Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 37

lg/k]If ul/aLn] :yflgo hgtfsf] cfly{s tyf z}lIfs

If]qdf kf/]sf] k|efj, ?kGb]xL

lqe'jg ljZjljBfno, lzIffzf:q ;ª\sfo, k[YjLgf/fo0f SofDk;, ;fdflhs


cWoog tyf cy{zf:q ljefu, :gftsf]Q/ tx, Pd=P8= bf];|f] jif{sf]
cflz+s cfjZostf kl/k"lt{sf] nflu k|:t't

zf]w k|:tfj

k|:t'tstf{
anaxfb'/ dtf/f
SofDk; /f]n g+ M !#)$
bf];|f] jif{sf] kl/Iff /f]n g+ M $*)%#@
lq=lj=lj= btf{ g+ M (–@–#@&–($&–@)!)
egf{ jif{ @)&)

;fdflhs cWoog tyf cy{zf:q lzIff ljefu


k[YjLgf/fo0f SofDk;, kf]v/f
@)&&
ljifo;'lr (Table of Content)
k'i7
cWofo Ps M kl/ro -!–*_
!=! cWoogsf] k[i7e"ld (Background of the Study) !
!=@ ;d:ofsf] syg (Statement of the problem) %
!=# cWoogsf] p2]Zo (Objectives of the Study) ^
!=$ cg';Gwfg k|Zg (Research Questions) ^
!=% cWoogsf] dxTj (Significance of the Study) &
!=^ cWoogsf] ;Ldf (Limitation of the Study) &
!=& cWoogsf] ;+u7g (Organization of the Study) *

cWofo b'O{ M ;}4flGts / cg';GwfgfTds k'g/fjnf]sg (Reviews of Related


Literature and Conceptual Framework) -(–!(_
@=! ;}4flGts ;flxTosf] k'g/fjnf]sg (Reviews of Theoretical Literature) (
@=@ k"j{ cWoogsf] k'g/fjnf]sg (Reviews of the Previous Study) !^
@=# ;flxTosf] k'g/fjnf]sg pkb]otf ( Implications of Review of the study)!&
@=$ cg';Gwfg cGt/fn (Research Gap) !*
@=% cjwf/0ffut 9fFrf (Conceptual Framework of the Study) !(
cWofo tLg M cWoog ljlw / k|lqmof (Method and Procedure of Study)-@)–
@@_
#=! cg';Gwfg 9fFrf (Research Design) @)
#+=@ tYofÍsf ;|f]tx? (Sources of Data) @)
#=# hg;+Vof / gd'gf 5gf]6 (Population and Sample) @!
#=$ tYofÍ ;+sng k|lqmof (Data Collection Procedure) @!
#=% tYofÍ ;+sngsf cf}hf/x? (Data Collection Tools) @!
#=^ tYofÍ ;+sng tl/sf (Data Collection Techniques) @!
#=& tYofÍsf] ljZn]if0f / ljj]rgf (Data Analysis and Interpretation) @@
;Gbe{u|Gy (Reference)
cWofo M Ps(Unit: One)

kl/ro (Introduction)

!=! cWoogsf] k[i7e'ld (Background of the Study)

ul/aL cefjsf] cj:yf xf]  . o;sf :j¿k / cfofd w]/} eP klg hLjg lgjf{xsf nflu cfwf/e"t
cfjZostf k|fKt ug{af6 al~rltdf /xg' g} ul/aL xf]  . ul/aLsf] cj:yfn] c¿ w]/}
cj;/ / :jtGqtfnfO{ k|efj kfb{5 .ul/an] ubf{ :t/Lo lzIff lng ;lsb}g\, sd lzlIft ePsf]
sf/0f ul/a r]tgfsf] :t/df sdhf]/ x'G5  .sdhf]/ r]tgfn] Ifdtf, ;fdYo{ /:jtGqtfnfO{ klg
;fF3'/f] kfb{5 .To;kl5 JolQmsf ;kgf, p2]Zo, cfsfÍ\Iff klg ;fF3'l/G5g . o; k|sf/sf
k':tf}gL k|efj kfl//x]df ;dfhdf juL{o lje]b x'g uO{ dfgj ;Eotf clg zf;sLo k|
0ffnLdfly k|Zg p7\g k'U5  . ;+:yfTds ;+/rgfn] ul/aLsf] b'ZrqmnfO{ e]bg
ug{ ;s]g eg] ;dfh lju|x / cdfgjLo aGg] vt/fdf kg{;S5 .To;}n] ;dsfnLg ;dfhsf]
lrGtf ;dfhnfO{ s;/L ul/aL / cefjaf6 d'Qm kfg]{ eGg]df /x]sf] 5  ./fli6«o ;/sf/
dfq xf]Og, cGt/fli6«o k|of; ul/aLlj?4sf] cleofgdf s]lG›t xF'b} cfPsf] 5 (Subedi,
B., 2011) .

ljZjsf ljleGg b]zx¿ cfly{s cj:yfsf cfwf/df ;DkGg / ljkGg /x]sf 5g\ . ;DkGg
dflgPsf b]zsf hgtfsf] hLjg:t/ ljkGg elgg] b]zx¿sf] t'ngfdf /fd|f] /x]sf 5g\ .
t/ klg cfly{s ¿kdf ;DkGg dflgg] b]zx? rfx] Tof] cd]l/sf g} lsg gxf]; ToxfF
klg x'Fbf vfg] / x'g] vfg]larsf] vf8n sfod} /x]sf] kfOG5 eg] ;fDojfbL zf;g
Joj:yf c+ufn]sf] rLg hxfF kof{Kt dfqfdf ;fdflhs ;'/Iffsf] Joj:yf ePsf] ePtf
klg ul/asf] ;+Vof cem} !) k|ltzt eGbf dfly /x]sf] kfOG5 . t/ b]zut ¿kdf
ul/asf] kl/efiff tyf dfkb08df eg] Ps¿ktf b]lv+b}g . ul/aLsf] dfkg ug]
{ dfkb08sf cfwf/df klg ul/aLsf] ;+Vof a9\g] 36g] x'Fbf ul/aL
Go"gLs/0fsf ;fy;fy} cfly{s c;dfgtfsf] vf8n sd ug]{ tkm{ ljZjsf] rf;f] / kxn
;'? ePsf] 5 .ul/aLnfO{ s;}n] clezfk t s;}n] c;Ifdtf s;}n] ;|f]t ;fwgdf kx'Fr
gePsf] cj:yf xf] eg]/ kl/eflift ug]{ u/]sf] kfOG5 .
ul/aLsf] cWoog ug]{ qmddf ljleGg sf]0faf6 JofVof ljZn]if0f ul/Psf]
kfOG5 . cy{zf:qLx¿n] cfDbfgL gePsf] cj:yfnfO{ ul/aL eG5g\ eg]
;dfhzf:qLx¿ ;fdflhs lje]b / ;dfhdf x'g] jl~rtLs/0fsf] cj:yfnfO{ ul/aLsf]
kl/efiff leq /fV5g\ . To;}u/L, e"uf]nljb\sf cg';f/ ef}uf]lns
b[li6sf]0fn] ;]jf ;'ljwfx¿af66f9f /xg' tyf zf;sn] k|bfg ug]{ cfwf/e"t ;]jf;Dd
kx'Fr k'Ug g;s]sf] cj:yfnfO{ ul/a eg]/ kl/eflift u5{g\ (Thapa, S.B., 2013).

hLj lj1fgsf cg';f/ Go"gtd\ Sofnf]/L gk'u ePsf] cj:yfnfO{ ul/aL dfg]sf]
b]lvG5 . dflg;sf] cfwf/e"t cfjZostf ufF;, af; / skf;dWo] s'g} jf ;a} k|fKt
x'g g;s]sf] cj:yfsf ¿kdf klg ul/anfO{ lrlqt u/]sf] kfOG5 . xfnsf lbgdf s'g}
Ps ;"rssf cfwf/df eGbf klg ax';"rssf cfwf/df ul/aLsf] dfkg ug]{ k|rng ;'?
ePsf] 5 t/ klg Go"gtd Sofnf]/Lsf cfwf/df ul/jL dfkg ul/g] sfo{n] klg
lg/Gt/tf kfpb} cfPsf] 5 (Pokhrel, T., 2015).

