÜ`mÀ`m nÕVr‘Ü`o H$mhr ÌwQ>r AmhoV ?

A) O{Q>b à{H«$`m ~) Mm§Xr d Vm§~o dmna H$) {dfmar dm`y CËnÎmr



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) A, ~, H$ 4) H$moUVohr Zmhr




àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 6 Vo 10 àíZm§Mr CÎmao Úm.
‘mUyg {dñWm{nV hmoVmo, åhUOo Zo‘H§$ H$m` hmoV§? `m àíZmÀ`m ‘wimer OmVmZm, Amnë`m ‘mVrMr Amg Am{U nm`mImbÀ`m
O{‘ZrMm naHo$nUm, `m‘wio `oUma§ Xw^§JbonU, `mVyZ ‘mUgmÀ`m EHy$UM ApñVËdmda C‘Q>bob§ àíZ{MÝh. nm` Q>oH$m`bm Hw$Ur OmJm
XoUma Zmhr, Aer AdKS> doi Amë`mda H$m` nÎmm gm§Jmdm? Am{U åhUyZM åhUVmo, "nmÊ`mV ‘mgo amhVmV/ IoH$So> / ‘Ja /
H$mgd / AZ ‘mPm Jmd gwÕm / ^rVr dmQ>Vo / H$moUr ‘mPm nÎmm {dMmabm Va'. {nT>çmZ² {nT>çm dgbob§ Jmd, KaXma gmoS>U§,
YaUmM§ nmUr {nU§, gaH$mar H$Moè`m§Mo hobnmQ>o KmbU§, H$mJXr KmoSo> nmhU§, `m§V {Xdg nwT>o gaH$VmV; Voìhm S>moù`m§Vbr ñdßZ§ Iè`m
OJÊ`mnmgyZ XwamdV OmVmV. ñ‘aUa§OZmZ§ ^yVH$mi, Ë`mVb§ Jmd-{edma, Ka, ‘mUg§, eoVr‘mVr, PmS§>-PwS>n§ Am{U Amnë`m h¸$mMr
OmJm naVyZ `oV Zmhr. nU ñ‘aUmMm emn ‘mUgmbm AmR>dUr {dgê$ XoV Zmhr Am{U `mVyZ ‘mZ{gH$ d ^md{ZH$ {dñWmnZmMo dmñVd

191
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


A{YH$M JS>X hmoVo. AmOda OrdZXm{`Zr R>abobr ZXr, ‘mUgmbm ‘wimnmgyZ doJi§ H$aÊ`mM§ H$maU R>amdr, ho ‘Z ‘mݶ H$aV Zgb§
CSAT-II
Var gË` AgV§. {VÀ`m XohmdaMr OI‘ AgUmè`m YaUmZ§ aº$~§~mi Pmbob§, gm‘mݶ ‘mUgmM§ Am`wî` AW©hrZ hmoD$Z nwT>o gaH$V
amhV§, `mMr Hw$R>ohr Zm|X hmoV Zmhr. øm {dfÊU H$aUmè`m n[apñWVrbm Am`wî` åhUmd§ H$m? hm àíZ {Z‘m©U hmoVmo. ‘wim§nmgyZ VwQ>bo
Joë`m‘wio CËnÞmÀ`m gmYZm§Mm àM§S> A^md Am{U OJÊ`mÀ`m {H$‘mZ JaOm§Mr nyV©Vm H$aUo AdKS> hmoV OmVo, Voìhm `m n[apñWVrda
‘mV H$aÊ`mMm H$moUVmhr Cnm` {XgV Zmhr.
{ó`m Am{U ‘wbm§Mr {dñWmnZmZo Pmbobr hmobnQ>, hr ~m~ H|$ÐñWmZr Amho. CnaonUmMr ^mdZm S>moù`m§Vbo nmUr Wm§~y XoV

TM
Zmhr; Aem doir Amnbo g§gma ‘wbm~mim§gH$Q> dmJdVmZm, OmJ{VH$sH$aUmMm Agø aoQ>m `m {ó`m§Zm ^mod§Sy>Z Q>mH$Vmo. {dñWm{nVm§Mr
hr ì`Wm H$moUË`mhr EH$m ^y‘rer, n[agamer dm g‘yhmer {ZJ{S>V Zmhr. hm Xw…ImMm Am{X‘ ñda Om`H$dmS>r, gaXma gamoda, [ah§X,
^mH«$m, H$mobma, `m§gh ~m§YÊ`mV Amboë`m àË`oH$ YaUmV Am{U YZwîH$moS>rgma»`m JmdmJmdmV {dñWm{nV Pmboë`m ‘mUgmMm g‘yhñda
Amho. àJVrÀ`m nmD$bdmQ>odaMr hr Agø ’$a’$Q> Hw$Umbmhr {Xgy Z`o, bjmV `oD$ Z`o dm Ë`mH$So> ~Kmdo Ago dmQy> Z`o, hr AZmñWm
àm‘w»`mZo {XgyZ `oVo. ho {dñWmnZ bhmZ ‘wbm§Mo Amho, Oo {ejUmnmgyZ Ë`m§Mr Zmi VmoS>V§ Am{U ‘mÂ`mgma»`m {ejH$ ì`º$sbm
A§V~m©ø AñdñW H$aV§. nmoQ>mnmgyZ ^mH$arn`ªVMo A§Va H$mnÊ`mMm hm àdmg, H$moUË`m ^{dî`mMo gyMZ H$arV Amho? `m àíZmMm
{dMmahr H$adV Zmhr, BVH$s ^rfU n[apñWVr Amho.
^y{‘{Zð> eoVH$ar-H$ï>H$ar dJm©Mo Ago {dñWm{nV hmoUo, Ë`m§À`m Am`wî`mMm Am`m‘ ~XbyZ Q>mH$Umao R>aVo. A{Z{üVVm Am{U
ApñWaVm `m§Zr Ë`m§Mo Am`wî` ì`mnbo OmVo. `mda Cnm` åhUyZ l‘mMr-H$ï>mMr hr H$mOir Xya H$aÊ`mgmR>r YS>nS> H$aUo Am{U
VihmVmEdT>r Var gmdbr `m ‘wbm§Zm XoUo, EdT>r EH$M Jmoï> {dñWm{nV ‘wbm§gmR>r Amnë`m Odi Amho, `mMo gOJ ^mZ Amnë`mOdi
Amho; ê$T>mWm©Zo AgUmè`m nwñVH$s {ejUmV, OrdZmÀ`m AZw^dmMr Zm|X ZgUo Am{U Iè`m AZw^dm§Zm {ejU ì`dñWoV Hw$R>ohr ñWmZ
ZgUo, ho OiOirV dmñVd g‘moa Amho. {ZéÎma hmoÊ`mMr doi {dñWmnZmZo Amnë`mda AmUbr Amho. KoVbobo {ZU©` Am{U Ho$bobr
H¥$Vr H$mbgwg§JV Agobhr, na§Vw OrdZm{^‘wI Zgë`mMo {XgyZ `oVo. H$mù`m H$gXma ‘mVrnmgyZ gwê$ Pmbobm àdmg Am{U g‘mYmZ
dmQy>Z KoÊ`mÀ`m {XdgmMr d{hdmQ> amIVm Ambr Zmhr. ~XbË`m gm‘m{OH$ ^dVmbmV ^rVrMo dmñVì` Abú` am{hbobo Zmhr` Am{U
Ë`mVyZ boH$s¨Mo g§gma dmM{dÊ`mgmaIo, {d{dY ñdê$nmMo OQ>rb àíZ g‘moa C^o am{hbo AmhoV. Aem doir Amnë`m AmYrÀ`m hOma
{nT>çm§Zr {Xbobm eãX Amnë`mbm OnVm Ambm Zmhr, hr ~moM àm{V{Z{YH$ Amho.
AË`§V AñdñW H$aUmao ^dVmb, {dñWmnZmZo ~hmb Ho$bo Amho. ^m¡Jmo{bH$ {dñWmnZmZo {Xbobo ^md{ZH$ Xw^§JbonU, ‘mZ{gH$
H$m|S>‘mam, EH$mH$snUm, CnaonUm, OJÊ`mÀ`m àíZmVrb O{Q>bVm, Am{W©H$ hV~bVm, AZwÎm[aV Ag§»` àíZ... `m§V OJÊ`mMm
AdH$me g§Hw${MV hmoVmo`. Aem doir H$moUË`mhr AZwH$aUmV Z AS>H$bobr hr pñWVr, OiOirV dmñVdmda ~moQ> R>odV, Ë`mda
Zo‘Ho$nUmZo ^mî` hmoVo.
6) àñVwV CVmè`mV boIH$mZo H$emàH$mao ‘mUgmMo {dñWmnZ hmoVo ho gm§{JVbo Amho ?

A) ^m¡Jmo{bH$ ~) ‘mZ{gH$ H$) ^md{ZH$



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





7) àñVwV CVmè`mVrb boIH$ H$moU Amho ?

1) {dñWm{nV ì`º$s 2) S>m°ŠQ>a 3) {ejH$ 4) gm§JVm `oUma Zmhr





8) àñVwV CVmè`mV H$moUVr EH$ Jmoï> OrdZmMo H$ë`mU H$aUmar nU Amho Am{U bmoH$m§À`m {dñWmnZmbm H$maUr^yV nU

R>abo Amho?
A) gaH$ma ~) ZXr H$) ZmoH$ar



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





192
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


9) {dñWmnZmZo H$moUË`m g‘ñ`m {Z‘m©U Pmbobo AmhoV?

CSAT-II

A) ‘ZmMr Kmb‘ob ~) CXa{Zdm©hmMr g‘ñ`m H$) ^md{ZH$ Ag§VwbZ



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ H$ 4)A ~ H$





10) H$moUmMo eara aº$~§~mi Pmbo Amho Ago boIH$ gm§JVmo ?

1) YaU 2) ZXr 3) eoVH$ar 4) {dñWm{nV ì`º$s

TM





àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 11 Vo 15 àíZm§Mr CÎmao Úm.
AmOH$mbÀ`m A{Z{üV dmVmdaUmV nwîH$im§Zm ‘hÎdmMo {ZU©` KoVmZm ‘mJ©Xe©ZmMr JaO ^mgVo. åhUyZ Ë`m§Zm dmQ>Vo, H$s Ë`m§Mo
^{dVì` Ë`m§À`m {Z`§ÌUmnbrH$So> VmaH$m§À`m à^mdmImbr R>aVo; nU AmnU gdmªZr OJmVë`m dmñVdmbm Vm|S> XoUo Amdí`H$ Amho;
Amnë`mbm `mMr OmUrd ~miJm`bm nm{hOo, H$s Amnbr ^{dî`o Amnë`m hmVmV AmhoV, VmaH$m§À`m Zmhr.'
‘bm dmQ>Vo, d¡`{º$H$ Am{U gmd©O{ZH$ OrdZmV ’$bÁ`mo{VfmÀ`m ZmXr bmJbobm ^maV hm EH$‘od ‘moR>m Xoe Agmdm.
"’$bÁ`mo{Vf ho {dkmZ Amho H$m?' hm àíZ ‘bm nwîH$iXm {dMmabm OmVmo. Ë`mnmR>monmR> Aer Q>rH$mhr EoH$m`bm {‘iVo, H$s
’$bÁ`mo{VfmMm Aä`mg d VnmgUr Z H$aVm emók Ë`mbm Ad¡km{ZH$' R>adyZ ‘moH$io hmoVmV. dñVwpñWVr doJir Amho. {dkmZmMm
{H$Vm~ {‘idm`bm Ë`m {df`mbm H$mhr nÏ`o nmimdr bmJVmV. Ë`m {df`mMr ‘yi J¥hrVHo$ ñnï> ‘m§S>mdr bmJVmV. Ë`m§À`mda
AmYmabobm S>mobmam H$gm C^m Ho$bm OmVmo, Vr H$m`©nÕVr {Z…g§{X½YnUo ‘m§S>m`bm hdr d eodQ>r àË`j {ZarjUmVyZ Iao, ImoQ>o VnmgVm
`oB©b, Ago ^mH$sV H$amdo bmJVo.
^mH$sV Iao R>abo H$m ImoQ>o, ho VnmgÊ`mMo g§»`memómMo {Z`‘ AmhoV. CXmhaUmW©, ZmUo’o$H$sV hoS> "da, H$m Q>ob' da, ho
~amo~a ^mH$sV H$aVm `oVo, hm Xmdm VnmgyZ nmhm`bm EH$m ZmUo’o$H$sZo R>adUo `mo½` hmoUma Zmhr... e§^a doim ZmUo ’o$Hy$Z
Amboë`m {ZîH$fmªZm g§»`memómMo {ZH$f bmdyZ R>admdo. Hw§$S>ë`m OwidyZ Ho$bobo {ddmh Hw§$S>ë`m Z OwiUmè`m AgVmZm Ho$boë`m
{ddmhm§nojm A{YH$ `eñdr, gwIr AgVmV H$m, ho Vnmgm`bm eoH$S>mo OmoS>ß`m§Mo g°ånb Vnmgm`bm nm{hOo. A‘o[aHo$V Aem VèhoZo
Ho$boë`m MmMUrV Hw§$S>br OwiUo-Z OwiUo `mMm, {ddmh gwIr hmoB©b- Z hmoB©b `mÀ`mer H$mhrhr g§~§Y Zmhr, Ago AmT>iyZ Ambo.
’$bÁ`mo{VfmMr H$m`©nÕVr, ‘yi J¥hrVHo$ Am{U ^m{H$Vo `m§~Ôb Ë`m joÌmVë`m VÁkm§V EH$dmŠ`Vm Zgë`mMo {XgyZ `oVo. EH$Xm
‘r H$mhr à»`mV ’$bÁ`mo{Vfm§Zr VËH$mbrZ amOH$maÊ`m§~Ôb Ho$boë`m MwH$sÀ`m ^m{H$Vm§Mm Jmofdmam EH$m MM}V ‘m§S>bm AgVm, `oWrb
’$bÁ`mo{Vfr åhUmbo, H$s ^mH$sV MwH$bo, H$maU Vo Mm§Jbo ’$bÁ`mo{Vfr ZgmdoV. Aem doir ‘bm ^maVr` {H«$Ho$Q> Q>r‘À`m namO`mZ§Va
Q>rH$mH$mam§À`m g„²`m§Mr AmR>dU hmoVo. Ë`m§À`m ‘Vo, Á`m§Zm Ioidbo Jobo Zmhr, Ë`m§Zm KoVbo AgVo Va {ZH$mb doJim Pmbm AgVm.
nwîH$iXm ’$bÁ`mo{VfmMo CXmÎmrH$aU H$am`bm Ë`mMm g§~§Y doXm§er OmoS>Ê`mV `oVmo; nU OÝ‘Hw§$S>br ‘m§S>Uo, OÝ‘doioÀ`m J«hm§Mr
pñWVr ‘mZdmMo ^{dVì` R>adVo, hr H$ënZm ho gd© doXmVbo ZgyZ, J«rH$-~°{~bmo{Z`Z à^mdmImbr ^maVmV Ambo, Agm B{Vhmg Amho.
Amnbr hr A§YlÕm ‘yi ^maVr` ZgyZ B§nmoQ>}S>' Amho!
H$mbm§VamZo J«h Ago H$m {’$aVmV, `mMo CÎma {dkmZmZo {Xbo. E°[añQ>mH©$g, Am`©^Q>, H$mon{Z©H$g, J°{b{bAmo, Ho$ßba, ݶyQ>Z Aem
‘m{bHo$VyZ AIoa JwéËdmH$f©U ho ‘yb^yV ~i J«hm§Zm gy`m©^modVr {’$adV R>odVo, ho {gÕ Pmbo. åhUOo J«h ñdoÀN>mMmar ZgyZ,gy`m©^modVr
{’$am`bm ~m§Ybo JoboV. Aem VèhoZo {dkmZmZo ’$bÁ`mo{VfmÀ`m ‘wimer Agbobm ^«‘mMm ^monimM ’$moS>bm.
AmO A§Vami `wJmbm àma§^ hmoD$Z AY©eVH$ CbQ>bo. ‘mZdmZo M§Ðmda nXmn©U Ho$bo. ‘§Jimda `mZo CVadbr. BVa J«hm§Odi
A§Vami`mZo nmR>dyZ Ë`m§Mo OdiyZ Xe©Z KoVbo. Xa doir J{UVm~ahþHy$‘ `mZ àdmg H$aVo. {Z`mo{OV J«hmOdi {Z`mo{OV doir OmVo.
`mZmVbr Xyag§Mma `§ÌUm R>aë`mà‘mUo MmbVo. `mdê$Z ‘mZdmMr H$V©~Jmar Va {XgVoM; nU Ë`mM~amo~a J«hm§À`m JVr‘mJo H$gbohr
ahñ` am{hbo Zmhr, `mMrXoIrb H$ënZm `oVo. hr H$V©~Jmar XmIdUmam ‘mZd namYrZ I{MV Zmhr.
hr {dkmZmMr àJVr {dMmamV KoVë`mdaAmOhr Ooìhm ‘bm EImXm {eH$bobm ‘mUyg {dMmaVmo, H$s J«hm§Mo ‘mZdOrdZmda
n[aUm‘ hmoVmV H$m, Voìhm ‘bm Amü`© Am{U IoX, XmoÝhr AZw^dm`bm {‘iVmV.

193
TM

CSAT-II {g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


11) H$moUVohr ~m~ hr d¡km{ZH$ Zmhr ho H$emÀ`m AmYmao R>admdo Ago boIH$ gm§JVmo.

A) dñVwpñWVrbm Yê$Z Zgbr Va

~) J¥hrVH$ {Xbo Agob Va

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





12) {H«$Ho$Q>À`m gm‘ݶmMm {ZH$mb {Z{üVnUo H$emMo AmYm[aV ~XbVm Ambm AgVm?

TM

A) ZmUo’o$H$ qOHy$Z


~) Á`m§Zm Ioidbo Zmhr Ë`m§Zm g§Yr XoD$Z

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





13) doXm‘Ü`o H$moUË`m ~m~tMm D$hmnmoh Ho$bobm Zmhr ?

A) OÝ‘Hw§$S>br ‘m§S>bo ~) JwéËdmH$f©U


H$) ‘mZdr ^{dî` J«hm§À`m pñWVrdê$Z Adb§~yZ AgUo

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) A H$ 4) A, ~, H$





14) ‘mZdmMr ^{dî` VmaH$m§À`m hmVmV ZmhrV ho boIH$ H$go nQ>dyZ XoVmo?

