Betonarme Sistemlerin Performansını Tasarım Aşamasında Etkileyen Faktörler

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası - İstanbul Şubesi
Ocak 2011
Yapı performansı:
Öngörülen yük düzeyinde yapının bulunduğu durum
BETONARME SİSTEMLERİN
PERFORMANSINI TASARIM İstenen performans Ù Gösterilen performans
AŞAMASINDA ETKİLEYEN Talep – Arz
FAKTÖRLER (İstem-Sunum)
Doç. Dr. Kutlu Darılmaz (İTÜ İnşaat Fakültesi) 1/122 Doç. Dr. Kutlu Darılmaz (İTÜ İnşaat Fakültesi) 2/122
Betonarme sistemlerde tüm yapının Deprem Davranışı

(Deprem etkisi altındaki performansı)
•Kesitlerin davranışına
•Elemanların davranışına
Bu seminerde performans •Elemanların yerleşim biçimi ile sistem davranışına
bağlıdır.
Ð
Tasarım depremi etkisindeki yapının performansı
1
KAVRAM HATIRLATMASI
Süneklik: Dayanımda belirgin bir azalma olmadan şekildeğiştirme
veya yerdeğiştirme yapabilme özelliğidir.
Gevreklik: Dayanımını ani olarak kaybetme özelliği Süneklik türleri:
Sünek olmayan = Gevrek
•Malzeme sünekliği (Gerilme-Şekildeğiştirme)
Sünekliğin diğer tanımı: En büyük yerdeğiştirmenin (şekildeğiştirmenin) •Kesit sünekliği (Moment-Eğrilik)
elastik yerdeğiştirmeye (şekildeğiştirmeye) oranı Mühendise bağlı
•Eleman sünekliği (Yük-yerdeğiştirme)
Dayanım
•Sistem (Yapı) sünekliği (Yük-yerdeğiştirme)
Sünek
Kesit sünekliğiÆEleman sünekliğiÆSistem sünekliği

Gevrek
Şekildeğiştirme, Yerdeğiştirme
d1g d1s d 2g d 2s
Malzeme Sünekliği: Dayanımını kaybetmeden büyük

şekildeğiştirme yapabilme özelliği. (Gerilme-Şekildeğiştirme) Çelik malzeme olarak sünektir ama
tasarımı uygun yapılmazsa çelik
MALZEME eleman veya sistem gevrek davranış
Çelik, betona göre daha sünek bir
σ gösterir.
malzemedir.
Beton
Beton gevrek bir davranış gösterir.
Sarılmış beton sünek davranış gösterir.
ε Malzeme davranışından yola çıkarak

“Çelik yapılar sünektir” veya “Betonarme
σ yapılar gevrektir” önermesi doğru değildir.
Çelik
2
Kırmızı ile gösterilen eğri yeni projelerin hesaplarında kullanılan “Gerilme Sarılmış beton sünek davranış gösterir.
Şekildeğiştirme” eğrisidir.
Mevcut yapıların değerlendirilmesinde ve özel durumlarda dayanımdaki
artış dikkate alınır. (Siyah renkli grafiğe benzer bir davranış)
σc (MPa)
σc σs
100 σc
14MPa
80
7.5MPa
0.85fcd 60 σA
f yd
40 3.8MPa
20 f c =25MPa ( σ A =0) σ A = yanal gerilme

εc εs
0.001 0.002 0.003 0.004 ε yd ε su
0 ε c (%)
0 1 2 3 4 5
Kesit Sünekliği: (Moment-Eğrilik) Sistem Sünekliği: Etkiyen yükler altında dayanımını kaybetmeden
Kesitin sünek (A) veya gevrek (B) büyük yerdeğiştirme yapabilme özelliği.
davranışlarından hangisini göstereceği (Yük-yerdeğiştirme)
mühendisin tasarımına bağlıdır.
SİSTEM
KESİT
Yük
Moment
A
A
B
B
Yerdeğiştirme
Eğrilik
Sistemin A veya B davranışı göstermesi mühendisin tasarımına bağlıdır.
3
Sistem Sünekliği:
Benzeşim:
Farklı halkalar var
UYARI: (Binalarda farklı güç tükenmesini temsil etsinler)
10P
Süneklik≠Esneklik Kırmızı ve siyah halkaların aniden kopan bir özelliği var.
Mavi halka kırılmadan önce uzayabiliyor.
Rijit olmayan = Esnek (Fleksibil)
Kırmızı 10, Mavi 15, Siyah 20 birim yük taşıma kapasitesine
Sünek ↔ Gevrek sahip olsun. (İleride binadaki karşılıklarında kapasitelerini (ne
15P kadar yük taşıyabileceğini) biz belirleyeceğiz)
Rijit↔Esnek Bu halkalarla oluşturulmuş bir sisteme yük ekleyerek ne kadar
yük taşıyabileceği belirlenmek isteniyor.
20P
Sistem Sünekliği: Sistem Sünekliği:
En zayıf halka davranışı