;+o'Qm /fi6«;+3sf] ax'klIfo ;"rssf cfwf/df ul/aLsf] klxrfgsf nflu dflg;sf]


hLjg:t/sf] cj:yf h;df ;/;kmfO, 3/leqsf] e'OFsf] ;kmfO, w"nf], afn'jf jf
ufO{a:t'sf] dn eP, gePsf], aRrfsf] d[To'b/ / aRrfn] ljBfnodf latfpg] jif{sf
cfwf/df ul/aLsf] dfkg ug]{ ul/Psf] 5 . To:t}, of] ;"rsn] ;kmf kfgL lng slt
k/;Dd hfg'k5{ eGg] ljifo klg x]b{5 . ljZj a}+sn] b}lgs ;jf 8n/eGbf tn
sdfpg]nfO{ ul/a dfg] tfklg kl5Nnf] ;dodf k|ltJolQm cfDbfgL, ;fdflhs
jl~rtLs/0f / dfgjLo ;]jfdf x'g] kx'Frsf cfwf/df ul/anfO{ kl/eflift ug]{ u/]sf]
5 (Dahal, D. 1983).

ef/tsf gf]a]n k'/:sf/ ljh]tf k|l;4 cy{zf:qL cdTo{ ;]gn] cfDbfgL dfqsf
cfwf/df ul/aL dfkg ubf{ jf:tljs ¿kdf ul/a klxrfg ug{ g;lsg] ePsfn] ul/aLsf]
dfkgnfO{ ax'cfoflds ljifox¿ lzIff, :jf:Yo, cfjf; h:tf cfwf/df dfkg
ug{ ;'emfPsf 5g\. oBlk cem} klg ljZjdf s'n ufx{:Yo pTkfbg / k|ltJolQm
cfonfO{ ul/aL dfkgsf] ;"rssf ¿kdf k|of]u ug]{ b]zsf] ;+Vof pNn]Vo g}
/x]sf] b]lvG5 .To;}u/L u'gf/ d]6{nn] ul/aLnfO{ b'Zrqmsf] kl/0flt xf]
eg]sf 5g\ . ul/a b]zx¿ pQm b'Zrqm a'‰g g;s]/ ul/a ePsfx'g\ .

ul/aLsf] ;fdfGo b'Zrqmn] dflg; ul/a eof], p;sf] lzIffdf kx'Fr ePg, kmntM
clzlIft eof], p;n] /fd|f] /f]huf/L / ;Lk;lxtsf] sfd kfpg ;Sb}g, cfo a9\g
;Sb}g / cGtdf cfo ga9\bf ul/aLsf] b'Zrqm km]/L bf]xf]l/G5 (Atkinson, A.B.

1970).

ul/aLnfO{ ;Daf]wg ug{ ljleGg ;dodf ljleGg cjwf/0ff cl3 ;f/]sf] kfOG5.;g\
!(^) sf] bzslt/ cfly{s j[l4 ug{ ;lsof] eg] ul/aLnfO{ 36fpg ;lsG5 eGg]
cjwf/0ffsf] ljsf; ePsf] lyof] . cfly{s j[l4n] k|ToIfM nufgLnfO{ k|f]T;flxt
u/L gofF–gofF /f]huf/L l;h{gf x'g' / o;sf] ;fy;fy} pTkfbgdf ;d]t j[l4 x'g
hfG5, pTkfbgsf] a9f]Q/L;Fu} cfDbfgLdf klg j[l4 x'g k'U5 / cGttM ul/aL
sd x'Fb} hfG5 eGg] lyof] . t/ pRr cfly{s j[l4 b/af6 wgL ju{nfO{ g} a9L
5'g] ePsfn] c;dfg ljt/0f eO{ ul/aL 36fpg vf;} ;xof]]uL aGg ;s]g . o;
cjwf/0ffn] ;dfhdf x'Fbf vfg] / x'g] vfg]aLr c;dfgtf a9]/ uof] . tTkZrft
cfly{s j[l4sf ;fy} k'glj{t/0fsf] cjwf/0ffn] k|>o kfpg yfn]sf] xf] eg] ;g\ !(&)
sf] bzsdf cfP/ ul/aL 36fpg hgtfsf cfwf/e"t cfjZostfnfO{ k"/f ug{ ;/sf/
lqmofzLn x'g'k5{ elgof] (Sharma, S., and Thakurathi, M. (2004) .

;g\ !(*) lt/ ul/aL lgjf/0f sfo{nfO{ ;/sf/n] dfq k"0f{ ug{ ;Sb}g, lghL
If]qnfO{ klg ;Fu} lnP/ cl3 a9\g'k5{ eGg] cjwf/0ff;Fu} pbf/Ls/0f gLlt
cfof] . ;g\ !(() lt/ lbuf] ljsf;sf] Ph]08fnfO{ ;/sf/n] u|x0f u¥of] / efjLk':tfsf]
cfjZostfnfO{ klg clxn]sf] k':tfn] ljrf/ ug{'k5 eGg]tkm{ ;f]r s]lG›t x'Fb}
uof] .To;}u/L ;g\ @))) df cfOk'Ubf ;x;|fAbL ljsf; nIo to u/L o;cGtu{t
ul/aL tyf ef]s lgjf/0fnfO{ k|d'v nIo tf]sL ljZjsf clwsf+z b]zx¿ ;f]xLcg';f/
cufl8 a9]sfdf ;g\ @)!^ df cfP/ lbuf] ljsf;sf] Ph]08f to u/]sf] 5 To;n] klg
ul/aL lgjf/0fnfO{ klxnf] k|fyldstf tf]s]sf] 5 .

g]kfndf pkef]unfO{ cfwf/ dfg]/ ul/aLsf] dfkg ul/g] / To;sf] nflu jflif{s ?=
!(,@^! cyf{t\ cf};t b}lgs ?= %# / cfDbfgLsf] l;df tf]lsPsf] 5.ul/aLsf] ;
+Vof lgwf{/0f ubf{ Sofnf]/Lsf cfwf/df ug]{ u/]sf] / To;sf nflu vfBsf]
af:s]6df $) j6f j:t' /fv]sf] 5.To;sf nflu vfBtkm{ ?=!!,(@( / cGotkm{ ?=
&##@ vr{ tf]lsPsf] 5 .

g]kfnsf] kl5Nnf] tYofª\s cg';f/ g]kfndf @!=^ k|ltzt hgtf


ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] b]lv5 eg] ax'cfoflds ;"rssf cfwf/df x]bf{ $$=@ k|
ltzt ul/aL /x]sf] kfO{G5 . k|ltlbg b'O{ cd]l/sL 8n/nfO{ cfwf/ dfGg] xf]
eg] g]kfndf cem} %& k|ltzt hg;+Vof ul/aLsf] /]vfd'gL /x]sf] b]lvG5.
To;}u/L ul/aLsf] uxgtf @=!@ / ul/aLsf] ljifdtf ^=!) ePsf] b]lvG5 . cfo
c;dfgtfnfO{ bzf{pg] lhgL sf]lkm;]G6sf] ;"rsf+snfO{ x]bf{ ;x/L If]qdf )
=#%#, u|fdL0f If]qdf )=#!! tyf ;du|df )=#@* k'u]sf] b]lvG5 . ;fdflhs
If]qtkm{ x]bf{, ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sfdWo] @$=$ k|ltztsf] dfq k|fylds
lzIffdf, @)=* k|ltzt dfWolds :t/sf] lzIffdf / !&=( k|ltztsf] pRr lzIffdf kx'Fr
/x]sf] 5 (Bajracharaya, P., and Bajracharya, S. (2005) .

ul/aLsf] /]vfd'lgsf !%=^ k|ltzt hgtfn] dfq ;/sf/L c:ktfnsf] ;]jfdf kx'Fr
/fV5g\ eg] !%=# k|ltztsf] s[lif s]G›x¿df kx'Fr /x]sf] cj:yf b]lvG5 . ljut sl/a
b'O{ bzssf] cjlwdf x]g]{ xf] eg] lg/k]If ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] hg;+Vof
36]sf] b]lvG5 . t/ ;x/L tyf u|fdL0f Pj+ ljleGg ef}uf]lns If]q /
;d"xx¿ aLrsf] leGgtf eg] lgs} 7"nf] g} 5 . ;x/L ul/aL !%=% k|ltzt / u|
fdL0f ul/aL @&=$ k|ltzt /x]sf] b]lvG5 . ef}uf]lns If]qsf cfwf/df
x]bf{ lxdfnL If]qdf $@=#, t/fO{df @#=$ / kxf8L If]qdf @$=# k|ltzt ul/a
hgtfsf] a;f]af; /x]sf] 5 eg] k"jf{~rndf #&=$, klZrdf~rndf ##=$,
dWodf~rndf $^=@, ;'b"/klZrdf~rndf %&=% / dWoklZrdf~rndf %(=! k|
ltzt ul/a hgtf a;f]af; ub}{ cfPsf]] kfOG5(Chaudhary, M.K., 2018).

