8.5.

2015

Konsantrasyon:

Bir çözeltinin belirli bir hacminde çözünmüş olarak bulunan madde miktarıdır.

çözünen madde miktarı ağırlık

Konsantrasyon = =
çözelti hacmi hacim

g/L, mg/L, g/mL, mg/mL

TİTRİMETRİ 1 g = 103 mg = 106 g = 109 ng

Çözünmüş madde sıvı ise (hacim/hacim) mL/mL veya mL/L.

ppm: parts per million milyonda bir kısım (mg/kg, mg/L)

ppb: parts per billion milyarda bir kısım (g/kg, ng/mL)

*Seyreltik sulu çözeltilerin yoğunluğu ~ 1 g/mL olarak kabul edilebilir

1
 8.5.2015

Molarite (=Molar konsantrasyon) (M): Normalite (=Normal konsantrasyon) (N):

Bir çözeltinin 1 litresinde çözünmüş maddenin mol sayısıdır. Bir çözeltinin 1 litresinde çözünmüş maddenin ekivalan gram sayısıdır.

Çözünen maddenin mol sayısı (mol) Çözünen maddenin ekivalan gram sayısı (eg)
Molarite (M) = Normalite (N) =
Çözeltinin hacmi (L) Çözeltinin hacmi (L)

M = mol/L veya mmol/mL Çözünen madde miktarı (g)

Ekivalan gram sayısı =
Çözünen maddenin ekivalan ağırlığı (g/eg)
Çözünen madde miktarı (g)
Mol sayısı = Çözünen madde miktarı (g)
Çözünen maddenin mol ağırlığı (g/mol) N=
Çözünen maddenin ekivalan ağırlığı (g/eg) x Çözelti hacmi (L)

Çözünen madde miktarı (g)

M= Mol ağırlığı
Çözünen maddenin mol ağırlığı (g/mol) x Çözelti hacmi (L) Ekivalan ağırlık =
Etkime değeri

2
 8.5.2015

TİTRİMETRİ Ayarlı çözelti (Titrant, Standart çözelti) : Titrasyonda kullanılan

Belli bir hacim çözeltideki madde miktarını, bu madde ile reaksiyona konsantrasyonu bilinen çözeltidir.
giren ve konsantrasyonu belli olan başka bir madde çözeltisinin
hacmini ölçerek tayin etme yöntemine titrimetri denir. Primer standart: Titrimetrik yöntemlerde referans madde olarak
standart çözeltilerin ayarlanmasında kullanılan ve saflığı çok yüksek
Titrimetrik analizde yapılan işlemin adı titrasyondur. Titrasyonlarda
olan bir maddedir.
tayin edilecek maddenin tam ve hızlı olarak gerçekleşen herhangi bir
kimyasal reaksiyonu kullanılır. En yaygın titrasyon çeşitleri, asit-baz,
Ekivalans noktası: Tayini istenen maddenin miktarına eşdeğer
indirgenme-yükseltgenme, kompleks oluşumu veya çöktürme
miktarda madde içeren ayarlı çözelti ilavesinin tamamlandığı ana
reaksiyonlarına dayanır.
denir.
Miktarı tayin edilecek madde, konsantrasyonu bilinen başka bir
maddeyle eşdeğer (ekivalan) miktarda reaksiyona girmelidir. Endikatör: Ekivalans noktasını saptamak için kullanılan yardımcı
maddeye denir.

3
 8.5.2015

Bitiş noktası: Titrasyonda endikatörün değişiklik gösterdiği ana denir. Örnek: 0.1 N NaOH çözeltisiyle yapılan bir titrasyonda

Endikatör farkı: Bitiş noktasına kadar sarf edilen ayarlı çözelti hacmi 25 mL (Ekivalan noktası)

ile ekivalans noktasına kadar harcanması gereken ayarlı çözelti hacmi 25.2 mL (Bitiş noktası)
arasındaki farka denir.

Endikatör farkı: 25.2 – 25.0 = 0.2 mL = 0.0002 L

Bitiş noktası hatası (Titrasyon hatası): Bitiş noktası ve eşdeğerlik
(ekivalans) noktası arasındaki fark titrasyon hatasıdır. Titrasyon Hatası: 0.0002 L x 0.1 N= 0.2 x 10-4 eg
Endikatör farkı hacmindeki titrant maddenin eşdeğer cinsinden
miktarıdır. Titrasyon hatasını boş titrasyon yapılarak tahmin etmek
mümkündür.

4
 8.5.2015

Titrasyonlar yapılış şekline göre ikiye ayrılır:

a. Direkt titrasyon
b. Geri titrasyon

Direkt titrasyon:
Tayin edilecek madde çözeltisi doğrudan ayarlı çözelti ile titre edilir.

