nacional

VITI XII BOTIMIT Nr. 565 10-17 TETOR 2020 ÇMIMI 50 LEKË / 0,30 EURO

Gazetë javore, letrare & kulturore, e përditshme online

Botues: Mujë Buçpapaj Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, Tiranë

e-mail: bucpapaj@yahoo.com
Mob: 068 20 74 316 www.gazeta-nacional.com e-mail: nacionalalbania@yahoo.com

Qendra Kombëtare e librit shpall 25 kandidaturat Gjithëçka nga jeta dhe krimtaria poeteshës
PSE SKËNDER BUÇPAPAJ Poetesha e shquar
DUHET TË JETË amerikane Louise Gluck
“POET – LAUREAT”… fiton Çmimin Nobel në
Flasin : XHAHID BUSHATI, Sejdi BERISHA, Agim
Bajrami, Pajtim Xhelo, ASTRIT Q. MEMIA, Kozma Gjini,
letërsi 2020
Muharrem Kurti, Shpresa Dhima, Sinan Vaka etj. Përktheu: Mujë Bucpapaj faqe 12-14

EDITORIAL “Im atë donte Adolfin”, një roman shumëplanësh alegorik, me një feshehje të përsosur artistike

Shpirti dhe zëri i

presidentit Uillson për
Shqipërinë dhe shqiptarët
ROMANI I MEHMET KRAJËS “IM ATË DONTE ADOLFIN”
Nga QAZIM SHEHU

Kaim Murishi është një

I PËRKET PROZËS SË MADHE SHQIPTARE
studiues i palodhur,një Nga Prof .Xhafer Martini
hulumtues skrupuloz i tra- faqe 2-3
ditave të etnisë shqiptare
në Ladorisht,Strugë.Në Poezia e Ferrës e ka kapërcyer kohën tonë duke ju drejtuar së ardhmes
librat e tij ai sjell traditën

faqe 28
TREGIM NGA
FAQE 23
SERBIA DHE NDARJA MICHAEL KLEEBERG
Përktheu nga
E MUNDSHME E SAJ gjermanishtja Elda Gjana
Nga prof. Xhelal Zejneli
METAFIZIKE
FAQE 28

Ideja e ndarjes së Kosovës ka qenë e E GRISUR

ngulitur në mendjet e
nacionalistëve serbë, në Poezi nga Greta Kadare
të gjitha konferencat dhe
takimet për Kosovën, që
nga Rambujea e deri në PËRPLASJA
FAQE12

ditët tona.
Mirëpo serbët, kurrë
nuk kanë dashur ta bëjnë
faqe 11
Tregim nga Adem Nimani

Pse u anullua rikonstruksioni MISTIKA E SHENJTË E

FAQE 15

S KËNGËS “EJA,
i memorialit të 217 hormovitëve
të masakruar nga shovinistët
FERIK FERRA DHE GJEOGRAFIA EJA LULEBORË
Nga Laureta Petoshati
grekë, më 1914 POETIKE E KRIJIMIT... Nga Prof. dr.
Bardhosh Gaçe
REFUZIMI
Disa javë më parë,
ish-ushtari i UÇK-së,
Preshevë, edukimi Ju tregoj 30 vite Tregim nga Odise Kote
FAQE 6-21

Meçan Zotaj, së bashku

me atdhetarë të tjerë i të rinjve dhe trashëgimia internim në Savër me Letërsi bashkëkohore
FAQE 10

FAQE 19

morën iniciativën për të

Mirëpo, para disa
ditësh ai ka treguar se
kulturore shqiptare Prof. Dr. Lazër Radin NJË POET
autoritetet lokale me Shkruan : Xhemaledin SALIHU, profesor NJË POEZI
faqe 30 Nga Bajame Hoxha – Çeliku
Poezi nga:
ELMAZ QERRETI EDEN BABANI
FAQE 6-21

I JEPET LAMTUMIRA KLARA KODRA AGO NEZHA

HAMIT ALIAJ SAZAN GOLIKU
INTELEKTUALIT ISA PONARI MIGENA ARLLATI
FAQE 27

TË SHQUAR DURRSAK
“JASHTE KUJTESE, LENE NE
GJERGJ VLASHI
FAQE 6-21

HARRESE, POR ME SHPRESE“

Nga NIKOLLA SPATHARI Nga L. Menalla

CMYK

2 ... kritikë
“Im atë donte Adolfin”, një roman shumëplanësh alegorik, me një feshehje të përsosur artistike
ROMANI I MEHMET KRAJËS
“IM ATË DONTE ADOLFIN” I PËRKET
PROZËS SË MADHE SHQIPTARE
“Romani “Im atë donte Hitlerin” duhet lexuar të paktën dy herë që të kuptohet. Rrëfenjat,- se është ndërtuar në bazë të
rrëfenjave,- kuptohen lehtësisht në të parën, por endja e tyre, lidhja, shkrirja, centrimi dhe një mori e pafundme marifetesh
të përdoruara, nuk vihen re me leximin e parë, madje as me të dytin. Kjo është veti e prozës së madhe që shikohet edhe në
një libër si ky, të mbushur në mos me budallallëqe, me aq shumë vogëlsira vulgare, saqë në gjykinmin e parë, jo vetëm nuk
shikon në të diçka artistike, por të duket se ke prekur vulgaritetin. Por ky libër vazhdimisht të mashtron.”
Nga Xhafer Martini
Romani “Im atë donte Adolfin” i Mehmet
Krajës është i një lloji të veçantë, i cili as nuk hap
ndonjë shollë letrare, as përfaqëson ndonjë rrymë,
as tregon çudira e as ka ndonjë ngjarje “të madhe”,
madje ka plot rrëfime që, në pamjen e parë, nuk ta
mbushin syrin, mund t’i quajsh edhe “budallallëqe”,
por dora-dorës, kur i mbledh dhe i bën bashkë,
kupton që jo vetëm është përtej rëndomësisë, por
ka edhe një vend tek e Veçanta, që ec e gjeje cila
është, në mos është talenti i spikatur që bën çudira.
Po të shprehesha me figurë, do të thosha se ky
roman ngjan me një stof që, kur e shikon ashtu të
ekspozuar, nga larg, nuk të bën ndonjë përshtypje
të madhe, madje nuk ka asgjë tërheqëse, por, kur i
afrohesh, kur i mban sytë pak si vemendshëm në
të, për çudi, ta mbërthen shikimin, për një kohë të
gjatë dhe ti, duke vërejtur imtësitë, ato gjëra që nuk
dallohen me të parën, thua: qenka i bukur, shumë i
bukur. Romani “Im atë donte Hitlerin” duhet lexuar
të paktën dy herë që të kuptohet. Rrëfenjat,- se është
ndërtuar në bazë të rrëfenjave,- kuptohen lehtë-
sisht në të parën, por endja e tyre, lidhja, shkrirja,
centrimi dhe një mori e pafundme marifetesh të
përdoruara, nuk vihen re me leximin e parë, madje
as me të dytin. Kjo është veti e prozës së madhe që
shikohet edhe në një libër si ky, të mbushur në mos
me budallallëqe, me aq shumë vogëlsira vulgare,
saqë në gjykinmin e parë, jo vetëm nuk shikon në
të diçka artistike, por të duket se ke prekur vulgar-
itetin. Por ky libër vazhdimisht të mashtron. Në
gjërat e thella nuk pikaset gjithçka me një shikim
në sipërfaqe.
Romani thotë shumë gjëra, i thotë me nëntekst,
i thotë me alegori. Ky nuk është roman me alegori.
Alegorinë nuk e ndesh në asnjë faqe të këtij romani,
në formën e saj të shfaqshme me rrëfenja dhe
epsiode që “ i bije pragut ta dëgjojë dera”. Ky është
një roman alegorik, i konceptuar i tëri si alegori,
roman shumëplanësh, me një feshehje të përsosur
artistike. Shkrimtari atë që don të thotë, e fsheh me
atë që thotë. Romani ka një thurje të bukur, është
shkruar lirshëm. Fillon vec mbas vece, pa pasur një
model se deri ku do të shkosh dhe si do të shkosh.
Është si një kryengritje ku njerëzit që të pasojnë të
vishen rrugës, pa fjalë, pa thirrje dhe pa ftesa.
Romani ka mjaft personazhe. Po ai nuk ka
heronj. Madje edhe personazhët janë mjaft larg
atyre të zakonshmëve që i ndeshim në romanet e
tjera. Romani në një kuptim nuk ka njerëz. Ose,
më saktë është të thuash, se ka njerëz të ndryshuar,
të zvetnuar, të tjetërsuar, të përçudnuar. Romani
bërtet: morali ka vdekur. Romani bërtet: qyteti
ka vdekur. Shkodra nuk është më ajo që ka qenë.
Romani thotë: nuk ka jetë. Jeta nuk është më ajo
që ka qenë. Romani thotë: gjithçka ka ndryshuar,
nuk është asgjë ashtu siç ka qenë. Shkaku i ndrys-
himit: erdhën partizanët. Shkodra është e pushtuar,
Shkodra është e çnjerëzuar. Romani është mohues,
Në foto: MEHMET KRAJA
bile asgjësues: Mohon gjithçka që ka ndodhur dhe
ato që po ndodhin.
Romani është projektues: dy nga njerëzit më të
urryer të botës së atëhershme: Hitleri dhe Stalini,
projketohen si një mbulesë frymëpenguese, si fat-
keqësi shetitëse që jo vetë kryen krime të shumta
dhe të padëgjuara, por vazhdojnë të jenë prapë
sjellës të fatkeqësive, model të dhunës dhe të të
keqes. Janë dy njerëz më me ndikim në historinë e
njerëzimit, natyrisht ndikim për keq. Format dhe
mjetet se si e sjellin fatkeqësinë janë të ndryshe,
por janë kaq shumë prezent në jetën e njerëzve sa
ndërhyjnë edhe në dashuri...
Çnjerëzorja, budallallëku, amoralja, e keqja,
e turpshmja, e liga, pabesia janë të pranishme në
roman. Gjëja e parë që vemë re tek ky roman është
pasuria e madhe artistike. Por pasuria artistike, duke
qenë e tillë, ajo shprehet edhe me anë të së keqes,
të të ultës, të vulgares, të të neveritshmes. Është një
roman ku personazhet negativë kanë vendin e tyre,
ato janë zotër të kësaj jete që sapo ka nisur. Jeta është
bërë e jetueshme vetëm për ta. Një nga personazhet
kryesor të romanit është edhe Zefi i marrë. Por Zefi
i marrë është simbol. Qytetit ia kanë marrë nderin,
ia kanë marrë burërrinë, trimërinë, mençurinë, e
kanë bërë një qytet fantazmë. Në qytet ka shumë
Zefa të tillë, paraqitur në mënyra të ndryshe. Fjala
vjen ka prej atyre që vishen me xhakoventa të zeza,
që i mbajanë duart në xhepa dhe që, në një moment
të caktuar, nxjerin revolen, vrasin njeriun në mes
të Kafes së Madhe dhe ikin, madje nuk ikin, por
largohen të qetë, duke kërcënuar edhe ndonj tjetër
aty në kafe se “ka me i ardhur radha”. Këta janë
terrositë. Komunizmi është terrorist. Kështu thotë
nënteksti o romanit. Kanë ndryshuar gjërat. “Një zot
e di se e shikonte ai botën”, thotë autori për Zefine
marrë. Pikërisht kjo është kryesorja në këtë roman:
mënyra se si shikohet bota. Jo vetëm Zefi por të
gjithë e shikojnë botën si Zefi, të paktën, ndryshe
nga çfarë e kanë shikuar deriatëherë. Çfarë ka ndod-
hur?- mund të pyes dikush. Mund të përgjigjesh me
një fjalë: ka ardhur komunizmni. Zefi i marrë thotë
CMYK
absurditete: “Zefit të marrë i iku ajo çerja e mërzisë.
Inglizi, po kush tjetër. Zefi i marrë u gjallëra, u ngrit
nga vendi dhe zu të ecte poshtë-lart nëpër Kafen e
Madhe, fliste shpejt, e shikonte botën shtrembër,
i mëshonte zërit dhe krijonte një rrëmujë fjalësh
që zhurmonin si teqene. Kanë me e çue një vapor
veç për mue, një vapor të madh, nga ato që e zanë
gjysmën e detit, dje shkova te zyra e telegrafit dhe
i thashë atij Lan Bushatit, shkruej një telegram për
mue, ta shkruaj, posi, çoja atij mbretit t’Ingliterrës,
ia çoj, posi, hajvan, bre, i thashë, si e çon telegramin,
kur nuk e di se ç’ka kam me shkrue, nejse, unë i
kallxova çka me shkrue, ai shkroi, e çoi telegramin,
fiiiu! Sa çel e mbyll sytë, tani mbreti i Ingliterrës
isht tuej e lexue, i thotë adjutantit, bante gati atë
vaporin e madh, vapori niset, mbërrin te Velipoja,
futet nëpër Bunë dhe nesër atje, kur të zbardhë drita
në Shkodër, vapori me kjenë te Ura e Hekurit”.
Çfarë do me thënë Zefi i marrë me këto fjalë? I
marri flet kot, ai nuk thotë asgjë, mund të jetë përg-
jigjia e njeriut me mend. Po të marrët, nganjëherë,
shikojnë më larg dhe thonë gjëra më të mençurit
se sa ata që nuk e kanë humbur mendjen. Fjala e të
marrit, konkretisht e Zefit, të krijon paralelizma. Po
të kishte dashtë mbreti i Anglisë kishte shpëtue jo
vetëm Zefin e marrë, por krejt shqiptarët. Por nuk
u kujtua, nuk deshi apo nuk mundi, kjo është tjetër
gjë. Tani është vonë. “...tani ai Zefi i marrë këndoi
me një zë të hollë e të dridhur, ooo, djali i gegës po e
luen kambën, heu ç’ia qiu toska nanën, ooo...” Nuk
ka roman më demsakues për komunizmin se sa ky
që po analizojmë. Por analiza është vështirë të bëhet
ashtu si duhet, se jeta është kthyer në një absurd dhe
ti si lexues nuk di cili është i mençur dhe cili është i
marrë. Zefi është i marrë, atë ashtu e ka quajtur dhe
në ato situata për të treguar marrinë e vet e ka vu
autori, por se mos është i marrë vetëm Zefi?
Tefik Magjypi, tellali i vjetër i qyteti, ka dalë
rrugëve me tupanin pas shpine dhe “kishte zbritur
sokakun e gjerë, poshtë Kalasë, në mënyrë edhe
kësaj radhe t’ia fillonte prej asaj ane. O milet, ra
Shkodra, o milet. Por tellallit i vjen inat me veten që
nuk kishte pyetur Azem Dylin që e kishte urdhëruar
t’i binte tupanit, se kush po ikte e kush po hynte në
Shkodër. Po Shkodra, si gjithmonë ra e fundit, siç
kishte rënë e fundit edhe mbas vdekjes së Skënder-
beut, siç kishte rënë e fundit edhe në duar të Mala-
zezëve kur e dorëzoi Esat Pasha. Shkodra kishte
rënë disa herë, por mbasi kishte luftuar si ajo, mbasi
kishte rezistuar deri ku nuk mund të rezistohej më.
Kësaj radhe nuk kuptohet nëse ka luftuar apo jo,
mbase pse nuk kishte me kë të luftonte se kjo ardhje,
ky pushtim, qe si një kolerë, si një koronavirus që
nuk shikohet, si një e keqe me të cilën Shqipëria dhe
Shkodra duhej të bashkëjetonte për gjysmë shekulli.
Këto nuk janë shpikje të mia, këto i thotë romani,
por nuk i thotë ashtu siç do t’i thoshte një roman
agjitativ dhe i drejtpërdrejtë.
Shkodra ka ra, por ka ra gjithë Shqipëria, gjithë
shqiptaria, si të thuash, se nuk ia zunë me kohë
shtigjet kolerës. Autori këtë nuk e thotë kështu si e
E shtunë ,9 tetor 2020
thashë unë- drejtpërdrejtë- se po ta thoshte kështu
nuk kishte as risi e as modernitet, nuk do të kishte
kurrëfare arti, sepse edhe qortimi që do t’i bënte
autori Shkodrës dhe përgjithësisht shqiptarisë, do të
bëhej drejtpërdrejt. Po ky autor ka hequr dorë nga
drejtpërdrejtshmëria. Shkodra ra. Tellali e ka thënë
dhe vazhdon ta thotë këtë: “O milet, Shkodra ra!Ik,
more, teveqel, qifsh nanën tande!Nuk bie Shkodra,
vetëm i bien brekët dhe i del bytha jashtë , si asaj
nuses së Lalajve. Dhe bota e sheh se Shkodra e ka
bythën me rrjebull. Nuk tha rrjebull, tha se ka një
bend. Njisoj asht! Nuk asht njisoj . Edhe fytyrën e
ka të bardhë e të zbehtë , si me e pas lye me gëlqere.
Kush, ajo Shehnazja e Oruqajve: Jo, more dreq,
Shkodra! Nuk e sheh si janë ba gjindja , si me u pas
ra veremi. Ajo Shenazja ka verem, ka një dhembkë
në vuxhud. I bie myzikës natën dhe numëron yjet.”
Autori nuk ka “mëshirë” as për Shkodrën, pse edhe
Shkodra kishte komunistë, ata e përkrahën dhe e
përhapën kolerën në Shkodër. Dhe ajo kolerë kishte
keq sa të hynte, pastaj nuk dilte më...
Stalini që nga stepat e largëta vjen e shfaqet
nëpërmjet një farë Myrto Ftjanit. Kemi një përkus-
htim absurd të këtij njeriu në këtë qytet absurd, në
këtë kohë absurde, në këtë jetë absurde.
Im atë është personazh tjetër i këtij romani,është
ai nëpërmjet të cilit autori organizon veprën nga
pikëpamja e kompozicionit. Nuk është babai, por
im atë- ka një dallim në përmbajtje, bile dallim esen-
cial. Edhe në mënyrën se si e jep këtë personazh,
larg nga mënyra tradicionale me të cilën janë dhanë
etërit në çdo roman, dëshmon se kemi të bëjmë
me tjetër gjë: kur lidhjet familjare janë shkoqur
dhe kanë shkuar deri në të këputur, kur secili prej
pjesëtarëve të familjes jeton si në jerm dhe të gjithë
bashkë jetojnë në jerminë e qytetit e të krahinës.
Autori e largon këtë im-atë, distancohet prej tij,
madje shumçka për të i jepë nëpërmjet motrës, që
edhe ajo jo se gëzon dashurinë e të vëllait. Nuk ka
dashuri në roman, se ajo nuk është në jetë. Ku ta
merrte autori dashurinë në atë katrahurë njerëzore,
në atë përmbytje të madhe ku, pasi janë larguar
ujërat nga qyteti, kanë mbetur llumrat dhe pehrat?
Ka humbur kontakti njerëzor, çdo gjë është kthyer
për së prapthi. Kudo ekziston frika, frika nga e ard-
hmja. Por veç mendjelehtët dhe budallenjtë nuk
kanë frikë nga e ardh-mja se ajo nuk ekziston. E
ardhme i thuhet asaj që pritet të vij.Ajo nuk dihej
si do të vinte. Çdo ndodhi e bën atë të paparashi-
kueshme. Pejzazhet janë pa ngjyra, veç të zes dhe të
murrmë. Qyteti kishte vetëm një jetë- të shkaurën,
ajo kishte marrë fund dhe tani qyteti kishte mbetur
si një uzinë moderne që, e shkatërruar, shitet për
karp.
Po romani pikërisht për këtë katrahurë është
magjepës. Pikërisht pse e thotë të keqen, pse
trupëzon,pse e ironizon atë ai është magjepës. Ky
roman është magjepës në shumë drejtime: në gjuhë,
në fjalor, në përshkrimin e natyrës, në dhënien e
gjendjeve shpirtërore, në dhënien e aq shumë epi-
E shtunë , 9 tetor 2020
sodeve dhe pasazheve që edhe pse “burojnë” nga
një copë vend, janë të ndryshme, krejt të ndryshme.
Autori ka shumë dashuri në zemër. Në emër të
dashurisë ai lufton të keqen, në emër të dashurësi ai
pohon të mirën. Natyra zë një vend shumë të madh
në roman, ajo është një gjendje shpirtërore, ajo është
vetë qyteti, ashtë njerëzia. Ajo sikur është e sëmurë,
sikur ka zjarmi, sikur ka ethe. Nuk kam gjetur në
asnjë vepër tjetër që natyra të jepet në një mënyrë si
te ky roman: me dashuri, me dhembshuri, herë herë
me dëshpërim e herë-herë me shpresë.
“Edhe pak kohë duhej që ta mbyllte atë pamje
nga përfytyrimet, vetëm sa të vinte shegerti dhe
t’i thoshte, pije kafen ma shpejt dhe ik prej këtu,
sepse sot kanë me vra Dom Pashkun. Pse Dom
Pashkun?Sepse asht spiun i Ingliterrës, sepse ai
thotë toka nuk asht e rrumbullakët, toka nuk sillet,
komunistat kanë me ja hangër mutin Jezu Krishtit,
thua se Jeziu asht nga lypsarët , të cilët sekushi i
paguen me ba halen te dera e kishës. Prit. Si asht
ajo puna e tokës që ëpo sillet? Nuk sillet, pra, vetë
Shkodrës i merren mendët. Dhe im atë e sheh veten
tek del nga Kafja e Madhe, me hejbet në krah dhe
me një mërzi që nuk dinte si me e thanë, ec nëpër
rrugicat e shtruara me kalldrëm dhe i bëhet sikur
toka i lëviz nën këmbë, i uji i turbullt”.
Një përshkrim natyre në stilin e tij të përsh-
krimit:
“Një çast më vonë dielli perëndon në qafë të
Rumisë dhe hijet e ,maleve, pasi mbulojnë katundet
e Krajës një për në, zbritin në liqen, shtriheshin
shakull mbi ujë, pluskonin për një kohë si të kala-
mendura dhe, pastaj, merrnin një shtrirje të gjerë
që përfshinte edhe anën e matanshme të liqenit ,
madje edhe zallishtet e bardha të Vrakës dhe të Kop-
likut, treteshin në hijezimet e mejgullta të maleve
të Vermoshit dhe të krejt kësaj pamjeje që fillon të
errësohej”.
Në roman ka një refuzim, refuzim total, të
gjithçkaje dhe të asgjëje. Refuzohet jeta, se asht ba
e pajetueshme, refuzohen njerëzit që e banë jetën
të pajetueshme. Refuzohet e kaluara që nuk i paska
pasur rrënjët të thella për të ardhur deri tek e tan-
ishmja, më shumë, refuzohet e ardhmja.
Për nga gjuha mund të themi se është një
roman “ i shpërthimit të gramatikës” me kupti-
min se këtu nuk zbatohen rregullat gramatikore.
Këtu personazhe janë të nëpërkëmburit, të marrët,
njerëzit me fisksime që pothuaj dhe ata janë të
marrë. Atyre nuk ka ç’u duhet të flasin me grama-
tikë, sipas rregullave, ata e ngrenë gjuhën deri në
nivelin e “të marrurit vesh, të të kuptuarit me njeri-
tjetrin”, madje edhe këtë nuke realizojnë shpesh.
Këta kanë nevojë për një gjuhë “si t’u vijë”, pa
stisje dhe zbukurime. Në pamjen e parë të duket
sikur mbaroi estetika, sikur në rrafshin e gjuhës, të
paktën, nuk kemi jo vetëm arritje, por kemi rënie,
teposhtje. E vërteta është se edhe në lëmin e gjuhës
kemi plot arritje, plot art, plot kënaqësi estetike.
Unë nuk mund ta përfytyroj Zefin e marrë dhe
Dan Selmanin, por as Pal Dobrecin të flasin ndry-
she nga ç’flasin. E pra, kur gjuha shpreh njeriun,
karakterin e tij, ajo është arritja më e madhe.
“Zefi i marrë e nxori resmen nga nën xhaketa
dhe e shikoi me një ndjenjë përhumbjeje, pastaj me
refuzim dhe dikur me inat të shpaluar. Ky a di tosk-
nisht, tha, duke treguar burrin në fotografi, nëse
nuk di tosknisht, edhe ashtu kanë me ja shkërdhye
nanën, dhe përrallsi edhe gjera të tjera, të cilat im
atë as pat durim as kohë që t’i mbante mend”. Po ta
vësh re, personazhet flasin gegnisht. Përmes gjuhës
standradt si një lumë i madh i turbulluar, shkon
një përrua i vogël por i kulluar që sikur nuk do
ta bashkojë ujin e vet me ujin e lumit, megjithëse
ecin në të njejtën rrjedhë. Kështu shkojnë bashkë,
deri në det, por pa u përqafuar. Gjuhësisht, nga
pikëpamja e fjalorit, vepra është shumë e pasur.
Pa këtë pasuri gjuhësore ishte e pamundur të jepe-
shin gjithë ata situata, gjithë ato pamje e pejzazhe,
gjithë ato gjendje shpirtërore, gjithë ato ndodhi që
shtyhen e përplasen si dallëgët e detit, por prapë
se prapë në ujdi e në harmoni rrinë.
Ky është një roman për Shkodrën e rrethinat e
saj. Po në Shqipëri çfarë bëhet? Autori e hedhe një
sy edhe nga Shqipëria. Për Shqipërinë thotë disa
fjalë vetëm Dan Selmani, një i marrë që e kalonte
jetën në varreza. Ai thotë se due me shkue n’Shqip-
ni. Po ku është ai që don me shkue në Shqipëri?
Kjo nuk merret vesh. Por siç duket shkon. “Tri vjet
radhazi nuk u pa askund dhe atëherë, kur katundi
pothuaj e kishte harruar emrin dhe pamjen e tij,
Dan Selmani u shfaq papritmas te Ublat e Poshtme
, tek vinte rrugës duke ecur me mundim të madh, i
mbështjellë po me atë herrkën e tij të vjetër, ndërsa
mbathur kishte këpucë prej llastiku, të hapura dhe
të çaraveshura për ibret, nuk mund t’i shiheshin
qartë gishtat e enjtur të këmbëve dhe thonjtë e
nxjerrë. Kur e pyetën ku kishte qenë dhe çfarë
kishte bërë, ai nuk thoshte asgjë. Vetëm nji herë
foli, ncuk! Tha, nuk due me folë. Nuk due me
kallxue çkam pa n’Shqypni. Dhe asnjë fjalë tjetër
nuk nxori nga goja”. Sa shumë flet për Shqipërinë
ajo fjali! Të shkruash libra me kuintalë nuk e thua
dot më mirë e më qartë, më plot. Në Shqipëri
ndodhin gjëra që nuk mund të thuhen. Prandaj
ekziston ajo shprehja që “Vetëm natës së varrit
do t’ja tregoj!
Por shkrimtari ka krijuar edhe antipodin e tij.
Krahas Dan Selmanit që nuk do të flasë, kemi
edhe një Pal Dobrec që nuk do të heshtë sikur
t’ia presësh edhe gjuhën. Çfarë nuk i kanë punar
Palit që të mos e tregojë atë që ka parë. Malazezët
vinë shpesh e shembin në dru dhe vetëm se nuk i
marrin shpirtin. Pas kësaj që i ndodh, nuk ta merr
mendja se ai do të flasë prapë për ato që ka parë.
“...por Pal Dobreci nuk mejti së rrëfyeri atë që
kishte parë nji herë e nji kohë, herë me të belbëzuar
dhe herë me gjuhë të zgjidhur, herë duke pështyrë
dhe herë duke mballçitur fjalët. P-p-pash-sha-a
K-r-rish-t-t-tin , thoshte ai, i pashë vetë në Tivar,
i pashë me sytë e mi, kur i vranë dymbëdhjetë në
rrugë, edhe shtatë mbas murit, edhe tetë, edhe
katër, edhe nantë mbas murit tjetër, ndërsa ren-
diste numra të vrarësh , Pal Dobrecit i shtangeshin
damarët e qafës , i shtrembërohej nofulla dhe i
ntrashej gjuha. Edhe kur e mora rrugën për me
dalë në Gropa t’Pinçit, i pash tre të vramë në nji
vend dhe gjashtë n’nji vend tjetër, pasha Krishtin,
i numërova vetë, thoshte Pal Dobreci dhe ngjarjen
e rrëfente kudo që arrinte, herë në një katund e
herë në një katund tjetër, madje njerëzit i ndalte në
rrugë dhe u thoshte, njanin e kishte marrë plumbi
n’vesh dhe i kishte dalë n’veshin tjetër, e pashë vetë,
me sytë e mi, pasha Krishtin!
...Për herë të fundit, para shumë vjetësh,
Pal Dobrecin e takova rrugës që shkon termal
mbi katundin tonë, futet së fundi në grykën e
ngushtë që të çon në Krajën e Sipërme. Ai u
ndal, më shikoi me sy të mekur një grimëherë
dhe, kur bëri të largohej, m’u afrua te veshi dhe
më tha me të çpsherëtitur , por krejt qahtër:
Pasha Krishtin, me sytë e mi i kam pa!”.
Kështu mbyllet romani se ky është roman
për të mos heshtur.
Tetor 2020
CMYK
kritikë ••• 3
Per vëllimin me poezi “Nën qiellin e parë” të autores
Laureta Rexha
DERI ATY KU MATET
FUQIA E BESIMIT
Nga Engjëll I. BERISHA paralele/ të gjakut ndër deje/ dëshirën time
paralele/ për të ecur/ për tu ngrit! Do të binim
Poezitë e Laureta Rexhës, nuk shko- ndesh me ngulmimet si më lart të karakterit të
jnë asnjë milimetër përtej paqes së saj saj krijues, po ta pranonim se autoren shpesh
me vetveten. Kur ke paqe me vetveten, je e udhëheqin mendime paralele. Ajo, poezitë
drita e të tjerëve. Kjo dlirësi, e bën poez- si kjo, i ka dialog me heshtjen e vet, se gjith-
inë e saj uratë prej nga ajo lutet për të monë ekzistojnë dy botë. Bota që të udhëheq
mirën e të tjerëve. Ky kumt që bën dialog pa dashur ti, dhe ajo që e krijon vetë e nuk
në të shumtën a rasteve, shndërrohet epesh për asnjë çmim. Pra, nga i tërë opusi i saj,
në shëmbëllim sikur kemi
të gjithë nga një rol për ta
luajtur, dikush të na i shtojë
shpresat e dikush të na kujtojë
vetveten, kush jemi dhe kah
shkojmë. Përse them kështu?
Ngase edhe të mbijetosh, të
duhet disiplinë, si në vargjet:
“Gjithmonë ecim/ në kërkim
të asaj drite që pamë/prej të
parës herë kur hapëm sytë/
rruga jonë, ëndrra jonë/ për
sa më shumë dritë”.
Duke ia njohur autores
shkrimet e kohëpaskohëshme
si dhe parimet jetësore, tipare
të saj që nuk ia fsheh as syri
as sjellja, krijojnë moral e
ndërgjegje të një individi
në marrëdhënie mendësish,
shpirtërisht e emocionalisht
me të tjerët, e me dukuritë
që e rrethojnë. Emocional-
isht, autorja duket e lënduar,
reflektim ky edhe në poezi,
e që nuk është lëndim fizik,
por ajo dëshiron t’i ndrysho-
jë gjërat për t’u dhënë per-
sonazheve më shumë besim e
paqe. Nganjëherë emocionet
na bëhen aventurë, ngase
jeta i sjell ato me bollëk, por
Laureta me shprehjen e saj në
poezi, nuk do asgjë më shumë
dhe asgjë më pak, se sa shpresë, besim e vërtetohet se Laureta nuk e lejon provokimin e
frymë njerëzore. Kështu del e tërë poezia shpirtit, ngase e ka limitin deri aty ku e lejon
e saj. Këto janë Urdhnime të Krijuesit. paqja me vetveten.
Janë ligje të së drejtës. Janë parime që i Pse e kemi kaq në vrojtim paqen në poezinë e
kërkojmë nga besimi, e që dëshirojmë të Lauretës? Sepse, ajo nuk ka mallkim në poezinë
na i bëjë dikush. e saj. Ajo mban shënim gjërat që i ndjen, e që e
Ka menduar shumë të prezantohet me përtërijnë kah lumturia.
blen poetik, ngase sikur e pohon, e lente “E tashmë e bukur” - Provoj të mendoj më
shpresën ta nxisë për të marrë hapin e gux- pak/ të ndjej më shumë/ dhe koha ec…/ s’e di
imshëm. Kjo është veçoria e një njeriu me përse në shpirtin tim/ sot u derdh një lumë/ të
tipare që bën kompromis vetëm me arsyen. gjithë lumenjtë e jetës/ përnjëherë”.
Laureta, nuk e lejon dyshimin t’i hyjë Meditimi i saj nuk nënshtron. Ajo, sikur
në zemër, as kur turma bie në përsiatje, thamë është tolerante, as nuk nënshtrohet vetë,
ngase asgjë që adhurohet nuk duhet t’i as nuk kërkon përkufizime refuzuese.
dorëzohet çastit. Këtë e shpreh në poezinë Pos dialogut, në këtë vepër poetike ka dhe
“Para syve të mi”: - Para syve të mi/ bota përkushtime. Si mos t’i kushtohet tokës ku jeton
merr vrapin/ gjithçka ikën, zbrazet / e unë e që është vendlindja. Nënës, e që është gjithçka
hesht...”Çka është kjo heshtje! Kur të për- për të. Pastaj dhe disa personave që i mban të
balleni me autoren, e lexoni në sytë e saj. veçantë.
Ajo e nxjerr vetveten ashtu sikur jeton, Poetja, Laureta, ka zgjedhur rrugën t’i thotë
sikur komunikon e sikur e ka qetësinë e gjërat që ajo ndjen, me plot vullnet të lirë, të
shpirtit. mirë e të përshpirtshëm. Ndonëse, është libri i
Ja një klithmë e një doze tundimi, prej parë i saj, nuk paraqet asnjë dyshim se mund të
të cilës trazohemi që të gjithë. Kushedi sa zbehet, vetëm nëse i mbyll mendimet në vetvete.
herë ndjehemi të plogësht në zemër dhe Besoj se kjo nuk do t’i shërbejë për të mirë, se
sikur s’mund t’i mbajmë aq shtrëngueshëm shpresa bëhet duke e thirrur me zë. Sikurse
vlerat tona. “Dëshira paralele”: - Nuk më është një zë premtues kjo poete.
mbeti asgjë në duar/ ndaj kokën e vura
qetësisht/ mbi tokën e lodhur e të shkriftë/
si një gur me dhimbje/ numërova vija Gjakovë, korrik 2020
 E shtunë ,9 tetor 2020

4 ••• prozë
Dora e saj rreth belit te tij ishte thirrje, ftesë,

REFUZIMI kërkesë për të eksploruar thellësitë. Nuk besoj

se ka ndonjë gjë infektuese, qeshi përbrenda
gati në ngashërim. S’jam as prift, as babagjysh i
nënndërgjegjes e as psikologu i saj.
Ajo i frymoi lehtë sërish mu në qafë, me atë
aromën e trëndafilit që tani sikur e kishte kup-
tuar dilemën e tij. Atë çast të shkurtër çiltërsie
i pëshpëriti në vesh: Rasti e solli! Me këtë deshi
ta qetësojë ndërgjegjen e tij, duke i thënë që
midis tyre nuk do të kishte projekte, as telefona-
ta të fshehta, as ikje e dehje, as bredhje rrugëve
natën, lokale e aventura hotelesh. Zëri i saj nuk
u dëgjua më, si të ishte mbërthyer nga kthetrat.
Të dy e ndjenë se si heshtja nisi të rritej për-
- Tregim nga Odise Kote
brenda duke copëtuar shpirtrat e tyre. Vjegat ku
ishin mbërthyer nisën të lirohen. Padurimi po
Nëse nuk e mposht një herë të vetme frikën,
rrokullisej në humnerën që s’kishte fund.
do ta kesh përjetë. Frika është si rrëzimi nga
Ajo nuk tha me përgjërim: Puthmë! dhe as ai
kali.E shkuara nuk mund të kurohet.
nuk zgjati duart pafundësisht. U afruan vetvetiu
Iu rikujtua ky verb që sepse i kishte mbetur
dhe të dy u gjendën të gjunjëzuar përtej vetmisë,
në tru pikërisht atë çast, kur në autobuzin e
përtej kujtimeve të trishta, përtej syve të lidhur
mbrëmjes, të linjës Athinë – Tiranë hypi ajo.
me fashat e moskuptimit.
Ajo u ul pranë tij. Këmbëterse, do ta quante
Flokët e saj ranë mbi krahun e tij sikur donin
kohë më pas. Ajo kishte moshën e gruas në
të besonin aty të fshehtën e thellë, atë të cilën
shpërthim. Muaji mars për moshën e saj sillte
sytë e tij të mendjes nuk e kishin zbuluar dot
theksim të hijeshisë, ndërsa tek ai ringjall-
deri atë çast.
je. Ajo u ngjesh disi pranë trupit të tij sikur
Të përqafuar qëndruan gjatë. Ashtu të
kishte ftohtë. Trupi i saj i butë e përplot lakime
lodhur, në krahë të njëri tjetrit, i zuri gjumi.
delikate, ashtu si padashur nisi të kuptojë e të
U zgjuan në ag të ditës, kur shoferi grek
marrë format e mendimeve të tij. Në dritën e
thirri: Zbrisni! Mbërritëm në Kakavije. Auto-
bruztë të mesnatës, bukuria e saj ishte e tillë
Ai e ktheu plotësisht kokën nga ajo. Sytë e ledhatime të plota burri. Dëshirën e ëndërrt e buzi nuk shkon më tutje! Jashtë dritareve, dita e
që duhej nderuar me të gjithë fuqinë e duhur
saj, megjithë ndriçimin e zbehtë, ishin pa asnjë këputi në mes mesazhi që i mbërriti në celular. re kishte zbardhur me dritë të kursyer, të drojtur.
mashkullore. Ai ndjeu dhembje midis gjym-
grimcë faji. Mesazh i shkurtër. Nga gruaja e tij. Ajo e pyeste Të pamjaftë.
tyrëve, krrëk, atë dhembjen që lëshon thyerja
Akull. deri ku kishte mbërritur autobuzi dhe a kishin Të pakët, të tkurur. Ndërkaq, zhurma tru-
e guackës kur ndihmon të kuptuarit e situatës.
Të zinj gjer në thellësi të përfytyrimit, me ndonjë problem… I ktheu menjëherë përgjigje fulluese e pasagjerëve, klithmat, të bërtiturat i
Gruaja e re, ulur në krah, ishte nga ato që i
një rreth të hollë përposh si byzylykë cigane- qetësuese. Pastaj puliti sytë gjithë trishtim. Pesë shtendosën. Përgjumja iku dhe vendin e saj e
quajnë tricilësore, e zgjuar e ndjeshme dhe
je. Kurse lëkura ishte e bardhë. E bardhë dhe orë më parë kishte mbërritur në Athinë për ta zuri ankthi e pasiguria. Autobuzi i linjës Athinë
seksi. Vetëm një marruk mund t’i kthente kur-
e hovtë sikur sapo ishte larë nga bryma. Ajo sistemuar atë tek motra e tij emigrante. Gruan – Tiranë i kishte prerë në besë...
rizin diçkaje me kaq rëndësi sa ç’është dashuria!
e bardhë që hovte, kërcente përpjetë … sikur dhe vajzën e vogël. E largoi nga Shqipëria për Bllokimi i rrugëve nga bandat grabitëse u bë
Gruaja e re psherëtiu dhe fryma e saj ngjau
kërkonte … sikur shëlbehej… shkak të kërcënimeve e rrezikut që i kanosej. Ai shkak që pronari grek të pezullonte udhëtimin
sikur ishte aroma e një trëndafili të porsaçelur.
Vështrimi i tij përshkoi pjerrtazi lëkurën e ishte bankier prej njëzetë vitesh. Drejtor banke drejt Tiranës.
Në fytyrën disi pikaloshe, si mëngjes i patrazuar,
trupit të saj dhe ledhatoi ëmbël format e fryra e në qytetin e vogël jugor të Shqipërisë. Në jug, atë Ai dhe Ajo zbritën të zemëruar, si gjithë të
bëri krahasim mendja e tij e ndezur, rrezet e
luginat e ngrohta. Pastaj ndali tek buzët fërgël- mars të motit 1997, kishin shpërthyer protestat tjerët, mes rrëmujës e protestës për padrejtësinë
para të diellit vizatojnë imazhe dhe premtime.
luese, të mishta, epshore që çuditërisht sikur kundër skemave piramidale, protesta që më pas e shoferit grek.
Por atij çasti, iu duk sikur në tru befas u ngjit
ishin gati të dorëzoheshin. Ajo lëvizi dhe u afrua degraduan në rrëzimin e shtetit, dhunë, grabitje Në platformën e doganës s’dukej këmbë
e ia behu një fjali e çuditshme që atë të frikës e
pak më tepër. Sytë e saj udhëhiqnin afshin e bankash. Banka e qytetit të tij ende rezistonte. njeriu, veç disa taksistëve që prisnin të urritur.
s’dihej prej nga erdhi: sa më shumë e dëshiron
trupit. E ngjeshi pas tij. Ngrohtësia u përçua dhe Ai bënte çdo ditë rojë, bashkë me disa djem Frynte erë kallkan marsi që të rrëmbente si
një gjë, aq më shumë e humb atë! Fjalia i ngjau
mbërriti tek ai. Mijëra duar të vockëla e prekën. të rinj vullnetarë dhe miq të familjes. Sms-ë e gjethe. Marim një taksi bashkë? – e ftoi ajo. Ku
me ato lojërat e koketave që dërgojnë kinse
Të ndjesh gjer në grimcat më të imta një grua gruas dhe kujtimi i ngjarjeve të ditëve të fundit, shkon ti…? pyeti ai.
tek tjetra buqetën me lule dhe shënimin sipër:
të re që qëndron e gatshme në krahun tend, rreziku se ku do të rikthehej, e stepën. U ndal. Në Fier.
“Dikush të do. Enigmë”.
është më tepër se të bësh dashuri. Intimiteti U hoq disi mënjanë. Hezitoi.
Në qindra vjet nuk dihet përse ende femrat
që krijohet është i pakufishëm. Ndjeu frymën E di ç’ndodh kur ndodhesh midis dy gjërave? Pse jo – tha një grimë më pas.
duan të gënjehen nga e njëta hile. Ndoshta
pohuese të saj. Ndjeu lëvizjet e dlira e deri pyeti veten. Nuk bën mirë as njërën dhe as Nuk vonohemi – dhe fytyra e saj ngazëlleu.
mendojnë që besimi në virtyt është më i rëndë-
preku me fantazi ëndrrat e saj. Preku avujt e tjetrën. Ndërsa ajo, pa e ditur se ç’bluante ato Duhet të jem në varrim në orën 11.00. Mbaro-
sishëm se vetë virtyti!!!
ngrohtë të dëshirave. Symbyllur, me drojë të çaste burri në krah, pa e fshehur fytyrën nga jmë dhe ikim. Varrim…? - humbi disi drejtpe-
Po a dashurojnë ato tek mashkulli vërtet
shurdhër, deshi të lëvizte dorën për ta çuar aty, turpi, e kapi për beli, e shtrëngoi dhe kërkoi shimin ai. Po – tha ajo e vendosur. Varros atë
virtytin apo dicka tjetër…?
nën xhaketën e zezë me dantella të bardha, që ai ta ledhatonte. Mbështeti kokën në supin … nuk e kisha as burrë, as të dashur …isha e
Mendimi i arsyeshëm të vret shpirtin. Tjetri,
poshtë kortesë, ku trupi fërgëllues kërkonte e tij. Por ashku i fillimit qe bjerur disi. Dëshira rrëmbyera e tij - dhe uli kokën si e zënë në faj.
ai rebeli të çon tek aventura.
e tij sikur ishte dërmuar nga pikëllimi. Ndihej i Ai u trubullua. Nuk kuptonte asgjë. Ngushël-
sfilitur si një krijesë e mjerë. Donte të kërkonte lime. Ti …ti …s’më the gjë… - iu muar goja.
falje për zbrazësinë e tmerrshme të plot fjalëve S’ka gjë – tha ajo. Eja me mua të lutem. Mos
të heshtura. ki gajle për para…kemi sa të duash…
Fjalëve të munguara. Nuk dinte asgjë për të. Ai ra më thellë në trbullim e humbi sërish
Nuk e pyeti. Qenë njohur atë mbrëmje. Pa thënë fillin e llogjikës.
asnjë fjalë të vetme. Ç’bëhet kështu?
Ç’ishin për njëri - tjetrin? Sa të varros Xhetin dhe pastaj ikim… - foli
Dy të panjohur. As të dashur, as miq …as… ajo e bindur që pas këtij shpjegimi i kishte fshirë
Po, po, dy të panjohur. gjithë mëdyshjet e tij. Xhetin …? Në Fier?! Ai
Mbase një ndjenjë e menjëhershme dhemb- u drodh. Xheti ishte kapo bande. U vra një ditë
shurie, prehjeje e paqeje në atë autobuz komod më parë bashkë me njëmbëdhjetë shokët e tij.
të mesnatës, keqardhja e tmerrshme për vet- Ata vinin nga Vlora. Grabitën bankën e qytetit
veten, apo ikja prej merimangave të anktheve i dhe po hynin në Fier. Në afërsi të Fierit ranë
kishte afruar. Ose mbase etja për dicka normale, pritë. Në lajmet e mediave u tha që ishte aksion
larg marrëzisë, larg frikës. i policisë së shtetit. Xheti i tmerrshëm i bandës
Ai ndjente dhembje dhe dëshirë të ishte grabitëse të bankave të jugut. Foton e Xhetit e
gjallë. kishte në sirtar të tavolinës. Policia e shtetit e
Ajo e pikasi. kishte shpërndarë disa ditë më parë.
Kurse ajo e kishte fshehur thellë dhembjen Eja – e ftoi e vendosur ajo.
apo sekretin e saj dhe ai donte ta zbulonte e të Ai u ndërdysh. Ndjeu djersë akulli e faji në
jetonte me të. kurriz. Nuk lëvizi vendit. Mbeti shkretan në
Si në një lojë. mes të platformës së doganës, ku era rrihte me
Të dy kishin gjetur arsye të mirë. shkulme nga të katër anët. Nuk mund t’i gjendej
Por pas sms -së përgjuese të gruas së tij, pranë në fatkeqësinë e saj. Fatkeqësia ishte si ajo
mbetur atje në Athinë, ai nuk ishte më i sigurt. erë e fortë, erë e marrë.
Nuk po vendoste dot. T’i ikte tundimit dhe ta Si stuhia.
Helidon Haliti hiqte dorën e saj, apo...? Si stuhia që na i grabit lehtësisht ato gjërat e
dashura që askush nuk mund të na i marrë …

CMYK
E shtunë , 9 tetor 2020

poezi ••• 5
ÇMENDET
METAFIZIKE ME KUJTESEN
I tronditet fryma i lëkundet vetja

E GRISUR Qiejt ofshamave ju bëhen streh

Ererat përpijnë mendimet grisur
Lutjet oh nuk paskan veshë
Fuqi shtetur një gur në fyt
Frymen ja merr në arrati
GALAKTIKA E UDHES SE TE Nofullat ribluajne copa të vetes
Përtypin dhe pse s'kanë uri
PËRJETIMEVE TË MBRAPSHMES BOTE Ajo shkallmon trupin e saj
Shkallë më shkalle e shkel
Nga Greta Kadare
NDRITËSHME Ti vet mbi ballè më shkrove
E nis mbledh copëza harrese
Se kujtesa i eshtè berë vrer
Eh ... Çfar' është atje?
Ke lindur me diellin Deri tè ngjitet ne mes të shpirtit
Në mure memece, Do ta gdhend mbi papirus frymën Zot Gjunjaz dorezgjatur boshllëk gjen
Në orendi të zbehta, E ta nis me një pëllumb enkas Mos ma sprovo ende durimin Vetëm me kujtesën çmendet
Një shtrat i heshtur, T'ia vendos mbi sqep e buzë Po më sos Ndaj e kërkon veten nëpër harresë
Një zgjim i çjerrur, Ta kem gdhendur me ca eshtra Pak frymë lërma pak frymë
METAFIZIKE E GRISUR. Ketë do ta dërgoj Udhës së të mbrapshmes botë
Ankthe ,makthe,
Pasiguri e thelbit
Do ta shkruaj me copëza të qelqta Kam lindur me diellin OFSHAMA E VETES
Le të thonë një Erudit Kujtohu për atë ditë
Torturë që dergjet. Pas një të marre la shpirtin Nè buçim të pranverës I lakohej nëpër trup trishtimi si gjarpër
Nën gjendje dridhjesh Do ta le dhe trupin ta adhurosh e mos ta prekesh Lulet harlisur mi bènë kurorë Helmin oh sa ëmbel ja pikonte mbi çdo plagë
I shfaqen mëngjeseve, Pastaj me duar mbi telajo vetë ta hedhësh Dashuritë gëzuan me mua Në çdo qelizë një varr aq tè thelle i hapte
Diellin ia marrin Thuam tani të ndaloj rrahjen e zemrës për ty Shpirt dhemshurit kur shkuan Ajo zvarrè dergjej kur hynte nè veten e saj
Ia mekin ajrin Thuam të fikem në perjetesi Tek ti amanetin lanë Por Ofshama e vetes ja kepuste shpirtin
Se jetoi kohën E të bëhem rrëfim i shekujve Me gjilpera të dhimbjes Lotet i kishin ngrirè në ngrehinën frymë
dhe ia tjetersoi qenien Pa mu dhimsur vetja fikur të jem ylli yt Më ke qendisur deri palcën Ankthet e shkundnin e gremisnin
Ia theu boshtin, Ti qeliza e ngjizur tek unë me frymën Kur klithja gjuhën ma ke grisur Ajo lutej të gdhinte çdo herë pak dritë
Ia gërreu eshtrën, Nga galaktika e përjetimeve hyjnore Mos u rrefefsha si jeta shkon Kaherè kuvendon vetem me fjalen
Ia përthithi palcën. Dritën ma derdhe mbi shpirt Zot kujtohu E pleks gojëtharè me pështymë të saj
Oh metafizikë e grisur! Kurorë valesh mbi mua e gjakun tim Më linde me diellin O sa shumè ështe lutur në këtë jetë
Ajo ,qenie me shpirt , Qeliza gërryese e dhimbjeve të motshme ,ti Me diellin dhe tek sytè Mungesat mos e bejnè tè ndjehet fillikat
Shkak i egzistencës Galaktikë e përjetsisë së ndritëshme Ajrin heshtur ke ngjizur Kur e perpijnë gjarperi trishtimi
që vetes nuk iu dhimbs.. Nuk të kërkoj të ma prekesh trupin, buzët Në mushkri të mija Gjunjë rrëzuar ja bëjnë shpirtin gjak
U thafshin eshkë pa prekjen që nxit Mos ma sprovo akoma shpirtin Vetēm te dalè drita rri e lutet
Mëkatin e kryqëzofshim sëbashku Mëshirë klith klithma Mos degjojë Ti dele e zeze pa fat
E BUKURA Dashuruar me frymë si perënditë
Ti Aureola e gjendjeve të ndritshme
Zot mëshirë..

