ТЕХНОЛОШКИ ФАКУЛТЕТ

FACULTY OF TECHNOLOGY

ZAVRŠNI RAD

Izrada autografike u realnom

proizvodnom okruženju

Mentor: Kandidat:
doc. dr. Mladen Stančić Ninoslav Radovanović

Banja Luka, februar 2019.

ČLANOVI KOMISIJE ZA ODBRANU ZAVRŠNOG RADA

1. Doc. dr Mladen Stančić, mentor

2. .................................................., član komisije

3. .................................................., član komisije

STUDENT

Ime i prezime: Ninoslav Radovanović

Datum rođenja: 24.05.1992.
Mjesto rođenja: Banja Luka
Obrazovanje: Tehnološka škola Banja Luka, Grafički tehničar, 2007 – 2011.
Tehnološki fakultet Banja Luka, Grafičko inženjerstvo, 2011.

Interesovanja: Digitalna štampa, ofset štampa, autografika

Kontakt mob: 065/689-873,
e-mail: nino.radovanovic@gmail.com
SADRŽAJ

1. UVOD................................................................................................................... 5
2. TEORIJSKI DIO................................................................................................... 6
2.1. DIGITALNA ŠTAMPA....................................................................................... 6
2.1.1. Ink Jet ..................................................................................................... 7
2.2. Boje u Ink Jet štampi....................................................................................... 9
2.2.1. Sušenje boja........................................................................................... 9
2.3. Priprema........................................................................................................ 10
2.3.1 Adobe Illustrator....................................................................................... 10
2.3.2 Adobe Photoshop..................................................................................... 10
2.3.3. Adobe Acrobat..........................................................................................11
2.3.4. Raster Image Processor (RIP)................................................................ 12
2.4. Materijali........................................................................................................ 12
2.4.1. Cast folija................................................................................................ 12
3.4.2. Karbonska folija....................................................................................... 13
2.4.3. Prozorska folija........................................................................................ 14
2.4.4. Folije za isjecanje.................................................................................... 14
2.4.5. Primer za pripremu površina................................................................... 15
2.5. Alati za aplikaciju folije.................................................................................. 15
2.5.1. Rakel....................................................................................................... 15
2.5.2. Skalpel.................................................................................................... 16
2.5.3. Industrijski fen......................................................................................... 17
2.5.4. Strugač.................................................................................................... 17
3.2.5. Magnet.................................................................................................... 17
3.2.6. Traka za sječenje folije............................................................................ 18
3.2.7. Aplikacione rukavice................................................................................ 18
3.2.8. Gumeni valjak........................................................................................ 18
4. PRAKTIČNI DIO................................................................................................ 19
4.1. Plan i algoritam praktičnog dijela.................................................................. 19
4.2. Priprema za štampu...................................................................................... 21
4.3. Štampa folija................................................................................................. 22
4.3.1. Katovanje folija........................................................................................ 27
4.3.2. Laminacija .............................................................................................. 30
4.4. Lijepljenje folije na vozilo............................................................................... 30
4.4.1. Uklanjanje stare folije i čišćenje vozila.................................................... 30
4.3.2. Aplikacija folije......................................................................................... 31
5. ZAKLJUČAK..................................................................................................... 38
6. LITERATURA..................................................................................................... 39
6.1. Tekst.............................................................................................................. 39
6.2. Slike.............................................................................................................. 39
6.3. Tabele............................................................................................................ 41

4
 1. UVOD

U današnje vrijeme autografika je neizostavan vid brendiranja proizvoda ili usluge. Brendirana vozila
su pokretna reklama koja je svuda prisutna. Reklamni efekat se postiže u istoj mjeri u toku vožnje, na
parkingu, privremenim stajalištima i sl. Grafika je u visini očiju pa je lako uočljiva posmatraču. Lijepljenjem
folija na vozilo doprinosi se estetici. Takođe, čuva se fabrička orignalna boja vozila koja je bila zaštićena
od ogrebotina i oštećenja. Troškovi presvlačenja folijom su osjetno niži od farbanja automobila.

Brendiranje vozila je isplativ vid reklamiranja proizvoda ili usluge jer su folije postojane. Njihov prosječan
vijeka trajanja je oko 6 godina. Današnji napredak tehnologije omogućio je parcijalno brendiranje vozila
različitim tehnikama izrade. U nastavku će biti prikazana tehnologija izrade, potrebni materijali i alati.

Slika 1. Primjeri autografike

5
 2. TEORIJSKI DIO

2.1. DIGITALNA ŠTAMPA

Digitalna štampa podrazumjeva štamparsku sliku koja do ulaska u štamparsku mašinu ostaje u digitalnoj
formi i tek u mašini ponovo bude sastavljena u analognu štamparsku sliku. Digitalna štampa se može
podijeliti na dva postupka, a to su Direct Imaging Offset i Non Impact Printing (Novaković i Kašiković,
2013).

Direct Imaging Offset predstavlja digitalnu ofset štampu kod koje je štamparska forma bazirana na
adhezionim svojstvima, u štamparskoj mašini se oslikava i sprema za štampu. Ona spada u stepen
digitalizacije Computer to Press (Novaković i Kašiković, 2013).

Štamparski postupci bez štamparske forme odnosno NIP (Non–Impact Printing) postupci baziraju
se na digitalno-elektronski upravljanim sistemima štampe. Proces se odvija bez pritiska u odnosu
na konvencionalne postupke zasnovane na pritisku. Na slici 2 je prikazana podjela ovog postupka
štampanja (Novaković i Kašiković, 2013).

Slika 2. Klasifikacija NIP postupaka

(Novaković i Kašiković, 2013)
NIP postupkom se otisak može dobiti preko međunosača, tj. oslikane površine (npr. kod elektrofotografije
to je fotoprovodni cilindar, na kome poslije oslikavanja obojenjem nastaje slika otiska koja će biti
prenešena na papir). Oslikavanje otiska bojom može biti izvedeno i bez međunosača (Ink Jet sistemi).
Kod ovih postupaka, otisak za otiskom, na podlogu mogu se prenijeti različite informacije zbog
nepostojanja, stalne, čvrste štamparske forme. Ovo omogućava nove ekonomičnije načine proizvodnje
štamparskim medijima (Printmedia) kao što je Print on Demand (otisak na zahtev), personalizacija, Book
on Demand (knjiga na zahtjev) i druge. Produktivnost ovakvih sistema je niža nego kod konvencionalnih
štamparskih sistema, zbog toga područje primjene Computer to Print sistema sa NIP tehnologijama
pokriva specijalne segmente tržišta – male tiraže, izradu probnih otisaka, personalizaciju, DTP, biro
primjenu i drugo (Novaković i Kašiković, 2013).

Inkjet štampa služi za štampanje raznih materijala zbog načina prenosa boje koje je bezkontaktno i
raznovrsnosti boja koje se mogu koristiti. Pa će se i ovaj rad u nastavku više bazirati na taj postupak
štampe. Sa ovom tehnikom se štampaju folije, koje služe za brendiranje vozila (autografika).

6
Folije se štampaju ovim postupkom zbog mogućnosti štampe iz rolne, velikog formata i koji dozvoljava
brzu promjenu podataka koji se štampaju.

2.1.1. Ink Jet

Ink Jet je pored elektrofotografije najčešće primijenjena Non Impact tehnologija. Ovaj postupak je
Computer to Print tehnologija, kod koje se boja izbacuje iz mlaznica, tako da nema potrebe za nosačem
slike. Oslikavanje se vrši direktno na materijal za štampu, te bi se ovaj postupak mogao svrstati u pravu
digitalnu štampu, prije svega jer se povratno stvaranje u analognu štamparsku sliku vrši tek na podlozi
za štampu (Novaković i Kašiković, 2013).