5
 8.5.2015

Geri titrasyon:
Miktarı tayin edilecek A maddesinin belli hacimdeki çözeltisine, bunun hepsini
reaksiyona soktuktan sonra bir kısmı artacak hacimde ayarlı B çözeltisi (B nin
hacmi belli aşırısı) konur ve bunun A ile reaksiyonundan artan kısmı, bununla
reaksiyona giren başka bir C maddesinin ayarlı çözeltisiyle titre edilir.
Bir başka deyişle, miktarı tayin edilecek çözeltiye ayarlı çözeltinin fazlası eklenir.
Ayarlı çözeltinin kalanı ikinci bir ayarlı çözelti ile titre edilerek, analiz edilecek
madde ile reaksiyona giren miktarı bulunur.

Geri titrasyona,
 titrasyona esas olan reaksiyonun hızı az ise
 direkt titrasyon için uygun endikatör yoksa
 madde uçucu ise
 madde havadan etkileniyorsa
 ayarlı çözeltinin kararsız olması durumunda başvurulur.

6
 8.5.2015

Titrasyona esas olan reaksiyonun cinsine göre titrasyonlar iki gruba ayrılır:
1- İyon birleşmesine dayananlar
a. İyonize olmayan bileşik oluşturulması (protoliz titr.):
Bu yönteme örnek, sulu çözeltide asitlerin bazlarla ve bazların asitlerle
titrasyonu verilebilir. Burada az dissosiye olan su oluşmaktadır.Bu
yöntemde proton alışverişi olduğundan yönteme protoliz titrasyonları
denir.
b. Çöktürme olayı (arjantometri)
c. Kompleks oluşturulması (kompleksometri)
2- Elektron nakli esasına dayananlar
a. Redoks titrasyonları (oksidimetrik, redüktimetrik)
Titrimetrik Yöntemlerin Sınırları:
* Miktar tayinine esas olan reaksiyon bilinen bir reaksiyon denklemine
göre, hızlı ve sonuna kadar yürümelidir.
* Tayin edilecek madde ile ayarlı çözeltisi halinde kullanılan madde
arasında yan reaksiyon olmamalıdır.
* Çözeltideki diğer maddeler titrant ile reaksiyon vermemelidir.
* Titrasyonun eşdeğer noktasını saptamak için uygun bir endikatör
bulunmalıdır.

7
8.5.2015

8
8.5.2015

9
8.5.2015

10
8.5.2015

11
8.5.2015

12
 8.5.2015

Eşdeğer Ağırlık

Eşdeğer ağırlık sabit bir değer değildir, maddenin reaksiyonundaki etkime

Tuzların etkime değeri toplam (+) veya (-) iyon sayısına eşittir.
değerine bağlıdır.
K2C03’in ekivalan ağırlığı = 138 / 2= 69 (ed=2)
N= M x etkime değeri

Asit bazlarda etkime değeri (H+) veya (OH-) sayısına eşittir.

Redoks reaksiyonlarında etkime değeri alınan veya verilen elektron

HCl’in eşdeğer ağırlığı = 36.5 / 1 = 36.5 (ed=1) sayısına eşittir.
H2SO4’in eşdeğer ağırlığı = 98 / 2 = 49 (ed=2)
MnO4- +5e Mn2+ (ed=5)
Al(OH)3’in eşdeğer ağırlığı = 78 / 3 = 26 (ed=3)
MnO - +3e MnO
4 2 (ed=3)

13

Örnek: 10 g Ba(OH)2 deki eşdeğer gram sayısını bulunuz
Eşdeğer ağırlık = Molekül ağırlığı / etkime değeri
Eşdeğer ağırlık= 171,4 / 2 = 85,7
Eşdeğer gram sayısı (E)= madde miktarı (a) / eşdeğer ağırlık
E= 10 g / 85,7 = 0,1167
8.5.2015
Örnek: 0,1 N 1L NaOH çözeltisi nasıl hazırlanır? Bu çözeltinin
ayarlanmasında 0,1250 g Benzoik Asit primer standart madde olarak
tartılıyor, çözülüyor ve hazırlanan NaOH çözeltisi ile titre ediliyor.
NaOH çözeltisinden 10,15 mL harcandığına göre NaOH in gerçek
normalitesi nedir?
NaOH nem çekici olduğu için laboratuvar şartlarında kesin tartımı
yapılamaz. 0,1 N 1 L NaOH hazırlamak için yaklaşık 4 g tartılır, su ile
1000 mL ye tamamlanır ve primer standart bir maddeye karşı
ayarlanır (primer standart: Benzoik asit (C7H6O2) MA= 122,12)
14
 8.5.2015

