21.02.

2021

Radyofarmasi
• «Hastalara tanı ve tedavi amacıyla
verilen radyoaktif tabiattaki ilaç molekülü
Radyofarmasi ve farmasötik dozaj şekillerinin
hazırlanması, kalite kontrolü, dağıtımı,
Giriş kayıtlarının tutulması, saklanması,
geliştirilmesi işleriyle uğraşan bilim dalına
"Radyofarmasi" adı verilir.»

Türkiye'de radyofarmasi laboratuvarlarının mevcut durumu, iyi radyofarmasİ uygulamaları'na (grp) ve kalite yönetim sistemlerine
uygunlukları, Ecz. İ. Ethem ATAK Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Radyofarmasi Yüksek Lisans Tezi, 2004,
Ankara (Danışman:Prof. Dr. A.Yekta ÖZER)

Radyofarmasötik nedir? Radyofarmasötiklerin özellikleri

• Radyofarmasötikler; kullanıma 1-Radyofarmasötikler, insan
hazır olduğunda bir veya daha hastalıklarının teşhisi veya
fazla radyonüklid (radyoaktif terapötik tedavisi için kullanılırlar.
izotop) içeren ve tanı veya tedavi • Radyofarmasötiklerin yaklaşık %
amacıyla kullanılabilen bir 95'i tanı amaçlı kullanılırken, geri
farmasötiktir. kalanı tedavi amaçlı
kullanılmaktadır.
Türkiye'de radyofarmasi laboratuvarlarının mevcut durumu, iyi radyofarmasİ uygulamaları'na (grp) ve kalite yönetim sistemlerine uygunlukları, Ecz. İ. Ethem ATAK The Radiopharmacy A Technologist’s Guide, EANM, https://www.eanm.org/content-
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Radyofarmasi Yüksek Lisans Tezi, 2004, Ankara (Danışman:Prof. Dr. A.Yekta ÖZER) eanm/uploads/2016/11/tech_radiopharmacy.pdf

Radyofarmasötiklerin özellikleri Radyofarmasötiklerin özellikleri

2-Radyofarmasötikler izleyici (tracer) 4-Radyasyon, tüm
olarak düşük miktarlarda kullanıldığı radyofarmasötiklerin doğal bir
için genellikle farmakolojik etkisi özelliğidir ve hastalar her zaman
yoktur. kaçınılmaz bir radyasyon dozu alır.
• Bu durumda geleneksel ilaçlardan • Terapötik radyofarmasötikler söz
önemli ölçüde farklı olarak, konusu olduğunda, terapötik etkiyi
radyofarmasötiklerde doz-cevap üreten radyasyondur.
ilişkisi yoktur.
The Radiopharmacy A Technologist’s Guide, EANM, https://www.eanm.org/content- The Radiopharmacy A Technologist’s Guide, EANM, https://www.eanm.org/content-
eanm/uploads/2016/11/tech_radiopharmacy.pdf eanm/uploads/2016/11/tech_radiopharmacy.pdf

1
 21.02.2021

Radyofarmasötiklerin özellikleri
5- Genellikle radyofarmasötikler en azından iki • Radyofarmasötikler, işaretleyici
temel bileşeni yapılarında bulundururlar:
• İstenen radyasyon özelliklerini sağlayan bir
(label) olarak kullanılan
radyonüklid. radyonüklid ile son
• Radyofarmasötiğin in vivo dağılımını ve radyofarmasötik molekülün
fizyolojik davranışını belirleyen yapısal veya kendisinin özelliklerinin bir
kimyasal özelliklere sahip kimyasal bir
bileşik. kombinasyonu olan spesifik
özelliklere sahip olmalıdır.
The Radiopharmacy A Technologist’s Guide, EANM, https://www.eanm.org/content- The Radiopharmacy A Technologist’s Guide, EANM, https://www.eanm.org/content-
eanm/uploads/2016/11/tech_radiopharmacy.pdf eanm/uploads/2016/11/tech_radiopharmacy.pdf

• Bir radyofarmasötik, 133Xe gibi • Radyofarmasötikleri en basit haliyle;

basit bir radyoaktif element, 131I- • tanısal (diyagnostik) (rad Dx )
radyofarmasötikler
NaI gibi basit bir tuz veya 131I- • terapötik (rad Rx,) radyofarmasötikler veya
iyotlanmış protein gibi işaretli bir • araştırma radyofarmasötikleri olarak
bileşik ve 99mTc işaretli bileşikler sınıflandırabiliriz.
olabilir.