Najznačajnije varijante postupka su Continuous Ink Jet i Drop on Demand Ink Jet (slika 3).

Ink Jet-tehnologije

Continuous Ink Jet Drop on Demand Ink Jet

Binary- Multi-
Thermal Piezo
Deflecting Deflecting

Slika 3. Podjela Ink Jet postupaka

(Novaković i Kašiković, 2013)

Razlika između ovih postupaka je u tome što kod Continuous Ink Jet postupka iz jednog kontinuirano
proizvedenog protoka malih kapi boje dospijeva samo jedan mali dio, slikovno zavisnih, na papir za
otiskivanje, dok su kod Drop on Demand Ink Jet postupka principijelno proizvedene kapi boje, samo
onda kada su potrebne za štampanu informaciju (Novaković i Kašiković, 2013).

Kod Ink Jet postupaka kapljice za dobru reprodukciju detalja moraju da budu vrlo male i potrebno
ih je mnogo za štamparsku sliku. Takođe, one treba da se proizvode samo na mjestima slike, tj. sa
njima mora da se upravlja. Kod ovog, ali i ostalih Computer to Press/to Print tehnologija, upravljanje
štamparskim sistemom vrši se preko RIP-a (Raster Image Processor). Posredstvom RIP-a radni nalog
se prenosi u jedan Computer to Print sistem, gdje slijedi oslikavanje i štampa na bazi realizovane Non
Impact Printing tehnologije (Novaković i Kašiković, 2013).

Continuous Ink Jet se može podijeliti na Binary-Deflecting i Multi-Deflecting varijante postupka .

Kod binarne defleksije (Binary-Deflecting), čiji je princip rada prikazan na slici 4, kapi imaju jedno od dva
stanja naboja, bez naboja kod prenošenja na papir i sa nabojem kod skretanja u električno polje. Kod
Multi-Deflecting (slika 5) postupka, proizvedene kapi su sa različitim nabojem, tako da su pri prolasku
kroz električno polje različito usmjerene i prenešene na različite pozicije materijala za štampu (Novaković
i Kašiković, 2013).

7
 Slika 4. Način rada Binary Deflecting Slika 5. Način rada Multi Deflecting
(Novaković i Kašiković, 2013) (Novaković i Kašiković, 2013)

Drop on Demand Ink Jet postupak dopušta različite izvedbe pojedinačnih kapi boje prema vrsti i načinu
postupka. Kod Thermal Ink Jet (slika 6a) to se događa zagrijavanjem tečne boje do isparavanja, gdje će
pritiskom mjehura pare biti iz mlaznice izbačena količina boje – zbog toga takođe ima i naziv “Bubble
Jet”. Kod Piezo Ink Jet (slika 6b) sistema vrši se izvedba kapljica promjenom volumena unutar komora
za boju usljed Piezo-električnih efekata. (Novaković i Kašiković, 2013).

Mjehur

Slika 6a. Thermal Ink Jet Slika 6b. Piezo Ink Jet
(Novaković i Kašiković, 2013) (Novaković i Kašiković, 2013)

Treća varijanta za Drop on Demand Ink Jet (slika 6c) postupak je takozvani elektrostatički Ink Jet. Ovdje
postoje različite izvedbe postupaka, ali je svima zajedničko da se između Ink Jet sistema i površine za
štampu nalazi električno polje. Promjenom slikovne zavisnosti može se u Ink Jet sistemu mlaznica ili
podesiti ujednačenost sila ili odnosi površinskog napona između boje i izlazne mlaznice i tako promjeniti,
da se silama električnog polja odvajaju kapi boje. Preko električnog polja se u izvjesnoj mjeri može
pripremiti preuzimanje boje iz mlaznica, upravljački impuls (npr. električni signal ili dovod toplote) tada
prouzrokuje odvajanje kapi (Novaković i Kašiković, 2013).

8
 Slika 6c. Elektrostatički Ink Jet
(Novaković i Kašiković, 2013)

2.2. Boje u Ink Jet štampi

Boje korišćene u Ink Jet štampi mogu biti tečne ili hot melt boje. Tečne boje se dijele na standardne
boje, koje mogu biti na bazi vode ili na bazi rastvarača, i UV boje. U zavisnosti od korišćenih boja,
razlikuje se i debljina sloja boje kod jednobojne štampe. Ovdje treba posebno primjetiti, da primjenom
tečnih boja moguće je ostvariti vrlo tanke nanose (mali volumeni kapi), a to je osnova za visoki kvalitet
otiska, prije svega slika u boji. Otisci u boji visokog kvaliteta mogu se proizvesti korišćenjem specijalno
oslojenih papira, koji spriječavaju razlivanje boje i obezbjeđuju dobru upojnost i dobre rezultate sušenja
(Novaković i Kašiković, 2013).

UV i Hotmelt boje su gušće, pa se pomoću njih može dobiti veća debljina sloja boje. One imaju malu
viskoznost i veću debljinu sloja boje. Ink Jet boje su pokazale vrlo dobru opornost prema svjetlu, vodi i
ogrebotinama, te tako u spoljnoj reklami mogu više godina da budu postojane. Ink Jet otisci na nekim
materijalima za štampanje nisu odmah suvi i za brzu dalju preradu im je potrebna energija za sušenje. To
se odnosi naročito na deblje UV slojeve boja. Velika prednost Ink Jet štampe je raznovrsnost materijala
za odštampavanje. Ona se proteže od papira (kartona), debelog papira preko folija od vještačkog
materijala i stakla, kao i limova do tekstila. (Novaković i Kašiković, 2013).

2.2.1. Sušenje boja

Proširenje i prodiranje boje u materijal za štampu je zavisno od površinskih karakteristika materijala. Na

slici 7 su prikazane standardne boje bazirane na vodi ili razrjeđivačima, kod kojih sredstva boje (pigmenti
ili obojene materije) i vezivna sredstva, poslije isparavanja i upijanja noseće tečnosti, ostavljaju vrlo
mala nanose boje, manje od jednog mikrona (Novaković i Kašiković, 2013).

Promjer kapi

Slika 7. Obrazovanje slikovne tačke kod Ink Jet-a

(Novaković i Kašiković, 2013)

9
 2.3. Priprema

Potrebni softveri za izradu autografike su:

* Adobe Illustrator
* Adobe Photoshop
* Adobe Acrobat
* Raster Image Processor (RIP)

Softveri su programi koji računaru govore na koji način da radi i kako da obrađuje podatke.

2.3.1 Adobe Illustrator

Adobe Ilustrator je program namjenjen za kreiranje vektorske grafike, koji je razvila američka kompanija
Adobe Systems. Prva verzija programa izašla je u januaru 1987. godine za Classic Mac OS platformu,
pod nazivom “Picasso”. Pored osnovnih opcija za crtanje, program nudi i široku paletu alata poput
onih za izbor i grupisanje objekata, crtanje osnovnih ilustracija, manipulaciju i transformaciju grafičkih
objekata, crtanje pravih i krivih linijskih elemenata, rad sa bojama u CMYK, RGB ili drugom modelu boja,
maskiranje i rad sa slojevima, uređivanje teksta kao i rad sa rasterskom grafikom ( Adobe, 2017a).

Ovaj program se kod autografike prvobitno koristi za dizajniranje folije koja će se aplicirati na vozilo
(slika 8).