A) {dkmZmÀ`m AmYmao


~) A§VamV Agbobm J«hm§Mr JVr hr ahñ`mË‘H$ Agë`mZo

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





15) J«hm§À`m A§Jr H$moUVo ~b AgVo ?

A) pñW{VH$ ~b ~) JwéËdmH$f©U ~b H$) ñWm`r ~b



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) A, ~, H$





àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 16 Vo 20 àíZm§Mr CÎmao Úm.
Ia§Va AJXr gwédmVrbmM àm§OinUo gm§JoZ, H$s ‘mPr ‘yi ~¡R>H$ hr gm{hpË`H$mMr Zmhr. AmO ‘mPr Odinmg AÇ>mdrg
nwñVH§$ {bhÿZ Pmbr AmhoV; nU Varhr ‘r ñdV…bm ê$T>mWm©Zo boIH$ åhUdyZ KoUma Zmhr. EH$ ‘mÌ Ia§, H$s ‘r EH$ Z¡{‘{ÎmH$ boIH$
Z¸$sM Amho. doimodoir doJdoJù`m {Z{‘Îmm§Zr ‘mÂ`mH$Sy>Z boIZ hmoV Job§. Ë`mVyZM ‘mPr {d{dY nwñVH§$ Ambr. ‘mÂ`m AmOdaÀ`m
àdmgmV A{^Z`mbm Iyn doi Úmdm bmJbm; Ë`m‘wio ‘mÂ`mVbm boIH$ H$mhrgm ‘mJo am{hbm, Ag§ Zoh‘r dmQ>V amhV§. boIZmMr ‘mPr
AmdS> OnV amhmdr, Aer ‘mPr BÀN>m Amho. ‘bm A{^ZoVm åhUyZ AmOda AZoH$ nwañH$ma {‘imbo. boIZmgmR>r {‘imbobo nwañH$ma
‘bm Zoh‘rM A{YH$ {Oìhmù`mMo AmhoV.
BWo EH$ Jmoï> ‘bm AmdOy©Z gm§Jm`bm AmdSo>b, H$s Á`m qM. {d. OmoetMm "{M‘Uamd' ‘r ^y{‘Ho$VyZ gmH$mabm, Ë`m qM. {d.
OmoetÀ`m ZmdmMm nwañH$ma ‘bm ‘mÂ`m boIZmgmR>r {‘imbm, `mMm ‘bm Iyn AmZ§X Amho. ‘mÂ`m 'H$mJXr ~mU' `m nwñVH$mgmR>r
gm{hË` n[afXoMm hm nwañH$ma {‘imbm. AWm©V, AmZ§XmMm Agm hm Xw{‘©i jU ‘bm AOyZ EH$Xm AZw^dm`bm {‘imbm. Á`m§À`m
"~mbdmL²‘`mda Amåhr {’$Xm hmoVmo, Á`m§Mm "JmoQ>çm' Amåhr bhmZnUr dmMV hmoVmo Am{U Á`m§À`m boIZm‘wio Am‘Mr dmMZmMr AmdS>
dmT>rg bmJbr, Ë`m Zm.Ym|. VmåhZH$a `m§À`m ZmdmMm nwañH$ma ‘bm ‘mÂ`m "~moŠ`m gmV~§So>'gmR>r {‘imbm, `mMmhr {deof AmZ§X
Amho. nwT>o "~moŠ`m'bm gm{hË` AH$mX‘rgwÕm {‘imbm.

194
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

CSAT-II
‘bm dmQ>V§, A{^Z` hm eodQ>r {H$Vrhr åhQ>b§ Var àojH$gmnojM AgVmo. nwñVH§$ ‘mÌ Vwåhmbm ñdmÝVgwIm` {b{hVm `oVmV.
A{^ZoVm Agë`m‘wio, Amnbm A{^Z` àojH$m§n`ªV nmohmoMVmo` H$s Zmhr, hm {dMma ‘mÂ`m S>moŠ`mV gVV Mmby AgVmo, VgmM H$mhrgm
{dMma ‘r ‘mÂ`m dmMH$m§À`m ~m~VrV boIH$ åhUyZhr H$aVmo. ‘r Hw$UmgmR>r {b{hVmo`, hr OmUrd boIH$ åhUyZ ‘bm AmOda A{O~mV
Q>miVm Ambobr Zmhr. Ë`m‘wioM H$Xm{MV ‘r àojH$gmnoj A{^Z` Am{U dmMH$gmnoj boIZ Ag§ AmOda H$aV Ambmo AgoZ.
AZoH$Xm doJdoJù`m {Z{‘ÎmmZ§ ‘mP§ boIZ KS>V Job§. Og§ ‘mÂ`mVbm ZQ> hm {X½Xe©H$mbm {Xgbm, VgmM ‘mÂ`mVbm boIH$

TM
Ë`m Ë`m doir g§nmXH$m§Zm {Xgbm Am{U Ë`m§Zr ‘mÂ`mH$Sy>Z {bhÿZ KoVb§. ‘bm AZoH$ {Z`VH$m{bH$m§À`m Am{U d¥ÎmnÌm§À`m g§nmXH$m§Zr
{b{hV§ Ho$b§. "‘r {bhÿ eH$Vmo,' hm AmË‘{dœmg Ë`m§Zr OmJdbm. AmZ§X A§VaH$a `m§Zr ‘mÂ`m boIZmda XmIdboë`m {dœmgm‘wio
‘r n{hë`m§Xm {b{hb§. Ë`m§À`m‘wio ‘r {dZmoXr boIZ H$ê$ bmJbmo. {ZIrb dmJio `m§À`m‘wio ‘mÂ`mVbm ñV§^boIH$ {b{hVm Pmbm.
"fQ>H$ma' `m nm{jH$mgmR>r Ë`m§Zr ‘bm "JwJbr' `m ì`§JmË‘H$ ñV§^mÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ {b{hV§ Ho$b§. `mV ‘r AZoH$ IoimSy§>Mr boIZmVyZ
pI„r CS>dm`Mmo. `m "JwJbr'Mr EH$ J§‘V Aer, H$s Á`m gwZrb JmdñH$ada XoIrb ‘r Ë`mdoir ‘mÂ`m `m ñV§^mVyZ J‘Vrera {b{hb§
hmoV§, Ë`mM JmdñH$aZ§ nwT>o "JwJbr'M§ nwñVH$ Amb§, Voìhm Ë`mgmR>r AmdOy©Z à{V{H«$`m {b{hbr. nwT>o "~moŠ`m gmV~§So>'Mr AZoH$ ê$n§
(lw{VH$m, H$Wm) ‘mÂ`mH$Sy>Z {b{hbr Jobr. ‘w§~B© AmH$medmUrgmR>r ‘mYd Hw$bH$Uu `m§Zr ‘mÂ`mH$Sy>Z A{Ve` AmJ«hmZ§ `m lw{VH$m
{bhÿZ KoVë`m. nwT>o amOh§g àH$meZmÀ`m {Xbrn ‘mOJmdH$a `m§Zr "lw{VH$m§Mr nwñVH§$ Hw$Ur {dH$V KoD$Z dmMV Zmhr. "~moŠ`m'À`m H$Wm
{bhr, AmnU nwñVH$ H$ê$ Ë`mM§,' Ag§ gm§{JVb§. nwT>o gmjonr g§nmXH$ Am{U à»`mV {dÛmZ AéU {Q>Ho$H$a `m§Zrhr ‘bm {bhm`bm
gm§{JVb§. Ë`mVyZM ‘mPm "AZw{XZr' hm ñV§^ KS>bm. àojH$m§Mr A{Ve` AmdS>Vr Aer "lr`wV J§JmYa {Q>nao' hr ‘m{bH$m `mM
"AZw{XZr'M§ ‘mÜ`‘m§Va. boIZmVyZ `oUmao Ago AZoH$ AZw^d ‘bm doimodoir eãXe… g‘¥Õ H$aV Jobo.
16) `m àñVwV CVmè`mVrb boIH$mbm {M. dr. Omoer ZmdmZo nwañH$ma H$emgmR>r {‘imbm ?

1) OrdZJm¡ad nwañH$ma 2) H$mJXr ~mU `m nwñVH$mÀ`m {bImUmgmR>r


3){M‘Uamd `m nmÌmÀ`m A{^Z`mgmR>r 4) darbn¡H$s gd©



17) àñVwV CVmè`mV 'àojH$ gmnoj' 'hm eãXà`moJ A{^Z`mÀ`m ~m~VrV H$aVmo `mMm AW© H$m` ?

1) àojH$ ho A{^Z`mbm XmX XoVmV


2) àojH$mbm AmdSo>b H$m `mMr H$miOr KoUo

3) àË`oH$ àojH$mÀ`m d`moJQ>mgmR>r doJdoJim A{^Z` H$aUo

4) àojH$m§Mr AmdS> àW‘ g‘OyZ KoD$Z {bImU H$aUo


18) àñVwV CVmè`mVrb ‘w»` nmÌ H$moU Amho ?

A) boIH$ ~) A{^ZoVm H$) d¥ÎmnÌ ñV§^boIH$ S>) ì`§J{MÌH$ma




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$




19) àñVwV boIH$mbm H$moUVr ^y{‘H$m gdm©V OmñV AmdS>m`Mr ?

1) boIH$ åhUyZ 2) A{^ZoVm åhUyZ 3) g§nmXH$ åhUyZ 4) àH$meH$ åhUyZ




20) Zm.Ymo. VmåhUH$a H$moUË`m àH$maMo gm{hË` {bhm`Mo?

A) AmË‘d¥Îmna ~) ~mb dmL>‘` H$) ì`§JmË‘H$



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





195
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 21 Vo 25 àíZm§Mr CÎmao Úm.
CSAT-II
àË`jmV g§emoYH$m§Zm AË`mYw{ZH$ O¡dV§Ì dmnê$Z Q´mÝgOo{ZH$ (OZwH$~Xbr) àmÊ`m§‘m’©$V H$R>rU g§aMZoMr Cn`wº$ agm`Zo,
à{WZo, Am¡fYo ~Zdm`Mr AmhoV. `m `eñdr Q>ßß`mZ§Va W°bmgo{‘`m, {gH$b gob {Z{‘`m, ’$m`~«m°{gg Aem AZoH$ ì`mYtda OZwH$
CnMma nÕVrMm ‘mJmodm KoÊ`mgmR>r {Xem {‘imbr Amho. H$mhr OmoS>ß`m§Zm ~mi hmoÊ`mV AS>MU AgVo. Aem àg§Jr narjmZirV
ór~rO Am{U nw§~rO `m§Mm g§`moJ KS>dyZ ~rOm§S> ’${bV Ho$b§ OmV§. `mbm BZ pìhQ´mo ’${Q©>bm`PoeZ åhUVmV. Z§Va Ë`m J^m©Mr dmT>
J^m©e`mV Ho$br OmVo. Ë`m OmoS>ß`m§Zm ñdV…À`m Q>oñQ> Q>çy~ ~o~r'Mr nÕV XÎmH$ KoÊ`mnojm OmñV ng§V nS>br. nU OZ‘mZgmda

TM
~mbOÝ‘mÀ`m Zm°‘©b nÕVrMm O~aXñV nJS>m Amho. {edm` `m nÕVrZo JaO nS>ë`mg CnMmamgmR>r ‘yinoetMrXoIrb {Z{‘©Vr H$aVm
`oVo. ho gma§ éT>r^§J H$aUma§ Am{U AZ¡{VH$ dmQ>ë`m‘wio Ë`m§Zr Q>oñQ> Q>çy~ ~o~rbm gwadmVrbm H$S>mSy>Z {damoY Ho$bm. `m àH$mao OÝ‘boë`m
~mbH$m§Zm AmË‘m' AgVmo H$s ZgVmo? {dMmad§Vm§Zr `mMmhr D$hmnmoh Ho$bm`! nU ho V§Ì AmVm AZoH$ Xoem§‘Ü`o H$m`Xoera ‘mZb§ OmV§`.
OJmV Aem àH$mao OÝ‘boë`m 50 bmIm§nojmhr OmñV ì`º$s AmhoV. `m V§ÌmMo àdV©H$ am°~Q>© ES>dS©>g `m§Zm 2010 ‘Ü`o d`mÀ`m 85
ì`m dfu d¡ÚH$emómVrb Zmo~ob nwañH$ma àmá Pmbm.
{h‘mo{’${b`mgma»`m OÝ‘OmV ì`mYr g§^mì` ~mimbm hmoUma AgVrb, Va Ë`m J^m©dñWoVM XwéñV H$ê$Z Ë`mbm ì`mYr‘wº$
H$aÊ`mMo à`ËZ d¡ÚH$emó H$arV Amho. Ë`mbm OZwH$ g§nmXZmÀ`m (OrZ E{S>qQ>J) doJmZo dmT>Umè`m V§ÌmMm ’$m`Xm Pmbm`. OZwH$
A{^`m§{ÌH$sMm hm EH$ Am{dîH$ma Amho. gÜ`m C§XamÀ`m ËdMmnoerV ~mhoê$Z H$mhr OZwHo$ H$m`m©pÝdV H$ê$Z Vr [aàmoJ«°‘' H$aÊ`mMo
à`moJ `eñdr PmboV. `m noetZm B§S>çwñS> ßbw[anmoQ>|Q> ñQ>o‘ goëg' åhUVmV. `m ßbw[anmoQ>|Q> noer H$moUË`mhr B§{Ð`m§À`m noetM§ H$m`©
H$ê$ eH$VmV. Ë`m ór~rO Am{U nw§~rOXoIrb ~Zdy eH$VmV. `mbm BZ pìhQ´mo J°‘oQ>moOogo{gg' åhUVmV. g¡Õm§{VH$Ñï²>`m ^mdrH$mimV
g‘qbJr ór qH$dm nwéf ñdV…Mr Aer g§VVr {Z‘m©U H$ê$ eH$Vrb.
H$moUË`mhr noetÀ`m AmV Agbobm ‘m`Q>moH$m±{S´`m åhUOo D$O}gmR>rMo "nm°da ñQ>oeZ' AgVo. Vmo A{V‘hÎdmMm KQ>H$ ’$º$
‘mVoH$Sy>ZM {VÀ`m g§^mì` ~mimbm àmá hmoVmo. ~mi§V hmoUmè`m ‘mVoH$S>rb ‘m`Q>moH$m±{S´`m gXmof Agob, Va ~mimMo D$Om©ñWmZ' d
OrdZ YmoŠ`mV `oD$ eH$Vo. `mgmR>r Xwgè`m EImÚm ‘mVoH$S>rb gj‘ ‘m`Q>moH$m±{S´`m Agboë`m noer dmnê$Z Zm°‘©b ~mi OÝ‘mbm
KmbVm `oVo. `mMm AW© EH$m ~mimbm XmoZ AmB© Am{U EH$ dS>rb Agy eH$VmV. Aer OJmV {H$‘mZ XrS>eo ~mbHo$ AmVm gwImZo
Zm§XV AmhoV. V§ÌkmZmMm ’$m`Xm OZVobm {‘imbmM nm{hOo, ho bjmV KoD$Z {~«Q>ZZo VrZ nmbH$m§À`m ~mbH$m§Zm H$m`Xoera ~i {Xb§`.
AmYw{ZH$ V§ÌkmZmMm Cn`moJ H$aÊ`mgmR>r CgZ§ (^mS>moÌr) ‘mV¥Ëd ñdrH$maUmè`m (gamoJgr) Am{U ñdV…Mo ~rOm§S>XmZ H$aUmè`m ^maVr`
‘{hbm§Mr g§»`m dmT>br Amho. ^maVmV gmo`r-gw{dYm Mm§Jë`m Agë`mZo naXoer XmånË`m§Zr Ë`mMm ’$m`Xm KoVbm. gamoJgr Qw>[aP‘'Mr
dm{f©H$ CbmT>mb Mmirg H$moQ>r S>m°banojm OmñV dmT>br Amho. VWm{n, ^mS>moÌr ‘mV¥Ëdm‘wio ‘mZ{gH$-gm‘m{OH$-Am{U Am§Vaamï´>r`
g‘ñ`m dmT>V OmVrb. gmh{OH$M ^maVmÀ`m {dYr Am`moJmZo `m g‘ñ`m§Mm Aä`mg Ho$bm`. Ë`mVyZ ZOrH$À`m H$mimV ZdrZ, nU
H$mbmZwê$n {Z`‘-H$m`Xo ApñVËdmV `oVrb.
21) Imbrbn¡H$s H$moUË`m ì`mYrMm OZwH$s¶ CnMma nÕVrZwgma BbmO H$ê$ eH$Vmo ?

A) Wbmgo{‘`m ~) {h‘mo{’${b`m H$) ’$m`~«mo{gg S>) {gH$b gob EZr{‘`m




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~, H$ 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>




22) BZ ìhrQ´mo J°‘mQ>moOoZo{gg ‘Ü`o H$m` H$aVmV ?

A) ór~rO d nwéf~rO `m§Mo EH$ÌrH$aU

~) ~mhoarb noer Mm {eaH$md AmVrb noerV H$ê$Z noerMo H$m`© H$aUo

H$) noerMo ~mhoarb noerÀ`m Ûmao nwZOudZ

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





196
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

CSAT-II
23) ‘m`Q>moH$m±{S´`m `m noerVrb KQ>H$......

A) D$Om© {Z{‘©VrMo H|$Ð ~) ny~rOmVyZ ~mimbm {‘iVmV


n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr




24) gamoJgr ~m~VrV.............

TM
A) ^maVmV H$m`Xo ApñVËdmV ^yVH$mimV ZìhVo.

~) ‘mZ{gH$ gm‘m{OH$ g‘ñ`m da Cnm` Ho$di H$m`ÚmÛmao gmoS>dVm `oVrb.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





25) OZwH$ g§nmXZmZo H$m` gmÜ` hmoVo ?

A) J^m©dñWoVrb ì`mYr XwéñV H$aVm `oVrb

~) Xmof`wº$ OZwH$mV ~Xb H$aVm `oVrb.