Dayanımını aniden kaybetmeden büyük
belirliyor.
uzamalar yapabiliyor.
Dayanımını ani olarak
Sünek davranış gösteriyor.
kaybediyor.
Gevrek davranış gösteriyor.
Diğer halkalar kapasitesine
ulaşamıyor.
SİSTEM
SİSTEM Yük
Yük A
A
B
B
? Yerdeğiştirme
? 10P
Yerdeğiştirme
15P
4
Sonuç:
Sistem Sünekliği:
Sistem en zayıf halkanın taşıyabileceği kadar yük taşıyor ve güç tükenmesi
bu halkanın davranışına benzer oluyor (gevrek veya sünek).
Yapılarda tüm davranışların (kesme, eğilme, eksenel kuvvet gibi) sünek
oluşmasını (mavi gibi) sağlamak mümkün değildir. Bir yapıda güç tükenmesi oluşacaksa (büyük depremlerde kaçınılmaz
olarak oluşacaktır) sünek olması tercih edilir.
Hepsini “siyah” yapmak ekonomik olmaz veya yapılsa bile deprem “siyahın”
taşıyabileceği yükü hemen etkiterek gevrek olarak sistemin göçmesini sağlar. Sünek güç tükenmesinin her zaman gevrek güç tükenmesinden önce
oluşması sağlanmalıdır.
YÜKLEMEDEN ÖNCE
Bunu sağlamak için gevrek davranış gösteren özelliklerin daha büyük
kapasiteye sahip olması gerekir.
YÜKLEMEDEN ÖNCE
sünek halka gevrek halkalar
sünek halka gevrek halkalar

YÜKLEMEDEN SONRA
YÜKLEMEDEN SONRA
P P
P P
sünek halka kopmadan gevrek halkalarda sünek halka kopmadan gevrek halkalarda
önce akıyor ve büyük dayanım kaybı önce akıyor ve büyük dayanım kaybı
şekildeğiştirme yapıyor oluşmuyor şekildeğiştirme yapıyor oluşmuyor
Büyük depremler seyrek olarak oluşmaktadır. Bu tür deperemlerin

Soru: oluşturacağı etkilere elastik sınırlar içinde karşı koyacak bir betonarme
yapı sistemi oluşturmak mümkün olmakla birlikte ekonomik ve kullanılabilir
Yapıların sünek davranış göstermesi nasıl sağlanır? olarak sağlamak mümkün değildir.(c davranışı)
•Elemanların kesitlerinin sünek olması sağlanır. Bu nedenle, depreme dayanıklı yapı tasarımında olma olasılığı az olan
şiddetli depremlerde yapının elastik sınırı aşacağı ve hasarın oluşacağı
•Bu kesitlere sahip elemanların sünek davranış göstermesi kabul edilmektedir. (d ‘ye benzer davranış öngörülüyor)
sağlanır.
F
δB
•Sünek elemanların bir araya gelmesi ile oluşturulan yapının FB
F B
sünek olması sağlanır. B
1
Yeni sorular:
1 doğrusal davranış
Sünek kesite sahip eleman doğal olarak sünek davranış Hasar yok
göstermiyor mu? δ A'
doğrusal olmayan davranış
A A'
Sünek elemanlara sahip yapılar doğal olarak sünek davranış δB FA
2
göstermiyor mu? F
A
2 δ
δ A=δ y δB δ A' =δ u
Hasar var
5
Modern deprem yönetmelikleri yapıların mümkün olduğunca
Yönetmeliklerde verilen ve tasarımda kullanılan deprem yükleri gerçek
sünek yapılmasını önermektedir.
yüklerin %20,%25’i dolaylarındadır. Bu azaltma sistemin sünek
davranacağı varsayımına dayanarak yapılmaktadır. (Dolaylı olarak ödüllendirmektedir!)
F
δB FA≅FB/R
FB B
F
B
Ao IS (T1 )
1 Vt = W
doğrusal davranış
Ra (T1 )
1
Hasar yok T
doğrusal olmayan davranış Ra (T ) = 1.5 + ( R − 1.5) (0 ≤ T ≤ TA )
δ A' TA
A A'
δB FA
2 Ra (T ) = R
F
A
2 δ R = 4 → Süneklik düzeyi normal yapılar

δ A= δ y δB δ A' =δ u
Hasar var
R = 6 − 8 → Süneklik düzeyi yüksek yapılar
Modern deprem yönetmelikleri yapıların mümkün olduğunca sünek

yapılmasını önermektedir. (Dolaylı olarak ödüllendirmektedir!) Amaç bu tür depremlerde yapının yeterli enerji tüketerek ayakta
kalmayı başarabilmesi ve can kaybını önlemektir. Betonarme
Bu değerler alınabilecek en büyük değerlerdir. sistemlerde enerjinin tüketilmesi büyük oranda donatının akması ile
oluşan plastik mafsallarda olmaktadır.
F
δB
FB B
F
B
1
Hasar yok
δ A'
A A'
δB FA
2
F
A
2 δ
Hasar var
6
Sünek yapı tasarlandığında FB yerine FA yüküne göre tasarım yapabiliriz.
(FB>FA)
Yapının sünek olabilmesi için
Ek olarak yapının kararlılığını (stabilitesini) koruyabilmek, mal kaybını en •Yapıyı oluşturan elemanlar sünek olarak tasarlanmalıdır
düşük düzeyde tutabilmek için yanal ötelemeler de sınırlandırılmalıdır. •Elemanların birleştiği noktalar olan birleşim bölgeleride sünek olarak
tasarlanmalıdır
•Yeterli yatay rijitlik sağlanarak ikinci mertebe etkiler sınırlandırılmalıdır
•Taşıyıcı sistem olası ölçüde düzenli sistem olmalıdır
F
δB
F
FB B FA≅FB/R
B
1
Hasar yok
δ A'
A A'
δB FA
2
F
A
2 δ
Hasar var
• 1.ve 2. derece deprem bölgelerinde perde içermeyen süneklik düzeyi

