GAZ ve SIVI DİFÜZYONU

ÖZET
Bu çalışmada kütle transferi için 3 ayrı deney yapıldı. Bunlar eş zamanlı alkolün
buharlaşması, naftalindeki çap daralması ve kara havucun çözeltiye renk vermesidir.

Bunun için 70oC ( naftalin ve alkol ) ve 50oC ( kara havuç ) bekletilmesi için etüv
kullanılmıştır.

Alkol yüksekliği cetvel, naftalin çapı kumpas, antosiyonin absorbansı için spektrofometre
kullanılmıştır.

m2
Sonuç olarak her biri için difüzyon katsayısı değerleri Alkol için DAB= 1.47x10-7 naftalin
s

2 2
m m
için = DAB=8.01x10-7 ve kara havuç için DAB= 1.154x10-12
s s

bulunmuştur.

İÇİNDEKİLER
ÖZET ..............................................................................................................................

İÇİNDEKİLER....................................................................................................................

SİMGELER........................................................................................................................

GİRİŞ............................................................................................................................

MATERYAL ve YÖNTEM...............................................................................................

MATEMATİKSEL BULGULAR ve HESAPLAMALAR......................................................

TARTIŞMA....................................................................................................................

ÖNERİLER....................................................................................................................

KAYNAKÇA..................................................................................................................
SİMGELER
A Alan (m2)
BiBiot sayısı
C A ve B bileşenlerinin toplam derişimi (gmol A + B/m3)
CA A bileşeninin derişimi (gmol A/m3)
DAB A bileşeninin B bileşeni içindeki moleküler difüzyon katsayısı (m2/s)
JA A bileşeninin molar akısı (kgmol/m2.s)
jA A bileşeninin kütlesel akısı (kgmol/m2.s)
k Kütle transfer katsayısı (m/s)
mA A bileşeninin kütlesi (kg)
MA Molekül ağırlığı (kg/kgmol) N Mol sayısı (kgmol)
NA A bileşeninin toplam molar akısı (kgmol/m2.s)
P A ve B bileşenlerinin toplam basıncı (Pa)
PA A bileşeninin kısmi buhar basıncı (Pa)
R Evrensel gaz sabiti (8314.3 Pa.m3/kgmol.K) R Yarı çap (m)
t Zaman (s)
T Sıcaklık (K)
V Hacim (m3)
wA A bileşeninin kütle kesri
xA A bileşeninin mol kesri
z Yükseklik (m)
εMolarabsorptivite katsayısı (L/mg.cm)
ρA Kütle derişimi (kg/m3)
ΩD,AB Çarpışma integrali
σAB Ortalama çarpışma çapı (Ao)
 1. GİRİŞ