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr




àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 26 Vo 30 àíZm§Mr CÎmao Úm.
ñdmV§Í`mMr nhmQ> hmoV AgVmZm AmnU AÞYmݶ Am`mVrda {dg§~yZ hmoVmo. XwîH$mi, CËnmXZmV dmT>rMm A^md, dmT>Vr Am`mV
`m gJù`m g‘ñ`m AgVmZm gmR>À`m XeH$mVrb ‘Ü`mdYrV h[aVH«$m§VrMm ‘mJ© Adb§~Uo ho An[ahm`© hmoVo. Ë`mVyZ JìhmÀ`m Zì`m
àOmVtMm g‘mdoe ^maVmV Pmbm. IVo d nmÊ`mMm dmna H$ê$Z ^mVmMo CËnmXZ OmñV KoVm `oB©b Aem àOmVtMr bmJdS> H$aÊ`mV
Ambr. H¥$fr g§emoYZ d V§ÌkmZ `m§VyZ H¥$fr CËnmXZ dmT> eŠ` Pmbr.
^maVmZo 2018-19 ‘Ü`o 284.9 Xebj Q>Z BVHo$ AÞYmݶ CËnmXZ Ho$bo Amho. h[aVH«$m§VrnyduÀ`m nmVirnojm ho CËnmXZ
3.5 Q>¸o$ A{YH$ hmoVo. `m gJù`m CËnmXZmV 23.40 Xebj Q>Z S>mitMm g‘mdoe hmoVm. H¥$fr joÌmV BVH$s {d{dYVm Amho H$s,
’$io d ^mOrnmbm `m§Mo CËnmXZhr AmVm dmT>bo Amho. Vo 2018-19 ‘Ü`o 313.85 Xebj Q>Z hmoVo. ’$io d ^mÁ`m§Mo CËnmXZ
AÞYmݶmnojm A{YH$ Pmbo Amho. Amnbm Xoe AmVm à‘wI H¥$fr CËnmXZmV ñd`§nyU© Amho. Ë`mV Vob{~`m§gmR>r ‘mÌ AmnU AÚmn
Am`mVrda Adb§~yZ AmhmoV.
ho `e H$emMo?
AÞYmݶ d ’$io-^mÁ`m `m§Mo CËnmXZ dmT>bo Agbo Var Ë`mgmR>r Z¡g{J©H$ gmYZm§Mr qH$‘V ‘moOmdr bmJbr Amho. ‘mVr
d nmUr `m§Mm dmna ‘moR>µ`m à‘mUmV H$aÊ`mV Ambm Amho. amgm`{ZH$ IVm§Mm ~ogw‘ma dmna H$aUo ho KmVH$ R>aë`mMo {XgV Amho.
Ë`m‘wioM ‘mVr Amamo½` n{ÌH$m (EgEMgr) hm H$m`©H«$‘ H|$Ð gaH$maZo 19 ’o$~«wdmar 2015 amoOr gwê$ Ho$bm. nwamì`mÀ`m AmYmao
EH$mpË‘H$ nmofU ì`dñWmnZmMm à`moJ ^maVr` H¥$fr joÌmV `m `moOZoÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ am~dÊ`mV Ambm. 2020-21 À`m AW©g§H$ënmV
gd© àH$maMr IVo dmnaVmZm g‘Vmob gmYÊ`mda ^a XoÊ`mV Ambm Amho. ‘mVr Amamo½` n{ÌH$m§Mm H$m`©H«$‘ (EgEMgr) hm Jobr nmM
df} am~dbm OmV Amho Ë`mV ‘mVrMr gwnrH$Vm hr H$mhr à‘wI nmofH$ KQ>H$m§da ‘moObr OmVo. Ë`mV àmW{‘H$ KQ>H$mV Zm`Q´moOZ,
’$m°ñ’$ag, nmoQ>°e, Va Xwæ`‘ KQ>H$mV gë’$aMm g‘mdoe Amho. gyú‘ nmofH$mV bmoh, OñV, Vm§~o, ‘±JZrO, ~moam°Z `m§Mm g‘mdoe Amho.
‘hÎdmÀ`m BVa KQ>H$m§V {dÚwVdmhH$Vm, nrEM ‘yë`, g|{Ð` H$m~©Z `m§Mm g‘mdoe Amho. AmVm eoVH$è`m§Zm ì`{º$JV nmVirda ‘mVr
Amamo½` n{ÌH$m {Xë`m OmVmV. Ë`mV Hw$R>br nmofHo$ {H$Vr ‘mÌoV dmnamdrV `mÀ`m gyMZm ‘¥XmnarjU (‘mVrMo narjU) H$ê$Z {Xboë`m
AgVmV. Ë`mV Ë`m ^mJmVrb {nH$m§Mmhr {dMma Ho$bobm AgVmo. 2015-17 `m H$mimV n{hë`m Q>ßß`mV 10.74 ‘¥Xm Amamo½` n{ÌH$m§Mo
{dVaU H$aÊ`mV Ambo. Ë`mZ§Va 2017-19 Xaå`mZ Xwgè`m Q>ßß`mV 11.45 H$moQ>r ‘¥Xm Amamo½` n{ÌH$m dmQ>Ê`mV Amë`m. amgm`{ZH$
IVm§Mm ݶmæ` qH$dm H$‘rVH$‘r dmna ho `m `moOZoMo C{Ôï> Amho. g|{Ð` d O¡d IVm§À`m dmnamg `mV àmoËgmhZ XoÊ`mV Ambo Amho.

197
TM

CSAT-II {g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


‘mVrMo Amamo½` d CËnmXH$Vm Ë`mVyZ gwYmaVo.
`m `moOZogmR>r Amdí`H$ nm`m^yV gw{dYm `m EHy$U 429 ‘¥XmnarjU à`moJemim C^mê$Z CnbãY H$aÊ`mV Amë`m. AmYrÀ`m
800 à`moJemim§Mr j‘Vm `mV dmT>dÊ`mV Ambr. `m{edm` {’$aË`m ‘mVr narjU à`moJemim§Mr g§»`m 102 Amho. J«m‘nmVirda
8752 bhmZ d 1562 BVa ‘mVr narjU à`moJemim AmhoV. Ë`m‘wio ‘mVr VnmgUrMr j‘Vm Xadfu 1.73 H$moQ>r nrH$ Z‘wݶm§dê$Z
3.01 H$moQ>r Z‘wݶm§n`ªV dmT>br Amho. A§‘b~OmdUr nmVirdarb `m àH$ënmZo eoVH$è`m§‘Ü`o AmË‘{dœmg {Z‘m©U Ho$bm Amho.
amgm`{ZH$ IVm§Mm dmna H$‘r hmoV Amho. ‘¥Xm Amamo½` n{ÌHo$Zwgma eoVH$ar IVm§Mm ‘`m©{XV dmna H$ê$ bmJbo. AmVm AmXe© IoS>rhr

TM
{dH${gV H$aÊ`mV Ambr AgyZ Ë`mV 6954 JQ>mV EH$ AmXe© IoSo> Ago à‘mU Amho. ì`{º$JV nmVirdahr ‘¥XmnarjU gwê$ Amho.
‘¥XmnarjUmÀ`m AmYmao IVo H$er dmnamdr `mMr àmË`{jHo$ XmIdbr OmV AmhoV. Ë`m‘wio amgm`{ZH$ IVm§Mm dmna H$‘r H$aÊ`m~m~V
OmJê$H$Vm {Z‘m©U Pmbr Amho. nmofH$ ‘mVr d nmofU‘yë`o`wº$ gwa{jV H¥$fr CËnmXZo `mV ‘hÎdmMr AmhoV. `mVyZ {‘Å>r Ho$ S>m°ŠQ>a åhUOo
‘mVr {deofk V`ma Pmbo AgyZ Ë`mV ‘{hbm ñd‘XV JQ>hr ‘mVr narjUmV gh^mJr AmhoV. Am§Y« àXoemV gÜ`m a`Ww ^amogm H|$Ð
(H¥$fr {dœñV H|$Ðo) ñWmnZ Pmbr AgyZ Ë`mV ‘¥XmnarjUmgh BVa gw{dYm CnbãY AmhoV. PmaI§S>‘Ü`o J«m‘rU ‘{hbm ‘¥XmnarjU
H$arV AmhoV. eoVH$è`m§À`m KamoKar OmD$Z hr VnmgUr Ho$br OmVo d Ë`m§Zm IVo d H$sQ>H$ZmeHo$ `m§Mm dmna H$‘r H$aÊ`mMm g„m
{Xbm OmVmo. `mVyZ CËnmXZmer VS>OmoS> Z H$aVm emœV H¥$fr CËnmXZmda ^a XoÊ`mV Ambm Amho. `m H$m`©H«$‘mH$So> OJmMo bj doYbo
Jobo AgyZ Zonmi‘Ü`ohr Aem ‘¥XmnarjU gw{dYm gwê$ H$aÊ`mV Amë`m. VoWo AmVm EH$mpË‘H$ nmofU ì`dñWmnZ H$m`©H«$‘hr A‘bmV
Ambm Amho. g|{Ð` eoVrMm Adb§~hr naXoemV gwê$ Pmbm Amho. X{jU-X{jU ghH$m`© ‘mo{h‘oV Am{’«$H$s Xoem§Zmhr ^maV `m~m~V
‘mJ©Xe©Z H$aVmo. IV {Z`§ÌU AmXoe 1985 hm doimodoir gwYmaÊ`mV Ambm Amho. Ë`mV ZdrZ nmofH$ CËnmXZo d KQ>H$ `m§Mm g‘mdoe
Ho$bm Amho. AmVm Ë`mV g|{Ð` eoVrbm AZwgê$Z H$mhr O¡d IVo, g|{Ð` IVo, ImÚ`mo½` Zgboë`m VobdZñnVtMr n|S> `m§Mm g‘mdoe
Pmbm Amho. H$mhr amgm`{ZH$ IVm§Mm Ë`mV g‘mdoe Amho. O¡d IVm§Mo à‘wI òmoV ho gyú‘Ord AgVmV, Ë`m§V Zm`Q´moOZ pñWarH$aU
H$aUmè`m A°PmoQ>mo~°ŠQ>aMm g‘mdoe hmoVmo. `m{edm` ’$m°ñ’o$Q> {daKidUmao {OdmUy, ‘m`H$moèhm`Om ~waer `m§Mm dmnahr dZñnVrVrb
nmofH$m§À`m dmT>rgmR>r Ho$bm OmV Amho. h[aVJ¥h dm`y§À`m {Z{‘©VrV amgm`{ZH$ IVm§Mm dmQ>m ‘moR>m Amho. Ë`m‘wioM amï´>r` emœV H¥$fr
H$m`©H«$‘mV g|{Ð` eoVrMm g‘mdoe H$aÊ`mV Ambm. ^maVmÀ`m amï´>r` hdm‘mZ ~Xb H¥$Vr H$m`©H«$‘mV emœV eoVrMm g‘mdoe Amho.
26) ‘mVrMr gwnrH$Vm Imbrbn¡H$s H$moUË`m Xwæ`‘ KQ>H$mda Adb§~yZ AgVo ?

A) nmoQ>° e ~) gë’$a H$) ‘±J{ZO S>) g|{Ð` H$m~©Z




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$ 2) ~, H$ 3) ~ 4) A, ~, H$, S>




27) ‘¥XmAmamo½` n{ÌH$m Mm dmna H$ê$Z H$m` gmÜ` hmoUma Amho AWdm Pmbo Amho ?

A) amgm`{ZH$ IVm§À`m ‘mJUrV H$‘r ~) g|{Ð` IVmMm dmnamV dmT>

H$) amgm`{ZH$ IVm§À`m ‘¥Xm pñWVrZwgma dmna S>) ‘mVrMr CËnmXH$Vm dmT>ob

n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~,H$ 3) ~, H$, S> 4) A, ~, H$, S>





28) O¡{dH$ IVm§À`m à‘wI ómoV‘Ü`o Imbrbn¡H$s H$emMm g‘mdoe hmoVmo?

A) APmobm ~) APmoQ>mo~°ŠQ>a H$) ‘m`H$moam`Pm ’$m°ñnoQ>



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ H$ 4) A, ~, H$





29) ‘¥Xm narjH$mÀ`m ‘mÜ`‘mVyZ ^maV g|{Ð` eoVrÀ¶m dmT> hmoÊ`mgmR>r Imbrbn¡H$s H$moUË`m Xoembm ‘XV H$aVmo ?

1) Zonmi 2) å`mZ‘ma 3) Am{’«$H$Z Xoe 4) darbn¡H$s gd©




198
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


30) emœV eoVrMm g§~§Y Imbrbn¡H$s H$moUË`m KQ>H$mda Adb§~yZ Agy eH$Vmo ?

CSAT-II

A) hdm‘mZ ~) ‘¥Xm H$) IVo



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 31 Vo 35 àíZm§Mr CÎmao Úm.
dmT>Ë`m bmoH$g§»`oÀ`m D$O}Mr JaO ^mJ{dÊ`mgmR>r n`m©daUnyaH$ D$Om©òmoVm§Mm emoY OJ^amVrb emók KoV AmhoV. D$O}Mr

TM
JaO ^mJ{dÊ`mgmR>r n¥ÏdrMm 75 Q>¸o$ n¥ð>^mJ ì`mnUmè`m ‘hmgmJam§BVH$m gdm}Îm‘ Am{U emídV n`m©` Vmo H$moUVm! {OWo gmJambm
ZXr {‘iVo, {VWo Imè`m Am{U JmoS> nmÊ`mÀ`m ‘§WZmVyZ hOmamo dm°Q> drO {‘i{dÊ`mMr e¸$b emókm§Zr bT>{dbr Amho. dmhZm§Vrb
amgm`{ZH$ ~°Q>è`m Á`mà‘mUo YZ Am{U F$U à^m[aV Am`Zm§À`m {d^dm§Va {Z‘m©U H$ê$Z {dÚwV Ymam {‘idVmV, Ë`m‘mUo ‘hmgmJamÀ`m
Imè`m Am{U JmoS> nmÊ`mVrb Am`Zm§‘Ü`o {d^dm§Va {Z‘m©U H$aV hOmamo dm°Q> {dÚwVYmam {‘i{dÊ`mMm KmQ> emókm§Zr KmVbm Amho.
‘hmgmJam§VyZ {‘iUmè`m `m n`m©daUnyaH$ D$O}bm "{Zir D$Om©' Ago Zmd XoÊ`mV Ambo Amho. Xadfu gw‘mao 37 hOma KZ {H$bmo‘rQ>a
JmoS> nmUr ZÚm§Ûmao g‘wÐmbm {‘iVo. Ë`mVyZ XmoZ hOma Q>oamdm°Q> BVH$s D$Om© {‘iob, Ago ñnï> Pmbo Amho. EdT>r D$Om© {‘i{dÊ`mgmR>r
Vã~b XmoZ hOma AUw{dÚwV H|$Ðm§Mr JaO ^mgob! g‘wÐmVrb Imè`m nmÊ`mVrb YZ à^mar gmo{S>A‘ AWdm nmoQ>°{eA‘Mo Am`Z Am{U
JmoS>çm nmÊ`mVrb F$U à^marV ŠbmoamBS> `m§Mo ‘moR>çm à‘mUmda {dbJrH$aU Ho$bo Am{U Ë`m§À`m ‘Ü`o H§$S>pŠQ>§J dm`a R>odbr, Va
BboŠQ´m°ZMo F$U à^m[aV Am`Zm§VyZ YZ à^m[aV Am`Zm§H$So> dhZ hmoV {dÚwVYmam {‘iob. `mM {gÕm§VmMm dmna H$aV g‘wÐmV Am`Zm§Mo
XmoZ ‘moR>mbo gmR>o V`ma H$aÊ`mMm emókm§Mm à`ËZ Amho.
Am`Z {dbJ H$aUmao ‘|~«oZ
2013 ‘Ü`o n{hë`m§Xm ’«|$M emókm§Zr Am`Zm§Zm {dbJ H$aÊ`mgmR>r go‘rna‘o~b ‘|~«oZ {dH${gV Ho$bo. Ë`mV Ë`m§Zr {g{bH$m°Z
Zm`Q´mBS>Mm dmna H$aV ~moam°Z Zm`Q´mBQ> Z°ZmoQ>çyãg (~rEZEZQ>r) {dH${gV Ho$ë`m. `m Z°ZmoQ>çyãg F$U à^marV Agë`m‘wio ’$º$ YZ
à^m[aV Am`Zm§Zm {PanÊ`mMr nadmZJr XoVmV, åhUOoM F$U à^m[aV Am`Zm§Mo Ë`mVyZ dhZ hmoV Zmhr. n`m©`mZo Ë`m ‘|~«oZÀ`m EH$m
~mOybm YZ à^m[aV Am{U Xwgè`m ~mOybm F$U à^m[aV Am`Zm§Mm g§M` hmoB©b. bmImo {N>Ðm§À`m EH$ dJ© g|{Q>‘rQ>a AmH$mamÀ`m Aem
‘|~«oZ‘YyZ 30 ‘oJmdm°Q> à{Vdf© EdT>r D$Om© {Z‘m©U H$aVm `oB©b. `mVyZ VrZ Kam§Zm df©^a nwaob EdT>r drO {‘iob. na§Vw AmVmn`ªV
nmoñQ>mÀ`m ñQ>°ånEdT>çm AmH$mamMohr ‘|~«oZ V`ma H$aÊ`mV emókm§Zm `e Ambo ZìhVo.
A‘o[aHo$Vrb ݶy Ogu `oWrb {dÚmnrR>mVrb g§emoYH$m§Zm ZwH$VoM 6.5 ‘m`H«$mo‘rQ>a OmS>rMo nm°{b‘a {dH${gV H$aÊ`mV `e
Ambo Amho, H$s Oo ~moam°Z Zm`Q´mBQ> Z°ZmoQ>çyãg go‘rna‘o~b ‘|~«oZà‘mUo H$m`© H$aVo. ho nm°{b‘a ‘|~«oZ {dH${gV H$aÊ`mgmR>r g§emoYH$m§Zr
F$U à^m[aV nm°{b‘aÀ`m Zù`m YZà^marV H$moqQ>JZo a§J{dë`m, na§Vw Ë`mVrb aoUy ~rEZEZQ>r'nojm ’$maM ‘moR>o hmoVo Am{U Ë`m‘wio
Ë`m§Mr Cn`wº$Vm am{hbr Zmhr. Ë`mZ§Va g§emoYH$m§Zr F$U à^marV nXmWmªV Mw§~H$s` bmoh Am°ŠgmBS>Mo {‘lU Ho$bo Am{U YZ à^m[aV
H$moqQ>½OZm {MH$Q>dbo. `mZ§Va g§emoYH$m§Zr `m nm°{b‘aÀ`m Zù`m§Zm Mw§~H$s` joÌ bmJy Ho$bo, Voìhm Q>çy~‘Yrb ~hþVoH$ nm°{b‘a {ZpíMV
Ho$boë`m {’$ë‘‘Ü`o g§aopIV Pmbo. Ë`mZ§Va Ë`m§Zr nm°{b‘a‘Ü`o gwYmaUm H$aÊ`mgmR>r Ë`m§Zm AëQ´mìhm`moboQ> àH$memV R>odbo Am{U ~§X
Ho$bo. eodQ>r, ßbm‘m ~r‘Mm dmna H$aV Q>çy~À`m XmoÝhr ~mOy CKS>ë`m Joë`m. V`ma Pmboë`m nm°{b‘aÀ`m go‘rna‘o~b ‘|~«oZ‘Ü`o
à{V KZ g|{Q>‘rQ>abm gw‘mao Xhm Xebj ~rEZEZQ>r' hmoVo. V`ma Pmboë`m `m EH$g§Y go‘rna‘o~b ‘|~«oZ‘Ü`o ‘hmgmJamVrb {Zù`m
D$O}bm àdm{hV H$aÊ`mMo gm‘Ï`© Amho.
31) D$Om©{Z{‘©VrgmR>r {dkmZmVrb H$moUVm {gÕm§V dmnabm OmVmo ?

