KBB ihtisas Dergisi
2001 ;8{2):152-157
KLiNiK ARA~TIRMA
CSL ve Dr. Speech ile ol~iilen temel frekans ve pertiirbasyon
degerlerinin kar~da~hrdmas1
Comparison of fundamental frequency and perturbation data
analyzed by CSL and Dr. Speech systems
Mehmet Akif KILl<;:, Erdogan OKUH.
Ama~: iki farkli ses analiz sistemi kullan1larak olc;:O-
Ien temel frekans ve pertOrbasyon degerlerini kar~l­
l a~tl rmak.
c;ah~ma Plam ve Yontemler: Ses bozuklugu olan
hastalara ait rastgele sec;:il m i~ 50 ses dosyas1 CSL
(Bilgisayarl l K onu~ma Laboratuvan) ve Dr. Speech
ses analiz sistemi ile incelendi. Ortalama temel fre -
kans (Fo), jitter (%), rolatif ortalama pertOrbasyon
(RAP), perde perturbasyon b610m0 (PPQ), shimmer
(%) ve amplitOt perturbasyon bolumu (APQ) deger-
leri olc;:OidO.
Bulgular: Temel frekans (F0 ) degerleri arasmda fark
olmad1g1 (p=0.881), jitter (%), RAP, PPQ, shimmer
(%) ve APO degerleri arasmda onemli duzeyde fark-
lar oldugu gozlendi (p<0.001 ).
Sonu~ : Ses analizinde, pertOrbasyon 6I90m teknik-
lerinin standardize edilmesi, standardizasyon ger-
c;:ekle~ incey e kadar her cihaz ve klinik ic;:in ayn ayn
normal degerlerin belirlenmesi gerekmektedir.
Anahtar Sozcukler: Fonasyon ; signal processing, bilgisa-
yar destekli; ko nu~ma akustikleri; ses; ses hastaliklan/ta-
m; ses kalitesi.
Fonasyon bozukluklannda sesin degerlendirilme-
si, kulakla vc ~¥~itli ses analiz yonternleri ile yapu-
maktadrr. Muayeneyi yapan ki~inin kulag1yla yapn&
• Siit9i} imam Oniversitesi Ttp Fakultesi Kulak Buron Bo{jaz Hastaltklan
Anabilim Daft, Kahramanmara~.
• Dergiye geli~ tarihi: 27 Haziran 2000. Yaym iyin kabul Ianni: 2 $ubat 2001.
• ileti§im adresi: Or. Mehmet Akif Kt/19. SOt90 imam Oniversitesi Ttp
FakUitesi Hastanesi, KBB Hastaltklart Poliklinigi,
46050 Kahramanmara~.
Tel: 0344-221 23 37 Faks: 0344 - 221 23 71
e-posta: makilic@doruk.net.tr
152
Objectives: To compare fundamental frequency
and perturbation data measured by two different
voice analysis systems.
Design and Methods: Randomly selected voice
recordings of 50 patients with voice disorders were
analyzed by CSL (Computerized Speech Lab) and
Dr. Speech voice analysis systems. Fundamental
frequency (F 0 ), jitter (%), relative average perturbati-
on (RAP), pitch perturbation quotient (PPQ), shim-
mer (%), and amplitude perturbation quotient (APQ)
values were measured.
Results: The differences between the mean F0 values
were not statistically significant (p= 0.881 ); however,
the mean jitter (%), RAP, PPQ, shimmer (%) , and APQ
values showed significant differences (p<0.001 ).
Conclusion: The frequency and amplitude perturba-
tion measurement techniques need to be standardized.
Until this is possible, normal reference values must be
established for every system by voice laboratories.
Key Words: Phonation; signal processing, computer-
assisted; speech acoustics; voice; voice disorders/diagno-
sis; voice quality.