Gıda mühendisliğinde karşılaşılan temel işlemlerden önemli bir kısmı başlıca üç

transfer işlemi olan momentum, ısı ve kütle aktarım işlemleri içinde sınıflandırılabilir. Bu
aktarım işlemlerinin gerçekleşmesi için sistemde bir itici güç bulunması gerekir.
1) Akışkan akımında itici güç, basınç farkı (ΔP)
2) Isı transferinde, sıcaklık farkı (ΔT)
3) Kütle iletiminde de kimyasal potansiyel farkıdır. Bununla birlikte kütle iletiminde
sürücü kuvvet olarak kimyasal potansiyel, doğrudan ölçülebilen bir büyüklük
olmadığından yerine derişim farkı (ΔCA) kullanılabilir.
Bir bileşenin yüksek konsantrasyonda bulunduğu bölgeden düşük konsantrasyonda
olduğu bölgeye hareketine kütle transferi denir. Kütle transferi iki temel mekanizma ile
gerçekleşir:
i. Moleküllerin gelişi güzel hareketinden doğan kütle transferine, moleküler difüzyon,
ii. Aşağıda belirtilen ve akışkanın akış rejimi ile ilgili olan transfere ise Eddy difüzyonu
denir:
 Mekanik karıştırma,
 Akışkan akımında türbülans,
 Yoğunluk farkından doğan konveksiyon akımları,
 Manyetik kuvvet, yüzey gerilimi, elektrik alanı, yüzey kuvvetleri gibi
akışkana kazandırılan diğer faktörler.
Gazların çok hızlı ve oldukça serbest hareket eden moleküllerden meydana geldiği
bilinmektedir. Aynı basınç ve sıcaklıkta bulunan iki ayrı gaz kütlesinin bir levha ile ayrılarak
iki kap içine konulduğu düşünülsün (Şekil 1.1). Levha çekildiğinde, moleküllerin hızlı
hareketinden dolayı her iki gazda birbirinin içine yayılır. Bu işlem dengeye ulaşıncaya kadar
devam eder. Bu şekilde gelişen kütle iletimine “Moleküler Difüzyon” denir. Şimdi aynı
kaplardan birindeki gazın sıkıştırıldığını ve aradaki levhaya da bir delik açıldığını düşünelim
(Şekil 1.2). Bu durumda sıkıştırılan gaz levhaya açılan delikten ikinci kaba doğru akacaktır.
Buna ortaya çıkan Eddy akımlarından dolayı “Eddy Difüzyonu” denir.
 I II

Şekil 1.1. Moleküler Difüzyon

I II

F F

Şekil 1.2. Eddy Difüzyonu

Sıvılarda moleküler difüzyona, bir bardak suya bir damla mürekkep eklendiğinde boya
moleküllerinin suyun tüm kısımlarına yavaşça yayılması örnek olarak verilebilir. Boya
karışımı bir kaşıkla karıştırıldığında boyanın su içindeki yayınım hızı artacaktır. Bu durumda
gerçekleşen difüzyon ise Eddy difüzyonudur.
Durgun bir ortamda kütle difüzyon hızı difüzyon yönündeki konsantrasyon gradyanı
ile doğru orantılıdır. Bu doğrusal ilişki Fick Yasası (Eşitlik 1) olarak bilinir.

dC A
Egim=
dx A
J A =−D AB×C×
dz
A Bileşeninin
(1)
konsantrasyon

dx
profili
 Şekil 1.3. A bileşeninin durgun ortamda difüzyonu

Fick eşitliğindeki doğrusallık sabiti D AB difüzyon katsayısı olarak bilinir. Birimi

m2/s olup, kinematik viskozite (υ) ve ısıl yayınım katsayısı (α) ile aynıdır. Difüzyon katsayısı,
basınç, sıcaklık ve sistemin kompozisyonunun bir fonksiyonudur.
Sıvı içerisindeki moleküller gazlardan daha sıkışık durumdadır ve gaz molekülleri
kadar serbest hareket edemezler. Dolayısıyla sıvı içinde yayınım gaz içinde yayınımdan daha
yavaştır. Gazlar için difüzyon katsayısı, 5.10-6-10-5 m2/s, sıvılar için 10-10-10-9 m2/s ve katılar
için 10-14-10-10 m2/s aralıklarındadır.
Kararlı Hal Kütle Transferi:

Bir Bileşenin durgun olduğu durumda yayınım modeli

İkili sistemler (A-B karışımları) için mol kesri veya kütle kesri kullanılarak Fick
yasası aşağıdaki şekillerde yazılır:
 Molar konsantrasyon temelinde;
CA
x A= C A =C×x A
Mol kesri (xA): C (2)
- Eğer “C” sabitse;
d( xA C)
J A=−D AB×
dz (3)
dC A
J A =−D AB×
dz (4)
- A gaz bileşeninin ideal gaz yasasına uyduğu durumda,
n P
C= =
PV =nRT V RT
(5)
PA
CA=
RT (6)

d PA
J A =−D AB×
dz RT ( ) (7)
 1 dP A
J A =−D AB× ×
RT dz (8)

Kütle konsantrasyonu;