A) XmoZ nañna {damoYr A`ZmVrb {d^dm§Va `mMm {gÕm§V

~) Imè`m d JmoS>çm nmÊ`mVrb nmÊ`mÀ`m KZVoMo Vrb ’$aH$

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) XmoÝhr Zmhr





199
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


32) Imbrbn¡H$s H$moUVo KQ>H$ ‘ybÐì` qH$dm {‘lU ho F$U à^m[aV AmhoV ?
CSAT-II

A) gmo{S>`‘ ~) ~moam°Z Zm`Q´BQ>> H$) ŠbmoamB©S>



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4) A,~, H$





33) CVmè`mÀ`m AmYmao Imbrbn¡H$s H$moUVo {dYmZ {Z{üVnUo gË` Amho Ago AmnU gm§Jy eH$Vmo ?

A) n¥ÏdrMm gdm©{YH$ {hñgm hm Imè`m nmÊ`mZo ì`mnbobm Amho

TM

~) g‘wÐmVrb {Zir D$Om© {‘idÊ`mgmR>r XmoZ hOma AZw {dÚwV H|$ÐmMr JaO ^mgob .

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr





34) ~moam°Z Zm`Q´mBQ>> Z°Zmo Q>çw~ H$emnmgyZ {‘iVmV ?

A) {g{bH$m°Z Zm`Q´mBQ> dmna H$ê$Z

~) Mw§~H$s` bmoh Am°ŠgmB©S>Mm {‘lUmVyZ

1) A 2) A, ~ 3) ~ 4)XmoÝhr Zmhr




35) ~moam°Z Zm`Q´mBQ>> Z°Zmo Q>çw~ `mbm H$moUVm n`m©` dmnabm Jobm ?

1) nm°{b‘a ‘oå~«oZ 2) bmoh Am°ŠgmBS> ‘oå~«oZ 3)ßbmO‘m {~‘ 4) Mw§~H$




àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 36 Vo 40 àíZm§Mr CÎmao Úm.
^maVmÀ`m Am{W©H$ {dH$mg Xamg§~§Yr amoO EH$ ZdrZ ^mH$sV Ho$bo OmV Amho. ‘Ü`dVu gm§p»`H$s H$m`m©b` (grEgAmo) Vo
OmJ{VH$ ~±H$ AmXr g§ñWm§Zr Am{W©H$ {dH$mgmMm Xa nmM Q>ŠŠ`m§nojm OmñV amhUma Zmhr, Agm A§XmO ì`º$ Ho$bm Amho. Joë`m
dfm©À`m gwédmVrbm {dH$mgmMm Xa 6.8 Q>¸o$ hmoVm. ^m§S>db g§M`mÀ`m XamVrb KQ>, ImgJr Cn^moJ XamVrb KQ>, CËnmXZ joÌmMr
{ZamemOZH$ H$m‘{Jar, ~m§YH$m‘ joÌ, ImU CÚmoJ, drO CËnmXZ Am{U EHy$U ì`mnma AmXr joÌm§Vrb Ag‘mYmZH$maH$ n[apñWVr
`m‘wio Zì`m dfm©Vrb n{hë`m ghm ‘{hݶm§Vrb hm A§XmO ’$magm AmídmgH$ Zmhr. ‘mÌ, nwT>À`m ghm ‘{hݶm§V ho {MÌ ~Xbob Ago
grEgAmo'bm dmQ>Vo. H$mhr joÌm§‘Yrb {dH$mg Xa dmT>ob Am{U 2020 À`m nwT>rb ghm ‘{hݶm§V ImgJr Cn^moJ Xa 7.3 Q>ŠŠ`m§n`ªV
nmoMob, Agm grEgAmo'Mm A§XmO Amho.
‘wimV Aem àH$maÀ`m A§XmOmV EH$ A{ZpíMVVm AgVo. `mMr H$maUo XmoZ - EH$ åhUOo Xoem§VJ©V Am{W©H$ gwYmaUm
H$aÊ`mg§~§YrMo Oo ‘yb^yV g§ñWmË‘H$ ~Xb Amdí`H$ AmhoV, Ë`m ~Xbm§À`m JVrMm A§XmO `oUo H$R>rU AgVo. CXm. OrEgQ>r'Mr
A§‘b~OmdUr, BÝgm°bìhÝgr ~«±H«$ßQ>gr H$moS>'À`m {ZU©`mVrb {db§~, H$m‘Jma H$m`ÚmÀ`m ~XbmVrb A{ZpíMVVm, ~±H$ Am{U
{~Ja ~±qH$J {dÎm H§$nݶm§À`m H$ma^mamV ‘§XJVrZo hmoUmar gwYmaUm BË`mXr. Xwgao H$maU åhUOo gÜ`mMr OmJ{VH$ Am{W©H$ n[apñWVr
A{ZpíMVVoMr Amho. OdiOdi gd©M AW©ì`dñWm§‘Ü`o {dH$mg Xa XmoZ- VrZ Q>ŠŠ`m§À`m Xaå`mZ Amho. Joë`m XeH$mV ^maVr`
AW©ì`dñWm Aݶ AW©ì`dñWm§er A{YH$ à‘mUmV OmoS>br Jobr Amho. Aem n[apñWVrV OmJ{VH$ AW©ì`dñWm ‘§XrÀ`m {XeoZo OmV
AgVrb, Va Ë`mMm ^maVmÀ`m àJVrda {ZpíMVM n[aUm‘ hmoUma Am{U hmoVmo Amho. CXmhaUmW©, ^maVmMr {Z`m©V, naH$s ^m§S>db
Am{U Jw§VdUyH$, Am`mV Am{U Am`mVrMm IM©, H$ÀÀ`m VobmÀ`m {H$‘Vr, J°gÀ`m {H$‘VrVrb dmT> `m Jmoï>tda à{VHy$b n[aUm‘
hmoVmo.
Am{W©H$ n[apñWVr Jw§VmJw§VrMr
Joë`m H$mhr ‘{hݶm§V A‘o[aHo$V amoOJmamMr n[apñWVr gwYmaV Amho. ‘mÌ A‘o[aH$m- MrZ ì`mnma`wÕ, A‘o[aHo$Zo OmJ{VH$
ì`mnma g§KQ>ZoVyZ ~mhoa nS>Uo, "~«opŠPQ>'Z§VaMr {~«Q>Z Am{U `wamon‘Yrb Am{W©H$ A{ZpíMVVoMr n[apñWVr `m gd© KQ>Zm§‘YyZ OmJ{VH$
Am{W©H$ n[apñWVr A{YH$m{YH$ A{ZpíMV Am{U Jw§VmJw§VrMr ~ZV Amho. `mVM nwÝhm H$ÀÀ`m VobmÀ`m {H$‘VrV H$‘mbrMo MT>CVma

200
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{XgV AmhoV. AmImVr Xoem§Vrb amOH$maU bjmV KoVbo, Va Am{U "AmonoH$'Zo H$ÀÀ`m VobmÀ`m nwadR>çmV H$nmV H$aÊ`mMm {ZU©`

CSAT-II
KoVbm, Va `oUmè`m H$mhr dfmª‘Ü`o VobmÀ`m {H$‘Vr dmT>Vrb Agm A§XmO Amho. OmJ{VH$ n¡gm ~mOmamV ì`mOmMo Xa KgaÊ`mH$So>
H$b Agbm, Var ^{dî`mV H$Omªdarb ì`mOmMo Xa dmT>Vrb, Agmhr gya Amho. Ë`mMà‘mUo OmJ{VH$ ^m§S>db ~mOmamV ~m±S>darb
(XrK©H$mbrZ Jw§VdUwH$sMo H$O©amoIo) naVmdm H$‘r hmoVmo Amho. EHy$UmV Agm `w{º$dmX H$aVm `oB©b, H$s AmVmMr OmJ{VH$ Am{W©H$
n[apñWVr XrK©H$mimÀ`m Ñï>rZo ^maVmbm {dH$mgmMm Xa C§MmdÊ`mÀ`m Ñï>rZo ’$maer AZwHy$b Zmhr.
da M{M©boë`m XmoZ ‘wÚm§Mm {dMma H$aVm, ^maVmÀ`m Am{W©H$ ^{dVì`mg§~§YrÀ`m ^{dî`H$mbrZ A§XmO H$aUo H$R>rU Amho. Ago

TM
Agbo Var AmVmÀ`m ‘§X hmoV Mmbboë`m Am{W©H$ àJVrV H$mhr gwYmaUm hmoB©b H$m`? AW©VÁk, CÚmoJnVr, N>moQ>o-‘moR>o ì`mdgm{`H$
`m§Mm EHy$U hmoam Agm, H$s 2020 À`m n{hë`m ghm ‘{hݶm§V {dH$mgXamV ’$maer g‘mYmZH$maH$ àJVr hmoUma Zmhr. CXmhaUmW©,
Am§Vaamï´>r` ZmUo{ZYr, OmJ{VH$ ~±H$, "‘wS>r', ^maVr` [aPìh© ~±H$ `m gmè`m§À`m A§XmOmZwgma gamgar {dH$mg Xa nmM Q>ŠŠ`m§À`m
Imbr amhÊ`mMr eŠ`Vm Amho. åhUOo {dH$mgXa 4.5 Vo 4.7 Q>ŠŠ`m§À`m Amgnmg am{hbm, Va 2020 ‘Ü`o gÜ`mÀ`m Am{W©H$
pñWVr‘Ü`o bjUr` gwYmaUm g§^dV Zmhr.
`m àH$maÀ`m {ZarjUmbm àm‘w»`mZo XmoZ KQ>H$ O~m~Xma AmhoV. EH$ åhUOo gamgar ‘mJUrV gmVË`mZo hmoUmar KQ>. ‘mJUr
dmT>Ê`mgmR>r gaH$mar nmVirda Oo H$mhr à`ËZ Pmbo Am{U hmoD$ KmVbo AmhoV, Ë`m§Mm ’$magm à^mdr n[aUm‘ Pmbobm Zmhr.
CXmhaUmW©, J¥h~m§YUr CÚmoJ Am{U dmhZ CÚmoJ ho EHy$U {dH«$sÀ`m ~m~VrV hbmIrÀ`m n[apñWVrV AmhoV. Ë`mMà‘mUo gamgar
J«mhH$mon`moJr dñVy§À`m {dH«$sVhr g‘mYmZH$maH$ dmT> Pmbobr Zmhr. ‘mJUrV IamoIaM AmíM`©H$maH$ JVr gmÜ` H$am`Mr Agob,
Va H$‘r CËnÞ JQ>, ‘Ü`‘ CËnÞ JQ>m§À`m l{‘H$m§À`m ‘mo~Xë`mV dmT> ìhm`bm hdr. Ë`mM~amo~a eoV‘Oya, gr‘mÝV eoVH$ar Am{U
eoVrì`dgm`mMr nmVir ImbÀ`m ñVamda Agbobm eoVH$ar `m gdmªÀ`m doVZmV Am{U eoVr‘YyZ {‘iUmè`m CËnÞmV dmT> hmoUo
JaOoMo Amho. `mgmR>r eoVr l{‘H$mÀ`m H$m`ÚmV ‘yb^yV ~Xb Amdí`H$ Amho. J«m‘rU ^mJmVrb J«mhH$mbm Am{U eoVH$è`mbm àË`j
hñVm§VamVyZ n¡gm Ë`m§À`m ImË`m‘Ü`o O‘m Pmbm Am{U aã~rMm h§Jm‘ Mm§Jbm Jobm, Va Am{W©H$ n[apñWVrbm ~iH$Q>r XoÊ`mMo H$m‘
J«m‘rU ^mJmH$Sy>Z hmoD$ eH$Vo. gÜ`mÀ`m n[apñWVrV ZmJar ^mJmVrb J«mhH$m§À`m {ZameOZH$ ‘mZ{gH$ pñWVrV ~Xb hmoUo Amdí`H$
Amho. [aPìh© ~±Ho$À`m AbrH$S>rb EH$m Aä`mgmZwgma ZmJar Cn^moJ IMm©V bjUr` KQ> Pmbr Amho. `mMo AmUIr EH$ Vm{H©$H$
{díbofU Ago, H$s ZmJar ^mJmVrb J«mhH$ dñVy§À`m Ano{jV qH$‘VrMm ^{dî`H$mbrZ A§XmO ~m§YyZ Amho. ^{dî`mV dñVy d godm§À`m
qH$‘Vr H$‘r hmoVrb, Ago EH$ gamgar {MÌ Ë`mVyZ V`ma hmoVo Amho.
36) Am{W©H$ gwYmaUm§Mm g§~§Y H$emer {ZJ{S>V AgVmo?

A) H$a ì`dñWm ~) H$m‘Jma H$m`Xo H$) {dÎmr` g§ñWm H$m`©nÕVr



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





37) ^maVr` AW©ì`dñWm hr BVa Xoem§er OmoS>br Amho ho AmnU H$emÀ`m AmYmao gm§Jy eH$Vmo ?

A) Am`mV-{Z`m©V ~) Jw§VdUyH$ H$) H$ÀÀ¶m VobMr qH$‘V S>) H¥$fr CËnÞ




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) A, ~, H$ 3) ~, H$,S 4) A, ~, H$, S>





38) VobmÀ`m {H$‘Vr H$em‘wio dmT>Vrb Ago boIH$mbm dmQ>Vo?

A) OmJ{VH$ Am{W©H$ A{Z{üVVm

~) AmImVr Xoem§Mr Am{W©H$ n[apñWVr

H$) H$ÀÀ`m VobmÀ`m {Z{‘©VrVrb H$nmV

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ H$ 3) ~, H$ 4) H$moUVohr Zmhr





201
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


39) ^maVmMm {dH$mg Xa H$‘r hmoÊ`mMr H$moUVr H$maUo gm§{JVbo AmhoV ?
CSAT-II

A) A{ZpíMV OmJ{VH$ Am{W©H$ n[apñWVr

~) CËnmXZmVrb KQ>

H$) ^m§S>db {Z{‘©VrVrb KQ>

n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$

TM





40) ZmJar ^mJmVrb J«mhH$m§Mr pñWVr H$er Amho ?