DESTINUAR TE Mbrujtur vetēm frymë RRJEDHA E VALES

VDESE NGADAL
Ende e pa rritur
Në dasmën e saj
Kish qarë ish mekur
Kur e përcollën
Aneja e kish puthur në ballè
Nënë ja kish fshirë lotët heshtur
E bukur me fustan të bardhë qante në dasëm
Sikur ajo do vdiste atë çast
E qara mbi fustanin sdo i ndahej me shekuj
Deri ca thinja ta zbukuronin mbi ballë
Tani i gjakosen sytë vetja i hesht
Fillon e resht shpirtin si manar
Dhe dhimbjen e vesh me lot të ngrirë
Ca gulca trishtimi i pi pa fjalë
Ajo e bukura me fustan të bardhë
Ështe destinuar të vdes ngadalë.
DASHURIA
MARGARITAR
Greta
dërguar
a week ago
Kur shihemi frymë ,duhemi
Oo ç'them ne duhemi gjithë kohën
Pa u ndarë
Hapsira tani mes nesh ështe aq e bukur .....sa
Harpa e dashurisë tingujt i thur me valë
Ti prek gishtërinjtë pa ti prekur.
Në harkun e qafës deri mbi shpatull
Më puth ti butë e marrë
Kur shihemi duhemi
Duhen sytë
Dashuritë e marra thjeshtësisht janë margartar.
Duam sa të shuhen yjet
Të vdes e dashuruar njësoj si vdiqën perënditë.
PUTHJA E MUZGUT
Trupin e ndava në dysh enkas për të fundit herë
Në këtë jetë
Me dritë dielli e çara filloi nga shpirti
Pastaj të përpiu të tëri dhe
Me hijen pranë vetes nyjë përjetë të lidhi
Je , të mbaj kemi bërë bashkë majat e gishtërinjve
Pëllëmbët e duarve i kemi qepur me magjinë e
gjithë ndjesive menjëherë
Kemi puthitur buzët
Oo dua ta marr të gjithë frymën tënde ta jap
timen të gjithën gjer të shterë
I shkëmbejmë edhe dritat e syve ? Ti shkëmbë-
jmë !
Në formë kristalesh të shfaqen qelizat tona
Shpirt Diell
Kam një shkëndi të pavdekshme ende strukur
thellësive thellë
Me atë dua ta ndez një vullkan tek ti ja keshtu
kaq thjesht
Çdo tjetër të jap frymën shpirtin që ti besova
menjëherë
Vetëm zgjate doren dhe është jotja yllësi e shpirtit
Unë do ti zgjasë krahet ta prek qiellin
Por jo vetem ,me krahet e të dyve përnjëherë
Degjo nëse një sekondē të duhet fryma
Eja merre të gjithë frymën timen edhe shter
Se vetem pak të dhemb zemra
Shkule muskulin më të forte nga unë e ngjite
tek ti këtë herë
Qielli e hapi udhën vetem për mua
E mes reve dritë derdhi mbi terr
Oh merrma shpirtin ti
Sdo resht të dëshmoj edhe pas 100 shekujsh Je
krijesa me Shpirtin Diell
E di si me duket tani puthja e muzgu ? Parajsa
që veç për mua u cel...
QE DJEG
Nuk i duhej të shkonte deri në Jordan
Nè rrjedhën e lumit qè thonë pastron shpirt
I mjaftonte veç një currile uji zjarr
Nga burimi i pafjalë ndonjëherè pa gdhire
Dhe çdohere para nates kur dashuri donte
Para se tè binte e vetme me ëndrrën në gjumë
Si e marrosur kridhej e përvëlohej e tëra
Nè ujin qè i ujiste tè tretshmin trup
Ajo dinte si veten ta ndante
Të ish ashtu veç shpirt e trup
Mjaftonte të godiste fort currila një rruazë
Aq mjaftonte që dy copa ai trup të ish
Kocka thërmohej e palca bëhej si hiri
Trupin në çast nga shpirti ndarè e kish
Në rrjedhë të valës që i digjte mjaft
Ajo dy pjesë më nuk ndjente dhimbt
Atherë shpërthente në vaj e tëra
Me ujin niste ti lante dhe lotët e saj
As shijen e dhimbjes lotit nuk ja ndjente
Kështu pastronte shpirtin ajo grua çdo natè.
Sergio Bitici, coffee time
PERKUND ÇDO NATE
LUTJEN E VETES
Përkund çdo natë lutjen time
Jam gjallè smë vranë
Dy herë në të njejtën plagë më goditën
Me kast për tè mè vdekur gjallè
Dëshira të ma shkulnin shpirtin
Dy herë në të njejtën plagë më goditi
Vrraga e gjakut rrjedhur qau e në çast ngriu
Eh prap përkund çdo natë lutjet time
Me puhizë shprese e mëlkoj
Bota e marrè e tè gjalleve
Pak shpresa mè jep tè besoj
Por unè vazhdoj përkund lutjen time
E shpirtin me lutje ushqej
Një dite karma e vetes
do vras atë qè vrau dje.

CMYK

6 ••• studim
Nga Laureta Petoshati
Ka shumë kohë, që rastësisht në shumë kujtime
njerëzish mbi jetën apo rininë e tyre, jam ndeshur
me këngën “Lulebora” si një emblemë, apo më mirë
një ikonë e këngës qytetare shqiptare. Kureshtja
më ka bërë që ta shoh me vëmendje këtë këngë
jetëgjatë, e cila është kënduar dhe këndohet në
çdo cep të botës me shumë dashuri e përkushtim
edhe nga të huajt. Ajo që kam dalluar, është ndry-
shimi dalëngadalë i ndonjë fjale dhe retushimi pa
paramendim, për ta bërë më të bukur këngën, por
që sipas meje asaj nuk i duhet prekur as edhe një
presje. Kjo këngë, e shkruar në dy vitet e para pas
çlirimit të atdheut, u shpërnda me shpejtësi rrufeje
në gjithë Shqipërinë dhe jo vetëm. Në Vlorë, u
dëgjua jo vetëm nga radioja, por e pati sjellë duke
kënduar para njerëzve Artistja e Merituar Meliha
Doda, e cila u vendos në Vlorë ne vitin 1952 si
mësuese në shkollën “1 Maj”. Ajo kishte jetuar në
Shkodër dhe kishte bashkëpunuar me kompozi-
torin e kësaj kënge Simon Gjoni. Çuditërisht dhe
mrekullisht, artistja Meliha Doda, që nga dita që
e mësoi e derisa mbylli sytë, e këndoi këtë këngë
pa i lëvizur asnjë presje. Teksti i “Luleborës” së
kënduar nga Meliha Doda dhe nga të gjithë ish
nxënësit e saj, është si dy pika uji me atë që këndon
sopranoja shqiptare me famë botërore Inva Mula.
Dhe nuk ka si të jetë ndryshe, sepse kështu e pat
kënduar i ati i saj Avni Mula, i cili ashtu si dhe
Meliha Doda, fillimet e karrierës i pati në Shkodër
dhe që të dy ishin me origjinë nga Kosova. Duke
parë këngën ashtu origjinale, siç e pati shkruar në
vitin 1946 poeti shkodran Zef Pali, unë mendoj se
kuptimi i saj është shumë më i thellë se e mendojnë
të tjerët dhe hamendësimi, apo pohimi se i kushto-
het të dashurës së kompozitorit apo poetit është
pjesërisht i saktë dhe jo bindës. Ideja se i kushtohet
kësaj, apo asaj, si pasojë e shkëndisë së dashurisë
së kompozitorit apo të poetit mendoj se është për
të mbuluar një dashuri më të thellë. E gjithë kjo
më kujton atë shprehjen e shkrimtarit dhe poetit
austriak Hugo von Hofmannsthal, i cili thotë se
“Thellësia duhet të fshihet. Ku? Në sipërfaqe.”
Le të marrim strofën e parë dhe le ta analizojmë
me kujdes, se çfarë mendoj se ka dashur të thotë
poeti Zef Pali:
Tuj shëtitur n'mal e n'kodër,
tuj prek lulet t'gjith’ me dor’,
veç n'nji kopsht ma t'bukrin n'Shkodër,
ty të gjeta lulebor’.
Dikush mund të mendojë se autori nënkupton
që ka shëtitur kudo, ka parë shumë lule, i ka prekur
me dorë dhe si përfundim, atë, që kërkonte sipas
pritshmërive të tij, e gjeti në një kopsht, që ishte më
i bukuri në Shkodër. Unë e mendoj ndryshe. Në
malet dhe kodrat zakonisht janë ndërtuar vendet
e shenjta. Që në fillimet e njerëzimit në kulturat e
lashta ekzistonte bindja se hyjnitë banonin në qiell
dhe vendi më i mirë për tu takuar me këto hyjni
ishin majat e maleve. Kjo duket qartazi dhe në
mitologjinë greke ku mali i Olimpit ishte si vend-
banim i perëndive, por dhe në atë shqiptare mbi
Malin e Tomorit, etj. Po ashtu dhe në Besëlidhjen
e Vjetër, por dhe atë të Re kemi shfaqjen e Zotit
apo komunikimin e tij me njeriun zakonisht në
maja malesh. Zoti bisedoi me Moisiun në malin
Horeb, një mal tjetër i shenjtë për popullin hebre
është Mali Karmel, ku Elia ndërtoi një altar për
MISTIKA E SHENJTË
E KËNGËS “EJA,
EJA LULEBORË”
Zotin, madje dhe qyteti i Jerusalemit ndodhet
në malin Sion. Në Besëlidhjen e Re kemi predik-
imin në mal të Jezusit, i cili pastaj u shpërfytyrua
para apostujve në malin Tabor, vuajti pas Darkës
së Fundit në malin e Ullinjve dhe u kryqëzua në
Malin e Kalvarit. Që në fillimet e krishterimit, të
krishterët kanë zgjedhur vende të larta për shtëpitë
e tyre të adhurimit. Këtu bën pjesë dhe Shqipëria, e
cila e përqafoi këtë fe qysh në kohët apostolike me
ardhjen e Apostullit Pal në Iliri. Zona e Shkodrës
me male e kodra ka qenë plot me kisha e manas-
tire të shenjtë e me këtë të vërtetë historike poeti
shkruan : ”Tuj shëtitur n'mal e n'kodër...” Vargjet
që vijnë më vonë tregojnë një mënyrë ekumenike
të menduari nga poeti Zef Pali, i cili me këtë tekst e
ka treguar veten thellësisht mistik. Vargu “tuj prek
lulet t'gjith’ me dor’” është çelësi i
zbërthimit të kësaj poezie me një
nënkuptim të fshehur, që mund
të kapet vetëm nga ata njerëz që
kanë një përgatitje të thellë të
mistereve të shenjta. Një katoliku
të mirë, që e njeh mirë doktrinën
e krishterë ky varg në mënyrë
intuitive i sjell ndërmend Rru-
zaren e Shenjtë. Fjala rruzare
vjen nga fjala latine “rosarium”,
që do të thotë "kurorë trëndafi-
lash", ose "tufë trëndafilash” dhe
nënkupton një tufë lutjesh, që i
drejtohen Jezu Krishtit me anë
të nënës së tij Shën Mërisë, e cila
bën ndërmjetësimin midis bes-
imtarit dhe birit të saj në qiell. Në
çdo lutje që i bëhet Shën Mërisë
është sikur ti dhurohet asaj një
trëndafil dhe shuma e lutjeve e
ndarë në mënyrë të barabartë
formon një kurorë trëndafilash.
Trëndafili është mbretëresha e
luleve dhe Rruzarja është lutja
më e përsosur dhe me anë të saj meditojmë të
gjitha misteret e gëzimit, pikëllimit dhe lavdisë së
Jezu Krishtit dhe Shën Mërisë. Pra me pak fjalë
vargu “tuj prek lulet t'gjith’ me dor’”, nënkupton
duke prekur rruazat e Rruzares së shenjtë, ku secila
rruazë nënkupton një lutje, pra një trëndafil. Është
si të thuash një bashkësi lutjesh mariane, brenda
së cilës bashkë me Atynë, futen “Përshëndetje
Maria”, “"Përshëndetje Mbretëreshë”, etj. Por le
të shkojmë te vargu më poshtë: “veç n'nji kopsht
ma t'bukrin n'Shkodër,”. Që të jetë një kopsht,
aq i bukur, pra aq i lulëzuar, nënkupton që atë
kopsht e ka bërë të bukur dora e një zonje, që në
këtë rast del vetëm një, sepse nuk ka të tjerë si ai
kopsht në Shkodër dhe kjo është Zonja, apo Zoja
e Shkodrës. Aty gjendet lulebora. Por lulebora
nuk është një lule që çel gonxhe e veçuar, por çel
në bashkësi si një rruzull me petale. Dhe këtu fjala
luleborë ka kuptim simbolik dhe multisemantik.
Edhe pse në vendin tonë tani mund të gjenden
disa ngjyra të petaleve të luleborës, në vitin 1946,
flitej për ngjyrën e bardhë e të pastër. Lulebora në
kopshtin e Zojës së Shkodrës, është Kisha e Zojës.
Sepse kisha është një bashkësi njerëzish, besimi,
shprese dhe dashurie. Papa Gjon Pali II te libri
i tij “Të kapërcehet pragu i shpresës” faqe 153,
thotë se “Si popull i Zotit kisha është në të njëjtën
kohë dhe korpi i Krishtit.” Po ti shikosh me kujdes
petalet e luleborës, të duken të njëjta me Korpin e
Krishtit që e marrim në Eukaristi dhe kështu siç
ka thënë apostulli Pal (1 Korintasve 12:27) se “në
këtë mënyrë ne bëhemi të gjithë gjymtyrë të atij
CMYK
Korpi”, si dhe “individualisht gjymtyrë të njëri-tje-
trit” (Romakëve 12,5). Nëse kujtojmë Biblën “Unë
jam hardhia, ju jeni shermendet” (Gjoni 15:5 ),
do ta kuptojmë lidhjen limfatike të bashkësisë me
krijuesin edhe te “Lulebora”. Këto vargje me kaq
kuptime të fshehta, nuk mund ti shkruante dikush
tjetër veçse një katolik i rritur në Shkodrën me
tradita të hershme dhe të thella ekumenike. Vargjet
refren janë si më poshtë:
“Je e vogël por e plot’,
ty t'kërkoj un’ tash sa mot,
tash sa mot un’ ty t'kërkoj,
vi me ty jetën ta çoj ...”
Gjithçka nënkupton një kishë të vogël, të
mbushur, ndërsa vargu “vi me ty jetën ta çoj”, të
jep idenë e një ndjekësi, e një njeriu që kërkon të
ecë sipas dhe bashkë me dikë tjetër dhe patjetër
që është Ungjilli, që e shoqëron njeriun në rrugën
e jetës. “Eja pas meje” thuhet te Mateu (Mt, 8, 22)
dhe besimtari, në këtë rast poeti Zef Pali thotë
“vi me ty jetën ta çoj”. Qëllimi i besimtarit është
takimi me Zotin, me Jezu Krishtin, drejt të cilët të
çon nëna e tij, me të cilën lutemi, themi Rruzaren
e Shenjtë, apo “thurrim kunor”:
Eja, eja lulebor’,
se me ty do thur kunor.
Eja, eja lulebor’,
se me ty do thur kunor.
Këtu kushdo mund të mendojë se kemi të
bëjmë dhe më martesën e “luleborës” me atë, që
në rrugëtimin e tij kërkon që të eci me ungjillin.
Këtu është përmasa e padukshme dhe madhështia
e kësaj poezie, sepse shëlbuesi apo shpëtimtari i
botës, Jezu Krishti është Dhëndri i Kishës dhe i
të gjithë atyre që janë në të, sipas Mateut (Mt, 9,
15): “Dhëndri është me ju”. Nëse do ti shikojmë
me kujdes vargjet “ty t'kërkoj un’ tash sa mot,/
tash sa mot un’ ty t'kërkoj”, si dhe vargjet “Pash
ma t'bukrën stinë t'pranverës / pash mbretneshën
dranofil/ mos ja fal kujt ti erën, /se për mu vetëm
ke çil”, do të kuptojmë një histori të tërë, që ka të
bëjë me Kishën e Zojës së Shkodrës dhe me fakte
historike që lidhen me të, sepse historia e saj është
vetë historia e katolicizmit ndër shqiptarë. Poeti
E shtunë ,9 tetor 2020
tashmë është besimtari i të gjitha kohërave, që
iu mbyll kisha gjatë pushtimit osman, që ikona e
Zojës përfundoi më 25 Prill 1467 matanë detit në
Genazzano të Italisë, që pastaj kisha u rihap më
1917, por dhe që në atë kohë 1946, që u shkrua kjo
poezi po vinin kohëra të errëta për kishën katolike
me pushkatime dhe persekutime të pashoqe të
klerik katolik. Stina e pranverës nënkupton Pash-
kët, mbretëresha Drandofil është Shën Mëria,
mbretëresha e qiejve dhe e të virgjërave, e quajtur
në litanitë e Zojës “drandofillja e mrekullueshme,”
apo në literaturën fetare “trëndafili Mistik”. Vargjet
“mos ja fal kujt ti erën, /se për mu vetëm ke çil,” aq
sa duken si dëshira e poetit, ashtu si e çdo mash-
kulli për të gjetur një vajzë të paprekur si Virgjëre-
sha Mari, aq dhe thellë-thellë ato kanë të bëjnë
me moscënimin e frymës së Kishës Katolike, që
pushteti komunist donte ta vinte në shërbim të tij.
Strofa e fundit “Fjalët e mia ti dëgjoi” nëse mund
të thuhet “Lutjet e mia ti dëgjoi” të kujtojnë litanitë
e Zojës së bekuar, me të cilën besimtari kërkon
që këtë Hyjlindëse të Fjetur, ta zgjojë nga gjumi,
pra ta shohë dhe në kohët e errëta. Fjalët që çdo
besimtar i mirë thoshte, qoftë dhe në gërmadha
të asaj kishe mbas rrënimit, ishin këto: “O Zoja e
Bekueme, Nana e Këshillit të Mirë, po të thërrasim
ty, që je Bija e zgjedhuna e Zotit Atë, Nana e Jezu
Krishtit, Nusja e Shpirtit Shenjt, Tempull i së Shen-
jtnueshmes Trini: ndërmjetëso për ne në qiell!”
“Fjalët e mia ti dëgjoi
Ma ke ftyrën si të zanës,
Unë nga gjumi do të zgjoj
Për me t’pa në dritë të hanës.”
Kjo këngë kaq mistike me kuptime të
shumëfishta, i rezistoi kohës dhe nga zgjuarsia e
një poeti, që dinte si ta shprehte dashurinë për
besimin e tij dhe u bë simbol i dashurisë dhe i
familjes, sepse vë në qendër gruan si shëmbëlltyrë
të Marias në virtyte dhe përkushtim. Vendosja
e Rruzares, në mënyrë të tërthortë, bëri që kjo
këngë të moskuptohej nga fanatikët apo ateistët e
regjimit komunist, as nga myslimanët, por edhe
nga ortodoksët, të cilët edhe pse të krishterë nuk
e kanë traditën e rruzares si katolikët dhe që mis-
teret e fesë i kremtojnë ndryshe. Ata që mund t’ia
nuhasnin kuptimin ekumenik me shëmbëlltyrën
e diçkaje konkrete dhe të kapshme nga shqisat,
siç ishte lulebora, ku shihej ekzistenca e Zotit dhe
bashkekzistenca në shtëpinë e Zotit, kishin një
inteligjencë të lartë dhe e kuptonin dinjitetin e
të pagëzuarit, si”Christianus alter Christus”, që
do të thotë se i krishteri është një Krisht i dytë.
Ata, në atë kohë të errët, tekstin e kësaj kënge e
kanë parë si një mënyrë të shpalljes së mistereve
kryesore, apo Simbolit Apostolik dhe janë ndjerë
mirë që brenda tyre kanë parë të vërtetën e zotit
që as mund të gënjejë veten dhe të tjerët. Gjithse-
si, kjo këngë ka në bazë familjen dhe lutjen sipas
asaj që thotë Papa Gjon Pali II te Letra Apostolike
“Rruzarja e Virgjërës Mari” e vitit 2002 se “familja
që lutet e bashkuar mbetet e bashkuar.” Por kjo
gjë nuk mbetet vetëm për katolikët, por edhe për
besimtarët e feve të tjera. Kjo këngë pavarësisht
mistikës së saj, do të vazhdojë që të jetë simbol i
dasmave shqiptare dhe virtytit mbi të cilin ngrihet
familja dhe dashuria si shëmbëllim të Shën Mërisë,
e cila njihet si Hazretja Merjeme në Kuranin e
madhëruar dhe është e vetmja grua, që përmendet
me emër dhe përshkruhet si e dëlirë, e ndershme,
shembullore. Lindja e hz. Isait a.s. përshkruhet në
dy pjesë të Kuranit; sure 3 dhe sure 19, ku thuhet
shprehimisht: “Oj Merjeme, Allahu të dalloi ty (me
besim e karakter), të pastroi (nga shpifjet ) dhe të
lartësoi mbi gratë e botës.” ( Kuran 3: 42 )
Është një kapitull i tërë në Kuran i quajtur
Sure Merjem. Një nder të tillë që i është dhënë
Merjemes në Kur’an nuk i është bërë asnjë gruaje
tjetër , madje, nuk ka asnjë kaptinë në Kuran me
emrin Emine, emri i nënës së Muhamedit (a.s.), as
Hatixhe, gruaja e tij, apo Fatime, vajza e tij.
Kjo poezi, apo ky tekst kënge është vetë si një
trëndafil mistik, si një grua e bukur e veshur me
petka të dëlira, që bukurinë nuk e ka te lakuriqë-
sia, por te shpalosja dalëngadalë e misterit dhe
dashurisë së saj njerëzore.
E shtunë , 9 tetor 2020

poezi ••• 7
Unë ty të mund,

EDHE GJYSHJA
Me një buzëqeshje,
Dhe me ca përkëdhelje,
O moj flutur.
Unë ty të mund,
Me një ledhatim

MBAN SEKRETE
Të çarmatos vetëm
Me një të puthur.

Nga ELMAZ QERRETI
MËSUESJA IME
Moj mësuesja ime,
O moj rreze dielli.
Kush t’i fali sytë,
Deti apo qielli?
Po flokët e gjatë,
Që lozin mbi ballë,
Ku i more vallë,
Në cilën ujëvarë?
Buzëqeshjen, ku,
Flokët ku i gjete?
Po sytë e kaltër
Që na bën për vete?
VERË
Është tharë plisi ndër ara,
Djegur lulja e mëllagës,
Përmbi degët e zhuritura,
Zhuzhit zëri i gjinkallës
Bulkthi i natës meket, ngjirret,
Era përmbi gjethe fle.
Pikë-pikë kullojnë yjet,
Nga lastarët përmbi dhe.
Puset fushës po shterojnë,
Fiku digjet nga pajaga,
Dielli varet përmbi fusha,
Bën fytyrat pllaga-pllaga.
FESTË PËR
KONCERT
Në zabelin pranë lumit
Ku kreh flokët një ujëvarë,
Një bilbil në solo, vetëm,
Ia ka marrë me të qarë.
E kërkoj me sy ndër degë,
Ai fshihet, s’e gjej dot.
Eja, miku im i dashur,
Eja, dil, mos më lodh kot!
Edhe unë di plot këngë,
Këngë malli, fine fare.
Ti këndo napolitane,
Unë këngë myzeqare.
EDHE GJYSHJA
MBAN SEKRETE
Gjyshja ime flet me vete,
Se çfarë thotë, nuk e di.
Sa afrohem, ta dëgjoj,
E mbyll gojën për çudi.
Fol, moj gjyshe, mos ki frikë,
Asnjeriu nuk ia them.
Je e lodhur, s’ke fuqi,
Apo koka ty të dhembë?
Gjyshja s’flet, ikën më tej,
Edhe prapë flet me vete.
E sheh, mami? Mos më shaj!
Edhe gjyshja mban sekrete.
MERRI TË GJITHA
Gjyshi yt, si çdo gjysh,
di plot gjëra nga kjo jetë.
Në çdo rrudhë fle një libër,
Në çdo gjysh, një bibliotekë.
Hyr te gjyshi me kujdes,
Dhe lexo, mëso gjithçka,
Sepse gjyshi s’ka orar,
As pushim e festë s’ka.
Gjyshi është bibliotekë,
Që ka zë edhe figurë.
Ti klikoje pak te zemra,
Nuk të lë në baltë kurrë.
Gjyshi është bibliotekë,
Që lëviz nëpër shtëpi,
Merrja gjyshit që të gjitha,
Pse e zgjat, akoma rri?
Gjyshi yt, si çdo gjysh,
Ka plot gjëra, ti e di.
Në çdo rrudhë ka një pemë,
Në çdo gjysh, një magazi.
Hyr te gjyshi me kujdes,
Hape derën, merr gjithçka.
Merr ca mollë, dardha, pjeshkë,
Degët gjyshi plot i ka.
Hyr te gjyshi me kujdes,
Hape derën, merr një fjalë.
Merr një këngë, merr një valle,
Merr një gjëzë, një përrallë.
Gjyshi frutat i ka mjaltë,
Mos i lërë të ikin kot.
Merri, thaji, bëji vargje,
Mbushi shportat, arkat plot.
Merri që t’i kesh për dimër,
S’dihet si bën moti vallë.
Kur je keq e merr një këngë,
E përtyp ndonjë përrallë.
Edhe gjyshja, porsi gjyshi,
është pemë e bibliotekë,
porse gjyshja është dhe lule,
me petale dhe me thekë.
Gjyshja ka aromë buke,
Ka një erë që të deh.
Sapo kokën e mbështet,
Gjumi vjen edhe të zë.
Të vjen gjumi dhe të merr,
Me ca krahë të bardhë pëllumbi,
Të shëtit e çon në ëndrra,
Lart në qiell, poshte te lumi.
BËHET MACJA ME
NJË SHOK
Vetëm gjyshja i gatuan,
Macja ime goxha mace,
Ëndrrat plot me mrekulli.
Është e pastër, por përtace.
Era, zëri, dorë e saj,
Janë magji, veç magji.
Rri me gjyshen në divan,
Merr nga gjyshja, merr nga gjyshi,
Një këtej e një matanë.
Mbush raftet, mos përto.
Kur nis gjyshja pi kafe,
Se ata për ty i kanë,
Macja zgjohet kokën ngre.
Hë, i do apo s’i do?
Zë lëpihet, dredh mustaqet,
SA INAT TË KAM E zgjat hundën dhe kënaqet.
Sa inat të kam, o dimër,
Edhe Lori çamaroku,
Bën si macja a maçoku.
Dua të të rjep.
Që kur shkele ti këtu,
Shkon me vrap te gjyshe Dhora,
Gjej e prish foletë.
Ia merr kafen që nga dora.
Rri, mor, urtë, ç’të km bërë?
E fut gishtin, e lëpin,
Shiko punën tënde.
Pis e bën të gjithë shtëpinë.
Që kur erdhe, vetëm tym,
Bam e bum, na cmënde.
Vetë bëhet me mustaqe,
Njolla-njolla nëpër faqe.
Edhe pishat ulërijnë,
Dridhen e kanë frikë,
Se prej flokësh i ke kapur,
Kapërdiset si maçok,
Bëhet macja me një shok.
Tiq e tiq e tiq.
Dhe me thonjë ua nxorre rrënjët, GUSHËKUQI
I gremis tatëpjetë,
Thirri mendjes,
Bora botën e mbuloi,
s’je i vogël,
Me gëzof të bardhë ariu,
Nuk të ka lezet.
Edhe uji e mbajti frymën,
Vargje-vargje varur ngriu.
Edhe thua: pse më shajnë,
Pse më kanë inat?
Gushëkuqi gurin ndezi,
Ti, mor qyq, je grindavec,
Dhe i vuri flakën gushës,
S’lë njeri rehat.
Nisi Bora që të shkrijë,
Pikë-pikë, poshtë gëmushës.
ÇARMATOSJA E
-Eja, eja, Gushëkuq!
MBESËS E fton Tina që nga larg,
Eja brenda se të preu,
Futu brenda, ngrohu pak.
Kështu si bën ti,
Nuk bën, moj Martina,
-Jo, i foli Gushëkuqi,
Ti nuk e lë gjyshin,
Një minutë të qetë. Streha ime është gëmusha,
Herë përplas këmbët, Që nga ngrica të mos ngrijë,
Herë i merr stiletin, Më ngroh zjarri, zjarr te gusha.
Herë-herë vërsulesh,
I merr ndonjë fletë.
PO PAS NJERIUT?
Jo. Kështu mendimet
Marrin arratinë,
Ka njerëz të dashuruar pas statujave,
Jo, kështu dhe shkronjat,
Pas bronxit,
S’e gjejnë dot reshtin.
Gurit,
Kështu edhe vjershat,
Mermerit.
Mbesin pa sy.
Ka njerëz të dashuruar pas kufomave,
Edhe vargjet
Pas akullit,
Jetim mbesin.
Dekompozimit,
Tmerrit.
Ti ke vendosur,
Të sulmosh gjyshin?
Ka njerëz të dashuruar pas kafshëve,
Ti ke vendosur,
Pas luanit,
T’më hapësh luftë?
Po unë për ty,
Ka njerëz të dashuruar pas insekteve,
Zvarranikëve,
S’e mbledh OKB-në
Kam mjete të tjera,
Amfibëve...
Pas luanëve,
Që të zbut.
Ujkut,
Ariut.
Po, pas njeriut!?

CMYK
 E shtunë ,9 tetor 2020

8 ••• kulturë
POETESHA AMERIKANE LOUISE GLUCK(1943)
FITON ÇMIMIN NOBEL NË LETËRSI 2020
Motivacioni: "Për zërin e saj poetik të pagabueshëm që me një bukuri të rreptë e bën ekzistencën individuale universale".

Louise Glück lindi në Neë York City më 22 Prill Lund, duke shkruar në The Christian Science
1943. Ajo është më e madhja nga dy vajzat e Monitor, e quajti atë "një punë historike". Ai
mbijetuara të Daniel Glück, një biznesmen dhe vazhdoi të fitonte çmimin Pulitzer në 1993,
Beatrice Glück (Emerta Grosby), një shtëpiake. duke forcuar reputacionin e Glück si një poete
Gjyshërit nga babai të Glück, hebrenj hun- e shquar Amerikane.
garezë, emigruan në Shtetet e Bashkuara, ku
ata përfundimisht kishin një dyqan ushqimesh Ndërsa vitet 1990 sollën suksesin letrar të Glück,
në Neë York. Babai i Glück ishte anëtari i parë ajo ishte gjithashtu një periudhë e vështirësive
i familjes së tij i lindur në Shtetet e Bashkuara. personale. Martesa e saj me John Dranoë për-
Ai kishte një ambicie të bëhej shkrimtar, por fundoi në divorc, natyra e vështirë e së cilës
shkoi në biznes me kunatin e tij. Së bashku, ndikoi në marrëdhëniet e tyre të biznesit, duke
ata arritën sukses kur shpikën Thikën X-Acto. rezultuar në largimin e Dranoë nga pozitat e tij
Nëna e Glück ishte e diplomuar në Kolegjin në Institutin Kulinar të Neë England. Glück e
Përktheu: Mujë Bucpapaj Ëellesley. Që në moshë të vogël, Glück mori kanalizoi përvojën e saj në shkrimet e saj, duke
nga prindërit e saj një edukim në mitologjinë hyrë në një periudhë të frytshme të karrierës së
Greke dhe historitë klasike të tilla si legjenda saj. Në vitin 1994, ajo botoi një përmbledhje me
Akademia Suedeze e Çmimit Nobel ka
e Joan of Arc. Ajo filloi të shkruaj poezi që në ese të quajtur Proofs & Theories: Ese on Poetry.
shpërndarë ditën e sotme (8 tetor 2020)
moshë të hershme. Ajo më pas prodhoi Meadoëlands (1996), një
çmimin më të lakmueshëm, atë të Letërsisë,
përmbledhje me poezi rreth natyrës së dashurisë
për poeten amerikane Louise Gluck (1943). Në foto: LOUISE GLUCK
Si adoleshente, Glück zhvilloi anoreksi nervore, dhe përkeqësimit të një martese. Ajo e ndoqi atë
Sërish në këtë garë ka qenë edhe shkrimtari i
e cila u bë sfida përcaktuese e viteve të saj të sinjalizuar "zbulimin e një zëri të veçantë". me dy koleksione të tjera: Vita Nova (1999) dhe
shquar shqiptar Ismail Kadare, i konsideruar
vonë të adoleshencës dhe të rinise. Ajo e ka për- Në 1973, Glück lindi një djalë, Noeun, me part- The Seven Ages (2001).
si nje nga shkrimtaret me te shquar ne nivel
shkruar sëmundjen, në një ese, si rezultat i një nerin e saj, John Dranoë, një autor i cili kishte
nderkombetar.
përpjekjeje për të pohuar pavarësinë e saj nga filluar programin e shkrimit të verës në Goddard Në vitin 2004, në përgjigje të sulmeve terror-
Louise Gluck (77 vjecare), ka lindur në Neë
nëna e saj. Diku tjetër, ajo e ka lidhur sëmund- College. Në vitin 1977, ajo dhe Dranoë u mar- iste të 11 shtatorit 2001, Glück botoi një libër
York në vitin 1943 dhe është rritur në Long
jen e saj me vdekjen e një motre të madhe, një tuan. Në 1980, Dranoë dhe Francis Voigt, burri me poezi me titull “Tetor.”Libri eshte i ndarë
Island, nje lagje e ketij qyteti metropol.
ngjarje që ndodhi para se ajo të lindte. Gjatë i poetes Ellen Bryant Voigt, bashkë-themeluan në gjashtë pjesë, poema mbështetet në mitin e
Është autore e dhjetëra librave dhe fituese e po
vjeshtës së vitit të saj të lartë në Shkollën e Institutin Kulinar të Neë England si një kolegj lashtë grek për të eksploruar aspekte të traumës
kaq çmimeve.
Mesme George Ë. Heëlett, në Heëlett, Neë York, privat, fitimprurës. Glück dhe Bryant Voigt ishin dhe vuajtjes. Po atë vit, ajo u emërua Shkrimtar-
ajo filloi trajtimin psikoanalitik. Disa muaj më investitorë të hershëm në institut dhe shërbyen ja Rosenkranz në Rezidencën e Universitetit
Louise Elisabeth Glück , ka lindur më 22 prill
vonë, ajo u mor nga shkolla në mënyrë që të në bordin e tij të drejtorëve. Yale.
1943) është një poete dhe eseiste amerikane. Në
përqendrohej në rehabilitimin e saj, megjithëse
vitin 2020, ajo u vlerësua me Çmimin Nobel në
akoma u diplomua në 1961. Për atë vendim, ajo Në 1980, u botua përmbledhja e tretë e Glück, Që nga anëtarësimi në fakultetin e Yale, Glück
Letërsi, "Për zërin e saj poetik të pagabueshëm
ka shkruar, "Unë e kuptova se në një moment “Figura zbritëse.” Ajo mori disa kritika për ka vazhduar të botojë poezi. Librat e saj të
që me një bukuri të rreptë e bën ekzistencën
do të vdisja. Ajo që dija më me te vertete ishte tonin dhe temën e saj: për shembull, poeti Greg botuar gjatë kësaj periudhe përfshijnë Averno
individuale universale". Ajo ka fituar shumë
se nuk doja të vdisja". Ajo kaloi shtatë vitet e Kuzma akuzoi Glück si një " urrejtëse fëmijësh" (2006), Një fshat në jetë (2009) dhe Natë e
çmime të mëdha letrare në Shtetet e Bashkuara,
ardhshme në terapi, të cilën e ka vlerësuar se e për poezinë e saj tani të antologjizuar gjerësisht, besueshme dhe e virtytshme (2014). Në vitin
duke përfshirë Medaljen Kombëtare të Shken-
ka ndihmuar atë të kapërcejë sëmundjen dhe ta "Fëmijët e mbytur". Në tërësi, megjithatë, libri 2012, botoi një përmbledhje qe perfshine nje
cave, Çmimin Pulitzer, Çmimin Kombëtar te
mësojë atë si të mendojë. u prit mirë. Në të njëjtin vit, një zjarr shkatërroi periudhe gjysmë shekullore të poezive të saj,
Librit, Çmimin Kombëtar te Kritikëve të Librit,
shtëpinë e Glück në Vermont, duke rezultuar në me titull Poezi: 1962-2012, u quajt "një ngjarje
dhe Çmimin Bollingen etj. Nga 2003 deri në
Si rezultat i gjendjes së saj, Glück nuk u regjis- humbjen e të gjitha pasurive të saj. Në vazhdën letrare". Një koleksion tjetër i eseve të saj, me
2004, ajo ishte Poete Laureate e Shteteve të
trua në kolegj si student me kohë të plotë. Ajo e asaj tragjedie, Glück filloi të shkruante poezitë titull Origjinaliteti Amerikan, u shfaq në 2017.
Bashkuara. Glück shpesh përshkruhet si një
e ka përshkruar vendimin e saj për të hequr që më vonë do të mblidheshin në veprën e saj
poete autobiografike; puna e saj është e njohur
dorë nga arsimi i lartë në favor të terapisë si vlerësuar me çmimin, “Triumfi i Akilit” (1985). FAMILJA
për intensitetin e saj emocional dhe për tërheq-
të domosdoshme: "... gjendja ime emocionale, Duke shkruar në Neë York Times, autori dhe Glück është divorcuar dy herë. Martesa e saj e
jen e shpeshtë të mitit, historisë ose natyrës për
ngurtësia e skajshme e sjelljes dhe varësia e fur- kritiku Liz Rosenberg e përshkroi koleksionin parë ishte me Charles Hertz, Jr. Martesa e saj e
të medituar në përvojat personale dhe jetën
ishme nga ritualet i bënë të pamundura format si "më të qartë, më të pastër dhe më të mpre- dytë ishte me John Dranoë, një shkrimtar, pro-
moderne.
e tjera të arsimit". Në vend të kësaj, ajo mori htë" sesa vepra e mëparshme e Glück. Kriti- fesor dhe sipërmarrës. Ajo ka një djalë, Noah
një klasë poetike në Sarah Laërence College ku Peter Stitt, duke shkruar në The Georgia Dranoë, i cili stërvitet si somelier dhe jeton në
Glück lindi në Neë York City dhe u rrit në Long
dhe, nga 1963 deri në 1965, ajo u regjistrua në Revieë, deklaroi se libri tregoi Glück të ishte San Francisko.
Island të Nju Jorkut. Ajo filloi të vuante nga
Shkollën e Arsimit të Përgjithshëm të Univer- "ndër poetët e rëndësishëm të epokës sonë". Motra e madhe e Glück vdiq e re para se të lindte
anoreksia nervore ndërsa ishte në shkollë të
sitetit Columbia, e cila ofronte programe për Nga përmbledhja, poema "Portokalli talle", e Glück. Motra e saj e vogël, Tereze, kaloi karri-
mesme dhe më vonë e kapërceu sëmundjen.
studentë jo-tradicionalë. Ndërsa ishte atje, ajo cila është krahasuar me një himn feminist, është erën e saj me Citibank si nënkryetare dhe ishte
Ajo mori mesime në kolegjin Sarah Laërence
studioi me Léonie Adams dhe Stanley Kunitz. quajtur "një pjesë antologjie" për sa shpesh është gjithashtu një autore e vlerësuar me disa çmime.
dhe Universitetin Columbia por nuk mori një
Ajo i ka vlerësuar këta mësues si mentorë të shfaqur në antologjitë e poezisë dhe kurset e Mbesa e Glück është aktorja Abigail Savage.
diplomë. Përveç karrierës së saj si autore, ajo
rëndësishëm në zhvillimin e saj si poete. kolegjit.
ka pasur një karrierë në akademi si mësuese e
Nderime
poezisë në disa institucione.
KARRIERA Në vitin 1984, Glück bashkepunoi me fakultetin Glück ka marrë nderime të shumta për punën
Pasi u largua nga Kolumbia pa një diplomë, e Kolegjit Ëilliams në Massachusetts si lektore në e saj. Përveç shumicës së çmimeve kryesore për
Në punën e saj, Glück është përqendruar në
Glück mbështeti veten me punë sekretarie. Ajo Departamentin e Anglishtes. Vitin pasues, babai poezi në Shtetet e Bashkuara, ajo ka marrë bursa
ndriçimin e aspekteve të traumës, dëshirës dhe
u martua me Charles Hertz, Jr, në 1967. Martesa i saj vdiq. Humbja e shtyu atë të fillonte një të shumta nga National Endoëment for the Arts
natyrës. Duke eksploruar këto tema të gjera,
përfundoi me divorc. Në 1968, Glück botoi koleksion të ri me poezi, “Ararat” (1990), titulli i dhe Fondacioni Guggenheim. Më poshtë janë
poezia e saj është bërë e njohur për shprehjet e
përmbledhjen e saj të parë me poezi, “First- së cilës i referohet malit të rrëfimit të përmbytjes nderimet që ajo ka marrë si për punën e saj
saj të sinqerta të trishtimit dhe izolimit. Studi-
born”, e cila mori një vëmendje kritike pozitive. së Zanafillës. Duke shkruar në Neë York Times ashtu edhe për ato individuale.
uesit janë përqendruar gjithashtu në ndërtimin
Sidoqoftë, ajo pastaj përjetoi një rast të zgjatur në 2012, kritiku Dëight Garner e quajti atë "libri
e saj të personave poetikë dhe marrëdhëniet,
të bllokimit të krijimtarise, i cili ju shërua vetëm, më brutal dhe i mbushur me pikëllim i poezisë Nderime për trupin e punës
në poezitë e saj, midis autobiografisë dhe mitit
sic ka pohuar ajo, pas vitit 1971, kur filloi të amerikane botuar në 25 vitet e fundit". Bursa Kombëtare e Bursave të Arteve (1970)
klasik.
jepte mësim poezie në Kolegjin Goddard në Glück më pas ajo botoi në 1992 me një nga Bursa Guggenheim për Arte Krijuese (1975)
Vermont. librat e saj më të njohur dhe të vlerësuar kritik- Bursa Kombëtare e Bursave të Arteve (1979-80)
Aktualisht, Glück është një profesore ndihmëse
isht, “Irisi i egër”, i cili, në poezitë e tij, paraqet Akademia Amerikane e Arteve dhe Letrave
dhe Rosenkranz Ëriter në Rezidencën në Uni-
Poezitë që ajo shkroi gjatë kësaj kohe u lule kopshtesh në bisedë me një kopshtar dhe Çmimi në Letërsi (1981)
versitetin Yale. Ajo jeton në Kembrixh, Mas-
mblodhën në librin e saj të dytë, Shtëpia në një hyjni për natyrën e jetës. Publishers Ëeekly e Bursa Guggenheim për Arte Krijuese (1987)
sachusetts.
Marshland (1975), të cilin shumë kritikë e kanë shpalli atë si një "libër të rëndësishëm" që shfaqte [40]
konsideruar si punën e saj të përparuar, duke "poezi me bukuri të madhe". Kritikja Elizabeth Bursa Kombëtare e Arteve (1988-89)