persepruel degerlendirme, subjektif bir yontem oldu-
gu i~¥in ki~idcn ki~iye degi~iklik gostermekte, hatta de-
gi~ik zamanlard a aym ki~i tarafmdan yapllan deger-
• Department of Otolaryngology. Medicine Faculty of Siit9i} imam
University. Kahramanmara§ - Turkey.
• Received for publication: June 27, 2000. Accepted: February 2, 2001.
• Correspondence: Or. Mehmet Akif Ktlu;. SOt90 imam Universitesi
Ttp Fakiiltesi Hastanesi, KBB Hastailklan Potiktini{ji,
46050 Ka/Jramanmara~. Turkey.
Tel: +90 344 · 221 23 37 Fax: +90 344 - 221 23 71
e-mail: makilic@doruk.net. tr
 Ktlu; ve Okur, CSL ve Dr. Speech ile ol<;iilen temel frekans ve pcrtiirbnsyon degerlerinin kar~1la~tmlmasJ
lcndirmclcr arasmda onemli farkhhklar olmaktadtr.
Bu sakmcayt ortadan kaldtrmak i<;in objektif ses de-
gerlendirme yontemleri geli~tirilmi~tir. Bu yontemler,
non.i1waziv olmalannm da etkisi ile gunlimuzde yay-
gm. bir ~ekilde kullamlmak:a~:hr. Bununla birlikte, bu
yontemler yeterince objektif d egildir. Ses kaytt ~ekli
(mikrofon, a~z-mikrofon uzakbg1, kay1t ortam1 gibi),
hastanm kay1t Siras tndaki tutumu, kaydedilen ses or-
neginin ozellikleri ve farkh ses ana liz sistemleri sonu<;-
lan ileri derecede etkilemekte, bunun sonucu olarak
ol<;i.ilen degerJerin birbiri ile kar~tJa~hn]maSJ imkanSlZ
hale gelmektedir.
Ses analiz sistem leri ses sinyalinin frekansm1,
~iddetini, frekans ve §iddetindeki duzensizlikleri,
i<;:erdigi harmonik v e gi.iri.iltu n1.iktanru farkh para-
metreler §Cklincle 6l<;er. Buna gore, ses analizinde
kullamlan parametreler be~ gruba aynlarak incele-
nebilir.
Ses analizind e kullam lan parametrcler11' 21
L Temel frekans: Vokal foldlann 1 saniyedeki tit-
re~im say1smt gosterir. iki titre~im arasmda ge<;:en
si.ireye ise periyot ad1 verilir. Temel frekansm birimi
Hertz (Hz), periyoclun birimi ise milisaniyedir (ms).
Fiziksel bir ifade olan temel frekansm p erseptuel
kar~1hg1 perdedir (pitch). Temel frekans arttlk<;:a per-
de i11celit~ azald1k<;:a kahnla~tr.
Frekansla periyot aras1:1daki ili~ki matematiksel
olarak:
~
0 ve Fo= ~ ~eklinde ifade edilir.
P=
P: Periyot, F0: Temel frekans
2. Frekans perti.irbasyonu ile ilgili parametreler:
ideal olarak, d i.iz fonasyon s1rasmda, temel frekan-
sm hi<; degi~memesi gerekir. Fakat, pratikte fonas-
yonla ilgili organlar bunu saglayacak kadar mlikem-
mel <;ah~maz ve pe~ pe~e gelen periyotlar arasmda
kli<;uk farklar ortaya <;1kar. Temel frekanstaki istem
d1~1 ortaya <;1kan bu di.izensizlige frekans perhirbas-
yonu veya jitter ad1 verilir.
- Mutlak fitter: Analiz edilen ses ornegindeki her
periyodun, kendinden sonraki periyotla fark1mn
mutla k degerinin ortalamasma e~ittir. Birimi ps' dir.
-Jitter (%): Mutlak jitterin temel frekansa bagh
olarak degi~iklik gostermesi sak111.casm1 ortadan kal-
dtrmak i<;:in, mutlak jitterin ortalama periyoda bo-
li.inmesi ile elde edilir.
153
1 n-1
- IIP; -Pi+,l
Jitter(%)= n-l i =l xlOO
P= Periyot
.!_
n
fpi
i=l
