06/12/2020

T.C. İSTANBUL KÜLTÜR

ÜNİVERSİTESİ

Doç.Dr.M.Şükrü ÖZÇOBAN

A.Kadir KORKMAZ-1600006936
 ZEMİN İNCELEMELERİ UYGULAMASI

SONDAJ ÇUKURU LABORATUVAR DENEYLERİ ARAZİ DENEYLERİ

SINIFLANDIRMA SPT

ELEK ANALİZİ CPT

HİDROMETRE DMT

KIVAM LİMİTLERİ PMT

DOĞAL SU İÇERİĞİ TAYİNİ FVT

ÖZGÜL AĞIRLIK PLAKA YÜKLEME

MUKAVAMET CBR (California taşıma oranı)

KESME KUTUSU

SERBEST BASINÇ

ÜÇ EKSENLİ BASINÇ

TEK YÖNLÜ SIKIŞMA

ODOMETRE

KONSOLİDASYON
 ARAZİ DENEYLERİN AMAÇLARI

Sondaj Kuyularında yapılan deneylerin amacı genel olarak iki grupta

toplanır

1. Temel altındaki zeminin özelliklerinin bilinmesi amacıyla yapılan

deneyler

2. Temelin yük altında mekanik davranışlarını araştırmak için yapılan

deneyler.

LABARATUVAR DENEYLERİ ? ARAZİ DENEYLERİ ?

KONİ PENETRASYON
DENEYİ

Cone Penetration Test

CPT
 CPT GELİŞİMİ

İlk kez Hollanda'da 1931’de kumların bağıl birim

hacim ağırlığını ölçerek kazık hesaplaması yapılması
amacıyla kullanılmış olup teknolojinin ilerlemesi ile
günümüzde çok güvenilir ve ekonomik arazi deneyi
niteliğini kazanmıştır. CPT, sondaj kuyusu olmaksızın
çelik bir sondanın sabit hız oranında zemine
sokularak zemin gösterdiği direncin ölçülmesi ile
gerçekleştirilir.
 KONİ PENETRASYON ÇEŞİTLERİ

MEKANİK CPT
ELEKTRONİK CPT
PİYEZEKONİ CPTu
SİSMİK SCPTu
 ELEKTRONİK (AKUSTİK) CPT

Elektronik CPT, Penetrometre ucu tijlerin içinden geçen kablolarla bağlıdır.

Uç direnci (qc) ve Sürtünme direnci fs Ayrı ayrı veri toplama ünitesine
sürekli olarak aktarılır. Deneye tij ekleme sırasında ara verilir.
 PİYEZOKONİ CPTu

Elektronik CPT’ lere,boşluk suyu basıncı ölçme aygıtları ilave edilmesi ile
elde edilen ölçüm sistemine piyezokoni adı verilmektedir.
 SİSMİK SCPTu

CPT sondasına hız alıcıları monte edilerek sismik ölçümler yapma imkanı
da doğmuştur.
Bu deneyde yüzeyde oluşturulan ses dalgalarının belirlenmiş derinlikte
duran ölçüm aleti tarafından algılanması ile her 1 m’de bir ölçüm
yapılır.
Elde edilen kayma dalgası hızları ile zeminlerin sıvılaşma ve temellerin
deprem Koşularında davranışı analiz edilmektedir.
 OLUMLU ÖZELİKLERİ

1-…Deney süresi kısadır.

2-…Sondaj kuyusu gerekmez

3-…Yumuşak ve zayıf zeminlere yönelik diğer arazi deneylerine göre daha

ekonomiktir.

4-…Turba, organik ve yumuşak ince daneli zeminlerden çakıl gibi iri daneli
zeminlere kadar olan zemin tabakaların tespitini hızlıca yaparken, tabaka
özeliklerini örselenme olmadan yerinde belirlemektedir

5-…Deney verisi deney esnasında eş zamanlı ve sürekli olarak

kaydedilmektedir

6-...İstenilen derinlikte uygulanabilir

7-...Elde edilen veriler arasında korelasyon yapılabilir

8-…Sonuçlar deneyi yapan operatörden bağımsızdır.

 OLUMSUZ ÖZELİKLERİ

1-…İri çakıl ve kaya bloklarının yer aldığı zeminlerde uygulanamamaktadır.