Eşdeğerlik noktasında
meq benzoik asit = meq NaOH ed 1M çöz

HCl = HCl + NaOH NaCl + H2O 1 = 1N

meq benzoik asit =125 mg / 122.12 = 1,024 meq H2SO4 = H2SO4 + 2NaOH Na2SO4 + 2H2O 2 = 2N

Na2CO3 = Na2CO3 + HCl NaHCO3 + NaCl 1 = 1N

1,024 = meq NaOH
Na2CO3 = Na2CO3 + 2HCl H2CO3 + 2NaCl 2 = 2N

1,024 = NNaOH x VNaOH H3PO4 = H3PO4 + NaOH NaH2PO4 + H2O 1 = 1N

H3PO4 = H3PO4 + 2NaOH Na2HPO4 + 2H2O 2 = 2N

1,024 = NNaOH x 10,15

NNaOH = 0,1009

15
 8.5.2015

Titrimetrik Analiz Hesapları

Normalite faktörü = Ayar faktörü

Bir titrasyonda eşdeğer noktaya gelindiğinde:

Bir titrasyonda tam normaliteli çözeltiden harcanması gereken hacmin

Tayin edilen maddenin Harcanan ayarlı çözeltideki mad

yaklaşık normaliteli çözeltiden harcanan hacme oranıdır.
milieşdeğer gram sayısı denin milieşdeğer gram sayısı
(EA) (EB)
Gerçek normalite = Yaklaşık normalite x faktör

f = 0.9980 olan yaklaşık 0.1 N NaOH çözeltisinin gerçek normalitesi: EA = madde miktarı (mg)
eşdeğer ağırlık
0.1 x 0.9980 = 0.0998 ‘dir.
N = meg sayısı (EB) EB= N x V
f<1 ise hazırlanan çözelti olması gerekenden seyreltik, hacim (ml) EB= N’ x f x V

f>1 ise hazırlanan çözelti olması gerekenden derişiktir. EA = EB

16
 8.5.2015

Yaklaşık 0.1 N NaOH çözeltisinin ayarlanması için oksalik asit dihidrat

(H2C2O4.2H2O, FA=126) dan 0.1134 g tartılmış ve titrasyonda 18.2 ml

a . = madde miktarı (mg) = N’ x f x V (ml)
harcanmışsa çözeltinin faktörünü ve gerçek normalitesini hesaplayın.
E eşdeğer ağırlık
veya:
H2C2O4.2H2O’ın eşdeğer ağırlığı, E=126/2=63
a . = madde miktarı (g) = N’ x f x V (ml)
E eşdeğer ağırlık 1000
H2C2O4.2H2O’ın meg sayısı = 113.4
63
Ayarlı çözeltinin normalite faktörünün hesaplanması:
harcanan yaklaşık 0.1 N NaOH 0.1 x f x 18.2
* Primer standartla ayarlama: deki meg sayısı
113.4 0.1 x f x 18.2 f = 113.4 .
=
a = N’ x f x V f = a . 63 63 x 0.1 x 18.2
E N’ x V x E
f = 0.9890

N = 0.1 x 0.9890 = 0.0989 eg/l

17
 8.5.2015

* Madde miktarının hesaplanması:

* Faktörü bilinen bir çözelti ile ayarlama:
tayin edilecek A maddesinin 250 ml hacmindeki çözeltisinden 25 ml alınıp, B
V1 . N1 = V2 . N2
maddesinin ayarlı çözeltisi ile titre ediliyor. Titrasyonda V ml ayarlı çözelti
V1 . N’1 . f1 = V2 . N’2 . f2
sarf edilmişse
Yaklaşık 0.1 N HCl çözeltisinin 25 mililitresini titre etmek için faktörü 0.9890
V x N x f = B maddesinin meg sayısı
olan yaklaşık 0.1 N NaOH çözeltisinden 26.9 ml harcanmışsa HCl çözeltisinin
V x N x f = A maddesinin meg sayısı = a /E
faktörü:

25 x 0.1 x f = 26.9 x 0.1 x 0.9890 V x N x f x E = A maddesinin mg miktarı (25 ml için)

f = 26.9 x 0.9890 = 1.0642
V x N x f x E x 10 = A maddesinin mg mitarı (250 ml için)
25