normal taşıyıcı sistemlere izin verilmemektedir.
• Bina Önem Katsayısı I = 1.5 ve I = 1.4 olan tüm binalarda süneklik
düzeyi yüksek taşıyıcı sistemler veya süneklik düzeyi karma taşıyıcı
sistemler kullanılacaktır. (Perde içersede bu tür sistemler süneklik SÜNEKLİĞİN SAĞLANMASI
düzeyi normal taşıyıcı sistem olarak tasarlanamaz)
• Süneklik düzeyi yüksek sistemlerde her iki doğrultuda süneklik düzeyi
yüksek olmalıdır.
• Süneklik düzeyi bir doğrultuda yüksek veya karma, diğer doğrultuda
normal ise, süneklik düzeyi normal kabul edilir.
• Süneklik düzeyi bir doğrultuda yüksek, diğer doğrultuda karma olan
sistemlerde iki farkli R katsayısı kullanılabilir
7
Kesit davranışı, kesite ait moment-eğrilik bağıntısı incelenerek
belirlenebilir.
Kesitlerin Sünek
Olmasının Sağlanması
NOT: Kesitlerin Moment-Eğrilik ilişkilerini hesaplayan ve grafik olarak çizebilen çeşitli

programlar bulunmaktadır.
Eğrilik, Birim uzunluğun dönme açısına verilen addır. Moment-Eğrilik grafiğinden kesitin sünekliği hakkında fikir
edinebiliriz.
(Süneklik: Dayanımını kaybetmeden şekildeğiştirebilme yeteneği)
Fc sünek gevrek
Fs
x
Fs Fc
8
Depremde kesitin davranışı: Depremde kesitin davranışı:
Deprem tersinir (yön değiştiren) dinamik bir yüklemedir.
Sünek davranış gösteren kesit

Not: Her çevrimde davranış değişir Gevrek davranış gösteren kesit
Moment-eğrilik grafiğinin altında kalan alan kesitin yutabileceği Düşey yükler altında zorlanan bölgeler:
enerjinin bir göstergesidir. Sünek olan daha fazla enerji
yutabiliyor.
Kirişlerde açıklıklar ve mesnet kesitlerinde kesitin üstü zorlanır.

Kolonlarda birleşim noktalarına yakın bölgeler.
9
Depremde zorlanan bölgeler:
KİRİŞLER
Deprem yönü Deprem yönü
Kirişlerde mesnet kesitlerinde yöne bağlı olarak hem kesitin altı, hem de
üstü zorlanıyor.
Kolonlarda alt ve üst uçlara yakın bölgeler.
Kirişlerde çekme donatısı oranı arttıkça kesitin sünekliği azalmaktadır.
Kirişlerde çekme donatısı

oranının etkisi
Tüm özellikleri özdeş olan kiriş kesitinde çekme donatısının oranı arttıkça
moment taşıma kapasitesi artmakla birlikte süneklik azalıyor.
10
Basınç donatısının çekme Deprem yönetmeliğinde çekme donatısı oranının üst sınırı 0.02 olarak
donatısına oranı aynı ama belirlenmiştir.
çekme donatısı oranı farklı
kesitlerin karşılaştırılması. TS500 maksimum donatı oranı 0.85ρb
Bu değerlere yaklaşıldıkça süneklik azalır.
Kirişlerde basınç donatısının varlığı sünekliği arttırmaktadır.
Kirişlerde basınç donatısının etkisi
Tüm özellikleri özdeş olan kiriş kesitinde basınç donatısının çekme donatısına
oranı arttıkça süneklik artmaktadır. Taşınabilecek moment çok artmaz.
11
Çekme donatı
donatısı arttı
arttıkça sü
süneklik azalmaktadı
azalmaktadır.
μ: süneklik oranı Æen büyük birim dönme/akma birim dönmesi
Deprem yönetmeliğine göre kesitlerde basınç donatısı kullanılması ρ:çekme donatısı oranı
zorunludur. Bunun nedeni basınç donatısının sünekliği arttırmasıdır.
ρ’:basınç donatısı oranı
Yönetmelikteki karşılığı:
28 εc
A's c ε's
24 ρ '/
ρ= εc
0.7 χ=
20 5 h d c
ρ' / As εs
χ 16 ρ=
μ = χu 0.5 d'
y
0
ρ '/
12 ρ= b Şekildeğiştirme
0.2
ρ'/ 5
ρ= As
8 0
ρ =
bd
4 A's
ρ' =
bd
8 16 24 32 40
f yd
ρ ( × 10 -3 )
f cd
Bası
Basınç donatı
donatısının çekme donatı
donatısına oranı
oranı arttı
arttıkça sü
süneklik artar.
ρ:çekme donatısı oranı
ρ’:basınç donatısı oranı
28 εc
KOLONLAR
A's c εs'
24 ρ '/
ρ= εc
0.7 χ=
20 5 h d c
ρ' / As εs
χ 16 ρ=
μ = χu 0.5 d'
y
0
ρ '/
12 ρ= b Şekildeğiştirme
0.2
ρ'/ 5
ρ= As
8 0
ρ =
bd
4 A's
ρ' =
bd
8 16 24 32 40
f yd
ρ ( × 10 -3 )
f cd
12
Depremde zorlanan bölgeler:
Sargı Donatısının Etkisi