To;}u/L lhNnfut ¿kdf ul/aL $ b]lv ^$ k|ltzt;Dd /x]sf] 5 . gu/kflnsfut ¿kdf


x]g]{ xf] eg] !=# b]lv $(=^ k|ltzt;Dd ul/aL ePsf gu/kflnsf 5g\ . ul/a a9L
ePsf] g=kf= l;/fx, cd/u8L, bLkfon, gf/fo0f, 6Lsfk'/, slknj:t', bz/y g=kf,
sn}of / nxfg kb{5g\ eg] ul/a uflj;x¿df uf]/vfsf] ;fdfufpF, Nxf], nfk|fs /
u'DbL kb{5g\ . tL :yfgx?df &$ b]lv && k|ltzt ul/a hgtfsf] a;f]af; /x]sf]
b]lvG5 .
g]kfndf ul/aL ;g\ !(() b]lv @))$ ;Dd %=!! k|ltztsf b/n], @))$ b]lv @)!!
;Dd @=* k|ltzt / kl5Nnf] tLg jif{df !=$ k|ltztsf b/n] 36]sf] kfOG5.lj=;+=
@)$( b]lv @)^& ;Ddsf] !* jif{df @$ k|ltztn] ul/aL 36]/@#=* k|ltztdf
cfpg'nfO{ pNn]vgLo k|ult ePsf] dfGg ;lsG5 .

To;sf] d"n sf/0f ljk|]if0f a9\g', Hofnfb/df j'l4 x'g', ;x/Ls/0fsf] j[l4 x'g',
;fIf/tf a9\g', Jofj;flos t/sf/L v]tLdf ePsf] a9f]Q/L / ;lqmo hg;Vofdf ePsf]
a9f]Q/L g} xf] . t/ ul/a 36\g'sf] pk/f]Qm sf/0fdWo] ljk|]if0fsf] of]ubfg
7"nf] 5 . Ps cWoogn] ljk|]if0f !) k|ltztn] a9\bf ul/a #=% k|ltztn] 36\g] s'/f
b]vfPsf] x'Fbf g]kfndf ul/a 36\g'df cGo kIfeGbf klg ljk|]if0fsf] of]ubfg
a9L /x]sf] kfOG5 . t/ g]kfndf ljk|]if0fn] cfly{s j[l4 x'g ;s]sf] 5}g . lsgls
s'n ljk|]if0fsf] &( k|ltzt pkef]udf vr{ eO/x]sf] 5 -pbo /fgfdu/,
www.newsaviyan.com) .

of] ;f]wkq sf]6lxdfO{ ufFpkflnsf j8f g+= % demufjf df /x]sf] ul/lasf]


cj:yfnfO{ phfu/ ub{} lg/k]If ul/lasf d'Vo kIfx?df s]lGb|t /xg] 5 . o;
cWoogdf lg/k]If ul/aL / o;nfO{ lzIff ;Fu hf]9]/ cWoognfO{ tYout,
jf:tljs / Jojxfl/s agfO{g]5 .

!=@ ;d:ofsf] syg(Problem of the Study)

s'g} klg kl/jf/, ;dfh jf /fi6« ljsf;sf] nflu ul/aLnfO{ Pp6f k|d'v r'gf}ltsf] ?
kdf lng ;lsG5 . ul/aLn] s'g} klg kl/jf/sf] z}lIfs cj:yfnfO{ k|ToIf tyf ck|
ToIf ?kdf k|efj kf/]sf] x'G5 . oxL ;d:ofnfO{ dWogh/ ub}{ g]kfnsf] %
g+= k|b]z cGtu{t ?kGb]xL lhNnf sf]6lxdfO{ ufFpkflnsf j8f g+ %
demufjf nfO{ cWoog If]q agfO{ of] zf]wkq tof/ kfl/Psf] xf] .
;fdfGotofM ul/aLsf] ;d:of eGgfn] cefjsf] cj:yfnfO{ a'lemG5 . h'g ;x/df
eGbf uFfpdf al9 AofKt b]lvG5 . o;y{ u|fld0f If]qnfO{ cfwf/ agfP/ k|:t't
cWoogdf d'ntM pQm cWoog If]qdf a;f]af; ug]{ dflg;x?sf] cfly{s cj:yfsf]
klxrfg u/L ToxfFsf ul/a kl/jf/ / lg/k]If ul/aLn] ToxfFsf o'jf tyf
afnaflnsfx?sf] z}lIfs If]qdf kf/]sf] k|efjnfO{ k|:6 kfg]{ hdsf]{ ul/Psf] 5 .
o;} ljifo;Fu ;DjlGwt /xL ToxfFsf dflg;x?sf] cfDbfgLsf] cj:yf, cfDbfgLsf]
;|f]t, ul/aLn] dflg;x?sf] b}lgs lhjgofkg tyf z}lIfs If]qdf kf/]sf] k|efj cflb
h:tf s'/fx?sf] s;l/ jf:tljs hfgsf/L k|fKt ug{] eGg] ljifo Ps ;d:ofsf] ?kdf
lnO{Psf] 5 .

!=# cWoogsf] p2]Zo (Objectives of the Study)


 g]kfns} ;d:of ememlNsg] u/L sf]6lxdfO{ ufpFkflnsf j8f g+ % sf] d
´ufjf nfO{ cWoog If]q agfO{ tof/ ug{ vf]lhPsf] o; cWoogsf] ;fdfGo
p2]Zo cWoog If]qsf] lg/k]If ul/jLn] :yflgo hgtfsf] cfly{s tyf z}lIfs
If]qdf kf/]sf]] k|efjsf] cWoog ug'{ x'g] 5 eg] ljlzi6 p2]Zox?
lgDgfg'';f/ x'g] 5g\ M
 o; If]qsf dflg;x?n] ug]{ k];f tyf cfDbfgLsf] cj:yf klxrfg ug'{ .
 o; If]qsf] lg/k]If ul/aLsf] jt{dfg cj:yf kQf nufO{ o;n] lzIff If]qdf
kf/]sf] k|efjsf] cWoog ug{' .
 cWoog If]qsf] lg/k]If ul/jLn] cfly{s If]qdf kf/]sf] k|efjsf] cWoog
ug'{ .

!=$ cg';Gwfg k|Zg (Research Questions)


s'g} klg cWoog ;DkGg ug{sf nflu cg';Gwfg k|Zgsf] k|d'v e"ldsf /xG5 .
o;n] cWoog s'g ;d:ofdf tyf ljifoa:t'df cfwfl/t 5 eGg] s'/fnfO{ :ki6 kfb{5 .
o; cWoogsf cg';Gwfg k|Zgx? lgDgcg';f/ /x]sf] 5g\ M

1. cfocfh{gsf ;|f]tx? s] s] x'g <

2. jt{dfg cfly{s cj:yf s:tf] 5 <

3. afnaflnsfx?sf] z}lIfs cj:yf s:tf] 5 <

4. z}lIfs If]qdf cfDbflgsf] s]–slt nufgL ug'{ ePsf] 5 <

5. k|fljlws lzIffdf nufgLsf] cj:yf s:tf] 5 <

6. cfly{s cj:yfn] kl/jf/sf] z}lIfs If]qdf s:tf] k|efj kf/]sf] 5 <

7. cfly{s l:ytL sdhf]/ x'g'sf] sf/0f s]nfO{ dfGg'x'G5 <

!=% cWoogsf] dxTj(Significance of the Study)


ul/aL o:tf] cj:yf xf] h;n] s'g} klg kl/jf/, ;dfh / /fi6«sf] cfly{s ljsf; dfq geO{
rf}tkmL{ ljsf;df afwf k'¥ofp5 . olb s'g} klg kl/jf/ ul/a 5 eg] p z}lIfs tyf
jf}l4s ?kdf dfly p7\g ;Sb}g . o;sf] k|ToIf c;/ bIf hgzlQm pTkfbgdf kb{5 .
h;nfO{ ljsf;sf nflu ckl/xfo{ ;fwgsf] ?kdf lnOG5 . o; cy{df ul/aL ;DjGwL
cWoog ug'{ cfhsf] ;Gbe{df dxTjk"0f{ dflgG5 . k|:t't cWoogdf
sf]6lxdfO{ ufpFkflnsf j8f g+ % demufjf nfO{ cWoog If]q agfO ToxfF
/x]sf] lg/k]If ul/aLsf] cj:yf, cfly{s lqmofsnfk / lg/k]If ul/jLsf] cj:yfn]
ToxfFsf] z}lIfs If]qdf kf/]sf] k|efjsf] cWoog ug]{ hdsf]{ ul/Psf] 5 . o;
cWoogaf6 To; 7fFpsf] jf:tfljs cfly{s cj:yf, cfly{s ljkGgtfsf] sf/0f, ul/aL /
lzIff h:tf kIfx?sf] af/]df dxTjk"0f{ hfgsf/L lbg]5 . ;/f]sf/jfnf lgsfox?
nfO{ eflj sfo{qmd / of]hgfx? lgdf0f{ ug{ of] cWoog lgs} dxTjk"0f{ x'g]
5 . o;sf ;fy} o; cWoogn] o; If]qdf n's]/ /x]sf ;d:ofx?nfO{ phfu/ ub}{ lt
;d:of ;fdfwfgsf pkfox? / ef]lnsf eflj k':tfn] o; If]qsf] cWoogsf] nflu ;d]6\g'
kg]{ ljifox? ;d]t pNn]v ug]{ ePsf]n] eflj cWoogsf] nflu e/kbf]{ ;Gbe{
;fdfu|L klg x'g ;Sg] b]lvG5 .