18
 8.5.2015

250 mililitrelik balonjojedeki formik asit (H.COOH, FA=46) örneğinin 25

* Yüzde miktarının hesaplanması:
mililitresini titre etmek için faktörü 1.0018 olan yaklaşık 0.1 N NaOH
A maddesi örneğinden T g tartılmış, suda çözündürüldükten sonra B maddesinin
çözeltisinden 11.2 ml harcanmışsa örnekteki formik asit miktarını ve
ayarlı çözeltisi ile titre edilmişse; A maddesinin yüzdesi ne kadardır?
konsantrasyonunu hesaplayınız.
V x N x f = B maddesinin meg sayısı
11.2 x 0.1 x 1.0018 = 1.1220 meg NaOH = A maddesinin meg sayısı
= 1.1220 meg HCOOH
1.1220 x 46 = 51.61 mg HCOOH / 25 ml V x N x f x E = A maddesinin mg miktarı/ T g örnekte
1.1220 x 46 x 10 = 516.1 mg HCOOH / 250 ml
= 0.5161 g HCOOH / 250 ml 100 .
0.5161 % A = A maddesinin mg miktarı x
M = = 0.045 mol/L T (mg)
46 x 0.25

19
 8.5.2015

Bir Na2CO3(FA=106) örneğinden 0.6523 g tartılmış, suda çözündürüldükten sonra

Bir KHCO3 (FA=100.1) örneğinden 0.1652 g tartılmış, bir miktar suda
250 mililitreye tamamlanmıştır. Bu çözeltinin 25 mililitresi 0.1021 N HCl ile titre
çözündürüldükten sonra 0.1183 N HCl çözeltisi ile titre edilmiştir. Sarfiyat 13.6
edildiğinde 11.3 ml harcanmışsa örnek yüzdesi ne kadardır?
ml ise örnekteki KHCO3 miktarı ve yüzdesi ne kadardır?
Kullanılan end: metiloranj (Na2CO3 ed=2)
13.6 x 0.1183 = 1.6089 meg HCl
Na2CO3 ın eşdeğer ağırlığı, E= 106 = 53
= 1.6089 meg KHCO3 2
11.3 x 0.1021 = 1.1537 meg HCl = 1.1537 meg Na2CO3
= 1.6089 x 100.1=161.0 mg KHCO3 = 1.1537 x 53 = 61.1mg Na2CO3 /25 ml
= 61.1 x 10 = 611.0 mg Na2CO3 /250 ml
(165.2 mg örnekte)

% Na2CO3 = 611.0 x 100

100
% KHCO3 = 161.0 x = %97.46 KHCO3 1000 x 0.6523
165.2
= % 93.67

20
 8.5.2015

* Geri titrasyonda sonucun hesaplanması: Bir amonyak çözeltisinden 3.0815 g tartıldıktan sonra 1.0102 N HCl çözeltisinden

A maddesi örneğinde T g tartılmış, NB normaliteli, B ayarlı çözeltisinden VB ml 15 ml katılmıştır. Arta kalan HCl’in titrasyonu için 0.9925 N NaOH çözeltisinden

katıldıktan sonra; B çözeltisinin reaksiyona girmeden kalan miktarı, NC normaliteli 8.5 ml sarfedilmişse NH3 yüzdesi ne kadardır? (NH3, FA=17)

C ayarlı çözeltisi ile titre edilmişse, A maddesinin yüzde miktarı ne kadardır? (15 x 1.0102 – 8.5 x 0.9925) = 6.72 meg HCl
= 6.72 meg NH3
(VB . NB – VC . NC) = B’nin meg sayısı (A maddesi için harcanan)
6.72 x 17 = 114.2 mg NH3
V B . NB – V C . N C = A’nın meg sayısı = 0.1142 g NH3

(VB . NB – VC . NC) . E = A’nın mg mikt.(T g örnekte) 100

0.1141 x = % 3.7 NH3
3.0815
(VB . NB–VC . NC) . E x 100
= % A
1000 T (g)

21
 8.5.2015

 Yaklaşık normalitedeki çözeltiyi istenilen normaliteye getirmek: f < 1 ise : Çözeltiye madde veya derişik bir çözeltiden katılır.

f > 1 ise : Çözeltiye su katılır. 750 ml, f= 0.8400 olan yaklaşık 0.2 N NaCl çözeltisinin tam 0.2 N olması için

1 litre, f = 1.1102 olan yaklaşık 0.1 N H2SO4 çözeltisinin faktörünün a) kaç g NaCl (FA=58.5) katılmalıdır?