The Radiopharmacy A Technologist’s Guide, EANM, https://www.eanm.org/content-

eanm/uploads/2016/11/tech_radiopharmacy.pdf Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978

• Tanısal radyofarmasötikler. • Terapötik radyofarmasötikler.

• Bunlar tanı amaçlı radyoaktif izleyici olarak
kullanılan radyoaktif ilaçlardır.
• Bu ilaçlar vücuttaki pozisyonlarını gama ışını
emisyonlarıyla yayınlarlar.
• Bu yayınları izleyerek izleyici materyalin farklı
organlardaki konsantrasyonlarını çıkarabiliriz.
• Sinyalleri kullanarak, organların düşük
çözünürlüklü görüntülerini bile elde edebiliriz.
• Bu yayınları zamanın bir fonksiyonu olarak
izleyerek, ilacın vücuttaki kinetiğini ve
metabolizmasını inceleyebiliriz.
• Radyoaktif maddeler bir hastaya vücut dokularına
radyasyon vermek amacıyla uygulanabilir.
• Bunun en iyi örneği, hipertiroidi olan hastalarda
tiroid ablasyonu için iyodür 131'in uygulanmasıdır.
• Tiroid, konsantre ettiği radyoaktif iyot tarafından
dahili olarak ışınlanır.
• Terapötik amaçlar için kullanılan diğer
radyofarmasötikler, bazı kanserlerin tedavisinde
uygulananlardır.

Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978 Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978

2
 21.02.2021

• Radyoaktif izleyici ile işaretlenmiş normal • Radyofarmasötikler özel bir grup ilaç olup
ilaçlar. (araştırma radyofarmasötikleri)
hastaya uygulanmadan önce elde
• Başka bir radyofarmasötik türü, az miktarda edilirler.
radyoaktif madde ile işaretlenmiş normal ilaçlardır.
• Bunlar hastalara teşhis amacıyla değil, sonunda • Karakteristik özelliklerinden biri, kısa
radyoaktif olmayan bir şekilde kullanılabilecek bir yarılanma ömrüne bağlı olarak çoğu
ilacın metabolizmasını ve kinetiğini (yani radyofarmasötiğin kullanımdan hemen
biyodağılımını) incelemek için uygulanır. önce hazırlanmalarıdır.
• Bu tip radyofarmasötikler öncelikle araştırma
amacıyla kullanılır.

Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978 Türkiye'de radyofarmasi laboratuvarlarının mevcut durumu, iyi radyofarmasİ uygulamaları'na (grp) ve kalite yönetim sistemlerine uygunlukları, Ecz. İ. Ethem ATAK
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Radyofarmasi Yüksek Lisans Tezi, 2004, Ankara (Danışman:Prof. Dr. A.Yekta ÖZER)

Genel olarak hasta tedavisinde Genel olarak hasta tedavisinde

dört tip radyofarmasötik kullanılır dört tip radyofarmasötik kullanılır
• a) Kullanıma Hazır Radyofarmasötikler: Bu • c) Kulamın Öncesi Doğrudan Hazırlanan
ürünler yeteri kadar yarılanma ömrüne Radyofarmasötikler: Bu grup ürünler
sahiptirler. Hastaya uygulama, radyoaktif hazırlanıp hemen kullanılması gereken
bozunma hesaplandıktan sonra yapılır. parçacık hızlandırıcısı ürünleri veya uzun
ömürlü ana radyonüklit içeren jeneratörler ile
• b) Yarı-Hazır Ürünlerden Elde Edilen elde edilen radyoaktif gazlar ya da çözeltilerdir.
Radyofarmasötikler: Jeneratörlerden elde • d) Hastadan Alınan Örneklere Dayanan
edilen radyonüklitlerle kitlerin birleştirilmesi Radyofarmasötikler (Otolog İşaretli
sonucu elde edilirler. Ürünler): Hastaya ait hücre veya plazma
proteinleri radyonüklitle işaretlendikten sonra
tekrar aynı hastaya verilir.