A) Cn^moJ IM© H$‘r H$aVmV

~) Ë`m§Mr gÜ`mÀ`m {H$‘Vrbm dñVy IaoXr H$aÊ`mMr ‘mZ{gH$Vm Zmhr

H$) Am{W©H$Ñï²>`m ‘mJmgbobo

1) A 2) A, ~ 3) ~ H$ 4)A ~ H$




àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 41 Vo 45 àíZm§Mr CÎmao Úm.
dÝ`àmUr Agbobr ‘H©$Q> OmV eodQ>Mr EH$ gìdm H$moQ>r df} CËH«$m§V hmoV am{hbobr Amho. Vr OmV ‘mJrb XmoZ nm`m§da, nU Oam
nwT>o dmHy$Z Mmby bmJbr d nwT>rb XmoZ nm`m§Mm hmVmgmaIm Cn`moJ H$ê$ bmJbr. CXmhaUmW©, PmS>mda MT>VmZm ’$m§Úm Yam`bm, O‘rZ
IadSy>Z H§$X‘wio ImÊ`mgmR>r H$mT>m`bm qH$dm ~ri IUyZ bhmZghmZ àmUr nH$Sy>Z Im`bm qH$dm PmS>m§À`m ’$m§Úm§Mm dm àmÊ`m§À`m
hmS>m§Mm H$mR>rgmaIm hË`ma åhUyZ Cn`moJ H$am`bm dJ¡ao. hµ`m CËH«$m§VrV Ë`mbm {ZgJ©{Z`‘mZo VrZ ‘hÎdnyU© Jmoï>r àmá Pmë`m. EH$
åhUOo hmVmMm AmH$ma ~Xbbm d EH$m ~moQ>mMm A§JR>m ~Zbm, Omo BVa ~moQ>m§Zm Q>oH$dVm `oD$ bmJbm. Xwgao åhUOo H§$R> WmoS>m CËH«$m§V
hmoD$Z Vmo doJdoJio AmdmO H$mTy> bmJbm. Á`mVyZ nwT>o H$mhr eãX' Am{U Z§Va ^mfm' {Z‘m©U Pmbr d {Vgao åhUOo hmVmZo AÞmMo
bhmZ VwH$So> H$ê$Z ImUo eŠ` Pmë`mda, Ë`mbm ‘moR>µ`m O~S>µ`mMr JaO Cabr Zmhr, Ë`m‘wio O~S>m bhmZ hmoD$ bmJë`mZo S>moŠ`mV
‘|XyMr dmT> ìhm`bm OmJm {Z‘m©U Pmbr d Ver ‘|XyMr dmT> H«$‘e: hmoD$ bmJbr.
Z§Va Ad¿`m Xhm-n§Yam bmI dfmªnydu hµ`m Am°ñQ´obmo{nWoŠg qH$dm Á`mbm Xm{jUmË` dmZa Agohr åhUVmV, Ë`mÀ`mnmgyZ
XmoZ nm`m§da gai VmR> Mmby eH$Umam Am{X‘mZd (hmo‘mo BaoŠQ>g) {Z‘m©U Pmbm Am{U Ë`mZ§Va AmOnmgyZ Ad¿`m XrS>-XmoZ bmI
dfmªnydu hmo‘mo g°{n`Z' D$’©$ ehmUm ‘mZd' hr AmOMr ‘mZdOmV {Z‘m©U Pmbobr Amho d Ë`mMrhr CËH«$m§Vr hmoVM Amho. Am{X‘mZd
AgVmZmM Vmo hmVmZo XJS>m§nmgyZ gmYrgwYr hË`mao ~Zdm`bm {eH$bm. O§JbmV qH$dm CKS>µ`mda EH$Q>µ`mXwH$Q>µ`mZo ñdg§ajU H$ê$Z
amhÊ`mnojm Vmo ‘mUgm§À`m Q>moù`m d Z§Va g§Kg‘mO ~Zdy bmJbm, Kao ~m§Yy bmJbm, g‘mOmV EH$‘oH$m§er g§dmX gmYÊ`mgmR>r Ë`mÀ`m
AmdmOmMo H$mhr eãX d hiyhiy Ë`mMr ^mfm ~Zy bmJbr. gdm©V ‘hÎdmMr Jmoï> hr H$s Ë`mMm ‘|Xy dmTy> eH$ë`mZo Vmo {dMma H$ê$
bmJbm. ^mfm Am{U ‘|Xy EH$‘oH$m gmhµ` H$ê$ bmJbo. ñ‘¥Vr dmT>br, {dMma dmT>bo, AmVm H$m` Pmbo nmhm. ‘ybV: dÝ` -àmUr
Agbobm Am{X‘mZd, CËH«$m§VrÀ`m Ë`mÀ`m nwT>À`m nm`arda Vmo AmVm ñdV:À`m hmVmZo ñdV:M Amnbr hË`mao ~Zdy eH$Umam, {dMma
H$ê$ eH$Umam, EH$‘oH$m§er Jw§VmJwVrMo g§dmX ^mfoÛmao H$ê$ eH$Umam, ñdV:Mr Kao ~m§Yy eH$Umam, newnmbZ H$aUmam d Z§Va ‘mZdê$nmV
`oD$Z H$mhr hOma df} OrdZ OJë`mda eodQ>À`m Xhm-~mam hOma dfmªV eoVr H$ê$Z YmÝ`moËnmXZ H$ê$Z Vo gmR>dyZhr R>ody eH$Umam,
hþema ‘mZd ~Zbm. hµ`m BVŠ`m Hw$dVr àmá Pmë`m‘wio hr {ÛnmX ‘Zwî`OmV n¥Ïdrdarb BVa gd© ney-nú`m§{edm` daMT> R>abr, g‘W©
R>abr. {~ZeonQ>rÀ`m EH$m ‘H©$Q> OmVrnmgyZ AZoH$ Q>ßß`m§Zr AIoa AmOMr ~w{Õ‘mZ, ehmUr, Hw$eb d gwg§ñH¥$V ‘mZdOmV ~Zm`bm
Ë`mbm EH$-gìdm H$moQ>r dfmªMm XrK© H$mi ‘mÌ ¿`mdm bmJbm, ho Iao. Vo Agmo.
`mMm AW© Agm hmoVmo H$s 460 H$moQ>r dfmªnydu n¥Ïdr {Z‘m©U Pmë`mnmgyZ, gw‘mao 459 H$moQ>r df}n`ªV ‘mZdM Zìho Va ‘mZdmMm
Hw$Ur nyd©Ohr n¥Ïdrda ZìhVm. åhUOo ‘mZd ZdmJV Amho, Am{X‘mZdê$nmV Ad¿`m Xhm-n§Yam bmI dfmªnydu d ehmÊ`m ‘mZdê$nmV
Vmo n¥Ïdrda Ad¿`m XrS>-XmoZ bmI dfmªnydu Ambobm Amho.

202
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Joë`m H$mhr eVH$m§V d¡km{ZH$m§Zr A{Ve` n[al‘mZo g§emoYZ d {gÕ Ho$bobr Aer hr ‘m{hVr AmO AmnUmbm CnbãY Amho.

CSAT-II
na§Vw Ad¿`m AmR>-Xhm hOma dfmªnydu eoVrMm emoY bmJyZ earamMr ^yH$ ghOVoZo ^mJyZ, gwa{jV d pñWa ‘mZdr OrdZ eŠ` Pmboë`m
Amnë`m ehmÊ`m ‘mZd nyd©Om§Zm hµ`mn¡H$s H$mhrM ‘mhrV ZìhVo. Ë`m‘wio Ë`m§Zr B©œa d Y‘©{df`H$ H$mhr H$ënZm aMm`bm gwédmV
Ho$br Agmdr. OJmV AmO ApñVËdmV Agbobo gJio ‘moR>o Y‘©, Joë`m Ad¿`m Mma-nmM hOma dfmªV ‘Zwî`mZo Amnë`m H$ënZoZo
ñWmnZ d {dñVma Ho$bobo AmhoV. Ë`mnydu ‘Zwî` OmVrbm ^yH$ Am{U ^rVr' `m§À`m~amo~a ^Jd§V H$ënZoZo' JmR>bo AgUo eŠ` Amho,
nU VËH$mbrZ B©œa H$ënZm§Mo g§K{Q>V Y‘© ~Zbo ZmhrV d Hw$R>o ~Zbo Agbo Va Vo {Q>H$bo ZmhrV.

TM
OJmVë`m àmMrZm§gh ~hþVoH$ Y‘m©Zr Aer H$ënZm Ho$br H$s AmH$memV {XgUmao ho {dœ Am{U n¥Ïdrdarb OJ-{ZgJ© ho
{Z‘m©U H$aUmam Hw$Ur B©œa Amho, XmoZ nm`m§da MmbUmam ehmUm ‘mUyg hm BVa àm{Ug¥ï>rhÿZ doJim, Aer B©œamMr Img {Z{‘©Vr
Amho Am{U Ë`mÀ`m BÀN>oZoM gJir OJahmQ>r gwê$ Amho. Ë`mZo Agohr ‘mZbo H$s ho gd© OJ B©œamZo ‘mUgmgmR>rM {Z‘m©U Ho$bobo
Amho. Iao Va {dœ ’$ma OwZo Amho d Ë`m‘mZmZo ‘mUyg Ë`mV AJXr AbrH$So> {Z‘m©U Pmbobm Amho ho Ë`m§Zm ‘mhrVM Zgë`m‘wio,
AmYrM ApñVËdmV Agboë`m n¥Ïdrdarb OJmMm, CËH«$m§V ‘mZd Cn`moJ H$ê$Z KoV Amho' ho Ë`m§Zm H$iboM Zmhr d Ë`m‘wio B©œamZo
‘mUgmgmR>r OJ {Z{‘©bo' Ago Ë`m§Zr ‘mZbo. Am{U Ho$di ‘mUgmgmR>rM H$m? ‘mUgmMo EdT>o ‘moR>o Ago H$m` ‘hÎd Amho, H$s B©œambm
Img Ë`mÀ`mgmR>r `moOZmnyd©H$ OJ {Z{‘©Ê`mMr JaO dmQ>br? qH$dm Ë`mMo {dœ AmYrM ApñVËdmV Agbo Va Z§Va H$moQ>µ`dYr dfmªZr
B©œamZo Ë`mV hm ‘mUyg H$emgmR>r (H$moUË`m hoVyZo) {Z{‘©bm? ^m¡{VH$emómMo kmZ Zgboë`m VËH$mbrZ ‘mUgmbm Ago àíZ nS>boM
ZmhrV. Ë`m‘wio Vmo B©œa H$ënZm d Y‘©H$ënZm aMÊ`mV Jw§J Pmbm. EH$Xm B©œa-ApñVËd Amnë`m ‘ZmV ‘mÝ` Ho$ë`mda, Vmo Agm
Amho, Vgm Amho, Vmo ho H$aVmo, Vo H$aVmo' Ago Vmo åhUy bmJbm. OJmV doJdoJù`m {R>H$mUr ‘moR>‘moR>µ`m ZÚm§À`m H$mR>r doJdoJù`m
‘mZdg‘yhm§Zr Amnmnë`m g§ñH¥$Vr Am{U Y‘© {Z‘m©U Ho$bo. Ë`mVrb H$mhr {Q>H$bo d H$mhr H$mbm¡KmV Zï> Pmbo. B©œa ApñVËdmV Zmhr'
Agm doJim {dMma ‘m§S>Umaohr
41) XmoZ nm`mda MmbUmè`m Am{X‘mZdmMr nyduMr OmV H$moUVr hmoVr?

A) {edmono{WH$g ~) Xm{jUmË` dmZa H$) Am°ñQ´o{bno{WH$g S>) hmo‘mo BaoŠQ>g




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) ~, H$ 3) H$ 4) A, ~, H$, S>





42) ‘mZd g‘yhmZo H$m amhÿ bmJbm ?

1) ñdg§ajUmgmR>r 2) g§dmX gmYÊ`mgmR>r 3) àn§MmgmR>r 4) darbn¡H$s EH$hr Zmhr




43) ‘H©$Q> OmVrV Agboë`m àmÊ`m§‘Ü`o H$moUË`m àH$maMo n[adV©Z earamV Pmbobo AmT>iVo?

A) hmVmbm A§JR>m ~) H§$R> H$) ‘moR>m O~S>m S>) ‘|XyMr {Z{‘©Vr




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, ~, S> 2) A, ~ 3) H$, S> 4) A, ~, H$, S>





44) gwa{jV d pñWa ‘mZdr OrdZ Ho$ìhm eŠ` hmoD$ eH$bo ?

A) eoVrMm emoY bmJë`mda ~) EH$ bmI dfmªnydu H$) B©œamMr à{MVr Amë`mda



n¶m©¶r CÎmao -

1) A 2) A, ~ 3) ~, H$ 4) A, ~, H$





45) B©œa H$ënZm d Y‘©H$ënZm `m‘Ü`o Jw§J Agboë`m ‘mZdmbm ho OJ B©œamZo {Z‘m©U Ho$bo Amho Ago dmQ>Vo Ë`m ‘mZdmbm

H$emMo kmZ ZìhVo Ago boIH$ åhUVmo?
A) n¥Ïdr OÝ‘ ~) ^m¡{VH$emó H$) B{Vhmg S>) CËH«$m§{VdmX




n¶m©¶r CÎmao -

1) A, H$, S> 2) ~ 3) H$, S> 4) ~, H$, S>





203
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


àñVwV CVmamdmMyZ ˶mda AmYm[aV 46 Vo 47 àíZm§Mr CÎmao Úm.
CSAT-II

TM





204
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

CSAT-II





TM















51. EH$ noZ Am{U noÝgrb EHy$U qH$‘V < 60 Amho. XmoZ noÝgrbMr qH$‘V {H$Vr Amho?

(A) noZMr qH$‘V noÝgrbnojm XwßnQ> Amho.

(~) noZMr qH$‘V < 40 Amho.

n`m©` -

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Zmhr.

2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo Zmhr.

3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

4) àË`oH$ {dYmZ ñdV§Ì [aË`m nwaogo AmhoV.

52. 6 Am§~o d 5 {MHy$ ¶mVyZ 3 Am§~o d 2 {MHy$ Aem nmM ’$im§Mr {ZdS> {H$Vr àH$mao H$aVm ¶oB©b ?

1) 150 2) 200



3) 250 4) 300


53. EH$m àH$maÀ¶m JìhmMr qH$‘V 20 é. àVr {H$bmo Amho. Xþgè¶m àH$maÀ¶m JìhmMr qH$‘V 25 é. à{V {H$bmo Amho.

ho XmoÝhr Jhÿ 3:2 ¶m à‘mUmV {‘gibo AgVm hmoUmè¶m {‘l JìhmMr qH$‘V àVr {H$bmo {H$Vr?
1) 21 é. 2) 22 é. 3) 23 é. 4) 24 é.




205
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


54. VrZ {dYmZo d Ë`mda AmYm[aV {ZîH$f© nwT>o {Xbo AmhoV gwg§JV {ZîH$f© AgUmam n`m©` {ZdS>m.
CSAT-II

{dYmZ 1) gd© ’w$bo IoiUr AmhoV. 2) H$mhr IoiUr PmS>o AmhoV.


3) H$mhr nè`m PmS>o AmhV.

{ZîH$f©- A) H$mhr nè`m IoiUr AmhoV. ~) H$mhr PmS>o ’w$bo AmhoV.


H$) H$mhr ’w$bo nè`m AmhoV.

(1) EH$hr Zmhr (2) ’$ŠV A (3) ’$ŠV ~ (4) ’$ŠV H$

TM




55. ~mXë`m Am{U ‘Ü`o ’$º$ nmUr hmoVo Am{U ~mXbr ^abobr hmoVr. Oa ~mXbr ‘Yrb gd© nmUr

Z§Va ~mXbr d ‘Ü`o AmoVbo Jobo Va ~mXbr VrÀ`m {H$Vr j‘VoV nmÊ`mZo ^abo Jobo Agob?
(A) nmUr AmoVÊ`mnydu ^abm hmoVm.

(~) Am{U ‘Ü`o g‘mZ j‘Vm Amho.

n`m©` -

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Zmhr.

2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo Zmhr.

3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

4) àË`oH$ {dYmZ ñdV§Ì [aË`m nwaogo AmhoV.

56. EH$ ‘mUyg Ë`mÀ`m KamH$Sy>Z Am°{’$gH$S>o Om`bm {ZKVmo. Vmo nyd}H$S>o MmbVmo. ‘r. A§Va Mmbë`mZ§Va Vmo

X{jUoH$S>o diVmo Am{U ‘r. MmbVmo Ë`mZ§Va Vmo npíM‘oH$S>o ‘r. d nwÝhm CÎmaoH$S>o ‘r. OmVmo. Ë`mZ§Va Vmo
nyd}H$S>o OmVmo d ‘r MmbVmo. Ë`mMo gwédmVrMo ñWmZ d eodQ>Mo ñWmZ `m‘Yrb gai A§Va ({dñWmnZ) {H$Vr?
n`m©`-1) ‘r 2) ‘r 3) ‘r 4) gm§JVm `oV Zmhr.




57. 2012 gmbr àOmgÎmmH$ {XZ ‘§Jidmar hmoVm 2«014 gmbr ñdmV§Í`{XZ H$moUË`m dmar Agob.

1) ~wYdma 2) Jwédma 3) ewH«$dma 4) e{Zdma


58. nwT>o EH$ {dYmZ {Xbo Amho. d Ë`mg§~Yr H$m`©dmhr gwMdë`m AmhoV. Vwåhmbm {Xbobr ‘m{hVr gË` ‘mZyZ {Xboë`m

H$m`©dmhrnoŠr `mo½` H$m`©dmhrMm n`m©` {ZdS>m.
{dYmZ : AmOÀ`m {nT>r‘Ü`o geñÌ godm§‘Ü`o ^aVr hmoÊ`mMr àoaUm {XgV Zmhr H$maU {VWo YmoH$mXm`H$ {R>H$mUr dma§dma

hmoUmè`m ~Xë`m§Mr Ë`m§Zm ^rVr dmT>Vo. H$Xm{MV Ë`m§Zm geñÌ goZo~m~VÀ`m Mm§Jë`m ~mOyMr ‘m{hVr Zmhr.
H$m`©dmhr : 1) `m Om°~g§~§YrÀ`m gmhgr OrdZ d dmñVd Xe©Z hmoÊ`mgmR>r hm`ñHy$b nmVirda ‘wbm§Zm AënH$mbrZ B§Q>a©ern

Úmdr.
2) geñÌ goZoÀ`m nJmam§Mr nmVir bJoMM dmT>dmdr.

n`m©` 1) ’$ŠV H$m`©dmhr 1 `mo½` Amho. 2) ’$ŠV H$m`©dmhr 2 `mo½` Amho.


3) H$m`©dmhr 1 d 2 `mo½` Amho. 4) EH$hr H$m`©dmhr `mo½` Zmhr.


59. åhUOo

1) 2)


3) 4)


206
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


60 ho H$go {b{hVm ¶oB©b?

CSAT-II

1) 2) 3) 4)




61 àíZ{MÝhmÀ¶m OmJr H$moUVr g§»¶m ¶oB©b?

16
1) 50 2) 51 13 30


3) 52 4) 54 9 42
?

TM



62. EH$ ehamMr bmoH$g§»¶m 1,75,000 nmgyZ 2,62,500 BVH$s EH$m XeH$mV dmT>br, Va bmoH$g§»¶m dmT>rMm doJ Xadfu

{H$Vr Amho?
(1) 4.37% (2) 5% (3) 6% (4) 8.75%




63. à{dU, g{MZ, amhþb, JUoe Am{U a‘oe ‘Yrb C§M H$moU Amho?

(A) JUoe hm g{MZ nojm bhmZ Amho. à{dU ’$º$ a‘oe nojm H$‘r Amho.

(~) g{MZ ’$º$ Egnojm C§M Amho. a‘oe hm à{dU Am{U amhþb nojm C§M Amho.

n`m©`-

1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Zmhr.

2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo Zmhr.

3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r {dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.

4) àË`oH$ {dYmZ ñdV§Ì [aË`m nwaogo AmhoV.

1
64. EH$ ‘mUyg 7 {H$‘r 1 Vmg ¶m doJmZo g§W nmʶmV Zm¡H$m dëhdVmo. Oa ZXràdmhmMm doJ 1.5 {H$‘r / Vmg Agob Am{U
2

EH$m {R>H$mUr Omʶmbm d naV ˶mM§ {R>H$mUr ‘mJo ¶oʶmbm Oa 50 {‘{ZZQ>o bmJV AgVrb, Va Vr OmJm {H$Vr Xÿa Amho?
(1)1.5 {H$.‘r. (2) 5 {H$.‘r. (3) 3 {H$.‘r. (4) 9 {H$.‘r.