- Rolatif ortalama pertiirbasyon (Relative average
perturbation-RAP): istege bagh ya da ses tremont, ki-
~inin sesini aym perdede tutamamas1 gibi istege
bagh olmayan temel frekans degi~ikliklerinin jitter
degerlerini etkilememesi i<;in kullamlan bir jitter he-
saplama yontemidir. Burada lie; periyotluk bir di.i-
zeltme fakt()ri.i uygulamr. Bir periyotla kendinden
sonra gelen p eriyot arasmdaki fark yerine, a rd1~1k
uc; periyodun ortalamast ile bu ii<; periyodun orta-
smda yer alan periyot arasmdaki fark dikkate ahmr.
_1_2 f iP;., + P;3 + p i+l - P;IJ
RAP = n - ;., x I 00
.!. i:r;
P= Periyot n ;.,
- Perde pertiirbasyon biiWmii (Pitch perturbation qu-
otient-PPQ): RAP'den farkh olarak 3 yerine 5 peri-
yotluk di.izeltme uygulamr.
3. Ses ~iddeti: Ses ;;iddeti, ses dalgalanna ait ba-
smcm buyi.ikli.iglini.in persepti.iel kan;ahg1d1r. Birimi
dB SPL'dir. Ses di.izey ols:erleri ile olc;i.im yapli1rken
genellikle A ag~rhkh 6l<;i.im yap1hr ve burada ses
~iddeti birimi dB (A) ~eklinde gosterilir. Ses di.izey
6l<;erindeki bu 6l<;i.im §ekli odyolojide kullamlan dB
HL'yi yans1t1r.
2
dB SPL = 10 x log ( :: ) = 20 x log ( :: )
P 1= $iddeti ol<;i.ilen sesin basmCl
Pr= Referans ahnan ses basmCJ =
(0.0002 din/ cm2 = 20 pPa)
Ses ~idd etinin olc;i.ilmesi, pratikte fonetogram el-
de edilmesi amao ile kullamhr. Bunun i<;in, t!pkt od-
yogramda oldugu gibi, y ekseninde dB cinsinden ses
?iddetinin, x ekseninde Hz cinsinden ses frekansmm
yer aldtgt s kala i.izerinde, ki~inin her frekans i<;in <;:1-
karabildigi en dii$i.ik ve en yi.iksek ~]idd e tler ol<;i.ile-
rek i~aretlenir.
4. Amplitlit perti.irbasyonlan: Temel frekans per-
ti.i rbasyonunda oldugu gibi, burada da ses sinyalle-
rindeki <;ok klsa si.ireli amplitiit d egi§iklikleri 6l<;:u-
lur. Shimmer ad1verilen amplitut p erti.irbasyonu dB
veya % olarak ifade edilir.
 K1hc;: ve Oku1~ CSL vc Dr. Speech ile olc;:i.ilen temel frekans ve perttirbasyon degerlcrinin
- Shimmer (dB): Her periyodun tepe amplitiidu
bir sonraki periyodun tepe amplitudu ile kar~Ila~h­
nhr, bu ~ekilde dB cinsinden shimmer hesaplamr.
Matematiksel olarak a~ag1daki ~ekilde ifade edilir.
L A ')
Shinuner (dB)= - J •·• 20 x log( -
n-1 i=• A;.,
A = Amplitii.t
-Shimmer(%): Her periyodun kendinden sonra-
ki periyotla arasmdaki §iddet farkmm mutlak dege-
rinin ortalamas1 ortalama periyot ~iddetine bolune-
rek elde edilir.
A= Ampliti.it
- Amplitiit perti.irbasyon bO/i.imi.i (Amplitude pertur-
bation quotient-APQ): Ses ~iddetinin istege bagh ya
da bagiJ olmadan yava~ yava~ artmas1 veya azalma-
Sl shimmer degerinin yiikselmesine neden olur. Bu-
nu ekarte etmek i<;in jitter 6l<;iimlerinde oldugu gibi
di.izeltme faktori.i uygulamr. Amplitut pertiirbasyon
bolumi.inde 11 periyotluk di.izeltme fakt(hii uygula-
narak a~ag1daki ~ekilde hesaplamr.
-~- [~IA;.s
n- I0 ;.6
+A;....+A;., II
+A;.s
APQ=
.!.
n
i>;
i··>~
A= Amplitut
5. Sp ektral parametreler: Ses spektrumunda yer