Slika 8. Adobe Illustrator

2.3.2 Adobe Photoshop

Photoshop je softver koji služi za obradu slike. Program vuče korijene još iz 1987. godine kada je služio
za prikazivanje slika na monohromatskim monitorima. Prva verzija izašla je 1990. godine, a program
su razvila braća Thomas i John Knoll. Program radi sa rasterskom i vektorskom grafikom, a omiljen je
među dizajnerima, web dizajnerima, a naročito fotografima, zbog lake manipulacije i obrade fotografija.
Takođe ovaj program nudi širok spektar alatki sa kojima je moguće vršiti mnogobrojne tranformacije sa
slikama kao što su isjecanja, uklanjanja objekata, popravka starih fotografija, igre sa bojama i efektima
i još mnogo toga (Adobe, 2017b).

10
Na slici 9. je prikazano radno okruženje programa. Kod autografike on ima ulogu da pripremi fotografije
i ostale elemente za štampu.

Slika 9. Adobe Photoshop

2.3.3. Adobe Acrobat

Adobe Acrobat je neizostavan program iz Adobe paketa koji služi za modifikovanje PDF datoteka, njihovu
razmjenu, pripremu fajlova za štampu itd. Program dozvoljava naknadna editovanja pripremljenih fajlova
za štampu ukoliko se desio neki propust tokom izrade (Adobe, 2017c. godine).

Radno okruženje softvera je prikazano na slici 10.

Slika 10. Adobe Acrobat

11
 2.3.4. Raster Image Processor (RIP)

Zadatak RIP-a je da generisane PostScript kodove pretvori u bitmapirane slike visoke rezolucije. RIP
interpretira PostScript fajl tako što svakoj tački (pikselu) u fajlu koji se šalje na osvjetljavanje dodjeljuje
jednu od dvije vrijednosti, pun ton ili bijelo (1 ili 0) . Pikseli kojima je dodjeljena vrijednost punog tona
se prema izabranoj tehnici rastriranja, grupišu tako da formiraju rasterske tačke. Pored toga, RIP može
da pripremi podatke za ispis na digitalnoj štamparskoj mašini ili uređaju za probni otisak. RIP može biti
hardverski i softverski, međutim današnji RIP-ovi su skoro uvijek softverski (Karlović i Pešterac, 2014).

Kod štampe folija koriste se mašine digitalne Ink Jet štampe koje uz sebe sadrže softverski RIP sa
predefinisanim profilima kojima se brzo priprema rastriranje prema tipu materijala koji se štampa. Na
slici 11 prikazano je radno okruženje VersaWorks RIP-a, od strane proizvođača Roland.

Slika 11. Roland VersaWorks

2.4. Materijali

Materijali koji se koriste u autografici su razne vrste folija koje mogu biti sa ili bez štampe. Folije se
razlikuju po svojim tehničkim karatkeristikama prema kvalitetu površine, debljini, vrsti ljepila, boji ljepila
(bijela, siva i crna) ili trajnosti folije. Prema kvalitetu površine folija može biti mat, sjajna i polusjajna.
Takođe površina folije može biti tretirana tako da na sebi sadrži reljefe, određenu transparentnost kao
i otvore (rupice). Folije koje se koriste u autografici su: cast, prozorska, karbonska i folija za isjecanje
(Sito tehnika, 2018).

2.4.1. Cast folija

Cast folija se koristi za lijepljenje direktno na vozilo ili kao folija za digitalnu solventnu štampu, nakon
čega se štampana folija aplicira na auto. Na slici 12. prikazana je 3M folija za autografiku koja je
veoma izdržljiva, do 8 godina, i ima akrilno ljepilo osjetljivo na pritisak, zaštićeno visoko kvalitetnom
silikonizovanom podlogom. COMPLYv3 tehnologija dozvoljava da se višak vazduha izbaci prilikom
aplikacije (Sito tehnika, 2018).

12
Neke od karakteristika ove folije su (Sito tehnika, 2018):

• Izuzetna stabilnost kod velikih dimenzija (skupljanje manje od 5%)

• Dobra mogućnost štampe
• Odlično ostaje na podlozi čak i u uslovima velike vlažnosti
• Otporna na vremenske uslove: akrilni lepak na bazi solventa
• Podložni papir: Super ravan, obostrano polietilenom zaštićen papir

Slika 12. 3M Cast folija

(Enroll, 2018)

3.4.2. Karbonska folija

Karbon automobilska folija (slika 13) pruža dizajnerima skoro neiscrpan izbor podloga za aplikacije
na automobilma. Ova 3D automobilska folija ima 3D dijagonalnu teksturu i pravi je hit u automobilskoj
industriji. Karbon auto folija je napravljena za apliciranje na brojne podloge kao što su: automobili,
motori, zidovi, vrata, nameštaj, stubovi i sl. Ove folije pružaju kvalitet koji je vizelno i estetski primamljiv,
i takođe se prilagođava na trodimenzionalne podloge. Vijek trajanja ovih folija je oko 10 godina (Sito
tehnika, 2018).

Slika 13. Karbonska folija

(Sito tehnika, 2018)

13
 2.4.3. Prozorska folija

Folija za prozore i staklene površine (One Way Vision) je samoljepljiva prozorska folija sa 30% i 50%
vidljivosti. To je sjajna crno-bijela folija za prozore sa rupičastom strukturom (slika 14). Ova folija
dozvoljava da se iz automobila vidi okolina dok se sa vana ne vidi kroz nju.
Prednosti ove folije su (Sito tehnika, 2018):

• Savršena providnost pogodna za najrazličitije primjene

• Kompatibilna sa digitalnom Ink Jet i sito štampom
• Specijalno ljepilo koji omogućava kristalnu providnost i lako uklanjanje
• Laka aplikacija sa vodom
• Izdržljivost
• Veoma dugotrajne, čak do 7 godina kada se aplicira na pravi način

Slika 14. Prozorska folija

(Sycolor, 2018)

2.4.4. Folije za isjecanje

Folije (slika 15) koje su izrađenje specijalno za isjecanje na mašini kater. Idealne su za unutrašnju i
spoljnu grafiku. Izvrsne su dimenzione stabilnosti i obezbjeđuju brzu obradu sječenja i kod slova manjih
dimenzija i detalja. Prosječni vijek trajanja ovih folija je oko 6 godina. Razlikuju se po debljini, boji i
kvalitetu površine (Sito tehnika, 2018).

Slika 15. Folije za isjecanje

(Sito tehnika, 2018)

14
 2.4.5. Primer za pripremu površina

Primer (slika 16) se koristi za pripremu površina za lijepljenje folija. Nanosi se u tankom sloju, neposredno
prije lijepljenja folije, na dijelovima automobila koji imaju nepravilne površine i gdje se folija mora više
rastezati. Osigurava da folija ostane zalijepljena i ne podigne se i na najnepravilnijim površinama
(Autofolija, 2018).

Slika 16. Primer

(Tapes store, 2018)

2.5. Alati za aplikaciju folije

Alati za lijepljenje folija su napravljeni od materijala sa osobinama otpornim na habanje, temperaturu,

lomljenje i sl. Efikasno odstranjuju vazdušne balončiće zaostale prilikom nanošenja folije i unapređuju
kvalitet filma tako što ga čvrsto pripajaju apliciranoj površini. Alatke koje su potrebne za apliciranje folije
na željenu površinu su: rakel, skaplel, industrijski fen, strugač, magnet, traka za sječenje, aplikacione
rukavice (Autofolija, 2018).