Türkiye'de radyofarmasi laboratuvarlarının mevcut durumu, iyi radyofarmasİ uygulamaları'na (grp) ve kalite yönetim sistemlerine uygunlukları, Ecz. İ. Ethem ATAK Türkiye'de radyofarmasi laboratuvarlarının mevcut durumu, iyi radyofarmasİ uygulamaları'na (grp) ve kalite yönetim sistemlerine uygunlukları, Ecz. İ. Ethem ATAK
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Radyofarmasi Yüksek Lisans Tezi, 2004, Ankara (Danışman:Prof. Dr. A.Yekta ÖZER) Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Radyofarmasi Yüksek Lisans Tezi, 2004, Ankara (Danışman:Prof. Dr. A.Yekta ÖZER)

Radyofarmasi eczacısı
(radyofarmasist)
• Radyofarmasi eczacıları, radyoaktif izleyiciler • Bu kişilerin, nükleer tıbbın temel
için reçetelerin hazırlanmasından ve prensiplerini de anlamaları gerekir,
radyofarmasinin klinik yönlerinden sorumludur.
• Bu işlevleri yerine getirmek için,
böylece bir hastada radyoaktif
radyofarmasistlerin izleyicinin performans başarısızlığını
• (1) radyoaktif izleyici teknikleri, içeren klinik problemleri giderirken
• (2) radyoaktif maddelerin güvenli kullanımı ve etkili bir şekilde çalışabilirler.
(3) insanlara uygulama için hazırlanan ilaçların
hazırlanması ve kalite kontrolü konularında
eğitilmesi gerekir.
Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978 Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978

3

• İlk radyofarmasistler genellikle eczacı değil,
izleyici tekniklerin hastaların tanı ve tedavisine
uygulanmasıyla ilgilenen, nükleer tıp
uzmanlığının yaratılmasına katılan kişilerdi.
• Bu kişilerin çoğu kimya, radyokimya, fizik,
kimya mühendisliği ve biyoloji gibi ilgili bilim
alanlarındandı.
• Eğitimleri genellikle birkaç resmi kurs
içeriyordu ve eğitimlerin çoğu ise iş
başındayken tamamlanıyordu.
Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978
• Günümüzde, radyofarmasist olmak
için en iyi adayların bazılarının
eczacılık eğitimi almış ve daha sonra
ilaçların radyoişaretlenmesi için özel
teknikler konusunda eğitilmiş kişiler
olduğu genel olarak kabul
görmektedir.
Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978
Nükleer Tıp
• Nükleer tıpta, hastalara verilen radyoaktif
maddelerin yaydıkları ışınlar tarayıcılar
tarafından, planar ya da tomografik yöntemlerle
[gama kamera, tek foton emisyon tomografisi
“single-photon emission tomography
(SPECT)”, pozitron emisyon tomografisi (PET),
hibrid sistemler (SPECT/CT, PET/CT)]
algılanarak işlenmesi sonucu elde edilen
görüntü ile hastalıkların tanısı konulmaktadır.
E. A%lgan Gündoğdu ve ark., Nükleer Tıpta Görüntüleme ve Tedavide Kullanılan
RadyofarmasöBkler, J Lit Pharm Sci 2018;7(1):24-34 .
21.02.2021
• Bu eğitimler öncelikle radyoaktif materyallerin
kullanımı ve izleyici tekniklerin teşhis
problemlerine uygulanması ile ilgiliydi.
• Bu kişiler, bu yeni izleyicileri hastalara
uygulama için hazırlayabilmek için aseptik
teknikler öğrenmek zorunda kalmışlardır.
Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y. Croft, 1978
Nükleer Tıp
• Nükleer tıp; hastalıkların teşhis veya
tedavisinde, radyonüklid içeren ilaçların kulla-
nıldığı bir bilim dalıdır.
• 1950’li yıllarda 131I’nın triod kanserinin teşhis ve
tedavisinde kullanılması ile gelişmeye
başlamıştır.
• Nükleer tıp yöntemleri, vücuttaki fizyolojik ve
moleküler süreçleri incelemesi amacıyla;
hastaya az miktarda radyofarmasötik
verilmesini içeren oldukça etkili, güvenilir ve
ağrısız yöntemlerdir.
E. A%lgan Gündoğdu ve ark., Nükleer Tıpta Görüntüleme ve Tedavide Kullanılan
RadyofarmasöBkler, J Lit Pharm Sci 2018;7(1):24-34 .
Nükleer Tıp
• Bu görüntüleme teknikleri anatomik
değişikliklerden önce fizyolojik
değişikliklere dayandığından
tümörün varlığının ve malignite
hızının erken teşhisine imkân
vermektedir.
E. A%lgan Gündoğdu ve ark., Nükleer Tıpta Görüntüleme ve Tedavide Kullanılan
RadyofarmasöBkler, J Lit Pharm Sci 2018;7(1):24-34 .
4
 21.02.2021

