DENEY 3.

NERNST DAĞILMA KANUNU

Teorik Esaslar

Su-kloroform ve su-eter gibi hemen hemen birbirleriyle hiç karışmayan iki sıvıdan
oluşan bir sistemin fazlarını  ve  ile simgeleyelim bir üçüncü madde böyle bir
sisteme katıldığında her iki faz içinde de ideal olarak çözünüp dağılabilir. Dağılan bu
üçüncü madde gaz, sıvı veya katı olabilir. Denel olarak birbiriyle karışmayan iki
sıvının bulunduğu bir sisteme bu iki sıvı ile ideal karışım oluşturan 3. madde eklenip
sistem iyice çalkalandıktan sonra durulmaya bırakıldığında bir süre sonra Şekil
3.1’de görüldüğü gibi fazlar yeniden ayrılır.

Fazlar ayrıldıktan sonra analiz yapıldığında üçüncü maddenin her iki fazdaki
derişimlerinin birbirinden farklı olduğu görülür. Çözünen maddenin  ve 
fazlarındaki bu derişimlerini sırasıyla Xi ve Xi ile simgelediğimizde bu fazlardaki
kimyasal potansiyellerini sırasıyla,

 i   i*  RT ln X i (3.1)

i  i*  RT ln X i (3.2)

52
şeklinde yazabiliriz. 3. madde, her fazda bağımsız olarak çözündüğü zaman bu fazlar
bir ideal karışım veriyorsa, kimyasal potansiyellerin, mol kesirlerinin logaritmalarına
göre grafiklerinin birer doğru vermesi gerekmektedir. Bu doğrular şekil 3.2’ de
görüldüğü gibi şematik olarak çizilebilir. Böyle bir durumda 3. madde her iki fazda
ayrı ayrı çözündüğünde fazlardaki derişimleri sırasıyla C ve D noktalarına karşılık
gelen değerlerde olsun. Halbuki bu şekilde hazırlanmış iki faz birbiriyle temasa
getirildiğinde, 3. madde kimyasal potansiyelinin büyük olduğu yerden küçük olduğu
yere doğru kendiliğinden akacaktır. Eğer i  i ise o zaman  fazındaki derişim
CA yönünde azalırken  fazındaki derişim DB yönünde artacaktır. Bu değişme
çözünen maddenin her iki fazındaki kimyasal potansiyelleri eşit oluncaya kadar (i
= i) sürer. Bu sırada  fazından  fazına çözünen madde geçer ve kimyasal
potansiyeller eşit olduğunda çözünen maddenin fazlar arası geçme hızları birbirine
eşit olacağından bir dinamik denge kurulur. Ancak burada kimyasal potansiyellerin
eşitliği demek, o maddenin bu fazlardaki derişimlerinin eşitliği demek değildir.
Denge konumunda  fazında derişim A noktasındaki değeri,  fazındaki derişim ise
B noktasındaki değeri almaktadır. Şekil 3.2’den görüldüğü gibi iki değer birbirinden
farklıdır.

Sabit basınç ve sıcaklıkta i ve i standart kimyasal potansiyelleri sabit

olacağından fazlar arası denge kurulduğunda çözünen maddenin fazlardaki
derişimleri oranı aşağıdaki gibi bulunur.

 i   i (3.3)

i*  RT ln X i = i*  RT ln X i (3.4)

 X i
ln

 

  i*   i*

 Gi
 sabit (3.5)
RT RT
 X i 
Buradan,
X i
 Ki (Sabit) (3.6)
X i

bulunur. Nernst dağılma yasası olarak bilinen (3.6) eşitliğindeki Ki, sabit basınç ve
sıcaklık için bir sabit olup “Dağılma katsayısı” adını alır.

53
Sistemde çözünen madde miktarı arttıkça fazlardaki derişimler daima oranları K
dağılma katsayısına eşit olacak şekilde artar. Derişim birimleri değiştikçe Ki,
katsayısı değişmekle birlikte ideal seyreltik çözeltiler için büyük bir doğrulukla
X i C i mi
Ki    (3.7)
X i C i mi

eşitliği geçerlidir. Burada Ci ve mi sırasıyla çözünen maddenin molarite ve

molalitesini simgelemektedir.

Gerekli Alet ve Malzemeler

(A) denemesi için NH3, su ve kloroform, (B) denemesi için CH3COOH, butanol,
titrasyonlar için ayarlı HCI çözeltisi, ayarlı NaOH çözeltisi, indikatörler (metil oranj
ve fenolftalein), erlen, büret, pipet, balon joje, ayırma hunisi.