2.5.1. Rakel

Rakel je osnovna alatka kojom se utiskuje folija na prethodno pripremljenu površinu. Razlikuje se više
vrsta rakela koji imaju posebnu namjenu, neki od njih su: rakel pločica, kombinovani rakel, filc rakel,
kombinovani rakel sa magnetom, kontur, rakel sa ručicom (Autofolija, 2018).

Na slici 17. je prikazana rakel pločica bez navlake.

Slika 17. Rakel pločica Slika 18. Kombinovani rakel

(Farben frikell, 2018) (Möbel & Garten, 2018)

15
Kombinovani rakel (slika 18) je rakel pločica koja je sa jedne strane presvučena filcom. Ovaj alat je
pogodan kako za lijepljenje ravnih površina (filc dijelom), tako i za uglove, ćoškove i mjesta gdje je
potrebno zavlačenje folije (dijelom bez filca) (Autofolija, 2018).

Filc rakel, koji je prikazan na slici 19, je uglavnom pogodan za lijepljenje većih i ravnijih površina,
napravljena je od finog filca kako ne bi došlo do oštećenja folije prilikom apliciranja (Autofolija, 2018).

Da bi lakše montirali foliju na nepristupačnim površinama, rakel sa magnetom (slika 20) omogućuje
odlaganje rakela na bilo kom metalnom dijelu automobila. (Autofolija, 2018).

Slika 19. Filc rakel Slika 20. Kombinovani rakel sa magnetom

(Autofolija, 2018) (Autofolija, 2018)

Kontur (slika 21) je dizajniran da olakša lijepljenje svih konkavnih povšina sa kojima se monteri susreću
svaki dan (Autofolija, 2018).

Rakel sa ručicom, koji je prikazan na slici 22, je neophodan za profesionalnu ugradnju folija kako za
automobilska tako i za stakla u arhitekturi (Autofolija, 2018).

Slika 21. Kontur Slika 22. Rakel sa ručicom

(Autofolija, 2018) (Autofolija, 2018)

2.5.2. Skalpel

Skalpel (slika 23), koji je jedan od osnovih alatki prilikom aplikacije folija, služi za sječenje folije. Prilikom
sječenja folije preko staklenih površina, skalpel sječe foliju i tom prilikom ne oštećuje staklo. Sastoji se
iz oštrog noža koji je lako promjenjiv (Autofolija, 2018).

Slika 23. Skalpel

(Autofolija, 2018)

16
 2.5.3. Industrijski fen

Da bi folija što bolje prionula na površinu, prilikom utiskivanja sa rakelom folija se zagrijava sa industrijskim
fenom (slika 24). Zagrijavanjem folija postaje elastična pa je lakše aplicirati na konkavne i konveksne
površine. Temperatura mora biti odgovarajuća da ne bi došlo do oštećenja površine folije.

Slika 24. Industrijski fen

(Homefix, 2018)
2.5.4. Strugač

Strugač je nepohodan alat (slika 25) za pripremu ravnog stakla za aplikaciju folija. Struganjem otklanja
sve čvrste komadiće nečistoće, često nevidljive golim okom, kao i ostatke stare farbe, folije i lijepka koje
se pranjem ne mogu ukloniti (Autofolija, 2018).

Slika 25. Strugač

(SoliDrop, 2018)

3.2.5. Magnet

Magneti sa držačima (slika 26) čine lijepljenje folije znatno bržim i bukvalno zamjenjuju jednu ruku ili čak
jednu osobu u nekim trenucima lijepljenja. Magnet je potpuno prekriven super mekom gumom koja služi
da se eliminiše mogućnost bilo kakve štetu na vozilu, grafike ili folije (Autofolija, 2018).

Slika 26. Magnet

(Autofolija, 2018)

17
 3.2.6. Traka za sječenje folije

Traka za sječenje folije (slika 27) je samoljepljiva i koristi se za izradu finih prelaza i oblika bez korišćenja
skalpela, kako bi se dobio najprecizniji željeni oblik linije i izbeglo oštećenje karoserije vozila skalpelom
(Autofolija, 2018).

Slika 27. Traka za sječenje

(Autografika, 2018)

3.2.7. Aplikacione rukavice

Na slici 28 su prikazane aplikacione rukavice za lijepljenje folija. One sprječavaju klizanje alata, oštećenje
folije, lakšu obradu zagrijanih površina itd (Autofolija, 2018).

Slika 28. Aplikacione rukavice

(Autografika, 2018)

3.2.8. Gumeni valjak

Gumeni valjak služi za utiskivanje folije na konkavne površine. Valjak je obložen gumom koja je otporna
na visoke temperature iz razloga jer se prilikom utiskivanja folija koristi industrijski fen. Na slici 29 nalazi
se valjak proizvođača 3M.

Slika 29. Gumeni valjak

18
 4. PRAKTIČNI DIO

4.1. Plan i algoritam praktičnog dijela

Proces izrade autografike generalno podrazumjeva 3 koraka u kojima se (Flash Copy, 2018):

• U prvom koraku se uzimaju mjere površine dijela ili cijelog vozila koje se brendira i izradu grafičkog
riješenja na osnovu date površine.

• Drugi korak u brendiranju vozila predstavlja štampa i isjecanje folije po mjeri dijela ili dijelova vozila
koje se brendira. Štampa grafičke pripreme idejnog rješenja se radi na digitalnim mašinama za velike
formate koje imaju veoma visok kvalitet otiska sa bojama velike izdržljivosti i otpornosti na atmosferske
i druge uticaje. Otpornost je još dodatno postiže i naknadnom hladnom laminacijom folije.

• U trećem koraku se odštampana i isječena folija za brendiranje vozila nanosi, odnosno lijepi na dio ili
na cijelu površinu vozila. Lijepljenje folija na ravnu površinu može biti veoma zahtjevan posao, dok je
lijepljenje folije na vozilo sa svim zakrivljenjima i raznim drugim isjecanjima i savijanjima još zahtjevnije
i teže.

Na slici 30 prikazan je algoritam rada praktičnog dijela, gdje se nalaze preciznije faze rada.

19
Slika 30. Algoritam rada

20
 4.2. Priprema za štampu

Priprema za štampu predstavlja polaznu osnovu kod autografike jer su u njoj rade idejna dizajnerska
rješenja kojima će se brendirati vozilo. Sam proces dizajniranja zahtjeva da se idejno rješenje prilagodi
tipu vozila zbog njegovih dimenzija i oblika karoserije. Potrebno je da se pronađe specifikacija vozila
gdje su prikazane njegove dimenzije. Na stranici www.the-blueprints.com se mogu naći vektorski crteži
vozila koji se mogu kupiti. Ipak, preporučuje se fotografisanje i premjeravanje vozila na koji će se folija
aplicirati jer se i dimenzije svakog vozila bilo da je isti model mogu razlikovati. Na slici 31 prikazan je
crtež sa dimenzijama prema kojem je kreiran dizajn vozila. Potrebno je voditi računa prilikom slaganja
elemenata dizajna, da se neki od elemenata ne nalazi na mjestu gdje se sječe folija zbog prisustva
pratećih elemenata vozila kao što su lajsne, brave i dr. Takođe, treba biti upoznat sa svim udubljenima i
ispupčenjima koji se nalaze na vozilu (Mactac, 2018).

Slika 31. Dimenzije vozila Peugeot Partner 2006

(Best Car Mag, 2018)

Brendiranje vozila može da bude djelimično, parcijalno ili kompletno.