Nükleer Tıp Nükleer Tıp

• Sintigrafik görüntüleme çalışmalarında; uygun • Nükleer tıp, çoğu zaman hastalıkla ilgili erken
radyonüklid farmasötik kısım ile bağlanarak, ve doğru tanı konulması, bazı durumlarda da
radyonüklidin yaydığı radyasyon uygulamayı hastalıklı organların veya tümörlerin tedavi
takiben bir gama kamera ile edilmesi için kullanılmaktadır.
görüntülenmektedir. • Hastalıklı organda tedavi ve tanıda uygulanan
nükleer tıp yöntemlerinde; tedavi ile lezyon
• Nükleer görüntülemede; radyoaktif işaretlenmiş içerisindeki hücre sayısı azaltılmaktadır, tanıda
taşıyıcılar, dokular ve çevresi hakkında hem ise azalan hücre sayısına bağlı olarak
fonksiyonel hem de yapısal veriler sağlamak lezyonun radyoaktif maddeyi tutma oranı da
için noninvaziv tanı ajanları olarak azalmakta ve sonuçta lezyon daha çok aktivite
uygulanmaktadır. tutan çevre dokular içerisinden ayırt
edilebilmektedir
E. A%lgan Gündoğdu ve ark., Nükleer Tıpta Görüntüleme ve Tedavide Kullanılan E. A%lgan Gündoğdu ve ark., Nükleer Tıpta Görüntüleme ve Tedavide Kullanılan
RadyofarmasöBkler, J Lit Pharm Sci 2018;7(1):24-34 . RadyofarmasöBkler, J Lit Pharm Sci 2018;7(1):24-34 .

Radyofarmasinin tarihçesi Radyofarmasinin tarihçesi

• Radyofarmasasi veya nükleer eczacılık alanının • O zamanlarda radyofarmasötik eczacıların
(ABD'de) bağımsız bir ilaç uzmanlığı olarak görevi esas olarak yapay radyonüklidlerin
geliştirilmesi, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, intravenöz ve oral formülasyonlarının üretimi
özellikle ABD'de başladı. ve radyonüklid saflığı veya pirojenlerinin test
• 1943 yılında Oak Ridge'de (Tennessee) bir reaktör edilmesinden oluşuyordu.
inşa edildi ve sivil kullanım ve klinik uygulama için
ilk radyonüklitler 1945'ten sonra orada elde edildi. • Hastane eczacıları, kısa ömürlü radyonüklidler
taze hazırlık ve hastaya derhal uygulama
• ABD Farmakopesinin 15. baskısı 1955'te gerektirdiğinden, bu tür preparatların üretimi ve
yayınlandı ve ilk kez radyofarmasötik preparatlarla dağıtımında önemli bir rol oynamıştır.
ilgili birkaç monograf içeriyordu. örneğin sodyum
iyodür (iyot-131) çözeltisi.
EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update, 2019 hBp://www.eanm.org/publicaHons/technologists-guide/ EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update, 2019 hBp://www.eanm.org/publicaHons/technologists-guide/