2-…Numune alınmaz

3-…Deneyimli ekipman az

4-…Deney inklinometre ataşmanı ile kontrol edilmediği durumlarda

Penetrometre 15 m’den daha derinlerde düşey eksenden sapabilmektedir.
 İLGİLİ STANDARTLAR

ASTM D5778-12
Electronic Friction Cone and Piezocone Penetration Testing of Soils

ASTM D3441-16
Standard Test Method for Mechanical Cone Penetration Testing of
Soils (artık kullanılmıyor)

EN 19972:2007
Ground Investigation and Testing
 UYGULAMA AMACI
I. ZEMİN SINIFLANDIRMA ve PROFİLİNİN BELİRLENMESİ

II.KOHEZYONSUZ ZEMİNLERDE

• Bağıl birim hacim ağırlık Dr

• Kayma direnci açısı φ’
• Modüller (elastiste ve kayma) E,G
• Kayma modülü Go

III. KOHEZYONLU ZEMİNLERDE

• Drenajsız kayma direnci Cu(Su)

• Hassaslık derecesi St
• Aşırı konsolidasyon oranı OCR
• Sıkışabilirlik(modüller) E,G,m v
• Kayma modülü Go
• Kayma direnci açısı φ’

IV • Temellerde oturma ve taşıma gücü hesaplamaları.

V • Sıvalaşma potasiyeli analizi.
VI• Yer altı su seviyesi ve Boşluk suyu basıncının tahmini.
VII• Korelasyonlar : SPTN , Fc , Sıvılaşma , Sıkışabilirlik , Qd v.s
 KONİ PENETRASYON DENEYİ CPT
DENEYİN UYGULANIŞI
CPT, esas olarak yüz alanı 10 cm2, tepe açısı 60˚ olan çelik bir
sondanın ,zemine 20mm/sn gibi sabit bir hızla itilirken ucunun ve 150 cm2
lik çevre yüzeyinin dirençlerini ölçen bir arazi deneyidir.
 CPT EKİPMANLARI

• CPT için gerekli ekipman olan standart penetrometre, tij çubuk, elektrik
kablo, veri toplama ünitesini içeren 20-25 ton ağırlığındaki "CPT kamyonu"
vasıtasıyla gerçekleştirilir. Tij çubuğun uzunluğu 1-3m, dış çapı 35.7 mm ve
iç çapı 22 mm'dir.
CPT PRENSİP ŞEMASI
CPT PRENSİP ŞEMASI
 CPT PROSEDÜRÜ

Penetrasyon hızı: 20 mm/sn olmalıdır

Veri okuma aralığı: Koni direnci qc, sürtünme direnci (fs) okumaları
5cm'de bir, Boşluk suyu basıncı (ub), 2cm' bir alınmalıdır.
Elektronik CPT otomatik okuma yapar.
Düşeyden sapma: %2 den fazla olmamalıdır.(eğim ölçerlerle)
CPT DE YAPILAN ÖLÇÜMLER
Sondanın zemine penetrasyonu sırasında
Koni direnci (qc),
Sürtünme direnci (fs)
Tipe bağlı, Boşluk suyu basıncı (ub) ölçümleri yapılır
 CPT - TEMEL TANIM VE FORMÜLLER

Koni uç direnci (qc) : Deney sırasında konik Penetrometre ucunda

ölçülen zemin tepki kuvvetinin konik uç iz düşüm alanına oranı olarak
tanımlanmakta olup ( konik uca etkiyen düşey kuvvetin en kesit
alanına (10 cm²) oranıdır).

qc = QC/AC Eşitlik 1.1

QC : Koninin ucunda ölçülen kuvvet
AC : Koni izdüşüm alanı = p*d²c/4
dc : koni çapı
an : şaft/koni kesidi (net alan oranı )= 0.5 - 0.9

Şekil.2.10
 CPT - TEMEL TANIM VE FORMÜLLER

Sürtünme direnci fs : sürtünme gömleğine etkiyen kuvvetin

sürtünme yüzeyine oranıdır.

fs = Fs/AS =çevre yükü / 2Ꙥh Eşitlik 1.2

FS = Sürtünme şaftı yüzeyinden ölçülen kuvvet

As = Sürtünme şaftı yüzey alanıdır. Şekil.2.10

 CPT - TEMEL TANIM VE FORMÜLLER

Sürtünme oranı Rf : Aynı derinlikte ölçülen sürtünme direncinin, uç

direncine oranıdır.

Boşluk suyu basıncı ölçülmediği durumda

Rf% = fS/qc*100 Eşitlik 1.6

=çevre sürtünmesi / uç direnci

Boşluk suyu basıncı ölçüldüğü durumda

Rf% = fS/qt*100 Eşitlik 1.7

 CPT – DÜZELTMELER ( qc )
Düzeltilmiş konik uç direnci qt :
Boşluk suyu basıncının konik uç üzerindeki etkisi için yapılan
düzeltmedir.
qt = qc +u2(1-an) Eşitlik 1.4

an : An/Ac , Koni alan oranı =(d²s/ d²C)

An : Koni gerisindeki çubuğun kesit alanı = p*d²s/4

Ac :Konin izdüşüm alanı = p* d²C /4 Şekil.2.10

Normalize edilmiş koni uç direnci , Qt

Örtü yükü için yapılan düzeltmedir.
Qt = (qt-sv0)/sv0 , sv0 = sv0 - U0 Eşitlik 1.5