• Djelimično brendiranje se odnosi na brendiranje samo određenih dijelova automobila, kao što je recimo
gepek vrata, hauba…
• Parcijalno breniranje je štampanje samo logoa ili teksta koje se može uraditi sječenjem folije u
potrebnom obliku.
• Kompletno brendiranje se odnosi na presvlačenje cijelog automobila u foliju. Lijepljenje ili presvlačenje
cijelog vozila može biti u foliju određene boje ili štampu u koloru na vozilu.

Prilikom brendiranja vozila korišteno je djelimično i parcijalno brendiranje. Parcijalno se koristi kod
prednjih vrata i zadnjeg dijela vozila, a djelimično kod haube i zadnjih bočnih vrata sve do stop svjetala
(slika 32). Kod parcijalnog folija će se štampati dok kod djelimičnog folija se isjeca.

21
 Slika 32. Prikaz dizajna na crtežu

4.3. Štampa folija

Folije za autografiku se štampaju tehnikom digitalne Ink Jet štampe na mašinama koje se nazivaju
ploteri. Ova tehnika omogućava štampu velikog formata sa visokom rezolucijom štampe. Velika prednost
u odnosu na ostale tehnike štampe je ta što nema štamparsku formu pa se štampajuće informacije lako
mijenjaju na računaru.

Slika 33. Roland RE-640

Na slici 33 prikazana je japanska mašina Roland Re 640 koja štampa na osnovu Piezo Ink Jet
tehnologije. Boje koje ona koristi zasnovane su na ECO Solvent tehnologiji boja čija je osnova voda
te one ne ispuštaju neugodne mirise i ne zagađuju okolinu. Radi dobrog kvaliteta štampe RE-640 je
opremljen novom tehnologijom kada je u pitanju glava za štampu, donoseći varijabilnu kontrolu kapljice.
On proizvodi kapljice u sedam različitih veličina kako bi akcentovao fine detalje na slici. RE-640 dolazi
zajedno sa VersaWorks, Rolandovim lakim za upotrebu RIP i print menadžment softverom. Izborom
potrebnog materijala iz liste profila softver automatski podešava nijanse, količinu boje i druge kritične
faktore koji su podesni za tu vrstu materijala.

22
Interfejs VersaWorks softvera je lako savladati, čak i bez prethodnog iskustva. Softver ima opciju da
procijeni utrošak boje, vremena potrebnog za završetak posla, kao i prikazivanje količine materijala
koji je ostao, radi maksimizacije efikasnosti. Održavanje ove mašine je lako. Funkcija automatskog
čišćenja održava glavu za štampu u optimalnom stanju, obezbeđujući konstantan rad. Dualni sistem za
čišćenje, koji sadrži standardni čistač kao i dodatni bočni čistač, uklanja prašinu i ostatke sa glave kako
bi se smanjili zahtjevi održavanja. Širina materijala na kom može štampati se kreće od 259 mm do 1625
mm. Mašina predstavlja dobar izbor zbog dovoljne širine štampe kod autografike kod koje je optimalna
veličina folije 1520 mm (Roland, 2012).

MODEL RE-640
Tehnologija štampe Piezoelectric inkjet
Širina materijala 259 do 1625 mm
Debljina materijala Maksimum 1.0 mm sa podlogom, za štampu
Spoljni prečnik rolne materijala Maksimum 210 mm
Težina rolne materijala Maximum 40 kg
Prečnik hilzne materijala 76.2 mm ili 50.8 mm
Širina štampe Maksimum 1615 mm
Tip boja Roland ECO-SOL MAX 220-cc kertridž / 440-cc
kertridž
Boje Četiri boje (cyan, magenta, yellow i black)
Rezolucija štampe Maksimum 1440 dpi
Distancna preciznost Greška manja od ±0.3% pređene razdaljine
Sistem grijača Grijač, podešavanja temperature: 30 do 45C
Sušač, podešavanje temperature: 30 do 50C
Povezivost Ethernet (10BASE-T/100BASE-TX, automatic
switching)
Funkcija uštede struje Automatska sleep funkcija

Tabela 1. Specifikacije mašine Roland

(Roland, 2018)

Na početku procesa štampe potrebno je odgovarajuću rolnu materijala pozicionirati u mašini (slika 34).
Rolna se postavlja na nosače koji se mogu prilagođavati u odnosu na širinu rolne. Materijal se odmotava
i vodi kroz točkiće za transport (slika 35).

Slika 34. Pozicioniranje rolne u mašini

23
 Slika 35. Vođenje materijala kroz mašinu

Pripremljeni dizajn se uvozi u RIP mašine, gdje se izvršavaju određenja podešavanja i rastriranje.
Podešavanja koja je potrebno definisati kod štampe folija autografike su:

- Dimenzionisanje materijala i pozicioniranje dizajna

- Izbor kvaliteta štampe
- Postavljanje reznih oznaka

3
1

Slika 36. Roland RIP softver

Na slici 36 se može vidjeti uvežena priprema u softver. Na slici su označene četiri bitne sekcije softvera.
Sekcija 1 predstavlja listu uveženih priprema gdje se nalaze i informacije o statusu svake pojedinačno.
Sekcija 2 služi da bi se izvršile određene radnje nad datotekom. Da bi se vršio pregled nad pripremom
u sekciji 3 nalazi se prikaz dizajna. Sekcija 4 je bitna jer daje važne informacije o pripremi. Detaljan
pregled informacija se može vidjeti na slici. Neke od informacija su dimenzije pripreme, vrijeme uvoza u
rip, kvalitet štampe, potrošnja boje i dr.

24
 Slika 37. Layout kartica

Na slici 37 prikazana je kartica Layout, gdje je potrebno izvršiti dimenzionisanje rolne materijala. Materijal
koji se koristi u ovom poslu je Cast folija, širine rolne 1615 mm. Priprema je pozicionirana na sredinu.
Nakon toga je odabran kvalitet štampe u kartici Quality (slika 38). Kao izbor medija izabran je Generic
Vinyl 1 koji ima predefinisana podešavanja za štampu folija. Odabran je standardni kvalitet štampe jer je
autografika medij koji se posmatra sa veće udaljenosti te visoki kvalitet štampe nije potreban.

Slika 38. Quality kartica

25
Prikazana podešavanja su obavezna kod pripreme posla. Ostala podešavanja koja nudi softver koriste
u specijalnim slučajevima kada je potrebno odraditi dodatnu transformaciju nad pripremom. Na samom
kraju u podešavanju u kartici Mark dodate su rezne oznake (slika 39).

Slika 39. Mark kartica

Nakon što su izvršena podešavanja posla potrebno je pripremu rasterizovati. To se izvršava uz pomoć
opcije RIP (Raster Image Processor) koja se nalazi u sekciji 2. Poslije rasterizovanja potrebno je odabrati
opciju Print da bi se priprema odštampala (slika 40).

Slika 40. RIP opcija

26
 4.3.1. Katovanje folija

Katovanje ili isjecanje folije predstavlja naknadnu obradu folije pri čemu se ona isjeca prema definisanim
pravilnim i nepravilnim oblicima. Ova mogućnost dizajnerima daje mnogo opcija za izradu zanimljivih
idejnih rješenja. Na slici 41 prikazana je mašina za katovanje D60FX, proizvođača Summa.