CMYK
E shtunë , 9 tetor 2020
Doktoratë Nderi, Kolegji Ëilliams (1993)
Akademia Amerikane e Arteve dhe Shkencave,
Anëtar i Zgjedhur (1993)
Poet i Shtetit të Vermontit (1994-1998)
Doktoratë Nderi, Kolegji Middlebury (1996)
Akademia Amerikane e Arteve dhe Letrave,
Anëtar i Zgjedhur (1996)
Çmimi letrar Lannan (1999)
Shkolla e Shkencave Humane, Arteve dhe Shken-
cave Sociale Medalja e 50 vjetorit, MIT (2001)
Çmimi Bollingen (2001)
Laureat Poet i Shteteve të Bashkuara (2003-2004)
Çmimi Ëallace Stevens i Akademisë së Poetëve
Amerikanë (2008)
Çmimi Aiken Taylor për Poezinë Moderne Amer-
ikane (2010)
Akademia Amerikane e Arritjeve, Anëtar i Zgjed-
hur (2012)
Shoqëria Filozofike Amerikane, Anëtare e Zgjed-
hur (2014)
Akademia Amerikane e Arteve dhe Letrave
Medalje e Artë në Poezi (2015)
Medalja Kombëtare e Shkencave Humane (2015)
Çmimi Tranströmer (2020)
Çmimi Nobel në Letërsi (2020)
NDERIME PËR PUNË INDIVIDUALE
Çmimi Melville Cane për Triumfin e Akilit (1985)
Çmimi Kombëtar i Rrethit të Kritikëve të Librit
për Triumfin e Akilit (1985)
Rebekah Johnson Bobbitt Çmimi Kombëtar për
Poezi për Ararat (1992)
Çmimi Ëilliam Carlos Ëilliams për Irisin e egër
(1993)
Çmimi Pulitzer për Irisin e egër (1993)
Çmimi PEN / Martha Albrand për Nonfiction
i Parë për Provat dhe Teoritë: Ese mbi Poezinë
(1995)
Çmimi Libri Ambasador i Unionit anglishtfolës
për Vita Nova (2000)
Çmimi i Librit Ambasador i Unionit anglishtfolës
për Averno (2007)
Çmimi L.L. Ëinship / PEN Neë England Aëard
për Averno (2007)
Çmimi i Librit Los Angeles Times për Poezi 1962-
2012 (2012)
Çmimi Kombëtar i Librit për Natën e Besueshme
dhe të Virtuale (2014)
Përveç kësaj, Irisi i egër, Vita Nova dhe Averno
ishin të gjithë finalistë për Çmimin Kombëtar
të Librit. Të Shtatë Moshat ishte finaliste për
Çmimin Pulitzer dhe Çmimin Kombëtar të
Kritikëve të Librit. Libri Një fshat i jetës ishte
finalist për Çmimin e Rrethit Kombëtar të
Kritikëve të Librit dhe Çmimin Ndërkombëtar
të Poezisë Griffin.
Poezitë e Glück janë jane pjese e antolog-
jive, duke përfshirë në Norton Anthology of
Poetry, Oxford Book of American Poetry,
dhe Columbia Anthology of American Poetry.
Postime të zgjedhura ose të ftuara
Në vitin 1999, Glück, së bashku me poetët
Rita Dove dhe Ë.S. Mervinit iu kërkua të shër-
bente si këshilltare e veçantë e Bibliotekës së
Kongresit për njëqindvjetorin e atij institucio-
ni. Në këtë cilësi, ajo ndihmoi Bibliotekën e
Kongresit për të përcaktuar programimin për
të shënuar 200 vjetorin e saj. Në 1999, ajo u
zgjodh gjithashtu Kancelare e Akademisë së
Poetëve Amerikanë, një post që e mbajti deri
në 2005. Në vitin 2003, ajo u emërua ne jurine
përfundimtare te Serisë Yale të Poetëve të Rinj,
një pozicion që ajo mbajti deri në 2010. Seriali
Yale është konkursi më i vjetër vjetor letrar në
Shtetet e Bashkuara, dhe gjatë kohës së saj si
gjyqtar, ajo zgjodhi për botim vepra nga poetët
Peter Streckfus dhe Fady Joudah etj.
Kritika
Glück është i njohur më së shumti për poezitë
lirike me saktësi gjuhësore dhe ton të ashpër.
Poeti Craig Morgan Teicher e ka përshkruar
atë si një shkrimtare për të cilën "fjalët janë
gjithmonë të pakta, fitohen shumë mundim
dhe nuk harxhohen kot". Studiuesja Laura
Quinney ka argumentuar se përdorimi i saj i
kujdesshëm i fjalëve e ka futur Glück në "linjën
e poetëve amerikanë që vlerësojnë ngjesh-
jen e ashpër lirike", nga Emily Dickinson te
Elizabeth Peshkopi. Poezitë e Glück rrallë
përdorin rimë, përkundrazi mbështeten te
përsëritja, enjambimi dhe teknika të tjera për
të arritur ritmin.
Midis studiuesve dhe recensuesve, ka pasur
diskutime nëse Glück vlerësohet si duhet si
një pohim rrëfyes, për shkak të mbizotërim-
it të mënyrës së rrefimit ne vete të parë në
poezitë e saj dhe temës së tyre intime, shpesh
të frymëzuar nga ngjarjet në jetën personale
të Glück. Studiuesi Robert Baker ka argumen-
tuar se Glück "është padyshim një poete rrë-
fyese në një kuptim themelor", ndërsa kritiku
Michael Robbins ka argumentuar se poezia
e Glück, ndryshe nga ajo e poetëve rrëfyes
Sylvia Plath ose John Berryman, "varet nga
trillimi e privatësisë ". Me fjalë të tjera, ajo nuk
mund të jetë një poete rrëfyese, argumenton
Robbins, nëse nuk i drejtohet një publiku.
Duke shkuar më tej, Quinney argumenton se,
për Glück, poezia rrëfyese është "e urryer". Të
tjerët kanë vërejtur se poezitë e Glück mund
të shihen si autobiografike, ndërsa teknika
CMYK
e saj e përdorimit të mitologjisë dhe mbartjes
të personave të ndryshëm i jep poezitë e saj
më shumë sesa thjesht rrëfime. Siç ka vërejtur
studiuesi Helen Vendler: "Në zhdrejtësinë dhe
rezervën e tyre, [poezitë e Glück] ofrojnë një
alternativë ndaj 'rrëfimit' të personit të parë,
duke mbetur padiskutim personal".
Temat
Ndërsa puna e Glück është tematikisht e larm-
ishme, studiuesit dhe kritikët kanë identifikuar
disa tema që janë kryesore. Më e spikatura,
poezia e Glück mund të thuhet se përqendrohet
te trauma, pasi ajo ka shkruar gjatë gjithë kar-
rierës së saj për vdekjen, humbjen, refuzimin,
dështimin e marrëdhënieve dhe përpjekjet për
shërimin dhe ripërtëritjen. Studiuesi Daniel
Morris vëren se edhe një poezi Glück që përdor
imazhe tradicionale të lumtura ose idilike "sug-
jeron vetëdijen e autorit për vdekshmërinë, për
humbjen e pafajësisë". Studiuesja Joanne Feit
Diehl i bën jehonë këtij nocioni kur argumenton
se "kjo" ndjenjë e një fundi "… mbush poezitë
e Glück me fuqinë e tyre retrospektive," duke
treguar transformimin e saj të objekteve të
zakonshme, të tilla si një karrocë fëmijësh, në
përfaqësime të vetmisë dhe humbjes. Meg-
jithatë, për Glück, trauma është padyshim një
portë hyrëse për një vlerësim më të madh të
jetës, një koncept ndoshta i hulumtuar më qartë
në Triumfin e Akilit. Triumfi për të cilin aludon
titulli është pranimi i Akilit për vdekshmërinë
- gjë që i mundëson atij të bëhet një qenie njerë-
zore më e realizuar.
Marrëdhënia midis forcave kundërshtare të jetës
dhe vdekjes në punën e Glück tregon për një
tjetër temë të saj të përbashkët: dëshirën. Glück
shpesh ka shkruar në mënyrë të qartë për shumë
forma të dëshirës - për shembull, dëshira për
dashuri dhe vëmendje, për depërtim ose për
aftësinë për të përcjellë të vërtetën - por qasja
e saj ndaj dëshirës shënohet nga ambivalenca.
Morris argumenton se poezitë e Glück, të cilat
shpesh miratojnë këndvështrime kontradiktore,
pasqyrojnë "marrëdhëniet e saj ambivalente me
statusin, pushtetin, moralin, gjininë dhe, mbi të
gjitha, gjuhën". Autori Robert Boyer e ka kar-
akterizuar ambivalencën e Glück ndaj dëshirës
si rezultat i "vetë-marrjes në pyetje". Ai argu-
menton se "poezitë e Glück-ut në rastin më të
mirë kanë lëvizur gjithmonë midis zmbrapsjes
dhe pohimit, menjëhershmërisë së ndjeshme
dhe reflektimit ... për një poete që shpesh mund
të duket tokësore dhe pa iluzione, ajo ka qenë
reaguese e fuqishme ndaj joshjes së mrekullisë
së përditshme dhe ngritjes së befasishme të i
mbivlerësimit të emocioneve ". Tensioni midis
dëshirave konkurruese në punën e Glück shfaqet
si në supozimin e saj të personave të ndryshëm
nga poema në poezi ashtu edhe në qasjen e saj të
larmishme ndaj secilës përmbledhje të poezive
të saj. Kjo ka bërë që poeti dhe studiuesi James
Longenbach të deklarojë se "ndryshimi është
kulturë••• 9
vlera më e lartë e Louise Glück" dhe "nëse ndry-
shimi është ajo që ajo më shumë dëshiron, është
gjithashtu ajo që ajo reziston më shumë, ajo që
është më e vështira për të, më e fituar" .
Një tjetër nga preokupimet poetike të Glück
është natyra, mjedisi për shumë nga poezitë e
saj. Famshëm, në Irisin e egër, poezitë zhvil-
lohen në një kopsht ku lulet kanë zëra intelig-
jentë, emocionalë. Sidoqoftë, Morris thekson se
Shtëpia në Marshland ka të bëjë gjithashtu me
natyrën dhe mund të lexohet si një rishikim i
traditës romantike të poezisë së natyrës. Në
Ararat gjithashtu, "lulet bëhen një gjuhë e zisë",
e dobishme për përkujtimin dhe konkurrencën
midis vajtuesve për të përcaktuar "pronësinë e
natyrës si një sistem kuptimplotë të simbolikës".
Kështu, në punën e Glück-ut natyra është diçka
për t'u parë në mënyrë kritike dhe e përqafuar.
Siç ka theksuar autori dhe kritiku Alan Ëil-
liamson, ai ndonjëherë mund të sugjerojë edhe
hyjnoren, si kur, në poezinë "Muzika Qiellore",
folësi shprehet se "kur e doni botën dëgjoni
muzikë qiellore", ose kur, në Irisi i egër,hyjnia
flet përmes ndryshimeve.
Nga ana tematike, poezia e Glück shquhet
gjithashtu për atë që shmang. Morris argu-
menton se "shkrimet e Glück më së shpeshti
shmangin identifikimin etnik, klasifikimin fetar
ose përkatësinë gjinore. Në fakt, poezia e saj
shpesh mohon vlerësimet kritike që afirmojnë
politikën e identitetit si kriter për vlerësimin
letrar. Ajo i reziston kanunizimit si një poet i
mbytur (domethënë si një poet "hebre-ameri-
kan", ose një "feministe", ose një "natyrë" poet,
duke preferuar në vend të kësaj për të ruajtur një
aure të ikonoklasmës, ose në mes të ".
Ndikimet
Glück ka theksuar ndikimin e psikanalizës në
punën e saj, si dhe mësimin e saj të hershëm
në legjenda, shëmbëlltyra dhe mitologji antike.
Përveç kësaj, ajo ka vlerësuar ndikimin e Léonie
Adams dhe Stanley Kunitz. Studiuesit dhe kri-
tikët kanë theksuar ndikimin letrar në punën e
saj të Robert Loëell, Rainer Maria Rilke, dhe
Emily Dickinson etj.
KOLEKSIONE POETIKE
-Firstborn (Biblioteka e Re Amerikane, 1968)
-Shtëpia në Marshland (The Ecco Press, 1975)
ISBN 978-0912946184
-Figura zbritëse (The Ecco Press, 1980) ISBN 978-
0912946719
-Triumfi i Akilit (The Ecco Press, 1985) ISBN
978-0880010818
-Ararat (The Ecco Press, 1990) ISBN 978-
0880012478
-The Ëild Iris (The Ecco Press, 1992) ISBN 978-
0880012812
-Katër librat e parë me poezi (The Ecco Press,
1995) ISBN 978-0880014212
-Meadoëlands (The Ecco Press, 1997) ISBN 978-
0880014526
-Vita Nova (The Ecco Press, 1999) ISBN 978-
0880016346
-Shtatë Moshat (The Ecco Press, 2001) ISBN 978-
0060185268
-Averno (Farrar, Strauss dhe Giroux, 2006) ISBN
978-0374107420
-Një fshat në jetë (Farrar, Strauss dhe Giroux,
2009) ISBN 978-0374283742
-Poezi: 1962-2012 (Farrar, Strauss and Giroux,
2012) ISBN 978-0374126087
-Nata besnike dhe e virtytshme (Farrar, Strauss
dhe Giroux, 2014) ISBN 978-0374152017
-Libra kapitujsh
-Kopshti (Botimet Antaeus, 1976)
-Tetor (Sarabande Books, 2004) ISBN 978-
1932511000
-Koleksione prozash
-Dëshmi dhe Teori: Ese mbi Poezinë (The Ecco
Press, 1994) ISBN 978-0880014427
-Origjinaliteti Amerikan: Ese mbi Poezinë
(Farrar, Strauss dhe Giroux, 2017) ISBN 978-
037429955
 E shtunë ,9 tetor 2020

10 ••• kulturë

Preshevë, EDUKIMI I TË RINJVE DHE

TRASHËGIMIA KULTURORE Shqiptare
Me rastin e realizimit të projektit :
formë të lapidarëve, busteve, përmendoreve, në
Shkruan : Xhemaledin SALIHU, profesor ” Edukimi i të Rinjve nëpërmjet Trashëgimisë kulturore formë shpellave, lisave, burimeve natyrore dhe në
Projekti: ” Edukimi i të Rinjve nëpërmjet dhe prezantimi i vlerave të trashëgimisë kulturore” formë të artefakteve. Pra, ky project ka për qëllim
edukimin, motivimin e të rinjve për ta dashur,
Trashëgimisë kulturore dhe prezantimi i vlerave të
mbrojtur, ruajtur trashëgiminë kulturore.
trashëgimisë kulturore” u realizua gjatë shtatorit të
“Ata që nuk e njohin të kaluarën janë si foshnja
vitit 2020, ndërsa përmbyllja e tij ndodhi më 29 shatot
- nuk dinë gjë!”
2020, në Ditën Kombëtare të Trashëgimisë kulturore.
“Popujt, si dhe foshnja, kanë rritën e vet dhe kjo
rritë bazohet në njohuritë dhe përvojat e fituara nga
Në javën e parë të shtatorit 2020 filloi real-
e kaluara, nga rrënjët individuale e kolektive. Këto
izimi i projektit: “Edukimi i të rinjve nëpërmjet
rrënjë gjenden në trashëgiminë kulturore, të krijuar
trashëgimisë kulturore dhe prezantimi i vlerave të
nga njerëzit dhe për njerëzit.”
trashëgimisë kulturore” në financim të Ministrisë
Sot, këtu jemi tubuar për të hapur Ekspozitën
së Kulturës, Rinisë dhe Sportit të Republikës së
e Fotove të trashëgimisë kulturore të komunës së
Kosovës, me themelimin e Ekipit të Ekspertëve:
Preshevës dhe punimeve të nxënësve të shkollës
Xhemaledin Salihu, përgjegjës i projektit, ligjërues,
Tuaj, në kuadër të realizimit të projektit : Edukimi
Sami Agushi, profesor i gjeografisë, ligjërues, Agim
i të Rinjve nëpërmjet trashëgimisë kulturore dhe
Arifit, mësimdhenës i artit, asistent i projektit dhe
prezantimi i vlerave të trashëgimisë kulturore, të
përgjegjës i punëtorisë së artit dhe Bardh Mehmeti,
cilin projekt e financoi Ministria e Kulturës, Rinisë
fotograf.
dhe Sportit e Kosovës.
Ekipi i Ekspertëve mbajti tri mbledhje, ku u bë
Punimet e nxënësve tuaj pasqyrojnë ndjen-
themelimi i tij dhe u bisedua lidhur me realizimin
jën,përshtypjet, perceptimet, reagimet, dashurinë
e projektit,takimet ndodhën më 2,5 dhe 14 shtator
Lisin e Çarrit, Manastirin, vendbanimin e Mirash- të mësimdhënësve dhe nxënësve të shkollës fillore e tyre për objektet dhe vendet e trashëgimisë kultu-
2020.
ecit dhe Kacipupin e Rahovicës. “Selami Hallaçi” të Rahovicës. Pati një interesim rore që i vizituan më 19 shtator 2020, si dhe të rinjve
Gjatë javës së dytë të shtatorit shtypim një
të madh lidhur me Ekspozitën, andaj edhe ven- më 20 shtator 2020.
pllakatë në formë të njoftimit të nxënësve dhe të
Më 20 shtator 2020 u vizituam Kodrën e Dautit dosëm që ajo të mbetet e hapur një javë në lokalet Realizimi i projektit filloi në fillim të shtatorit me
rinjve si dhe qytetarëve të Preshevës lidhur më
në Geraj, Ujëndarsen-Kërrusjen në Çukarkë, e shkollës. themelimin e Ekipit të Eksperteve me ligjërues dhe
organizimin e aktiviteteve në realizimin e projektit
lokalitetin Cërkvishta në Zhunicë dhe Vorrezat e Hapjen e Ekspozitës e përshendeti edhe drejtori përgjegjës të punëtorive.
të përmendur, të cilin e shpallëm në disa vende në
Krushqëve dhe Nekropolen në Bukuroc. i shkollës, Z. Amir Sylejmani. Në kuadër të projektit organizuam dy grupe
qytet, te Zyrja për të Rinjtë dhe në shkollën fillore
Më 22 shtator 2020, punëtoria e parë u organi- Me rastin e hapjes së Ekspozitës së Fotografive vizitash me të rinjtë e Zyres për të rinjtë e Preshevës
“Selami Hallaçi” në Rahovicë.
zua me nxënësit e shkollës fillore “Selami Hallaçi” dhe Punimeve të të nxënësve dhe të rinjve, Xhe- dhe me nxënësit e shkollës tuaj, ku këta vizituan
Pllakatin e dytë të reklamimit të Ekspozitës së
të Rahovicës, ku grupi i nxënësve në mbështetje të maledin Salihu, bartës i projektit, para nxënësvë, Lisin e Çarrit, Mirashecin, Manastirin dhe Kacipu-
Fotografive dhe Punimeve të nxënësve të shkollës
perceptimeve, ndjenjës, përfytyrimeve nga vizita të rinjve, mësimdhënësve të shkollës fillore të pin në Rahovicë dhe Kishën në Raincë .
së përmendur dhe Zyrës së të Rinjve e shpallën disa
e objekteve dhe vendeve të trashëgimisë kultu- Rahovicës dhe të pranishmëve të tjerë theksoi: Ligjëruan në natyrë-mësim në natyrë për
ditë para organizimit të Ekspozitës në shkollën fil-
rore vizatuan dhe pikturuan në fletoret e tyre, në “Zonja dhe Zotërinjë të nderuar, trashëgiminë kulturore dhe objektet e vendet e
lore të Rahovicës.
mbikqyrje të mësimdhënësve të artit : Agim Arifit, I nderuar drejtor, Z.Amir Sylejmani, të nderu- trashëgimisë kulturore Sami Agushi, profesor i
Ligjëruesit : Xhemaledin Salihu, profesor, njohës
përgjegjës i punëtorisë dhe Ismet Rexhepit. ar mësimdhënës dhe nxënës të shkollës fillore gjeografisë dhe Xhemaledin Salihu, profesor dhe
i mirë i trashëgimisë kulturore dhe Sami Agushi,
“Selami Hallaçi” në Rahovicë dhe të nderuar të kryetar i SHTKK-së.
profesor i gjeografisë, para nxënësve të shkollës
Më 27 shtator 2020, u organizua punëtoria e pranishëm të tjerë. Në këtë vizitë ishin edhe mësimdhënësit e artit
fillore “Selami Hallaçi” të Rahovicës dhe të Rinjve
dytë me të rinjtë e Zyrës së të Rinjve në Preshevë, Përshëndetje për të gjithë, në emrin tim per- Agim Arifi dhe Ismet Rexhepi, të cilët mbajtën edhe
të Zyrës së të Rinjvë të Preshevës mbajtën më
ku poashtu të rinjtë vizatuan dhe pikturuan objek- sonal dhe të Stafit të projektit ju falemnderit për punëtorinë e vizatimit dhe pikturimit si dhe ven-
shumë se 10 ligjërata në natyrë, mësim në natyrë
tet dhe vendet e vizituara të trashëgimisë kulturore mundësinë që na dhatë ta realizojmë projektin: dosën ekspozitën e sotme.
mbi lëndën e trashëgimisë kulturore, mbi koncep-
nën udhëheqjen e mësimdhënësit të artit, Agim Edukimi i të rinjve nëpërmjet trashëgimisë kul- Sot, më 29 shtator 2020, është një ditë e madhe,
tet themelore të saja, mbi ndarjen e saj dhe mbi
Arifi. turore dhe prezantimi i vlerave të trashëgimisë Dita Kombëtare e Trashëgimisë kulturore, ditë të
objektet dhe vendet e trashëgimisë, të cilët objekte
Të martën, më 29 shtator 2020, në orën 13, kulturore që ka për qëllim edukimin dhe mbush- cilën e festojnë e gjithë Shqiptaria.
dhe vende i vizituam brenda dy ditëve, më 19 e 20
në Ditën Kombëtare të Trashëgimisë kulturore, jen,nxitjen dhe motivimin me dashuri të rinisë, Me këtë rast, më lejoni t’i shpreh falënderimet
shtator 2020.
në shkollën fillore “Selami Hallaçi” të Rahovicës nxënësve tonë ndaj trashëgimisë kulturore, të cilën e sinqerta për realizimin e projektit: Z.Amir Syle-
organizuam hapjen e Ekspozitës së fotografive dhe na lanë në besim paraardhësit tanë që ta ruajmë jmanit, drejtor i shkolles, Sami Agushit, profesor i
Ligjëratat në natyrë, mësimi në natyrë zgjoi
punimeve të nxënësve dhe të rinjve të objekteve dhe mbrojmë edhe për gjeneratat e ardhëshme, në gjeografise, ligjerues, mësimdhënësve Agim Arifi,
interesim të dukshëm tek nxënësit dhe të rinjtë,
dhe vendeve të trashëgimisë kulturore të Pre- formë të objekteve, vendeve të trashëgimisë kultu- asistent i koordinatorit të projektit, përgjegjës i
sepse ishte mësim konkret dhe demonstrues mbi
shevës. Ekspozitën e përgatitën mësimdhënësit e rore, në formë të objekteve sakrale fetare: xhamive, punëtorisë dhe i organizimit të ekspozitës, Ismet
vlerat e trashëgimisë kulturore.
artit , Agim Arifi dhe Ismet Rexhepi. teqeve, tyrbeve, kishave, manastireve, vorrezave, Rexhepit, e ndihmoi punëtorinë dhe organizimin
Më 19 dhe 20 shtator 2020 u organizua vizita
në formë të objekteve të banimit: shtëpive, odave e ekspozitës, Bardh Mehmetin, fotografist, dhe të
objekteve dhe vendeve të trashëgimisë kulturore në
Ekspozitën të hapur e shpalli Xhemaledin e kullave, në formë të objekteve publike:ndërtesave gjithë të tjerëve që ndihmuan realizimin e këtij pro-
disa vendbanime të komunës së Preshevës.
Salihu, bartës i projektit, para një numri të madh të vjetra, mullinjve, çeshmeve, haneve, urave, në jektit si dhe Altin Agron Boriçit, Zyrja e të rinjve
Më 19 shtator 2020 vizituam Kishën në Raincë,
në Preshevë.”

CMYK
E shtunë , 9 tetor 2020
SERBIA DHE NDARJA E MUNDSHME E SAJ
Ngaprof. Xhelal Zejneli
Ideja e ndarjes së Kosovës ka qenë e ngulitur në
mendjet e nacionalistëve serbë, në të gjitha konferencat
dhe takimet për Kosovën, që nga Rambujea e deri në
ditët tona.
Mirëpo serbët, kurrë nuk kanë dashur ta bëjnë
publike një ide të tillë. Përse? Për arsye se pala që del
me idenë e ndarjes së Kosovës, vetvetiu dëshmon se
ajo (Kosova) nuk është e saj.
Pas largimit të forcave kolonialiste serbe nga Kosova
më 1999 dhe pas shpalljes së pavarësisë së saj, Beogradi
e kuptoi përfundimisht se Kosovën e ka humbur përg-
jithmonë. Rrjedhimisht, idetë për ndarjen e saj nisën
t’i afirmojnë gjithnjë më shpesh dhe gjithnjë më hapur.
Ish-kryetari i Serbisë BorisTadiqi shpesh e
përsëriste refrenin e vet: “S’është mirë që njëra palë t’i
realizojë të gjitha kërkesat, e tjetra asgjë. Nuk është mirë
që njëra palë t’i marrë të gjitha, e tjetra të mbetet me
duar zbrazët”. Kjo fjali e BorisTadiqit ishte propozim i
drejtpërdrejtë për ndarjen e Kosovës. Më në fund, njëri
prej ministrave të qeverisë serbe – IvicaDaçiqi (tani
kryeministër), disa herë e shtroi publikisht kërkesën e
Beogradit për ndarjen e Kosovës. Fjalia: Edhe ne serbët
duhet të nxjerrim diçka nga Kosova është bërë refren i
TomisllavNikoliqit dhe i IvicaDaçiqit. Këta pandehin
se territoret historike, të banuara nga popuj etnikë dhe
rrënjës, janë mall që nxirren në treg.
Duhet shtuar se serbët shfaqën edhe një ide tjetër:
Bisedimet për ndarjen e Kosovës, të zhvillohen ndërm-
jet Shqipërisë dhe Serbisë.
Duke qenë se serbët kërkojnë ndarjen e
Kosovës, vetvetiu kjo dëshmon se Kosova s’është e tyre.
Mund ta nxjerrësh në ankand vetëm një mall që s’është
i yt.
Deri më sot, kur bëhej fjalë për Kosovën, autoritetet
serbe i referoheshin Kushtetutës së Serbisë, sipas së cilës
Kosova na qenkësh pjesë e saj.
Meqë sot, edhe ministrat serbë, përfshi dhe krye-
tarin e qeverisë, dalin botërisht me idenë e ndarjes së
Kosovës, shtrohet pyetja: Ç’u bë vallë me kushtetutën
serbe, sipas së cilës Kosova është pjesë e Serbisë?!
Me fjalë të tjera, serbët, kur duhet t’i mbajnë nën
sundim territoret joserbe, i referohen kushtetutës së
tyre, dhe vice versa: Kur u shkon në favor diç tjetër,
atëherë aspak nuk ngurojnë ta shkelin kushtetutën
e vet.
BE-ja duhet të ketë parasysh faktin se
Kosova, si çdo shtet tjetër i kontinentit, përpos popullit
shumicë shtetformues, ka edhe disa pakica etnike. Nga
kjo del se, trajtimi i veçantë i minoritetit serb në Kosovë,
do të ishte në kundërshti me parimet perëndimore
mbi minoritetet. Shkëputja e një pjese të Kosovës, do
të krijonte një Kosovë pothuajse etnikisht të pastër, gjë
që do të ishte në kundërshti me standardet evropiane
mbi pakicat.
BE-ja duhet të ketë parasysh faktin se minoritetet
serbe në disa nga ish-republikat e Jugosllavisë, s’janë të
vetmit që jetojnë jashtë vendi amë – Serbisë.
Shqiptarët jetojnë në gjashtë shtete të rajonit: në
Shqipëri, në Kosovë, në Kosovën lindore (Preshevë,
Bujanoc, Medvegjë), në Maqedoni, në Mal të Zi dhe
në Greqi.
Po qe se serbët e veriut të Kosovës kërkojnë të
shkëputen nga Kosova për t’iu bashkëngjitur Serbisë,
atëherë të njëjtën do ta kërkonin:
– shqiptarët e Kosovës lindore;
– shqiptarët në Maqedoni;
– shqiptarët në Mal të Zi;
– shqiptarët në Greqi.
Ndarja e Kosovës do të determinonte edhe ndar-
jen e Maqedonisë midis Shqipërisë dhe Bullgarisë.
Me fjalë të tjera, ajo do të tretej si flluskë sapuni dhe
do të zhdukej nga harta gjeografike dhe politike e
Ballkanit.
Mirëpo, Serbia nuk çanë fort kokën për pasojat
e mundshme të amputimit të një pjese të Kosovës.
Beogradi dëshiron trazira dhe rrëmujë. Ideologjitë
johistorike ushqehen me të keqen.
Sikundër shihet, me ndarjen e Kosovës do të çelej
Kutia e Pandorës dhe do të shkaktohej edhe efekti i
dominos. Efekti i dominos do t’i përfshinte të gjitha
shtetet e rajonit, ngase kudo ka minoritete, grupe
etnike dhe pakica.
Pakica kombëtare ka në çdo shtet të gadishul-
lit: turq – në Bullgari; hungarezë – në Rumani, në
Vojvodinë (Serbi), në Sllovaki, në Kroaci; myslimanë
boshnjakë – në Sanxhak të Serbisë dhe të Malit të
Zi; grupi etnik sllavofon – në Greqi; kroatë – në
Bosnjë dhe Hercegovinë dhe në Vojvodinë; serbë
– në Kroaci dhe në Republikën Serbe të Bosnjë dhe
Hercegovinës.
Në vitin 1920, Hungaria i humbi dy të tretat e ter-
ritorit të vet, ndërsa sot, një e treta e kombit hungarez
jeton jashtë vendit amë – Hungarisë.
Në çdo vend të rajonit ka edhe: romë, vllahë
(aromunë, cincarë), hebrenj, egjiptas, grupi etnik
me fe islame, e që flet në gjuhët sllave (në vende të
ndryshme figurojnë me emra të ndryshëm).
Sipas të dhënave britanike, në Turqi ka mbi
katërmbëdhjetë milionë kurdë.
Serbët duan që privilegji i bashkëngjitjes vendit
amë t’u takojë vetëm atyre dhe askujt tjetër në rajon.
Në këtë pikëpamje, BE-ja nuk
duhet ta ledhatojë Serbinë.
Atë që e kërkon për vete,
Serbia ua ndalon bashkësive
etnike që jetojnë nën sundimin
e saj. Për shembull, ua ndalon
shkëputjen:
– shqiptarëve të Kosovës
lindore (Preshevë, Bujanoc,
Medvegjë);
– myslimanëve të Sanxhakut;
– hungarezëve të Vojvodinës;
– bullgarëve, në juglindje të
Serbisë.
Sanxhaku është një rajon i
administruar nga Serbia. Sipas
regjistrimit të vitit 2003, të zbat-
uar nga Beogradi, aty banojnë
rreth 235.000 banorë. Prej tyre,
134.000 boshnjakë (myslimanë),
të cilët përbëjnë 56% të popull-
sisë së përgjithshme; 8000 mys-
limanë, të cilët përbëjnë 4% të
popullsisë dhe 89.000 serbë, të
cilët përbëjnë 37% të popullsisë.
Numri i përgjithshëm i boshn-
jakëve (myslimanë) dhe i atyre që janë deklaruar
myslimanë (si kombësi) është 142.000, që përbën
60% të rajonit të Sanxhakut. Këto të dhëna serbe mbi
strukturën e popullsisë së Sanxhakut nuk përputhen
me realitetin. Me fjalë të tjera, përqindja e popullsisë
joserbe në këtë rajon, është më e madhe.
Vojvodina është një rajon nën dominimin e
Serbisë. Në të jetojnë 26 minoritete, duke përfshirë
edhe hungarezët. Sipas regjistrimit të popullsisë të
kryer nga Beogradi në vitin 2011, në Vojvodinë
jetojnë mbi 251 mijë hungarezë, që përbëjnë
13% të popullsisë së përgjithshme të kësaj kra-
hine. Që nga viti 1945 e deri më sot, Serbia ndaj
hungarezëve të Vojvodinës ka ndjekur politikën
e shkombëtarizimit. Ka tentuar që nëpërmjet
kolonëve serbë dhe malazezë, ta ndryshojë
strukturën etnike të popullsisë së krahinës. Rrje-
dhimisht, numri i hungarezëve në Vojvodinë
është shumë më i madh se ajo që rezulton nga
CMYK
regjistrimi zyrtar i Beogradit.
Në fund të vitit 1944 dhe në fillim të
vitit 1945, shumë hungarezë të Vojvodinës,
nën trysninë serbe, u detyruan të largohen
nga vatrat e tyre, ndërsa shumë të tjerë, nën
akuzën se kanë qenë kolaboracionistë të
ushtrisë gjermane – u ekzekutuan.
Dëbimi i gjermanëve të Danubit nga
Vojvodina – Para Luftës së Dytë Botërore
në Vojvodinë ka pasur 350.000 gjermanë,
të quajtur gjermanë të Danubit. Numri real
i tyre ka qenë shumë më i madh. Në peri-
udhën tetor 1944 – maj 1945, që njihet si
vjeshta e përgjakshme, nën akuzën se kanë
qenë kolaboracionistë të ushtrisë gjermane,
Serbia zbatoi spastrimin etnik të Vojvod-
inës, duke dëbuar nga kjo krahinë mbi
250 mijë gjermanë civilë. Këta u detyruan
të largohen bashkë me tërheqjen e ush-
trisë gjermane. Ndaj gjermanëve etnikë të
Vojvodinës, serbët ushtruan reprezalje, ua
morën shtetësinë, ua konfiskuan pronat. Në
shtëpitë e tyre vendosën kolonë serbë, mala-
zezë dhe maqedonas. Të dhënat tregojnë se
në vitet 1944-1945, në Jugosllavi, kryesisht
në Vojvodinë, serbët kanë vrarë 56.000 gjer-
manë civilë. Nëpër burgjet serbe, në periud-
hën e sipërthënë kanë vdekur nga uria, nga
sëmundjet edhe nga të ftohtit 48.447 gjer-
manë civilë. Shumë gjermanë të Vojvodinës,
serbët ia kanë dorëzuar Armatës së Kuqe
sovjetike, të cilët menjëherë janë deportuar
në Siberi, ku si robër lufte kanë punuar në
fushat e minuara. Asnjë prej tyre nuk është
kthyer i gjallë.
Të njëjtën dramë e kanë përjetuar edhe
mijëra hungarezë të Vojvodinës.
Duke i dëbuar gjermanët e Danubit,
duke i ekzekutuar, duke ua shkaktuar
vdekjen nëpër burgjet famëkeqe dhe duke ua
dorëzuar sovjetikëve (rusëve) për t’i depor-
tuar në Siberi, serbët arrijnë ta ndryshojnë
përbërjen etnike të Vojvodinës.
Asnjëra nga bashkësitë etnike joserbe që
jetojnë nën pushtetin serb, si shqiptarët e
Kosovës lindore, myslimanët e Sanxhakut
dhe hungarezët e Vojvodinës, nuk e ndjejnë
Serbinë si shtet të vetin. Përkundrazi, e ndjejnë
veten nën pushtim.
Kosova lindore (tri komunat shqiptare)
si dhe rajoni i Sanxhakut, që qeverisen nga
Beogradi, janë rajonet më të pazhvilluara dhe
më të prapambetura të Serbisë. Serbia, në këto
dy rajone, kurrë s’ka investohen gjë. Si pasojë,
në këto dy rajone mbizotëron një shkallë e lartë
opinion ••• 11
e papunësisë. Ndaj tyre, Beogradi zbaton një politikë
të heshtur të spastrimit etnik dhe ushtron gjenocid. Si
rrjedhojë e ngecjes ekonomike të skajshme, banorët
e këtyre dy rajoneve fare nuk janë të integruar në
proceset ekonomike, shoqërore dhe kulturore të Ser-
bisë. Këto dy rajone, Serbia i ka shndërruar në geto.
Banorët e këtyre dy rajoneve, perspektivën e tyre e
shohin në shpërngulje: shqiptarët – drejt Perëndimit,
ndërsa myslimanët e Sanxhakut – për në Turqi.
Getoizimi i Kosovës lindore dhe i Sanxhakut
është pasqyrë e qartë e politikës serbe mbi barazinë
kombëtare.
Kur thotë BE-ja se azilkërkuesit vijnë nga
Serbia dhe nga Maqedonia, me këtë nënkuptohet
se ata vijnë, jo nga Serbia dhe Maqedonia, por nga
Presheva, Bujanoci dhe Medvegja si dhe nga viset
shqiptare në Maqedoni. Nëpërmjet papunësisë së
skajshme, Beogradi dhe Shkupi e bëjnë pastrimin
etnik të Luginës së Preshevës si dhe të pjesëve verip-
erëndimore të Maqedonisë.
Përveç kësaj, për të ngulfatur çfarëdo kërkese të
shqiptarëve të Kosovës lindore, Serbia në atë rajon ka
përqendruar forca ushtarake të mëdha.
BE-ja duhet t’i imponojë Serbisë një Plan të
Ahtisarit, që do t’u garantonte të drejta ekskluz-
ive shqiptarëve në Kosovën lindore (tri komunat
shqiptare), si dhe myslimanëve të Sanxhakut.
Mbi çfarë baze Serbia e kërkon për vete atë që s’ua
njeh të tjerëve?! Në bazë të politikës së forcës?! Dhe
shih hipokrizinë, dhelpërinë dhe dredhinë! Në një anë
Beogradi, pa reshtur deklaron se “çështjes” së veriut të
Kosovës do t’i qaset në rrugën paqësore, e në anën
tjetër, qasjen paqësore e mbështet kryekëput më
forcë. Çfarë paradoksi! A duhet ta lejojë vallë BE-ja
një kundërthënie dredharake të këtillë .
Beogradi synon t’ia shkëpusë Kosovës pjesët e
banuara me 5% serbë. Atëherë shtrohet pyetja: Si
do ta kompensojë dhe në ç‘mënyrë do ta arsyetojë
shfrytëzimin serb të Kosovës – të viseve të banuara
me shqiptarë – që nga pushtimi më 1912 e deri
më 1999?
Qendrat politike ndërkombëtare të vendosjes
– Uashingtoni dhe Brukseli, duhet t’ia bëjnë me
dije Beogradit se, më parë se ndarja e Kosovës,
duhet të bëhet ndarja, dekompozimi dhe frag-
mentarizimi i Serbisë. BE-ja pra, nuk duhet ta
mbajë gjallë Serbinë e Madhe, por duhet t’ia bëjë
me dije Beogradit se procesi i dekompozimit dhe
i fragmentarizmit të Serbisë garashaniniste, mund
të fillojë në çdo çast.
Prej Serbisë duhet të ndahen: Kosova lindore
(tri komunat shqiptare), Vojvodina dhe Sanxhaku
(i banuar me myslimanë).
Politika serbe e dy kritereve – Serbia është ndër
shtetet e rralla në botë, në mos i vetmi, që për
vete e kërkon atë që nuk ua njeh të tjerëve. Serbia
është i vetmi shtet i rruzullit, i cili për minoritetin
e vet jashtë Serbisë e kërkon atë që nuk ua njeh
shqiptarëve të Kosovës lindore, myslimanëve të
Sanxhakut dhe hungarezëve të Vojvodinës.
Beogradi, për një grusht serbë të Kosovës, kërkon
autonomi, d.m.th. shtet brenda shtetit, ndërkaq
ndaj shqiptarëve të Kosovës lindore, ndaj mys-
limanëve të Sanxhakut dhe ndaj hungarezëve të
Vojvodinës, ndjek politikë të shkombëtarizimit,
tëmargjinalizimit dhe të getoizimit, duke nxitur
edhe shpërnguljen e tyre nga trojet e veta historike.
Serbia e Madhe e radikalëve dhe e socialistëve
serbomëdhenj synon të instalojë më Kosovë një
Serbi të vogël. Beogradi kërkon autonomi për
serbët e Kosovës, si fazë kalimtare që një ditë,
pjesët autonome t’i shkëpusë dhe t’ia bashkëngjitë
Serbisë. Në thelb, me këtë nënkuptohet ndarja e
Kosovës, e kryer në mënyrë të tërthortë.
Kosova lindore (tri komunat shqiptare) është zonë
strategjike, për arsye se nëpër të kalon korridori 10,
që e lidh Serbinë me Greqinë, me Egjeun dhe me
Mesdheun.
Lidhur me tërësinë e tokave të Kosovës, për dallim
nga vende të caktuara të Evropës që janë të pavendo-
sur, SHBA-ja dhe Gjermania kanë qëndrim të prerë:
Tërësia tokësore e Kosovës është e pacenueshme.