Deneyin Yapılışı

A. Amonyağın su ve kloroform arasındaki dağılımı

50 mL 1,25 N NH3 çözeltisi hazırlanıp cam kapaklı bir erlen veya şişeye konur. Aynı
kap içine eşit hacimde (50 mL) kloroform konarak cam kapak kapatılır. Şişe en az bir
dakika kuvvetle çalkalanır. Sonra fazların ayrılması için bırakılır. Üstteki (yoğunluğu
daha hafif olan) su fazından bir pipetle 10 mL’lik bir örnek alınıp içinde 100 mL saf
su bulunan erlene hemen boşaltılır. Metil oranj eklenerek ayarlı HCI ile (0,2 N HCI)
titre edilir. Alttaki kloroform fazından da pipetle uygun bir biçimde 20 mL örnek
alınır. İçinde 100 mL su bulunan bir başka erlene boşaltılır. Yine metil oranj eklenip
ayarlı HCL ile titre edilir.

Dağılma şişesine 10 mL su, 20 mL kloroform ve titrasyonlarda kullanılan asitlere

eşdeğer miktarda NH3 eksilmiştir. Dağılma şişesine 10 ml su eklenir. Kloroformum
titre edildiği kabın dibinde, içinde dağılmış olan NH3’ü nötrallemiş miktarda
kloroform vardır. Buradan 10 ml, orijinal şişesinden 10 ml (toplam 20 mL)

54
kloroform dağılma şişesine eklenerek sıvı hacmi ilk haline getirilir. Son durumda
toplam sıvı hacmi değişmemiştir. Ama NH3 miktarı azalmıştır. Kalan NH3 fazlar
arasında tekrar dağılacaktır. Biraz önce yapıldığı gibi şişe gene çalkalanarak ve fazlar
ayrıldıktan sonra, her fazdan alınan örnekler ayarlı asitle titre edilip içerisindeki NH3
miktarı saptanacaktır. Deney en az üç kez tekrar edilmeli ve sonuçların ortalaması
alınmalıdır.

C1
K (3.8)
C2
bağıntısı ile dağılma katsayımı hesaplanır. Burada,
C1: Birinci fazda bulunan NH3’ün molar derişimi
C2: ikinci fazda bulunan NH3’ün molar derişimi

Her denemede hesaplanacak K1, K2, ve K3 değerleri birbirleriyle çok yakın

çıkmalıdır. (her iki faz için analizle bulduğumuz toplam NH3 derişiminin başta
kattığımız NH3 miktarına eşit olup olmadığını kontrol ediniz).

B. Asetik Asidin Su ve n-Butanol Arasındaki Dağılımı

Size verilecek üç ayrı büretin birincisine butanol, ikincisine 2M CH3COOH ve

üçüncüsüne H2O doldurunuz. Her birinden çok dikkatli bir şekilde tabloda verilen
oranlarda 4 ayrı ayırma hunisine istenilen maddeleri büretlerden koyunuz. Hunileri
bir spora tutturunuz ve etiketle hunileri numaralayınız.

Ayırma Hunisi 2M CH3COOH n-Butanol Su

1 3 mL (6 mmol) 12 mL 20 mL
2 12 mL (6 mmol) 12 mL 12 mL
3 17 mL (6 mmol) 12 mL 7 mL
4 25 mL (6 mmol) 12 mL 0 mL

Bu işlemleri yaptıktan sonra birinci huniyi alınız. 5 dakika kapağı yukarı gelecek
şekilde ve elinizle çalkalayınız. Sonra huniyi dikey bir şekilde spora tutturunuz. 2
dakika bekleyiniz. İki ayrı faz göreceksiniz. Pipeti alt faza değdirmeden üstteki

55
butanol fazından 10 mL alarak koyunuz. Fenolftalein indikatörü ekleyerek pembe
renk görünceye kadar ayarlı NaOH çözeltisi ile titre ediniz. Sonra aynı işlemleri
ikinci, üçüncü ve dördüncü huniler için yapınız. Daha sonra ayırma hunisinin
musluğunu biraz açıp alttaki su fazından 15-20 mL da aşağıda alıp, bunun 10
mL’sini bir pipetle çekip fenolftalein indikatörü ekleyerek pembe renk görününceye
kadar ayarlı NaOH çözeltisi ile titre ediniz.

Hesaplamalar

1. Her huninin alt ve üst fazları için kullanılan NaOH miktarını not ediniz. Butanol
fazı için kullanılan NaOH miktarını y ekseninde ve su fazı içindeki asidi titre etmek
için harcadığınız NaOH miktarını ise x ekseninde göstererek bir grafik çiziniz ve
yorumlayınız.

2. Her iki faz için analizle bulduğunuz toplam CH3COOH derişiminin başta
kattığınız CH3COOH miktarına eşit olup olmadığını kontrol ediniz.
3. Denklem 3.8 kullanarak K katsayısını hesaplayınız.
4. Hangi fazda daha fazla asit çözünmüştür nedeni nedir açıklayınız?

56