Slika 41. Summa D60FX

Isjecanje folije se vrši pomoću noža koji se nalazi na glavi katera. Zavisno od vrste materijala nož se
može podešavati. Parametri koji se podešavaju su brzina sječenja i pritisak noža. Ono što dodatno
karakteriše mašinu je maksimalna i minimalna širina i dužina sječenja, što predstavlja osnove kod
odabira optimalne mašine u odnosu na ploter. Da bi se mašini zadala putanja rezanja potrebno je
u pripremi izraditi vektorski crtež linije reza. Isjecanje se može vršiti pored folija za katovanje i na
ostalim vrstama auto folija koje mogu biti prethodno odštampane. Precizno sječenje odštampanih folija
omogućava postavljanje kontrolnih markica koje senzor očitava. Senzor je pozicioniran na glavi katera.
Noviji kateri imaju mogućnost jako preciznog sječenja sa preciznošću od +/- 0.1 mm. Prilikom pripreme
za štampu ostavlja se prepust od 1 mm da ne bi došlo do odstupanja (Alim, 2016).

MODEL Summa D60FX

Dimenzije 100 x 35 x 30 cm
Širina materijala 7 to 66 cm
Površina isjecanja 63 cm x 50 m*
Tolerancija greške +/- 0.1 mm
Pritisak noža 0 - 400 g
Brzina noža 113 cm/s dijagonalno

Tabela 2. Specifikacije mašine Summa

(Artsystems, 2018)

Priprema dizajna za katovanje izvodi se u programu Ilustrator. Potrebno je izvršiti provjeru linija elemenata
da se na vrijeme uoče potencijalne greške. Greške mogu biti pojave duplih linija, nezatvorenost oblika
itd (slika 42). Svi elementi se nalaze u vektorskom obliku i uvoze se u Summa Winplot, softver za
katanje, preko opcije Send to Winplot. Ova opcija se nalazi u okviru dodatka za Ilustrator. Na slici 43
nalazi se prikaz uveženog dizajna u softver za katanje. Folija za katovanje je prethodno pozicionirana u
mašini, nakon čega se u sofveru očitava širina materijala.

27
 Slika 42. Priprema za katanje u Ilustratoru

Slika 43. Summa Winplot - uveženi dizajn

U softveru su izvršena podešavanja parametara koji se razlikuju zavisno od materijala na kom se vrši
isjecanje (slika 44). Pritisak noža se podešava u odnosu na debljinu folije te ona iznosi 150g. Brzina
noža je podešena na 400 mm/s u cilju dobijanja što bolje oštrine ivica isječenih elemenata. Ostali
parametri su ostali po standardnim podešavanjima.

Slika 44. Parametri sječenja folije

28
Kada je folija isječena tada je potrebno ukloniti otpadne površine. Uklanjanje površina koje se nalaze van
elemenata radi se ručnim odvajanjem folije od zaštitnog papira (slika 45). Ukoliko se unutar elemenata
nalaze otpadne površine tada se one sa pincetom lako uklanjaju (slika 46).

Slika 45. Uklanjanje otpadnih površina

Slika 46. Uklanjanje sitnih otpadnih površina

Nakon što se sa folije odstrane otpadne površine nanosi se transfer folija. Razlog njene primjene je
taj što se isječena folija sastoji najčešće od mnogo elemenata koje je potrebno prenijeti na površinu
tačno na određenu poziciju. Ona utiče na skraćenje vremena aplikacije folije. Na slici 47 prikazano je
nanošenje transfer folije na isječenu foliju uz pomoć alatke rakel.

Slika 47. Nanošenje transfer folije

29
 4.3.2. Laminacija

Nakon faze štampanja folije te sušenja otiska na njoj, radi poboljšanja njenih svojstava vrši se laminacija.
Laminacija se vrši tako što se mašinski nanosi tanki providni film preko odštampane folije, čime se
dobija mat ili sjajni efekat, boje dobijaju jači ton i kontrast. Prije svega laminacija služi kao dobra zaštita
od ogrebotina, hemikalija kao i od djelovanja dnevne svjetlosti jer u sebi sadrži UV inhibitore koji čuvaju
otisak da ne izblijedi. Takođe laminirati se može i sa tečnim laminatorom koji se uglavnom nanosi ručno
pomoću valjka, ali je predstavlja ograničeno rješenje za dugotrajnu zaštitu i trajnost. Ukoliko je folija
svježe odštampana potrebno je raširiti i ostaviti da osuši 72 časa prije laminacije (Mactac, 2016).

Slika 49. Tečni Laminator

Slika 48.Laminiranje folije pomoću valjka

Na slici 49 prikazana je sredstvo za laminiranje. Kod izbora laminacije naručilac autografike je zahtjevao
jeftiniju varijantu, koja je u ovom slučaju tečna laminacija koja se nanosi ručno pomoću valjka. Kod
nanošenja laminatora pazi se da debljina sloja bude ravnomjerano nanijeta (slika 48).

4.4. Lijepljenje folije na vozilo

4.4.1. Uklanjanje stare folije i čišćenje vozila

Prije aplikacije folije na vozilo potrebno je pripremiti površine koje se brendiraju. Priprema površine
podrazumjeva uklanjanje stare folije ukoliko se ona nalazi na vozilu i skidanje svih nečistoća. Te nečistoće
su prašina, prljavština, ostaci ljepila od stare folije i sl. Ponekad je veoma teško, čak i nemoguće skinuti
staru, zapeklu foliju sa podloge. Kada ni zagrijavanjem ne mogu da se uklone ostaci folije, kada se ona
cijepa na male komadiće, kada je površina ispucala tada treba primjeniti sredstvo za uklanjanje. Na slici
50 je prikazano sredstvo, proizvođača 3m (Korus, 2016).

Nakon skinute stare folije na površini vozila nalaze se ostaci ljepila za čije čišćenje se koristi alatka strugač
i sredstvo za uklanjanje ljepila. 3M citrusni čistač u spreju je jako sredstvo za čišćenje i odmašćivanje
različitih vrsta površina od sasušenog ljepila, ostataka od ljepljivih traka, prljavštine i masnoća. Na
bazi limunovog ulja, ne sadrži petrolejske destilate i rastvarače kao ni supstance koje uništavaju ozon.
Uklanja sledeće tipove ljepila: akrilni, epoksi, SBR, sintetički kaučuk, poliuretan aktiviran toplotom, etil
vinil acetate, neoprenski, nitrilski (Korus, 2016).

30
Na slici 51. prikazan je citrusni čistač za skidanje prljavštine sa vozila prije aplikacije folije.

Slika 50. Sredstvo za uklanjanje stare folije Slika 51. 3m citrusni čistač u spreju
(Korus, 2016) (Rubild, 2018)

Kedi na kojem se vrši aplikacija folije došao je u jako čistom stanju. Na njemu se nije nalazila stara folija.
Potrebno je samo sa citrusnim čistačem i krpom ukloniti prašinu. Pripremljeno vozilo za lijepljenje se
nalazi na slici 52.

Slika 52. Očišćeno vozilo

4.3.2. Aplikacija folije

Za automobile ili bilo koju drugu trodimenzionalnu površinu, mora se koristiti samo metoda suve
primjene. Suva aplikacija je sigurnija jer ljepilo folije dostigne svoju konačnu adheziju brže nego ako bi
se voda i sapun koristili pri ljepljenju (Mactac, 2018).

Da bi se omogućio pravilan izbor folije za dobro obljepljivanje potrebno je poznavati stanje automobila.
Kada se koriste različite vrste folije tehničar bi trebalo da sprovede testove kako bi utvrdio moguće razlike u
upotrebi folija i u kvalitetu grafičke aplikacije. Prilikom obljepljivanja vozila potrebni su određeni uslovi kako bi
se folija što bolje aplicirala. Površina vozila mora biti suva, čista i makar najmanje preporučljive temperature
koja je pogodna za nanošenje folije. Prostorija u kojoj se radi treba biti čista, svjetla i bez prašine. Takođe
treba imati dovod struje, koja je potrebna prilikom rada sa industrijskim fenom (Mactac, 2018).