12 ••• prozë
Tregim nga Bedri TAHIRI
Ajo vjeshtë nisi me tërsëllimë të madhe, me
ofensivën e egër serbe dhe do të mbahet në mend
për jetë të jetëve. Ishte ndër më të ashpërat e më
të tmerrshmet gjatë gjithë luftës së fundit çlir-
imtare. Ndoshta ngjet kështu edhe pse ishte ndër
më të parat dhe na zuri gati beftë, të pamësuar.
Veçan, atë nuk do ta harrojnë përjetuesit e saj të
drejtpërdrejtë, ata që u gjenden brenda rrathëve
të ferrit dantesk. Edhe po deshën nuk mund t’i
largojnë nga kujtesa ato skena makabre të asaj
katarhure çnjerëzore, që zgjati plot tri ditë e
tri net. Ato, vetëvetiu, janë thadruar thellë në
korën trunore sa nuk mund t’i shqitësh që andej
as me daltë e çekan. Ato ditë qenë mpleksur si
gërshetë nimfash toka e qielli, hëna e dielli, yjet
e ylberi, fushat e malet, kodrat e përrenjtë…
Dikush nga ata fatzinj e quajti shtatori ogurzi…
Mbase, kishte të drejtë…
***
-O nënë, mbarova!- u dëgjua një ofshamje
e rëndë mbytëse e disi në vete, por që jehoi si
bubullimë frikësuese, në atë heshtje të thellë
muzgurore, që të gërryente si gangrene malinje.
- Mbahu e fortë Lule, se katilat i kemi afër
dhe po na hetuan, vaj halli për ne!- përpiqej ta
qetësonte “mamia”, siç e quanin të gjithë Hanën
e Dinit. Për të qenë, ajo vërtet i ndihmonte gratë
gjatë lindjeve, madje edhe me plot sukses. Ehe,
sa e sa fëmijëve ua kishte prerë kërthizën dhe ua
kishte vënë emrat! Ama sonte ishte krejt ndry-
she dhe tjetër këngë këndohej. Kjo nënë e re e
kishte lindjen e parë dhe çfarë lindje se, nën
krisma xhelatësh e midis malit! Po lindte te Kroi
i Ftohtë, në Qyqavicë, mbi ca fieraja të tharë, aty
ku kishte pushuar Azem Galica me dadën Shotë
e ku dikur moti zanat faqekuqe kishin pastruar
flokët e gjata…
- Ah, e zeza unë, e zeza, do të mbetem
edhe pa nusen, edhe pa djalin! O Perëndi, ku
je fshehur që nuk më del në ndihmë?! Po ku
na u gjete edhe ti e uruara lindje në këtë ditë
qameti?! Kuku, kuku, sot qenka edhe e martë.
Të mallkuarat, gjithmonë i kam dreshtur dhe ja,
më zunë së më zunë të ligat! Të shkretën nëna,
e mendoja së është në muajin e tetë, por mbase
e ka nga frika dhe nuk e mban dot ferishtën, do
të lindë parakohe!- çirrej dhe i ndukte faqet e
vjehrra, një grua topolake, e mbajtur mirë nga
shëndeti, por shumë shpirtngushtë dhe fare e
pagajret.
As të tjerët nuk ndjeheshin hiç më mirë.
Të gjithë përpëliteshin si peshqit në zjarr. Që nga
dita e djeshme, kur ende pa aguar, kishte plasur
damllaja e madhe me granatime, djegie e përnd-
jekje, kishin marrë arratinë dhe, pas bredhjeve
të shumta, sa andej, sa këndej, ishin ndalur, në
këtë lugajë me ahishte të mëdha e me ujë të
bollshëm bilur, që edhe të vdekurit ia kthente
shpirtin. Luftimet kishin nisur si me gurgule.
Rrebeshet vinin nga të katër anët dhe shfrenin
pamëshirshëm mbi Qyqavicën mitike. Maja e
Zezë sikur mblidhte gjithë mëritë e perendive
zemrake dhe shkrepëtinte në kupë të qiellit, mu
si në beteja dragonjsh.
Në të feksur, kur ranë granatat e para,
qe krijuar një rrëmujë marramendëse, ku nuk e
njihte qeni të zonë. Sekush kishte marrë kokën
në dorë dhe hajt bir, pa e ditur se kah. Kryesorja
u kuptua shpejt se vetmia nuk e përballonte dot
atë zerzele. Të bashkuar edhe frika sfidohej më
SHPËRTHIMI
Rruga e shtruar me lule kurrë nuk të çon te lavdia. (La Fonteni)
lehtë. Dhe, ashtu, grupe- grupe, zinin vend sa
këtu, sa atje. Ky grup i vogël, i lagjes së skajshme
të katundit G, që nuk i kalonte tridhjetë veta,
u paqëtua këtu dhe me ndjenjën e gjakftohtë-
sisë së trashëguar nga të parët priste mordjen
vellozezë…
Shqipet kishin zënë majat e larta dhe
hiqnin vallen e vdekjes për t’i dhënë jetë lirisë…
***
-Shoku komandant, isha në roje dhe
seç më kapi veshi ca zëra të përçartë, tej poshtë
në përrua!- tha si me droje e me zë të ngjizur
kokëtullaci trupshkurtër, më të hyrë në derën
e dhomës, ku ishte vendosur Shtabi komandues
i opercionit “QYQAVICA”.
-Ha, ha, ha! U ka hyrë lepuri në bark
dhe keni zënë të frikësoheni edhe nga hija juaj!-
ia ktheu me qesendi oficeri me paleta në xhep,
në rast lufte nuk bartnin grada e shenja dalluese.
Tjetri u ndje i fyer keq dhe zu të kryqohej e
të betohej në Shën Savën se ajo që thoshte ishte
e vërtetë.
Dhe, shpejt e shpejt, u dha alarmi.
Forca të shumta rrethuan vendin. Pa, pa, pa!
Ç’të shihnin?! Fëmijë të leckosur e të shashtisur,
gra të lëbëtitura dhe plaka të mbetura. Në mes
tyre edhe një plak imtak, me një xhybe krahëve
e me një kërrutë të shtrëmbër thane. Të gjithë të
strukur e të bërë kruspull, si dhentë nën mrizet
hijethella.
-Ku jeni fshehur kështu, more mis-
treca?! Ehe, ç’menduat, nuk do t’jugjenim,
a?Hë, flisni! Ku ikenidjemtë?Ku ikeniburrat?
Me capushkëtëndryshkura e me nganjëgrusht-
fishekënakanëvënëpritapërtënavrarë! Tëkris-
urit, kanëmashtruarvetendhejuve! Ani, ani,
atanuknaduhengjë…Ne naduheniju…jubuku-
rosheflokëgjata…Dhe, zut’usillejvërdallëvajzave
e nusevetëreja …
Sytë e përgjegjuringelentenusja e re shtatzënë,
e cilaiharroidhimbjetdhe me samundejorvatej ta
fshehtebarkun e fryrësidhetedyvajzatflokëgjata,
tëcilat, sadoqëishinmunduartëdukeshinkeq, bile
ngapakedheishinpërlyer me thengjij e shkrumb-
zjarri, shkëlqeninngabukuria…
-Po tiplakushidreqit, me atëplismpre-
hacak, ç’pretkëtu?!- iudrejtuatëgjorit, qënëa-
tomomentenukdintesitësillej e ç’tëbënte. Pse e
merrnëqafëvetendhekëta, psenuklajmërohesh-
qëtëtëndihmojmëpërçkakeninevojë? Ne nuk-
kemipunë me juve, ne luftojmëkundër UÇK-
së, e cila, përçdoditëponasulmon e ponavret…
Tashti, satëbjerëterri, kjonusjadhekëtodyvajzat
CMYK
le tëvijnëderitekunëdhetëmarrinçka u duhet,
sidomosqirinj e bateri, sepsekalamajtënukbëjnë
pa dritë…Moretvesh, nëtëerrur, jupresatjelart.
Ashtupra, patjetërtëvini, përndryshe…
Tëshkretatgra, kishinulurkokatpërdhedhe-
nukpoguxonin ta shihnin fare nësycerberin e
mallkuar. Po sit’ishikoninatasyqëkërkoningjak,
kërkoninhakmarrje, kërkoninçnderim, kërkon-
inposhtërim, kërkoninnënshtrim…
Çudi, edhefëmijëtsikur e kishinkuptuar-
tragjiken, qëndroninnëheshtjedheasnjërinuk-
bëzante…Plakatdridhninkokat plot habid-
henëheshtjemërmërisninlutjetëllojllojshme…
***
Lulja, me t’uçliruarngabarra e rëndë, e har-
toiplanin e arratisë, planin e shpërthimit.Revo-
lenqëiakishtelënëishoqi, kurdolimalevepërliri, e
kishteruajturpranëferishtës, nënjëxheptëbrend-
shëmtëfustanit, pa e diturkush.
- Orimotra,-iudrejtuadyvajza-
vetëpikasurangakrimineli, sa ta marrëpakëz-
vetendhesatëdalëhëna, ne do ta shpërthe-
jmërrethimin. Përtëgjallënukbienëdorën e
këtyrefëlliqnakëvekarpatianë.Fatjonin, ashtu e
pagëzuantëporsalindurin, poualëkëtu, se nuk-
idihetpunëssonë.Sidoqëtëjetë, mëmirëvdekje
se poshtërim!
Edheatotëdyja u pajtuan me mendimin e saj,
mëmirëtëvrara se satëturpëruara!
Tëtjerët, detyrimisht, ilanënëgojëtëujkut e
me lot nësydhebashkë me hënënpesëmbëdh-
jetëshemorëndrejtlartësive…
***
Mjekërziu dinak ishte tërbuar fare. Me sytë
skuqur nga alkooli e epshndezur po vërtitej
poshtë e lart, pa zënë vend askund. Të gjithë I
kishte përzënë përjashta.Dhomai dukej e vockël
nga sekëlldia.I kishin hipur xhindet në kokë.
Edhe tiktaket e ores së vet, që më pare kurrë nuk
I kishte dëgjuar, po e trazonin keq, I bëhej se
korba të zin jp oiaçukisninrradakën e rënduar-
gurmulliri. Vartësit e tijiadininhuqetdhecenet-
prejmaniaku, andajiqëndroninlarg e mëlarg.
Kurxhindosejkështusatanai, mundtëbënteed-
hemarrëzira, siçkishtebërënëBanjallukë, kurik-
ishtevrarëdisangaushtarët e vet…
Sakaq doli në oborr, se po i zihej fryma.
Hodhi sytë rreth e rrotull. Andej poshtë,
tek përroi, binte terri, andej larg, nga kodrat
kësulëbardha, fshihej dielli...Ato që i priste nuk
dukeshin gjëkundi…
- Me gllenka shlivovice të vluar dy
Helidon Haliti
E shtunë ,9 tetor 2020
herë do t’i ha të tërat, pak e ngapak, me shije
e me lezet- zgërdhihej e vinte duke u nxehur
vazhdimisht. Po, po, ashtu siç pata vepruar me
boshnjaket e buta. Ore, jam në vete apo kam
rrjedhur?! Hajde kokëgdhe, hajde! Këtu është
pakëz më ndryshe- zu të ftohej. Dikund kam
lexuar apo më ka thënë dikush, këto malësore
janë më të egra se edhe vetë drenushat që rrojnë
në këto male.
Më të egra po, por më të shijshme e më
të lezetshne,- i jepte prapë zemër vetes, edhe
pse krimbi i dyshimit e brente papra. Thëllenza,
thëllenza mali, aso që gëlltitën me gjithë eshtra!
Atëherë pse po vonohen se, mos u solla keq, që
në fillim, unë budallai?! Sa munda u përmbajta.
Për të mirë i thirra, për të marrë gjësende. Asgjë
më shumë.
Ah, ç’tuaf që jam! Trutharë fare! Edhe
ato janë lanete, që në të parë, më kanë zbuluar
ç’shpirtzi që jam. Mos po ma hedhin?! Nuk e
besoj. Tekefundit edhe nuk kanë mundësi, në
grusht i kemi. Rojat kam vënë kudo, në çdo
shteg e ço rrugë. Ku ta dish mendjen e tyre.
Janë shumë të çuditshme, bëjnë edhe të pabes-
ueshmën. Nderin e kanë të shenjtë. Atë e çmojnë
mbi të gjitha, edhe më shumë se jetën…
Kur ishim në shkollë të mesme, profe-
sori plak i historisë na shpjegonte për raste të
tilla, kur vashat e tyre më parë kishin përqafuar
vdekjen se sa turpin. Mos të harroj, edhe gjyshi
im ma përsëriste një shembull që e kishte parë
vetë, rastin e Ajetës nga Mavriqi, e cila nuk
kishte pranuar të binte në dorë të Novicës…
Ah, sa i marrë që jam, i kujtoj veç të
këqijat! Lëri ore, lëri këto përralla. Unë do t’ia
dal. Patjetër do t’ia dal,- ia bëri vetes dhe e zbrazi
me fund pagurën me thurinë druri…
Deri vonë e mbanin shpresat. Dikur i
dolën veshet e gomarit. Sakaq e humbi durimin.
Të zhdirgjej vetë, përtonte. Qebesa edhe këmbët
po e tradhtonin…
-Për pesëmbëdhjetë minuta i dua këtu,
o ato bukuroshet, o kokat tuaja!- iu kërcënua
zuzarëve me TT-në ruse në dorë, duke e
shkrehur një karikator në tavanin me dërrasa
të vjetra plepi e tërë blozë.
Ata, e përshëndetën me përkulje deri në tokë
dhe sa çel e mbyll sytë nxituan si vetëtima. Sa
arritën atje, ngelën pa frymë. Olele! Nuk po u
besonin syve të vet. U çmenden fare. Vajzat dhe
nusja kishin tretur dikah. Vallë, i përbiu terri i
zi?! Rrotulluan të gjitha plaçkat, por kot. Kishin
ngelur vetëm gratë, fëmijët, plakat dhe plaku
thatuk. U drejtuan shumë pyetje kërënuese, por
kot, si t’u drejtoheshin trungjeve të prera e të
kalbura qëmoti! Askush çele guri gojën. Veç
një bebe, e lidhur me shpërgënj, përpëlitej në
prehërin e një plake kurrizdalë.
-Farë e dreqit, edhe në beteja lindin
e shtohen!- shfreu rreshteri i gjatë e hafif, pa
ditur ç’të bënte në ato çaste mallkuese. Edhe
po t’i vriste të gjithë, zemra nuk i ngopej, por
edhe nuk kishte urdhër nga i madhi. Të kthehej
duarthatë, si të kthehej, kur e dinte çka e priste?!
-Tutkuna! Qelbanikë! Qurravecë!
Zemërlepuj! Bytheca! Të gjithëve do t’ua këpus
kokat si dërkucave, të gjithëve!- zu të bërtiste si
i çmendur komandanti, kur ia kumtuan lajmin.
Shpejt m’i sillni këtu që me dorën time t’ua
marrë shpirtin për gazep, ndoshta më shfryhet
ky duf që m’u ka mbledhur në zemër. Të gjithë,
të gjithë, veç atë beben, që me zërin pipë po ma
ha mëlçinë, jo. Me të dua të veproj ndryshe. Atë
dua ta shkoj në singi, t’ia pi gjakun e njomë në
kupë vere, ta shuaj para sa ta shohë botën me
sy! Hë, ç’prisni more derra. Shpejt në veprim!-
klithi me sa zë që kishte…
Sakaq krisma të shumta flakëruan në
malet përreth.
Djajve iu ngriu gjaku në damarë…
Pengjet u çliruan nga ankthi i vdekjes.
Vaji i të porsalindurit i mbante ison
melodisë së bukur të grykëhollave çlirimtare.
Rrezet e diellit u derdhen si fije argjendi
mbi kreshtat e malit Qyqavicë...
E shtunë , 19 shtator 2020
ËNDRRA TË
GJYMTUARA
- Vargëzime në dy kohë
E ndjera nënë,
për pakëz buzëqeshje, më iku zemërdjegur,
as që e di në dheu e ka tretur...
Nga Eden Babani Sa u rrëgjua, sa u rrudh në pleqëri,
aq edhe lotët heshtas i gëlltiti...
Nuk donte jetën më tepër të ma nxinte
PESIMISTE – 1972 1) ndaj plakej, mpakej, heshtte, psherëtinte...
Sikur të ngjalleshe së vdekuri, moj nënë,
Një copëz buzëqeshje, pa të më shihje ç’ nur që më ka rënë...
- nuk di si më kish mbetur në fytyrë – Të shihje si u bëra një me djem e çupa,
e futa dje në xhep. si m’ u kthye në fytyrë buzëqeshja,
Ish e çuditshme, më ngjau madje ca e pështirë. sesi u shporrën tutje lotët, psherëtimat, heshtja...
E pashë dhe syve s’ u besova.
Bobo, si qenkërka, mendova...
Të thuash buzëqeshje s’ kisha pasur kurrë. PRANVERA SA KA NISUR 1)
Një lozonjare që më pa,
u trand e supet ngriti e tronditur.
Ti s’ ishe forcë errët,
por s’ ishe as e ndritur,
Si do të bësh pa buzëqeshje, tha? nuk mund të ishe tjetër
Të tjerët s’ bënë zë, se gjë s’ kuptuan, veç një filiz i brishtë
ndaj supet nuk i ngritën, i taksur për t’u rritur
nuk u trandën, mes lulesh në lirishtë.
s’ u çuditën.
S’ qe vdekja që të deshi,
Supet as nëna nuk i ngriti, qe jeta që s’të qeshi,
- ma kish harruar buzëqeshjen, - që ta ktheu shpinën
veç vetmevete bërbëliti dhe ndolli errësirën
ashtu siç bën sa herë të hapte dhe një varr
kur më ka pranë e matet sytë të m’i shtjerë. bri rrugës, në trotuar.
Në xhepin e xhaketës, e rrasa buzëqeshjen thellë, Rënkuan thellë ballkonet,
në një cep. u shtangën dhe neonet,
Le ta harroj atje, si një relikë pakuptim, dhe shpirti i Ndre Mjedës,
si lodër fëmijërore, ashtu, të lënë pas dore. që endej aty pranë,
E pse ta mbaj si maskë në fytyrë i thirri djemtë e lagjes
deri sa s’ ka as formë, as ngjyrë? të ngrinin një muranë.
Ndonëse s’të njoha kurrë,
OPTIMISTE – 1991 as emrin s’ ta kam ditur,
ajo muranë e bardhë,
qarkuar me mimoza
S’ di në më gjeti a e gjeta më thotë çdo mëngjes
diçka nga copëza e buzëqeshjes pranvera sa ka nisur.
që s’mbaja mend se ku e kisha ndryrë.
Ca e cunguar, ca e gjymtuar,
por më ktheu gjithë ato ëndrra e shpresa
që thashë se i kisha humbur... MOTIV I VJETËR,
Çudi, më pruri dhe freskinë,
më ngjalli për së brendshmi rininë. NË TABAN TË RI
Pa edhe shokët, edhe shoqet që më panë, 1 m’ u ndez balli si kaminë,
paske ndryshuar rishmëzi, më thanë.
Ç’ qenke rinuar, ç’ të paska rënë nur, POETI
ç’ ditke të qeshësh,
ç’ ditke të lozësh si dikur... Ç’ po kullon kjo plagë e vjetër,
posa hapet shtegu i detit.
Është plaga e kurbetit
për një zarf me dy gisht letër,
----------------- për një prind a për një djalë,
1)
Sipas përvojës kineze të Revolucionit Kulturor, aty për një lajm e për një fjalë,
nga fundi viteve ’60, në Shqipëri u “shkrepën” fletër- për një vatër flakëshuar,
rufetë. “Pesimisten” e kam shkruar pasi organizata për një shpirt të drithëruar,
profesionale e gjimnazit “Tre Dëshmorët” në Kavajë, për dy sy dritëvenitur,
shqyrtoi një fletërrufe të vënë nga dy vajza të së Tretës për një shpresë shqyer, shqitur.
A, ku jepja lëndën e letërsisë dhe isha mësues kujde- Det, o det,
star. Ato i kërkonin organizatës bazë të partisë dhe çfarë do të bjerë vala sot në breg,
asaj profesionale të më largonin nga arsimi, për shkak ç’ të zeza ndryn përbrenda,
të gjyshit tim, pushkatuar për motive politike më thellësive,
1948. ç’ të fshehta bart mbi vete,
Shembja e murit të Berlinit më 1989, - ngjarje që kaltërsive,
u hapi rrugë përmbysjeve të mëdha, - më gjeti në ç’ lajm do të sjellin sot anijet që po kthehen,
Tiranë, kurse viti 1991, si bashkëpunëtor i gazetës çfarë i ke taksur nënëzezës që po pret e pret,
Republika (sapo e dalë) e, më pas, te gazete Liria, kërcures nënë që në këmbë u tret,
organi i Shoqatës së ish-të Përndjekurve Politikë. një lajm të mirë apo një grusht me dert?
NËNA
Ç’ ke o det që s’ thua një fjalë,
ç’ mërmërit me ato valë,
ç’ ka që nxin Karaburuni
dhe Sazani, dhe Shashica,
dhe ullishtat nën Kaninë
ç’ kanë vallë që po nxijnë?...
Ikën djemtë e na lanë,
dashuritë shkuan, vanë...
Mori deti palcë burri,
si duron e s’ çahet guri?
Si s’ po plas moj zemërshkreta
tek e sheh si zhbëhet jeta?
DJALI
Nënë, mos më prit te bregu.
Je e lodhur, shko e çlodhu.
Të pret turni, të pret radha,
të pret motrëz’ borëbardha...
Deti s’ është aq i keq,
më përkundi që fëmijë
dhe atje, në gji të tij,
do të prehem në qetësi...
Edhe po të më përzërë,
të më nxjerrë vala bregut,
mos lakmo që të më shohësh,
nënëzeza, s’ do më njohësh.
Eh, moj nënë, si jam bërë
e di vetëm deti i gjerë.
Ngjyrën syve m’ ia ka marrë
vala e detit shkumëbardhë.
Nënë, mos ma fërko ballin,
mos kërko të shuash mallin,
se atje tek u përfala
me Shashicë e me Kaninë,
me një plumb që s’ erdh nga deti,
por nga bregu gjëmëzi,
ku lashë vatër e shtëpi...
Shko pra prit se vjen mandata,
ç’ nuk sjell dita, e sjell nata,
pa nga shenjat e nga flokët,
Mos ki dert, më njohin shokët.
4 Por edhe njëzetvjeçar nuk jam, që të duroj.
PAS EKSODIT DETAR
Rrebesh i zi, furtunë e keqe sot.
Kjo erë e marrë thua se të çmend.
Furishëm perçeshkumë e dallgës rrok
dhe majën më të lartë në çdo shkëmb.
Ka dalë zogu i detit lara-lara,
përleshet me rrebeshin, bën përpara.
Por suferina është çmendur sot,
pafriku zog po jep e merr më kot.
poezi ••• 13
Më kot gjahtari hiqet sot trimosh.
Trimoshe ngrihet dallga mal përposh
që hahet sa me bregun, aq me qiellin.
Jo, dallgë e zezë, s’ mund të jesh ti zot
dhe kaltërsitë s’ mund t’i mbulosh dot.
Ka vite që e pret kjo ditë e errët diellin...
1) Rënia murit të Berlinit, iu dha goditjen për-
fundimtare regjimeve komuniste të Europës
Lindore e Juglindore. Në korrik 1990, në
Shqipëri u hapën dyert e ambasadave, kurse në
mars 1991, ndodhi eksodi i madh detar drejt
Italisë. Ndërkohë, regjimi komunist i Ramiz
Alisë, nuk hoqi dorë nga vrasjet në kufi, madje
edhe nëpër qytete.
Dy vargëzimet e mësipërme “Pranvera sa ka
nisur” (kushtuar djaloshit njëzetvjeçar, Artan
Lenja, vrarë nga një patrullë ushtarake më 24
shkurt 1991, në rrugën Ndre Mjeda, në Tiranë)
dhe “Plagë e vjetër në taban të ri” i kam shkruar
në të njëjtën kohë. Të parën, në shkurt 1991,
në Tiranë. Të dytën në pranverën e atij viti, në
Vlorë, pasi dallga nxori në breg një kufomë, e
cila mbante në shenja plumbash.
ASKURRË
1
Kurrë, vëlla, dhimbja nuk qe si sot,
as kur na vranë prindër edhe shokë,
as kur i pamë miqtë në mjerim,
as kur në dyer zyrash si lypsarë
lypëm një punë, bursë a strehim.
Askurrë, vëlla, kështu si sot,
as kur na preu në besë e na goditi pa mëshirë
i mallkuari nen pesëdhjetepesë.
E ç’ ë, pastaj?
Disa vjet burg, si plot e plot të tjerë.
Askurrë, vëlla, kështu si sot,
as kur kolera luftë klase
goditi dhe mbi çiliminj,
as kur mbi varret tona vunë dorë e na i zhbënë
në kampe pune a në internim.
Askurrë, vëlla, kështu si sot,
as kur ndokush me qarkullim na kërcënonte.
(Ç’ nder që na bëre shoqe e kuadrit...
S’ deshe, por na shpërgjume,
urrejtjen bëre të na gëlonte.)
Si sot,
askurrë, vëlla s’ u vra Shqipëria nga shqiptarë.
Të ishin vrarë pesë, dhjetë,
të isha vrarë edhe unë tok me ta,
por jo me qindra jetë
në pak dit’ e në pak net...
2
Po shfaqet dhe te ne
Nata e zezë e Shën Bartolomeut.
E ndiejnë brigjet e Adriatikut, të Jonit, të Egjeut...
plot e përplot kufoma, dhimbje gjak,
plot e përplot me bij syrgjynë, ikanakë.
S’ jam plakë e matufosur, të mallkoj.
Të shoh të mjerën nënë ballëpërvëluar
nga ethja e nga zjarri,
plakur e thinjur për ca net,
siç thonë se u thinj brenda një nate
Mata Hari...
Ndaj dhe po çirrem, po bërtas, po ulërij:
Mjaft, më!
Mjaft me të mjerën Shqipëri!
Tiranë, mars 1997

14 ••• prozë
Tregim nga Adem Nimani
Atë ditë që u përplasë përtokë, sikur të
kishte rënë nga qielli, Gjyshit i shkoi ndër
mend gjithçka, por kurrë nuk i bëri zemra
tak për të ikur nga Zeza.
Ai mbante mend mirë kur iku zijoshi
i parë nga fshati, fill pas përfundimit të
Luftës së Dytë Botërore. Më kalimin e kohës
patën ikur edhe të tjerë, por largimi i tyre
mbahej fshehtë nga familjet, jo pak herë me
arsye. Vetëm kur të larguarin nuk e kishin
parë zijoshët me vite, dikush mund të ketë
pyetur për filanin, por asnjëherë nuk ka marr
përgjigje lakonike. Bile, po të pyeste dikush
zijoshët për dikën nga fshati, mund ta zinte
belaja pa hak e hile dhe të merrte edhe dajak.
Askush sikurgjyshinuk ia kishte vu mend-
jen aq shumë asaj ikjeje mistike, ndjellakeqe,
siç thoshin më vonë të gjithë zijoshët. As që
i kishte vajtur mendja dikujt se do të vjen
një ditë kur nuk do të dëgjohet zë njeriu në
Zezë. Më nuk ka kush kujt i thotë;as puna
e mbarë, as udha e mbarë. Nuk ka kush
kujt i thotë mirëmëngjesi, as mirëmbrëma.
Barishtet e shkurret ua kanë marrë anën
arave e pemishtevetë dikurshme. Vreshtat
më nuk dallohen nga ferrat që ngadalë po
shtrijnë mbretërinë e tyre në çdo pëllëmbë
toke të fshatit.Anash rrugëve, shkurret e llo-
jllojshme, që me dekada ishin larguar nga
çdo tokëe punueshme, tash kanë ngre kokën
kudo edhe nëpër oborre të shtëpive.
Sa ishte më i ri, Gjyshi, i cili nuk arriti
ta mësonte alfabetin shqip, tash në pleqëri
vetëm shikon me habi si erdhi koha e për-
plasjes së tij me vetminë.Çuditet edhe me
vetveten sesi tani po lexon, herë me zë e
herë pa zë,gjuhën e pashkruar të heshtjes në
shtëpi, në oborr e në fshat.
Në Zezë, më nuk pipëtinë asgjë, as nëpër
shtëpi, as në oborre, as në ara, as në mal. Në
veshët e plakut më nuk depërton as muzika
e simfonisë sëgjetheve, të cilave bryma e
vjeshtës ua ka djegur e këputur lidhjet me
trungun. Nga e era e ftoftë që fryn hove -
hove mbrëmjeve, dridhen e luhatën gjethet
e fundit të lisave pleq, para së të përplasën
për toke si gjyshikur mësonte të ecë për të
parën herë me kërraba, pasi pat humbur pa
kthim njërën këmbë.
Vonë, pasierrësira mbulon ngjyrat e
këndshme të gjetheve të malit,Gjyshi vendos
trupin mbi dy kërrabat që moti iu kanë bërë
pjesë e jetës, dhe kthehetnë shtëpi me barrën
e vetmisë, të cilën nuk e kishte paramenduar
ndonjëherë.
Saishte më i ri,sa herë binte borë, gëzo-
hej si fëmijë. Zemra i gufontekur shikonte
malin si vishej me të bardhë. Sodiste me orë
të tëra flluskat e borës, që si flutura të bardha
ngarendshin të ngjiteshin nëpër degë të lisave
dhe pemëve duke veshurgjithë natyrënme
petkun e ftoftë. Kalonte orë të tëranë mesin
e pemëve, duke shikuar si lakoheshin degët e
tyrederi në tokë nga pesha e borës. Me kalim-
in e viteve, përditë e më shumë, e lë fuqia. Sa
më shumë që kalojnë vitet, ndjen më tepërtë
ftohtitqë ia shkurton kohën e qëndrimitnë
natyrë.
Gëzimet e gjyshit, kur shikonte fëmijët
duke shkuar apo kur ktheheshin nga shkol-
PËRPLASJA
la, tashmë kanëmbetur vetëm kujtime të
largëta,të paprekshme.
Heshtja kafshon plakun ngado që lëvizë,në
oborr e në shtëpi.
Dikur, pa zbardhë agimi ikte nga shtrati si
puhi ere, ndërsa tash, vetja i duket i mbetur
pengpa hile e hide.
Kur ishte më i fortë, bisedonte më çdo
pemë, me çdo bimë, me çdo lule, me çdo gjë
të gjallë.Zgjohej herët para së të tretej vesa
e mëngjesit për të parë rritën e çdo bime,që
kur hidhte farën në tokë, kur mbushej lulëzim
natyra, e derivinte koha e korrjeve të fryteve.
E krahasonte rritën e bimëve me njerëz. Sa
shumë dëshironte që njerëzit të ishin si bimët,
të përtëriheshin si ato, të përtëriheshin si mali
i tij, të cilit ia kishte lakmi për besnikëri,
qetësi, freski e madhështi.
Sa mirë do të ishte sikur edhe zijoshët të
ishin besnik si mali, thoshte vetës shumë herë.
Në pranverë, iu lakmonte luleve që presin
radhën e tyre për të qel, para se lisat t’i mbulo-
jnë me hijen e tyre tërëndë, duke ua zënë diel-
lin e jetës, deri në vjeshtën e vonë. Sa shumë
dëshironte që edhe njerëzit të jetonin në har-
moni si bimët e gjallesat tjera të shumta.Edhe
lisat e malit, të mëdhenj e të vegjël, presin ditë
me radhë rendin dhe kohën, për të mugulluar
pas luleve aq të vogla, që rritën e qelin aty për
bri tyre, krejt afër trungut.Edhe kur kthehet
vjeshta, secila bimë zhveshë kurorën e saj me
orar e kalendar.
Po, si nuk mësojnë kështu edhe zijoshët
e Zezës, tash pyet gjyshi vetën pa zë, me
ngashërim.
Nuk harroi kurrë sa shumë inate kanë
zijoshët ndaj njeri tjetrit. Atanuk i harrojnë
inatet gjatë gjithë jetës, derisa t’i mbulojë dheu.
Inatet e zijoshëve nuk plakën kurrë. Ato vetëm
rritën, shtohen e majmën, dhe jo rrallëshndër-
rohen në hasmëri për vdekje.Plaku pyeste
vetën shpeshherë pse nuk bashkëjetojnë edhe
njerëzit si bimët, e të ndajnë gëzim e hidhërim
mes tyre pa ikur prej këtu. Plaku mendonte
shpesh, sesi as bishat, as bimët nuk kanë inat
njëra tjetrën si njerëzit. Kujtonte edhe ujkun
e ariun që ushqehen memishin e kafshëve të
tjera, por nuk luftojnë kurrë për t’i shfarosur
ato.Edhe bishat duket sikur kanë ndjenjë të
mos masakrojnë pa fund gjallesatqë i hanë
për ushqim, dhe ruajnë balancën aq të nev-
ojshme,të zinxhirittë jetës për secilën bimë e
kafshë. Shikonte e njihte edhe shumë shprehi
të zogjve të malit. I njihte cicërimat e tyre kur
janë në rrezik dhe kur thërrasin njeri tjetrin. I
dallonte edhe kur atai shfaqin dashuri njëri tje-
trit me këngët e tyre plot melodi.Kujtonte edhe
si shumë zogjtë tëmalit, që më zërin e tyre, ua
tërheqin vërejtjen bishave të ndryshme për
prezencën e armiqve të llojit tjetër dhe rrezikun
për atë që mund të jetë viktimë e radhës.
E kishte mësuar mirë plaku edhe kohën
kur kthehen zogjtë shtegtar, të cilët për çdo
CMYK
Helidon Haliti
vit kalonin fluturim mijëra kilometra për të
arritur bashkë me pranverën.Fëmijët e tij me
nipër, tashmë nuk po kthehen, as në pranverë,
as në vjeshtë.
Tash, vetëm kujtimet e mbajnë gjallë. Edhe
kur kthehet brenda në shtëpi, kur terri bien në
tokë, ai lodron kujtimet e tij sikur në një skenë
të hapur teatri, dhe vetëm nga lodhja e madhe
kllapitet nga gjumi për t’i dhënë pushim mallit
që po ia shkurton jetën.
Pa dëshirë nisej drejt shtëpisë, e cila tashmë
i dukej më shumë si një burg i humbur diku në
skaj të botës, e jo sikonak në të cilin po kalonte
netët e gjata të pleqërisë.
* Iu kujtuan edhe mysafirët që vinin me radhë
Dikur, zijoshët,si me shpoti thoshin, së nuk
mund të ecin në hap me Mujziun. Ai me një
lëvizje kërrabash bënë dy hapa burri. Me kalim-
in e kohës, muskujt e shpatullave dhe të gjoksit
iu kishin zhvilluar edhe më shumë. Këmba e
shëndoshë i shërbente vetëm si pikënisje dhe
lehtësim shpirtëror. Nuk lëvizte zvarrë qoftë
edhe një hap, pa u ngritur në këmbë me të
dyja kërrabat.
Atë ditë harroi kur lindie kur perëndoi
dielli, kur agoi e kur ra terri në tokë. Kur errë-
sira pllakosi gjithçka, kur më nuk shihej asgjë,
dëgjoheshin vetëm kërcitjet e kërrabave të tij
që tregonin se ai po kthehet në shtëpi.
Mes ferrash, që kishin ngushtuar rrugicën
drejt shtëpisë, numëroi një për një kërcitjet e
kërrabave,sa hap që bëri drejt derës.Ritmin e
krismave të kërrabave të Mujziut, çdo zijosh e
dallonte nga larg. Ata sikur ia numëroninedhe
hapatngado që lëvizte.
Punën përreth shtëpisënuk e la deri atë ditë
që mbeti vetëm. Punonte e gjallëronte tërë
kohën në kopsht, në zabel e në arë. Ferrat nuk
i la të ngrënin kokë nëpër oborr deri atë ditë
që mbeti vetëm më plakën.Nga ajo ditë që iku
nga fshati edhenipi i tij i vogël, Mujziu u thye
shpirtërisht.At ditë përfundoi dashuriae tij për
jetën. Edhe lisat e zabelit afër shtëpisë, më nuk
i shikonte me dashurinë e dikurshme. Filizat e
reja të bungut përreth rrapit plak, shtoheshin
përditë duke iu afruar shtëpisë së plakut.
**
Iu kujtua dita kur doli nga spitali me një
këmbë. Iu kujtuan miqtë e shokët që erdhën
për ta parë e për ta ngushëlluar për këmbën
e operuar, që nuk do ta ketë më. Kurrë nuk
harroi ditën që doli nga spitali pa njërën
këmbë. Shumë herë pa ëndërr të dyja këmbët,
siç i kishte më parë.
Po, kush mund ta përjetonte dhembjen
e Mujziut për këmbën që nuk e kishte më?
Mjekët e operuan dhe e shëruan, por këmba i
shkoi pa kthim.
Një pajton me dy kuaj, i paguar nga miqtë,
erdhi për ta marrë nga dera e spitalit.
Eh, sa shumë herë i shkoi mendja ku mund
ta kenë varrosur këmbën që ia operuan atë ditë
E shtunë ,9 tetor 2020
dhe ku e hodhën atë pjesë të trupit të tij.
Megjithëse kishte përjetuar shumë trauma,
nuk i hoqi asnjëherë nga mendja zijoshët dhe
të zezat e tyre. Parandiente se askush nuk do
të kuptojëkurrë dhembjen e tij.
Po, kush i njihte zijoshët si Mujziu?
Njihte mirë inatin e zijoshëve, ashtu si edhe
fjalorin poshtërues të tyre !E dinte mirë edhe
kur ata zbrazin mllefin e strukur nga rinia. Ata
vetëm presin rastin për të shpalosur mllefin
ngakoha kur Mujziu, të gjithë moshatarët, i
rrëzonte një nga një;lidhaz e shokaz.Sa ishte i
ri, sa ishte me të dyja këmbët, nuk kishte djalë
nëne, që ia qet shpinën në tokë. Se çka mund
të imagjinojë njeriu në këso gjendje shpirtërore
post-traume, është zor të përshkruhet.
Do të vijnë ata të më shohin! Do të vijnë
për të më parë, se çka ka mbetur nga trupi im,
i thoshte vetit pa zë.
Kujtimet nga koha kur humbi këmbën, në
pleqëriiu bën barrë e rëndë. Kishte menduar
shumëçka, por vetminë nuk e kishte imagjin-
uar ashtu siç po e jetonte në pleqëri.
Sa kalonin ditët, malli për fëmijët e tij dhe
për fëmijët e fëmijëve të tij, që nuk i kishte parë
moti, po e varroste për së gjalli. Kësaj radhe
dukej i dorëzuar, dukej sikur vetmia po fitonte
luftën kundër tij.
Pasi mbeti me një këmbë, u largua nga çdo
aheng. Me kalimin e viteve harroi dasmat e
gëzimet kur kishte marrë pjesë së fundit herë
dhe kur ishte kënaqur diku në një gëzim rasti.
***
Kurrë nuk e harroi ditën kur u larguapër
të fundit herë nga oda e fqinjit. Iu kujtua ajo
ditë e dasmës së fundit në të cilën mori pjesë.
dhe që asnjëherë nuk e vunë re Mujziun me një
këmbë, ashtu siedhe kërrabat e tij afër dorës.
Sa mysafir që kishte hyrë në odë, Mujziun e
kishin shtyrë një hap tutje, në drejtim të derës,
që sipas tyre, ky konsiderohej i afërm, dhe
jabanxhinjve duhet liruar vendin. Nuk kishte
pritur të mbushej oda me jabanxhi deri në
fund.Krejt vetvetiukishte tërhequr kërrabat me
një dorë dhe ishte ngritur, për të ikur prej aty
përfundimisht.
Atë ditë nuk kërkoi ndihmë nga askush, dhe
askush nuk i ndihmoi. Megjithëse, akoma ishte
më i ri e më i fuqishëm, por me pak përvojë
të ecjes me kërraba, lëvizjen me një këmbë e
përjetonte rëndë. Këtë gjendje të re shpirtërore
të krijuar pas operimit nuk arriti ta mposhtë
tërësisht asnjë herë edhe pas shumë vjetësh.
Brenda në odë, atë ditë u rrëzua si të binte nga
qielli. Përplasja e Mujziut përtokë u dëgjua
larg, por jo edhe në veshët e atyre që kishin
mbushur odën. Për habi, askush nuk i ndi-
hmoi të ngrihej. Mblodhi vetën fort. Mblodhi
fuqitë e dikurshme rinore dhe shtrëngoi kër-
rabat me duar, mu si dikur,kur kishte të dyja
këmbët. Eci ngadalë nëpër oborr dhe u largua
drejt shtëpisë së vetë. Nuk u largua vetëm nga
oda e gëzimi i huaj, por ai u largua edhe nga
një pjesë e jetës së tij, në moshë fare të re.
Dorëzimi, për Mujziun ishte krejt i panjo-
hur. Ndoshta, kështu ishte më mirë për te. Po
kush mund të thoshte se ka kuptuar e lexuar
ndonjëherë Mujziun si jeton dhe si ia del të
ecë e të punojë me kërraba.
I shtrëngoi fort kërrabat, por më shumë i
shtrëngoi muskujt e shpatullave të krahëve.
Nuk u ligështua për asnjë çast. Kur u kthye
në shtëpi, mori frymë thellë. E përshkoi një
ndjenjë gëzimi pasi ia doli të ecte pa ndihmën
e askujt. Ditën që doli nga oda plot miqtë
fqinjit, e shënoi si datë të një kujtimi të zi në
jetën e tij.
Duke shkuar drejt shtëpisë, krismat e kër-
rabave,në vesh i tingëllonin si tik-taku i orës
që shënon çdo sekondë të kaluar. Mund t’i
numëronte edhe vet hapat nga kërcitjae kërra-
bave që shkaktohej nga pesha e trupit të tij, e
vendosur mbi dy kërraba,
Vijonsinumrin
mbi dyeshtylla
arthshëmqë
E shtunë , 9 tetor 2020
lëvizin sipas nevojës. Nuk numëroi krismat e
krrabave, por numëroi çdo hap që bëri deri në
derë të oborrit të shtëpisë. Kërrabat e punuara
nga druri i thatë i shelgut,sa herë ndërronte
hapin,kërcisnin sikur do të thyheshin në çdo
çast.
* duan të merreshin me njëri tjetrin, kur Muj-
Në fillim, kur mbeti pa njërën këmbë, nuk
pat menduar gjatë për të gdhendur e ndërtuar
me dorë kërrabat, që nuk i kishte parë kurrë
nga afër. Nuk kishte as mjete të duhura për
gdhendjen e drurit. Nuk kishte ide se nga
çfarë lloji i drurit t’i gdhendë ato. Kërrabat
e para i pat gdhendur keq dhe pa shije. Çdo
ditë mendonte mënyra e mjete për të lëmuar
drurin. Përdorimin e ndonjë copëze xhami
të thyer për ta lëmuar drurin e mësoi më
vonë. Me kohë, ai u bë mjeshtër i vërtetë i
kërrabave të tija. Derisa mësoi të ecë, mësoi
edhe gdhendjen e kërrabave. Që kur theu kër-
rabën e parë, më nuk u zu në befasi. Më nuk
harronte të mbante kërrabat e reja rezervë, të
gatshme për çdo rast.
Një dru i tharë shelgu plotësonte pak
kritere për të gdhendur kërraba me të cilat
do të ngrihej e ulej tash e tutje, gjatë gjithë
jetës. Kërrabat nga druri i shelgut dëmto-
heshin më shpejt duke lëvizur dhe plasarite-
shin fare lehtë, e pastaj mund të zinin pisk
ndonjë pjesë muskuli të trupit, sidomos në
ato vende që fërkoheshin gjatë çdo lëvizjeje
apo aty ku binte pesha e trupit të Mujziut gjatë
lëvizjes.Po, kush e kishte pyetur për drurin a
për vështirësitë e lëvizjes së tij, kur iu desh të
gdhend kërrabat për të parën herë? Askush
nuk e kishte pyetur asnjëherë për kërrabat apo
si i ndërtoi ato.Nuk e kishte pyetur askush si
i gdhendi kërrabat e para krejt pa lidhje nga
një dru që gjeti të parin. Me vite iu desh të
mësonte e të kuptonte që kërrabat duket të
ndërtohen nga një dru i lehtë e i tharë me
kujdes.
Kur bënte mot i lig me shi, lëvizja me kër-
raba nëpër baltë ishte e vështirë për gjyshin,
dhe për shumë kënd dukej krejt e pamundur.
Për një çast, kërrabat mund të nguliteshin
në baltë dhe përplasja për tokë ishte e pash-
mangshme. E kishte provuar edhe përplasjen
në baltë. Pastaj me kohë kishte mësuar të
lëvizte me kërraba nëpër baltë, e si duhet të
ectenëpër borë e nëpër ngrica akulli. Mësoi
edhe të bartë peshën e trupit nga njëra kër-
rabë tek tjetra, sipas nevojës, për të evituar
përplasjen për toke.
Atë ditë që iku nga dasma e fqinjit, vetëm
qeni e priti me gëzim në derë të oborrit. Të
gjithë anëtarët e familjes ishin në dasmë. U
gëzua pa masë, pse në ato çaste kur u rrëzua
e u përplas në odën e fqinjit, as kur udhëtoi
drejt shtëpisë, nuk e pa askush, nga familja
e tij. Ashtu vetëm, vetën e ndiente shumë të
fuqishëm, shumë më të vendosur për të rrezi-
kuar edhe çdo përplasje tjetër përtokë. Eci atë
ditë, duke dhënë dorëheqje përfundimtare
nga çdo tubim gëzimi e morti. Bile, atë ditë,
pa zë, ishte lutur që mos ta shoh askush derisa
të mbërrinte në oborrin e tij. Lëshoi ngadalë
kërrabat për të pushuar nën hije të kumbullës.
Tërhoqi posten e ugiçit mbi të cilën ulej çdo
herë dhe u shtri gjerë e gjatë.
Kujtoi një nga një vuajtjet, çdo luftë e çdo
pushtim të huaj, çdo natë të kaluar pa fjete.
Si asnjëherë tjetër, kujtoi shumë gojëdhëna
që kishte dëgjuar nga gjyshi i tij dhe që po
përsëriteshin në jetë. Mendoi seriozisht edhe
për fatin e paracaktuar. Pas përplasjes, tash
për të po fillonte një tjetër mënyrë jetese.
I shkoi ndër mend gjithçka, por kurrë nuk
i bëri zemra tak për të ikur nga Zeza.
Për një çast, iu duk sikur përqafoi lirinë
e kërkuar gjithë jetën. I humbur në përje-
timet e pafundme, gati sa harroi për pak edhe
këmbën që nuk e kishte më.
**
Atje në odën e fqinjit, përplot mysafirë,
prej nga doli, askush nuk ia përmendi as
emrin. Nuk e përmendi kush Mujziun si doli
nga oda, si u rrëzua e si u ngrit, pa e ndihmuar
askush.
Punën e zijoshëve e njihte moti. Ata zakon-
isht tallen me të metat e njeri tjetrit.
Të gjithë sa ishin, zijoshë e mysafirëvazh-
ziuiku nga oda. Zemra e dëgjoi mirë atë ditë.
Kapërceu pragun me kërraba dhe iku përg-
jithmonë. Mbi pesëdhjetë vjet jetoi me veten
e tija. I dukej sikur e kanë harruar të gjithë.
Bile,ata pak miq që shkonin për ta vizitu-
ar në shtëpinë e tij, habitshin kur e shihnin
duke punuar në oborr, në kopsht apo në arë.
Edhe kur iu rritën fëmijët e tij, ai nuk u nda
nga puna. Ishte njeri, siç thonë, tepër i gjallë.
Edhe kur zvarritej ulur, kërrabat i tërhiqte
pas vetes. Donte të punonte si çdo herë kur
kishte të dyja këmbët. Askund nuk lëvizte pa
kërrabat e drurit, që iu kishin bërë mu sikur
këmbë të reja.
**
Nuk i hiqej nga mendja edhe poshtërimi
që do t’ia bëjnë zijoshët. Që nga hera e parë
që doli me kërraba në rrugë, fëmijët e Zezës
në fillim, iknin prej tij me frikë. Me kalim-
in e kohës, ata vraponin pas tij, për ta parë
sesi një njeri me një këmbë ecë me kërraba. I
thoshin ato fjalë që i kishin dëgjuar e mësuar
ngazijoshët e rritur.
-“Ja shihe atë topallin!”
-“Shihe një njeri me një këmbë!”
Dilnin për ta parë një njeri ndryshe nga
të tjerët. Shumë kohë iu desh të përshtatej, jo
vetëm me të tjerët, por edhe me vetveten. Iu
desh të harronte edhe çdo shikim të huaj dhe
çdo gjë që mund të thonë të tjerët. Iu desh të
mos dëgjonte fare se çka po thonë, jo vetëm
fëmijët, por as zijoshët e rritur, kur ta shohin
kah ecë me kërraba në rrugë.
E dinte mirë se njeriu lind me dy këmbë
natyrshëm. E dinte se pa njërën këmbë duket
ndryshe. Nuk e kishte paramenduar vetën si
mund ta sillte jeta në këtë gjendje. Krejt këtë,
Mujziu e përjetonte si provë të jetës dhe të
qëndresës. As nuk i shkoi mendja të dorëzo-
hej. Që kur e pa mirë se mbeti me një këmbë,
nuk u step, por filloi të mendojë sesi të jetojë,
dhe jo vetëm të jetojë, por edhe mos t’i bëhet
barrë askujt. Disa vjet i kaloi duke mësuar
ecjen me kërraba. Shumë më shpejt mësoi të
punonte ulur çdo punë që arrinte.
Ajeti e shikonte nga larg dhe ndjente dhim-
bje në shpirt për Mujziun. Fqinji i tij ndjente
sinqerisht dhembje, por jo si Mujziu që duhej
të punonte ulur, apo në këmbë, në të shumtën
e herave me trupin mbështetur në dy kërraba
nën sqetulla e tija, në të cilat varej i tëri, mu
si në dy shtylla.
Edhe në këtë gjendje, donte me çdo kusht
t’i përshtatej jetës dhe punës, ashtu si dikur,
kur kishte të dyja këmbët. Ishte mësuar të
fitonte luftën ndaj çdo fatkeqësie dhe nuk
dyshonte se do ta fitonte edhe këtë betejë për
jetë.
***
Ishte njeri që donte jetën dhe fëmijët e tij.
Po kush i deshi fëmijët si Mujziu? Gjithë
lagjja e zijoshëve njihte Mujziun si punëtor të
pashoq dhe që di të tregojë me dhjetëra për-
ralla të bukura. Edhe tash kur humbi njërën
këmbë, fqinjët, jo pak herë, i dërgonin fëmijët
në shtëpinë e tij për të dëgjuar ndonjë për-
rallë. Duke qenë punëtor i njohur, me kohë
mësoi e gjeti shumë mënyra tjera të punës për
të qenë i dobishëm, jo vetëm për familje por
dhe për gjithë shoqërinë.
Shumica e zijoshëve, zakonisht ishin
dembel dhe nuk ua donte shpirti punën. Po
Mujziu ishte një zijosh krejt tjetër. Këtë e
dinin të gjithë. Duke parë se si Mujziu, edhe
me një këmbë po punonte gati sikur kishte
dy këmbë, nisen ta thërrasin për të punuar
CMYK
Shqiptarët në Mal të
Zi mund të përdorin
simbolet kombëtare
Nga Hali Salaj
Me propozim nga Këshilli Kombëtar i
Shqiptarëve në Mal të Zi qeveria e atij vendi
ka miratuar përdorimin e flamurit kombëtar
shqiptar. Po ashtu qeveria e Malit të Zi ka
miratuar edhe përdorimin e himnit kombëtar të
Shqipërisë si dhe 28 nëntorin si festë kombëtare
për shqiptarët në atë vend.
Përdorimi i simboleve kombëtare nga
pakicat në Mal të Zi paraqistenjë problem të
vazhdueshëm dhe ishte objekt debatesh midis
forcave politike shqiptare dhe zyrtarëve mala-
zezë.
Pas mosmarrëveshjeve të shumta, qeveria
e Malit të Zi në nëntor të vitit të kaluar mira-
edhe me pagesë. Mujziun, jeta e mësoi për të
bërë edhe shumë punë ulur. Ai e gjeti vetën në
punë pothuajse sikur të ishte i ri me dy këmbë.
Me kalimin e kohës edhe të tjerët filluan ta
kuptojnë më mirë dhe gjithçka mori udhë
të mbarë.
**
Atë mbrëmje sapo mësyu derën e shtëpisë,
ndjeu shumë mall. E kapluan ethe të ftohta.
Gjithë ditën, nuk kaloi askush rrugëve të
fshatit. Plaku, këtë e regjistroi si një ditë të
vdekur për të.
Mujziu, moti kishte parë se fshati po
zbrazej, por kurrë nuk i kishte vajtur mendja
që do vinte një ditë kur nuk do të kalonte
askush nëpër rrugën që trupon Zezën mes
përmes.
Nuk e humbi shpresën as kur ra terri në
tokë,se mund të vinte dikush mysafir edhe
në orët e vona.
Por, jo!
Fshati po jepte shpirt.
Të mos kaloj njeri i gjallë rrugës për plot
njëzet e katër orë, kjo ishte shenjë e keqe.
Po ngrysej nata e parë pa kaluar njeri nëpër
rrugët e fshatit. Plakut akoma nuk i kishte
shkuar mëndja se Zeza është zbrazur dhe nuk
ka më njerëz që gjallërojnë aty si dikur.
I shkoi mendja për të shoqen.
Po plaka! Athua ku do të jetë deri tash ajo,
pyeti vetën gati me zë?
Ndoshta është kthyer brenda dhe ka
ndezur oxhakun? As i shkoi mendja për tymin
që po nxirrte oxhaku, por që nuk dukej në
info ••• 15
toi projektligjin për simbolet kombëtare të
propozuar nga Ministria për të Drejtat e Njeriut.
Dënimet për shfaqjen e simboleve kombëtare
në Mal të Zi janë pasojë e Ligjit për ruajtjen e
qetësisë publike, i cili ishte në kundërshtim me
ligjin dhe kushtetutën dhe parashihte dënime
në rast se shpalosen simbolet e shteteve të tjera.
Në bazë të ligjit të Malit të Zi për rendin
publik, një qytetar që tregonte publikisht një
flamur, stemë ose simbol të një shteti tjetër pa
autorizim, gjobitej me 100 deri 500 euro ose
dënohej me burgim deri në 30 ditë.
Gjykatat në Mal të Zikanë ndëshkuar shumë
shqiptarë në Tuz apo Ulqin për shkak të për-
dorimit të flamurit shqiptar.
errësirë. Plaka, herët kishte mbledhur një krah
krënde të thata, që tash kishte me shumicë,
dhe kishte ndezur me kohë zjarrin në oxhak.
Gjyshi vazhdoi murmuritjen pa ndalur.
Sapo bëri disa hapa brenda në shtëpi, përplasi
kërrbat në qoshen e tij të përhershme dhe
ashtu u përplas edhe vet si pahiri.
-“Nuk po kemi më as çka flasim mes veti!”
-“Vetmia na ka gozhduar!”
Jemi pajtuar me heshtjen e cila po na e
shkurton jetën çdo orë e çdo ditë. Dikur
shpresonim se fëmijët vijnë verës ndonjë
ditë, por tash jo. Po thonë se ata kanë tele-
fona, po thonë se po flasin përditë, por neve
pleqtë duam t’i prekim nga afër, ti përqafojmë
qoftë edhe qorrazi. Shumica nga ne, tash nuk
shohim e as dëgjojmë si duhet, e dikush po
thonë se mjafton që po thërrasin me “cucu-
calë”. Dikur shkruanin letra, e asokohe, ne
nuk dinim t’i lexojmë. Kur prisnim që nipërit
të na i lexojnë letrat e djemve, ata ikën së
bashku. Ne kuptojmë e ndjejmë vetëm përqa-
fimin e duarve të gjalla aty në oborr, në shtëpi.
Nuk ka më shtrëngim duarsh e përqafime, jo
.
Jemi ndarë moti nga tufa, por dikush po
mendon që jemi duke parë ëndërr.
Tashmë, as për vdekjen nuk na ha palla. Natën
zgjohemi shpesh edhe pa kurrfarë nevoje. As qeni
më nuk leh. Nuk e trazon asgjë, natën as ditën.
Dikur kishim menduar se po të kemi fëmijë nuk
do mbesim vetëm...
Në luftë kundër gjyshit, tash janë bërë bashkë
malli dhe mali, dhe shihet ashiqare,se plaku nuk
do të mund të ngrihet më nga kjo përplasje.