alan, temel frekansm katlanndan olu~an harmonik-
ler ve harmonikler d1~mdaki gurultii sesleri ile ilgili
parametrelerdir.
- Harmonik-giirii.ltii oram (Harmonic to noise ratio-
HNR): Harmonik enerjinin gi.iri.iltii enerjisine oram-
d!r.
- Normalize giiriiltii enerjisi (Normalized noise ener-
gy-NNE): Hannonik enerjinin total vokal enerjiden
<;Ikanlmasi ile elde edilir.
- Nazalite olrumii: Nazal rezonansm artmas1 ve
azalmas1 harmonikleri etkilemekte, ancak bu dun.un
rutind e kullamlan ses analiz sistemleri ile ol<;i.ileme-
mektedir. Nazalite ol<;iimi.i i<;in ag1zdan ve burun-
dan <;Jkan ses basmClm ayn ayn ol<;ebilen cihazlar
ka r~lla~tmlmas1
kullaruhr ve nazal ses basmcmm oral ses basm.cma
cram nazalite derecesini gosterir.
Yukanda deginilen parametrelerin hesaplanmas1
Sirasmda ses analiz sisteminin donamm ve yazih-
mmdan kaynaklanan farklar olabilmektedir.
GEREt:; VE YONTEM
Bu <;ah~mada, <;e~itli ses bozukluklan problemi
clan hastalann seslerinin kaytth oldugu birinci ya-
zara ait veritabam kullanJ !dJ. Veritabam.nda ses
bozuklugu olan ki~ilere ait 3 saniye si.ireli, gurul-
tiisiiz odada, 50 000 Hz orneklcme hJZiyla ve aglz-
mikrofon uzakhgt 15 em olacak ~ekild e CSL (Com-
puterized Speech Lab, Kay Elemetrics, Model
43008) cihazma kaydedilmi~ [a] sesi ve bu sese ait
MDVP (Multi-Dimensional Voice Program, Model
4305) ile i:il<;ulen 33 parametre kay1th idi. <;ah~ma­
nnzm. amacr iki farklt sistemi ka r~nla~tmnak oldu-
gu i<;in hastalann cinsiyeti, ya~ 1, tams1 gozard1 edi-
lerek rastgele 50 ses kaydt se<;ildi. Bu ses dosyalan
Multi-Speech (Kay Elemetrics, Model 3700) ve Co-
ol Edit 2000 programlan kullamla rak ornekleme
h1z1 44100 Hz olan wav dosyasma donu~tiiri.ildu .
Bu ~ekild e Dr. Speech Vocal Assessment for Win-
dows (v. 4.30) progranunda analize uygun hale ge-
tirildi.
Dr. Speech program1 ile 20 parametre ol<;i.ildu.
-A;IJ I OO
Her iki analiz sisteminde ortak olan, ortalama temel
frekans (F0), jitter (%), RAP, PPQ, shimmer (%) ve
X
APQ d egerleri kar~1la~tmld1.
CSL ve Dr. Speech sistemlerinde elde edilen de-
gerler SPSS 8.0 programmda t-testi ile kar~1la~tmld1.
BULGULAR
Ses kayttlannm CSL ve Dr. Speech sistemlerinde
6l<;i.ilen parametrelerine ait tammlayiCI istatistik b il-
giler Tablo I' de verilmi~tir. Bu degerler istatistiksel
olarak kar~Ila~tmld1gmda, ortalama temel frekans-
Jar arasmda fark olmadigi gozlendi (p=0.881). Jitter
(%),RAP, PPQ, shimmer (%) ve APQ degerlerinin
ise istatistiksel olarak birbirinden farkh oldugu goz-
lendi (p<0.001).
CSL v e Dr. Speech ile ol<;iilen degerler arasm-
daki korelasyon ara~tmld1gmda, F0 degerleri ara-
smda mi.ikemmel bir korelasyon (r=l.OOO) bulun-
du. Her iki sistemd e ol<;i.ilen Shimmer(%) ve APQ
degerleri ile ilgili bagmtJ analizi yaplldigmda, ge-
rek shimmer(%) ve gerekse APQ degerleri arasm-
154
 Ktlu; ve Okur, CSL ve Dr. Speech ile ol~tilen temel frck<tns ve pertiirbasyon dcgcrlcrinin kar~tla~hnlmast