Priprema lijepljenja predstavlja važnu fazu rada jer se pažljivo mjere dijelovi vozila i formati folije prije
sječenja. Širina rolne od 152 cm je optimalna za nanošenje folije na mnoge tipove vozila bez nastavljanja
i preklapanja. Folija se ne smije sjeći do same ivice automobila jer se može desiti skupljanje (smanjenje)
folije ili mehaničko oštećenje tokom vremena. Da ne bi do toga došlo prilikom lijepljenje foliju treba nanijeti
i ispod gumenih dijelova kako bi se izbjegle slobodne ivice koje se mogu mehanički odlijepiti.

31
Ukoliko je neizbežno sjeći foliju na površini vozila, potrebno je nanijeti silikonski krep ili slični materijal na
mesto gdje se sječe. Folija se blago digne poslije sječenja i uklanja se krep prije nego što se konačno
nanese. Kod visoko kvalitetnih Cast folija lijepljenje se može izvoditi fenovima na toplo, gdje sve prepuste
folije treba ugurati i ukrojiti po naborima (Mactac, 2018).

Aplikacija folije podrazumjeva faze rada (Mactac, 2018):

• Postavljanje folije na vozilo i pričvršćavanje ljepljivom trakom, magnetima ili preostalim dijelovima folije
(slika 53).

Foliju je potrebno pozicionirati tako da ona prepušta 5 cm iznad ivica. U ovom slučaju korišteni su
magneti za fiksiranje folije na površinu.

Slika 53. Pozicioniranje folije

• Uklanjanje zaštitnog papira sa folije

Folija se sastoji iz tri segmenta: PVC sloj, ljepilo i zaštitni sloj (zaštitni papir). Nakon što se folija
pozicionirala pomoću magneta skida se zaštitni papir cca 40 cm od početne tačke lijepljenja (slika 54).
Skinuti dio sloja se makazama uklanja.

Slika 54. Uklanjanje zaštitnog papira

32
• Utiskivanje folije na površinu vozila

Folija se zateže preko dijelova koji se obljepljujuju (slika 55). Zatezanje folije izvodi pomoćni radnik. Uz
pomoć alatke rakel folija se potiskuje prema površini, vodeći pažnju da ne ostaju balončići sa vazduhom.

Slika 55. Utiskivanje folije

• Isjecanje i savijanje ivica

Nakon što se folija utisne ivice se sjeku i savijaju, što je prikazano na slici 56. Sječenje se izvodi uz
pomoć alatke skalpel nakon čega se ivice savijaju uz pomoć filc rakela.

Slika 56. Isjecanje i savijanje ivica

33
Sve izobličene dijelove i ivice bi trebalo pažljivo ponovo zagrijavati fenom poslije lijepljenja kako bi se
ljepljiva supstanca brzo aktivirala. U slučaju vrlo velikih nabora, preporučuje se kratko zagrijavanje ovih
dijelova do temperatura od 150°C do 180°C, na ovaj način vinil postaje stabilna struktura. Temeperatura
neće oštetiti ljepljivu supstancu niti farbu vozila. Kako bi se izbjegla oštećenja folije potrebno je neprekidno
pomjerati fen. Konačno foliju treba ponovo utisnuti u udubljenja. Kada je ponovno sastavljanje završeno,
zagrijati sve ivice i nabore ponovo fenom do 150°C. Preostali sitni vazdušni mehurići ispod folije će
ispariti kroz foliju u roku od nekoliko dana zavisno od spoljne temperature. Jedino bi veće mjehuriće
trebalo blago probušiti iglom ili skalpelom, a vazduh treba istinuti rakelom. Vozilo treba ostaviti na
temperaturi nanošenja dodatnih 24 časa (Mactac, 2018).

Slika 58. Obrađeni konkavnih dijelova vozila

Obrada konkavnih dijelova se vršila uz pomoć industrijskog fena i gumenog valjka (slika 57). Sa
zagrijanim industrijskim fenom na 160°C djeluje se na foliju sa udaljenosti od 40 cm koju sekunde nakon
čega se valjkom utiskuje folija u konkavni dio. Na slici 58 prikazane su te površine nakon obrade.

Slika 58. Obrađeni neravni dijelovi vozila

34
Koraci naknade obrade konveksnih zalijepljenih površina prikazani su na slici 59. U prvom koraku
potrebno je ostaviti po 3 cm prepusta odignute folije oko konveksne površine. Nakon toga u drugom
koraku treba prepuštenu foliju iglicom isprobijati da bi se napravili otvori kroz koje će se istisnuti preostali
vazduh. Djelovanjem rakela i fena u trećem koraku se folija potiskuje ka površini. Fen svojim djelovanjem
na foliju, zagrijava je i čini je podesnijom za lijepljenje. U četvrtom koraku oko konveksne površine
djeluje se skalpelom tako da se napravi rez oko nje da se ne bi folija vremenom odlijepila na tom mjestu.

1.

2.

3.

4.

Slika 59. Naknadna obrada konveksnih površina

Korišćenjem iste tehnike lijepljenja folije su aplicirane i na drugu bočnu stranu i haubu. Na slici 60
prikazana je aplikacija folije na haubu.

Slika 60. Aplikacija folije na haubu

35
Kod izrade reklama na zadnji dio vozila, vrata vozača i suvozača koristilo se parcijalno brendiranje.
Tehnika njihovog lijepljenja je slična kao kod djelimičnog, razlika je u načinu njihovog prenosa na
površinu. Prenos se vrši uz pomoć transfer folije koja se nanosi na isječenu foliju.

Slika 61. Utiskivanje folije pomoću rakela

Uz pomoć papirne trake definisala se prava linija po kojoj se ravnala folija. Sa alatkom rakel folija se
aplicirala na površinu vozila (slika 61). Kada je završeno utiskivanje folije, uklanja se transfer folija i
papirna traka (slika 62).

Slika 62. Uklanjanje transfer folije i papirne trake

36
Na slici 63 je prikazan pregled sa sve četiri strane kedija nakon završenog brendiranja.

Slika 63. Prikaz brendiranog kedija

37
 5. ZAKLJUČAK

Predmet istraživanja tokom ovog rada je bio proces izrade autografike. Povećanim brojem vozila
posljednjih godina, autografika kao vid brendiranja je postala jako popularna.
Kroz ovaj rad mogle su se vidjeti faze rada tokom izrade autografike kao i materijali, alati, mašine
ali i tehnika lijepljenja koja je potrebna za dobru izvedbu. Sama tehnika lijepljenja zahtjeva određenu
količinu znanja i mnogo prakse. Materijali koji se koriste kod ovog vida brendiranja su folije, kojih ima
mnogo tipova koje se razlikuju prema određenim karakteristikama kao što su kvalitet površine, debljina,
vrsta ljepila, boja ljepila, trajnost folije. Tokom aplikacije folija moraju se koristiti alati koji su specijalno
namjenjeni za to. Da bi se autografika izvela uspješno, potrebno je u fazi pripreme sve detaljno isplanirati.
Samo planiranje autografike zahtjeva da se tačno prema mjerama vozila radi dizajn, dizajner mora voditi
računa da li se vozilo brendira kompletno, parcijalno ili djelomično. Potrebno je isplanirati sa kojom
folijom se radi autografika. Što zavisi od površine na koju se nanosi, da li je to metal, plastika ili staklo.
Takođe izbor folije zavisi od budžeta naručioca tako da imaju folije višeg ili nižeg kvaliteta. Kvalitet folije
utiče na kvalitet same štampe ukoliko se vrši odštampavanje folije. Ploteri koji se koriste za štampu folija
moraju ispunjavati uslove velikog formata, visoke rezulocije, postojanosti boja.