ρA
w A= ρ A =ρ×w A
Kütle Kesri (wA): ρ
(9)
dw A
j A =−D AB ×ρ×
dz (10)

- Eğer “ρ” sabitse;

d( ρw A )
j A =−D AB ×
dz
(11)
d( ρ A )
j A =−D AB ×
dz
(12)

 Akışkanın yığın hareketi ya da konveksiyonel akış olduğu koşullarda, sabit bir noktaya göre
akışkanın molar ortalama hızı V* (m/s) olsun. Bu durumda A bileşeninin hızı difüzyonel ve
konveksiyonel hızlarının toplamına eşittir.

VA
V A=V DF +V ¿

VDF V*

Bu durumda;
J A =C A ( V DF )
(13)
J A =C A ( V A −V ¿ )

(14)
 ¿
J A =C A V A−C A V
(15)
¿
C A V A =J A +C A V
(16)
C A V A =N A
(17)
¿
İkili sistem için: V =X A V A + X B V B (18)

dx A CA CB
(
N A = −D AB ×C×
dz ) (
+C A
C
V A+
C
VB ) (19)
dx A CA
(
N A = −D AB ×C×
dz ) (
+
C
C A V A+ C B V B)
(20)
dx A
(
N A = −D AB ×C×
dz ) (
+ x A N A +N B )
(21)

i. Bu eşitlikte B bileşeni A bileşeninin içinde yayınmıyorsa NB=0 olarak alınabilir.

ii. A bileşeninin B içerisindeki çözünürlüğü çok düşükse, xA<<1.0, xA ihmal edilebilir.
iii. Eş molar zıt yayınım varsa NA=-NB olur.

Kararsız Hal Kütle Transferi:

∂C A
 Kütle transfer işleminin zamana bağlı olduğu durumda
( ∂t
≠0 ) :
∂C A ⃗
=∇ J A + ∇ V . C A ±R A
∂t
(22)

 Konveksiyonla kütle iletimi yok ise: ∇ V .C A =0

Kimyasal tepkime yok ise: R A =0

 ∂C A
=⃗
∇ JA
∂t
(23)
 Kartezyen koordinatlarda:

∂C A ∂C A ∂ ∂C A ∂ ∂C A
= ∂ D AB
∂t ∂ x ( +
∂x ∂y
D AB) ( +
∂ y ∂z
D AB
∂z ) ( )
(24)

2
∂C A ∂ CA
=D AB 2
İletim tek yönlü ise: ∂t ∂x (26)

 Silindirik koordinatlarda:
∂C A 1 ∂ ∂ CA 1 ∂ ∂C A ∂ ∂C A
∂t
=
r ∂r (
D AB r
∂r
+ 2
r ∂φ )
D AB (+
∂φ ∂z
D AB
∂z ) ( ) (27)

∂C A 1 ∂ ∂ CA
İletim tek yönlü (r yönünde) ise:
=
∂t r ∂r
D AB r (∂r ) (28)

 Küresel koordinatta:
∂C A 1 ∂C A 1 ∂ D ∂ Ca + 1 ∂ Sinθ D ∂C A
∂t
=
r2(D AB r 2
∂r
+)r 2 Sin2 θ ∂ φ (
AB )
∂ φ r 2 Sinθ ∂θ AB (
∂θ ) (29)