TABLO l
CSL V E Dr SPEECH SiSTEMLERiNDE 6t<;:'OLEN PARAMETRELERE AiT TANIMLAYICl
iSTATiSTii< I3fLGiLER

CSL Dr Speech

Para m etre Ort.±SS O rt.±SS

Temel freknns (F0) 195±55.21 297
<)2 - 195±55.37 92- 297
Jitter(%) 0.54±0.38 0.18 - 1.47 1.52±1.17 0.32 7.20
Rolatif ortalama perrurbasyon (RAP) 0.32±0.23 0.10 - 0.92 0.91±0.70 0.18 - 4.19
Perde perti.irbasyon boli.imi.i (PPQ) 0.33±0.22 0.12 - 0.99 0.90±0.71 0.19- 4.31
Shimmer (%) 4.19±2:14 1.46- 12.46 4.62±2.36 1.37- 12.74
Ampliti.it pcrlurbasyon boli.imi.i (APQ) 2.58± 1.31 0.88 - 7.54 3.30±1.58 1.11 - 8.73
- - - -- -
Temel frckans birimi Hz, diger paramctreleri n birimi %'dir.

da -;ok iyi derecede bir korelasyon oldugu gozlen-
di; r degerleri her ikisi ic;in de 0.951 bulundu. Di-
ger u-; pararnetre arasmdaki korelasyonun biraz
claha zay1f oldug u gozlendi; r d egcrleri Ji tter (%)
i<;in 0.591, RAP i<;in 0.595 ve PPQ ic;in 0.626 ~ekli n­
de bulundu. iki farkh sistemde 61-;ulen altl farkh
parametre arasmdaki ili~ki $ekil1, 2, 3, 4, 5 ve 6'da
gos terilmi~tir.
TARTI$ MA
iki fa rkh ses analiz sistemini kar~nla~tlrmaya
yonelik bu c;ah?mada, a nalizde her iki sistcmde d e
aym ses kullamld1gl ic;in sonw;lan ctkileyebilecek
<;ah~mam1zda, temel frekans degerleri arasm-
da fark olmadJgi ve mtikemmel bir korelasyon ol-
dugu gozlendi. Buna dayanarak iki sistemin de te-
mel frekans1 gi.ivcnilir bir ~ekilde 61-;ttigi.inu soyle-
yebiliriz. Shimmer (%) ve APQ gibi amplittit per-
turbasyonu degerleri arasmda istatis tiksel olarak.
farkhhk olmasma ragmen aralannda -;ok .iyi bir
korelasyon oldugu saptand1. Frekans perttirbasyo-
nu degerleri arasmda ise hem istatistiksel farkhltk,
hem de daha zay1f bir korelasyon gozlendi. Bu du-
rum, ozellikle frekans perttirbasyonu degerlerinin
(.il\l.imiinde daha bliylik bir sorun oldugunu di.i-
~undtirmektedir.

ses analiz sistem i d1~mda ki faktOrlcr ekarte edildi. Karnell ve ark., 131 analog teybe kaydedilm i~ sesi
Bu nedenle, bu c;a h~ mada ortaya <;tkan farkhhkJa- u-; ayn laboratuva rda kulla111lan i.i<; ayn ses analiz
nn tamamen analiz sisteminden kaynakland1gm1 sistemi ile inceleyerek, 61-;ulen jilter ve shimmer
soy leyebiliriz. d eger1eri arasmda istatistiksel olarak onemli di.i-

~r---------------------, 1.6

1.4

300 1.2

1.0

t 0.8
<ll
Ci
0.6 ..
100 r='I.OOO
Y" 0.600 f0.997x
0.4

0.2
......
!tt• ~·
r= 0.591
y= 0.244+0.l92x

CSL CSL
0 ~-----~------~~----~-----~ 0
0 100 200 300 400 0 2 3 4 5 6 7 8

$ekil1 - Temel Jreknns (FO) olp.imlerinill knr§tln~tmlmas1. $ekil2 - Jitter(%) lil[iimlerini11 knr,>tln$ltrtlmnst

155
 Kth~ ve Okur, CSL ve Dr. Speech ile ol~iilen temel frekans ve pertiirbasyon degerlerinin knr~Jla~tmlmast

1.0 . . . . . - - - -- - -- - - - - - - - - - - - , 1.0 . - - - -- -...-- -- - -- -- - --,

0.8 0.8
...
0.6 0.6

. ..
..... ..
..... . ..' .
r=0.595 r; 0.626
0.2 0.2 • I
y~ 0.139+0.197x y= 0.155+0.193x