16 ••• kritikë
Poezia e Ferrës e ka kapërcyer kohën tonë duke ju drejtuar së ardhmes
FERIK FERRA DHE GJEOGRAFIA POETIKE E KRIJIMIT...
“Ferra mbetet njëri nga poetët më bashkëkohorë shqiptarë me natyrën e tij komunikuese, me të ardhmen, jo vetëm prej motiveve dhe
shqetësimit qytetarë që ai përcjell, por dhe të një sinqeriteti interesant të rrugëtimit të tij, fundja dhe përmes kohës dhe vendit të krijimit.”
Nga Prof. dr. Bardhosh Gaçe
Poezia e Ferik Ferrës, pavarësisht botimit të saj
vonë e ka kapërcyer shumë shpejt vetveten. Ndosh-
ta, qëndrimi i saj për shumë kohë e pabotuar, i ka
dhënë asaj tiparin e rëndësishëm që i duhet një
poezie, verifikimin e vetvetes përballë kohës, zhvil-
limeve sociale dhe kulturulogjike, rrymave dhe
prurjeve të reja ndaj të cilave poezia ka një prirje të
vazhdueshme për t’u pleksur me to. Madje, profesor
Uçi ka sjellë një krahasim vërtetë të bukur, kur flet
për vonesën e poezisë së Ferrës, kur atë e krahason
me verën, që sa më shumë kohë qëndron në butet,
aq më e mirë dhe me më shumë e shijshme bëhet
ajo. Ferrës ndërsa i ka munguar kënaqësia e botimit
të poezisë së tij, kur ajo është shkruar që në rininë
e hershme, ajo ka provuar ndjesinë, që zakonisht e
provojnë rrallë poetë, atë të verifikimit të vetvetes, si
zeje aristokratësh, siç shkruan dhe profesor Sinani
në një shënim përcjellës për poezinë e autorit.
Në hapësirën 20 vjeçare, kur poezia e Ferik
Ferrës mori rrugëtimin për të dalë në dritë me
librin e parë “Duke kapërcyer shekullin”, dhe më
pas në trembëdhjetë vëllime të tjera poetike, në
katër antologji, njëra në gjuhën italiane, në gjuhën
angleze, në gjuhën greke dhe një në gjuhën rumune,
po ashtu botimi në dy antologji të zgjedhura, ajo
e vitit 2014 dhe kjo e plota e vitit 2019, këtë kri-
jimtari autoriale e ka shoqëruar një mendim kritik
i konsiderueshëm, që nga akademikë të njohur
deri në studime dhe interpretime të gjerësuara
shkrimore dhe librore, duke dëshmuar një poezi
dhe një poet, i cili i ka shtuar poezisë shqipe një
zë të qëndrueshëm, dhe një emër, i cili i bën mirë
kësaj poezie në mënyrën më të mirë të mundshme.
Duke kapërcyer vetveten dhe barrierën e mendimit
kritik elitar, poezia e Ferrës i është dëshmuar poe-
zisë shqipe si një prurje, si një dëshmi e brendshme
mjaft interesante, të cilës i erdhi koha të bëhet e
pranishme në mjedisin letrarë shqiptar, me një
aromë të veçantë karakteristike, të një poeti që ka
një receptiv të gjerësishëm tematik, një poet të gjerë
në diapazonin metaforik, një poet i cili ka nënsh-
tresa të habitshme komunikimi, jo vetëm përmes
metaforës, por strukturës poetik në poezinë e tij,
gjuhës, leksikut, konvencinalitetit, simbolikës së
ngjeshur dhe valorizuese, një lirizmi të mbrujtur
me një shpirt të madh humanizmi.
Në kompleksin e vet poezia e poetit Ferik Ferra
që nga krijimi i parë , i cili zë vitin 1952 dhe titullo-
het “Ftyra kujtimesh”, shkruar në formën e vështirë
të sonetit e deri te k poezia më e fundit, fatmirësisht
muza e poetit është aktive, e larmishme pavarë-
sisht moshës, ajo ka një përthyerje emocionale herë
lirike, herë epike- përshkruese dhe “vizatuese” e
rrugëtimit të tij në historinë e vendit. Mendoj se
është mjaft e nevojshme të vështrohet raporti që
poeti Ferik Ferra ka me historinë e vendit të tij,
ndryshe penave të tjera të njohura të poezisë shqipe,
që për shkak të kontekstit jetësorë të poetit dhe
qasje në poezinë e tij lidhur me një temë të tillë
është e veçantë dhe mjaft origjinale.
Poezia e Ferrës është një shtegtim përmes
një shqise të fisme që pavarësisht petkut artis-
tik që kanë veshur ngjarjet, personazhet, her-
onjtë, idilet, heronjtë, luftërat, trualli, kullat,
kalatë, kështjellat, e vërteta nuk është cenuar nga
mjeshtëria poetike, figura, metafora dhe alego-
ria poetike, madje kjo larmishmëri interesante
gati shtatëdhjetë vjeçare (poeti nuk ka reshtur
së shkruari poezi pavarësisht kufizimit që kishte
shtruar koha para letërsisë artistike kryesisht), e
ka bërë poezinë e poetit komunikuese, ku studi-
uesi mund të gjejë mbulesa jashtëzakonisht të
rëndësishme jo vetëm të profilit të Ferrës, por
dhe të një poezie të shkruar në rrethana të tilla.
Kjo lidhje e fortë me “argumentet” historikë,
madje mitik, pasi poeti ka shpaluar një lidhje
gati “intime” me këngët legjendare (“Dialogë në
Lugjet e Verdha”, “Legjenda e Veriut”, “Çikat e
Behurit”, “Omeri i vogël”), një temë që mbart një
emblematikë të vështirë komunikuese, gjithsesi
dhe temat e tjera të hapura, universialisht komu-
nikuese, qoftë të temës lirike, asaj sociale dhe
etnopsikologjike, një lirizëm brilant i shtrirë në
të gjithë hapësirën me të cilën është përballë
apo ka medituar poeti, ka krijuar ekuilibra të
fortë dhe të rëndësishëm në poezinë e Ferrës,
pavarësisht frymës moderne të konceptimit që
e përshkon poezinë e tij. Nevoja për peshë, një
lloj peshë rëndese, siç mësohet dhe në fizikë),
e cila shquhet në kulturën e komunikimit, që
poeti ka shfaqur deri në motivet, reminishencat
nga e kaluara e largët, nga temat dhe ngjarjet që
reflektojnë këtë ndjesi zë një konceptim të gjerë-
sishëm në poezinë e Ferrës, qoftë kur ai përdorë
mjaft mjeshtërisht refleksionet në përditësimin e
traditës të së shkruarit të sonetit, në shtratin e të
cilët lëvizin motivet lirike dhe motivet historike.
Dhe kjo lidhet me një lloj gjendjeje të krijuar gjatë
kohëve tek poeti, se, kur njeriu humbet “peshën”,
kërkon gjithmonë të kapet pas një simboli kol-
ektiv.
Mjafton të kesh njohje për “heronj”, per-
sonazhe të caktuara, të cilët në fatet e tyre të
pjerrët kapen pas simboleve kolektive, për të
kuptuar peshën që i duhet njeriut dhe në cakun
e fundit jetësorë. Ferra është një mjeshtër i komu-
nikimit, kur vjen puna në përdorimin e sim-
boleve kolektive. Poetët më të njohur të historisë
së poezisë botërore, madje dhe poetët e njohur
të vendit, veçmas Agolli, Kadare, Fishta, Arapi
dhe ndonjë poet tjetër, pavarësisht rrethanave
dhe konteksteve të komunikimit, profilin e tyre
e kanë shpaluar përmes përdorimit në mënyrë të
veçantë dhe profilike të simboleve kolektive. Në
poezinë e Ferrës ka një perceptim të shtresuar në
nënshtresat kuptimore, kryesisht leksikore dhe
në hallkat e vogla të figurave letrare, kryesisht
ata të fjalorit poetik, të një shqetësimi social, ku
shfaqet njeriu. Njeriu në poezinë e Ferrës shfaqet
në një lloj pleksjeje me fatet kolektive, qoftë kur
poeti i drejtohet mitit dhe legjendës, qoftë kur i
drejtohet shqisës komunikuese përmes një lloj
“vizatimi” përditsorë të tij, por perceptimi kon-
vergues, ndryshe Agollit, ku strofat janë njësi
komunikuese dhe kumtuese më vete, ndryshe
nga Kadare, që përdor konceptet integrale në
poezi, Ferra, poezinë në kompleksin e vet e ka si
njësi unike komunikimi, prandaj ai duhet lexuar
deri në fund të çdo poezie, ku mjeshtërisht ai për-
dorë analitizmin për të thënë atë që e shqetëson
emocionalisht.
Tashmë, kur poeti ka botuar gjithë kri-
jimtarinë e tij poetike, një krijimtari e “shqyrtuar”
nga të gjithë shtresat e mendimit kritik që nga
akademikë të njohur të vendit, pastaj studiues,
CMYK
E shtunë ,9 tetor 2020
dhe shumë të rëndësishme, që e lidh poetin
me krijimin, me momentin kur ai shfaqet dhe
kthehet në formën më të përkryer dhe më
harmonike, siç është poezia ka një koncept
të kuptueshëm urban që mbart në vetvete
poezia e autorit, ndërsa hapësira duket si një
frymëmarrje e domosdoshme. Nga Peshko-
pia, Mati, Kruja, Shkodra, Tirana, Pogradeci,
Durrësi, Himara, Dhërmiu, bregdeti i Jugut, të
cilët hyjnë në poezinë e autorit si dëshmi dhe
gjendje të caktuara të poetit dhe të poezisë, deri
tek Milano, Nju Yorku, Roma, Venecia, Ulqini,
Budva, Komo, Kingiston Kanada, Toronto,
Niagara, Salsomaxhore, Avinjon, Vachluz,
Janinë, Athinë, Bukuresht, Korfuz, Madrid,
Barcelonë, Stamboll, Egjipt, Giza (Egjypit),
Londër,Amsterdam, Sarandë, Bolonjë, Korçë,
Taormina (Itali), Katania, Dubrovnik, Luksor
(Egjipt), Asua (Egjipt), Kajro, Shën Naum,
Athinë, Vienë, Bukuresht, Lisbonë (Portugali),
Hamburg, Selanik, Pella, Chateau Neuf du Pap,
Romë, një gjeografi e gjerë e admirueshme, e
cila i ka dhënë një hapësirë të jashtëzakonshme
poezisë së poetit nga njëra anë, por dhe një
natyrë urbane, ku shtegtojnë herë pas here
motivet e atdheut. Poeti nuk është një rilindës
recensentë dhe në konferenca të caktuara për letërsinë,
apo një poet në mërgim, siç ka ndodhur me
profili i tij është identifikuar mirë. Pra ai ka një lëndë
krijimtarinë e poetëve të njohur të botës, të cilët
konkretisht të botuar dhe të lëshuar për publikun, e
kanë shpalosur refuzimin si një fenomen qyte-
cila afron të gjithë domethëniet, indicet, hiret, kodet
tarë dhe bashkëkohorë, por në këtë gjeografi
e kapshme dhe kodet që duhen të zbulohen, gjuhën,
poetike të jashtëzakonshme dhe mjaft intere-
mjetet artistike të komunikimit, të cilat nuk mund
sante, poezia e autorit dëshmon një tendencë
të recensionohen lehtë. Ferra është një poet, me një
të qartë, atë të zotërimit të hapësirës përmes
strukturë komplekse komunikimi dhe një “arkiv”
detajeve poetike. Zotërimi i hapësirës përmes
përftues nëpër kohë, i cili duhet ditur të lexohet.
detajeve poetike është një punë mjeshtëri.
Kushtet e krijimit, koha, diapazoni i motiveve,
Janë mbi gjashtëdhjetë vendet, qytete,
leximi i motiveve në realitetin përditësorë, meditimi
shtete, në vendin e tij dhe në botë që poeti Ferik
dhe riaktivizimi i emocioneve me burim historik,
Ferra ka krijuar poezi të mrekullueshme, poezi
njohja e shkëlqyer e poezisë dhe poetëve më të mirë
që shpjegojnë marrëdhënien e tij me vendin e
klasik botërorë, që nyjëtojnë dhe japin poezisë në
tij, me motivet që e lidhin me vendin e tij, janë
përgjithësi një refleksion universal, krijojnë një ten-
me dhjetëra vizatime brilante të poetit që ai ka
dencë moderne në poezinë e autorit.
sjellë për natyrën, monumentet e kulturës së
Një “korpus” i konsiderueshëm poetik, një poezi
lashtë, piramidat, qytete, ngjarjet e caktuara,
që i ka qëndruar kohës për shkakun e elementëve që
personazhet, që i japin poezisë së tij jo vetëm
mbartin vlera, fuqi, valorizojnë gjendje emocionale
hapësirën dhe natyrën urbane, por dhe dësh-
dhe harmoni estetike- artistike, tregojnë se poezia
minë e kohës si një nocion i cili vendos poez-
e Ferik Ferrës është një strukturë e hapur komuni-
inë në komunikim me vetveten dhe lexuesin.
kimi, çfarë do të thotë se ajo është një poezi, e cila
Në këto poezi, më së shumti ata të shkruara
përveç kumtimit përditësorë të saj, ka dhe një burim
në Milano dhe në vende të ndryshme të Italisë
i shumëfishtë hulumtimi dhe studimi. Ne mendojmë
bie në sy një frymëmarrje kulturologjike, si një
se njëri prej tyre është gjeografia poetike e krijimit të
nga qytetërimet më të hershme dhe fqinjore
poetit, e cila mbart në vetvete disa elementë të rëndë-
të shqiptarëve dhe Shqipërisë që në krye të
sishëm të marrëdhënies së poetit me krijimin e tij.
herës. Këtë ndjesi të brendshme, e cila ka bërë
Së pari një nga burimet e nevojshme të poezisë së
që një pjesë nga motivet dhe detajet poetike
tij është njohja e kohës kur është shkruar. Ferra për një
të mbartura nga vendi i tij, të mbushin gjend-
arsye të thellë dhe lehtësisht të kuptueshme, tregon se
jet emocionale të poetit në një vend tjetër, i
ka një lidhje jetike, të brendshme, mbartëse të peshës
japin poezisë së Ferrës një natyrë komplek-
më të madhe që poezia ka në vetvete, me poezinë e
se emocionale dhe të nevojës së leximit, ku
tij, ai ndryshe gjithë poetëve të tjera shqiptarë shënon
lëviz natyra njerëzore e poetit dhe e poezisë.
në fundin e çdo poezie kohën e saktë dhe vendin kur
Poezia në vetvete ka një lidhje të thellë dhe të
dhe ku është poezia është shkruar. Ky është një burim i
rëndësishme me vendin e krijimit. Është një
rëndësishëm dhe komunikues me lexuesin dhe studi-
udhëtim i gjatë i poetit, ku përmes poezisë
uesin lidhur me kohën e krijimit, kohën e poezisë.
mund të informohesh për shumë elementë
Në këtë element, që ndihmon në leximin e kohës në
të rëndësishëm të krijimit, siç është koha dhe
poezinë e Ferrës ka nj gjeografi të cilën e kanë vetëm
vendi, për të cilin poeti është kujdesur që në
dy apo tre poetë shqiptarë të bashkëkohësisë së poetit.
krye të herës.
Ferra mbetet njëri nga poetët më bashkëko-
Poetin Ferik Ferra e ka ndjekur pas krijimi si petkat
horë shqiptarë me natyrën e tij komunikuese,
e veshura trupit kudo ai ka shkuar, sa nuk është ndonjë
me të ardhmen, jo vetëm prej motiveve dhe
çudi e madhe të shkruash se nuk ka udhëtim të poetit,
shqetësimit qytetarë që ai përcjell, por dhe të
që çaste të caktuara të mos e kenë rrëmbyer për t’u
një sinqeriteti interesant të rrugëtimit të tij,
kthyer në krijim. E ka ndjekur në këtë udhëtime të
fundja dhe përmes kohës dhe vendit të krijimit.
shumta një lidhje e fortë dhe e brendshme atdheu,
siç ndodh në këto raste, pavarësisht se poeti ka përje-
time dhe prurje interesante nga vende dhe udhëtime
Tiranë- Vlorë, shtator 2020
gjatë gjithë jetës së tij. Në këtë dëshmi interesante
E shtunë , 9 tetor 2020
KËTA PESËMIJË VJETËT E FUNDIT
Poezi nga Ferik Ferra
USHTARI I
PANJOHUN
Kryq duert mbi cyrylat e jetës
të priti nana ditë e natë varun në ankth,
heshtja kishte përpi grykat e hekurta,
mejdanet vetëm ty s’tu gjet emni.
Ata vazhdojnë të presin nanat e gjithë kombeve,
të kthehesh nga luftënat që s’kanë të mbarue,
futun në të gjithë kohnat,
gjaku të rrjedh pa pushim
duke njomun monumente e sheshe,
që ngrijnë trupin tand ushtar i panjohun.
Tiranë, 08. 08.2005
KËTA PESËMIJË
VJETËT E FUNDIT
Këto pesëmijë vjetët e fundit
kaluan pa u ndje,
Troja vazhdon të digjet në horizont
duke përzhitun bukurinë e Helenës.
Rrufetë e Zeusit
shkruajnë mbi lavdinë e qiellit Iliadën.
Dikush e ngeci kohën në Thembrën e Akilit.
Të ketë përshkue vallë shigjeta
pluhunin kozmik.
Tiranë, 20.12. 2005
ÇASTI NË LIRINË
BLU
Shtatin e bukurinë
n’mes krahve t’Halilit, Tanusha
Krajlit pallatin ia fsheh horizonti,
hapat dihasin në dy anët e rrugës
malet kan ngritun majat
në lirinë blu.
Ullini i syve t’zi n’dy bajame qeshë,
kokrra e qershisë mbi inxhitë e buzve,
petku i zanës për mbi trupin ngjeshë,
shtyhen yjet
diku fshehtas tkurret hana
me i ba vend asaj që dritën zveshë.
Vravashkat kan pre pyllin e Jutbinës,
tbana krasisin terrin n’flakët e pishës,
qenkan shterrue yjet n’qiell Muji, nusja
kapin lahutat çastin në lirinë blu,
bredhin dhjetë shekuj nëpër gishta tingujsh
për t’i përvizue bukurinë krijimit.
Mëndafshi i lëkurës
format zbardhin shkumën e valës detit,
penelat zbresin diellin e shkëlqimit,
çikat i grabisin afshin hapsinës,
rrafshit të tokës nën kasketën blu
gjaku shetit të kuqen nën lëkurë
n’zjarrin e njerëzve duert e prometheut
drejt qielli shtyjnë orë e zana dritën,
po çasti zbret pluhur në lirinë blu,
poezi ••• 17
len mbrapa vetëm bukurinë e vargut.
Tiranë 25. 09, 2020
Duke shtyrë lehtë brrylat e hapësinës
engjujt
hapin dyert e studios hyjnore,
MESNATË SHKURTI
për të hyrë
daltat e penelat e shekujve të poezisë.
26/51 Tiranë, 10 qershor 2008
N'at rrahe t'dekne mbrenda vorrit t'errshëm, tash
pluhun je!
Fishta SONATA*)
Ç'janë këto krisma shpirt?
Nga toka drejt qiellit
n'kopshtin e territ lulkuqe plumbash vijnë,
duert prekin
ende na ndjekin krushqit e vdekjes rendin
tastet e florinit të hanës,
gurë e dhe Vorri Ashikut n'katër mure gardhi,
që derdhin mbi mëndafshin e natës
midis dy krahaqafëve tanë kohën e ngrime për-
hojen e trishtueme të rrezeve.
jetshëm,
gjakun e derdhëm deri n'pikën e fundit,
Në trojet e Hyut
mos ndodhet jashtë kali i nuse së vdekun,
të marrin nga sytë kambët notat ndjejnë pavdeksinë e gishtave
drejtë detit blu, ngjyer me xixëllimin e yjeve.
ah! nuk do ta ndjemë ma qyqen e beharit.
Butësi qiellore puplat
mbushin amfiteatrin e eterit
Thirra shpirtin shpirt
atje nalt’ në katin e fundit, harmonitë,
gjeninë e genit çojnë
se ne nuk dalim dot ma përmbi dhe,
këndej urës së Beshirit gjama shpihet në hapsinat e amshimit.
copat e jetës n'rrahe i pret gropa,
vorri i ngufatun mbulon ngrohtësinë e vdekjes,
nji vijë e kuqe gjaku der' n'pellg t'Erzenit BUTVA, 26 GUSHT 2009 aty ku pickojnë xixëllonjat e yjeve.
hanën surbull nëpër valë e merr, *)Sonata e hënës së Bethovenit.
deri në rranjë jan’ këputun trungj e degë, Qajnë gurët e zallit
argjenti i ndryshkun feks në brisk të erës, qelqin e ranës së thye,
sa kobe do të zbardhë me rreze i mjeri diell,
ktu shuen mesnata jetën pse asht gjallë,
EURIDIÇE nga shpata e bardhë e shkumës,
që padashu këput
ah! nuk don t'ia dijë askush. lirinë e puhisë,
Dhambi i helmit
lidhun në krahët e hapsinës.
trandafil plaga në gjij,
Tiranë, shkurt 2020 kullojnë yjet në vorr Euridiçen.
Tiranë, 29 korrik 2007
Magjepsja e tingujve
këput telat e harpës
në frymën e ngrime.
ANDRE
Mbi ylber të lotve Hyu. SHËN VALENTIN
Zot,
Valët e detit
andrrojnë prekjen e syve t'peshkatarit
dritën e syve, Synit t’Ulkonjës vetull zjarr agzholi,
lulet tueja gjithë sa janë kunora pishash m’gajtane ari qepun,
bregun deri në shtrimje,
ringjalli! cicërima rrezesh thërrime agu zogjsh
n'kopshtin blu të qiellit bluja e detit
grigja numuron dymbëdhjetë barijt e dritës, kryqëzue sqepët pellgjeve të dashunisë.
Betimi rrudh natën e pa fund
hapsina me peshën e bindjes shpirti yt,
po zbardh pritja Zhguni mënjanë, në anën tjetër trupi
deri në gozhdat e kryqit dita e tridhjetë
që nuk duhet pa, dhe hapat meken drejt pragut të natës së re,
prekjen e stinës akull prushi i shpirtit,
po nuk duket Euridiçja dora kërkon kryqin n’dhimbjen e vjetër,
n'përjetsinë e sinëve t'avenirit
ngrimë në thesin e shekujve, mbi qafë shpirti varur druni n’pe.
tridhjetë ditë para fikjes së motmotit
e iluzioni nuk ka të sharë.
vdekja jote nuk rreshti së linduni emnin tand,
në këtë ditë erdhe ti Andre “Gjakun e mishin tand çekiçi ndot;
Tiranë, 5 prill 2007 o Zot, durimi yt kthen gozhdët mbrapsht,
i vogli nipi im,
ku çel buzëqeshja jote dita ditës nji jetë, kullojnë currilat rrëkaj mbi koka e rrafsh
që të kullon në vaun e dritës së syve t'vegjël përputhet mishi me dru. Ti fali o Zot.”
ngrohtësia ma e madhe e ditëve në ikje.
NATË NË DHËRMI Hekur e ar: feks petku i perandorit,1)
lëndina vezullon trishtim e vdekje,
Tiranë, 30 prill 2020
e akullt rrezja e shpatës fërshëllin,
Gishtat e territ
shpërvjelun sytë n’lamshin e dritës së preme.
cikin rrjedhën e mjaltit të hanës
harkut të valës
Ndezun thithat hapësinave të pranverës,
NUDO mbi tepsinë e ujit
kthye përmbys.
dalldisje formash avullit veror,
buzët e njomin amzën n’eter vjeshtor,
Në punishten hyjnore i ngrohin dimnat në kraha qafe dihatjesh…
Turbullinë platini
mjeshtri i jep dorën e fundit nudos,
në zgjoin e natës.
butë, rrezet mbi sedefin e lëkurës, Gërshetë ylberësh nyj’ që s’këputen dot,
qiell, pupilat në mozaikët e syve, fali o Zot.
Trungje e degë
qershi, tuli i perlave që fshihen,
futun në petkun e nxime të heshtjes.
mëndafsh, valëzim florini deri poshtë belit, Tiranë, 14 shkurt 2003
ku lodrojnë format e fryme të kurmit
Gunga malesh
e lidhin pulpat peshën e dashunisë. 1(Perandori Klaudio i II- të në sytë e të cilit iu pre
i ngjiten qiellit
koka Shën Valentinit, v. 269 pas Krishtit)
për të futun kryet,
CMYK
18 ••• kritikë
E shtunë ,9 tetor 2020

QYTETARI DHE KOHA MODERNE…

Shkruar: FRAN GJOKA
Në kolanën e vet të 20 vëllimeve të botura
nga sociologu Gëzim Tushi “Mjeshtër i Madh”
janë të dalluara dy shtyllat mbështetëse të veprës
së tij: Politologjia dhe sociologjia. Një binom
krijues, të cilit autori i ka qëndruar besnik në
krijimtarinw e tij të njohur, shumëvjeçare. Por
libri i tij “Qytetari dhe Koha Moderne” është
mbase pak më i veçantë në këndshikimin tim.
Autori e ka patur “pikë graviteti” trajtimin
me prioritet të problemeve që kanë të bëjnë
me natyrën e reflektimeve të determinantëve
sociale në kohën modern dhe postmoderne.
Në këtë pikë ai është investuar me shkrime
të shumta, emisione televizive, konferenca
shkencore brenda dhe jashtë vendit. Në të
vërtetë tërë shqetësimet për trajtimin e tipolog-
jisë së reflektimeve sociale të qytetarit dhe
shoqërisë në kohën postmoderne i gjejmë më
të koncentruar në librin “Qytetari dhe Koha
Moderne”. Por ato i gjejmë edhe në vepra të
tjera të tij si “Individi dhe shoqëria”, “Njeriu
pa dimension”, “Sfidat e qytetërimit”, “Shoqëria
modern dhe njeriu i lakuar”, Shoqëria civile”
dhe “Turbulencat e postmodernitetit shqiptar”.
Analizat, trajtimet dhe konkluzionet e
autorit në librin “Qytetari dhe koha moderne”
janë me vlerë aktuale për jetën dhe zhvillimet
turbulente të jetës urbane. Sipas tij, ndryshimet
që po ndodhin kanë sjellë transformime thel-
bësore në strukturën dhe sjelljen e njeriut si
qytetar i inkorporuar i jetës urbane. Madje ai
gjykon se kjo është bërë një “pikë kritike” e të
menduarit të qytetarit dhe instrument për për-
shtatjen sociale me zhvillimet bashkëkohore.
Kalimi në një “shoqëri të re” doemos që kërkon
edhe praninë e një qytetari adekuat me këto
ndryshime, si: cili duhet të rindërtojë ekua-
cionin e sjelljes në raportin me të kaluarën, të
sotmen dhe të ardhmen. Këtë zhvillim trans-
formues, sociologu Tushi e konsideron edhe
si problem filozofik që ndikon në “ndriçimin
e ekzistencës” së njeriut të kohës postmoderne.
Fjala është për një komportim realist të qytet-
arit me kohën e tij, duke e kuptuar “tingullin e
kohës” pa paragjykime, nihilizëm dhe iluzione
me natyrë sociale. Sepse ato, sipas sociolo-
gut Tushi, sjellin frikëra, pasiguri dhe e bëjnë
njeriun një qytetar të flashkët e konformist.
Doemos nuk mund të mos trajtonte në këtë
libër disa probleme që kanë të bëjnë me instru-
mentet qytetare të sjelljes sociale dhe individu-
ale të qytetarit sikurse janë miqësia, shoqëria,
komunitarizmi, të cilat janë bazë për rindër-
timin modern të sjelljes në hapësirën publike
apo private. Autori mendon se shoqëria post-
moderne ka nevojë për një qytetar jo vetëm
kulturalisht të orientuar drejt me sfidat, ngerçet
dhe zhvillimet kontradiktore, por dhe të shfaq
medoemos edhe “shpirt publik dhe angazhim
qytetar”. Tushi mendon se është qytetar me të
meta sociale dhe cene individuale, qytetari që
e gjen rrugën e shpëtimit duke bërë thjeshtë
“indiferentin social”. Ky nuk është komponent
që rrit staturën apo zgjeron statusin social të
qytetarit.
Sociologu Tushi mendon se koha e kërkon
-Analizë e librit të sociologut Gëzim Tushi “Mjeshtër i Madh”-
intensifikimin e procesit të edukimit qytetar,
duke e menduar se ky nuk është një proces
spontan, i vetvetishëm që zhvillohet në mënyrë
empirike apo thjeshtë me “rrjedhje të lirë”
edukative. Kjo është arsyeja pse autori i kus-
hton një pjesë të madhe të librit, zbërtimit të
sfidave, përgjegjësive institucionale dhe meka-
nizmave të domosdoshëm të edukimit qytetar.
Natyrisht, thotë autori, duke marrë parasysh
dhe vlerësuar kontektet e ndryshme sociale
në të cilat zhvillohet procesi i edukimit. Ai
mendon se edukimi qytetar nuk është një
proces i thjeshtë pedagogjik, që zhvillohet
vetëm në institucionet formale të edukimit
sikurse janë familja, shkolla, institucionet
fetare apo media, por është një përgjegjësi
e integruar, që “duhet qeverisur” në mënyrë
kompakte nga të gjithë aktorët dhe faktorët,
qëndrorë apo periferikë qofshin.
Padyshim roli I qytetarit në shoqërinë civile
dhe sidomos raportet e reja të tij me shtetin,
politikën dhe demokracinë në përgjithësi, janë
nga interesimet më intensive të sociologut G.
Tushi në librin e tij “Qytetari dhe Koha Mod-
erne”. Ideja e tij është se demokracia është një
strukturë e pamundur të ndërtohet, të qëndrojë
në këmbë dhe të konsolidohet e të bëhet funk-
sionale në një shoqëri me “kapital njerëzor”
të dobët. Kësaj problematike autori i bën një
“skaner” të gjerë, duke e vlerësuar gjerësisht
rolin e zhvillimit intensiv të “kulturës qytetare”
në shoqërinë tonë, duke e bashkëngjitur atë
edhe me komponentë të tjerë po aq dominantw
e të rëndësishëm sikurse kultura demokratike
qytetare, si baza e ndërtimit të një shoqërie të
lirë, demokratike e ligjore.
Të gjitha këto komponentë të marrë së
bashku dhe të integruar në një strukturë qyte-
tare kompakte, sipas autorit të librit, janë të
domosdoshme edhe për atë që është akoma më
e rëndësishme për shoqërinë shqiptare: trans-
formimi pozitiv i “kulturës publike” qytetare
dhe përmirësimi i rolit aktiv të qytetarit në
demokracinë e brishtë shqiptare.
Në këtë kontekst, sociologu Tushi, bën
arsyetime të gjëra e elokuente për raportet e
reja të qytetarit me shtetin, për nevojën e zgjer-
imit të “besnikërive qytetare” ndaj shtetit dhe
demokracisë. Por ai gjithashtu ngul këmbë
për nevojën e largimit të plogështisë qytetare
dhe qytetarit indiferent me situatat kaotike
dhe zhvillimet jo fort normale e standarde të
demokracisë shqiptare. Në këtë aspekt gjykimi
i tij është se koha kërkon në mënyrë imperative
forcimin e “opinionit qytetar”. Për këtë qëllim
ai është i mendimit se shoqëria jonë ka nevojë
për një kulturë e dinamizëm të ri urban, kur
është fjala për zgjerimin dhe konsolidimin e
“ligjërimit qytetar” në raport me mangësitë e
shtetit, anomalitë e shoqërisë. Sensibilitetet e
qytetarit janë instrumenti bazë që furnizon dhe
ushqen atë që është shumë e rëndësishme për
kohën tonë: “gjykimin kritik” të qytetarit në
raport me shtetin, mangësitë dhe difektet e tij.
Libri “Qytetari dhe koha moderne” ka një
lëndë të ngjeshur dhe tejet aktuale me problem-
atikat e kohës sonë. Autori e ka trajtuar shumë
herë, fjala vjen problemin e nevojës së krijimit
dhe konsolidimit të “kapitalit social”, që sipas
tij është instrument bazal për demokracinë, për
krijimin e lidhjeve qytetare, që nuk i bashkon
thjeshtw kondicioni gjeografik apo lidhjet e
gjakut, fisnore apo profesionale, por ca lidhje të
tjera përtej tyre, të cilat i bashkojnë qytetarët në
“kauza të përbashkëta” edhe pa i pasur këto lloj
lidhje që janë tipike për shoqërinë tradicionale.
Kapitali social, sipas autorit, është një nga kus-
htet ekzistenciale të funksionimit të shoqërisë
postmoderne, e cila gjithnjë e më shumë, edhe
pse bëhët shoqëria e “njerëzve të panjohur” per-
sonalisht, është shoqëri kompakte.
Autori i kushton një rëndësi të posaçme
problemeve që kanë të bëjnë me raportet e reja
të qytetarit me “veten” dhe shoqërinë. Raporte të
cilat kanë pësuar ndryshime esenciale nën ndi-
kimin e transformimeve të thella të tipologjisë
së shoqërisë. Kjo do të thotë, sipas autorit, që
kohës së sotme nuk i shkon as qytetari indif-
erent, i mbyllur në guackën e “unit vetjak”, as
ai konformisti apo, siç thotë autori, “qytetari
pelte”. Padyshim qytetari i kohës postmoderne
po krijon një lloj “ekzistence individuale” të
ndryshme nga njeriu kolektivist, pa staturë
vetjake dhe i përshtatur në “turmën kolektive”.
Sociologu Tushi gjykon se në këto kushte është
i nevojshëm krijimi i një “uniteti të ri social”
midis individit dhe interesave të tij personale
dhe qëllimeve të përbashkëta të shoqërisë.
Ideja personaliste e individualiste, si prirje
e natyrshme e kohës dhe orientim dominant
i shoqërisë postmoderne nuk mund të jetë në
kundërshtim apo në kundërsens me interesat,
qëllimet apo, sikurse thotë sociologu Tushi,
“shëndetin e shoqërisë”. Ideja e deformuar e
njeriut individualist, pragmatist e konsumer-
ist që ka vënë në qëndër të jetës vetëm “unin”
dhe “veten” e tij dhe që i kundërvihet të tjerëve
dhe sfidon shoqërinë, është një nga patologjitë
aktuale të shoqërisë, që po sjell dëme të konsid-
erueshme sociale.
Autori trajton gjerësisht efektet e kësaj
patologjie, duke i bërë një shikim të thelluar
problemeve të lidhjes midis thelbit individu-
alist të qytetarit postmodern dhe nevojave të
natyrshme të socialitetit dhe sociabilitetit në
jetën e përbashkët të shoqërisë. Për këtë arsye,
ai mendon se zgjidhja e këtij problemi nuk
bëhet as me urdhër nga “lart”, as vetiu e në
mënyrë spontane. Mendimi i autorit është
që “ilaçi” që mundëson korrigjimin apo
shërimin e kësaj patologjie, është forcimi i
shoqërisë civile, zgjerimi i kapitalit social
dhe rivlerësimi e konsolidimi i organizimeve
të jetës qytetare.
Në këtë mënyrë mund të krijohet baza
për një “kohezion social” të dobishëm e të
domosdoshëm, i cili nga ana e vet krijon
mundësitë që qytetari të shfaqet si qënie
sociale. Madje ky tipar, mendon Tushi, duhet
të bëhet “ekzistencë thelbësore” apo natyrë e
dytë e dimensionit qytetar të njeriut të kohës
tonë. Kjo do na ndihmojë që të shmangim
deformimet narcistike të qytetarit super
egoist, individualist e antisocial. Në fund të
fundit, mendon autori, “qytetar është ai që di
të kombinojë matricat individuale të jetës me
qëllimet sociale të shoqërisë, pa qënë i defor-
muar në thelb dhe i “verbuar pas vetes”. Kjo
do të thotë që interesat e natyrshme private
duhen kombinuar me “përgjegjësitë qyte-
tare”, në mënyrë që qytetari të jetë “qënie
private”, por dhe njeri me “integritet social”
të dalluar. Konkluzioni i autorit, në mbyllje
të librit të tij “Qytetari dhe Koha Moderne”,
me rreth 400 faqe, është se “ofiqi i qytetarit”
nuk është “titull i trashëguar”, por “cilësi e
fituar”…

CMYK

E shtunë , 9 tetor 2020
Radi, njeriu enciklopedist, për të gjithë ne të internuarit e kampit të Savrës
JU TREGOJ 30 VITE INTERNIM NË
SAVËR ME PROF. DR. LAZËR RADIN
“Lazër Radi, njeriu enciklopedist, për të gjithë ne të internuarit e kampit të Savrës, ku unë kam jetuar për më shumëse 30
vite së bashku me të, mund të them pa droje, se na dha shumë nga vetja dhe pa kursim.”
Nga Bajame Hoxha – Çeliku
Vërtet, ai kurrë nuk mori atë çka meri-
toi, por asnjëherë nuk u trishtua për atë që nuk
ndodhte… Lazër Radi, njeriu enciklopedist, për
të gjithë ne të internuarit e kampit të Savrës,
ku unë kam jetuar për më shumëse 30 vite së
bashku me të, mund të them pa droje, se na
dha shumë nga vetja dhe pa kursim. Ai usht-
roi profesionin e edukatorit si profesor ilegal,
për dekada të tëra, me shumë dashuri e përk-
ushtim, dhe pse frika ishte e madhe, askush
prej ne nxënëseve të tij kurrë nuk e tradhtoi
mësuesin, dhe ai pa as më të voglin shpërblim,
na dhuroi atë çka ia njihte më mirë vetes: Kul-
turën. Nuk besoj të ketë mbetur njeri në kamp,
që s’i kërkoi një mendim e s’u konsultua me
atë njeri të ditur, të dashur, të papërtuar, qoftë
për ndonjë problem a hall familjar, qoftë për
ndonjë çështje shtetërore. Unë, për vete i ndje-
hem tejet në borxh, por edhe mirënjohëse ndaj
tij, sepse njëkohësisht falë atij profesori të pa
zhurmshëm, po të madhërishëm, këmbëngulës
po edhe babaxhan, i kujdesshëm por i paepur
e që brenda shpirtit të tij jetonte një mendim
ndryshe! Dhe ishte përplot me dritë e dashuri
për njeriun për vlerat e çdonjërit prej nesh…
Aishe Alickaj shfaqet para lexusit me vëllimin e parë poetik
NJË POEZI E DREJTPERDREJTË DHE TRASPARENTE
Nga Shuaip Duka
Aishe Alickaj , agronome ne prefesion, lindur
ne djepin e kenges e polifonise, ne Dukat, rritur ne
nje familje te madhe ku te gjithe kendojne, shfaqet
para lexusit me vellimin e pare poetik.
Jeta prej emigranteje per me shume se 20 e ca
vjete dhe dashuria per vendin e njerzit, jane lenda
e pare me te cilen eshte mbrujtur poezia e saj.
Eshte nje poezi e drejtperdrejte,e ndjere,
tej trasparente, here, here me nota filozofike,
nje poezi qe tundet ne djepin folklorik, nga ku
shpesh marrin udhe teknika moderne e ligjerim-
it dhe e bejne ate sa te thjeshte, aq edhe te kom-
plikuar, sa te qete e ledhatuse, aq te fuqishme e
denancuaese.
Duke lexuar poezite, te shfaqet imazhi i njeri-
ut qe endet midis dashurise e urrejtjes, gezimit e
dhimbjes, besimit e zhgenjimit, mallit e drames
Ishte ai që më mësoi italishten mua dhe shumë
të tjerëve… sigurisht me njëmijë sakrifica dhe
nën përgjim të vazhdueshëm. Duke qenë se ka
kapërcyer 20 vjetorin e ndarjes nga jeta, dhe
shkuarjes në përjetësi, nga thellësia e zemrës i
nis një bekim: Qoftë i buzëqeshur në parajsë!
Dr. Lazër Radin s’duhet ta braktisim, e ta lënë
mbas krahëve, pikërisht tani që ka shkuar në
amshim. Ne, nxënësit e tij, të paktën s’duhet
ta harrojmë kurrën e kurrës atë portretin e tij
që lëkundej lehtas dhe atë buzagazin e tij të
sinqertë, atë njohësin e shumë gjuhëve, dhe
vlerësuesin e traditave shqiptare. Atdhetarin
e shkallës së lartë, që mbasi mbaroi studimet
e larta për drejtësi, letërsi në Itali, dhe me
aq përkushtim punoi në gazetari.... djaloshi
që kthehet i vetëdijshëm, dhe i përgatitur si
mjaft prej atyre që e deshën vendin e tyre dhe
erdhën me dije e kulturë të gjerë ti shërbenin
atij... Entuziast nga natyra, për të qenë i vlef-
shëm e për t’i shërbyer drejtësisë në Atdhe
ai shpejt do të bëhej viktimë e padrejtësisë.
Rrota e historisë, në Shqipërinë komuniste në
vend të ecte përpara, ajo mori udhën mbrap-
sht dhe një pjesë të madhe të intelektualëve
shqiptarë i hodhi pa i kursyer në greminë
apo u caktoi nga një vend në ferr!! Kështu e
pësoi edhe Profesori ynë, njerëzori i paepur, i
dënuar fillimisht me 30 vjet burg, e që pësoi një
kalvar 47vjeçar. Të mos të harrojmë, se brenda
atij burgu të egër, mendjen e tij të ndritur e
shfrytëzuan të pagdhendurit dhe autorësinë
e përkthimeve, ia përvetësuan e ia ngjishnin
kushedi kujt partiaku, që dinte të punonte në
favor të diktaturës, duke mikluar atë!! Pjesën
tjetër të jetës, e ngrysi nëpër kampet çnjerë-
zore të diktaturës, në punë krahu të detyru-
ar, e pikërisht në moshën e tretë, kur i kishte
kapërcyer të 60-at! Arsyeja: s’i kishte plotësuar
vitet e punës për pension, sepse vitet e burgut
nuk ia konsideronin. Sot, mund të duket si
asgjë, por kampet punës së detyruar, kanë qenë
tmerri, një ferr kaluar penës së Dantes. Kur
Duke lexuar poezite, të shfaqet imazhi i njeriut që endet midis dashurisë
e urrejtjes, gëzimit e dhimbjes, besimit e zhgënjimit, mallit e dramës
shpirtëror, sa në buzë të gremines, po aq në porten e parajsës.
shpirteror, sa ne buze te gremines, po aq ne
porten e parajses.
***
Aishe Musta Alickaj ka lindur ne Dukat te
Vlores, diplomohet ne Universitetin Bujqesor te
Tiranes, me rezultate shume te mira.
Ka shkruar poezi dhe proze qysh ne shkollen
8- vjecare dhe pastaj edhe ne te larten.
Ne vitin 1994, per arsye ekonomike emigroi
bashke me familjen ne Greqi, ku jeton edhe sot.
Talentin per poezine, por edhe muziken, e
ka te trasheguar prej nenes se saj , nje grua e
talentuar si per kengen dhe per poezine.
CMYK
kulturë ••• 19
mendon se sa vjet e kohë duhet që njeriu të
përgatitet aq sa Dr. Profesori Lazër Radi, e të
përfitojë dije sa ai, të vjen të mbytesh në një pikë
uji, kur rrugët ishin të mbyllura nga censura.
Kam menduar gjithnjë, edhe kur isha fare e re:
një mendje aq të ndritur si mund ta izoloje, si
mund ta dënoje, si mund ta robëroje, si mund
ta ndrydhje për mos të shpërndarë shkëndija
drite dhe kulture, kur kishte për të nxjerrë plot
të tjerë si vetja e tij, talente të përkushtuar dhe
jeta do evoluonte përmes diturisë dhe paqes.
Por ja, lindja e largët ruse na ofroi një kohë
mynxyre, ku nuk nevojitej mençuria, po veç të
hapej e të mbushej me viktima të përndritura
gulagu shqiptar. Shumica e popullsisë duhej të
mbetej anadollake dhe e çorientuar: të mësonte
vetëm vijën e partisë e ta donte atë mbi atdheun
dhe mbi familjen. Për iluministin tonë, e quaj
tonin, se vërtet mbeti vetëm i yni, pasi historia
hipokrite e Enver Hoxhës kërkon ta varrosë me
heshtje heroin tonë, që qëndron ballëlartë midis
heronjve iluministë të shekullit XX, e që unë
besoj se çdo njeri i ndershëm do ta kujtojë me
respekt dhe nderim. Dhe unë di ta kujtoj profe-
sorin ilegal edhe pas largimit të tij në amshim. Radi, s’duhet të harrohet, s’mund të harrohet. I
Ai ndihmoi edhe jashtë punës së rëndë, të gjithë vonuar shumë është për t’u dëgjuar që emri i tij,
ata që dëshironin të mësonin e të studionin në kontributi i tij të jetë i derdhur në bronz. Ishte
fusha të ndryshme, dhe ai si mjeshtër i vërtetë e ai që punoi në ilegalitet të plotë për një zhvillim
i pa lodhur, s’u kursye asnjëherë, edhe pse në ato shoqëror ndryshe, edhe pse tërë jetën e internuar
kohëra dija jashtë propagandës së partisë kishte me këmbëngulje e zell të palëkundur. Edhe në
kosto të lartë... Profesorit bujar, s’i mungoi asn- moshë të shtyrë ai buzagazi i tij na vinte si një
jëherë guximi që Savra e internimeve mos të agim pranveror, ndaj e ndjeja se do të mbetej
ndrydhte rininë, prandaj jepte shumë më të legjendë e pathyeshme ndër shekuj. Zhytem ndër
mirën nga vetja. I shpërndante dijet pa rezerva, ato vite dhe më duket se ende kemi nevojë për
na i jepte ne “të pa ngopurve” për dije e kulturë. praninë e fjalën e profesorit, për kulturën dhe
Natyrisht, që në ato kohëra e kemi vlerësuar dhe qetësinë e tij. Përtë gjitha ato dekada që vendit
admiruar të gjithë, pse ishte përhapës i diturisë, tonë i mungonin gjithnjë e më shumë personal-
i kulturës dhe arsimit, ishte njeriu që punonte e itete të këtij niveli. Por, fisnikëria mbeti fisnikëri
luftonte pa u lodhur për përparimin dhe zhvil- në shpirtin e tij, aq sa s’e mposhtën dot as ortekët
limin e një shoqërie të izoluar, në betejë kundër e luftës së klasave, nëpër vitet e atij persekutimi
errësirës dhe prapambetjes brenda telave të barbar 47 vjeçar, kur atë e gjeje kudo mes nesh,
izolimit. Prandaj e them me kurajë që gaze- dhe ashtu mbeti përgjithmonë: udhërrëfyesi ynë
tari, mendimtari, shkrimtari dhe poeti, Lazër nëpër terrin e diktaturës.