!=^ cWoogsf] ;Ldf(Limitations of the Study)


o; cWoogsf d'ne't l;dfx¿ lgDg cg'';f/ /xg] 5g\ M
 k|:t't cWoog lg/k]If ul/lanfO{ lgwf{/0f ug{] d'Vo kIfx?;Fu
;DalGwt /xg] 5 . cWoogdf ul/lasf ljleGg kIfx?;Fu lzIffnfO{ klg
hf]8]/ cWoog ul/g] 5 .
 l;ldt ;do, ;|f]t / ;fwg ePsf] sf/0fn] ?kGb]xL lhNnfsf]
sf]6xLdfO{ ufFpkfln j8f g+= % sf] demufjf nfO{ dfq ;dfj]z ul/g] 5 ,
;Dk"0f{ ufFpkflnsfnfO{ cWoogdf ;dfj]z ug{ ;lsPsf] 5}g\ .
 z}lIfs / cfly{s k|efjnfO{ dfq k|d'v cWoogsf] ljifo agfO{g] 5 .
 k|ZgfjnL, cGt{jftf{ nfO{ d'Vo ?kdf tYof+s ;+sngsf] cf}hf/sf] ?kdf
k|of]u ul/g] 5 .
 sf]6lxdfO{ ufpFkflnsf j8f g+ % demufjf sf !%# 3/w'/L dWo] %%
3/kl/jf/sf ;b:ox?nfO{ cWoogsf] nflu 5gf]6 ul/g] 5 .
 tYofª\s ;+sngsf ;fwg tyf cf}hf/x?sf] k"j{ kl/If0f ul/g] 5}g .
 of] cWoog Ps z}lIfs k|of]hgsf] nflu dfq tof/ ul/g] 5 .

!=& cWoogsf] ;+u7g(Organization of the Study)

o; cWoogsf] ;+u7g lgDg cg';f/sf] x'g]5M


cWofo ! df cWoogsf] k[i7e"ld, ;d:ofsf] syg, cWoogsf] p2]Zo, cg';Gwfg
k|Zg, cWoogsf] dxTj, cWoogsf] l;df / cWoogsf] ;+u7g k|:t't ul/Psf] 5 .

cWofo @ df ;flxTosf] k'g/fjnf]sg, k"j{ cWoogsf] k'g/fjnf]sg, ;}4flGts


cjwf/0ff, cg';Gwfg IfLb|, cjwf/0ffut 9fFrf k|:t't ul/Psf] 5 .

cWofo # df cWoog ljlw, tYofÍsf ;|f]tx¿, cWoog If]q, tYofÍsf] ;+sngsf]


cf}hf/x¿, k|ZgfjnL cGt{jftf{ ;dfj]z ul/Psf] 5 .

cWofo $ df tYofÍsf] JofVof / ljZn]if0f k|:t't ul/g] 5 / cWofo % df ;f/f+z,


lgisif{ / ;'emfj k|:t't ul/g]5 .
cWofo M b'O{ (Unit: Two)

;DalGwt ;flxTosf] k'g/fcjnf]sg / cjwf/0ffTds 9fFrf

(Reviews of Related Literature and Conceptual Framework)

@=! ;}4flGts ;flxTosf] k'g/fcjnf]sg (Reviews of Theoretical


Literature)

o; cWofodf cg';Gwfg zLif{s;Fu ;DalGwt ljleGg kf7ok':ts, hg{n,


cg';Gwfg ++k|ltj]bg nufot cGo ck|sflzt clen]vx?sf] k'g/fjnf]sg ul/g] 5 . of]
k|:tfjgf tof/ ubf{ k'g/fjnf]sg ul/Psf clen]vx?nfO{ lgDgfg';f/ pNn]v ul/Psf]
5

;fdfGotof ul/aL eGg] lalQs} dflg;n] afRgsf nflu cfjZosLo Go"gtd s'/fx?
vfB, nQfsk8f, cfjf;, vfg]kfgL, :jf:Yo, lzIffh:tf cfwf/e't s'/fx?sf] ck'u x'g'
lgDg:t/sf] hLjg ofkg ug{ jfWo x'g' eGg] a'lemG5 . cyf{t\ ul/aL eg]sf]
o:tf] cj:yf xf], h;n] dflg;nfO{ dfgj eP/ afRg'sf] klxrfg lbnfpg af6 al~rt
u/]sf] x'G5 . cfh ljZjsf ^% k|ltzteGbf a9L hg;+Vof s'g} g s'g} k|sf/sf]
ul/aLsf] ;d:of af6 u|l;t ePsf 5g\ (Adhikari, J. 2008) .

ljz]if ul/ blIf0f clk|msL / Pl;ofsf clwsf+; /fi6«sf gful/sx? ul/aLsf] ;d:ofsf]
df/df k/]sf 5g\ . ul/aL Ps ;fdflhs,cfly{s ljsf;df k|ToIf ?kdf ;DalGwt tTj xf]
. ljZj a}s+sf cg';f/ …ul/aL ckof{Kt cfDbfgL jf dfgj ljsf; dfq} geP/ sdhf]/
cfjfh lxg zlQm lxg / k|ltlglwTj ljlxg cj:yf xf] .Ú o; kl/efiffsf cfwf/df
ul/aLsf] Jof Vof ubf{ ul/aL ;fdflhs, cfly{s tTj dfq
geP/ /fhg}lts tyf ;dsflng cfly{s d'2f xf] . hLjgsf ;fdfGo cfjZostf k"/f
ug{ ;Sg] cj:yfdf gx'g' xf] (Atkinson, A.B. 1970) .

rf8fSo gLltsf cg';f/ wgxLg dg'iosf] ;'Gb/ 3/klg tf/f gePsf] cfsfz kfgL
gePsf] s'jf, tnfp, d;fgem} eo+s/ 8/nfUbf] / pbf; Pj+ ;'g;fg b]lvG5 .
cy{zf:qsf hGdbftf P8d l:dyn] ;g\ !&&^ df eg]sf lyP ls afFRg / >dzlQmsf]
k'gpTkfbsf] ljZjf;sf] nflu cGttf]uTjf wgL ju{n] k|of{Kt Hofnf lbg'
k5{ cyjf o;n] k|0ffnLnfO{ tn 3r]6]sf] 5 .

g]kfnsf] ;Gb{edf ul/aL eGbf ufF;af; / skf;sf] cnjf jf hldgsf] kx'Fr C0fsf]
kx'Fr tyf k"jf{wf/x?sf] kx'Fraf6 6f9f /x]sf] cj:yf klg ul/aL xf] . ljz]if
u/L /f]huf/sf] kx'Fr lzIffsf] kx'Fr ;fwg ;|f]tsf] kx'Fr gePsf] cj:yf ul/aL xf] .
/fHo4f/f hfltut If]qut e]befjsf sf/0f ljsf;sf] ult dGb /x]sf] sf/0f ;dfhdf
ul/aL l;h{gf x'g] ub{5 . g]kfnsf] k|d'v ;d:of eg]sf] jt{dfg ;dodf ul/aL g}
xf] . laut b]lv g} ul/aLnfO{ ljZj cfly{s d~rdf b'O{ cjwf/0ff af6 ljZn]if0f
ub}{ cfO{Psf] 5 .