Sargı donatısı Æ Etriye, fret vb.
Deprem yönü Deprem yönü
Kirişlerde mesnet kesitlerinde yöne bağlı olarak hem kesitin altı, hem de
üstü zorlanıyor.
Kolonlarda alt ve üst uçlara yakın bölgeler.
Sargı
Sargı donatı
donatısı arttı
arttıkça kesit sü
sünekliğ
nekliği artar.
Sarılmış beton sünek davranış gösterir.
σc (MPa)
100 σc
14MPa
80
7.5MPa
60 σA
40 3.8MPa
20 f c =25MPa ( σ A =0) σ A = yanal gerilme
0 ε c (%)
0 1 2 3 4 5
Çok zorlanan bölgelerde betonu daha sık sararak davranışını ve sünekliğini

iyileştirelim.
13
Sargı etkisinden etkin olarak yararlanmak için etriye aralığı sık olmalıdır.
Kesit planında tutulmamış boyuna donatılar arasındaki mesafe az olmalıdır.
Sargı etkisinden etkin olarak yararlanmak için etriye aralığı sık olmalıdır. Kesit
planında tutulmamış boyuna donatılar arasındaki mesafe az olmalıdır.
Etriye düzeninin davranışa etkisi
Sargı etkisinin ortaya çıkabilmesi için sargı

donatılarının deprem yönetmeliğinde öngörüldüğü
şekilde uygulanması gerekir.
Deprem oluşturduğu zorlamalar altında kolayca
çözülmeyecek şekilde detaylandırma.
14
•Etriye yeterli aralıkta bulunmadığında veya etriye çözüldüğünde,
sargı etkisi yok oluyor.
Depremde dayanımını
hemen kaybetmez •Boyuna donatı burkulma boyu artıyor ve kolaylıkla burkuluyor.
•Eleman taşıma özelliğini büyük oranda kaybediyor
Depremde dayanımını hızla

kaybeder.
15
Perdelerde en çok zorlanan bölgeler perde alt bölgeleridir.
•Perdelerde en çok zorlanan bölgeler perde alt bölgeleridir.
•Perdelerde enerji yutma işleminin çoğunluğu bu bölgelerde olur.
•Buralarda hasar oluşursa sistemin davranışı bundan çok etkilenir.
•Bu bölgelerin detaylandırılmasına daha fazla özen gösterilmelidir.
•Sistemde enerji yutulabilecek yerlerin sayısı arttıkça sistemin sünekliği artar.
•Elemanlar arasında yardımlaşma arttıkça süneklik artar. Bu tür sistemlerde bir

bölgede sünek olarak oluşan hasar tüm sistemi hemen etkilemediğinden sistem
davranışı da ani olarak azalmaz.
16
Bir betonarme kesitin sünekliğ
nekliği, eksenel yük dü
düzeyi yü
yükseldikç
kseldikçe azalı
azalır.
Bir betonarme kesitin sünekliği, eksenel yük düzeyi
yükseldikçe azalı
azalır.
Eksenel yük düzeyi (n): Kesite etkiyen normal

kuvvetin kesitin taşıyabileceği en büyük normal
kuvvete oranıdır.
No = A c × fck + A s × fyk
No = (500 × 500 − 2513) × 25 + 2513 ⋅ 420 = 7242743N
No = 6187175 + 1055460 = 7242635N
6187175
= 0.85 (No 'ın önemli kısmını beton karşılıyor)
7242635
No = 7250kN ≅ 725ton
Belirli bir normal kuvvet düzeyine kadar taşınabilecek moment artmaktadır.
Bir betonarme kesitin sünekliğ

nekliği, eksenel yük dü
düzeyi yü
yükseldikç
kseldikçe azalı
azalır.
25
N o: Eksenel yük kapasitesi
•Kolonlarda eleman sünekliğinin arttırılması 20

•Eksenel kuvvet nedeniyle oluşabilecek gevrek kırılma riskinin azaltılması
Sargılı kesit
15
χu
Ndm μ=
≤ 0.5 ( A c ⋅ fck ≅ No )
χy
A c ⋅ fck Çok katlı yapılarda 10
Ndm Sargısız kesit