Radyofarmasinin tarihçesi Radyofarmasinin tarihçesi

• Radyofarmasötiklerin artan kullanımı • Böylece, ilk izleyici metodoloji dersleri1947'de
ile özelleşmiş eğitime ilgi de Purdue Üniversitesi'nde (West Lafayette)
yapıldı.
artmıştır.
• 1950'lerde ve 1960'larda Amerika Birleşik
• Radyoaktif ve izotopik olarak Devletleri'ndeki dersler giderek büyüdü.
işaretlenmiş ilaçlar ile çalışırken • 1970'lerin ortalarında, Amerikan İFarmasötik
derin bilgi ve becerilere sahip olmak Birliği'nin (APhA) Nükleer Eczacılık Bölümü
kuruldu ve 1978'de APhA Nükleer Eczacılık
gerektiği görülmüştür. Uygulama Standartlarını yayınladı.

EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update, 2019 hBp://www.eanm.org/publicaHons/technologists-guide/ EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update, 2019 hBp://www.eanm.org/publicaHons/technologists-guide/

5
 21.02.2021

Radyofarmasinin tarihçesi Radyofarmasinin tarihçesi

• Tanım, kapsam, içerik, mesleki gereksinimler, • ABD'den farklı olarak, Avrupa'da
ileri bilgi ve pratik uygulama gibi unsurları radyofarmasinin gelişmesi, yeni tekil
kapsayan bu kılavuzlar, alanın özel bir disipline uzmanlıklardan ziyade ek eğitim
doğru geliştirilmesi için önemli bir temel düzenlemelerinin oluşturulmasını gerektirmiştir.
oluşturmuştur. • Üniversiteye dayalı ileri, ek ve tamamlayıcı
• Aynı yıl, İlaç Uzmanlıkları Kurulu (BPS) dersler uzmanlaşmanın baskın biçimiydi.
Nükleer Eczacılığı ilk uzmanlık alanı olarak • Yunanistan, İspanya, Macaristan ve İngiltere
kabul etti. Nükleer Eczacılık'ta sertifika almak gibi ülkelerde radyofarmasötik odaklı doktoralar
için, konuyla ilgili eğitimin kanıtı veya 4000 sunulmuştur.
saatlik mesleki deneyim gereklidir.
EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update, 2019 hBp://www.eanm.org/publicaHons/technologists-guide/
EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update, 2019 hBp://www.eanm.org/publicaHons/technologists-guide/

Radyofarmasinin tarihçesi Kaynaklar

• ETH Zürih'te Frankfurt ve Leipzig Üniversiteleri • Türkiye'de radyofarmasi laboratuvarlarının mevcut durumu,
iyi radyofarmasİ uygulamaları'na (grp) ve kalite yönetim
ile işbirliği içinde 1990'ların ortalarında sistemlerine uygunlukları, Ecz. İ. Ethem ATAK Hacettepe
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Radyofarmasi Yüksek
Radyofarmasötik Kimya / Radyofarmasi Lisans Tezi, 2004, Ankara (Danışman:Prof. Dr. A.Yekta
lisansüstü dersleri başlamıştır. ÖZER)
• The Radiopharmacy A Technologist’s Guide, EANM,
• Bu dersler muhtemelen türünün en https://www.eanm.org/content-
eanm/uploads/2016/11/tech_radiopharmacy.pdf
kapsamlısıdır.
• EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update,
• Bu dersler, Avrupa Nükleer Tıp Derneği 2019 http://www.eanm.org/publications/technologists-guide/
(EANM) yönergelerini takip eder ve EANM • E. Atılgan Gündoğdu ve ark., Nükleer Tıpta Görüntüleme ve
Tedavide Kullanılan Radyofarmasötikler, J Lit Pharm Sci
tarafından tanınmışlardır. 2018;7(1):24-34 .
• Basics of Radiopharmacy, Buck A. Rhodes, Barbara Y.
Croft, 1978
EANM Technolgıst’s Guıde Radıopharmacy: An Update, 2019 hBp://www.eanm.org/publicaHons/technologists-guide/