∂C A 1 ∂C A
İletim tek yönlü (r yönünde) ise: ∂t r (
= 2 D AB r 2
∂r ) (30)
2. MATERYAL VE METOT
Deney I: Sıvı yüzeylerden gaz yayınımı
Materyal: Etil alkol
Metot: 10 mL lik bir mezüre etil alkol konur ve ilk yüksekliği kaydedilir. Mezür 70
ºC deki etüve yerleştirilerek 150 dakika boyunca her 30 dakikada bir alkol yüksekliği
kaydedilir (Ek-1 de Çizelge-1).
 Deney II: Katı yüzeylerden gaz yayınımı
Materyal: Naftalin
Metot: Küre şeklindeki naftalinin çapı ölçülür ve 70 ºC deki etüve bir iple asılır. Bu
andan itibaren 150 dakika boyunca her 30 dakikada bir naftalinin çapı kaydedilir (Ek-1 de
Çizelge-2).
Deney III: Sıvı içerisinde kararsız hal kütle transferi
Materyal: Kara Havuç
Metot: 1 cm kalınlığında ve 5-6 cm çapındaki bir havuç dilimi, 50 ºC de ve pH 2 olan
600 mL hacmindeki 0.1 M sitrik asit çözeltisine daldırılarak antosiyanin pigmentinin
çözeltiye geçmesi sağlanır. Her 30 dakikada bir çözeltiden örnek alınarak 525 nm de
absorbans okuması yapılır ve Ek-1 de verilen Çizelge-3 e kaydedilir. Antosiyanin derişimi
pH diferansiyel yöntemi ile siyanidin-3-glikoz cinsinden hesaplanır [4].

HESAPLAMALAR
Naftalin (Deneysel Hesaplama)


 PA1= 0.014 atm (860C)


atmL
 R=0.082
molK
 Naftalin Çapı (m) – Zaman (dk) grafiğinin doğru denklemi y = 1E-07×+4E-06

denkleminin eğimi m olduğuna göre, m = 1x10-7

atmL kg 1 m3 1000 g
0.082 x 343 Kx 1033.2 3 x x
1 150 dk 60 s 1 molK m 1000 L 1 kg
x 2
x = x
1 x 10−7
m 1 dk 1−0 g
ln ⁡( ) 2 x 128.19 x D AB x 1 atm
1−0.014 mol

m2
= DAB=8.01x10-7
s

Naftalin (Teorik Hesaplama)

Etil Alkol (Deneysel Hesaplama)

PA1= 0.714 atm (700C)

atmL
 R=0.082
molK
 Alkol Yüksekliği (m)-Zaman (dk) grafiğinin doğru denklemi y = 7E-06x + 0.0001

denkleminin eğimi m olduğuna göre, m = 7x10-6

atmL kg 1 m3 1000 g
0.082 x 343 Kx 779.576 3 x x
1 150 dk 60 s 1 molK m 1000 L 1 kg
x x = x
m2 1 dk 1−0 g
−6
7 x 10 ln ⁡( ) 2 x 46.07 x D AB x 1 atm
1−0.714 mol

m2
DAB= 1.47x10-7
s

Etil Alkol (Teorik Hesaplama)

DAB = 1,54x10-4 m2 / s

Kara Havuç Deneyi

m= 5.96 g

D =0.2510 cm

L = 0.1012 cm

λ=

2000 mg 1g 1 mol 16,83 g

C i= x x x
1000 g 1000 mg 448,8 g 0,6 L
 mol
C i=1.25 x 10−4
L

A = absorbans değeri

= ışık şiddeti  29600 L/cm.mg

b = ışının yolu  1 cm

c = konsantrasyon

0.1642 = 29600x1xC

C=5,5x10-6

0.2875 = 29600x1xC

C=9x10-6

0.3487 = 29600x1xC

C=1.1x10-5

0.3896 = 29600x1xC

C=1.31x10-5

0.4680 = 29600x1xC

C=1.58x10-5

Ölçülen Absorbans Değerleri

t ( dk ) ABS C ( gmol )
0 0 C1 0
30 0.1642 C2 5,5x10-6
 60 0.2875 C3 9x10-6
90 0.3487 C4 1.1x10-5
120 0.3896 C5 1.31x10-5
150 0.4680 C6 1.58x10-5