Öneri : ≤ 0.35
A c ⋅ fck 5
0
0 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30 0.35
N/ N o
17
Kiriş:
Sünek Güç Tükenmesi Gevrek Güç Tükenmesi
•Eğilme etkileri altında •Kesme kuvveti etkisinde

(Önce çekme donatısının •Aderans kaybı sonucu
akması ve daha sonra
betonun ezilerek güç •Yüksek basınç kuvveti etkisinde
tükenmesine ulaşması) •Zımbalama etkisinde
Kesit olarak moment taşıma yeteneği artıyor, süneklik azalıyor. Asıl sorun
eleman bazında kesme kuvvetinden kaynaklanır.
Aderans kaybı ile güç tükenmesi

Projelendirmede çekme donatısının görevini tam olarak yerine
F
getirebileceği (taşıyabileceği en büyük gerilmeye ulaşabileceği) kabul
edilir. Bunun olması için kenetlenme ve bindirme boylarının yeterli
olması gerekir.
Sargı donatısının oluşturduğu yanal basınç aderansı arttırıcı yönde olumlu katkı
sağlar.
18
Sünek olan eğilme göçmesinin gevrek olan kesme göçmesinden önce
oluşması sağlanmalıdır.
Süneklik düzeyi yüksek kirişlerde tasarıma esas kesme kuvvetinin İstenen güç tükenmesi şekli (Eğilme güç tükenmesi)
belirlenmesi:
Boyuna donatılarının akması ile güç tükenmesine ulaşılması...
Vdy:G+Q yüklemesindeki düşey yük basit kiriş kesme kuvveti
f cd ve f yd 'ye göre hesaplanan
Kirişler: taşıma gücü momenti
1.4 (M ri +M rj ) Mp =1.4M r DEPREM YÖNÜ 1
Ve= Vdy +
Ln f ck ve f yk ve çeliğin pekleşmesine göre
hesaplanan taşıma gücü momenti
- +
p Mp1 Mp2
G+Q
DEPREM YÖNÜ 2
veya tersinir yükleme altında

plastikleşen bölge
Vdy Ln + -
Mp1 Mp2
Böylece kirişte güç tükenmesinin, gevrek kesme kuvveti göçmesi yerine sünek
eğilme momenti göçmesi (uçlarda mafsallaşmanın oluşması) ile oluşması sağlanır.
19
Kolonda tasarım kesme kuvvetinin hesabı için gözönüne alınacak durumlar.
i+1 i+1 i+1 i+1

1.4 M rj 1.4 M ri
Mü M ü = 1.4Mrü
i i i i
Ma
M a =1.4M ra 1.4 M rj 1.4 M ri ∆y ∆u= μ∆ ∆y
i-1 i-1 i-1 i-1 VE Ω VE

M E = h1 VE
Mhü(i) Mha(i) hw
M ü= 1.4 (M ri +M rj ) M a= 1.4 (M ri +M rj ) h1
Mhü(i) + Mha(i+1) Mha(i) + Mhü(i-1)
h2
VE ΩVE Ω β VE
ME
Ve=(Ma+Mü)/Ln ME ΩM E ΩM E ΩM E
Kolonların kirişlerden güçlü olması koşulunun sağlanıp sağlanamasına göre a) Yönetmelik atalet kuvveti b) 1. mod atalet kuvveti dağılımı c) Dinamik atalet kuvveti dağılımı d) Eğilme Momenti Değişimi
hesapta kullanılacak momentin hesaplanması değişiyor. dağılımı (1.mod) (Eğilme Dayanım artışını içeren) (Eğilme Dayanım artışını içeren)
Kesme kapasitesi
(Etriye aralığı, çapı ve kol sayısı düzenlenerek •Kirişler kolonlardan daha sünektir. Hasarın kirişlerde oluşması sağlanarak yapı
kapasitesi arttırılabilir. Vrmax sınırını aşmamak sisteminin süneklik düzeyini yükseltmek uygun olacaktır.
üzere) •Hasar oluşacaksa önce kirişlerde oluşması sağlanmalıdır. Bunun için kolonların
kirişlerden daha güçlü olması (kapasitelerinin daha büyük olması) gerekmektedir.
Eğilme kapasitesi
•Bu aynı zamanda kolonların hasar görmesi durumunda ortaya çıkacak olan kat
(Boyuna donatıyı düzenleyerek istenen kapasite mekanizması oluşmasını önleyerek toptan göçme olasılığını azaltır.
sağlanır)
Diğer gevrek davranış gösteren özellikler
Böylece gevrek davranışın sünek davranıştan önce oluşması

engellenmiş olur.
YÜK
20
Birleşim bölgeleri:
Ve=1.25fykmax(As1+As2;As3+As4)-Vkol
Kirişlerin birleşim bölgesinde kolona uyguladıkları en büyük kapasite kesme kuvveti
birleşim bölgesinde basınç kırılmasına neden olabilecek sınır değerleri
aşmamalıdır.
V kol V kol
As1 A s3
1.25 As3 f yk
1.25 As1 f yk
1.25 As2 f yk
1.25 A s4 f yk
As2 A s4
V kol V kol
Birleşim bölgelerinin hasar görmesi bu noktaya bağlanan elemanların yük taşıma
özelliklerini ortadan kaldırdığından tehlikelidir.
Düğüm noktasına birleşen kirişler eğilme kapasitelerine ulaşmadan önce, birleşim
Kolonların kirişlerden güçlü olması Kirişlerin kolonlardan güçlü olması bölgesinde kesme kırılması oluşmasının önlenmesi amaçlanmaktadır.
21
Deprem yüklerinin
tamamına yakınının
boşluksuz perdelerle
taşındığı bina
Deprem yüklerinin
R≅6 çerçeveler ile bağ R=7
kirişli perdeler
tarafından birlikte
taşındığı bina
Mafsallaşma bölgeleri, yapı davranış katsayıları R