65 16 Bbo³Q´>rH$ ~ë~n¡H$s 4 gXmof ( ) AmhoV. AmnUmbm 2 ~ë~Mr {ZdS> H$amd¶mMr Amho. ¶m XmoZ ~ë~‘ܶo

H$‘rV H$‘r 1 ~ë~ gXmof AgʶmMr e³¶Vm (probability) {H$Vr?
11 9 7 2
(1) (2) (3) (4)
20 5




20 20

66. a‘oebm VrZ ‘wbo AmhoV. n{hë`m ‘wbmMm dmT>{Xdg 5 E{àb bm gmo‘dmar, Xwgè`mÀ`m 5 Zmoìh|~aÀ`m bm Jwédmar `oVmo.

20 {S>g|~a amoOr nS>Umè`m Ë`mÀ`m {Vga²`m ‘wbmMm dmT>{Xdg H$moUË`m {Xder Agob?
1) gmo‘dma 2) Jwédma 3) e{Zdma 4) a{ddma




67 S>m°.gwnaOrV ho ‘Yrb EH$m é½UmMr VnmgUr àW‘ gH$mir 8.30 ‘r.Zo H$éZ ˶mZ§Va bJoM 9.20 ‘r. Zo H$aVmV.

{Vgè¶m doir 10.30 ‘r.Zo. d Mm¡Ï¶m doiog 12.00 dmOVm H$aVmV. ¶mM {hemo~mZo Z§VaMr VnmgUr S>m°.gwnaOrV Ho$ìhm
H$aVrb.
1) 1.30 ‘r. 2) 1.50 ‘r.


3) 12.30 ‘r. 4) 1.10 ‘r.


68. Oa * åhUOo +, åhUOo , åhUOo - d åhUOo Va 8 4 3* 7 3=?

1) 21 2) 17 3) 10 4) 13



207
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


69. {Xnmbr hr AmH$m§jmMr gmgy AgyZ AmH$m§jm hr {damQ>Mr d{hZr Amho. gmJa hm gw‘ZMm gmgam AgyZ {damQ>Mm EHw$bVm
CSAT-II

EH$ ^mD$ Amho. Va {XnmbrMo {damQ>er ZmVo H$m¶ Agob.
1) MwbV ^mD$ 2) ‘m‘r 3) gmgy 4) AmB©



70. ‘mJrb H$mhr dfmª‘Ü`o ^maVmV ‘moR>çm à‘mUmda AÞYmÝ` Am{U Vob{~`m `m§Mo {dH«$‘r CËnmXZ Pmbo Amho. Ë`m‘wio

Amnë`mH$So> ‘moR>çm à‘mUmda Vo AÞYmÝ` JmoS>mD$Z‘Ü`o gmR>bobo Amho.^maV hm OJm‘Yrb gdm©{YH$ CËnmXZ KoUmè`m
H$mhr Xoem§‘Ü`o JUbm OmVmo. ^maVmV Vm§Xyi Jhÿ XyY ’$io nmbo^mÁ`m `m§Mo CËnmXZm‘Ü`o n{hë`m H«$‘m§H$mda Amho.

TM
Varhr ^maVmV OJmÀ`m 25 Q>¸o$ Hw$nmo{fV bmoH$ amhVmV.VgoM ^maVm‘Ü`o KamVrb EHy$U CËnÞmÀ`m 50 Q>¸o$ CËnÞ Zmhr
Im§ÚmdaVr OmVo.
darb {dYmZmMo AdbmoH$Z Ho$bo AgVm H$moUVm {dMma hm VH©$g§JV `mo½` amhrb.
1) eoVH$è`m§Zr JmoS>mCZ ‘Ü`o AÞ nmR>dÊ`m EdOr WoQ> J«mhH$mbm {dH$m`bm hdo.

2) H¥$fr CËnmXZ dmT>bo H$s J[a~r d Hw$nmofU AmnmoAmn H$‘r hmoVo.

3) ^maVmVrb H¥$fr CËnmXZ Mm§Jbo Amho na§Vw AmUIr dmT>dm`bm hdo.

4) eoVmVyZ {Z‘m©U Pmbobo YmÝ` J«mhH$mn`ªV WoQ> nmohmoMdÊ`mMr gmIir V`ma Ho$ë`mg Jar~r d Hw$nmofU H$‘r H$aVm `oD$

eH$Vo.
à. 71. Imbr {Xboë¶m AmH¥$Ë`m§À¶m ‘m{bHo$V H«$‘m§H$ Zgboë`m AmH¥$Ë`m ~amo~a AmhoV. H«$‘m§H$ Agboë`m AmH¥$Ë`m§nH¡ $s EH$ AmH¥$Vr
‘m{bHo$gmR>r A¶mo½¶ Zmhr Va Vr emoYm?

(A) (~) (H$)

(S>)
1) (S>) 2) (H$)

3 ) (~$) 4) (A>)

ñnï>rH$aU:-

- àË`oH$ AmH¥$VrV Ë`mÀ`m AmYrÀ`m AmH¥$Vrnojm H$mhrVar ~Xb Pmbobm Amho. Oa (S>) hr AmH¥$Vr VerM R>odbr Va nwT>À`m AmH¥$VrV


H$mhrM ~Xb Pmbobm AmT>iUma Zmhr. åhUyZ (S>) hr MwH$sMr AmH¥$Vr Amho.
CÎma (1) S>


208
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


à. 72. àíZ ${MÝhmÀ`m OmJr `mo½` n`m©` {ZdS>m.

CSAT-II
Oa = 112 Agob, = 60 Agob Va =?

­
1) 143 2) 134

3) 341 4) `mn¡H$s EH$hr Zmhr.

ñnï>rH$aU :

TM

­


=


­
=

`m à‘mUoM






CÎma H«$‘m§H$ (1)



73 nwT>o EH$ {dYmZ {Xbo Amho d Ë`m§g§~§Yr H$m`©dmhr gwMdë`m AmhoV. Vwåhmbm {Xbobr ‘m{hVr gË` ‘mZyZ {Xboë`m

H$m`©dmhrn¡H$s `mo½` H$m`©dmhrMm n`m©` {ZdS>m.
{dYmZ : EImÚm hm°pñnQ>b‘Ü`o Xa hOma ‘mUgm‘mJo AnbãY AgUmè`m ~oS>Mr g§»`m hm Amamo½` {df`H$ nm`^wV gw{dYm§Mm

‘hËËdm§Mm
{ZX}eH$ Amho. ^maVmMm hm {ZX}eH$ Ë`mÀ`mnojm Jar~ g‘Oë`m OmUmè¶m Xoemnojmhr H$‘r Amho.

H$m`©dmhr : 1) ‘hmJ Am¡fYm§À`m Am`mVrMm IM© gaH$maZo CMbmdm.

2) ImOJr nwadR>mXmam§Zm Amamo½`m{df`H$ nm`m^yV gw{dYm XoÊ`mgmR>r àmoËgmhZ Úmdo.

n¶m©¶r CÎmao -

1) ’$ŠV H$m`©dmhr 1 `mo½` Amho. 2) ’$ŠV H$m`©dmhr 2 `mo½` Amho.


3) H$m`©dmhr 1 d 2 `mo½` Amho. 4) EH$hr H$m`©dmhr `mo½` Zmhr.


1
74. EH$ ‘mUyg 7 {H$‘r 1 Vmg ¶m doJmZo g§W nmʶmV Zm¡H$m dëhdVmo. Oa ZXràdmhmMm doJ 1.5 {H$‘r / Vmg Agob Am{U
2

EH$m {R>H$mUr Omʶmbm d naV ˶mM§ {R>H$mUr ‘mJo ¶oʶmbm Oa 50 {‘{ZZQ>o bmJV AgVrb, Va Vr OmJm {H$Vr Xÿa Amho
?
(1)1.5 {H$.‘r. (2) 5 {H$.‘r. (3) 3 {H$.‘r. (4) 9 {H$.‘r.




75. 1.10 {H$.‘r. d 0.9 {H$.‘r. bm§~rÀ¶m XmoZ Q´>oZ AZwH«$‘o 60 {H$.‘r./Vmg Am{U 90 {H$.‘r./Vmg ¶m doJmZo EH$‘oH$m§À¶m

{XeoZo {ZKmë¶m AmhoV. Va gmdH$me JVrÀ¶m Q>o´Zbm doJdmZ JVrMr Q>o´Z Amobm§Sy>Z OmʶmgmR>r {H$Vr doi bmJob?
(1) 45 goH§$X (2) 48 goH§$X (3) 51 goH§$X (4) 54 goH§$X




209
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


76. Vwåhr EH$m embo` narjoMo nd}jH$ åhUyZ H$m‘ nhmV AmhmV. dJm©Vrb ~aoMgo {dÚmWu (H$mhr {dÚm{W©Zr) H$m°nr
CSAT-II

H$aV AmhoV Ago Vw‘À`m {ZXe©Zmg Ambo. na§Vw H$m°nr H$aUmao narjmWu ho g§~§{YV ehamVrb ñWm{ZH$ amOH$s`
dM©ñd Agboë`m ‘§S>itMr nmë`o AmhoV. Aem n[apñWVrV Vwåhr Vw‘Mr ^y{‘H$m H$m` XmIdmb.
1) Ë`m narjmWvZm Ë`mM jUr {Zb§{~V H$ê$Z H$m`©dmhr H$amb.

2) H$m°nr H$aUmè`m narjmWvÀ`m nmbH$m§Zm ^oQy>Z Ë`m§Mr MyH$ bjmV AmUyZ Úmb.

3) amOH$s` Jw§S>mbm Mma hmV Xya R>odÊ`mgmR>r `m H$°mnr àíZmH$So> Xwb©j H$amb

TM

4) H$m°nr~hmÔa narjmÏ`mªZm H$m°nr Z H$aÊ`mgmR>r Ë`mM jUr VmH$sV Úmb.

77. Vw‘À`mH$So> EH$m JmdmVrb H$mhr nÌH$mam§Zr ‘m{hVr {Xbr Amho H$s, Ë`m§À`m JmdmVrb ñdñV YmÝ` XwH$mZmV ‘moR>çm

à‘mUmda ^«ï´>mMma hmoV Amho. ñdñV YmÝ` XwH$mZXma H$moUmbmM YmÝ` {Xë`mÀ`m nmdË`m XoV Zmhr. gd© gw{dYm
AmYmaH$mS©>er OmoS>boë`m AmhoV Var gwÕm ^«ï>mMma hmoV Amho Ago Vwåhmbm gm§JÊ`mV Ambo.Vwåhr ñdV: OmVrZo
Mm¡H$er Ho$br AgVm Vwåhmbm Hw$Rbmhr J¡aàH$ma AmT>ibm Zmhr, JmdmVrb bmoH$m§Zm {dMmaUm Ho$br Va Ë`m§Zr
H$moUrM VH«$ma Ho$br Zmhr na§Vy nÌH$ma åhUVmV hr gJir ‘§S>ir {^VrnmoQ>r ~mobV AmhoV, Va XwH$mZXma åhUVmo
hr nÌH$ma ‘§S>ir ‘mÂ`mH$Sy>Z n¡go C’$miÊ`mMm à`ËZ H$aVmV Am{U ImoQ>`m VH«$mar XoVmV,Aem n[apñWVrV Vwåhr
nwadR>m A{YH$mar åhUyZ H$moUVm {ZU©` ¿`mb.
(1) nÌH$mam§À`m ‘mJÊ`m§H$So> Xwb©j H$ê$Z hm {df` Amho VgmM àb§{~V R>odmb, H$maU Vwåhmbm gd© n[apñWVr `mo½` {Xgbr.

(2) Ë`m ñdñV YmÝ` XwH$mZXmamMm YÝ` nwadR>m H$mhr {Xdgm§gmR>r ~§X H$amb d nÌH$mam§À`m ‘mJÊ`m§Zm àmYmÝ` Úmb.

(3) Ago àH$ma gd©M {R>H$Ur hmoVmV åhUyZ `m àíZmH$So> OmUrdnyd©H$ Xyb©j H$amb.

(4) bmoH$m§Zm Amnë`m h¸$mMr OmUrd H$ê$Z XoD$Z, H$moUË`mhr n[apñWVr‘Ü`o Km~ê$ ZH$m. Vw‘À`m H$mhr VH«$mar AgVrb Va

WoQ> ‘mÂ`mH$So> Úm Ago gm§JyZ bmoH$m§À`m ‘ZmVrb {^Vr Xya H$aÊ`mMm à`ËZ H$amb.

78. emgZmZo gmd©O{ZH$ Amamo½`mÀ`m Ñï>rZo EH$ H$m`©H«$‘ hmVr KoVbm Amho, Ë`m‘Ü`o Xhm dfmªImbrb gd© ~mbH$m§Mo

Jmoda-é~obmMo b{gH$aU H$aÊ`mMo AmXoe Amamo½` àemgZmbm XoÊ`mV Ambo AmhoV.Amamo½` àemgZmZo g§nyU© V`mar
Q>ßß`m -Q>ßß`mZo H$am`Mo R>adbo na n{hë`mM Q>ßß`mV EHo$ {R>H$mUr b{gH$aU Ho$boë`m ‘wbm§Zm Ë`mMm Ìmg hmoD$
W§S>r-VmnmUo ‘wbo AmOmar nS>br Ë`m‘io gd© nmbmH$m§‘Ü`o {^VrMo dmVmdaU ngaUo ghm{OH$M Amho, `m‘wio
Xwg¶«m Q>ßß`mVrb b{gH$aUmbm AZoH$ nmbH$m§Zr {^VrnmoQ>r {damoY Xe©drbm Amho.Aem doir Vwåhr {Oëhm d¡ÚH$s`
A{YH$mar åhUyZ ho àH$aU H$em àH$mao hmVmimb d b{gH$aUmMr ‘mo{h‘ `eñdr H$amb?
1) Á`m {R>H$mUr ‘wbm§Zm ~mYm Pmbr Ë`m {R>H$mUmMr Mm¡H$er H$aÊ`mMo AmXoe Úmb.

2) b{gH$aUmgmR>r bmoH$m§Zr nwT>o `mdo Aer {dZ§Vr nÌH$mÛmao H$amb.

3) n{hë`m Q>ßß`mV b{gH$aUmÛmao Pmboë`m MwH$m§Mr J§^ra XIb KoD$Z, nwÝhm MwH$m hmoUma Zmhr `mMr H$miOr KoÊ`mMo

AmœmgZ Úmb d bgrH$aUmMo ’$m`Xo nQ>dyZ XoD$Z bmoH$m§Mr {^Vr Xya H$amb.
4) bgrH$aU ho Amdí`H$ Amho ho nQ>{dÊ`mgmR>r H$mhr {gZo A{^ZoÌtÀ`m ‘XVrZo Om{hamV H$amb.

79. amÁ` emgZmÀ`m ZdrZ ‘hm‘mJ© V`ma H$aÊ`mÀ`m EH$m `moOZo ‘hm‘mJm©Mr {Z{‘©Vr H$aÊ`mMo R>abo Amho. Ë`mgmR>r

bmJUmar O‘rZrÀ`m A{YJ«hUmMo AmXoe emgZmZo Vwåhmbm {Xbobo AmhoV. na§Vw Vwåhr Á`màm§VmMo Cn{Oëhm{YH$mar
AmhmV Ë`m àm§VmV ‘moR>çm à‘mUmda eoVH$ar `m Or{‘Z A{YJ«hUmbm {damoY H$aV Amho, H$maU eoVH$è`m§À`m
åhUÝ`mZygma Ë`m§À`m gwnrH$ O{‘Zrbm `mo½` ‘mo~Xbm {‘iV Zmhr,Aem doir Vwåhr H$m` H$amb ?
1) eoVH$è¶m§À`m ‘mJÊ`mbm ‘hËd Z XoVm, O‘rZ A{YJ«hU H$aÊ`mMm AmXoe H$mT>mb.

2) ho àíZ Amnë`m A{YH$mamV `oV Zmhr Ago gm§JyZ eoVH$è`m§Zm emgZmH$So> OmÊ`mMr ‘m{hVr Úmb.

3) `m g§X^m©V Agboë`m gd© ‘mJÊ`m gaH$maH$So> nmR>dyZ `m ‘mJÊ`m§Mm {dMma H$amdm Aer emgZmbm {dZ§Vr H$amb

4) eoVH$è`m§Zm Ë`m§À`m gwnrH$ eoVrMm `mo½` ‘mo~Xbm XoÊ`mMo AmœmgZ XoD$Z, eoVH$-`m§Mr ^y{‘H$m ~XbÊ`mMm à`ËZ H$amb.

210
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


80. Vwåhr EH$m {d^mJm‘Ü`o gaH$mar H$‘©Mmar åhUyZ H$m‘ H$aVm. Vwåhr {Xdg^a Iyn H$ï> H$aVm ‘mÌ Ano{jV n[aUm‘

CSAT-II

{XgV ZmhrV. `m‘wio Vw‘Mo ghH$mar Vw‘À`mda hgVmV. Aem doir Vwåhr H$m` H$amb?
1) Vw‘Mo H$m‘ n{hë`mà‘mUoM H$ê$Z Vw‘À`m ghH$m¶«m§Zm ‘ñH$ar Z H$aÊ`mMr {dZ§Vr H$amb.

2) Vw‘À`m d[að>m§H$So> `m g~§{YV boIr VH«$ma H$amb.

3) Vw‘À`m H$m‘m‘Ü`o ZmdrÝ`Vm AmUyZ ghH$m`mªZmhr Ë`m‘Ü`o g‘m{dï> H$aÊ`mMm à`ËZ H$amb.

4) Ë`m§À`mH$So> Xwb©j H$ê$Z Amnbo H$m‘ H$amb.