CSL
·- CSL
0 r----r--------r-------~ 0 ~--~---~--~---~--~
2 3 4 5 2 3 4 s
$eki/3- Rolatif or/a lama pertiirbasyon (RAP) 0/fiimleriniu knr- $eki/4- Perde pertiirbnsyou bO/iimfi (PPQ) olp"imlerinin knr$t-
$Iln$tmlltwsl. la~tmlmnsz.

zeyde fark oldugunu saptanuiilardtr. Bu nedenle, rini etkileyecegini belirtmi~lerdir. <;all~matmzda,

ses perturbasyon ol~umleri i~in kaytt ve ana liz tek-
niklerinin standartla~tm lma SI gerektigini vurgula-
mt~lardtr. <;ah~mamlZda, ses dogrudan CSL ciha-
zma kaydedildigi i~in kayxttan kaynaklanabilecek
farkhhk ekarte edildigi halde benzer sonu~lar elde
edilmi\)tir.
141
Kamell ve arkada~lan ba\)ka bir ~ah~mada dijital
teybe kaydedilmi~ ses kaYitlanru DSP Sonagraf, Cspc-
ech ve AUDED/SEG sistemlerini kullanarak incelc-
~ler, elde edilen temel frekans degerlerinin bir biri
ile uyumlu olmasma ka~m, pertlirbasyon degerleri
arasmda bir uyum olmad1~ru gozle~lerdir.
Titze ve ark.,'51 ornekleme luznun kullamlan 61-
~i.i.m teknigine gore frekans perturbasyon ol~umle-
CSL'in sadece 50000 Hz, Dr. Speech' in ise sadcce
44100 Hz ornekleme luzmdaki seslcri analiz edc-
bilmesi nedeniyle, ornekleme luzmm ol~ulen dc-
gerler i.i.zerindeki muhtemel etkisi ekarte edileme-
mi~tir.
Sonu~olarak, perturbasyon olc;um teknikleri-
nin standartla~tmlmas1,
bu standardizasyon ger-
~ekle~inceye kadar her ses laboratuvannm, kullan-
dtgl ses analiz sistemine gore kendi standardm1 ve
normal degerlerini belirlemesi gerektiginii aynca,
ornekleme hlZlmn etkisinin degi~ik ornekleme htz-
larmda kaydedilmi~ sesleri analiz edebilen bir ses
analiz sistemi ile ara~tmlmast gerektigini du~unu­
yoruz.

14 8 r----------------------------------.
12 7

6
10
5
.
. ."....
8

.... .
.c 4
1
VI
6
~
& 3 ..
c5 4
•• .. .......
2
r= 0.951
y= 0.214+0.862x
2
.. . r= 0.951
y= 0.309+0.79lx

CSL CSL
0 0 ~----~------~----~------~-----4
2 4 6 8 10 12 14 2 4 6 8 10
$ekil5 - Shimmer(%) olp"im/erinin kn'?lla$tmlnwsz. $ekil6 -Amplitiit pertiirbasyon boliimii (APQ) olfiimleri.

156
 Ktlu; ve Okur, CSL vc Dr. Speech ile iil<;iilen temel frekans vc pertiirbasyon degerlerinin
KAYNAKLAR
1. Buder EH. Acoustic analysis of voice quality: a tabula-
tion of algorithms 1902-1990. In: Kent RD, Ball MJ, edi-
tors. Voice quality measurement. 1st ed. San Diego:
Singular; 2000: p. 119-244.
2. Multi Dimensional Voice Program (MOVP): Operations
manual. Pine Brook, NJ: Kay Elcmetrics Corp; 1993.
3. Kamcll MP, Scherer RS, Fischer LB. Comparison of
157
ka~ala~tmlmasa
acoustic voice perturbation measures among three
independent voice laboratories. J Speech Hear Res
1991;34:781-90.
4. Karnell MP, Hall KD, Landahl KL. Comparison of fun-
damental frequency and perturbation measurements
among three analysis systems. J Voice 1995 ;9:383-93.
5. Titzc IR, Horii Y, Scherer RC. Some technical consider-
ations in voice perturbation measurements. J Speech
H ear ReG 1987;30:252-60.