22
23
N
N
M
M
V
V
bw
An
Aw
Ao F/2 C
T
C
θ F/2
T (Çekme)
C (Basınç)
F
F/2
Zayıf kestli perdelerde tersinir yükler altında olası dayanım kaybı bölgesi
C
T
F/2 C
24
Perde
Diyafram
Diyafram
Boşluğu
Kesit A-A
Mevcut Yapıların Değerlendirilmesinde Sünek ve Gevrek Davranış
≥ Perdeler arası uzaklık, 8t DBYBHY 2007

Perde Bölüm 7
t
Olası bağlantı kirişi
25
İç Kuvvet Kesit Hasar Bölgeleri
Mevcut Yapıların Değerlendirilmesinde Sünek ve Gevrek Davranış
GV GÇ
MN
Belirgin İleri Göçme

Minimum Hasar Hasar
Hasar Bölgesi
Sünek elemanlarda kesit düzeyinde aşağıdaki sınır durumlar tanımlanmıştır. Bölgesi
Bölgesi Bölgesi
Şekildeğiştirme
1. Minimum Hasar Sınırı (MN)
Sünek Davranış
2. Güvenlik Sınırı (GV)
İç Kuvvet
3. Göçme Sınırı (GÇ)
Gevrek olarak hasar gören elemanlarda böyle bir sınır yoktur.
Minimum hasar sınırı: İlgili kesitte elastik ötesi davranışın başlangıcını,

Güvenlik sınırı: Kesitin dayanımını güvenli olarak sağlayabileceği elastik ötesi
davranışın sınırını,
Göçme sınırı: Kesitin göçme öncesi davranışının sınırını tanımlamaktadır.
Şekildeğiştirme
Gevrek Davranış
DEPREMDE BİNA PERFORMANSININ DOĞRUSAL ELASTİK HESAP

YÖNTEMLERİ İLE BELİRLENMESİ
Gevrek davranış gösteren kolonlarda Etki/Kapasite oranı düşüktür.

Gevrek davranış gösteren kirişlerde Etki/Kapasite oranı düşüktür.
Çekme donatısı oranı fazla, sargı etkisi yok, kesme etkisi büyük ise Eksenel kuvvet düzeyi yüksek, sargı etkisi yok, kesme etkisi büyük ise
gevrek davranışa yakındır. gevrek davranışa yakındır.
26
DEPREMDE BİNA PERFORMANSININ DOĞRUSAL ELASTİK
OLMAYAN YÖNTEMLER İLE BELİRLENMESİ
ρs:Kesitte mevcut bulunan “özel deprem etriyeleri ve çirozları” olarak düzenlenmiş

enine donatının hacımsal oranı
ρsm: 3.3.4, 3.4.4 veya 3.6.5.2’ye göre kesitte bulunması gereken enine donatının
hacımsal oranı
εcg: Etriye içindeki bölgenin en dış lifindeki beton basınç birim şekildeğiştirmesi
εcu: Kesitin en dış lifindeki beton basınç birim şekildeğiştirmesi
Yeni yapılardan beklenen performans
DBYBHY 2007’de mevcut binaların deprem performans ve güvenliklerinin

değerlendirilmesinde gözönüne alınmak üzere, farklı düzeylerde deprem
hareketleri tanımlanmıştır. (Madde 7.8) Deprem Yükü
a) servis depremi (50 yılda %50 – 72 yıl) Can Göçme
etkisi tasarım depreminin yarısı kadardır Hemen Güvenliği Öncesi
b) tasarım depremi (50 yılda %10 – 475 yıl) Kullanım (CG) (GÖ)
c) en büyük deprem (50 yılda % 2 – 2475 yıl) (HK)
etkisi tasarım depreminin 1.50 katıdır
DBYBHY’de yeni yapılacak binalar için esas alınan tasarım depremi,

dönüş periyodu 475 yıl olan, bir yılda oluşma olasılığı 1 / 475 = 0.0021 olan
”seyrek deprem” ve “şiddetli deprem”dir.
Bu depremin 50 yılda aşılma olasılığı %10’dur.
Yeni yapılan projelerde tasarım depremi altında DBYBHY 2007’de tanımlanan Can Yerdeğiştirme
Güvenliği (CG) performans düzeyinin sağlanmasını hedeflenmektedir.
27
Önem katsayısını (I) dolaylı olarak içeriyor.
Aderansın Mevcut Yapıların Değerlendirilmesinde Gözönüne Alınması
Genel Taşıyıcı Sistem Düzenlenmesinde