TM


{gpåßb’$mB©S> gamd àíZà{ÌH$m H«§$. 2 Mr CÎmao
à. C. à. C. à. C à. C.
1 2 21 2 41 2 61 2
2 2 22 3 42 4 62 2
3 2 23 1 43 2 63 2
4 4 24 1 44 1 64 3
5 1 25 2 45 2 65 2
6 4 26 3 46 4 66 4
7 3 27 4 47 3 67 2
8 2 28 3 48 2 68 3
9 4 29 3 49 1 69 2
10 2 30 4 50 3 70 4
11 3 31 1 51 4 71 1
12 4 32 3 52 2 72 1
13 4 33 1 53 2 73 2
14 1 34 2 54 1 74 3
15 3 35 1 55 3 75 2
16 1 36 4 56 2 àíZ n¶m©¶ 1 n¶m©¶ 2 n¶m©¶ 3 n¶m©¶ 4
17 2 37 2 57 1 76 0 1 2 2.5
77 2.5 1 0 2
18 4 38 4 58 1 78 2 1 2.5 0
19 1 39 4 59 4 79 1 0 2.5 0
80 2 1 2.5 0
20 2 40 2 60 2
211
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{gpåb’$mB©S> n[ajm{^‘wI {díbofU
CSAT-II
gamd àíZn{ÌH$m 02
1. dmVmdaUmVrb ~mîn, {‘WoZ, H$m~©Z S>m`Am°ŠgmB©S> AmXr A{O~mV Q>miVm Ambobr Zmhr. Ë`m‘wioM H$Xm{MV ‘r

KQ>H$m§Mo aoUy hr CîUVm gm‘mdyZ KoD$Z AS>Wim {Z‘m©U àojH$gmnoj A{^Z` Am{U dmMH$gmnoj boIZ Ag§ AmOda
H$aVmV. Aem arVrZo CîUVm n¥Ïdr bJV WmondyZ Yabr OmVo. H$aV Ambmo AgoZ.

TM
2. CVmè`mÀ`m AdbmoH$Z H$amdo. 18. àñVwV CVmè`mVrb boIH$mZo ì`§J{MÌ H$Yrhr H$mT>bobr


3. CËàoaH$ åhUyZ Vm§~o `m YmVyÀ`m n¥ð>^mJmMm Cn`moJ hmoVmo. ZmhrV.

4. àñVwV CVmè`m‘Ü`o H$m~©Z-S>m`-Am°ŠgmBS>Mo Mm§Jbo Cn`moJr 19. `m g§nyU© CVmè`m‘Ü`o ho boIH$mZo Amnë`m boIZ e¡brda


gm§{JVbobo AmhoV VgoM S´m` AmBg Mm dmna bmoH$arMo qH$dm OmñV ^mî` Ho$bo Amho.
BVa {H$‘Vr H$nS>çm§Mo S´m`-pŠbqZJ H$aÊ`mgmR>r Ho$bm OmVmo. 20. Á`m§À`m boIZm‘wio Am‘Mr dmMZmMr AmdS> dmT>rg bmJbr,


5. gÜ`m XmoZ ñdV§Ì `§ÌUm Ûmao {‘WoZ dm`y V`ma Ho$bm OmVmo hr Ë`m Zm.Ym|. VmåhZH$a `m§À`m ZmdmMm nwañH$ma ‘bm ‘mÂ`m

à{H«$`m OQ>rb Amho. '~moŠ`m gmV~§So>'gmR>r {‘imbm.
6. `mVyZ ‘mZ{gH$ d ^md{ZH$ {dñWmnZmMo dmñVd ^m¡Jmo{bH$ 21. g§nyU© CVmè`mMo AdbmoH$Z.


{dñWmnZ Va hmoVoM. 22. gÜ`m C§XamÀ`m ËdMmnoerV ~mhoê$Z H$mhr OZwHo$ H$m`m©pÝdV

7. ‘mÂ`mgma»`m {ejH$ ì`º$sbm A§V~m©ø AñdñW H$aV§. H$ê$Z Vr [aàmoJ«°‘' H$aÊ`mMo à`moJ `eñdr PmboV. `m noetZm

8. AmOda OrdZXm{`Zr R>abobr ZXr, ‘mUgmbm ‘wimnmgyZ B§S>çwñS> ßbw[anmoQ>|Q> ñQ>o‘ goëg' åhUVmV. `m ßbw[anmoQ>|Q>

doJi§ H$aÊ`mM§ H$maU R>amdr, ho ‘Z ‘mÝ` H$aV Zgb§ Var noer H$moUË`mhr B§{Ð`m§À`m noetM§ H$m`© H$ê$ eH$VmV. Ë`m
gË` AgV§. ór~rO Am{U nw§~rOXoIrb ~Zdy eH$VmV. `mbm BZ pìhQ´mo
9. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo. J°‘oQ>moOogo{gg' åhUVmV.

10. {VÀ`m(ZXrÀ`m) XohmdaMr OI‘ AgUmè`m YaUmZ§ aº$~§~mi 23. ór~rOmVyZ {‘iVmV.


Pmbob§, 24. gmh{OH$M ^maVmÀ`m {dYr Am`moJmZo `m g‘ñ`m§Mm

11. "bÁ`mo{Vf ho {dkmZ Amho H$m?' hm àÝ ‘bm nwîH$iXm----- (gamoJgr)Aä`mg Ho$bm`. Ë`mVyZ ZOrH$À`m H$mimV ZdrZ,

`m n[aÀN>oXmMo AdbmoH$Z H$amdo. nU H$mbmZwê$n {Z`‘-H$m`Xo ApñVËdmV `oVrb.
12. ~Xbbm AgVm Am{U {Z{üVnUo ~Xbbm AgVm `m‘Ü`o 25. {h‘mo{’${b`mgma»`m OÝ‘OmV ì`mYr g§^mì` ~mimbm hmoUma

’$aH$ Amho. AgVrb, Va Ë`m J^m©dñWoVM XwéñV H$ê$Z Ë`mbm ì`mYr‘wº$
13. nwîH$iXm ’$bÁ`mo{VfmMo CXmÎmrH$aU H$am`bm Ë`mMm g§~§Y H$aÊ`mMo à`ËZ d¡ÚH$emó H$arV Amho. Ë`mbm OZwH$

doXm§er OmoS>Ê`mV `oVmo; nU OÝ‘Hw§$S>br ‘m§S>Uo, OÝ‘doioÀ`m g§nmXZmÀ`m (OrZ E{S>qQ>J) doJmZo dmT>Umè`m V§ÌmMm ’$m`Xm
J«hm§Mr pñWVr ‘mZdmMo ^{dVì` R>adVo, hr H$ënZm ho gd© Pmbm`.
doXmVbo ZgyZ, J«rH$-~°{~bmo{Z`Z à^mdmImbr ^maVmV Ambo, 26. Va Xwæ`‘ KQ>H$mV gë’$aMm g‘mdoe Amho.

Agm B{Vhmg Amho. 27. Xwgè`m n[aÀN>oXmMo AdbmoH$Z H$am.

14. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$ê$Z ‘{VVmW© {ZKVmo.. 28. APmobm Mm C„oI Zmhr.


15. ’$º$ JwéËdmH$f©U ~bm Mm C„oI Amho. 29. X{jU-X{jU ghH$m`© ‘mo{h‘oV Am{’«$H$s Xoem§Zmhr ^maV


16. CVmè`mMo AmYmao `m~m~V ‘mJ©Xe©Z H$aVmo.

17. Amnbm A{^Z` àojH$m§n`ªV nmohmoMVmo` H$s Zmhr, hm {dMma 30. h[aVJ¥h dm`y§À`m {Z{‘©VrV amgm`{ZH$ IVm§Mm dmQ>m ‘moR>m


‘mÂ`m S>moŠ`mV gVV Mmby AgVmo, VgmM H$mhrgm {dMma Amho. Ë`m‘wioM amï´>r` emœV H¥$fr H$m`©H«$‘mV g|{Ð` eoVrMm
‘r ‘mÂ`m dmMH$m§À`m ~m~VrV boIH$ åhUyZhr H$aVmo. ‘r g‘mdoe H$aÊ`mV Ambm. ^maVmÀ`m amï´>r` hdm‘mZ ~Xb H¥$Vr
Hw$UmgmR>r {b{hVmo`, hr OmUrd boIH$ åhUyZ ‘bm AmOda H$m`©H«$‘mV emœV eoVrMm g‘mdoe Amho.

212
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

CSAT-II
31. BboŠQ´m°ZMo F$U à^m[aV Am`Zm§VyZ YZ à^m[aV Am`Zm§H$So> 45. ^m¡{VH$emómMo kmZ Zgboë`m VËH$mbrZ ‘mUgmbm Ago àÝ


dhZ hmoV {dÚwVYmam {‘iob. `mM {gÕm§VmMm dmna. nS>boM ZmhrV.
32. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo. 46. CÎma - 4


33. D$O}Mr JaO ^mJ{dÊ`mgmR>r n¥ÏdrMm 75 Q>¸o$ n¥ð>^mJ 47. CÎma -3


ì`mnUmè`m ‘hmgmJam§BVH$m gdm}Îm‘ Am{U emídV n`m©` Vmo 48. CÎma -2


H$moUVm! ‘hmgmJa ho Imè`m nmÊ`mZr ì`mnbobo AmhoV. EdT>r 49. CÎma -1

TM

D$Om© {‘i{dÊ`mgmR>r Vã~b XmoZ hOma AUw{dÚwV H|$Ðm§Mr 50. CÎma-3


JaO ^mgob! `m {dYmZmVyZ VwbZm Ho$bobr Amho.. 51. ñnï>rH$aU :


34. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo. {dYmZ A : dê$Z ho {Z{üV Ho$bo OmD$ eH$Vo H$s



35. ’«|$M emókm§Zr Am`Zm§Zm {dbJ H$aÊ`mgmR>r go‘rna‘o~b ‘|~«oZ noZ Am{U noÝgrb EHy$U qH$‘V EH$Q>çm noÝgrbÀ¶m

{dH${gV Ho$bo. Ë`mV Ë`m§Zr {g{bH$m°Z Zm`Q´mBS>Mm dmna H$aV qH$‘Vrnojm XmoZ nQ> Amho; Xwgè`m eãXm§V gm§Jm`Mo Va,
~moam°Z Zm`Q´mBQ> Z°ZmoQ>çyãg (~rEZEZQ>r) {dH${gV Ho$ë`m. noÝgrb hr noZ Am{U noÝgrbnojm EH$ {ÛVr` Zo OmñV
36. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo. qH$‘VrMo Amho.

37. OmJ{VH$ AW©ì`dñWm ‘§XrÀ`m {XeoZo OmV AgVrb, Va Ë`mMm {dYmZ ~ : dê$Z EH$Q>çm nwaogo Amho Am{U noÝgbr

^maVmÀ`m àJVrda {ZpíMVM n[aUm‘ hmoUma Am{U hmoVmo qH$‘V hr EHy$U qH$‘V 60 Am{U EH$Q>çmÀ`m noZMr
Amho. CXmhaUmW©, ^maVmMr {Z`m©V, naH$s ^m§S>db Am{U qH$‘V, 40 Amho Ë`m‘wio dOm H$ê$Z qH$‘V {‘iVo.
n`m©` -
Jw§VdUyH$, Am`mV Am{U Am`mVrMm IM©, H$ÀÀ`m VobmÀ`m

CÎma :-(4)
{H$‘Vr, J°gÀ`m {H$‘VrVrb dmT> `m Jmoï>tda à{VHy$b n[aUm‘

52. ¶mo½` CÎma (2)
hmoVmo.

6 Am§ã¶m§‘YyZ 3 Am§ã¶m§Mr d 5 {MHy$‘YyZ 2 {MHy$Mr {ZdS>

38. AmImVr Xoem§Vrb amOH$maU bjmV KoVbo, Va Am{U AmonoH$'Zo H$amd¶mMr Amho.
H$ÀÀ`m VobmÀ`m nwadR>çmV H$nmV H$aÊ`mMm {ZU©` KoVbm, = Ano{jV {d{dY àH$ma

Va `oUmè`m H$mhr dfmª‘Ü`o VobmÀ`m {H$‘Vr dmT>Vrb Agm = 6c6 5c2

A§XmO Amho. 6! 5! n!
ncr
- nwadR>çmV H$nmV Ho$br Amho.{Z`m©VrV Zmhr. (6-3)!3! (5-2)! 2! (n - r)!r!

- AmImVr XoemMr Am{W©H$ n[apñWVr Zmhr Va amOH$s` n[apñWVr 6 5 4 3! 5 4 3!

H$maUr^yV R>aob. 3!3! 3! 2!
39. CVmè`mMo AdbmoH$Z H$amdo. 6 5 4 5 4

40. [aPìh© ~±Ho$À`m AbrH$S>rb EH$m Aä`mgmZwgma ZmJar Cn^moJ 3 2 1 2 1

IMm©V bjUr` KQ> Pmbr Amho. `mMo AmUIr EH$ Vm{H©$H$ 20 10
{díbofU Ago, H$s ZmJar ^mJmVrb J«mhH$ dñVy§À`m Ano{jV 200
qH$‘VrMm ^{dî`H$mbrZ A§XmO ~m§YyZ Amho. 3 Am§~o d 2 {MHy$ Aem nmM ’$im§Mr {ZdS> 200 àH$mao

41. Am°ñQ´obmo{nWoŠg qH$dm Á`mbm Xm{jUmË` dmZa Agohr åhUVmV,
H$aVm ¶oB©b.


Ë`mÀ`mnmgyZ XmoZ nm`m§da gai VmR> Mmby eH$Umam Am{X‘mZd 53. `mo½` CÎma (2)

(hmo‘mo BaoŠQ>g) {Z‘m©U Pmbm. àH$ma 1 À¶m JìhmMr qH$‘V àH$ma 2 À¶m JìhmMr


42. H$m g‘yhmZo amhÿ bmJbm ho CVmè`mV {Xbob§ Zmhr. qH$‘V

43. O~S>m bhmZ Pmbm Am{U ‘|Xy dmT>bm....‘|Xy AJmoXa nmgyZ = 20 é. à{V{H$bmo = 25 é. à{V{H$bmo


hmoVm. {‘l JìhmMr qH$‘V x ‘mZy

44. eoVrMm emoY bmJë`mda dOZr à‘mU (25-x) (x-20)



213
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


{‘lUmÀ¶m {Z¶‘mZwgma , Zmhr.
CSAT-II

àH$ma 1 À¶m JìhmMo dOZ =- 25- x 2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo


àH$ma 2 À¶m JìhmMo dOZ x -20 Zmhr.


nU CXmhaUmV ho JwUmoÎma 3…2 {Xbo Amho. 3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r



25- x 3
{dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.
x 20 2
4) àË`oH$ {dYmZ ñdV§Ì [aË`m nwaogo AmhoV.

TM
50-2 x 3 x +60


110 = 5 x 5 x 110 56. EH$ ‘mUyg Ë`mÀ`m KamH$Sy>Z Am°{’$gH$S>o Om`bm


x 22 {ZKVmo. Vmo nyd}H$S>o MmbVmo. ‘r. A§Va
{‘l JìhmMr qH$‘V 22 é. à{V{H$bmo. Mmbë`mZ§Va Vmo X{jUoH$S>o diVmo Am{U ‘r.

MmbVmo Ë`mZ§Va Vmo npíM‘oH$S>o ‘r. d nwÝhm
54. VrZ {dYmZo d Ë`mda AmYm[aV {ZîH$f© nwT>o {Xbo CÎmaoH$S>o ‘r. OmVmo. Ë`mZ§Va Vmo nyd}H$S>o OmVmo d

AmhoV gwg§JV {ZîH$f© AgUmam n`m©` {ZdS>m. ‘r MmbVmo. Ë`mMo gwédmVrMo ñWmZ d eodQ>Mo
{dYmZ 1) gd© ’w$bo IoiUr AmhoV.
ñWmZ `m‘Yrb gai A§Va ({dñWmnZ) {H$Vr?


2) H$mhr IoiUr PmS>o AmhoV.
n`m©`-1) ‘r 2) ‘r
3) H$mhr nè`m PmS>o AmhV.




3) ‘r 4) gm§JVm `oV Zmhr.
{ZîH$f©- A) H$mhr nè`m IoiUr AmhoV.


narjm{^‘wI {díbofU



~) H$mhr PmS>o ’w$bo AmhoV.
- `mo½` CÎma : 2


H$) H$mhr ’w$bo nè`m AmhoV.

A ‘r. B
(1) EH$hr Zmhr (2) ’$ŠV A



(3) ’$ŠV ~ (4) ’$ŠV H$ ‘r.

narjm{^‘wI {díbofU F ‘r.
‘r.

- `mo½` CÎma : 1


{dYmZmdê$Z Imbrb ìhoZ AmH¥$Ë`m V`ma hmoVmV. D ‘r.

’w$bo IoiUr IoiUr PmS>o PmS>o nè¶m AmH¥$Vr Zwgma

¶oUmè¶m {ZSy>§Zm Aer ZmVo XoD$.


{ZîH$f© : A, ~, H$ ~m~V R>m‘nUo {ZpíMVnUo A§V{~§XyV ( AF ) ( BC ) ( ED)

AgVrbMo Ago gm§Jy eH$V Zmhr. 10 5 ‘rQ>a

55. ~mXë`m Am{U ‘Ü`o ’$º$ nmUr hmoVo Am{U ( AF ) 5


~mXbr ^abobr hmoVr. Oa ~mXbr ‘Yrb 57 2012 gmbr àOmgÎmmH$ {XZ ‘§Jidmar hmoVm 2«014
gd© nmUr Z§Va ~mXbr d ‘Ü`o AmoVbo Jobo Va gmbr ñdmV§Í`{XZ H$moUË`m dmar Agob.
~mXbr VrÀ`m {H$Vr j‘VoV nmÊ`mZo ^abo Jobo 1) ~wYdma 2) Jwédma 3) ewH«$dma 4) e{Zdma


Agob? n[ajm{^‘wI {díbofU

(A) nmUr AmoVÊ`mnydu ^abm hmoVm. - `mo½` CÎma : 1 df©




(~) Am{U ‘Ü`o g‘mZ j‘Vm Amho. A{V[aŠV {Xdg

n`m©` - 2012 2 (brn df©)



1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo 2013 1



214
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


2014 gmbr àOmgÎmmH$ {XZr (26 OmZodmar) {Xder ‘§Jidma - ¶mo½¶ CÎma … 1

CSAT-II


OmZodmarMo Cd©arV {Xdg = 5 CËVa AmOÀ`m {nT>rbm geñÌ goZoV ^aVr hmoÊ`mMr àoaUm


’o$~w«dmar Cd©[aV {Xdg = 0
{‘iÊ`mgmR>r H$m`©dmhr 1 `mo½` Amho.

‘mM© A{V[aŠV {Xdg = 3

E{àb A{V[aŠV {Xdg = 2 H$m`©dmhr 2 dmñVdmXr Zmhr.