Çözeltideki NaCl’ün meg sayısı :

1.0000 olması için çözeltiye kaç ml su katılmalıdır?
V x N x f = 750 x 0.2 x 0.8400 = 126 meg
N1 x V1 x f1 = N2 x V2 x f2
Tam 0.2 N çözeltide bulunması gereken NaCl’ün meg sayısı:
1000 x 1.1102 x 0.1 = V2 x 1 x 0.1
V x N = 750 x 0.2 = 150 meg
V2 = 1110.2 ml olmalıdır.
Fark: 150 – 126 = 24 meg NaCl
1110.2 – 1000= 110.2 ml su katılmalıdır.
24 x 58.5 = 1404 mg = 1.404 g NaCl

22
 8.5.2015

b) 1 N NaCl çözeltisinden kaç ml katılmalıdır?

Kullanılan cam aletlerden ileri gelen hatalar
V 1N 1 + V2N2 = (V1+V2) N3
 Ayarlama hatası: Ölçülü kapların hatalı hazırlanması. Hacim kontrolü.
çözeltideki katılan istenen

meg meg meg

 Kabın kirli olması: Sıvının iç yüzeye yapışmaması sonucunda, tamamen

N2 V3 akamaması.

 Kabın tamamen boşaltılmasından ileri gelen hatalar: Sıvının kabın iç

(750 x 0.2 x 0.8400) + (V2 x 1)= (750 + V2) 0.2

V2 = 30 ml yüzeyinden süzülmesinin beklenmemesi.

 Sıcaklıkla ilgili hata: Ölçülü kaplara sıcak sıvı konulması veya kapların
Çözeltiye 30 mL 1 N NaCl katılır.
ısıtılması.

 Seviye okuma hatası:

23

Hacim Kontrolü
250 ml.lik bir balonjojenin boşken ağırlığı: 124.35 g
Çizgisine kadar su doldurulduğunda ağırlığı: 373.42 g
373.42 – 124.35 = 249.07 g balonjojedeki su ağırlığı
18oC de çalışılıyorsa 1000 ml için düzeltme faktörü T=2.49;
250 ml için 2.49 / 4 = 0.62’dir.
20oC deki düzeltilmiş hacmi: 249.07+0.62 = 249.69 ml
8.5.2015
Örnek: 25 mL NaCl çözeltisi N=0,1 olan standart AgNO3 çözeltisi ile
titre ediliyor ve 40,25 mL AgNO3 çözeltisi harcanıyor. Reaksiyon
denklemini ve NaCl çözeltisinin konsantrasyonunu g/L olarak
hesaplayınız?
Reaksiyon denklemi;
NaCl + AgNO3 → AgCl(k) + Na+ + NO3-
Eşdeğerlik noktasında meq AgNO3 = meq NaCl
NAgNO3 x VAgNO3 = 0,1 x 40,25 = 4,025 = meq NaCl
= 4,025 x 58,5 = 235,3 mg NaCl içeriyor
CNaCl = 235,3 / 25 = 9,412 mg/mL (g/L)
24
 8.5.2015

Örnek: 20 mL FeCl2 çözeltisi N=0,0991 olan standart KMnO4 Örnek: 11,40 g sirke 0,5 N NaOH çözeltisi ile titre edildiğinde bu
çözeltisi ile titre ediliyor ve 24,5 mL standart çözelti harcanıyor. Asitli çözeltiden 18,25 mL sarfediliyor. Reaksiyon denklemini yazınız ve
ortamda yürüyen bu reaksiyonun denklemini yazınız ve Fe2+ sirkedeki % (ağ/ağ) asetik asit miktarını hesaplayınız?
çözeltisindeki FeCl2 konsantrasyonunu g/L olarak hesaplayınız?
Reaksiyon denklemi;
Reaksiyon denklemi;
CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O
KMnO4 + 5FeCl2 + 4H2SO4 → Mn+2 + 5Fe+3 + 4H2O + 4SO4-2 + K+ + 10Cl-
Eşdeğerlik noktasında meq CH3COOH = meq NaOH
Eşdeğerlik noktasında meq FeCl2 = meq KMnO4
NNaOH x VNaOH = 0,5 x 18,25 = 9,125 = meq CH3COOH
NKMnO4 x VKMnO4 = 0,0991 x 24,5 = 2,4280 = meq FeCl2
= 9,125 x 60 = 547,7 mg CH3COOH içeriyor
Bu reaksiyonda Fe +2 değerliğinden +3 değerliğine yükseliyor yani
11400 mg sirkede 547,7 mg asetik asit varsa
etki değeri 1 dir. Böylece ekivalan ağırlığı = formül ağırlığı = 127 dir
100 de X
= 2,4280 x 127 = 308,3 mg FeCl2 içeriyor
X= % 4,80
CFeCl2 = 308,3 / 20 = 15,42 mg/mL (g/L)

25