Kat yerdeğiştirmelerinin sınırlandırılması:
Dikkat Edilecek Noktalar
İkinci mertebe etkileri sınırlandırmak ve taşıyıcı olmayan elemanlarda
deprem hasarının önlenmesi amaçlanmaktadır.
di Azaltılmış göreli kat ötelemesi

Fi
Δ i = d i - di-1
hi d i-1
Etkin göreli kat ötelemesi
δi = R Δi
Δi
( δ i )max
0.02
hi
28
Rijitlik merkezi ile kütle merkezi
olası ölçüde çakıştırılmalıdır.
+R +G +G= R Rijitlik merkezi ile kütle merkezinin

çakışmadığı durumda sistemde
ötelenmelere ek olarak burulmada
oluşur.
+G + G=R
+ R uygun değil uygun
+R Planda ek zorlamaların oluşacağı bölgelerden sistem ayrılmalıdır.

+G + G=R
uygun değil uygun
a)
Her iki doğrultuda düzenli

b)
çerçevelerin bulunması
gerekir.
c)
d)
e)
uygun değil uygun
29
Aynı
Aynı yer-
yer-aynı
aynı deprem iki farklı
farklı deprem davranışı
davranışı
Betonarme Yapılarda Deprem Güvenliğinin sağlanması için

• Yeterli Dayanım
(Boyutlamada kapasite ilkesi)
• Yeterli Süneklik
(Deprem enerjisinin sönümlenmesi, elemanlar arası yardımlaşma)
• Yeterli Rijitlik
(Katlar arası göreli yerdegiştirmelerin sınırlandırılması, taşıyıcı
olmayan elemanlarda hasarın ve ikinci mertebe etkilerin sınırlandırılması)
bulunmalıdır.
Sakarya 1999
SONUÇLAR: SONUÇLAR: (Devam)

•Süneklik, Kesit davranışıÆEleman davranışıÆSistem davranışı •Kolonlar kirişlere göre daha az sünek olduklarından plastik mafsalların
açısından önemlidir. (hasarın) kolonlarda değil kirişlerde oluşması sağlanmalıdır.
•Depremde yapıya aktarılan enerji sünek elemanların enerji yutma •Kolon ve kirişleri sünek yapmak yeterli değildir. Kolon-kiriş birleşim
yeteneği ile karşılanabilir. Kirişler kolonlardan daha sünek olduğundan özellikle kesme kuvvetlerini büyük hasar ve deformasyon oluşmadan
kolonların kirişlerden güçlü olması sağlanarak ilk hasarların kirişlerde aktarabilecek şekilde boyutlandırılmalıdır.
eğilme türünden oluşması sağlanmalır. Böylece enerjinin çoğu kirişlerde
oluşan hasarlar ile yutulur. •Perdelerde, kolonlarda ve kirişlerde etriyelerin çapına, aralığına ve kanca
biçimine son derece önem verilmelidir. (Yönetmelik koşuluna uyulmalıdır!)
•Kirişleri yeterince sünek yapmak için çekme donatısı oranı düşük
tutulmalıdır. •Ani dayanım kaybına neden olan aderans çözülmesine neden olmayacak
şekilde donatı detaylandırılması yapılmalıdır. Gerekli kenetlenme boyları
•Kiriş kesitlerinde sünekliği arttırmak için yeterli miktarda basınç donatısı sağlanmalıdır.
mutlaka bulundurulmalıdır.
•Taşıma gücüne eğilme etkisi altında ulaşılmalı, bu kapasiteye ulaşmadan
•Kolonlar eksenel kuvvet etkisinde olduklarından kirişlere oranla daha kesme kırılması ve aderans çözülmesi gibi gevrek güç tükenmesi türlerinin
az sünekliğe sahiptirler.Kolonların sünekliğini arttırmak kesiti olası oluşmaması sağlanmalıdır.
ölçüde büyük oluşturarak N/No oranını azaltmak ile mümkündür.
•Kesmeden dolayı güç tükenmesini önlemenin en etkili yöntemi kesme
dayanımının eğilme dayanımından yüksek tutmaktır.
30
SONUÇLAR: (Devam)
•Beton dayanımını olumsuz yönde etkileyecek değişikliklerden KAYNAKLAR
kaçınılmalıdır.
1. TS 500 Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları, 2000.
•Yükler en kısa ve güvenli yoldan zemine aktarılacak şekilde taşıyıcı 2. Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, 2007.
sistem oluşturulmalıdır. Çerçeve davranışı oluşturulmalıdır. 3. Deprem Mühendisliğine Giriş ve Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı,2004, Z. Celep,
N. Kumbasar.
•Düzensizliklere neden olacak taşıyıcı sistem seçiminden kaçınılmalıdır. 4. Betonarme Yapılarda Taşıyıcı Sistem Düzenlenmesi, M. Altan, K. Güler, 2008,
İMO Yapı Tasarım Kursu
•Katlar arası yerdeğiştirmeler sınırlandırılarak ikinci mertebe momentlerin 5. Structural Analysis and Design of Tall Buildings, Taranath B. S., McGraw-Hill Book
büyümesi ve stabilitenin olumsuz etkilenmesi engellenmelidir. Bu aynı Company, 1988
zamanda taşıyıcı olmayan ancak onarım maliyeti yüksek elemanların 6. Betonarme, U. Ersoy, G. Özcebe, 2001, Evrim Yayınevi
hasarını da azaltacaktır. 7. Concrete Structures in Earthquake Regions, E. Booth, Longman Scientific and
Technical,1994
•Yeterli rijitliği sağlamak için en uygun çözüm perde kullanmaktır.
•Öngörülen deprem etkisi için dayanım, süneklik ve rijitlik yeterli olmalıdır.
31