‘o A{V[aŠV {Xdg = 3 59. åhUOo


TM
OyZ A{V[aŠV {Xdg =2 1)


Owb¡ A[[aŠV {Xdg = 3 2)


18
= 3 d ~mH$s 4 3)


7

30 Owb¡bm = ewH«$dma + 4 = ‘§Jidma Agob 4)



1 Am°JñQ>bm - ~wYdma Agob. n[ajm{^‘wI {díbofU



1+7=8 ¶mo½¶ CÎma … 4



8 + 7 = 15 V§ÌmMm dmna H$éZ. gmR>r



15 Am°JñQ>bm ~wYdma Agob. dmnaVmV na§Vw àíZmV Zmhr

58. nwT>o EH$ {dYmZ {Xbo Amho. d Ë`mg§~Yr H$m`©dmhr n¶m©¶ d aÔ hmoVmV.


gmR>r dmnaVmV na§Vw hr àíZmV Zmhr.
gwMdë`m AmhoV. Vwåhmbm {Xbobr ‘m{hVr gË` ‘mZyZ

n¶m©¶ (4) gh aÔ



{Xboë`m H$m`©dmhrnoŠr `mo½` H$m`©dmhrMm n`m©`
61. àíZ{MÝhmÀ¶m OmJr H$moUVr g§»¶m ¶oB©b?

{ZdS>m. 1) 50 2) 51


{dYmZ : AmOÀ`m {nT>r‘Ü`o geñÌ godm§‘Ü`o ^aVr 3) 52 3) 54



n[ajm{^‘wI {díbofU
hmoÊ`mMr àoaUm {XgV Zmhr H$maU {VWo YmoH$mXm`H$

16
¶mo½¶ CÎma … 2 13 30

{R>H$mUr dma§dma hmoUmè`m ~Xë`m§Mr Ë`m§Zm ^rVr dmT>Vo. 9 3+3 = 30 9 42
?


H$Xm{MV Ë`m§Zm geñÌ goZo~m~VÀ`m Mm§Jë`m ~mOyMr 13 3+3 = 42


‘m{hVr Zmhr. 16 3+3 = 51

H$m`©dmhr : 1) `m Om°~g§~§YrÀ`m gmhgr OrdZ d 62. EH$ ehamMr bmoH$g§»¶m 1,75,000 nmgyZ 2,62,500


BVH$s EH$m XeH$mV dmT>br, Va bmoH$g§»¶m dmT>rMm
dmñVd Xe©Z hmoÊ`mgmR>r hm`ñHy$b nmVirda ‘wbm§Zm doJ Xadfu {H$Vr Amho?
AënH$mbrZ B§Q>a©ern Úmdr. (1) 4.37% (2) 5%



(3) 6% (4) 8.75%
2) geñÌ goZoÀ`m nJmam§Mr nmVir bJoMM dmT>dmdr.


n[ajm{^‘wI {díbofU


n`m©` 1) ’$ŠV H$m`©dmhr 1 `mo½` Amho.
¶mo½¶ CÎma … 2


2) ’$ŠV H$m`©dmhr 2 `mo½` Amho. Xhm dfm©Vrb bmoH$g§»¶m dmT> … 2,62000-175000


3) H$m`©dmhr 1 d 2 `mo½` Amho. = 87,500



4) EH$hr H$m`©dmhr `mo½` Zmhr.
87500

10% dfm©V ‘Yrb dmT> = 100
n[ajm{^‘wI {díbofU

175000

215
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


10% dfm©V ‘Yrb dmT> = 50% A§Va
CSAT-II
=


50 A§Va +
1 dfm©‘Yrb % dmT> ( )%= 5% àdmhmÀ¶m {XeoZo OmʶmMm doJ




10

63. à{dU, g{MZ, amhþb, JUoe Am{U a‘oe ‘Yrb àdmhmÀ¶m {déÕ {XeoZo OmʶmMm doJ

5
C§M H$moU Amho? A§Va + A§Va
6 =
(A) JUoe hm g{MZ nojm bhmZ Amho. à{dU ’$º$ 9 6




a‘oe nojm H$‘r Amho.

TM
Vo A§Va = X ‘mZy
(~) g{MZ ’$º$ Egnojm C§M Amho. a‘oe hm à{dU



Am{U amhþb nojm C§M Amho. 55 xx xx


66 +
n`m©`- 99 66


1) Ho$di A nwaogo Amho na§Vw {dYmZ Ho$di ~ nwaogo 6 x +9 x 15 x 5x
=

Zmhr. 54 54 18
2) {dYmZ Ho$di ~ nwaogo Amho na§Vw Ho$di A nwaogo 5 5x

Zmhr. 6 18
18 {H$‘r.
3) XmoÝhr {dYmZo EH${ÌV nwaogo AmhoV, na§Vw EHo$H$Q>r x =3

6
{dYmZo ‘mÌ n`m©á ZmhrV.
4) àË`oH$ {dYmZ ñdV§Ì [aË`m nwaogo AmhoV. 66. a‘oebm VrZ ‘wbo AmhoV. n{hë`m ‘wbmMm dmT>{Xdg


5 E{àb bm gmo‘dmar, Xwgè`mÀ`m 5 Zmoìh|~aÀ`m bm
1
64. EH$ ‘mUyg 7 {H$‘r 1 Vmg ¶m doJmZo g§W nmʶmV Jwédmar `oVmo. 20 {S>g|~a amoOr nS>Umè`m Ë`mÀ`m
2

{Vga²`m ‘wbmMm dmT>{Xdg H$moUË`m {Xder Agob?
Zm¡H$m dëhdVmo. Oa ZXràdmhmMm doJ 1.5 {H$‘r / Vmg
1) gmo‘dma 2) Jwédma
Agob Am{U EH$m {R>H$mUr Omʶmbm d naV ˶mM§



3) e{Zdma 4) a{ddma
{R>H$mUr ‘mJo ¶oʶmbm Oa 50 {‘{ZZQ>o bmJV AgVrb,


Va Vr OmJm {H$Vr Xÿa Amho ? 67. S>m°.gwnaOrV ho ‘Yrb EH$m é½UmMr VnmgUr

àW‘ gH$mir 8.30 ‘r.Zo H$éZ ˶mZ§Va bJoM 9.20
(1)1.5 {H$.‘r. (2) 5 {H$.‘r.
‘r. Zo H$aVmV. {Vgè¶m doir 10.30 ‘r.Zo. d Mm¡Ï¶m



(3) 3 {H$.‘r. (4) 9 {H$.‘r.
doiog 12.00 dmOVm H$aVmV. ¶mM {hemo~mZo Z§VaMr


n[ajm{^‘wI {díbofU VnmgUr S>m°.gwnaOrV Ho$ìhm H$aVrb.

¶mo½¶ CÎma … 3 1) 1.30 ‘r. 2) 1.50 ‘r.



‘mUgmMm g§Y nmʶmVrb doJ = 7.5 {H$.‘r./Vmg 3) 12.30 ‘r. 4) 1.10 ‘r.



àdmhmMm doJ 1.5 {H$.‘r. /Vmg narjm{^‘wI {díbofU


‘mUgmMm àdmhmÀ¶m {XeoZZo doJ = 7.5+1.5=9 {H$‘r/ ¶mo½¶ CÎma … 2


A) n{hë¶m d Xþgè¶m VnmgUrVrb doi … 9.20 - 8.30
Vmg

‘mUgmMm àdmhmÀ¶m {déÕ {XeoZo doJ = 7.5-1.5= 6 = 9 20 510

60 60

{H$.‘r./Vmg 50
50 5 50 ‘r.
50 {‘{ZQ>o = Vmg Vmg 60
60 6

~) Xþgè¶m d {Vgè¶m VnmgUrVrb doi … 10.30 - 9.20
doi = A§Va


30 20

doJ 10 9

5 60 60
Vmg ˶m {R>H$mUr Omʶmbm d naV ¶oʶmbm bmJbobm
6 630 560

doi = 70 ‘r.
60 60

216
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


H$) {Vgè¶m d Mm¡Ï¶m VnmgUrVrb doi … 12.00 - 10.30 1) 21 2) 17 3) 10 4) 13

CSAT-II




630 narjm{^‘wI {díbofU



12 ¶mo½¶ CÎma … 3
60



720 630 90 J{UVr¶ {H«$¶m§gmR>r dmnabobr {MÝho



60 60 *


= 90 ‘r.





TM
à˶oH$ nwT>À¶m VnmgUrVrb doi 20 {‘ZrQ>m§{Z dmT>V OmVmo +



Amho. ¶mdéZ
Mm¡Ï¶m Am{U nmMì¶m VnmgUrVrb doi … 90+20 = 110 Va 8 4 3* 7 3= 8 4 3+7-3



= 2 3 + 7-3
‘r.


=6 7-3


nmMì¶m VnmgUrVrb doi … 12 + 110 ‘r. = 13 -3



110 àíZ …69. {Xnmbr hr AmH$m§jmMr gmgy AgyZ AmH$m§jm
12
60 hr {damQ>Mr d{hZr Amho. gmJa hm gw‘ZMm gmgam

AgyZ {damQ>Mm EHw$bVm EH$ ^mD$ Amho. Va {XnmbrMo
110
12 {damQ>er ZmVo H$m¶ Agob.
60

1) MwbV ^mD$ 2) ‘m‘r


720 110 830
3) gmgy 4) AmB©


60 60
narjm{^‘wI {díbofU
50

13 ¶mo½¶ CÎma … 4
60


{Xnmbr

AmB© gmgy
= 13.50

{damQ> AmH$m§em gmJa


= 1 3 . 5 0 = 1 . 5 0 h m o ¶ . d{hZr gmgam




gw‘Z


12! 12 11 10!
70. ‘mJrb H$mhr dfmª‘Ü`o ^maVmV ‘moR>çm à‘mUmda AÞYmÝ`

(12-2)!2! 10 2!
16! 10 15 14!
Am{U Vob{~`m `m§Mo {dH«$‘r CËnmXZ Pmbo Amho. Ë`m‘wio
(16-2)2! 14!2! Amnë`mH$So> ‘moR>çm à‘mUmda Vo AÞYmÝ` JmoS>mD$Z‘Ü`o
12 11 gmR>bobo Amho.^maV hm OJm‘Yrb gdm©{YH$ CËnmXZ
2 12 11 2 KoUmè`m H$mhr Xoem§‘Ü`o JUbm OmVmo. ^maVmV Vm§Xyi
10 15 2 16 15 Jhÿ XyY ’$io nmbo^mÁ`m `m§Mo CËnmXZm‘Ü`o n{hë`m
8 H«$‘m§H$mda Amho. Varhr ^maVmV OJmÀ`m 25 Q>¸o$
3 11 11 Hw$nmo{fV bmoH$ amhVmV.VgoM ^maVm‘Ü`o KamVrb EHy$U
4 15 20 CËnÞmÀ`m 50 Q>¸o$ CËnÞ Zmhr Im§ÚmdaVr OmVo.
11 9

H$‘rV H$‘r 1 ~ë~ gXmof AgʶmMr e³¶Vm 1 darb {dYmZmMo AdbmoH$Z Ho$bo AgVm H$moUVm {dMma hm
20 20

àíZ …68. Oa * åhUOo +, åhUOo , åhUOo - d VH©$g§JV `mo½` amhrb.
åhUOo Va 8 4 3* 7 3 = ? 1) eoVH$è`m§Zr JmoS>mCZ ‘Ü`o AÞ nmR>dÊ`m EdOr WoQ>

J«mhH$mbm {dH$m`bm hdo.
217
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


2) H¥$fr CËnmXZ dmT>bo H$s J[a~r d Hw$nmofU AmnmoAmn ñnï>rH$aU :
CSAT-II



H$‘r hmoVo.


­
3) ^maVmVrb H¥$fr CËnmXZ Mm§Jbo Amho na§Vw AmUIr

dmT>dm`bm hdo.



4) eoVmVyZ {Z‘m©U Pmbobo YmÝ` J«mhH$mn`ªV WoQ>
=

nmohmoMdÊ`mMr gmIir V`ma Ho$ë`mg Jar~r d Hw$nmofU


TM
H$‘r H$aVm `oD$ eH$Vo.


à. 71. Imbr {Xboë¶m AmH¥$Ë`m§À¶m ‘m{bHo$V H«$‘m§H$ Zgboë`m

­
AmH¥$Ë`m ~amo~a AmhoV. H«$‘m§H$ Agboë`m AmH¥$Ë`m§nH¡ $s =


EH$ AmH¥$Vr ‘m{bHo$gmR>r A¶mo½¶ Zmhr Va Vr emoYm? `m à‘mUoM








CÎma H«$‘m§H$ (1)


73 nwT>o EH$ {dYmZ {Xbo Amho d Ë`m§g§~§Yr H$m`©dmhr

gwMdë`m AmhoV. Vwåhmbm {Xbobr ‘m{hVr gË`
‘mZyZ {Xboë`m H$m`©dmhrn¡H$s `mo½` H$m`©dmhrMm

(A) (~) (H$) n`m©` {ZdS>m.
{dYmZ : EImÚm hm°pñnQ>b‘Ü`o Xa hOma ‘mUgm‘mJo

AnbãY AgUmè`m ~oS>Mr g§»`m hm Amamo½` {df`H$
nm`^wV gw{dYm§Mm ‘hËËdm§Mm
{ZX}eH$ Amho. ^maVmMm hm {ZX}eH$ Ë`mÀ`mnojm Jar~

(S>)

g‘Oë`m OmUmè¶m Xoemnojmhr H$‘r Amho.
1) (S>) 2) (H$)

3 ) (~$) 4) (A>) H$m`©dmhr : 1) ‘hmJ Am¡fYm§À`m Am`mVrMm IM©


ñnï>rH$aU:- gaH$maZo CMbmdm.

- àË`oH$ AmH¥$VrV Ë`mÀ`m AmYrÀ`m AmH¥$Vrnojm H$mhrVar 2) ImOJr nwadR>mXmam§Zm Amamo½`m{df`H$ nm`m^yV



~Xb Pmbobm Amho. Oa (S>) hr AmH¥$Vr VerM R>odbr Va gw{dYm XoÊ`mgmR>r àmoËgmhZ Úmdo.
nwT>À`m AmH¥$VrV H$mhrM ~Xb Pmbobm AmT>iUma Zmhr. n¶m©¶r CÎmao -

åhUyZ (S>) hr MwH$sMr AmH¥$Vr Amho. 1) ’$ŠV H$m`©dmhr 1 `mo½` Amho.


CÎma (1) S>
2) ’$ŠV H$m`©dmhr 2 `mo½` Amho.


à. 72. àíZ ${MÝhmÀ`m OmJr `mo½` n`m©` {ZdS>m.
3) H$m`©dmhr 1 d 2 `mo½` Amho.


Oa = 112 Agob,

­
4) EH$hr H$m`©dmhr `mo½` Zmhr.
= 60 Agob Va =?
1
1) 143 2) 134 74. EH$ ‘mUyg 7 {H$‘r 1 Vmg ¶m doJmZo g§W nmʶmV

2

3) 341 4) `mn¡H$s EH$hr Zmhr. Zm¡H$m dëhdVmo. Oa ZXràdmhmMm doJ 1.5 {H$‘r / Vmg

218
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M


Agob Am{U EH$m {R>H$mUr Omʶmbm d naV ˶mM§ EH$‘oH$m§À¶m {XeoZo {ZKmë¶m AmhoV. Va gmdH$me

CSAT-II
{R>H$mUr ‘mJo ¶oʶmbm Oa 50 {‘{ZZQ>o bmJV AgVrb, JVrÀ¶m Q>o´Zbm doJdmZ JVrMr Q>o´Z Amobm§Sy>Z OmʶmgmR>r
Va Vr OmJm {H$Vr Xÿa Amho ? {H$Vr doi bmJob?
(1)1.5 {H$.‘r. (2) 5 {H$.‘r. (1) 45 goH§$X (2) 48 goH§$X







(3) 51 goH§$X (4) 54 goH§$X
(3) 3 {H$.‘r. (4) 9 {H$.‘r.





narjm{^‘wI {díbofU

TM
n[ajm{^‘wI {díbofU



- `mo½` CÎma : 2
¶mo½¶ CÎma … 3



Q>o´Z A Mr bm§~r 1.10 {H$.‘r. = 1100 ‘r.


‘mUgmMm g§Y nmʶmVrb doJ = 7.5 {H$.‘r./Vmg Q>o´Z B Mr bm§~r = 0.9 {H$.‘r. = 900 ‘r.


àdmhmMm doJ 1.5 {H$.‘r. /Vmg 5 50

Q´>oZ A Mm doJ = 60 {H$.‘r./ Vmg = 60 ‘r./
‘mUgmMm àdmhmÀ¶m {XeoZZo doJ = 7.5+1.5=9 {H$‘r/


18 6

Vmg go.
‘mUgmMm àdmhmÀ¶m {déÕ {XeoZo doJ = 7.5-1.5= 6 5
Q>o´Z B Mm doJ =90 {H$.‘r./Vmg 90 25 ‘r./


{H$.‘r./Vmg 18
50 5 goH§$X
50 {‘{ZQ>o = Vmg Vmg
60 6


doi = A§Va Q>o´Z A bm B Q>o´Z Q>o´Z A Mr bm§~r+ Q>o´Z B Mr bm§~r



doJ Ambm§Sy>Z Omʶm‘mJMm doi = Q>o´Z A Mm doJ + Q>o´Z B Mm


5 doJ
Vmg ˶m {R>H$mUr Omʶmbm d naV ¶oʶmbm bmJbobm
6

1100+900
doi
16.66+25

= A§Va + 2000

A§Va 41.66
àdmhmÀ¶m {Xeo Z o OmʶmMm do J 48.00
goH§$X



àdmhmÀ¶m {déÕ {XeoZo OmʶmMm doJ
5
A§Va + A§Va
6 =
9 6


Vo A§Va = X ‘mZy

55 xx xx

+
66 99 66

6 x +9 x 15 x 5x
=
54 54 18

5 5x
6 18
18
x =3
6 {H$‘r.
75. 1.10 {H$.‘r. d 0.9 {H$.‘r. bm§~rÀ¶m XmoZ Q´>oZ AZwH«$‘o

60 {H$.‘r./Vmg Am{U 90 {H$.‘r./Vmg ¶m doJmZo

219
TM

{g[åßb’$mB©S> GS + CSAT amÁ¶godm gamd àíZg§M

TM

220

You might also like