=(qt-sv0)/(pa*sv0)ⁿ n=1 killer , n= 0.5 kumlar 2004

Burada sv0 ve sv0 Değerlendirilen derinlikteki zeminin toplam ve

efektif örtü yükü gerilmeleridir.
 CPT – DÜZELTMELER ( ft )

Düzeltilmiş sürtünme direnci ft :

Sürtünme çubuğunun alt ve üst yüzeylerine etkiyen boşluk suyu

basıncı için yapılan bir düzeltmedir.

ft = fs – (u2Asb-u3Ast ) / As Eşitlik 1.3

Asb : Sürtünme çubuğu alt kesit alanı

Ast : Sürtünme çubuğu tepe kesit alanı Şekil 2.10
U1 : U2 :U3 : Boşluk suyu okumaları

Not: U2 ve U3 aynı anda ölçülmediği CPTu sistemlerde

ft=fs kabul edilir. ASTM D5778-2012
 CPT – DÜZELTMELER ( FR)

Normalize edilmiş sürtünme oranı FR :

FR% = 100*fs /(qt -sv0) Eşitlik 1.8

Net boşluk suyu basıncı : DU

DU = U2-U0 Eşitlik 1.9

U0 : Denge halindeki boşluk suyu basıncı

U2 : Koni gerisinde deney sırasında ölçülen boşluk suyu

Boşluk suyu basıncı oranı Bq :

DU
Bq = (U2-U0) /(qt- sv0 ) Eşitlik 1.10
qn
 CPT VERİLERİN SUNUMU
Koni direncin qc,Sürtünme direnci fs,Boşluk suyu basıncı u2,derinlikle
değişimi grafik olarak alınır..
CPT VERİLERİN SUNUMU
 CPT İLE İLGİLİ KORELASYONLAR

CPT ’nin sonuçları ile zemin sınıfının belirlenmesi , zeminlerin mühendislik özeliklerinin
(izafi sıklık , drenajsız kayma mukavemeti , Sıkışabilirlik , kayma modülü v.b.)
tahmin edilmesi yapılabilmektedir.
I.CPT ile zemin sınıfı tayini.

Campanella ve Robertson (1986) , Uç direnci ve sürtünme oranını

kullanarak ve Lunne ve diğ (1997) ise Bq ve qt’ leri kullanarak zeminlerin
sınıflandırılmasını içeren abaklar geliştirmiştir.

% Rf = fs/qt*100 Rf =sürtünme oranı

fs =sürtünme direnci
qt =CPT uç direnci
Rf <1,0 kumlu zemin
Rf >1,0 silt,kil veya turba
CPT İLE İLGİLİ KORELASYONLAR
ZEMİN DAVRANIŞ TİPİ İNDİSİ Ic
CPT İLE İLGİLİ KORELASYONLAR
 CPT İLE İLGİLİ KORELASYONLAR

Kayma Mukavemeti Açısı

Robertson ve Campenalla (1983), sv ve qc nin
Dr ve φ ile arasındaki ilişkileri geliştirmiştir.
Meyerhof (1976), φ ile qc (mpa) arasında aşağdaki
eşitliği önermiştir. Çakıllar için 5° artırılmalı
siltli kular için 5° azaltılmalı. Eşitlik 1.11

Drenajsız Kayma Mukavemeti : cu,(su)

Killerde CPT sonuçları
Kullanarak cu= (qc- sv0)/Nk Eşitlik 1.12

Nk koni faktörü= 15-20arasında bir sayı (18)

Kumlarda E= (2.5-3.5)*qc
 CPT İLE TEMEL TAŞIMA GÜCÜNÜN HESAPLANMASI

Yüzeysel temellerde qc ile Taşıma gücünün Belirlenmesi

Bowles (1997) tarafından aşağdaki eşitlikler önermiştir.

Eşitlik 1.13

Eşitlik 1.14

Eşitlik 1.12 Eşitlik 1.15

Eşitlik 1.16
 CPT İLE ZEMİNLERDE OTURMA TAHMİNİ

Meyerhof (1974) CPT uç direnci sonuçlarını kullanarak kumlu zeminler

üzerinde temelin oturmasını tahmin eden bu yöntemi önermiştir.

S = (q- sv )B / 2qc Eşitlik 1.17

q:temelin zemine uyguladığı ortalama taban basıncı

B:temel genişliği
svtemel taban seviyesindeki efektif gerilme
qc:temel altından en az B derinliğe kadar ölçülmüş koni uç direnci ortalaması
 CPT İLE KAZIK TAŞIMA GÜCÜNÜN HESABI
Meyerhof (1956,1976,1983)

Kazık uç mukavemeti qb , kazık ucu seviyesinn 4*D üstü ile 1*D altı
arasındaki koni uç mukavemetinin aritmetik ortalaması qc değeri
kullanarak

qb-kazık = ʎ3* ʎ4*qc Burada ʎ3 ,D< 0.5 ise 1, D ˃ 0.5 m ise ʎ3 = [ (D+0.5) / 2D ]ᶯ

ᶯ=1 gevşek kumlarda ,orta sıkı kumlarda 2,sıkı kumlarda 3 alınır.