;fk]If / lg/k]If ul/aL (Relative and Absolute Poverty)

 ;fk]If ul/aL -RelativePoverty)

;fk]If ul/aL cfwf/e't cfjZostfsf] kl/k"lt{ x'g] gx'g] eGbf klg cfo ljt/0f
;Fu ;DalGwt x'G5 . of] To:tf] cj:yf xf] hxfF Pp6f ;d'x jf ;d'bfosf] ;fwgx?
jf cfDbfgL csf]{ ;d'bfo jf ljZjsf] cf};tsf] t'ngfdf sd x'G5 . of] wf/0ff ljsl;t
b]zx?sf nflu a9L pko'Qm x'G5 . tL b]zx?df b]zsf] dlWos cfDbfgL:t/
eGbf sd cfDbfgL ePsf] cj:yfnfO{ ;fk]lIfs ul/aL elgG5 .

lg/k]If ul/aL ( Absolute Poverty)


cfwf/e't cfjZostfx? h:t} vfgf, sk8f, cf>o, ;'/lIft lkpg] kfgL, :jf:Yo ;'ljwf, k|
fylds lzIff OToflb klg k'/f ug{ g;lsg] ul/aLnfO{ lg/k]If ul/aL elgG5 .
lg/k]If ul/aLnfO{ gfKgsf nflu ul/aL /]vf cfo:t/sf] ;xfotf lnO{G5 . h:t}M
ljZjJofkL dfGotfsf cg';f/ lg/k]If ul/a To:tf] ul/a xf] h;sf] k|ltlbg cfDbfgL !
=@% 8n/ eGbf sd x'G5 . h;sf cfwf/df g]kfndf ul/aLsf] b/ @*=^ k|ltzt
/x]sf] 5 . To:t} cfly{s ;j]{If0f @)&$ / &% cg';f/ g]kfnsf] ul/aL @!=^ k|
ltzt /x]sf] 5 . k|fb]lzs lxzfan] ;a}eGbf sd ul/aL # gDa/df / a9L s0ffnL{ k|
b]zdf qmdz , !@=@ / %!=@ k|ltzt /x]sf] b]lvG5 .

olb /fli6«o cfosf] k|ltzt yf]/} dflg;x?df s]lG›t x'G5 / w]/} dflg;x?df /fli6«o
cfodf gu0o c+z x'G5 eg] o:tf] u/LaLsf] cj:yfnfO{ ;fk]If u/LaL elgG5 .
;fk]If ul/aL eg]sf] cfo / cfly{s ;|f]tsf] c;dfg ljt/0fnfO{ hgfpF5 . ;fk]If
ul/aL ljsl;t b]zx¿df klg cjl:yt x'G5 / b]zx¿ aLr leGg x'G5 . dflg;x¿ ul/a
5g\ olb ltgLx¿ hLjgdf tL rLhx¿ jxg ug{ ;Sb}gg\ h'g ;dfhdf ltgLx¿ a:5g\
h'g ;dfh pgLx¿sf] hLjg :t/sf] ;fdfGo efusf] ¿kdf ;Ddfg ub{5. lbO{Psf]
b]zdf ul/a 7flgg] dfG5] csf]{ b]zsf] of8l{\:6sn] dfkg u/]sf] wgL dfGg
;lsG5. w]/} wgL b]zx¿df, kl/jf/n] sf/ lsGg g;Sg] kl/jf/nfO{ k|fo æu/Laæ
dflgG5. ;fk]If u/LaLn] ;+s]t ub{5 ls s]lx ;+u cfˆgf] sdfG8 df c? eGbf
w]/} j:t'x? / ;]jfx? 5g\ jf s]lx c?;+u ;DaGw df ul/a 5g\ . of] d'Votof pGgt
cy{tGqx¿sf] cfo / ;DklQsf] ljz]iftfx¿sf] ljt/0fdf c;dfgtfsf] ;d:of xf]. t/
ljsf;f]Gd'v ljZjdf ljs[lt, ef]sd/L / /f]ux¿sf] Jofkstfn] ul/aLsf] yk lg/k]If
cjwf/0ff k|of]u ug{ ;Ifd ub{5 . -kf}8]n, !(*^M %_ .

e§L -!(&$_ sf cg';f/ lg/k]If / ;fk]If u/LaL b'a} cfo ljt/0fdf c;dfgtfsf] nflu
hf]l8Psf] 5 . ;fk]If ul/aL cfosf] c;dfg ljt/0fsf] kl/0ffdsf] ¿kdf k"0f{ ¿kdf
cjl:yt 5 rfx] cfo :t/ jf cfo dfkgsf] tNnf] cGtdf hgtfsf] alGrtsf] ;dfg cj:yf
h:tf];'s} xf] . csf]{tkm{ k"0f{ u/LaLn] ;fd"lxs b[li6sf]0fnfO{ s]xL xb;Dd
zf/Ll/s cleJolQmdf al~rt x'g' eg]sf] xf] . k|d'v u0fgf ;"rsf+s, u/LaL
cGt/ ;"rsf+s / ju{ u/LaL cGt/ ;"rsf+s cflb tLg nf]slk|o u/LaL dfkgsf
pkfox¿ x'g\ . k|d'v u0fgf ;"rsf+sn] u/LaLsf] /]vf ;+Vofd'lg hg;+Vofsf] k|
ltztsf] ¿kdf u/LaL 36gfnfO{ dfkg ub{5 . of] u/LaLsf] ;a}eGbf Jofks ¿kdf
k|of]u ul/Psf] pkfo xf] t/ o;n] ul/aLsf] ulx/fO{ / ul/a aLr cfDbfgL
ljt/0fnfO{ a]jf:tf ub{5 . bf];|f] u/LaL dfkg, u/LaLsf] cGt/, s]lx tl/sfn] o;
sdLnfO{ ;Daf]wg ub}{ hfG5 . of] pkfon] ul/asf] pkef]u :t/ / aLrsf] b"/L
k|ltlalDat ub{5 .

cy{zf:qL tyf ;dfhzf:qLsf] b[li6 sf]0fdf g]kfn h:tf ljsf; pGd'v /fi6sf] cfly{s
j[l4 / ljsf; gx'g'sf] d'Vo sf/s tTjsf] ?kdf ul/aL nfO{ g} lnPsf] kfOG5 .
plgx?sf cg';f/ ul/aLn] cy{tGqsf dfu kIf / cfk"lt{ kIfnfO{ k|ToIf ?kdf
ul/aLsf] b'irqm dfkm{t k/f]If k|efj kf/]sf] x'G5 h:n] ubf{ tL /fi6«x?sf
cfly{s ljsf;df ;'lrx? ;xh ?kdf km}nfa6 x'g kfO{/x]sf x'Fb}gg\ .

ljZj cfly{s hutdf ;g\ !(() sf] bzsb]lv ul/aLnfO{ cfly{s ljsf;sf] Ps ;zQm
d'2fsf ?kdf ;Daf]wg ul/ o;nfO{ 36fpg] tkm{ ljZj a}Í blIf0f Pl;ofnL ljsf;
a}Í ;fs{ h:tf cGt{/fli6o If]lqo ;‹ ;+:yfx?n] ljz]if rf;f] JoQm u/]sf] kfO{G5
zf:qLo cy{zf:qLsf cg';f/ lb3{sfndf ;Dk"0f{ hgtfx? k'0f{ /f]huf/ x'g]
dfGotf /fv]sf x'G5g\ .To;}n] ubf{ pgLx?n] ul/aLnfO{ cNksflng cfly{s
d'2fsf ?kdf lnOPsf lyP . t/ ;g\ !(#) sf] ljZjsf] ljZj cfly{s dlGbsf] ;dodf
hlGdPsf cy{zf:qL h]Pd lsG;n] ul/aLnfO{ cfly{s ljsf;sf] ultnfO{ cufl8
a9fpg cj/f]w k'of{pg] d'Vo tTj xf] elg JofVof u/]sf lyP (Anand, S. 1983) .

k|flrg ;do b]lv g} ljZjdf ul/aLsf] ;d:of lyof] eGg] s'/fnfO{ tTsflng ;dodf
cl:tTjdf /x]sf e"ldklt ju{ / >lds ju{n] k|dfl0ft ub{5 . ToxL sf/0fn] ubf{ g}
ljZjsf 7'nf7'nf cfly{s ;fdflhs /fhg}lts cfGbf]ng ePsf lyP . h'g jt{dfg ;dodf
klg s'g} g s'g} gfd jf ;+:yfsf ;femf p2]Zosf ?kdf lqmoflzn ePsf]
kfO{G5, ;fwf/0f a'emfOdf ul/aLnfO{ cfly{s tTj dfg]/ JofVof ul/Ptf klg
of] cfly{s tTj dfu geP/ s'g} klg /fi6sf] cfly{s, ;fdflhs kl/jt{gnfO{ k|ToIf ?
kdf c;/ k'¥ofpg] tTj xf] .