20 ••• prozë
Përktheu nga gjermanishtja Elda Gjana
Trungu i saj në metrin e parë të lartësisë është
përdredhur dy herë rreth vetes, sikur në rininë e saj
ta kishin shtrydhur si një peshqir të lagur, dy duar
të fuqishme. Lëvorja e zhvoshkur, e kuqërisur, e
ndryshkët, të kujton lëkurën e hardhucës, lëkurën
e krokodilit. Andej nga bie dielli mbi trungun e
varur mënjanë, shpërhapet një qilim i gjelbër me
vezullim të praruar që kur e prek të krijon ndjesinë
e ledhatimit të krifës së një kali. Nëntrungu duket
ngjyrë gri e errët, vetëm kur e sodit për një kohë të
gjatë shquan një vezullim të lehtë ngjyrë mëllage.
Sa më lart të ngjitesh, sa më të holla bëhen degët, aq
më pak lëvore të rrjepura sheh dhe aq më e lëmuar
bëhet sipërfaqja e drurit, një gri laramane e çelët
me përzierjen helmuese të likeneve jeshile që në
diell shkëlqejnë në ngjyrë të verdheme.
Në lartësinë e gjurit edhe trungu ka një
gju, deri tek i cili ai zgjatet drejt duke u shtathed-
hur prej tokës. Në gropën e gjurit dy litarë të fortë
të futur brenda në trung shëmbëllejnë me dejet.
Sipër thellësisë së rrumbullakët që të kujton një
kupë gjuri, këndi përkulet gjashtëdhjetë gradë, dhe
drejtimi i shtatit rrotullohet rreth një të tetës. Një
plasaritje tjetër në lartësinë e ijes e zhvendos sërish
drejtimin e shtatit rreth 30 gradë. Në dy metër
e gjysmë lartësi trungu, dy metra larg zanafillës,
bigëzohet në tri degë kryesore.
Dega më e fortë merr kthesën në një
drejtim për lart – dy degë të tjera largohen prej saj,
njëra prej tyre shtrihet horizontalisht rreth katër
metra tutje – për t’u bigëzuar te kurora në dy degë
kupole që varen përsipër hareshëm. Dega e dytë
kryesore, duke u përtërirë, rritet lart, degëzohet
në kulmin e saj, nga ku pesha e degëve e përkul
atë nga poshtë në një lloj harkimi si të brinjëve
të kryqeve. E treta përshkruan një përshëndetje
komuniste: pas vetëm një metri të rritjes horizon-
tale, një bërryl në formën e një këndi e detyron atë
të marrë drejtimin pingul, tre metër larg. Kurora e
pemës në një lartësi prej ndoshta gjashtë metrash
ka një perimetër të paktën prej tetë metrash. Ajo
ka formën e një çadre diellore gjigande me bisht të
shtrembër. Në kohën e të korrave disa degë plot me
fruta varen thuajse përtokë, njëlloj si në janar, kur
dëbora e qullët rëndon mbi to dhe trungu lëshon
një vezullim të zi si gëzofi i një vraçi.
Në zokthin e një dege kryesore është
varur një fole e ngurtë, në të cilën dimëron dhe në
pranverë aty ndërton çerdhen një çift trishtilësh
blu. Përveç trishtilëve në pemë gjenden përherë
mëllenjat, qukapikët ngjyrë blu, cinxaminët e më
rrallë trumcakët. Në dimër ushqimi i trishtilëve
kërkohet përditë nga një qukapik i larmë që i ngul
kthetrat kokëposhtë në nëntrung, nganjëherë
buçet britma e thekshme e një grifshe të madhe,
grabitqare foleshë që shndrit në ngjyrë kafe në
të kaltër, britmë që rrugëton turravrap qindra
metra larg në pyll dhe kthehet sërish. Prej vitesh
në kohën e lulëzimit në pemë sheh gjithnjë e më
pak bletë, ndërkohë që numri i grerëzave ngjan
i pandryshueshëm. Në periudhën e pjellorisë
grerëzat futen brenda degëve, ndonjëherë zukatja
kumbuese e tyre të duket si një motoçikletë shumë
e largët, prej së cilës të ngrihen qimet e zverkut
përpjetë, përpara se të shohësh të rrotullohen
rreth trungut poshtë e lart trupat e stërzgjatur.
Në tetor ajo ngarkohet me mollë as të
vogla e as të mëdha, bie në sy e verdha, ngan-
jëherë me cirka si të filizave të rinj në verë, shumë
prej tyre me faqe të përskuqura ose edhe flakë
E shtunë ,9 tetor 2020
Lamtumirë mollës ajrit mbuluar nga pema. Gjatë stuhisë ajo lëkundet
si një kafshë që era i kreshpëron lëkurën dhe krifën.
Në pranverë lulja të kujton kurorat kundërmuese
të kuqe, disa me njolla jeshile me cirka. Dyzet që vallëzojnë mbi dallgët e shkumëzuara të Detit
kilogram vilnim çdo vjeshtë, rrjeta duhet të hapej Mesdhe në Noel-Nicolas Coyples “Rrëmbimi i
në tërë gjatësinë për të kapur ato që ishin shumë Europës”: Kajmakliet në formë rokokoje.
lart, të cilat ndriçonin nga kurora si llamba ele- Në verë fashat e dritës dhe hijes poshtë çatisë
ktrike. Pastaj koshat e mbushur plot i çonim te së saj me gjethe, i shëmbëllejnë një pikture elek-
punishtja e mushtit Nojbert e fshehur në një oborr trike me ndarje, kutiçkat e së cilës vezullojnë në
të Weissensee-së që ndodhej prapa, ku pranë kop- distanca të çrregullta. Kur ujit tokën rreth trungut
shtthit të lënë pas dore dhe gardheve të ndryshkur në pasditet e vona të nxehta, ndjen sikur i jep për
gjëmon shtrydhësja e madhe e lyer me llak jeshil, të pirë një kafshe, e cila përpin lëngun me etje dhe
në buzën e së cilës mollët hidhen drejt e në vlimin mirënjohje. Në nëntor pema thërret kujtimin e një
shkumëzues. kalvari breton në veri të Finisterres midis Morlaix
Aty nga fundi i marsit çelin të dyja pemët dhe Brest: Granit i lagur, i zi, mishërimi i trishtimit.
me vishnjë, frutat e të cilave me formën e bishta- Për Krishtlindje, kur degët e veshura me brymë
jave, në gusht shpërthejnë me mijëra mbi pllaka shndrisnin si të sheqerosara nën diellin mëngjesor,
dhe lënë gjurmë jargësh e lëng të kuq ngjitës që prej saj buron diçka e rehatshme, e dashur, dhe duke
të kujtojnë atë ç’ka mbetet prej një aksidenti apo e soditur them me vete poezinë e Brecht-it Zogjtë në
masakre dhe me lulëzimin e tyre të verdhemë, dimër presin përpara dritares: “Unë jam mëllenja,
gonxhet e paforma si ato të luleradhiqeve, vallen fëmijë, s’di nga t’ia mbaj më tej…”
e pranverës. Nuk vazhdon gjatë, është fishkur dhe Në ndjenjën e dhembjes, e cila është një parand-
flashkur tashmë, kur në fillim të prillit kumbulla jenjë e faktit se praninë e të natyrshmes mund ta
jeshile kokërrvogël bën numrin magjik të Kristofit vlerësosh siç duhet vetëm kur ajo ekzsiton në
dhe degët e saj të zhveshura mbështillen paprit- kujtesë, por në të përditshmen do të jetë një vrimë,
mas si për dimër me një re fluturash të bardha një mungesë, përzihet një pre e zilisë, të cilën njeriu
që dridhen, e cila bëhet çdo ditë më e bardhë dhe i shqetësuar dhe i palodhur e ndjen gjithmonë kun-
më e dendur, ndaj edhe në ditët e zymta, duke Tregim nga Michael Kleeberg
drejt njeriut sedentar, i cili gjithë këtë që e kërkon
qëndruar pranë trungut dhe duke parë kurorën, diku tjetër, duket se e ka prej kohësh, pa mburrje,
jnë fillimisht m esin si një kupë, megjitahtë pastaj
mbyll sytë përpara një shkëlqimi të tillë shndritës. krejt shkarazi, ose siç thotë mendari: Pa e braktisur
përkulen gjithnjë e më shumë me drejtim nga
Rrebeshet e pashmangshme pas thuajse dy javësh i ndonjëherë kopshtin e vet. Sa vjeçe mund të jetë
jashtë, meqë me një gjest të pahijshëm të zhve-
japin ëndrrës një fund disi mjeran në trajtën e një ajo? Po aq e vjetër sa shtëpia, pesëdhjetë vjeçe? Apo
shjes mos t’i bëjë vetëm më të kuptueshme tubin
shiu copa letrash të larme, megjithatë si lajmëtarë më e madhe. Gjithçka që ka ndodhur rreth e rrotull
e kurorës dhe kupën e lules, por t’i shypë pak a
të shpresës mbeten gjethet gjelbrane që janë ende saj, ndërkohë që ajo stoike dhe e paditur nuk ishte
shumë nga lart, tamam sikur një femër të shqiste
të mbështjella. Lulëzimi i qershisë zbukuruese, marrë me asgjë tjetër veçse me rritjen dhe mbajt-
nga njëra – tjetra buzët e lafshës, për t’i zbuluar
e cila lëshon një vezullim ngjyrëvjolle në hijen e jen e frutave! As njëzet metra larg saj muri e ndau
dashnorit kureshtar klitorin e vet me ndihmën e
shtëpisë, bëhet po aq shkarazi, po aq e bukur sa Berlinin për tridhjetë vjet me rradhë nga vendet
një shtrëngimi të vogël prej fundit të legenit.
edhe e panjollë. Pema vishnjake, kur çelin gonx- përreth. Njëzet metra më tutje, dhe mollët e saj
Në brendësinë e gonxhes kacavirret një fije
het, lëshon një dritë trëndafili të ëmbël, e cila pas do të kishin rënë në dy shtete. Por policia kufitare
shumë e hollë, jeshile e çelët e cila krijon dhe çel
një jave venitet dhe shuhet për t’ia liruar skenën e DDR-së që pengon çdo rritje peme me helme
një buqetë me kupa të pluhurosura të verdheme në
kumbullave. Ndërkohë boshtrat të lëbyrin sytë si bimore, nuk do ta kishte toleruar këtë gjë. Gjatë
formë zemre dhe vula që ngrihen më lart, shpesh
dielli rrezatues që bie nga qielli në kopësht. Por erës së fortë të perëndimit, thonë fqinjët, atyre u
janë pesë në numër. Kërcejt dhe gjethet e kupave
vetëm kur fillojnë t’i çelin gjethet e tyre nga lart dhe kanë ardhur krilla, pemën nuk e ka dëmtuar asgjë.
nën gonxhe janë të mbuluara me push si krahët e
e verdha e mimozave në javët e ardhshme shndër- Historia nuk e diskuton një pemë, në qoftë se ajo
vajzave të reja, njëlloj si mjegulla rreth kërcejve.
rohet në jeshilen e pelinit, vetëm në ditët e fundit nuk i zë udhën.
Përshtypja që të krijon pema e gjithëlulëzuar
të prillit të nxitura prej një jave të ngrohtë, ndon- Nëse njerëzit dhe forcat e natyrës e lejojnë,
ka diçka nga zbrazja e bririt të bollëkut, ka diçka
jëherë edhe më vonë, sipas një përvoje të vjetër atëherë ajo në të vërtetë duhej të jetonte më gjatë se
nga pasioni, nga të dhuruarit me duar – plot. Është
genetike që ndodh ndonjë vit fill pas plakave, në unë. Në fakt është ajo që duhet të ndahet prej meje.
një madhështi fshatarke, aspak e shquar, s’ka një
të njëjtën kohë me ndryshimin e gjetheve të ahut
fije mase apo etike, asnjë rezervë qytetare, asnjë
të durueshëm të korijes, i cili që nga nëntori mban
dëshirë për të kursyer, asnjë kufizim taktik. Është
fort gjethen e tij si pergamenë, të tharë ngjyrë okër, MICHAEL KLEEBERG
fati i një vajze të re nga fshati, e cila nga natyra di
për të shkundur pastaj brenda dy ditësh të gjitha Lindi në 24 gusht 1959 në Shtutgart, është
mirë të zbukurohet për raste festash, diçka anak-
gjethet e vdekura në tokë dhe gonxhet si lancet të shkrimtar, eseist dhe përkthyes. Ai e kaloi rininë e tij
ronike, një sjellje e lashtë.
majës së pemës të tëhollin fuqishëm brenda dy në Bëblingen dhe Hamburg. Studioi Politologji dhe
Degët e saj më të jashtme prekin pastaj degët
ditëve të tjera gjethen e gjelbër pranverore plot Komunikim Vizual në Hamburg.
më të larta të shkurres së jargavanëve dhe ngjan
push, vetëm pastaj vjen ora e mollës. Në 1983 jetoi në Romë, në 1984 in Berlin-Kreuz-
sikur nëpërmjet prekjes që nganjëherë shkakton
Ajo është përgatitur, ngadalë, me durim. berg, 1985/1986 në Amsterdam, në 1986 në Paris.
një vrull ere, urdhëron gonxhet ende të mbyllura të
Ndryshe nga kumbullat që së pari shpërthejnë Që nga 1996 deri në 2000 jetoi si shkrimtar i lirë në
gëmushës për lulëzimin e pemës frutore që lëshon
fishekzjarret e lulëzimit e më pas gjelbërojnë duke Burgund, pastaj u zhvendos në Berlin.
shkëlqim të bardhë, e cila pastaj merr si të thuash
harxhuar me vrik pjalmin e tyre, ajo nis me një Prej vitit 2002 ai qëndroi për një kohë të gjatë në
shkopin e stafetës, dhe ngjyrëvjollca më e çelët e
vezullim të gjetheve të kupës së petaleve që sjell Lindjen e Afërt (Liban, Syri, Egjipt). Lidhjen me këto
brendësisë së lules shfaqet duke çliruar aromën
një vërshim të pranverës në të zezën dimërore të vende ai e sjell edhe në librin e tij “Idioti i shekullit të
e saj, nëse nga madhështia e mollës ka mbetur
pemës, dhe bën të shkëlqejë plot shpresë e trënda- 21 : Një Divan” (2018). Vepra e tij është përkthyer në
ende mbi bar orizi i martesës, dhe ai vetë merr
filta e errët e kokave të gonxheve. Dhe ende ajo i lë shqip, arabish, anglisht, danisht, frëngjisht, greqisht,
një nuancë të verdheme të kafenjtë si një mollë e
kohë vetes, një javë për t’u hapur, një javë, që gjatë japonisht, spanjisht.
prerë, e cila ka qëndruar shumë gjatë në ajër, sepse
çeljes të rrotullojë për poshtë dhe jashtë vështrimit Veprat: Gjevrekë të Bëblingenit, Munih 1984;
vetëm tubi i kurorës dhe kupa e lules vazhdojnë të
anën e jashtme të trëndafiltë të gjethes së lulëzuar Vdekja e pastër, Munih 1987; Proteusi pelegrini, Halle
qëndrojnë si shatërvanë në miniaturë mbi lulesat e
dhe për të paraqitur anët e brendshme borë të 1993; Këmbëzbathuri, Këln 1995; Komunisti i Mont-
boshatisura, poshtë të cilave gjethja rritet me vrull.
bardha. martre-s dhe histori të tjera, Këln 1997; Një kopsht në
Nëse rri ulur poshtë saj, të duket sikur rrjedh
I pestë është mbiemri rreshtor i gonxheve të veri, Berlin 1998, Mbreti i Korsikës Shtutgart/Munih
cicërima me shumë zëra e zogjve, të ngjan sikur
mollës, pesë gjethe gonxhesh krijojnë një kurorë, 2001; Kafsha që qan. Ditar libanez udhëtimesh,
këndon pema, si të ishte një lloj organoje: tonet më
në hapësirat ndërmjetëse të të cilave lulëzojnë pesë Munih 2004; Spitali amerikan, Munih 2010; Luca
të thella burojnë nga trungu, ato më të lartat nga
gonxhe të tjera të trëndafilta. Kur hapen të gjitha, Puck dhe zotëria i minjve, Dressler, Hamburg 2012;
degët e holla të kurorës. Gërvëlimat e mbytura të
në fundet e degëve rëndojnë kurorat e gonxheve Michael Kleeberg në bisedë, Hannover 2013; Vitet
mushkonjave të barit dhe trishtilëve, koloraturat
të mëdha sa një filxhan kafeje, roza thuajse është e babait, Munih 2014; Idioti i shekullit 21. Një divan,
fishkëllyese të cicërimave të mëllenjave, mes tyre
zhdukur, me sa duket është zbardhur nga lodhja Berlin, 2018.
zhurma ritmike e morsës.
e rritjes dhe e çeljes, dhe vetëm here pas here më
Në një 30 prill me erë dhe të ngrohtë, studiova
tepër i nuhat sesa i sheh, më shumë një kujtim i Çmimet: Çmimi Anna-Segher, 1996; Çmimi
lëvizjet e saj: Ishte një lëkundje e lehtë, dinjitoze e
retinës së syrit sesa një ngjyrë e vërtetë. Pjesa më e Lion-Feuchtwanger, 2000; Mainzer Stadtschreib-
degëve të shtrira, luhatje lavjerrësi e degëve më të
madhe janë vetëm njolla gonxheje të shpërthyera er, 2008; Çmimi Irmgard-Heilmann, 2008; Çmimi
holla. Kur lulet dridhen, gjethja rrënqethet sikur ta
përgjatë dellëzimit gjatësor të damarëve të hollë Evangelischer Buchpreis, 2011; Çmimi i Librit për
kenë zënë mornica, ajo lëkundet nën dritën e diellit.
si kapilarë në anën e brendshme të gjetheve të fëmijë dhe rininë i Saarland-it, 2012; Çmimi Frie-
Po ta përqëndrosh vështrimin te detajet, sheh
gonxheve. drich-Hölderlin, 2015; Çmimi për letërsinë i Fonda-
turravrapin e insekteve, ku asnjëherë nuk mund të
Këto gjethe gonxhesh nuk janë krejt të lëmuara, cionit Konrad-Adenauer, 2016; Çmimi i Kulturës i
dallosh siç duhet vendqëndrimin e përhershëm dhe
por paksa të zhubrosura si mëngët e pahekurosura qytetit Böblingen, 2017; Çmimi Gustav-Regler 2017.
shpejtësinë, ndaj krijohet mbresa e një vezullimi të
të një këmishe mëndafshi. Kur çelin ato e rretho-
CMYK
E shtunë , 9 tetor 2020
Veçori të prozës së shkrimtarit Sazan Goliku
Libri i tij i ri ``Pas heshtjes`` shpaloset më së shumti me alternime rrëfenjash e tregimesh, të cilat vijnë në sytë e lexuesit si një tufë gonxhesh e
lulesh të dy llojeve mjaft të koloruara e erëmira, simbolikisht karafilash e trëndafilash që s`mund t`ju largohesh tundimit për t`i pasur e admiruar
Nga Kujtim Stana
Sazan Golikun e njohim si lëvrues i prozës e
poezisë, për të rritur e fëmijë, kritik e publicist,
me studime letrare etj.
Libri i tij i ri ``Pas heshtjes`` shpaloset më
së shumti me alternime rrëfenjash e tregimesh,
të cilat vijnë në sytë e lexuesit si një tufë gonx-
hesh e lulesh të dy llojeve mjaft të koloruara e
erëmira, simbolikisht karafilash e trëndafilash
që s`mund t`ju largohesh tundimit për t`i
pasur e admiruar. Ky alternim të mundëson
një frymëmarrje të dëlirë gjatë leximit e shijim
maksimal të vlerave artistike, të mbarsur me
ndodhi e ngjarje të larmishme.
Tregimet mbajnë peshën kryesore të këtij
vëllimi me prozë të shkurtër. Ato janë shqota e
jetës me dukuritë që e shoqërojnë. Janë të dre-
jtpërdrejta, dinamike në shtjellimin e ngjarjeve,
plot ritëm në dialogje të mençura, herë - herë
të mbarsura me urtësi e filozofi. Tregimet e
Golikut dallohen për fantazi në mendime, të
shprehurit me një gjuhë të pastër, të pasur e
mjete artistike të realizuara me mjeshtëri. Kur
i është dashur, lëvron me origjinalitet dhe dial-
ektet e shqipes, që kumbojnë nën një variacion
melodioz te lexuesi. Të gjitha sa veçova më lart,
të lënë mbresa e të mbeten në kujtesë. Në këto
proza zbulohet jetë, por fshihet dhe mitikja e
misteri, e shkuara, e tashmja dhe e ardhmja.
Dramaciteti i tregimit “Pas heshtjes” është
vjelë nga jeta në Kosovën e para disa vjetëve.
Rezistenca dhe dashuria për liri, jeta e përgjuar
e shqiptarëve nën regjimin e egër policor serb
të mbërthejnë gjatë leximit dhe e nuk mund të
shqitesh pa e përfunduar. Ndërthurja harmon-
ike e përshkrimit të gjendjeve të aktualitetit,
atyre familjare e shoqërore, e mjediseve ku
zhvillohen makabritetet e torturave çnjerë-
zore, me dialogjet e personazheve në veprim,
i japin tregimit gjallëri dhe emocione të forta.
Tregimi përçon mesazhin se, dhe në të tilla
kushte të tejskajshme, shpresa për mbijetesë e
liri, triumfon. Heroi kryesor i tregimit, Valoni,
nëna e tij Havaja, Shpresa e dashura që bëhet
dhe bashkëshortja e Valonit, shokët e miqtë e
tij do të përballen me hetuesin mizor Branko
Bërtiç e spiunin Din Jasiqi. Kjo përballje vjen
N ga Liza Brozi
Njohja me shkrimtarin ishte gjeja më e
mirë që i kishte ndodhur kohët e fundit që
prej diplomimit me rezultate ekselente. Ideja
se përpara saj do të kishte një shkrimtar beri
që vajza të parapregatitej jo vetem emocion-
alisht por edhe të lexonte dy veprat e tij të
fundit. Madje i dukej sikur kishte bërë një
studim shkencor me to, lexuar e sterlexuar
per te disaten here.
Shkrimtari kishte një emer të ndritur
në qytet dhe fundja me të drejtë, ishte i
vetmi që spikaste midis asaj shumice që
kishin harruar aromen e bojes së stilolapsit.
Mirepo takimi i tyre nuk qe premtues sa
njohja. Me tu ulur në kafe u ankua se për hir
të saj kishte lënë meshen e së dieles. Vajza u
habit kur ai i tha se ishte e para e diel që nuk
shkonte në kishë.
Nga dëshira e tij për të folur, asaj iu bë
se ishte përpara një enciklopedie dhe besoi
vertete se gjithë fondi i bibliotekes kom-
bëtare ndodhej i arkivuar në trurin e tij, me
aq zell fliste.
Shkrimtari nuk ishte ai që vajza kishte
Shënim për librin e ri “Pas heshtjes”
e freskët në tregim sikur të kish ndodhur para
disa ditësh dhe përjetohet bukur emocionalisht.
Pasazhe nga rrëfimi i këtyre situatave janë shpre-
hur bukur dhe metaforikisht nga autori. Ja disa
prej tyre: “Gëzimi sikur u pre me hanxharin e
kasapit.”, “Vërshëllima e furrnelës, ngjante me
atë të kobrës.”, “Terrori policor kishte hyrë në
qytet si mikrobet e etheve të gripit në trupin e
njeriut etj. “Metaforat e krahasimet mësipërme
flasin bukurinë figurative të prozës së Golikut.
Një veçori interesante të tërheq si magnet te
ky tregim, atë se si realizohet akti i hakmarrjes
së Valonit, ndaj hetuesit që e torturoi çnjerë-
zisht gjer në kufijtë fundorë mes jetës e vdekjes.
Valoni zgjedh të kryej aksionin e hakmarrjes
së tij, pikërisht natën e parë të martesës, duke
siguruar një alibi të fortë për t`u mbrojtur. Ai
vë në gjumë nusen e re e të bukur në shtrat,
duke sakrifikuar ato çaste aq të ëndërruara e të
dëshiruara nga të rinjtë e dashuruar.
Plaga e dhimbshme e gjakmarrjes, një
fenomen shoqërorë, i cili çfaqet si shqetësim
i madh dhe në ditët e sotme, ka frymëzuar
autorin të shkruaj tregimin “Hija e verbër”
me ngjarje tragjike, ku nuk kursehet as jeta e
Bardhit 8-9 veçar. Dhimbja e babait të djalit,
Dem Alushit, familjarëve, përpjekjet e bashkëf-
shatarëve, policit Man Kolshi, korierit Salë Çaja,
ish hasmit Isuf Kërnaja, Kryetarit të Lokalitetit,
hetuesit e të tjerë, për të zbuluar krimin maka-
bër dhe kriminelët janë trajtuar me një mënyrë
të thjeshtë të shkruari, aftësi komunikative,
me gjithë rëndesën e kujën e ngjarjes. Tregimi
mbyllet me dënimin e merituar të vrasësve të
pashpirt. Problematika tragjike shkallëzohet
natyrshëm deri në zbulimin e krimit.
Tregimi “Vesa mbi shark” dallohet për kom-
pleksitetin e karaktereve të personazheve, që
në kushte të pazakonshme kryejnë veprime që
kushtëzohen nga ndjenjat e çastit. Dikur në një
mal të shqipërisë përplaset një avion sportiv
nga Europa veriore, ku humb jetën piloti. Ai
është varrosur nga vendasit diku pranë vendit
të rrëzimit. Pas tre vjetësh vjen të marrë esh-
trat e shoqja, Eva. Gjatë kësaj ndërmarrjeje të
vështirë e me peshë gjëndjesh shpirtërore, Eva,
me shpurën që e shoqëronte, bëhen mysafirë
e mikpriten nga bariu vendas Luani, në stanin
POSTA E LIBRIT
përfytyruar, nuk ishte ai që ajo kishte krijuar
me mendjen e saj të paster, nuk ishte ai që
i pati ngjallur admirim vetem duke lexuar
veprat e tij. I foli dhe i sterfoli pafund për
letersinë klasike ruse dhe franceze, per
mitologjine greke dhe Zotat, per filozofet e
lashte, per gjenezen e botes dhe së fundmi
i foli edhe per Even e Adamin. I foli për
mënyren sesi Zoti e paskesh krijuar burrin
sipas shembëlltyres së tij dhe se nga brinja
e tij kishte nxjerrë një grua, kjo është një
mrekulli tha ai apo jo si për të pohuar me një
bindje të plote edhe mendimet e vajzes. Aty
ajo nuk duroi dot me dhe duke pulitur lehte
sytë iu kthye: “une nuk besoj se do të mund
të njoh kurrë një të tillë burrë sa të besoj se
ky qënkesh shëmbëlltyrë i Perendisë”. E di?
I tha vajza, une nuk jam e detyruar ti besoj
këto kur e di fare mirë se të gjithe librat e
shnjtë janë shkruar nga meshkujt. Dhe në
CMYK
e deleve të tij. Ajo përjeton çaste ekstaze të
papërsëritshme. Kjo ekstazë do të ndizej më
tej, sa herë ndeshte sytë e ndritur të bariut të
ri Luanit, truphedhur si pishat e ahet e malit,
i buzëqeshur si lulet e harlisura të lëndinave,
dorëdhënë si nëna natyrë që i rrethonte, ku më
së fundi do të përfundonte në një flirt dashurie,
shpërthyer në trupin e bardhë qumështor të
gruas së re bjonde.
Tregimi-legjendë “Dashuri e vdekur”, ku
jeta pas dhjetra vitesh ballafaqon premtimet
e përbetuara për dashuri të përjetshme të
dy të rinjve, tashmë janë me statuse krejt të
ndyshme të tejskajshme. Nga njëra anë vajza
e vetmuar dhe e mplakur në thjeshtësinë e
varfërisë, duke qëndruar besnike e betimit të
bërë në rini, në pritje të të dashurit dhe, nga
ana tjetër, djali - Madhëri, Mbret i fuqishëm,
me gjithë të mirat e botës, i kthyer në fshatin
e tij për të kujtuar një premtimi të pambajtur,
por nuk përkulet as nga evokimi i dashurisë
së zjarrtë e të vrullshme të rinisë së tij. Ish e
thelb ai Perendia që paska krijuar burrin
sipas shëmbëlltyres së tij i paskësh dhënë një
rol dytësor gruas.
Shkrimtari besoi se i kishin vënë lakun në
fyt e ishin gati ta dërgonin në trekembëshin
e qytetit përcjellur nga shikimi paqësor i
kësaj ateiste e cila do të ishte e gatshmë ta
mëshirontë këtë të fundit për hir të librave
të tij. Mendoi sesi e la meshen e së dieles për
të bërë teorira me një ateiste apo feministe të
pabindur. Kuptoi se ai kishte aq fisnikëri dhe
zemergjërësi sa të mos e denonte me vdekje
duke e djegur ne turren e druve për herezi,
mendoi se në lëkuren e bardhë dhe flokët e
saj të zinj që i jepnin një hiijëshi sfiduese nuk
kishte asgjë mëkatare veç mëkatit original.
Kurse vajza e cila here pas here i hidhte
një shikim fshehurazi si për të rigjetur
shkëndijen e njohjes së pare në sytë e tij
mendoi sesi ky goxha shkrimtar nuk i rrëfeu
kritikë ••• 21
dashura e pret Mbretin me kafe të hidhur e
verë. Kafe për dashurinë e vdekur e verë për
fitoret e tij. Takimi e bashkëbisedimi i dy ish
të rinjëve, simbolizohet me penelatën artis-
tike të mëposhtme “…Lartësoheshin selvi,
valëvisnin majat në heshtje manastiri.” Kjo
pamje shpreh dhe gjendjen shpirtërore të dy
të ish të dashuruarëve.
Rrëfenjat përbëjnë pothuaj gjysmën tjetër
të titujve të librit, duke shoqëruar tregimet.
Ato janë të shkurtëra e shumë të shkurtëra
me pak rreshta. Në to gjallon një sekuencë
jete, një motiv, një mesazh, një këshillë, një
urti e popullit ose një mendim me rëndesë
filozofike. Ato janë të thjeshta, të kuptueshme
për çdo moshë, janë melodi të paqta, klithma
e alarme shqetësimi, që lënë mbresa në zemrat
e lexuesëve.
Te “Infinit” autorit i kanë mjaftuar vetëm
pak rreshta, për të na dhënë artistikisht
nocionin e pafundësisë e të kufijve të për-
kohshëm në botën ku jetojmë. “Kënga” dallo-
het nga rrëfimi dramatik, me peshë të theksuar
emocionale, duke dhënë mesazhin e sakrificës
sublime për idealin e lartë të lirisë. Me detaje
të thukta “Baladë varfërie” na rrëfen se sa më
e madhe varfëria, aq më e madhe bujaria jo
vetëm për qeniet njerëzore, po dhe për çdo
qenie të gjallë. I mazhi si i gdhendur me daltë
i Migjenit te “Sikur…” na shfaqet sot edhe si
aktualitet i padëshiruar. “Heronjtë” e kohës
sonë, bisnesmenët pa djersë, stigmatizohen
te rrëfenja “Nekrologji” me një ironi therëse.
Në gjithçka që përcjell libri, pyjeve të sub-
koshiencës, bleron herë humori e herë sarka-
zma therëse, realiteti i hidhur dhe gënjeshtra e
paturp, duke e bërë prozën e Golikut, shpotitëse,
thumbuese, tallëse, herë shpërfillëse, po dhe
krenare në të gjitha grimcat e shoqërisë njerë-
zore, të sjella me aq thjeshtësi e origjinalitet.
Sa mbaron së lexuari këtë libër të këndshëm
me tregime e rrëfenja të shkrimtarit Sazan
Goliku, ndihesh i mikluar nga mbresat, kën-
aqësitë, emocionet që ke marrë, por natyrshëm
dhe vëren disa veçori e cilësi që bëjnë difer-
encën e të shkruarit të kësaj proze të shkurtër
në formë, por dhe të brishtë në ndërtim e stil
të veçantë.
asnjë fjalë për sytë e saj të qeshur. Syqeshura
ishte nofka më e bukur që i kishtë vënë një
profesoreshe gjate periudhes se masterit. Kjo
profesoreshe i kërkonte gjithmonë me ngulm
të qëndronte në bankë të parë duke i thënë se
ia zbukuronte klasen.
Ai foli gjërë e gjatë sa e bëri atë të har-
ronte ç’kishte lexuar e sa kishte lexuar. Ai
foli aq sa e bëri të besonte se mendja e tij
punonte me tre turne por nuk i foli asnjë
fjalë për dashurinë. Kjo qe një zhgënjm për
të. Madhështia e të qënit shkrimtar ia kishte
vënë cdo gjë tjeter në plan të dytë, madje
dashurinë në plan të trete apo të fundit fare.
Vajza përtypi mendimet e saj pertueshem
me idene se ky ishte djali me i lexuar që
kishte njohur në jeten e saj. Mirëpo ai
kishte zgjedhur të kishte mik egon dhe kjo e
shpallte hapur armik të lumturisë.
Perpara se të ndaheshin ai i tha se për
një muaj do të dilte libri i tij i ri, duke pritur
ngazëllimin e syve të saj si heren e pare kur ia
kishte prekur embëlsisht, por jo… ajo ia preu
shkurt duke i thënë “kini mirësinë të ma dër-
goni me postë”.

22 ••• poezi
THUMBI I BLETËS
Poezi satirike nga PROF. DR. KLARA KODRA
SOLIDARITET
Shokë për kokë janë e të pandarë
Dhe shkrihen në solidaritet fisnik
Ca kritikë kur shajnë bashkë një shkrimtar.
Ca shkrimtarë kur shajnë bashkë një kritik.
MENDIMET E NJË
SHKRIMTARI PËR
KRITIKUN
“Sa mirë sikur kritiku të ish si bletë!
Sa të thumbonte mos të kesh më jetë!”
POETI DHE MAÇOKU
Poeti me maçokun shumë ngjason.
Është kokë më vete e njeri s’e urdhëron.
I butë kur me ledha e ke mbështjellë
Kur e inatos t’i ngul ata thonj thellë.
NË KAFENE
Një shkrimtari në kafene një herë
I foli një lexues ca shejtan:
-Ti po e pike kafen pa sheqer?
E fute që të gjithë ... në roman!
NJË GAZETARI
Tani është verë, lahu në detin blu.
Merri dhe pak kripë ... për artikujt e tu.
KRITIKU DHE POETI
Kritiku thërriste: “S’e kuptoj këtë poet!”
Poeti ulurinte: “S’e kuptoj këtë kritik!”
Kush mund ta zgjidhte enigmën:
- Mbase ti, o publik!
EPITAFI I NJË
ORATORI
I vure në gjumë njerëzit krejt një jetë.
Tani më në fund do të flesh ti vetë.
NJË POET KOMIK
Nga vargjet i rridhte humori porsi gurrë.
Po, medet! Në jetë s’i qeshi buza kurrë.
KUSH BËN MJALTË ?
Grenxa dhe bleta thumbojnë të dyja, e di.
Porse vetëm njëra bën mjaltin flori
Vëlla kritik këtë mendoje mirë ti!
VJEDHËSIT E
ÇUDITSHËM
Ka vjedhës që në burg ligjërisht s’i fut dot
Dhe atë që të marrin e shpenzojnë kot
Është një mall që vlen më shumë se çdo thesar.
Flori, argjend, platin apo margaritarë.
Me sy s’e sheh dot, s’e merr dot në duar.
“Kohë” e ka emrin ky mall i paçmuar
Dhe disa ta rrëmbejnë si pa e kuptuar.
PAFUNDËSI (?!)
-Ah, kjo vepra ime! - thirri i ekzaltuar
një shkrimtar, - Si qielli s’ka aspak të
mbaruar,
Duket se me veten do ta kish pjesëtuar*.
Kasandra Nezha
CMYK
E shtunë ,9 tetor 2020
ZËRI I
VENDORIGJINËS
Ç’më ka mbërthyer gjithë kjo drithërimë malli
O drita e shpirtit që fisnikëron Këndrevicën,
Kartolinë magjike je në kujtesën e djalit
Çatia e Labërisë, eh Rrapi i Nivicës!...
FSHAT I BRAKTISUR
Si ortek bore fshati është rrokullisur,
Shtëpi të rrënuara, pleq të vyshkur,
Vila të mykura, çdo gjë është braktisur,
Nga Ago Nezha
Vetmia, anemia, varfëria janë rritur.
Blegërimat e qengjit kanë perënduar,
Bajamja ka harruar të çelë në maj,
I Cicërimat e zogjve kanë pushuar,
Vendorigjina ime, trokitje në kujtesë Fshati i boshatisur mbuluar në vaj...
Mbirë fidan i drejtë me rrënjë të thella, Në fshat s’dëgjohen më zile këmborë,
Mbi thinjat e bardha më vjen si yll mbi vesë, Takon disa pleq që rrallohen çdo ditë,
Sa më shumë kohë shkon, shkëlqejnë perla. Tokë e braktisur, s’punojnë më traktorë,
Pleqtë e vetmuar luten tek perënditë.
Nivica ime, ku merr dritë Tepelena, O fshat i braktisur mbuluar në halle!
Tek ngre kokën, sa nuk prek qiellin lart,
Krenarisht i përkund Kalaja me bedena
Ke dalë lakuriq, skelet i sfilitur.
S’ke më as shkollë, as mjek, as spitale,
Yjet që kalërojnë mbi të si katarakt. Hienat e politikës ç’na kanë roitur!...
A mban mend Balil Neshës kur i thanë:
“O Balil, o djalë, ç'i bëre lotët?!...”
Lotët Kapedanit nga syri i ranë:
“Vëllezër, i kam derdhur për shokët...”
EMIGRIMI
T’u ngjit Koha e murme me llohë e keqe
Si gjithë Atdheut, moj Nivica ime, Një fjalë e rëndë që s’po gjen shërim,
Burrat e besës rrëmbyen dyfeqet, Epidemi që ka prekur të rinj e të vjetër,
Balil Nezha - kalorës trimërie printe. Kanceri i Shqipërisë është fjala emigrim,
Ka vyshkur, ka plakur Shqipërinë, të mjerën.
Ikën fëmijët të lënduar si zogj shtegtar,
U është vrarë shpresa, vrarë dhe gëzimi,
Familja të krisur në themele ka marrë,
Të rëndë luftë e të madhe me Perandori
Një anije që po mbytet nga emigrimi.
Bëri si ata qëmoti e s’u tund Kapedani,
Nuk e gënjyen dot as me qeset plot flori,
Kjo hemorragji që rrugë pa krye ka marrë,
Luftoi shqiptarisht si kreshnik mali.
Braktisi fshatrat e boshatisi qytete,
Koka në gjysmë iu ça e s’u ligështua, A do ketë ky vend një ditë Shqiptarë?!...
Labit legjendar me gjak Kastrioti A si zogj të korbit do endemi ndër shtete…
Bëri sikur s’e pa, osmanëve s’ju dorëzua
Ç’i hapi punë Sulltanit ky Balil Nezh’ nivi-
cioti!... SERGIO BITICI, SHAKESPEARE
II
Në rrjedhën e kohës, Nivica ime
Nga drita jote dritë i dhe Shqipërisë,
Një fshat i rrallë që meriton lavdërime,
Një fshat me emër ballë krenarisë.
Në ballë të krenarisë së pushkës,
Në ballë të krenarisë së penës,
Vetëtimë në stuhitë e egra të luftës,
Ylber në qiejt e bukur të shpresës.
Siç nuk kuptohet pranvera pa manushaqe,
Dhe pa niviciotë ky vend s’ka kuptim,
Kudo gjen niviciotë me të bardhën faqe
Dhe ku ka niviciotë, ka blerim e lulëzim.
Jam me ballin lart për atë rrënjë origjine,
Për Nivicën hyjnore, ku lindën të parët e mi,
Për kurorën me gjethe të lavdishme dafine,
Ku më duket se labët takohen me Perëndi...
Vendorigjina më vjen si jehonë malesh,
Një koncert me violinë, ku rrjedh burimi
Meka ku çdo niviciot si para nënës falet:
Vendorigjina, vendlindja e banimi.
E shtunë , 9 tetor 2020
KAIM MURTISHI NË NJË LIBËR
MIRËNJOHËS PËR PRESIDENTIN UILLSON
Për librin”Shpirti dhe zëri i presidentit Uillson për Shqipërinë dhe shqiptarët” të Kaim Murtishit
Nga QAZIM SHEHU
Kaim Murishi është një studiues i pal-
odhur,një hulumtues skrupuloz i traditave
të etnisë shqiptare në Ladorisht,Strugë.Në
librat e tij ai sjell traditën etno-psikike të
shqiptarëve në këtë trevë, si një monument
historiko-kulturor,trimëritë e brezave në
luftë kundër pushtuesit të huaj,mjeshtëritë e
llojllojshme artistike,por edhe zejet e ndrys-
hme,sjell fakte,ngjarje dhe njerëz të çudit-
shëm,patriotë me dinjitet,këngët,motivet e
kurbetit e gjithçka të bukur. E kjo, sidomos
në librin “Ladorishti-tradita dhe histori”.
Duke e parë historinë e shqiptarëve si histori
mbijetese e një populli të vogël, i cili është
ndodhur vazhdimisht përballë realiteve të
trishta shfarosëse,Kaimi ka theksuar jo vetëm
trimërinë e tyre,por edhe rrethanat shpesh të
disfavorshme e njëherit miqtë e mëdhenj që i
kanë dalë në mbrojtje kombit tonë.Këta miq
mbeten përjetësisht të gdhendur në kujtesën
e mirënjohjes së shqiptarëve dhe, pa dyshim
,një nga këta miq të mëdhenj, është edhe
Presidenti Uillson.E kush nuk e njeh emrin
e tij?Nuk ka shqiptar të shkolluar që nuk e di
se ishte ky burrë i madh që shpëtoi Shqipërinë
nga rreziku i ricopëtimit.Për të është shkruar
shumë,vijon të shkruhet,por Kaimi ,si studi-
ues i sukseshëm, sjell ndihmesën e tij në librin
e ri.Kjo ndihmesë është e vlertë.
Në librin e tij jepen të dhëna sesi amba-
sadorët në Londër, në vitin famëkeq 1913
,copëtuan trojet shqiptare, duke lënë jashtë
Shqipërisë londineze më shumë se gjysmën e
trojeve shqiptare.Ende Shqipëria po bëhej një
plaçkë tregu nga loja e Fuqive të Mëdha,ajo
rrinte në pritje të ankthshme për ricopëtim.
Por si gjithnjë patriotët e mëdhenj, Gjergj
Fishta (Fjalimi i tij i famshëm në Konferencën
e Paqes është një model oratorie- mbrojtje-
je,ku shkëlqen argumenti dhe shtjellimi
racional),ndërhyrja e Fan Nolit te Presidenti
Uillson,tregonin jo vetëm mospranimin e
këtyre lojërave të ndyra nga patriotët dhe
delegacioni shqiptar,por ishin shenjë e sigurt
e vullnetit popullor.
Por gjithnjë kombet e vogla kanë qenë një
resto, përdorur nga më të mëdhenjtë,përkatë-
sisht sipas balancave politike dhe ekuilibrit të
luftërave, ku palët fituese i kanë shtruar ato
në tryeza si qingja për t`i therur.Dhe këtu
doli një Zë i Fuqishëm,zëri i Presidentit Uill-
son,një zë miqësor,i arsyeshëm, që buroi nga
thellësia e së vërtetës,por edhe nga shpirti
human i një burri të madh.
Duhet thënë se Presidenti e kishte marrë
informacionin e duhur.Sipas Presidentit Uill-
son “koncepti i paqes vendoset në të drejtën
e popullit për vetëvendosje dhe në shte-
tet nacionale, në vend të perandorive,do
të duhej,gjithnjë sipas Tij,të mbështetej në
shkencë,në njohuri të sakta në fushat e his-
torisë,gjeografisë,etngrafisë,ekonomisë”.Në
libër sillen edhe letra e nëntë studentëve
shqiptarë të universitetit të Vjenës, drejtuar
Presidentit, ku ata sqarojnë mjaft fakte të
ditura mbi orekset e vendeve fqinje,sqa-
rojnë rrethanat politike –historike,trego-
jnë se këto vende,përkatësisht Serbia dhe
Greqia,edhe pse kishin gllabëruar toka
shqiptare etnikisht të pastra,donin edhe
më,ende nuk ishin të ngopura dhe, për
këtë ,përdornin lloj –lloj pseudoargumen-
tash,në mënyrë që të merrnin në tryezë sa
më shumë toka të Shqipërisë së cunguar
nga viti kobzi 1913.Pse shkruhej pikërisht
kjo letër më 15.12.1918?Studentët kishin
besim tek Amerika,tek Presidenti i saj,duke
i kujtuar Atij se, më 1913 ish-ministri i
SHBA në Athinë, George Fred Uilliams,
dha dorëheqjen për të protestuar kundër
copëtimit të Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha
Europiane;ata sjellin mjaft dëshmi tron-
ditëse sesi këta toka që iu dorëzuan Serbisë
dhe Greqisë, me popullsi shqiptare, tashmë
vuajnë genocidin e paparë nga serbët dhe
grekët; sjellin edhe zëra racionalë të ndonjë
historian serb(Jertiçek) i cili thotë “se këto
toka janë shqiptare”.Besimi në vizionin dhe
pragmatizmin e Presidentit Uillson ndihet
në këto rreshta dhe shprehet konsiderata
për të , se ai do të mund t`u thoshte ndal
orekseve të reja të pangopshme të shovin-
istëve grekë e serbë, të cilët asnjëherë nuk i
kanë thirrë arsyes, kur është fjala për ta parë
me realizëm kombin shqiptar,si kombi më
i vjetër në Ballkan, me vlera të larta qytet-
ëruese dhe i dëmtuar rëndë prej tyre.
Në librin e Kaimit jepen mjaft të dhëna
që tregojnë të vërtetën dhe japin dëshmi
rrëqethëse mbi lojën që po përgatitej.Plagët
e ndarjes ishin ende të freskëta dhe populli
shqiptar nuk po e besonte se trojet e tij ishin
të ndara.Ishin ndërprerë lidhjet e vjetra his-
torike midis Përmetit e Janinës,Kukësit e
Prizrenit,Shkodrës e Ulqinit.Ismail Qemali
në intervistën e tij dhënë gazetës franceze
“Le Matin,më tetë nëntor 1915 ,thotë:”Sh-
qipëria u krijua teorikisht si shtet më
1913,por kjo pavarësi nuk u arrit në kushtet
që përputheshin me të drejtat ndërkom-
bëtare dhe të drejtat e saj legjitime.Ser-
bët,grekët dhe bullgarët e cënuan nga të
gjitha anët dhe e shtrënguan deri në pikën e
mbytjes”.E gjithë kjo panoramë e kohës sillet
në libër me detaje dhe krijon plotshëm se
si lëvizte në atë kohë përpjekja e faktorëve
të ndryshëm politikë dhe diplomatikë të
kohës,pro ose kundër realitetit shqiptar.
Ai sjell fakte dhe argumente për pozi-
cionin e Amerikës në atë kohë dhe në
mënyrën sesi ajo do t`u përgjigjej lojës së
disa Fuqive Europiane.Po ashtu sjell edhe
pozicionin e Presidentit me Kongresin
amerikan.Këtu bien në sy rekomandimet
e “Librit të Zi për Shqipërinë Veriore dhe
Kosovën” ku ,në lidhje me Kosovën, thuhet
se shkencëtarët amerikanë i kishin anash-
kaluar kriteret bazë gjuhësore dhe kultu-
rore dhe ekonomike, duke marrë për bazë
kriterin historik proserb, për përfshirjen e
CMYK
Kosovës brenda shtetit nacional, të përfshirë
tek sllavët e Jugut.
Por 14 pikat e Uillsonit janë të famshme,
ku bie në sy pika 12, që kërkon vetëvendosje
për popujt e vegjël.E gjitha kjo dëshmon për
racionalitetin dhe drejtësinë e Presidentit,ku
vihet re ,gjatë leximit të tyre ,se Ai ,asnjëherë
nuk e pa në mënyrën jo të duhur atë çka luhej
nëpër skenat ose prapaskenat e fuqive të ndrys-
hme.Edhe pse nuk u panë me sy të mirë këto
Pika nga fuqitë fituese ,mund të thuhet se ato
patën një ndikim të fuqishëm në krijimin e një
atmosphere që kërkonte një paqe të arsyeshme
midis vendeve , sidomos në Europë.
Në ato ditë të vështira për kombin shqiptar
ishte Fan Noli që shkroi poezinë e famshme
“Jepni për Nënën”.Po kështu u arrit të takohej
Noli me Presidentin Uillson dhe Noli mori si
garanci fjalët e tij të famshme:”Unë do kem
një zë në Konferencën e Paqes dhe atë zë do
ta përdor në emër të shqiptarëve”.Dhe nuk ka
shqiptar që ka shkollë dhe të lexuar që nuk i e di
këtë thënie lapidare.”Presidenti Uillson refuzoi
kategorikisht të nënshkruante marrëveshjen,
derisa u sigurua për të drejtën vetëqeverisëse
të shqiptarëve”u shpreh Noli pas Konferencës
së Paqes.
Kaim Murtishi në librin e tij sjell mjaft të
dhëna e dëshmi për presidentin Uillson dhe
gjithë rrethanat e kohës.Presidentit Uillson iu
dha Çmimi Nobël për Paqen më 1919, dhe
duhet thënë se ai frymëzoi të gjitha lëvizjet për
pavarësi të popujve.
Në këtë libër,duke pasqyruar ngjarjet më
të rëndësishme të kohës dhe lëvizjet diploma-
tike,autori përqëndrohet në ato që janë më
të rëndësishme,sjell me kujdes faktin dhe e
ndërlidh rolin dhe fuqinë e imazhit të Presi-
dentit Uillson me të sotmen.Po kështu ai krijon
paralele kohore , duke e parë historinë e krijim-
it të shtetit shqiptar,e sidomos momentet më
delikate të tij,në fokusin e mbështetjes ameri-
kane.Po kështu ai sjell të dhëna për shqiptarët
e famshëm të Amerikës,të cilët, edhe pse larg,
nuk e harruan asnjëherë kombin e tyre,madje
bënë shumë për të.Vlerat e Presidentit Uillson
janë të dukshme,dhe populli shqiptar ka qenë
mirënjohës për këtë akt të vyer deçiziv të tij.
Shqiptarët,kudo që ndodhen ,nuk e harrojnë
Amerikën,këtë simbol të lirisë.Më 21nëntor
2012, u ngrit në Tiranë shtatorja e Tij, e cila
ka zbukuruar jo vetëm Tiranën,por gjithë
Shqipërinë. Busti i tij është ngritur edhe në
komunën Çair në Shkup,e po kështu viti 2019
u shpall si Vit i Presidentit Uillson ,me vep-
rimtari të kordinuar midis Tiranës,Prishtinës
dhe Shkupit.Është e rëndësishme të theksohet
se kjo mirënjohje buron nga shpirti i pastër i
një populli të vuajtur,i ndarë padrejtësisht nga
lakmia e fqinjve dhe Fuqive të Mëdha,dhe se
është pikërisht Amerika që, pas 89 vitesh, nuk
e harroi Shqipërinë duke i thënë ndal genocidit
shfarosës të serbëve ndaj kombit shqiptar.Këtu
u shfaq në skenën e historisë Presidenti Klinton
e më vonë Bush.Nuk është nevoja të zgjatemi
më fakte që dihen, por duhet thënë se ndihma e
Amerikës ka rezultuar deçizive dhe mjaft e sin-
qertë,ka qenë dhe mbetet në anën e duhur të së
drejtës.
Libri i Kaim Murtishit është një libër vlerash
dhe me qasje kompetente ndaj fakteve, gjë që na
flet për këtë studiues të palodhur nga Ladorish-
ti i Strugës, i cili ka bërë një punë të mirë në
kritikë ••• 23
dokumentimin shkencor të rrënjëve të etnisë
shqiptare në këtë zonë.Interesat e tij të gjera
dhe puna e kujdesshme sillen përmes librave
voluminozë dhe me peshë,të cilat shkruhen me
gjuhë shkencore ,por aty- këtu edhe divulga-
tive,pasqyrohen me foto të shumta, sepse edhe
fotot janë burim i historisë.Për Kaimin, poeti
dhe studiuesi Besnik Lena ,nga Ladorishti,
do të shprehet:”Kaimi udhëton me kënaqësi
Strugë-Tiranë,Strugë-Prishtinë,Strugë –Korçë
e gjetiu, me makinën e tij modeste, pa u lodhur
e gjithmonë i lumtur nga konsultimet që bën
me akademikë,shkrimtarë,poetë,gazetarë,muz-
ikologë”.Për Kaimin janë shprehur edhe mjaft
studiues të tjerë si Profesor Emil Lafe, i cili
thotë:”Them me bindje, se Ladorishti ka pasur
fat të ketë një studiues të tillë”;po ashtu studiuesi
Ferit Fixha do të nënvizojë se”botimet e Kaim
Murtishit qëndrojnë dinjitozë përkrah njëri-tje-
trit,plotësojnë njëri –tjetrin si një të tërë, duke
na dhënë një enciklopesdi të historisë së trojeve
shqiptare, të ndarë padrejtësisht, në rajonin e
Strugës e më gjerë”.
Ai duke mbetur studiues i zellshëm dhe
koherent i shtrin intereset e tij në shumë fusha.
Edhe në këtë libër mbi Presidentin Uillson,au-
tori, si gjithnjë, tregon dhe na shfaqet bindshëm
me këto interesa shkencore dhe jep një tablo të
qartë e bindëse mbi një periudhë të caktuar
historike,atëherë kur Shqipëria ishte në teh të
thikës dhe, këtë thikë, ua hoqi nga dora sho-
vinistëve fqinj, Presidenti dhe Burri i Madh,
Uord Uillson,një nga misionarët e mëdhenj të
Paqes Botërore.Në librin e tij ku dallohet kom-
petenca dhe vetëpërmbajtja në ekzatësimin e
fakteve, duke i ndenjur strikt kronologjisë së
tyre,pasqyrohet ajo periudhë dramatike ,por
nga largësitë kohore shprehet mirënjohja për
këtë burrë të madh që ,për hir të formimit të vet
dinjitoz dhe të njohjes që kishte, bëri një gjest të
madh, duke shpëtuar një popull të vogël nga një
ricopëtim i sigurt dhe duke vendosur një gur të
fortë themeli në paqen botërore.Dhe mirënjohja
është shprehje e një populli të civilizuar e paqe-
dashës,siç është populli shqiptar.Pikërisht ,këtë
mesazh Kaim Murtishi e ka sjellë si konkludim,
pas shtjellimit të një informacioni të pasur, i
selitur me një gjuhë të mirë interpretuese.