Kazığın sıkı kum tabası içindeki boyu , Lsıkı kum < 10*D ise

ʎ4= Lsıkı kum /10*D olarak hesaplanır. Lsıkı kum ˃ 10*D ise ʎ4=1 alınır.
 CPT İLE KAZIK TAŞIMA GÜCÜNÜN HESABI

Profili verilen ,4.5m sıkı kum üzerine oturulan 5m siltli kum tabakasına 7m
uzunluğunda ,40cm çapında bir çakma kazık temel inşa edilmiştir.
Bu arazide yapılan CPT deneyi sonucunda, kazık derinliği boyunca ortalama uç direnci
qcort=5000 kpa, uç seviyesinin 4D üzeri ile D altında ortalama uç direnci
qcort=12000 kpa ölçülmüştür. Güvenlik sayısını 3 alarak kazığın taşıyabileceği servis yükünü
belirleyiniz.

Meyerhof (1956,1976,1983) göre D < 0.5  ʎ3 =1

Lsıkı kum < 10*D = 4m
Olduğundan ʎ4= Lsıkı kum /10*D = 2/(10*0,4) = 0,5
qb-kazık = ʎ3* ʎ4*qc = 1*0.5*12000=6000kpa bulunur.

Meyerhof, çakma kazıklarda fc=qcort/200 eşitliğini

fore kazıklarda ise fc=qcort/400 önermiştir.
Qd=qb-kazık*Au+fs*As
Qd=qb*Au +( qcort/ 200)*As
6000*(p*0.4²/4)+5000/200*(p*0.4*7) =973,4 KN
Qs=973,4/3=324,5 KN Bulunur.
 GÜVENİRLİK AÇISINDAN CPT NIN TASARIMDA KULANIM
ALANLARI

Kazık tasarımı Taşıma gücü Oturma Dolgu kontrolu Sıvılaşma

Kum Çok Yüksek Çok Yüksek Yüksek Çok Yüksek Çok Yüksek
Yüksek Yüksek Orta Yüksek Yüksek

Kil Çok Yüksek Çok Yüksek Düşük Düşük

Yüksek Yüksek Çok Düşük Çok Düşük

Karma Zemin Çok Yüksek Çok Yüksek Düşük Yüksek

Yüksek Yüksek Çok Düşük Orta
A:HER ZAMAN B:BAZEN C:NADİREN UYGULANIR .
 SONUÇ
Koni penetrasyon deneyi sonuçları kullanılarak zeminlerin birim hacim
ağırlığı, aşırı konsolidasyon oranı, yatay toprak basıncı katsayısı (K 0),
hassaslık derecesi (St), sıkışma modulü (M), drenajsız elastisite modulü,
konsolidasyon katsayısı (cv), geçirimlilik katsayısı ( kh) hesaplanabilmektedir.
Koni penetrasyon deneyi Türkiye’de bir çok yörede karşılaşılan özellikle
aluviyal kökenli , yumuşak/gevşek zeminlerin özelliklerinin yerinde hızlı ve
güvenilir olarak ölçülmesinde modern bir yaklaşım olarak öne çıkan zemin
inceleme yöntemlerindendir. Çok sayıda inceleme noktası gerektiren büyük
projelerde sondaj ve jeofizik ölçüm ekseni sayısının en az seviyede tutularak
PCPTU ölçümlerine ağırlık verilmesi ile incelemenin insan faktöründen ve
örselenmeden kaynaklanan hatalardan arındırılması mümkün olacaktır.
Ayrıca arazi ve laboratuvar işlemlerinin azalması maliyeti azaltıp, hızı
arttıracaktır.
 KAYNAKLAR
•Eurocode7 :Geotechnical Design 2009 Part 3: Design Assisted by
Field Testing

•Erol ve Çekinmez 2014 Geoteknik Mühendisliğinde Saha Deneyleri

Yüksel Proje,Ankara

•Arazi deneyleri ve geoteknik tasarımda kullanımları

Prof.Dr. Ergün TOĞROL

•İKÜ Derin ve Yüzeysel Temel Ders notları

Doç.Dr. M.Şükrü ÖZÇOBAN

• Robertson, P.K., Campanella, R.G., Gillespie, D., Grieg, J., 1986.

Use of Piezometer Cone Data.

• https://www.youtube.com/watch?v=alrzeelWpZc