Anand, S. (1983) n] u/LaL / clwsf/, ul/aL / o;sf] klxrfg, ef]sd/L / clgsfnsf]


af/]df rrf{ u/]sf 5g\ . To:t}, pgn] a+ufnsf] clgsfn,
Olyof]lkofO{ clgsfn / ;x]ndf v8]/L / clgsfnsf] HjnGt lrq lbPsf 5g\ .
u/LaL / clwsf/df pgn] :jfldTj cjwf/0ffaf6 u/LaL / ef]sd/Ldf cWoog ;'?
u/]sf 5g\ . pgsf] cg';f/, Ps JolQmsf] s]lx rLhsf] :jfldTj x'g'kb{5 . o;
cfwf/df, JolQm cfˆgf] cfjZostfx¿ k"/f ug{ p;sf] cltl/Qm j:t'sf] cfbfgk|bfg
ug{ ;Sb5 . JolQm cfO6d PS;r]Ghsf] ;fy cfjZos j:t' k|fKt ug{ ;Sb5 . pgsf]
cg';f/, xs clwsf/ 6«]8 cfwfl/t, pTkfbg cfwfl/t, >d / pQ/flwsf/ xf] . To:t},
pgn] ;fdflhs ;'/Iff, / /f]huf/Lsf cj;/x¿df Wofg s]lG›t u/] h'g u/LaL /
ef]sd/Lsf] lgwf{/0fstf{ x'g\ . olb cy{Joj:yfdf /f]huf/Lsf cj;/x¿ w]/} 5g\
eg], a]/f]huf/Lsf] b/ :jrflnt ¿kdf a9\b5 / clwsf+z dflg;x¿;Fu qmozlQmsf]
laNs'n Go"g :t/ x'G5 .

Bhatta (1996)sf cg';f/ ;dfhzf:qL sf]lnG;sf] zAbsf]ifdf atfOPcg';f/ (The Lack of

Sufficient and Cultural Recourses to sustain a healthy existence) cyf{t lhjg lhljsfsf] nflu
kof{Kt ef}lts / ;Ff:s[lts ;|f]tx?sf] cefj g} ul/aL xf] . ul/aLnfO{
;fk]IfRelative / lg/k]If (Absolute) ul/aL ef]u]sf] hgtfx?sf] ljZn]if0fnfO{ cfwf/
dfgL ljefhg ug{ ;lsG5 . h;df lg/k]If ?kdf ufF; af; / skf;sf] lgo'gtd ;'ljwfaf6
jlGrt Pp6f ;d'x x'g ;S5, h;nfO{ jf:tjdf ul/aLsf] kl/efiff cGtu{t /fvL
ljZn]if0f ug{'kb{5 . To;}u/L ;fk]If ul/aL cGtu{t Pp6f c;n lhjg lgjf{xsf]
nflu cfjZos ;'ljwfx? JolQmn] k|fKt u/]sf] 5 ls 5}g eGg] cfwf/df ul/aLsf]
ljZn]if0f ul/g] x'G5 .

Kff}8]n -@)&#_ sf cg';f/ ;fdfGo zAbdf ul/a eg]sf] cfˆgf b}lgs cfwf/e't
cfjZostfx?, ufF; af; tyf sfkf; sf] cefj h:tf ;d:ofx? ;dfwfg ug{ g;Sg' xf] .
csf]{ zJbdf Go'gtd Sofnf]/L pkof]usf] nflu cfjZos cfo:t/ eGbf sd cfo
x'g'nfO{ ul/aL elgG5 . ljZj a}+ssf cg';f/ Go'gtd lhjg:t/ k|fKt
ug{ g;Sg'nfO{ ul/aL elgG5 . To;}u/L o' Pg 8L kL (UNDP)sf cg';f/ sd k|
Toflzt cfo', sd ;fIf/tf Pj+ z}lIfs k|fKtL tyf lgDg hLjg:t/nfO{ ul/aL elgG5 .

vgfn @)^! sf cg';f/ ljZj vfB tyf s[lif ;+u7gn] cg'dfg u/] cg';f/ g]kfndf k|
ltJolQm b}lgs afFRgsf] nflu cfjZos Go'gtd @@@) Sofnf]/L zlQm
cfjZos kg]{ tyf ;Dk"0f{ vfB vr{sf] k|ltlwTj u/f]; eGg] x]t'n] clej[l4 u/L
Ps k|sf/sf] 8fnf] lgwf{/0f ul/Psf] 5 . o;/L lgwf{/0f ul/Psf] 8fnf]sf] !@ j6f
ljZn]if0ffTds If]qx?sf] k|rlnt d'Nosf cfwf/df 5'§f5'§} vfB ul/aLsf] /]vf
lgwf{/0f ul/Psf] 5 .

Prest A. R. (1972) sf cg';f/ ul/aLsf] /]vfsf] cg'dfg b'O{ cfwff/x? Wolf Point/

lg/k]If ul/aLsf] cfwf/df ul/G5 lt 3/kl/jf/x? h;sf] cfo Go'gtd lhjg lgjf{xsf]
cfjZostfsf] eGbf pRr x'G5 t/ Wolf Pointj6f sf] :t/ eGbf tn x'G5 eg] To;nfO{
;fk]If jf t'ngfTds ul/aL elgG5 . ul/a Tof] ca:yf xf] To;leq dflg;x? gfd
dfqsf] 3/, gfd dfqsf] sk8f / cToGq} c:j:ys/ cj:yfdf lhjg u'hf/f ul//x]sf
x'G5g\ . lrlsT;f ;DjGwL /]vb]vsf] cj:yf klg x'b}g . o; k|sf/ plgx?
k"0f{ef]hg, sk8f, cfjf;, lzIff k|fKt geO{ ljkQLsf] hfndf clNem/x]sf
x'G5g\ .

Gnawali (1994) sf cg';f/ cfhsf] t];|f] ljZjdf afFRg] ;jfnnfO{ lnP/ ef]ssf] lj?4df
rln/x]sf] n8fO{ tyf s'kf]if0f / u|fld0f If]qsf] cjefj g} ul/aL xf] . ckof{Kt
cfly{s l:ytL h;sf] k|of]un] Go'gtd cfjZostf klg k'/f x'g ;Sb}g / sd
kf]if0fo'Qm vfgf, ef]s, /f]u / ef/o'Qm lhjgofkg ug'{kg]{ aj:yf g} ul/aL xf]
.

o'lg;]kmsf cg';f/ g]kfnn] lbuf] ljsf; nIo xfl;n ug]{;DaGwL /fli6«o k|


ltj]bgdf pNn]vgLo k|ult u/] klg w]/} afnaflnsf / lszf]/lszf]/L cem} klg
:jR5 kfgL, :jf:Yo ;]jf, kf]if0fo'Qm vfgf tyf ljBfnosf] kx'Fraf6 6f9f 5g\ .
kfFrb]lv !@ jif{ pd]/ ;d"xsf s/La ;ft nfv &) xhf/ afnaflnsf ljBfnosf]
kx'FreGbf aflx/ /xL cfwf/e"t lzIff kfpgaf6 al~rt 5g\ . kfFrdWo]
b'O{ dlxnfn] !* jif{eGbf klxn] g} ljjfx u5{g\ . kfFr jif{d'lgsf #^ k|ltzt
afnaflnsf u/LaLsf] /]vf d'lg 5g\ . o'lg;]kmn] g]kfndf ;a} afnaflnsf, ljz]if
u/L ;LdfGts[t / ljkGg ju{sf nflu kfFr bzseGbf a9Lb]lv ljleGg sfo{qmd
ub}{ cfPsf] hgfOPsf] 5 .

ljsf;f]Gd'v b]zx¿df u/LaL ;DaGwL ;flxTon] cS;/ cfly{s sNof0f sf] Ps ;


+sL0f{ kl/efiff lnO{Psf] 5 Ps JolQmsf] ;fdfg / ;]jfsf] vktnfO{ hgfpg plrt
Go"gtd k"j{ lgwf{l/t cfwf/e"t pkef]Uo cfjZostfx¿ ljz]if u/L kf]if0fn]
kl/eflift ub{5 . oL b'j} r/0f ljjfbf:kb 5g\ . oBlk of] ljjfbf:kb 5}g ls j:t'x?df
ckof{Kt sdfG8 ul/aLsf] ;a eGbf dxTjk"0f{ cfofd xf], / sNof0f, sNof0f,
:jf:Yo, bL3f{o', / uGw -;Ddfg sf] ¿k df cGo kIfx? sf] Ps k|d'v lgwf{/s -
Atkinson, A.B. 1970), !((# M !_ . of] :jLsfo{ 5 ls ljsf;f]Gd'v b]zx¿df u/LaL
d'Votof u|fdL0f 36gf xf] . 3O{ P6 cnsf cg';f/ . æt];|f] ljZjdf ;fd"lxs
u/LaLsf] ;d:of d'Votof u|fdL0f u/LaL dWo] clwsf+z hg;+Vof u|fdL0f
If]qdf a;f]af; u5{g\ hxfF cf};t cfDbfgL ;x/L If]qsf] t'ngfdf w]/} sd 5 /
u/LaLsf] 36gf w]/} a9L 5Æ -p4t u]jfnL, !(($M$@_