24 ••• opinion
PSE SKËNDER BUÇPAPAJ DUHET
TË JETË “POET – LAUREAT”…
Nga XHAHID BUSHATI, Shkodër
Qysh kur erdhi për herë të parë në fushën
e poezisë me librin e tij të parë “Zogu i bjesh-
kës”, Skënder Buçpapaj si rrallë poet rajëvizoi
portretin e tij. Kodi poetik i këtij libri: Hapë-
sira, vendlindja, mitet, legjendat, fluturimet,
etj., na fliste për një poet të talentuar dhe të
përveçëm të poezisë shqiptare.
Me librat e tjerë që botoi, veçanërisht
“Vetëm të vdekurit pendohen” (poemë,
Onufri, 2015), ku personazhi kryesor është
Nëna, mund të flasim pa hezitim, vizatimin
e saj brilant në mes tokësores dhe hyjnores,
mes njerëzores dhe dhimbjes, mes legjendës
dhe mitikes, etj. Bota e saj e brendshme pas-
qyrohet në mënyrë madhështore, po aq dhe
hapësira e shpirtit të saj, ku i Biri, poeti Buç-
papaj dimesnionin e hapësirës e ka element të
dukshëm të individualitetit poetik e primar të
krijimtarisë poetike.
Më parë kishte botuar librin me poezi
“Frika nga Atdheu”(“Nacional”, Tiranë 2009)
një libër universal plot metafora te cuditshme,
më pas boton librin me poezi “Jubileu i shiut
të çmendur”, një paralajëmrim profetik për të
ardhmen e njerëzimti (poezi, Onufri, 2017)
dhe “Ngujimi në gur”, një nga librat më të
mirë të poezisë shqipe në të gjtiha kohërat,
(Onufri 2020).Tematikat dhe tipologjitë e
KRIJIMTARIA E SKËNDER BUÇPAPAJT THUAJA SE ËSHTË SHNDËRRUAR MERITUESHËM NË ANTOLOGJI
Nga prof. Sejdi BERISHA,Pejë
Kërkimet e lumturisë dhe të dhembjes për
jetën, pastaj, labirintet shpirtërore që ngan-
jëherë i hapin të gjitha rrugët për të treguar
e dëshmuar atë peshën e zërit dhe të ankthit,
por që, asnjëherë nuk dalin në tërësi as nuk
nxjerrin stolinë artistike, ashtu siç e do poeti.
Por, sipas të gjitha rropatjeve dhe përplasjeve
poetike, të gjitha këto, fuqishëm reflektojnë në
në krijimtarinë e këtij shkrimtari dhe poeti, ku
pothuaj se në të gjitha veprat e tij në të njëjtën
kohë, mesazhi shndërrohet në dashuri dhe në
drithërimë karakteristike për çdo gjë që jetës
i jap kuptim, për çdo gjë ferkohet e përplaset
pët atdheun dhe për kombin. Veç kësaj, duke
lexuar veprat e S. Buçpapajt, sikur na bën me
dije se liria, lumturia, atdhedashuria dhe pesha
historike e vendit ku je lindur, e tokës së shen-
jtë ilire, kurrë dhe asnjëherë nuk blihet, por
ajo vjen çuditshëm duke e ushqyer po ashtu
çuditshëm jetën.
Vargu dhe krijimtaria e Skënder Buçpapajt,
gjithmonë dhe kudo ne vepra janë refleksion
dhe mendim i palëkundshëm filozofik i rrugëti-
mit historik të kombi dhe atdheut...
Ky shkrimtar, përmes veprave dhe kontribu-
tit të tij jo vetëm letrar dhe kulturor, dëshmon
për papërkulshmërinë, për qëndrueshmërinë e
tij por edhe për tërë atë energjinë, të cilën rrallë
mund ta ketë gjithkush për të bërë ndërlidhjen
në mes të unit, atdheut, kombit dhe jetës.
Them kështu, sepse, krijues, ky njeri i lidhur
ngushtë më rrënjët dhe me dheun e atdheun,
para vetes kishte dhe ka shumë dëshira, shumë
detyra, shumë gëzime, shumë lumturi dhe
hidhërime, të cilat, nganjëherë të bëhet se të
gjitha së bashku e bëjnë atë sfidën, të cilën, jo
rrallë, duhet ose të detyrohet për ta bartur e
transferuar nga një në një rrafsh tjetër. Këtë
udhë apo këtë rrugëtim, Skënder Buçpapaj,
pothuaj se në çdo varg e poezi, në çdo vepër,
këndvështrimeve të poezive janë më të thella.
Historia me të kaluarën, të sotmen dhe të ardh-
men, identiteti i njerëzve dhe historisë, e folura
si dëshmi dhe dëshmira të legjendave, miteve
të harruara por të nxjerrura në fokus, flasin për
konfiguracione të tilla poetike, të cilat plotëso-
jnë portretin e poetikës shqiptare dhe i bëjnë
nder asaj.
Kohët e fundit boton librin me poezi “Imgur”
(poezi, Onufri, 2019). Kurba e rritjes poetike
është më lartësuese, më lartësuese janë edhe
vlerat artistike. Ky libër është ndarë në disa cikle.
Elementët: të vatrës, të peizazheve të bjeshkëve
e përtej tyre, toka me dashuri të pamatë, po me
këtë dashuri edhe për legjendat e mitiken, etj.
përmes ngjyrave identitetore libri i paraqitur me
shije dhe etikë, flet që poeti Skënder Buçpapaj e
ka të veten poezinë, pjesë të shpirtit, ndaj dhe e
ka quajtur librin “Imgur”: identitet, ekzistencë
dhe njohësi.
Duke respektuar të gjithë kandidatët, unë
fola për poetin Skënder Buçpapaj, duke çmuar
vlerat e tij, ngase në studimet e mia në fushës e
poezisë, në ndjekjen e procesin e saj në mënyrë
konseguente, them që vepra poetike e poetit
Buçpapaj është një gur i çmuar që duhet res-
pektuar.
Shkodër, 06.10.2020
(Ose, pse krijuesi, Skënder Buçpapaj duhet të nderohet me
Çmimin “Poet laureat”)
na imponon si qëndresë, e cila e ka peshën
shumëdimensionale për njeriun e tokës së
shqipeve, për kombin nëpër kohëra dhe periud-
ha historike. Kështu, pothuaj se të gjitha veprat e
tij, e tërë krijimtaria e tij shndërrohet në histori
të tërë, në arkitekturë ndijimi dhe përgjegjësie
shpirtërore, veçori këto të cilat, mesazhin krijues
e vejnë dhe e projektojnë në shumë rrafshe dhe
këndvështrime.
Nëse mbështesim mendimin dhe qën-
drimin se nëna, është qumështi më i përçudët
i dashurisë, atëherë, S. Buçpapaj krijimtarinë
e vetë e ka “mbërthyer” edhe në dashurinë
dhe madhështinë për atdheun dhe njeriun...
prandaj, krijimtaria e tillë e S. Buçpapajt thuaja
se është shndërruar meritueshëm në antologji,
por, nëse lexohet me peshën e thellë të mendjes,
ajo është edhe bagazh enciklopedik e tërë asaj
që quhet jetë.
Duke jetuar në kurbet, shkrimtari S. Buçpa-
paj, duke ndier afshin dhe mallin për vendlind-
CMYK
jen, për tokën dhe zjarrminë e saj pezmatuese
dhe karakteristike, në shumë prej krijimtarisë
së tij shpreh etjen e njeriut, por edhe begatinë
e këngës, këndimin e bën ëndërr dhe përrallë
edhe të moshave fëmijërore, sepse, njeriu i
ngjanë lumit: “Ai rend gjithnjë drejtë burimit të
vet/...Rërën e ka prej syve të zogjve/Që u plasën/
Nga mallkimi i foleve”.
Shpeshherë, krijimtaria e tij nga përjetimi
i plot arsye, i ngjanë “ëndrrave përrallore”, që
kujtimin gjithnjë e bëjnë të fortë, mendimin
të palëkundshëm, pa marrë parasysh motiv-
imin, temën apo
edhe periudhën kohore dhe historike,
sepse, siç thotë në një nga veprat e tij: “Etjen
time e shuaj/Veç me helmin tim”...!
Harta poetike e krijuesit, Skënder Buç-
papaj, vlerat dhe karakteristikat e tij prej
shkrimtarit kanë peshë shumëdimensionale
Andaj, vlerat dhe zëri i tij krijues është
si kambanë, jo për të na i shurdhuar veshët
E shtunë , 9 tetor 2020
por për ta ndërgjegjësuar dhe vetëdijesuar
njeriun. Ai gjithnjë trumbeton nga diçka që
na kujton hartën e mendimit atdhetar...
Këtu qëndron edhe ajo madhështia e kri-
jimtarisë së tij, që ndoshta lë përshtypjen që
të kuptohet si një enciklopedi e “çuditshme”,
dhe ndoshta e para e këtij lloj këndimi poetik
aq të përkushtueshëm, e cila qëndron si flori
tek gjërat më të çmueshme, më të shtrenjta,...
siç është atdheu.
Ndërkaq, kurbeti, si njëra prej plagëve
më të rënda dhe më shpirt thyese e gjëmë
prurëse, është pjesë e dhembjes dhe e trish-
timit edhe e poetit dhe jo vetëm e tij. Andaj,
ai, makthin e shtron dhe e pedat në sofrën e
vet në mënyra e forma të ndryshme, por që,
dëshiron t’i gjejë rrugëdaljet fatlume duke u
mbështetur në fanatizmin e atdhedashurisë.
Pra, pasur parasysh, se, S. Buçpapaj, në
lëkurën e vet, përveç shumë përplasjeve dhe
vuajtjeve, e ka ndier edhe mërgimin, ai e
di dhe e çmon peshën e këtij fenomeni të
njeriut tanë, i cili këtë e ka përjetuar për
shkaqe të ndryshme dhe në mënyra po ashtu
të ndryshe.
Ai në krijimtarinë e tij e shpreh edhe
brengosjen e tij për fatin e Kosovës, autorin,
normalisht, e ka bezdisur dhe pa hyrë në
shpjegime për këtë, atë e ka pjesë të shpirtit,
të tokës, të atdheut dhe të zemrës. Edhe ky
faktor është një prej arsyeve që ky krijues
duhet të shpallet “Poet laureat”.
Për këtë dëshmojnë edhe shumë vepra të
tij, si: “Zogu i bjeshkës”, “Frika nga Atdheu”,
Vetëm të vdekurit pendohen”, Jubileu i shiut
të çmendur”, “Imgur” etj.
Andaj, Skënder Buçpapaj, dhe krijimtaria
e tij është një sublimë dëshmie për Çmimin
“Poet laureat”, të cilin e ndanë Ministria e
Kulturës e Shqipërisë, e i cili krijues, kujtoj
se në të gjitha veprat e tij është shndërruar
në pjesë historie të atdheut, sepse, çdo gjë,
pra, edhe ëndrrat i shkrinë në vendlindje.
E shtunë , 9 tetor 2020

opinion •••25
Qendra Kombëtare të Librit dhe Leximit dhe Komiteti Drejtues i Çmimit për Poetin Laureat, shpalli 25 kandidaturat

POETI I PARË LAUREAT SHQIPTAR

DO TË SHPALLET MË 30 TETOR
Komiteti Drejtues i këtij projekti të rëndësishëm për botën letrare shqiptare, kryesohet nga shkrimtari dhe poeti Besnik
Mustafaj dhe në përbërje të tij janë: botuesja Arlinda Dudaj, Agron Gjekmarkaj, zv.Dekan i Fakultetit të Historisë dhe
Filologjisë në UT, profesorja dhe poetja Viola Isufaj, dhe kritiku Agim Baçi.
Në një ceremoni të zhvilluar në hapësirat
e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit,
Komiteti Drejtues i çmimit për Poetin Laureat,
shpalli 25 kandidaturat për këtë cmim.
Qëllimi i këtij vlerësimi është ndërgjegjësimi
mbi rëndësinë e leximit të poezisë.
Ky çmim do t’i akordohet një personaliteti
në fushën e poezisë shqipe, i cili, përgjatë një
mandati dyvjeçar, do të jetë në krye të një fushate
publike me në fokus poezinë shqipe. Komiteti
Drejtues i këtij projekti të rëndësishëm për botën
letrare shqiptare, kryesohet nga shkrimtari dhe
poeti Besnik Mustafaj dhe në përbërje të tij janë:
botuesja Arlinda Dudaj, Agron Gjekmarkaj,
zv.Dekan i Fakultetit të Historisë dhe Filologjisë
në UT, profesorja dhe poetja Viola Isufaj, dhe
kritiku Agim Baçi.
Poeti i parë Laureat shqiptar do të shpallet
më 30 tetor. Në ceremoninë e shpalljes së kandi-
daturave ishte e pranishme edhe zv/Ministrja e
Kulturës, Meri Kumbe.

Kandidatët për
“Poeti Laureat”

1. Flutura Açka
2. Natasha Lako
3. Arian Leka
4. Ilirian Zhupa SKËNDER BUCPAPAJ
5. Parid Teferiçi ËSHTË PADYSHIM NJE PSE MENDOJ QË CMIMI PSE ZOTNI SKËNDËR
6. Lindita Arapi EMËR I MADH NË FUSHËN E POET LAUREAT I TAKON ME BUÇPAPAJ E MERITON
LETRAVE SHQIPE MERITË SKËNDER KËTË CMIM ?
7. Entela Tabaku
BUÇPAPËS NGA PROF. DR.ASTRIT Q. MEMIA, TIRANË
8. Ervin Hatibi Nga Agim Bajrami, Durrës
Nga Pajtim Xhelo Vlorë
9. Rudian Zekthi Urimet e mia me te bardha per poetin,
shkrimtarin e, elitarin e letrave shqipe, te nderu-
Skender Bucpapaj eshte padyshim nje
10. Entela Kasi emer i madh ne fushen e letrave shqipe
VlorëLexova listën e kandidatëve të arin, Skender Buçpapa!
përzgjedhur për Poet Laureat. Poet i tragjikes e tokesores, i hyjnores dhe qiel-
11. Visar Zhiti Poet me receptore te fuqishem ndjesore Së pari përgëzoj Ministrinë e Kul- lores, i shpreses e dhimbjes, i kombetares dhe uni-
,punetor i palodhur i vargut poetik ,lkr- turës që u kujtua të ngjallë të vdekurit versales, meriton prej dekadash çmimin e prijatarit
12. Bardhyl Londo ijues qe fuqine e tij artistike ka ditur ta e shekullit të kaluar...E përgëzoj për ne letrat shqipe.
shperfaq bukur ne poezi dhe poeme ,nep- injorancën e saj në fushën e krijimtarisë
13. Rudolf Marku ermjet zoterimit dhe perdorimit mjeshter- poetike dhe nuk i vë faj, sepse si i gjithë
I mbeshtetur ne diakronine e identitetit kombe-
tar, ne mitin, legjenden, gojedhenen e folkroris-
14. Luljeta Lleshanaku or te nje arsenali te tere mjetesh shprehese
,por edhe te nderthurjes se fantazise me
ky sistem i jovlerave, edhe kjo ministri tiken kombetare u be gurethemeli i poeteve
që është jovlerë, sigurisht që do nxirrte te Imazhit Shqiptar & Identitetit Kombetar, ne
15. Primo Shllaku realitetin ,te hyjnores me te zakonshmen të vdekurit nga varret......Sidoqoftë, më epoken e globalizmit.
, te reales me magjiken ,etj Ka 40 vjet qe bëri përshtypje që krahas emrave të Mjeshter i fjales e gdhendes i leksikut
16. Krenar Zejno libri i tij i pare "Zogu i bjeshkes "ka zene ngjallura si fantazmë, ishte edhe emri i shumefishoi leksikografine dhe figuret letrare te
vend ne biblioteken time dhe sa here e
17. Agron Tufa shfletoj me ben per vete freskija e figurave
Skënder Buçpapës, poet i mirënjohur dhe
mjeshtër i vargut të lartësive artistike,
letersise shqipe.
Pasues i Fishtes, De Rades e Mjedes, sot ndriçon
18. Ledia Dushi ,fryma e thelle lirike , eleganca ,forma e
artikulimit dhe mbi te gjitha orgjinaliteti
filozofike dhe intelektuale, poet i vërtetë ne rrafshin sinkronik te letrave shqipe.
dhe " kopështar i shpirtit" Jam i mendimit Askund me shume se te vepra e Zotni Buçpa-
19. Gëzim Hajdari Natyrisht me kalimin e kohes stili i tij që titulli Poet Laureat i takon me shumë pes, nuk mund te gjendet ashti dhe virtytet hyjnore
ka ardhur gjithnje e ne perfeksion ,duke meritë vetëm Skënder Buçpapës. te shqiptarit, si besa, beja, mikepritja, trimeria,
20. Preç Zogaj u pasuruar edhe me elemente te vargut Këtë e them me bindje të plotë edhe fisnikeria, solidariteti, familja e atdhedashuria.
modern me problematika dhe kendvesh-
21. Mimoza Ahmeti trime bashkekohore Kjo e ben ate vertete
sepse asnjë tjetër nga ajo listë nuk krahas-
ohet me të. Uroj që kjo të merret parasysh
Krenari e gjenerates dhe shqiptarise qytetare.
Ne emer te Forumit" Imazh & Media" dhe
22. Skënder Rusi nje kalores" te poezise shqiptare ,jo si dhe të mos përsëritet gabimi i përzgjedh- Forumit Mbarekombetar" Imazhi Shqiptar &
shume poete" patatatinash "qe ne emer te jes " deus ex machina", duke i dhënë këtë Identiteti Kombetar' i urojme mbaresi e suksese
23. Skënder Buçpapaj te dukurit modern ,mohojne traditen tone titull njerit nga ato emrat e tjerë Uroj që te metutjeshme!
me te mire poetike duke pretenduar desh- herën tjetër Ministrja dhe zv/ Ministrja Zoti e nderofte dhe e bekofte ne udhen e poe-
24. Hamit Aliaj perimisht se po bejne historine e poezise e Kulturës të kenë lexuar të paktën disa zise, paqes e prosperitetit providencialo- hyjnor,
sone te re Respekte z Bucpapaj !
25. Petrit Ruka poezi nga poetët e vërtetë si Skënderi ! kombe

CMYK

26 ••• opinion
MBËSHTESim ME GJITHË SHPIRT
SKËNDERIN PËR ÇMIMIN "POET LAUREAT"
Nga Kozma Gjini, Lushnje
Të lumtë mendja,Xhahid! Skënderin e kam
poetin e zemrës. Mbështes me gjithë shpirt
mendimin tuaj për t'i dhënë çmimin "Poet
Laureat".
NJË INDIVIDUALITET
POETIK I VE¢ANTE DHE
ORIGJINAL
Nga Tasim Aliaj, Tiranë
Skender Bu¢papaj u duk qysh ne botimet e
para, se kishim te benim me nje individualitet
poetik te ve¢ante e origjinal.Me kujtohet Kur
filloi pune ne gazeten Drita, ashtu modest e disk
i drojtur, ai te bënte nje pershtypje te ve¢ante.
Ishte veshtire te beje emer ne poezinë e asaj
kohe. Se krahas kolloseve militonin me sukses
edhe mjeshtra si Fatos Arapi,Vehbi Skenderi
e te tjere. Por Skenderi eci bukur, me guxim e
kurajo, duke zene vendin e tij te merituar ne
Poezine Shqipe!Ai e meriton kete Cmim.
SKËNDER BUÇPAPAJ ËSHTË
NDER PËRFAQSUESIT MË
TË DËNJË I POEZISË
BASHKËKOHORE SHQIPE
Nga Muharrem Kurti, Gjakovë
Poeti i shquar bashkëkohore shqiptar
Skënder Buçpapaj e meriton çmimi poeti laurat!
Në Mitingun jubilar të poezisë të 55- tin me
radhë, që organizohet në qytetin e Gjakovës,
juria njëzëri vendosi që t'i ndajë çmimin jubilar,
për poezinë e tij me vlera të larta artistike dhe
si një individualitet i fuqishëm i poezisë shqipe.
Skënder Buçpapaj është nder përfaqsuesit më të
dënjë i poezisë bashkëkohore shqipe! Uroj këtë
çmim të lartë për Skënder Buçpapjan!
SKËNDER BUÇPAPAJ, SI
POET I SHQUAR QË
MERITON TË JETË FITUES I
ÇMIMINT"POET LAUREAT
Nga Shpresa Dhima, Itali
Një analizë konkrete e Bushatit, që pasqyron
figurën e Skënder Buçpapaj, si poet I shquar
që meriton të jetë fitues i çmimint"Poet
Laureat, dhe ta fitojë atë çmim për meritat dhe
vlerat që ai gëzon. Urime Buçpapaj, kompli-
menti për ju Xhahid Bushati !
SA E DUAM ATDHEUN, NE
POETET NE MERGIM, SI
SKWNDERI
Urime per poetin Skender Bucpapaj, ne kete
veprimtari qe zhvillohet nga Ministria e Kulures
.E njohim Skenderin nepermjet krijimtarise
poetike, duke na falur poezi, poema te mrekul-
lueshme me ndjenje, rime e ritem qe te kujtojne
nje muzike te vargut e melodine e shpirtit
Poet bashkehor me frymen e komunikimit.
Suksese nga nje poete e Diaspores, qe do te
jete shume krenare po te shpallet'' Poet Lau-
reat'', qe te gjithe te na kuptojme, sa e duam
atdheun, gjuhen ne poetet ne mergim
Sukses Skender Bucpapaj !
TE LISTA E POETEVE EMRI
I SKËNDER BUÇPAPAJT,
SPIKAT PARA SE GJITHASH
Sinan Deshiku Vaka, Përmet
Jam plotesisht dakord . Te lista e poeteve
emri i Skënder Buçpapajt, spikat para se
gjithash, si mjeshter i strukturave vargezuese
dhe i kolorit te nenkuptimeve ideore.
SHPËRBLIM LETRAR PËR
POETIN SKËNDER MEHMET
BUÇPAPAJ
Nga Skënder Karaçica
Poetët i nderon krijimtaria letrare!Krijimtar-
ia letrare e Skënder Mehmet Buçpapaj është
në vete një stil i veçantë,që,e kemi veneruar në
leximin tonë në faqet e shtypit të kohës...Poetët
krijojnë dhe tevona krijimet e tyre poetike,sipas
D.Agolli,ato bëhen pronë e lexuesve!Kujtoj se
ka ardhur koha që shpërblimet për poetët të
bëhen nga ,,vota,,e lexuesve e jo nga zyrat e
burokracive të qendrave tona shqiptare.Nuk
ka shpërblim më vlerë për poetët se sa ajo e
CMYK
lexuesve të tij...!Qysh sot:Shpërblim Letrar për
poetin Skënder Mehmet Buçpapaj!Të fala nga
Amerika!
SKËNDER BUCPAPAJ ESHTE
NDERI DHE MERITE E ATIJ
VLERESIMI
Nga Barie Çupi, Bulqizë
Duke lexuar shkrimin dhe kandidaturat per
çmimin e Poetit Laureat kam kenaqesine te
shpreh me modesti bindjen se Poeti Skender
Bucpapaj eshte nderi dhe merite e atij vleres-
imi..Shkrimet krijuese te tij jane nje kozmos
me vete,nje hapesire e pafundme ngjyrash dhe
emocionesh ku shpirti dhe poezia kane nje
emer..Me mahnisin poezite e tij moderne ,por
edhe ato thjesht te bukurat qendisur me artin
e tij prej Poeti te çmuar,me gjithperfshirjen e
aspektit te jetes qe te terheqin e pastaj ndien se
behesh pjese e atyre vargjeve..Te mahnitshme
jane veprat e tij ndaj une me mirenjohje te thelle
dhe me besimin se merita do jete vleresimi i
vertete ky poet ka vlerat absolute per çmimin
"Laureat"I uroj suksese ne kete gare bashkohore
per krijimtarine e tij poetike ku duhet vertet te
jete fitues ky personazh nderi per Shqiperine ne
fushen e Poezise.
TALENTI I TIJ MË KA BËRË
PËRSHTYPJE GJITHMONË
Nga Enrieta Sina, Tiranë
Me kete propozim qe ndofta eshte i vonuar po
shikoj qe po hidhet veshtrimi dhe tek shkrimtaret,
poetet duke i individualizuar meritat e tyre, arri-
tjet e dukshme.Me vargjet dhe poezite e mrekul-
lueshme, me gjetje nga tema qe trokasin ne histori
e kohe, ne ndjenje dhe vizion jam njohur qysh
heret.Emri Skender Bucpapaj nuk eshte i degjuar
per pese a dhjete vite. Talenti i tij me ka bere per-
shtypje jo vetem per idete, temat, mesazhet por
per stilin e veçante sa modern dhe bashkekohor.
Nje propozim i tille teresisht i merituar tashme
mendoj se nuk diskutohet dhe perkrahet jo vetem
nga poetet bashkekohes te Skender Bucpapaj por
dhe tek me te rinjte qe kerkojne te ecin ne rrugen
e bukur te poezise, qe eshte muzika e shpirtit,
pak "muzike ideale, te persosur ne vargjet e ketej
poeti.Jam dy here e gezuar pas ketij propozimi te
mertiuar se pari qe me ne fund ka zgjim per te
vleresuar poetet qe bejne epoke dhe se dyti me e
rendesishmja se ty titull "Poet-Larueat" vjen tek
nje figure e spikatur dhe aq e dukshme dhe e desh-
iruar nga te gjithe.Ka dhene per shume e shume
vite ide, mesazhe, vizione te mrekullueshme qe
emocionojne dhe duhet tani ky poet te ndjej dhe
te prek emocionet e krijimtarise se tij, te talentit
te dukshem dhe aq frymezues. Eshte momenti qe
te percjellim urime ketij poeti, miku, vizionari,
urime plotesisht te merituara!
MAJA E PIEOMONTIT
TË SHKRIMTAREVE
SHQIPTAR…
Gani Tershnjaku, Prishtinë
Një poet i shkëlqyer me emrin e gravuar tek
E shtunë , 9 tetor 2020
Maja e Pieomontit të shkrimtareve shqiptar,
që ka publikuar libra me përmbledhje poezish.
Skënder Buçpapaj në vazhdimësi e mbanë
të ndezur lapsin dhe me aq pasion artikulon
shkrime e superpoezi me ndjesi të lartë që krye-
temë e kanë atdheun, kombin, lirinë...Respekt,
për Bucpapaj, e meriton Cmimin.
A MOS TË JEMI TË
VONUAR PËR
FIGURA
SI SKËNDERI… !
Agim Hajdar Doçi, Tiranë
Një mendim dhe sygjerim shumë i vlefshëm.
Nga një herë na erren sytë duke vështrue lart
në qiell a mos shohim ndonjë trumcak e të
trumbetojmë se zbuluem diçka të re,..
Madhështorët i kemi pranë e përtojmë të
kthejmë kokën që të na hapen dritare të reja
për të pa botën.
Skënder Buçpapaj një nga penat qelibar me
plot mesazhe jetëdhanëse.Skënder Buçpapaj,
njëri nga poetët ma të sinqert dhe dashamirës,.
Mos të jemi të vonuar për figurat e ndritura
që ka Tropoja.
Faleminderit zotit Xhahid Bushati që na sjell
në mëndje një akt të till human.
POETI SKENDER
BUÇPAPAJ,ËSHTË NJË
FIGURE MADHORE
NE LETERSINE
TONE
BASHKOHORE
Nga Tahir Bezhani, Gjakovë
Shkrimi i z.Shahid Bushati"Pse Skender
Buçpapaj duhet te jete Poet-Laureat",pastaj
nje mori argumentesh per vepren e Skender
Buçpapaj,me bënë te ndihem i gezuar dhe i
disponuar per te dhene komentin tim-men-
dimin,per njeriun, poetin e kohes sone qe po
kalojme. Me veprat e veta, poeti Skender Buç-
papaj,do mbetet figure madhore ne letersine
tone bashkohore, i cili me idet e tij,stilin,ko-
hezionin gjitheperfshires,filozofine e shprehur
mjeshterisht ne shume vargje, jo vetem se krijon
figuren e nje idoli krijues, poet i madh,por u
sherben gjeneratave si inspirues, frrymezues
neper kohe. Ne cilen veper boterore valle, do
e gjejme figuren e Nanes te trajtuar me aq fuqi
shpirterore, me ato paraftyrime pershkruesete
zjarrta, me nje fuqi te brendeshme shpirterore si
askush tjeter. Por, Skender Buçpapaj, jo vetem si
nje krijues-poet i madh, por eshte mbi te gjitha
njeri kombetare i madh i cili ne kohe te veshtira
ka deshmuar veten, duke ecur i paluhatur ne
rrugen qe bashkon kombin, njerezimin,jo ne
rrugen perqarese....Me nje fjale, vlersimi per
Skenderr Buçpapaj per "Poet-Laureat" eshte
shume, shume i merituar, sa asnjehere me pare
ne trojet tona. Bile meriton edhe te tjera deko-
rata nga shteti. Ne fund, respekt z.Bushati per
mendimin e juaj human e njerzore per kete poet
qe na bene krenare kudo e kurdohere.
E shtunë , 9 tetor 2020
- Rreth krijimtarisë poetike të poetit vlonjat Sinan Dredha ( SIJADRE)
VARGJE QË BUROJNË NDËR KOHËRA DASHURI…
Nga Enrieta Sina, shkrimtare
Kisha shumë kohë pa lexuar poezi nga
poeti vlonjat Sinan Dredha kur më sjell
një vëllim voluminoz prej 400 faqesh.Ndër
vite ai nuk kish rreshtur së shkruari.Vite
më parë në 2004-ter unë isha redaktore
e një vëllimi të thjeshtë poetik me lirika
por që më tërhoqi mjaft.Ishte një stil i të
shkruarit ndryshe ku tema, idea, mesazhi
dhe figuracionet puthiteshin aq ëmbël sa
befasoheshe.Atëhere Sinani në një bisedë
shoqërore më kish thënë:”Nëse dëshiron
të shkruash gjëra të denja për tu lexuar,
shkruaj dhe shuaj..kështu do mbeten ato
që krijojnë shtratin e vërtetë të vargut e
strofës e gjithë poezisë…I lexova poezitë
dhe me dashamirësi u ula për redaktime.
Po më ndodhte ajo që nuk ishte e zakontë
për mua.Nuk mund të ndryshoja asnjë varg
e jo më për më shumë..E shumta ndonjë
gabim ortografik dhe asgjë.Vëllimi i parë
që mbaja atëherë në duar nga krijimtaria
e Sinanit do të quhej “Kështjella e trënda-
filave”, por në të vërtetë të gjitha poezitë
mu dukën si gurët e një kështjelle dashurie
në themel e mure të cilat nuk mund t’i
lëvizësh dhe as t’u ndryshosh vendet.”Të
shprehesh me pirpikmëri, kjo është nisja
e mbarimi i çdo arti”, ka thënë Gëte.Këtë
përpikmëri po e lexoja, po e ndjeja tek
vargjet që lexoja pa I shkëputur nga duart.
Poezia “Dashuria”, aq e thjeshtë sa e vërtetë
TI I MORE ME VETE TË DIELAT TONA
Nga NIKOLLA SPATHARI
Durrësi pësoi këto ditë një humbje të
madhe. Humbi njeriun e tij simbol, Gjergj
Vlashin. Portreti i tij dhe portreti i qytet-
it u lidhën në një dyzim të përjetshëm.
Askush nuk mund të flasë për Durrësin
dhe të mos kujtojë Gjergj Vlashin, askush
nuk mund të përmend Gjergj Vlashin
dhe në mend të mos i vijë Durrësi. Është
e vetmja fizionomi, që u shkri me fizion-
ominë e qytetit ç’prej viteve pesëdhjetë të
shekullit të kaluar.
Në zërin e madh të teatrit “Aleksandër
Moisiu”,
figura e Gjergj Vlashit është në gjen-
ezë. Nuk mund të gjesh një aktor të këtij
teatri, që hapat e parë të karrierës artis-
tike nuk i ka të lidhur me ndihmën e tij.
U njohëm dhe u bëmë miq në vitet
shtatëdhjtë të shekullit njëzet. Ndarja ,
pas afro pesëdhjetë vitesh miqësi, është
niste në faqet e para të librit. Sublime është
gjithësia/Shpirti i gjeniut gjithë zjarre/E
bukur gjithë trille hapësira/ Ti e dashur
në imazhet e mia…Sa yje ranë, u shkrum-
buan/Prej syrit e shpirtit tënd/Prej qiellit
ata mu dhuruan/ Me ta shtegëtoj anë e
kënd.Interesante mbetet në këtë vëllim
poezia.”. Ku fluturoj” Nuk ju gënjej prej
ç’kombësie/Besoj ilire ish ajo/Dhe kaq e
freskët, e magjishme/Më shkeli syrin: a
më do?! Trill i poetit, thua lindi/ Aq befas,
bukur atë çast/ Sa keqas mu trazua shpirti/
E gjer më sot nuk gjeti paq!...Po kaq lirike
e dëshiruar është poezia “Të pres”. Ku
thyhen dallgët mbi shkëmbinj/Dhe nëpër
ta rrjedh uji i ftohtë/Atje moj lule e Edenit/
Të pres me mall/me mall të val/ të pres
nga mot…Një varkë e kaltër dhe e bardhë/
Që po lëkundet në vetmi/Të prêt një bard
I lashtë/ Një bard i marrë/Gjithë mall,
shtegtimin më të ri.”Parajsë esyve blu”,
është një tjetër lirikë e këtij vëllimi. As të
qiellit s’e pash/As të detit këtë blu/Parajsa
do ta ketë/Ngjyrën e syve të tu.Parajsa e
syve blu/ Për Parajsën s’më merr malli/
Kur Parajsën kam këtu…Duke iu rikthy-
er këtyre lirikave të viteve të shkuar dhe
lexoj poezitë në vëllimin dinjitoz “Shpirti
njerëzor”, bindem për shpirtin e tij prej
artisti që mbetet gjithnjë i etshëm.”Unë ia
kam kushtuar gjithë jetën poezisë..e quaj
mjet të drejtë komunikimi ndër shpir-
trat njerëzor. Unë e ndjej si pjesën time
poezinë, më thotë Sinani. Dihet që në art,
në krijimtari, thjeshtësia, konciziteti dhe
qartësiapërbëjnë përsosmërinë e vërtetë
të formës.Dhe në çdo poezi apo poemë
shkruar me shumë frymëzim dhe ide nga
Sinani është e pashmangshme pikërisht kjo
ndërthurrje.Sintetizimi i të bukurës mbetet
qëllimi I punës së bërë nga autori në lirikat
e tij.Kjo ndjenjë është e vetmja
gjë njerëzore që nuk na gënjen.Është e
vështirë të hedhësh hipoteza për bukurinë
e të përkufizosh atë sepse vet bukuria është
një enigma që në vargjet e shkruar me kaq
ndjenjë të qëndron brenda shpirtit. E kur
ajo është aq mahnitëse, kthehet hyjnore
dhe e pavdekshme. Le të kalojmë në këtë
tepër e dhimbëshme… Por kjo është jeta.
Vdekjes fizike s’i shmanget dot askush Veç
kur ke fituar pavdeksinë, siç e ka fituar
Gjergji ynë i dashur, asaj i bie fuqia.
Miqësia jonë u lidh nëpërmjet të madhit
Tano Banushi, për të qenë e pazgjdhshme
tërë jetën. Kur erdha n�ë Durrës, njohjet
e mia ishin të kufizuara, por Gjergj Vlashi
ishte sa një shoqëri e terë. Për shumë e
shumë vite të dielave në mëngjes shkonim
në Currila dhe pinim kafen e javës. Por dje
na i more me vete të dielat tona dhe ike te
pavdeksia.
Sigurisht panteoni i kombit të pret dhe ti,
zë vend atje, me tërë nderet e kësaj jete, si,
Artist i Popullit, Nderi i Kombit, Mjeshtër i
Madh, shkrimtar dhe përkthyes i njour, reg-
jisor i pazevendsueshëm, “Kryetar Nderi” i
Klubit të Shkrimtarëve dhe Artistëve Durrës
etj. E megjithatë, pas vetes, le një zbrazëti të
madhe. Do na mungosh ne, do i mungosh
Durrësit, do i mungosh Shqipërisë.
CMYK
përshkrim analitik tek poezitë dhe poemat
e vëllimit voluminoz prej 400 faqesh, ku
është përmbledhur puna e disa viteve pas
2004 deri më sot. Hapet vëllimi poetik me
fjalët e thjeshta por shumë domethënëse të
autorit: Poezia është ëndrra/ Bashkëdhëtar-
ja ime/Deliri e lumturia/ Kurorëzimi im i
përjetshëm! “Ah, ky shpirti njerëzor”, Ah!Ky
shpirti njerëzor/ Flakë në hapësirë/ Lindur
pa kufi! Përmes zjarresh/ Muzgjesh, netësh/
Digjet përjetësisht!.. “Si zog thëllëze”, vijon
një tjetër lirikë në këtë vëllim: Si zog thëllëze
hënës e re në valë/ Si vezullim Afërdite rrezja
e parë/ Dy-tre herë dje dhe sot e ëmbël mu
shfaq/ Si një imazh dashurie kaluar një
zemër plot mall e afsh. Poezia “Perëndeshë
e shpirtit” ka domethënien e dashurisë. Si
tundet qiparisi flladitur mbi det/ E profil
i një vajze me flokë si vel/Një zog këndon
ethshëm, përkundur në degë/ Si tundet qipa-
risi flladitur mbi det..Nëse ekziston rilind-
ja them:”Rilinda me ty/ Për ty do vdisja e
rroja përjetësisht dashuri/ Si dhe këngës së
gjeniut, që m’i dhe frymë Perëndish/Nëse
ekziston rilindja:”Rilinda me ty!
E poezitë e këtij vëllimi, të gjitha përsh-
kruar nga një frymëzim I rrallë dhe ndjenje
poetike të papërsëritshme kanë në themel të
tyre dashurinë.Këtu lexon dhe thua se autori
tregon se si dashuria është një mjeshtre e
përkryer që na bën, na mëson të ndihemi
si nuk kemi qënë më parë, ajo na bën më
të bukur, arrin deri aty që zhduk veset dhe
pastron shpirtin tonë.Poezi pas poezi lexuesi
bindet për atë që në jetë nëse kërkon me tru
një ndjenjë të tillë, zemra juaj patjetër do
ta gjej, sepse vet dashuria është një burim
i pashtershëm mendimesh, të gjetura kudo
në gjithësi, në tokë, qiell dhe det.Nëse do të
bisedosh me dashurinë gjej sytë e saj.Janë
ata që të bëjnë ta besosh dhe të jetosh me
të. Sa interesante poezia “Kënga e Diellit”
Ishte… kjo s’do të thotë së nuk është kur
unë jam/Kur kënga e Diellit shpërthen
veç për Denin/ Yjet që vërtiten në qiej/
S’janë veç gjurmë të puthjeve të saj…
Apolloni duke i kënduar dashurisë së për-
jetshme.”Tjetër poezi kjo që duket e një
stile e gjetje të re, të ndryshme po tepër
kritikë ••• 27
tërheqëse. Ja… Ja! Doli rishmës Apolloni/
Ja..Ja! Dea doli përsëri/Si vetzbuluese sub-
lime, vetdëshmi/E shpirtit vëtëngjizur, që i
këndoi. Autori e shtrin poezinë e tij lirike
në kohë.”Imazhe fëminie” Fëmini/
Para syve ti me del/Duke rendur, në
bardhësi mëngjesi/ Do jepja këto lirika të
shtrenjta/ Një çast të vetmuar mrekullie/
Tek ty o e dashur të rendja!... “Ti s’je..
jo!Marrëzi rinie”. Kalon kështu frymëzimi
në kohën e rinisë: Si mendjen time, shel-
gjishteve merr/ Erë e dhjetorit dhe e sjell/
Veç ti, veç ti! Ah! Shpirt përzier/ Si zog, si
zog atje në degë/Përkundesh shpirtit tim
përherë…Poezia për vendlindjen “Anija
Kanina” nuk mund të ishte ndryshe veç
një magji:”Moj e bukura Kaninë!Kanino!/
Belkëputura në brinjë! Shtatëhedhura
mbi det!/Mbi ulli, vreshta përreth! Moj
e bukura Kaninë! Kanino!/ Motesh çan si
anija çan stuhinë!/Kreu I vilajeteve!/Anija
e deteve!.... Në poezinë e formuar të poetit
vlonjat Sinan Dredha të bënë përshtypje
forca artistike që mbërthen vargjet, apos-
trofi, thirrjet poetike, metaforat, simbolet,
krahasimet e të gjitha këtu “qepur” me
thjeshtësi duke përcjell mesazhet e një
pasnjëshme.Stili i veshjes së mendimit
poetik paraqitet mjaft bukur dhe të mbush
me fantazi brenda mendjes tënde e shpirtit
që gjen atë që në jetë kërkon dhe do.Një
gjuhë e pasur poetike di ta vesh mirë men-
dimin dhe lexuesi e admiron atë.Ne nuk
lodhemi kurrë duke lexuar poezi të tilla të
bukura. Ndofta është rasti të themi se kudo
në krijimtarinë poetike të Sinanit gjen të
vërtetën, ajo e vërtetë që duhet të njihet
mirë edhe nga kritikët por dhe admiruesit
e poezisë.Frymëzimi në vitet që po jetojmë
merr krah i
lirë dhe liria e vërtetë për një krijues
është më e shtrenjtë se gjithçka.”Poezia
është e nevojshme për njeriun: ai që nuk
dashuron poezinë, ka një shpirt të zbrazët,
sepse vargjet janë muzika e shpirtit”
VOLTER. I lexoni këto vargje të një stili
aq të këndshëm sa të rëmben, të autorit
vlonjat Sinan Dredha dhe do ta dashuroni
më shumë poezinë.