 In (Ct / Ci) – Zaman (t, dk) grafiğinin doğru denklemi y = 0.0001x + 0.015

denkleminin eğimi m olduğuna göre, m = 0.0001

λ2 xD AB
EĞİM = xt
L2

L = 0.1012 cm

L2 = yarı kalınlık  Karahavuç

Yarı kalınlık = 0.00506m

D AB
0,0001 =¿x x150x60
0.005062

m2
DAB= 1.154x10-12
s

DAB (m2/s) Etil Alkol Naftalin Kara Havuç

Deneysel m2 m2 1,154x10-12
1.47x10-7 8.01x10-7
s s
-4 -5
Teorik 1.54x10 4.35x10 -

BULGULAR
Alkol yüksekliği(z)

t(dk) Z(cm)
0 0,05444
30 0,05744
60 0,06044
 90 0,0624
120 0,06313
150 0,06353

Naftalin çapı

t(dk) r(mm)
0 17.94
30 18.07
60 18.105
90 18.425
120 17.755
150 17.22

Antosiyanin absorbansı(kara havuç)

t(dk) ABS
0 525 abs
30 0.1642
60 0.2875
90 0.3487
120 0.3896
150 0.4680
 Alkol Yüksekliği-zaman
CE660n660l
f(x) = 0 x + 0
CE660n660l R² = 0.92
CE660n660l
Alkol Yüksekliği-
CE660n660l zaman
CE660n660l Linear (Alkol
CE660n660l Yüksekliği-zaman)
CE660n660l
6 0l 6 0l 6 0l
0 n6 0 n6 0 n6
66 66 66
CE CE CE

ln(Ct/Ci)-Zaman
CE660n660l
CE660n660l f(x) = 0 x + 0.02
CE660n660l R² = 0.94
CE660n660l ln(Ct/Ci)-Zaman
CE660n660l Linear (ln(Ct/Ci)-
CE660n660l Zaman)
CE660n660l
CE660n660l
6 0l 0l 0l
n6 66 n6
6
0 0n 0
66 66 66
CE CE CE

Naftalin Çapı- Zaman

CE660n660l

CE660n660l

CE660n660l

CE660n660l f(x) = 0 x + 0
R² = 0.3 Naftalin
Çapı- Zaman
CE660n660l
Linear
CE660n660l (Naftalin
CE660n660l CE660n660l CE660n660l
Çapı- Zaman)
CE660n660l
TARTIŞMA
Naftalin deneyinde beklenildiği üzere çap azalması yerine çap artması nedeniyle; naftalin
değerleri eş deney yapan gruptan alınmıştır. Naftalinde ki çap artışının nedeni saf naftalin
olmamasından kaynaklı olabilir. Naftalin imalatında karıştırılan maddenin özelliğinde
ısınmaya bağlı genleşme olabilir.

Alkol deneyinde ise beklendiği gibi hacim azalışı olmuştur. Kaynama noktası düşük olduğu
için hacim kaybı olmuştur.

Kara havucunda abs değeri beklendiği gibi artış göstermiştir. Bunun nedeni ısınan havuçtan
suya antisiyonin geçişinden kaynaklıdır.

DAB (m2/s) Etil Alkol Naftalin Kara Havuç

Deneysel m2 m 2
1,154x10-12
1.47x10-7 8.01x10-7
s s
-4
Teorik 1.54x10 4.35x10-5 -

ÖNERİLER
Deneyde kullanılan naftalinin saf olması tercih edilmelidir ve tam küre olmasına dikkat
edilmelidir.

Etüv kullanılırken kapağı tam açılmamalı ve mümkün olduğunca hızlı ölçümler yapılmalıdır.

Abs ölçümünde kullanılan küvetlerin temiz olmasına dikkat edilmelidir.

KAYNAKÇA
[1]http://www.mersin.edu.tr/bulut/birim_300/Gida_Muh/GMU_403/2016-
2017_GMU403_Gda_Muhendislii_Laboratuvar.pdf

[2]http://zobali.etu.edu.tr/kim101L/difuzyon_foy.pdf

[3][Ekinci, E., Okutan, H., “Kütle İletimi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası, İstanbul,
108 s., (1987).