ax'cfoflds ul/aL ;"rs -Multidimensional Poverty Index- MPI_ sf] cjwf/0ff ;g\ @)!)
df cS;kmf]8{ k'e6L{ P08 xo"dg 8]enkd]G6 Olglol6e -;+o'Qm /fi6« ;
+3Lo ljsf; sfo{qmd_ n] k|of]udf NofPsf] xf] . of] cjwf/0ffn] cfodf cfwfl/t
ul/aL afx]ssf cGo kIfx¿nfO{ ul/aL ;"rssf] ¿kdf k|of]u ug]{ ub{5 . ul/jL
dfkgsf] of] gjLgtd tyf km/s cjwf/0ff xf] . ax'cfoflds ul/aL ;"rs ul/aL
dfkgsf] of] ljlw clxn] ljZjsf !)) eGbf a9L d'n'sx¿df k|of]udf cfPsf] 5 . of]
k|0ffnLn] ul/aL dfkgsf k/Dk/fut k|rlnt ljlw -lzIff, :jf:Yo / hLjg:t/_ sf]
cltl/Qm cGo kIfx¿nfO{ ;d]t ul/aLsf] dfkgdf ;dfj]z u/fOg' kg]{df ljZjf;
ub{5 . ;"rsx¿ df ax'cfoflds ul/aL ;"rsdf # cfofdx? /x]sf 5g\ h;df :jf:Yo,
lzIff / hLjg:t/ kb{5g\ . oL # cfofnfO{ yk !) pk cfofdx?df auL{s/0f ul/Psf]
5 . h;df :jf:Yosf b'O{ -afnd[To'b/ / kf]if0f_ lzIffsf b'O{ -ljBfno hfg]
cjlw / ljBfnodf xflh/L_ / hLjg:t/sf ^ -vfgf ksfpg k|of]u ul/g] OGwg,
zf}rfno, kfgL, lah'nL, e'O, ;DklQ_ pk cfofdx? /x]sf 5g\ .

 g]kfnn] cfˆgf cfjlws of]hgf dfkm{t ul/jL Go"gLs/0f ug]


{ bL3{sfnLg /0fgLlt lnb} cfPsf] 5 . bzf}+ of]hgfn] cfod"ns ul/jL,
;fdflhs ul/jL / ;fdflhs ul/jL u/L ul/jLsf tLg cfofdnfO{ cfwf/ jgfPsf]
lyof] . @! k|ltztsf] xf/fxf/Ldf em/]sf] g]kfnsf] ul/jL o; k|ltj]bg cg';f/
@* k|ltztdf k'u]sf] 5 . ;fy} k|b]zut ?kdf x]bf{ k|b]z g+ b'O{ / k|b]z
g+ ^ sf] l:ylt eofjx b]lvG5 . k|b]z g+ kfFr / ;ft sf] cj:yf klg /fli6«o
cf};t eGbf dfly b]lvG5 . afFsL b'Oj6f k|b]zx?df dfq /fli6«o cf};t
eGbf sd /x]sf] 5 . o; cl3 ul/Psf cWoogn] klg ul/jL s]xL 36]sf] b]vfP
klg If]qut c;Gt'ng sf] k|j[lQ o:t} g} /x]sf] lyof] / lugL
sf]Olkml;oG6df vf;} ;'wf/ cfPsf] lyPg . o;/L If]qut c;Gt'ngsf] vf8n
Jofks /lx/xg' / o:tf] k|j[lQdf ;'wf/ x'g g;Sg' jf ;fdfGo dfqfdf ;'wf/ x'g'
ul/jL Go"gLs/0f k|of;sf] :yfoL r'gf}tL xf] .

g]kfn ;g\ @)@@ leq clt sd ljsl;t /fi6«af6 ljsf;f]Gd'v /fi6«df ?kfGt/0f x'g]
nIosf ;fy cuf8L jl9/x]sf] tyf lbuf] ljsf;sf] nIo xfl;n ug]{ p2]Zosf ;fy cuf8L
al9/x]sf] ;Gbe{df ul/jL Go"gLs/0fsf nflu cem} yk / k|efjsf/L sfo{qmdx? ;
+rfng ug{' kg]{ b]lvG5 . o;sf] nflu ;+3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo txsf ul/jL
Go"gLs/0f ;Da4 gLlt, sfo{qmdx?, k|fyldstfx?sf jLrdf yk ;fdGh:otf /
;dGjosf] cfjZostf /xG5 .

@=@ k"j{ cWoogsf] k'g/fjnf]sg (Reviews of Privious Study)


v/]n -@))(_ n] cWoog u/]sf] cg'zGwfg lzif{s …z}lIfs tyf cfly{s ljsf;df
ul/aLsf] k|efjÚ df d'Vo p2]Zo z}lIfs u'0f:t/ / ul/aLsf] larsf] cGt/;DaGwsf]
ljZn]if0f ug'{ 5 . k|fyflds tyf l4lto b'j} tYofª\s k|of]u u/L pQm zf]wkqdf
tof/ ul/Psf] 5 . jf:tfljs ul/aL klxrfg ug]{ qmddf ToxfFsf dflg;x?sf] :j:Yo
cj:yf, ;fdflhs :t/, plgx?sf] /xg;xg tyf cfly{s lqmofsnfk cflb ljljw s'/fsf]
klxrfg ul/Psf] /x]5 . cWoog cg';f/ ToxfFsf clwsf+z kl/jf/sf afnaflnsfx?
;/sf/L ljBfnodf cWoog ubf{ /x]5g\ . To;}u/L lglh ljBfnodf cWoog ug]
{ afnaflnsfsf] d'Vo cfDbfgLsf] ;|f]t a}b]lzs /f]huf/ /x]sf] / plgx?sf] ;fdflhs
tyf z}lIfs u'0f:t/sf] cj:yf lglh ljBfnodf cWoog ug]x?{ eGbf /fd|f] /x]sf]
b]lvG5 . lgisif{df pgn] To; ufFpdf %) k|ltzt eGbf al9 3/kl/jf/x?sf] z}lIfs
tyf cfly{s ljsf; gx'g'sf] d'Vo sf/0f ul/aL /x]sf] atfPsf 5g\, ;fy} o;sf]
Go'lgs/0fsf] nflu To; 7fFpsf cfd o'jfx? Ps eP/ :j/f]huf/df nfUg'kg]{ /
;/sf/n] klg ;x'lnotdf C0f k|bfg u/L pgLx?nfO{ xf};nf k|bfg ug'{ kg]
{ ;'emfj k|bfg u/]sf 5g\ .

Bhatty, I.Z. (1974).n] cWoog u/]sf] cg'zGwfg lzif{s…g]kfndf u/LaLsf]


cj:yfÚ df d'Vo p2]Zo g]kfndf /x]sf ljleGg u/LaLsf ;d:ofx? Klxrfg ug{'
/x]sf] 5 . pgn] ul/aL nfO{ sd ug{ s]xL bL3{sfnLg gLltx? klg l;kmfl/;
u/]sf 5g\ eg] pgsf] cWoogdf l4lto ;|f]tsf] k|of]u ul/Psf] kfOG5 . pgsf]
cWoog /fli6«o of]hgf cfof]un] u/]sf] gd"gf ;j]{If0fdf cfwfl/t 5 h;n] u/La
dflg;x¿nfO{ b'O{ ;d"xdf juL{s[t u/]sf 5g\ h; dWo] lg/k]If ul/a
#^=@)Ü / ;fk]If u/La dfq !*=(%Ü dfq /x]5g\ . o;af6 clwsf+z dflg;x?
k"0f{ ?kn] ul/j /x]sf] s'/f k|:6 x'G5 eg] ;du|df x]bf{ %%=!%Ü dflg;x? ul/a
/x]5g\ .
9sfn -@)!!_ n] tof/ kf/]sf] cg'zGwfg lzif{s …ul/aLsf] /fli6«o cy{tGqdf k|
efjÚ df d'ntM ul/aL s;/L b]zsf] ljsf;sf] nflu afws tyf r'gf}ltsf] ?kdf t]l;
{Psf] 5 eGg] s'/fnfO{ d'Vo p2]Zo ?kdf /flvPsf] 5 . o; cWoog ;DkGg
ug{sf] nflu kqklqsf, k'/fgf ck|sflzt ;f]wkqx?, ljifoa:t';Fu ;DalGwt k':tsx?
cflb l4lto ;|f]t tyf ;Gbe{ ;fdfu|Lx?sf] k|of]u u/LPsf] /x]5 . k|:t't cWoogdf
ul/aLsf sf/0fx?df /fli6«o cfosf] c;dfg ljt/0f, e'–w/ftlno sf/0f, /f]huf/Lsf]
cefj, s[lifdf pTkfbgdf sld / ahf/sf] cefj, nufgLsf] cefj, k'/fgf] s[lif k|0ffnL,
lzIff / r]tgf :t/df sld, b]zsf clwsf+z o'jfx? ljb]z hfg' k/]sf]], ufFpsf hUuf
hldgx? afFhf] /x]sf] cflb ;d:ofx?sf] klxrfg ul/Psf] 5 . o;sf ;fy} ul/aLs}
sf/0fn] clwsf+z o'jf tyf afnaflnsfx? u'0f:tl/o tyf k|fljlws lzIffaf6 alGrt
x'g'k/]sf] afWotfnfO{ klg k|:t't ul/Psf] 5 . lgisif{df pgn] b]z ljsf;sf nflu
bIf hgzlQm ckl/xfo{ ePsfn] ;/sf/n] b]zdf gFof ;Defjgfx? vf]lh u/L
hgzlQ :jb]zd} e/k'/ pTkfbg / k|of]hg ug'kg]{ atfPsf 5g\ . ;fy} eflj k':tfn]
cWoog ubf{ ul/aLnfO{ lzIff;Fu hf]8]/ cWoog ug'{kg]{ ;'emfj klg k|bfg
u/]sf 5g\ .