38
 6. LITERATURA

6.1. Tekst

Adobe, 2018a. Illustrator [Online], Dostupno na: <https://www.adobe.com/gr_en/products/illustrator.

html?promoid=PGRQQLFS&mv=other> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Adobe, 2017b. Photoshop [Online], Dostupno na: <https://www.adobe.com/gr_en/products/photoshop.

html?promoid=PC1PQQ5T&mv=other> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Adobe, 2017c. Photoshop [Online], Dostupno na: <https://acrobat.adobe.com/gr/en/acrobat.

html?promoid=C12Y324S&mv=other> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Alim, 2016. Roland štampači i kateri [Online] Dostupno na: <http://www.alim.ba/oprema/kategorija/

roland-stampaci-i-rezaci> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Autofolija, 2018. Alati za lepljenje folija [Online], Dostupno na: <http://www.autofolija.rs/katalog?node=15>

[Pristupljeno 11. 08. 2018]

Copy flash, 2018. Brendiranje vozila - Autografika [Online], Dostupno na: <http://digitalnastampa-
flashcopy.rs/?brendiranje-vozila-firmi-lepljenje-folija-na-vozila> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Karlović. I., Pešterac Č., 2014. Reprodukciona tehnika - skripta sa predavanja, Novi Sad, FTN

Korus, 2018. 3M rešenja za uklanjanje stare folije i ostataka lepka [Online], Dostupno na: <http://korus.
rs/3m-resenja-za-uklanjanje-stare-folije-i-ostataka-lepka/> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Mactac, 2018. The Anatomy of a great wrap [Online], Dostupno na: <https://www.mactacgraphics.eu/
sites/default/files/tb_4.17_the_anatomy_of_a_great_wrap_-02-2016.pdf> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Novaković D., Kašiković N., 2013. Digitalna štampa, 1 izd., Novi Sad, FTN

NS Grafo prom, 2018. Oraguard 293 [Online], Dostupno na: <http://nsgrafoprom.com/?page_id=466>

[Pristupljeno 11. 08. 2018]

Roland, 2012. Roland Re-640 [Online], Dostupno na: <http://www.roland.me/roland-re-640/>

[Pristupljeno 11. 08. 2018]

Sito tehnika, 2018. Materijali za solventu štampu [Online], Dostupno na : <http://www.sitotehnika.rs/

materijali-za-solventnu-stampu> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

6.2. Slike

Alim, 2016. Roland GR-640 [Image Online] Dostupno na: <http://www.alim.ba/storage/app/media/

oprema/roland/CAMM-1_GR-serija-masina.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Autofolija, 2018. Filc rakel [Image Online] Dostupno na: <http://autofolija.rs/upload/katalog/Alati/Filc%20

Rakel.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Autofolija, 2018. Kombinovani rakel sa magnetom [Image Online] Dostupno na: <http://autofolija.rs/
upload/katalog/Alati/Rakel%20Magnet.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

39
Autofolija, 2018. Skalpel [Image Online] Dostupno na: <http://autofolija.rs/upload//Olfa%20S20.jpg>
[Pristupljeno 11. 08. 2018]

Autofolija, 2018. Magnet [Image Online] Dostupno na: <http://autofolija.rs/upload/katalog/Alati/magnet.

jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Autofolija, 2018. Traka za sječenje [Image Online] Dostupno na: <http://autofolija.rs/

upload//2016-03-13%2021.30.25.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Autofolija, 2018. Aplikacione rukavice [Image Online] Dostupno na: <http://autofolija.rs/upload/katalog/

Alati/Aplikacione%20rukavice%20.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Best Car Mag, 2018. Peugeot Partner 2006 [Image Online] Dostupno na: < http://bestcarmag.com/sites/
default/files/5017011peugeot-partner-03.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Designer Wraps, 2014. DIY Manual [Image Online] Dostupno na: <http://www.designerwraps.com.au/
wp-content/uploads/2014/06/DW_DIY_V1.pdf> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Enroll, 2018. 3M Cast folija [Image Online] Dostupno na: <https://www.enroll.rs/wp-content/

uploads/2017/08/Folio-3M-IJ170-CV3-425x450.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Farben frikell, 2018. Rakel pločica [Image Online] Dostupno na: <https://www.farben-frikell.de/media/
images/org/orafol_goldrakel.png> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Korus, 2018. Sredstvo za uklanjanje stare folije [Image Online] Dostupno na: <http://media1.korus.
rs/2016/06/3M-Graphic-Remover-System.png> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Mactac, 2018. The Anatomy of a great wrap [Image Online], Dostupno na: <https://www.mactacgraphics.
eu/sites/default/files/tb_4.17_the_anatomy_of_a_great_wrap_-02-2016.pdf> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Möbel & Garten, 2018. Kombinovani rakel [Image Online] Dostupno na: <https://www.moebel-und-
garten.de/moebel/Des-Mall/Blau-Folien-Filzrakel-Filz-Wandtattoo-Wand-Glas-Rakel-Folienrakel-Auto-
Neuware-von-Des-Mall-11940576.jpg > [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Novaković D., Kašiković N., 2016. Digitalna štampa, 1 izd., Novi Sad, FTN

NS Grafo prom, 2018. Folija za laminaciju [Image Online] Dostupno na: <http://nsgrafoprom.com/wp-
content/uploads/2016/10/oraguard-293-b.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Rubild, 2018. 3m citrusni čistač u spreju [Image Online] Dostupno na: <http://rubild.ru/wa-data/public/
shop/products/14/18/1814/images/3110/3110.970.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Sito tehnika, 2018. Karbon folija [Image Online] Dostupno na: <http://www.sitotehnika.rs/images/stories/
materijali/Karbon_folija.png> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Sito tehnika, 2018. Folija za katanje [Image Online] Dostupno na: <http://www.sitotehnika.rs/materijali-
za-solventnu-stampu/samolepljiva-folija/kater-folija> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Sycolor, 2018. Prozorska folija [Image Online] Dostupno na: <http://www.sycolor.com/wp-content/

uploads/2015/08/One-Way-Vision-Vinylr-6.png> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

40
SoliDrop, 2018. Strugač [Image Online] Dostupno na: <https://www.solidrop.net/photo-7/gbq-17-glue-
adhesive-clean-tool-remover-knife-blade-for-lcd-touch-screen-digitizer-cell-phone-tablet-repair-tools.
jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Tapes store, 2018. Primer [Image Online] Dostupno na: <http://www.tapes-store.com/media/catalog/

product/cache/2/image/9df78eab33525d08d6e5fb8d27136e95/3/m/3m_primer_94_preparatore_di_
superfice_1.jpg> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

6.3. Tabele

Artsystems, 2018. SummaCut Series [Online] Dostupno na: <http://www.artsystems.co.uk/write/pdf/

SUMMA/D60R-2E_SPECIFICATION.pdf> [Pristupljeno 11. 08. 2018]

Roland, 2012. Roland Re-640 [Online], Dostupno na: <http://www.roland.me/roland-re-640/>

[Pristupljeno 11. 08. 2018]

41