Betonarme Sistemlerin Performansını Tasarım Aşamasında Etkileyen Faktörler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Betonarme Sistemlerin Performansını Tasarım Aşamasında Etkileyen Faktörler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası - İstanbul Şubesi

Betonarme sistemlerde tüm yapının Deprem Davranışı

Kesit sünekliğiÆEleman sünekliğiÆSistem sünekliği

Malzeme Sünekliği: Dayanımını kaybetmeden büyük

ε Malzeme davranışından yola çıkarak

20 f c =25MPa ( σ A =0) σ A = yanal gerilme

Sistem Sünekliği: Sistem Sünekliği:

En zayıf halka davranışı

sünek halka gevrek halkalar

sünek halka gevrek halkalar

Büyük depremler seyrek olarak oluşmaktadır. Bu tür deperemlerin

2 δ R = 4 → Süneklik düzeyi normal yapılar

Modern deprem yönetmelikleri yapıların mümkün olduğunca sünek

• 1.ve 2. derece deprem bölgelerinde perde içermeyen süneklik düzeyi

NOT: Kesitlerin Moment-Eğrilik ilişkilerini hesaplayan ve grafik olarak çizebilen çeşitli

Sünek davranış gösteren kesit

Kirişlerde açıklıklar ve mesnet kesitlerinde kesitin üstü zorlanır.

Deprem yönü Deprem yönü

Kirişlerde çekme donatısı oranı arttıkça kesitin sünekliği azalmaktadır.

Kirişlerde çekme donatısı

Kirişlerde basınç donatısının varlığı sünekliği arttırmaktadır.

Kirişlerde basınç donatısının etkisi

Sargı Donatısının Etkisi

Deprem yönü Deprem yönü

20 f c =25MPa ( σ A =0) σ A = yanal gerilme

Çok zorlanan bölgelerde betonu daha sık sararak davranışını ve sünekliğini

Etriye düzeninin davranışa etkisi

Sargı etkisinin ortaya çıkabilmesi için sargı

Depremde dayanımını hızla

•Sistemde enerji yutulabilecek yerlerin sayısı arttıkça sistemin sünekliği artar.

•Elemanlar arasında yardımlaşma arttıkça süneklik artar. Bu tür sistemlerde bir

Eksenel yük düzeyi (n): Kesite etkiyen normal

Belirli bir normal kuvvet düzeyine kadar taşınabilecek moment artmaktadır.

Bir betonarme kesitin sünekliğ

N o: Eksenel yük kapasitesi

•Kolonlarda eleman sünekliğinin arttırılması 20

A c ⋅ fck Çok katlı yapılarda 10

Ndm Sargısız kesit

Sünek Güç Tükenmesi Gevrek Güç Tükenmesi

•Eğilme etkileri altında •Kesme kuvveti etkisinde

Aderans kaybı ile güç tükenmesi

veya tersinir yükleme altında

i+1 i+1 i+1 i+1

i-1 i-1 i-1 i-1 VE Ω VE

Diğer gevrek davranış gösteren özellikler

Böylece gevrek davranışın sünek davranıştan önce oluşması

Mafsallaşma bölgeleri, yapı davranış katsayıları R

Mevcut Yapıların Değerlendirilmesinde Sünek ve Gevrek Davranış

≥ Perdeler arası uzaklık, 8t DBYBHY 2007

Olası bağlantı kirişi

Belirgin İleri Göçme

Minimum hasar sınırı: İlgili kesitte elastik ötesi davranışın başlangıcını,

DEPREMDE BİNA PERFORMANSININ DOĞRUSAL ELASTİK HESAP

Gevrek davranış gösteren kolonlarda Etki/Kapasite oranı düşüktür.

ρs:Kesitte mevcut bulunan “özel deprem etriyeleri ve çirozları” olarak düzenlenmiş

Yeni yapılardan beklenen performans

DBYBHY 2007’de mevcut binaların deprem performans ve güvenliklerinin

DBYBHY’de yeni yapılacak binalar için esas alınan tasarım depremi,

Aderansın Mevcut Yapıların Değerlendirilmesinde Gözönüne Alınması

Genel Taşıyıcı Sistem Düzenlenmesinde

di Azaltılmış göreli kat ötelemesi

+R +G +G= R Rijitlik merkezi ile kütle merkezinin

+ R uygun değil uygun

+R Planda ek zorlamaların oluşacağı bölgelerden sistem ayrılmalıdır.