28 ••• poezi
FATE LUMI
Hamit Aliaj
Kaq lumenj të mbytur në Drin:
Morava,Ereniku,Valbona,
Lumi i Kasajt,Lumi i Shalës,Kiri
E Buna ,që buron nga gruaja e gurit
Duke kaluar Drinin
Të gjithë lumenjtë i kapërceva
E Drini i mbytur në mua
Asnjëri prej tyre
Nuk mbërriti ndonjëherë në det
Me emrin e vet.
Miranda Troci Derti
PLISI KRENARI
SHQIPTARE!!!
Mirë se të gjej Tetova e Sharit
djep burrnie rrëzë në malësi
vij nga Dibra e Kastriotit
nga Nantë malet vesh nē kreni
mir se të gjeta Shari i malësisë
selam të çon Korabi e Drini
vesh me tirq e xhamadan
të fastojmë festën e Plisit
Vij nga Oda e Dibranit
Hije më ka pushka e kesula
pleqnisë mirë fort ia di renin
na gjëmojn pushkët nëper kulla
në Odë tē burrave lidhej besa
folej fjala e itifaku
me Shqiptarin mendohu mirē
matu mirë kur të folish llafin
nise fjalēn kofsh me nder
bukë ne besē kanë derē pēr derë
në mexhelise me kuvendue
e heq kësulën me të nderue
nē keto vise burrërie e trimērie
ju thojnē troje malësie e Shqiptarie
gjithë kto kulla e kto oda me bajrak
se lëshojm vatanin pa i la ksulat me gjak
siq ka qanë atëherē adeti
fliste i pari në krye të oxhakut
Plis tē bardhē e në dorē dyfekun
asnjiherë siu lujte llafi
folte ma i mençuri burrē i besēs
mblidheshin shokë miq e vllazeri
në besë e në fe pajtojshim gjaqet
Faqe bardhë me krenari...
Agim Bajrami
Bezdi
Eshtë më tepër se i mērzitshëm mendimi
Qē kjo varkē s'do të notojē më mbi valē
Qē s'do tja bēj më deti zgjimin
Dhe çasti pēr tē do tē ndalē
Eshtē mē shumē se bezdisës fakti
Qē kjo vapē do vazhdojē dhe njē çikē
Qē qielli mbi ne , veç mērzi do të zbrazi
Se vera s'ka ndermēnd ,qē tē ikë
Eshtē mē tepēr se rraskapitēs lajmi
Letërsi bashkëkohore
Një poet një poezi
Qê ti do nisesh me tragetin e parē
Njē si dēnesē do ma dredhë shtatin
Dhe tē më vijë dhe pēr tē qarë !
Eshtē mē tepër se e trishtuar ideja
Qē ky stacion do të jetë prapē i zhurmshēm.
Se nē tē do tē zbresin sērish mijra njerëz
Por asnjē nga miqte e mij të dikurshēm
Eshte .më shumē se i papranueshēm fakti
Qē ti do vazhdosh , sērish larg tē mē rrish
Kjo dreq pandemije , na ka bērē kaq tē largēt
Dhe më tē huaj dhjetêra fish ..
SAZAN GOLIKU
KOMEDI
DRAMATIKE
Pushtetarët -
Nivelet më të larta të kollarisura:
...do të...do të...do të...
Opozitarët po kaq të kollarisur:
Mjerim, korupsion, papunësi, vjedhje...
Unë shoh tryezën e bukës dhe gëlltitem.
Stomaku sekreton uri.
Zgjedhje, përmbysje -
Ish-opozitarët në pushtet:
Fitore! Fitore! Reforma, hapa gjigant!
...do të... do të... do të...
Ish-pushtetarët në opozitë:
Mjerim, korrupsion, papunësi, vjedhje...
Unë shoh tryezën e bukës dhe gëlltitem.
Stomaku sekreton uri.
Nga ekrani i zi i TV-së
vijnë britmat histerike të hajdutëve:
Kapini hajdutët!
Barie Çupi
DO IKI QIEJSH
Do iki reve ëndrrat shtrënguar,
fjalët t'i njom me prushin e bardhë,
syte dhe aromën tënde strehuar,
nën lëkurë zbritur i tëri mall.
Do iki hapash ngjitur në yje,
ditës për diell dridhur këmbët,
pendësh thyer,zgjidhur çdo nyje,
e krisur bota,të mprehta dhëmbët.
Do iki flaktë,me buzën akull,
nuk mundem,ajri puhizë e vdekur,
shkëputur jeta,baltë e kalbur,
gjurmësh ngrirë,gjoksit të ndezur.
Do iki jehonash tempullit të ri,
shpirtin qiejsh,varur dritës,
humbur betejën,heshtur nuk rri,
do iki prej dhimbjes,jo prej frikës.
Peisaxh nga Helidon Haliti
CMYK
E shtunë , 9 tetor 2020
Më fal për dhimbjet që të dhashë.
Si për të më mbrojtur nga bota,
Krahët e tu si bedena i pashë.
Si rabeckat që ikin nga foleja,
Ngutesha që kërthinjë të ikja larg.
Ti përdore më mbaje në rrugën e gjerë,
Më mësoje si të kapërceja atë prag.
Po erdhi një ditë e ika në çerdhen time,
Asja Mulgeci
Nënë u bëra dhe unë si ti.
Dhe sa herë vij, me mallin e fëmijërisë
NĒSE MË DO! E di që ankthi yt në pritje rri.
Ti më lidh me krahë si dikur,
Nëse më do
Të ndihem ngrohtë në folenë e vjetër.
mos rrin strukun
Dhe pse gjiri yt s'ka më qumësht për mua,
tuj bza tinës
Po ka mall, mall o nënë, si askush tjetër...
ndjenjes tande
zahupun,
Pëshpërit njashtu
Azem Baliaj
duke u dridhun
mbyllun n'veti
Siç luhatet rerrit,
dallgësh deti! SEKRETI I
Mblidh njit shpirtit,
tetan zogjt e natyrës, QYTETIT B.C.
Ta çilin njat oazë
e njat buzqeshje ftyrës!
Gjithe bota ne u befte rremuje
Nër cicërima t'tyne,
banu kompozitor rrugen per tek ti symbyllur gjej
i ndjesive tua, sekretin tone kujt mos ja thuaj
Thurun fijesh t'arta, ne shpirt, perjetesisht te ndjej...
derdhu flladishëm Kur shpirti neper kujtime niset
mbi mue, te perqafohet me dekada jete...
si uji n'krue! me femijerine, rinine, te harliset
Rri larg gjembave t'ferrës, eh, s'u merrka asgje me vete...
leni mas derës, Fluturon si ne vrullet e hershme
Nigjo zanin s'brendshmi ne shkolla, skena, male, trotuare
si t'oshëtin... rinderton nostalgji te ndjeshme
Oh!Ç'tinguj zbritun zotash i fton udheve si bashkeudhetare...
t'vijn, Rrugen per tek ti symbyllur e gjej
Tinguj, që t kputin as emertimet e reja s'me hutojne
telat e zemrës! aromen tende kudo botes ndjej
E pra; sekretin e arte pa fjale nderojme.
Nëse më do, Lissus,17.09.2020.
banu posedues
i misionit ma t'bukur,
për të cilin
dhe erdhëm në jetë, Ermira Saraci Osmani
Sepse, dashnia
që të jetë dashni,
Lulëzon guximshëm
FRYMA E GURIT
pa pyet askënd,
Gulçime vdekje, bërtet e gjithë bota
njëjohësisht
Strukur njeriu në këndet e errëta.
në dy vetë!
O njeri, harrove çfarë është dashuria?!
Të vetmen ndjenjë që është prona jote!
E di, bashkë me të harrove dhe stinët
Mimoza Cekici Rista Hataja s'të la t'i shohësh, perde të ngriti.
Dimër, pranverë, verë, gushtovjeshtë
FOLEZA E Janë në prag morti, presin të luhet loja e shahut
Mbreti me mbretëreshën po luftojnë për mbi-
FOSHNJËRISË jetesë,
Po humbën betejën, ushtarët nuk do të dëgjojnë
përralla.
-Nënës sime në ditën që më lindi- Pa mbret s'ka të ardhme!
Gjithçka në atë fole ishte aq e bukur, Pa mbretëreshë s' ka të shkuar!
Notoja oqeanit të barkut tënd. Pa ta, ditët s' janë ditë, do mbesin pa orët
Më jepje frymë, gjaku yt më ushqente, Muajt, s' janë më muaj, do të mbesin pa ditë
Errësira shtratit ku isha s'më tremb. Viti ngjan me mort frymësh,
Një ditë si kjo më solle botës së madhe, Njeriu po ngjan gjefshek
E po i vesh fytyrës çarçafin e bardhë.
Si reja që nuk i shqitet diellit
Tani fryma e njeriut, ngjan me frymën e gurit.
Peisaxh nga Helidon Haliti
E shtunë , 9 tetor 2020

poezi ... 29
Peisaxh nga Helidon Haliti
Engjell Koliqi
Peisaxh nga Helidon Haliti
NGA RREGULLAT
E KOHËS
Ndërrojnë motet
Edhe stinët Se për ty asht tu u përvlu
Gjithandej e gjithëkëndej ILIAZ BOBAJ
Ma e mira n'shoqe t'jera
Edhe njerëzit ndryshojnë Me shikim n'zemër m'ke hy
Edhe kafshët, edhe bimët
Herë me dekret të shkruar
Kur vjen ti, vjen vet pranvera BOTA SHEH
Nuk du kend ma fort se ty
Herë me venom Edhe lulet të lakmojnë ËNDRRA TË KËQIJA Valter Dauti
Hëna zbrazet edhe mbushet Unë n'dashni me ty kam ra
Herë me yjtë hyn vallëzon Aromen pa ty s'e l'shojnë ..........................................................
Gjithçka afrohet e përputhet
Lartëmadhëria siç urdhëron
E pa ty nuk çelin ma
Kisha dasht afër me t'pas
Bota sheh ëndrra të këqija, KALTËRIM
në kohën tonë kjo ndodh më shpesh,
Prishtinë, 26 tetor 2002 Syt e tu me i puth nji her' nëpër rrëpira i shket këmba Pa, ç'më je si mbrëmje, moj ezmerkë!
Me m'dhan t'mirat e dynjas dhe botë e mbrapshtë po shkon në dreq.
Manushaqe Hoxha Laçi Kur s'më qesh...si murgu muzgut rri,
Para teje s'kan ma vler ............................................................... Kaltërore, mbrëmjet në Ersekë,
Nuk di ç'ka ndodhur, bota jonë, Nusërijnë mes pishash, porsi ti!
SHIHNË NË SY MIGENA ARLLATI
s'do më lulnaja dhe lëndina, Hënërime - rrjedhka qeshja jote,
udhën e vet e ka braktisur, Ç’det prej vjeshte tund nën erën gri...?
Shihmë në sy e më jep një tjetër bukuri universi rrugon mundimshëm mbi gremina. Ti, ç’i vjedh ca ëndrra kësaj bote...
një tjetër qiell të kaltëruar e lulëzim në çdo ....................................................... -Përrenj me diej mbi buzë e marrëzi...
stinë. JETA IME, POEZI! Virtytet hedh tek hedhurinat
dhe nuk e prish aspak qetësinë,
Pa, ç'të kam si mbrëmje ëndërrtare!
O moj sy gazela me trup të bukur si ngjalë deti Mbushur-jetë-mister-e-gjumë të ri...
shihmë me sytë plot dritë të më dhurosh lum- tashmë kjo botë e tjetërsuar, Ky pyll pishash ndrin e çmendet fare,
Jeta ime, si pasuri ka varfërinë.
turinë. si cigare digjesh në këto duar, Që e ka një mbrëmje... siç je ti!
E unë të dhuroj një botë dashurie ku këndon ................................................... Dhe e di? Ti hera-herë më shpërfaqesh,
prushi i lehtë sa ndizet fiket Janë ca vrastarë, që prapa shpinës,
shpirti iluzione më tymon papritur, pakujtuar Si zjarr fryme që askush s’mundet ta prekë...
ku ti të jesh mbretëresha e refrenit të lumturisë. botës i vënë thikën përditë, Bien zogjtë mbi pyll si trumba vargjesh,
Dje isha unë si regjisorë të zinj, tinëzarë,
Në themele e në çdo gur të mbijë e lulëzojë në të njëjtën histori Flenë, të kaltra... mbrëmjet në Ersekë...
filizi risjellin në skenë tragjeditë.
kur rrugët parakaloja .........................................................
e pafundësisht të blerojë pema jonë e dashurisë. nji e nga nji
18. 09 2020 Dhe s'janë si tragjeditë e lashta, MARIALENA SHENA, STUDENTE
Sot jam po unë me të Eskilit s'ngjajnë aspak,
historia ti, nuk ngjajnë aspak me të Shekspirit,
jeta ime që më dhemb
veç tek dritë e syve tret
të vrasin pa një pikëz gjak. NE SYT E TU
Taena Mata .........................................................
Nesër kush do të mbet Ndaj bota sheh të tilla ëndrra, Ne syt e tu shoh dritat e nje kombi kur pret
veç këtyre vargjeve mbushur fletë? përhumbur te kjo humbëti, germimet...
TE MBAJ PRANE Me degë dafine vijnë tek unë
kurorë flokësh rreth engjëjsh turmë
veç unë shoh ëndrrat më të bukura, Dhe kafazet me kanarina qe flene te vena ne
ëndrra të bukura, se kam ty... rradhe...
Poezia mësuar nga Mehmeti,
Eshte per tu habitur, Dhe une qe akoma nuk mesova kush jam,
vargu huazuar nga Podrimja,
por nganjehere, nje qellim i lodhur ndoshta...
magji kreshtash ilustruar nga Shkreli, Isa Ponari
ndersa jam duke pire dicka, Dhe ti qe per pak do shuash nje nga dritat
skaliten poetët në ëndrrat e mia
ulur e vetme, per te fjet me dike qe me ngjan.
Jeta ime, poezi
ne vendin tim te preferuar,
une te degjoj ty, te me therrasesh.
tjetër ç’mund të pres nga ti? MËSUESVE DHE Dhe keshtu hekurat e kafazit do humbasin
nje moment brenda ne erresire.
Vdekjen shoh larg tek rri
Kur ti me flet ne emer,
nuk di se si ta pershkruaj.
shkarravis e shkruaj refren të ri VETËS Rrobat qe u vjeteruan dhe nuk durojne,
vrimat ne gjunje nga devijimet,
Jeta ime degë ulliri
Me duket sikur dicka bie furishem, xhepat e grisura nga monedhat dhe zinxhiret
mbushur ëndrra e dëshira, Do doja të isha si në të largëtin mot!
teposhte ne kete dhome, e demtuar
përplasur vitesh po me këtë emër I gëzua,i ndrojtur,si atëherë.
dicka qe i shtype muret, qe prishin falimentimin.
hedhur humnerash, dergjur lëndinash Me lejoni miq: te bëhem femi sot,
e te duket se ato vibrojne, Trupi im i njollosur mes te ftohtit si nje "gabim"
Një mal me brenga në shpinë do ta hedh Nga nje lule, tu le mësuesve ne çdo derë.
E une ndjej fare prane meje, qe nuk e pranon askush, kthehet dhe kerkon
endacakut të parë eja me mua t’i them, Me leljoni mësues sot, te vi sypalar!
fuqishem, ngrohtesine e tij.
monedhën e fatit të dy ta luajmë Nga balta e kuqe e fshatit tim.
prezencen tende, Muret e tua te reja me mermerë te bardhe,
shortin e kësaj bote me shkelm ta gjuajmë Të adhuroi si zot, mësuesin tim te parë.
ashtu siç e nuk e kam ndjere, nje shkelqim qe kryqezohet dhe nuk me la vend
Një ciu atje tej s’më lë të vazhdoj Të ulem ne një bange, te marr nje ore mesim.
qysh se diten, te rija drejt!
lauresha dëgjon dhe këngën ndalon,
qe ti ike e me le pergjithnje. E vetem une aty brenda kalbem si varr i lashte!
e bukura, e shenjta poezi
Çdo qelize tendja NENE, eshte e gjalle tek une! Shfaqje dhe melodi u gjenden, pervec meje
fjalë e pashkruar mos shko në harri!
Ti vazhdon, me therret e me therret, ne emer, qe ne fshehtesi kerkoj akoma te te gjej dhe te
Ndersa une asgje nuk mundem te bej, Zyra Ahmetaj me ngjallesh...
vecse te perpiqem te te mbaj ty prane, Rrobat u treten,
Dhe bien si qeverite ne borxhe.
si nje enderr... Sinan Deshiku Vaka RUGOVA, U plaka me nje bluze femijerie dhe anija ende
15.09.2020
MIGRIMI MONUMENT I nuk u duk...
Te shtrengoj me shume sepse kam ftohte,

RAMAZAN ÇEKA
SHENJTËRUAR E trupi im nje rruge qe zhvillohen pune sociale.
Celsa me hapin dhe me mbyllin...
Udhetuam shpirt … e nuk dinim asgje Levize pak perden te m shohesh,
Per strehen e re prane nje moçali te shohesh qe u bera si nje piste avjonesh ush-
U linde mes malesh
TUJ SHETITË TE Nje tjeter ere, nje gurgullime e pa ze
Nga uji i ngadalte poshte nje kanali.
të lartë gjer në re, tarake.
kreshnik atdhetar, Dhe zemra ime nje depo per mbetjet radio-
KAFJA MADHE Gjineshtrat lulezonin kurorat pa vlere
Ngasherimat na kthenin arratise gjynahqare
për epokë të re. aktive.
Të rriti Rugova , Masa sigurie moren per frymemarjen time
Ç’kerkonim ? Ndoshta shpresen se kete here dhe ne nje rruge shumekombeshe , e ardhmja
Tuj shetit te Kafja Madhe me shpirtin fisnik,
Ne folezen e re , s’do te ishim te perqare.! u shpagua!
T'pash me shoqe tuj kalu Të thirri Kosova,
Udhetuam biblike … ne nje tjeter vend Keshtu jetoj me paradhenie te shkuaren time.
Nuk e di çfarë zemret pate diell ti lëshosh dritë!
Duke shpresuar te fati...ne perceptimet qorre, Dhe me dy tela te zhveshur per duar,
Nji shikim s'ma hodhe mu Diell që nuk shuhesh
Mbi pejsazhin e huaj e te grimte, ne kete vend dua te perqafoj te tuat VOLT
Bajshe shenj' ndër shoqet tuja Ibrahim Rugova,
Nje mjergull antike dhe nje steme mbreterore. per here te fundit, sepse kam frik te gjitha ato
N'bebe t'synit t'kam shiku Monument shenjtëruar,
Zemres time nji fjal thuja për jetë në zemrat tona! qe do ndodhin per mua, pa mua!

CMYK

30 ••• personazh
“JASHTE KUJTESE, LENE NE
HARRESE ……. , POR ME SHPRESE“
Nese ne jete, “Ke humbur parate s’ke humbur asgje, nese ke humbur shoqerine ke humbur gjysmen e jetes, por nese ke
humbur shpresen ke humbur gjithcka”
L. Menalla
Ne kete menyre e fillon biseden me ne,
XHEVIT ISUFI i datelindjes 06.09.2000 lindur
dhe banues Tirane, nipi i gjyshit te tij me te
njejtin emerm e shtetesi dhe kombesi Shqiptare,
me status civil beqar qe aktualisht jeton dhe
banon ne token e lirise dhe te demokracise me
solide ne mbare boten, ne Amerike.
Tek futemi tek historiku i familjes se madhe
te XHEVIT ISUFIT (gjyshit te Xhevitit te vogel)
mesojme kalvarin e vuajtjeve qe i ka ndjekur ato
ne regjimin diktatorial te Enver Hoxhes, pasojat
e se ciles ndjehen dhe sot mbi shpatullat dhe
mendjet e e njerezve te denuar ne ate kohe por
dhe tek trashegimtaret e tyre,(si ne rastin konk-
ret) vetem per faktin se mendonin ndryshe nga
diktatori dhe ideologjia e tij.
Xheviti i madh/i vjeter (emrin e te cilin e
mban sot Xheviti i vogel/i ri) ka lindur ne Sla-
tine ne Pogradec ne vitin 25.09.1922 (si per
koicidence ne te njejtin muaj qe ka lindur dhe
Xheviti i vogel) ne nje familje te fisme dhe me
tradita patriotike dhe me shume popullaritet
ne te gjithe krahinen por dhe pertej saj, tek
familja e MURAT ISUFIT. Bujaria, respekti
dhe hakikatlleku ishin tiparet e ketij “Bajraku”
ne krahinen e Slatines. I denje per familjen,
i perkushtuar per te ndihmuar njerezit ne
nevoje e te varfer, i guximshem per te mbro-
jtur vendin e vet, gje te cilen e konkretizoi kur
rrembeu armet per tu rreshtuar ne mbrojtje te
atdheut ne cetat partizane ne krah te babait te
tij Muratit, kunder pushtuesve, per ta leshuar
ate ne vitin 1945, pas clirimit.Nje ngjarje i ka
bere pershtypje shume te keqe Xhevitit gjate
luftes, kur/ku ne fshatin Dunice, u vrane ne
pabesi nga partizanet, 40 balliste qe edhe pse
moren bese nga partizanet (kur kete ja kerkoi
komandanti I Ballit Haki Blloshmi) dhe u dore-
zuan perfunduan ne plumbat e tyre. Nuk ishin
ANULLOHET RIKONSTRUKSIONI I MEMORIALIT Të 217
HORMOVITËVE TË MASAKRUAR NGA SHOVINISTËT GREKË, MË 1914
Tërmet Peçi anuloi rindërtimin e memorialit të Hormovës, ish-ushtari i UÇK-së: Na “preu në besë”
Disa javë më parë, ish-ushtari i UÇK-së,
Meçan Zotaj, së bashku me atdhetarë të tjerë
morën iniciativën për të
Mirëpo, para disa ditësh ai ka treguar
se autoritetet lokale me vendim unanim të
këshillit bashkiak aprovuan lejen për fillim-
in e punimeve në memorialin e Hormovës
por së fundmi Zotaj është shprehur se është
kërcënuar në mënyrë indirekte nga kryetari
i bashkisë Tepelenë, Tërmet Peçi se kushdo
që e ngre atë memorial do të gjobitet dhe
proçedohet penalisht.
Në një lidhje me Skype për ABC e Mëng-
jesit, ai ka deklaruar se ndihet i prerë në besë
nga bashkia Tepelenë.
“Unë jam prej 2018 aktiv në klub. Kemi
pas këtë memorial krejtësisht të dëmtuar.
Ndërkohë memorialet e tjera pas ‘90 bëhen
madhështore në jug të vendit. Atëherë ven-
dosëm edhe ne të bëjmë memorialin, t’ja
tregojmë grekëve.
Kemi mbledhur një shumë parash dhe e
te rralla ne ate kohe, keto lloj masakrash kur
shqiptari vriste shqiptarin vetem e vetem se ato
nuk ishin pjese e partise komuniste, edhe pse
dhe ata luftonin per liri.
Pas clirimit, filloi nje lufte tjeter ajo e rinder-
timit te vendit ku pikenisja per Xhevitin ishte
familja. Ai nuk kerkoi favorizim por iu nen-
shtrua fatit dhe punes, fillimisht si punonjes
grumbullimi, me vone si magazinier ne grum-
bullimi ku u ballafaqua me urdherat absurd
te Partise ne pushtet per vjeljen e detyrimeve
te prapambetura ndaj te ashtuqujturve kulake
por dhe te fshatareve te varfer. Iu desh te futet
dhe ne shtepine e nje fshatari nga Stravaj, per
derdhjen e detyrimeve, fshatar i cili kishte djalin
te arratisur ne Jugosllavi. Ketu ze fill dhe puna e
sigurimit te shtetit duke fabrikuar informacone
sikur Xheviti kishte takuar te arratisurin Der-
vish Bojka dhe kishte bashkpunuar me te per
shembjen e pushtetit popullor, gje per te cilen
fillimimisht arrestohet e me pas akuzohet dhe
denohet me akuzen “Agjitacion Propogande” ,
dhe “Per krime kunder popullit”. Ne vitin 1946
Xheviti martohet me zonjen e nderuar Fitret
Hoxha nga fshati Kotodesh Librazhd qe vinte
nga nje familje me tradita familjare, te familjeve
me emer babai i se ciles ishte ballist, denuar me
vone me 10 vjet burg. Ajo i qendroi prane deri
sa ai mbylli syte, edhe ne ditet me te veshtira
te jetes kur Xheviti do te burgosej dy here nga
regjimi Hoxhes per idete e tij te palekundura,
demokratike te lira dhe njerezore.
Kurthi i ngritur nga organet e sigurimit te
shtetit per arrestimin e Xhevitit funksionoi,
ai arrestohet ne shtepine e nje miku te tij ish
komandant i cetes se Lakteshit LIKO GJONES,
pas nje denoncimi te bere nga bashkfshatar Fike
Dushku ne polici,i cili ne nje darke familjare e
kishte provokuar ate deri dhe me vrasje. Habia
i pllakosi te gjithe, perse u arrestua? Cfar ka
bere? Ska mundesi te te beje burg! Enveri ka
ngrene buke ne shtepine e Murat Isufit etj, por
kemi nisur lejen në këshillin bashkiak. Nuk ka
të bëjë politika, edhe pse mbrëmë e kam marrë
një ‘goditje’.
Nuk është momenti që unë e kam harru-
ar, por kemi hedhur beton, kemi arritur në
gjysmën e punës.
Punonjësit e bashkisë na kanë kërkuar për
të ndërprerë punën, duke na thënë se i është
dhënë urdhër nga lartë.
Jemi prerë në besë sepse ne kërkuam letrat
dhe nuk na lanë. Kam pas takim me zotin
Tërmet Peci jo vetëm një herë, por ka thënë
nuk jam pas këtij rasti.
Nuk është memorial kundër Greqisë, por
për të rifreskuar memorien tonë, që mos të
na kthehet një ditë mbrapsht. Memoriali për
ngjarjen e Hormovës ka qenë ekzistues, ne po
e rindërtojmë.
Shikoni ky tekst origjinal do ruhet, do bëhet
njëri shqip, njëri angisht që kur unë nesër nuk
mund të jem aty, ta lexojnë. Nuk do shtohet
asgjë tjetër”, tha Zotaj. l.k/abcnews.al
Xhaviti u denua, per here te pare, si per te mos
mjaftuar kjo ai ridenohet perseri me te njejten
akuze, “Agjitacion e Propogande” dhe “Per krime
kunder popullit”.
Per nje cast Partia Komuniste harroi qe ne
shtepine e paraardhesve te Xhevit Isufit, (gjyshit
te tij… ) kishin qendruar udheheqes te luftes
Nac-Cli duke perfshire dhe vet Enver Hoxhen
per te bere plane te luftes aty. Pavaresisht kesaj
shperblimi qe mori Xheviti ishte.
1. Arrestohet ne dt. 14 Tetor 1954. Het-
uesia e tij mbyllet ne 8 Dhjetor 1954. Te lexosh
procesverbalet e mbajtura nga hetuesia eshte per
te qeshur e per te qare, kur hetuesi i vinte Xhevitit
perpara informacione te stisura si bashkpuntor i
ballit, per takime me diversante te ndryshem dhe
i kerkonin qe ti firmoste. Denohet me vendim nr.
4 te regjistrit, nr. 4 te vendimit ne dt. 04.02.1955
E shtunë , 9 tetor 2020
nga Kolegji i Gjykates Speciale, me 20 vjet
burgim, pune te detyruar dhe humbjen e te
drejtave, me akuzen “Per krime kunder pou-
pullit”,dhe “Tentative per arratisje”, nderkaq
qe djali i xhajes se tij Haki Isufi denohet me
25vjet burgim me te njeten akuze.
2. Arrestohet perseri pas daljes nga
burgu ne Shkurt te vitit 1978, dhe akuzo-
het “Per agjitacion e propogande” kunder
pushtetit popullor, dhe “Tentative per arratis-
je”, dhe me vendim akti nr. 57, nr. Vendimi 57
dt. 26.07.1978 denohet nga Gjykata e rrethit
Pogradec me 10 vjet burgim.
Jo vetem Xhevit Isufin por dhe te gjithe
trungun e tij familjar, djem xhaxhallaresh
dhe kusherinj te tij partia ne pushtet do ti
denonte, persekutonte dhe internonte, duke
i sjelle ketij fisi fatkeqesi te medha ne jete,
82 vjet burgim dhe 108 persona te fisit nen
suverjim, persekutim dhe dhune psikologjike.
Por cfituan keta njerez me ardhjen e
demokracise?
Pavaresisht perbysjes se diktatures sot
Xhevit Isufi (trashegimtaret e tij) akoma nuk
kane marre demshperblimin e merituar qe
vete shteti duhej te ja jepte me ligj dhe jo me
te drejta te tjera. Jo vetem kaq por niperit dhe
mbesat e tij si per ironi te fatit asnjehere nuk
moren ate qe meritonin per te studiuar ne
shkollat e larta te shtetit, pasi keto shtresa u
pane si te menjanuara.
Dhe per tu kthyer tek nipi i tij XHEVIT
ISUFI i ri, i cili pasi nuk pati/mori asnje lloj
te drejte per arsimin te larte ne vend, emigroi
ne Amerike per te shpalosur vlerat e veta
njerezore por dhe ato profesionale te fitu-
ara ne shkollen e baletit ne Tirane e per tu
perfshire ne nje aplikim per te marre vizen
H-3 per Amerike. Pas konkurimit Onlin fiton
njw burse te plote (fale aftesive te tija) per tu
trajnuar ne Kompanine NEW YORK DANCE
PROJEKT ne Amerike.
Ndjehem i cliruar nga gjithcka shprehet ai,
ndjehem i vleresuar per punen qe bej, ndje-
hem i perkrahur nga te gjithe ata qe me njohin
e qe punojne me mua, personalisht jam i qete
i gezuar por dhe i fituar pasi jetoj dhe punoj
ne Amerike, ku mbizoteron demokracia, e
qe gjen vend tek thenia e nje presidenti te
madh te ketij vendi te madh. “Ne kapitalizem,
I pasuri duhet te jete/te tregohet i drejte ,
ndersa i varferi duhet te ndjehet I sigurte”.
Valle ndodh vertet keshtu ne vendin tone
Shqiperi ku sot jeton dhe familja e madhe e
Xhevitit te vogel, per te cilen ai ka respektin
me te madh. Sa here qe I shkon mendja atje,
ai ndjen mall se eshte gjak i tyre, ai ndjen
keqardhje pasi ato nuk e meritojne te jetojne
aq te varfer (si dhe te tjeret qe nuk jane te
pakte), ai ndjen krenari qe eshte shqiptar se
ky emer i jep vlera historike atij, ai ndjen
shprese se ne nje te ardhme vendi i tij do te
jete me mire.
I themi Xhevitit, te jeshe shqiptaro-amer-
ikan nuk eshte gje e vogel, ate e enderrojne
shume njerez, prandaj te urojme ta fitosh ate,
ne respekt te lirive dhe te drejtave njerezore
qe Amerika I mbron me shume se kushdo si
shembulli numer nje i demokracisene mbare
boten.
Besoj se jeni dakort me shprehjen e per-
dorur, “Prisni dhe shpresoni”, miku ynw i
vogel.
E shtunë , 9 tetor 2020
Tregim nga Liri Bele
Vijon nga numri i kaluar
Për vetë kohën e gjatë të njohjes me të, Fatosi
ishte në gjendje të përcaktonte me saktësi se si
emërtesa e dikurshme për Silvën, “Korrozeza”, u
transformua në tiparin pozitiv të prezantimit të
saj në shoqëri dhe ai nuk po mundej ta kuptonte
se si Silva po zinte gradualisht një vend të sigurt
brenda zemrës së tij, ashtu pavetëdijshëm...
Sigurisht i paqartë në fillimet e saj, sepse gjatë
viteve të mëvonshme Fatosi kuptoi dhe pranoi
se Silva ishte shkrirë në një subjekt të vetëm së
bashku me ndjenjat brenda shpirtit të tij…
Ndihej i lumturuar brenda vetes për ndjen-
jat e pastra lindur ndaj një vajze të bukur e të
zgjuar, por hapësira ndarëse midis tyre rezultoi
të ishte e pamatë, sikurse u provua më vonë,
ndofta bazuar në vetë karakterin e Fatosit, të
formuar prerazi, si të ishte kthyer në një skulp-
turë të gurtë, e cila, në mënyrë figurative, nuk
mund të bënte as me të voglin spostim mili-
metrik, edhe kur momenti e kërkonte...
Erdhi çasti i shumëpritur për Fatosin, kur
të dy studentë, për më tepër në të njëjtën degë
me mundësinë e një afërsie të sigurt me Silvën,
shumë më tepër favorizuese se gjatë gjithë viteve
të fëmijërisë, kur u bind se para ishte hapur një
rrugë e re në të cilën ecte vrullshëm rrjedha
e ndjenjave të tij rinore, duke besuar se do ta
pasonin të mëvonshëmet, ato burrërore, të së
njëjtës linjë… Rrjedhja e jetës e detyroi të pra-
nonte pamundësinë e realizimit, përmbysjen
e tyre.
Nuk e harronte atë mbasdite kur i bënë
vizitë Besniku me Silvën, e cila gjendej në mëdy-
shje për zgjedhjen e degës së studimit dhe, duke
besuar në gjykimin e tij, e pyeti për inxhinierinë
kimike. Por çfarë tjetër do t’i sugjeronte ai veç
degës se përzgjedhur ku studionte dhe fatmirë-
sisht edhe ajo do të ishte krahas i tij ,pra një
zgjedhje ideale? Por e argumentoi shkurt pjesën
e dukshme të problemit, sa për…
- Unë preferova inxhinierinë kimike, - tha,
- duke njohur kohën, qytetin, fazën aktuale të
zhvillimit të vendit ku ne jetojmë dhe vlerat në
rritje të këtij profesioni ku ne do të punojmë
me përkushtim...
Po, Silva ishte një studente në Fakultetin e
Inxhinierisë Kimike dhe konform natyrës së saj
të prirur ndaj përvetësimit të teksteve profesion-
ale, në pozicionin e studentes mundej të lexonte
më pak letërsi artitike. Pra Silvën e vlerësonin
brenda kornizës si një vajzë provinciale, ndërsa
kryeqyteti nuk përkulej para saj… Mbështetur
në njohjen, respektin reciprok me Fatosin dhe
shkallën e besimit në ndershmërinë e tij, Silva
arrinte deri aty sa t’i tregonte edhe për ndonjë
kërkesë , apo propozim, sikurse etiketohej aso
kohe sugjerimi i një djali për njohje dhe afrimin
e mëtejshëm me pikësynim për lidhje serioze
me një vajzë. Sipas rastit mund edhe të kishin
Bordi Editorial Nderkombetar i revistës “Nacional”
1. Prof. Dr. Frederick Turner (USA), (Professor, UTD)
2. Prof. Dr. Ed Garcia (USA), (Professor, retired)
3. Dr. Rati Saxena (India), (Drejtoreshë e revistes “Kritya”)
4. Mai Van Phan (Vietnam), (Poet Professional, Vietnam)
5. Prof. dr. Vasil Tocinovski, Shkup/Skopje
6. Akademik Fabijan Lovriç (Prof. Dr), Knin, Kroaci
7. Prof. Dr. Basil Schader Zvicer, Universitetit i Cyrihut, albanolog
8. Prof. dr. Gjovalin Shkurtaj, Akademik, Tiranë
SI DY PIKA UJI
një njohje të mëparshme, pikërisht atëherë
djali e shfaqte hapur qëllimin e tij.
Në të tilla biseda Fatosi tregohej i
kujdesshëm. Pasi e dëgjonte Silvën me
vëmendje, në çast e pyeste i interesuar, por
realisht përpiqej të mos zbulohej se cilën femër
përfaqësonte ajo, në zemrën e tij:
- Po ti, a i ktheve përgjigje? Patjetër e ke
refuzuar, unë të besoj...
Sigurisht e ndiente veten në një farë
ankthi derisa të merrte përgjigjen që priste,
pas së cilës lehtësohej, por pa e kuptuar përse,
njëherazi e pranonte se ndaj Silvës po mbante
një qëndrim gati vëzhgues, shtyrë nga një forcë
e brendshme deri pak kohë më parë e panjo-
hur, gjë për të cilën as vëllai i saj në Akademinë
Ushtarake nuk i kërkonte shpjegime.
- Patjetër që e kundërshtova! - përgjigjej
Silva duke buzëqeshur. - Për mua përgatitja
e detyrave dhe notat e mira në provime kanë
përparësi, se kohën dua ta harxhoj për të
mësuar në sallën e studimit, jo të shëtis sa
andej këtej e pastaj të kthehem në konvikt
pas mesnate. Jam edhe njëra nga studentet e
aktivizuara në jetën shoqërore si sekretare e
rinisë për tri grupe paralele në të njëjtin kurs.
Pra, konsumimi i kohës më tepër se kaq është
jashtë mundësive, sipas gjykimit tim...
Ky argumentim i pëlqente Fatosit, e
bënte të ndihej i qetë, vetëm se vitin e fundit
një pyetje e çuditshme brenda tij mbeti pa
përgjigje. Nuk e kuptojnte arsyen përse Iliazi
kthente kokën anash dhe nuk denjonte as
ta përshëndeste Silvën kur rastiste të tako-
heshin në korridor mbasi dilnin së bashku
nga auditori i leksioneve, për më tepër kur ajo
i drejtonte vështrime kureshtare saje paraqitjes
së tij të veçantë, një arsye e qartë që tërhiqte
vëmendjen e femrave…
Duke e sjellë ndër mend këtë qëndrim
të çuditshëm të Iliazit, një ditë tjetër, kur po
përsëritej e njëjta skenë, Fatosi iu afrua pranë
dhe i tha:
- Iliaz, Silva është njëra nga bashkëqytet-
aret e mia, po në ndryshim nga të tjerat, është
motra e shokut tim të fëmijërisë. Na për-
shëndet me respekt, ndofta mund t’i pëlqente
afrimi me ne dhe fakti që po njohim shokë të
rinj, nuk do të thotë të harrojmë të mëparsh-
mit, po më kupton? Kurse ti as kokën nuk e
kthen. Pse sillesh kështu?!
Ndali dhe vërshoi kaltërsia në sytë e Ili-
9. Prof. Dr. Milazim Krasniqi, Universiteti i Prishtinës
10. Prof. Dr. Albin Sadiku, Qendra Albanologjike, Prishtine
11. Prof. Dr. Shaban Sinani, Qendra e Stud. Albanaologjike, Tiranë
12. Prof. Dr. Ardian Marashi, Qendra e Stud. Albanologjike, Tiranë
13. Prof. As. Dr. Ukë Bucpapaj, Univeristeti i Tiranës
14. Prof. Dr. Nuridin Ahmeti, (Hulumtues në Degën e Historisë)
15. Prof. Dr. Sadik Bejko, Universitei i Tiranës
14. Dr. Nail Draga, Ulqin, Mail i Zi
CMYK
azit, shoqëruar me një tis të hollë të lagësht, si
të ishte duke i ujitur mendimet që transmetonte
në çast:
- Tani është radha ime të më dëgjosh, Fatos,
se të duhen ca këshilla. Në periudhën fillestare
të njohjes midis dy të rinjve, kryelartësia, e
shoqëruar me mospërfillje, janë hapat e parë
të sigurt drejt një rruge të suksesshme për një
mashkull, për më tepër kur dallohet njëfarë
tërheqjeje në sytë e një vajze bukuroshe ndaj
tij dhe, pikërisht kjo do t~ja fuqizojë pozitën
djaloshit ndaj saj... Mos vallë nuk po e kuptoj
qartazi se studentja simpatike shkëputet me
kujdes nga shoqet dhe e planifikon përballjen
me ne të dy duke e treguar si të rastësishme? Por
ama, dhe ty të ndrit fytyra kur e sheh së largu.
Sa për mua, kohën e kam përpara…
Në ditët e mëvonshme Fatosi vuri re se ishte
Iliazi ai që shpejtonte hapat të shkëputej prej
tij, dilte para shokëve, teksa zbrisnin shkallët,
dhe përshëndeste Silvën, gjasme si rastësisht.
Ishin moshatarë, stu-
dentë në dy grupe
paralele në fakultet,
shokë dhome në kon-
vikt, por në pozicion
të ndryshëm ndaj
shokëve e shoqeve në
jetën e përditëshme;
origjina e familjes tij
të vjetër përcaktohej
në njërin prej qytet-
eve bregdetare, një
familje e kamur në
breza; mbase kjo e
favorizonte t’i shihte
myzeqarët me nivel
civilizimi paksa më
të ulët (sipas kënd-
vështrimit të Iliazit)...
Sigurisht një tipar egoizmi për një person në
fillesën e rrugeve të jetës. Po, ai renditej midis
studentëve me vleresime të larta dhe shprehej
se do të vazhdonte të ishte ambicioz për të arri-
tur rezultate studimore, të cilat do ta rendisnin
në grupin e shkencëtarëve bashkëkombas të
ardhshëm.
Ishin disa breza të rinjsh që pas shkollës së
lartë nisën të punonin në periudhën e veçantë
të kohës që korrespondonte me vitet kur në
vendin tonë lulëzonin veprat e mëdha, si: Azo-
tiku, Industria e Naftës Nxjerrëse e Përpunuese
dhe shumë të tjera. Bankat e shkollës dhe audi-
toret shumë shpejt ua lanë vendin analizave
precize në laboratorë, përqendrim të skajshëm
në pritje të rezultateve të sakta jo rrallë sho-
qëruar me përsëritshmëri, si njëra nga pjesët e
rëndësishme të profilit të punës në atë sektor;
specialistët me përvojë, teknikët e mesëm dhe
kuadrot e larta ideuan ngritjen dhe vënien në
punë të disa uzinave: Uzina e Përpunimit të
Naftës, Rafineria e Naftës, TEC-i dhe puna
shkencore ishte e pamatë.
Nga studimet dhe eksperimentimet e kryera
në sektorin shkencor u arrit në përfundimin se
rërat bituminoze të Shqipërisë ndahen në dy
tipe: të lagura me ujë, të cilat kanë një strukturë
të veçantë dhe të tjera të lagura me bitum ose
naftë. Pikërisht mbi këtë bazë sektori shkencor
i rërave bituminoze, i mbështetur në studimet
dhe punimet e bëra, arriti që brenda një kohe
15. Pr. Dr. Avzi Mustafa, Universiteti i Shkupit
16. Michael Agustin, Gjermani
17. Naim Araidi, poet, Izrael
18. Dr. Rovena Vata, Qendra e Stud. Albanologjike, Tiranë
19. Prof. As. Dr. Anton Papleka, Tiranë
20. Prof. Dr. Bahri Beci, Tiranë
21. Prof. Dr. Klara Kodra, Tiranë
22. Prof. Dr. Laura Smaçi, Qendra e Stud. Albanologjike, Tiranë
prozë••• 31
të shkurtër të realizonte skemën e përshtatshme,
kushtet e ndarjes së mazutit nga rërat bituminoze
dhe të gjitha kampionet që nxirreshin nga puni-
met gjeologjike, studioheshin, analizoheshin në
laboratore. Njëri prej studiuesve ishte Fatosi.
Zbatimi i rregullores së parashikuar në
punën e përditshme për çdo punonjës në sek-
torin e naftës, përkushtimi i përditshëm duket se
zbuti paksa madhësinë e puplave futuruese tek
Iliazi, por thellësia e rrënjëve të tyre, prezantuar
në karakterin e tij, mbeti e njëjtë me ndryshimin
e vetëm, shprehur me kërkesën për t’u afruar sa
më tepër me Fatosin. Të dy shumë shpejt po dre-
jtonin punimet në laborator si inxhinierë kimist,
Fatosi në laboratorin e Rafinerisë, ku punonin 12
laborantë, duke analizuar mazutin për TEC-in,
bitumin si lëndë për izolim e asfaltim rrugësh
dhe lëndët djegëse; solari për kaldaja, vajguri
dhe benzina. Si inxhinier kimist, edhe pse me
natyrë e sjellje krejt të ndryshme me Fatosin,
Iliazi kishte të njëjtin arsimim, profesion me
shokun, por atë e diferenconte edhe diçka tjetër:
puna për doktoraturën, sepse dëshironte të
merrte një titull shkencor, për të cilin i duhej të
studionte shumë. Kohën ua përkushtonte librave
studimorë, punimeve të thelluara në laboratorin
Patos me 25 punonjës, ku bëheshin analiza për
llojet e ndryshme të naftës bruto dhe solucionet
e argjilës. Shprehej se koha e lirë e pakët nuk i
mundësonte krijimin e një familjeje të re, por...
sa për t’u argëtuar, sipas preferencës së tij, Fatosi
kishte fakte të shumta që provonin se pikërisht
jeta familjare do të ishte më e dobishme për të.
Nuk mund të mos përmendet edhe ambi-
enti i punës përgjatë 8 orëve, tepër i rënduar nga
hidrokarburet. Të dy shokët inxhinierë kimist
pikësynonin për arritje personale në fushën e
studimeve shkencore, gjë që fatkeqësisht nuk u
realizua për Fatosin. Ai e përjetoi me dhembje
të thellë mosvlerësimin real të punimit, sepse i
gëzohej nivelit profesional të lartë individual,
krahas me vlerën në thellimin e studimeve në
rang vendi, ndërsa shoku punoi dhe fatmirë-
sisht ia doli, por, në ndryshim nga Fatosi, Iliazi
e shihte me syrin e një miopi marrjen e dokt-
oraturës. Pra, ajo do të përfaqësonte një kurorë
të artë mbi kokën e tij; sa për të tjerat, i vlerëson-
te dytësore.
Së bashku me Iliazin kishin organizuar që
kohën e lirë ta kalonin me aktivitete të ndrys-
hme, si: duke vrapuar në periferi të qytetit, ecje
e shpejtuar përgjatë orësh, anëtarë të skuadrës
së basketbollit të formuar me djemtë e rinj, në
palestër çdo javë, sepse, duke kaluar kohën në
mënyrë të këndshme konform moshës, stër-
vitja drejpërsëdrejti do ndihmonte që jeta e
përditshme të mos ndiqte një linjë të sheshtë
dhe e pranonte që jeta e tij shpirtërore po mbetej
e vagët.
Fatosi nuk mundej ta harronte Silvën, të
cilën e sillte ndërmend dhe e ndjente brenda
zemrës çdo çast, por mundësia për t’ia shprehur
sinqerisht ndjenjat e çiltra iu frenua bazuar në
disa tentativa paraprake, të mirëmenduara dhe
delikate pa i rënë në sy, të cilat nuk funksionuan
përgjatë dy viteve të fundit të fakultetit. Sa për në
kohën kur ajo vazhdonte gjimnazin, ndjenjat e
tij të brendshme nuk ishin konsoliduar në përm-
bajtje dhe formë, ato ishin thjesht një tërheqje.
Përgjatë dy viteve të shkollës së lartë, disa herë
e kishte pritur atë pas mbarimit të leksioneve të
ditës në rrugën bashkuese me bulevardin.
Vijon numrin e arthshëm
 reklama ••• 32

CMYK