kf}8]n -!(((_ n] tof/ kf/]sf] cg'zGwfg lzif{s …g]kfndf ul/aL / lzIffÚ sf]
d'Vo p2]Zo ul/aLn] ubf{ lzIffIf]qdf k/]sf k|efjsf] cWoog ug{' /x]sf] 5 . o;
cWoogn] d'Vo u/L ul/aL o; lzIff If]qdf kf/]sf] k|efjnfO{ k"0f{?kdf
ljZn]if0f ul/Psf] 5 . o; cWoogdf ul/aLaf6 s] slt aRrfx? al9 k|efljt 5g\ < sd
k|efljt x'g]x?sf] z}lIfs cj:yf s:tf] 5 < ul/a kl/jf/sf] afnafnLsfsf] ;fdflhs cj:yf
s:tf] 5 < ul/aLsf sf/0f afnafnLsfx?n] s] s:tf ;d:ofx?sf] ;fdgf ug{' k/]sf] 5 <
plgx?n] k9\g] ljBfnosf] u'0f:t/ s:tf] 5 < cflb ljleGg k|Zgx?sf] pQ/ lbg] k|
of; ul/Psf] 5 . cWoogsf] lgisif{df pgn] clwsf+z ul/a kl/jf/sf afnaflnsfx?
lzIff af6 alGrt /x]sf / ul/a kl/jf/ dWos} s]xL afnaflnsfn] eg] k9\g kfPtf klg
u'0f:tl/o lzIffaf6 alGrt /x]sf] s'/f pNn]v u/]sf 5g\ . pgn] pQm ;d:of
;fawfgsf] nflu ;/sf/n] ljz]if kxn x'g'kg]{ atfPsf 5g\ . ;fy} eflj
k':tfnfO{ ul/aLsf] alu{s/0f ;lxt gFof 9ª\uaf6 cWoog ug'{kg]
{ s'/f ;'emasf] ?kdf k|:t't u/]sf 5g\ .

@=# ;flxTosf] k'g/fcjnf]sgsf] pkb]otf (Implications of Review of the


Study)

g]kfn u/LaL ;DaGwL k"j{;flxTox?sf] clwsf+z cWoogx¿ u|fdL0f If]q;Fu


dfq s]lG›t b]lvG5g\ jf ;x/L pGd'v 5g\ . pgLx¿n] u|fdL0f / zx/L u/LaLsf]
t'ngfTds cWoog u/]sf 5}gg\ . g]kfnsf] clwsf+z e'efu u|fld0f e]u ePtf klg
cfhsf] kl/l:ytLdf u|fdL0f / zx/L If]qsf] t'ngfTds cWoog lagf u|fdL0f /
zx/L If]qsf] cWoog a[xt b[li6sf]0faf6 cg';Gwfg ck"0f{ /xG5 . w]/} h;f]
;flxTox¿df u/LaLnfO{ u|fdL0f 36gfsf] ¿kdf lnOG5 t/ jf:tljstfdf u/LaL
b'a} u|fdL0f / zx/L 36gf xf] . ;fdfGo b[li6sf]0f s] 5 eg] u|fdL0f If]qdf
u/LaLsf] pRr l8u|L 5 / ;x/L If]qdf u/LaLsf] l8u|L sd 5 . zx/L u/Lax¿n]
d'›f cy{Joj:yfsf] Jofkstf / kof{Kt k};fsf] cefjsf sf/0f cTolws hl6n
hLjgsf] ;fdgf u/]sf 5g\ . o;}n] zx/L u/Lax¿n] cToGt sl7g hLjgsf] ;fdgf
ul//x]sf 5g\ . To;sf/0f, lgisif{ of] 5 ls ca @! cf}+ ztfAbLdf ;x/L–u|fdL0f
cfofd lagf u/LaL lj/f]wL /0fgLlt agfpg c;Dej 5 . jf:tjdf o; cg';Gwfgsf]
hf]8 u|fdL0f / ;x/L cfofdx¿sf] Vofn gu/L ul/aL /0fgLltx¿ c;Dej 5
eg]/ ;'emfj lbg x'g]5 .

@=$ cg';Gwfg cGt/fn (Research Gap)


clxn] ;Dd ePsf cg'zGwfgsf] cWoog ubf{ w]/} cg';Gwfgx? s[lif pTkfbg /
z}lIfs nuflgsf] cWoogdf dfq s]lGb|t /x]sf] kfO{of] . t/ b]zsf] k|d'v ;d:ofsf]
?kdf /x]sf] lg/k]If ul/aL / lzIff If]q ;Fu ;DalGwt /x]sf zf]wkqx? lgs} sd
b]lvof] . o; zf]wkqn] cem} lg/k]If ul/aL / lzIff ;Fu ;DalGwt /lx cWoog
cg';Gwfg ug{]5 . pQm cWoog lqe'jg ljZjljBfnodf cem} ;Dd s'g}
zf]wstf{x? åf/f ePsf] kfO{Psf] 5}g\ . :yflgo :t/df lg/k]If ul/aLn] cfly{s tyf
z}lIfs If]qdf kf/]sf] k|efjsf jf/]df cGo zf]w kqdf AofVof ljZn]if0f ul/Psf]
5}g . cfh ;Ddsf zf]wkq ul/jL ;DalGw dfq s]lGb|t /x]sf] x'Fbf, of] zf]w
kqdf Tof] ck"0f{tfnfO{ k"0f{ agfpg] k|of; ul/g] 5 .
@=% cjwf/0ffTds 9fFrf (Conceptual Framework)

cjwf/0ffTds 9fFrfn] cg'zGwfgsf] Pp6f :k:i6 sfof{Tds gS;f k|bfg ug{'


ub{5 . h;sf] cfwf/df cg';GwfgnfO{ p2]Zod"ns / ;xh ?kdf cl3 a9fpg ;xof]u
k'Ub5 . o; cg';Gwfgsf] cjwf/0ffTds 9fFrf lgDg cg';f/ k|:t't ug{ ;lsG5 M

ul/aL

;fk]If ul/aL lg/k]If ul/aL

kfl/jfl/s z}lIfs cj:yfsf] cWoog

k];f÷pTkfbg ;DalGwcfwf/e't
ljj/0f cfjZostfsf] pknAwtf ;DalGw ljj/0f
kl/jf/sf] z}lIfs cj:yf

[lif tyf 3/fol; sfddf afnaflnsfsf]


ufF;, afF;,k|of]usf]
skf;, lzIff,
cj:yf
:jf:Yo, kf]if0f, oftfoft, :jR5 vfg]kfgL
afnaflnsfsf] z}lIfs cj:yf

pTkfbgsf] z}lIfs If]qdf nufgL

lg/k]If ul/aLn] ubf{ lzIff If]qdf kf/]sf] k|efjsf] cWoog


cWofo M ltg (Unit:Three)

cg'';Gwfg ljlw(Research Methods)

o; v08df cWoogn] ;dfj]z ug]{ cg';Gwfg 9fFrf gd'gf 5gf}6 k|s[of tYofª\s ;|
f]t, tYofª\s ;ª\sngsf cf}hf/x?, tYofª\ssf] k|:t'lts/0f / ljin]if0f k|s[ofaf/]
pNn]v ul/Psf] 5 .

#=! cg';Gwfg 9fFrf(Research Design)

of] cWoog ljz]if ul/ kl/df0ffTds cg';Gwfgdf cfwfl/t /x]sf] 5 . sltko


;Gbe{x¿ u'0ffTds cg'Gwfg af6 k|fKt hfgsf/Lx¿ klg oxfF ;dfj]z ePsf 5g\ .
o; cWoogdf k|fKt tYofÍnfO{ ;fª\lVos ?kdf k|:t't u/L JofVofTds /
ljZn]if0fTds tl/sfn] k|:t't ul/g] 5 . o; cWoogdf sf]6lxdfO{ ufFpkflnsf j8f
g+= % demufjf If]qsf] lg/k]If ul/lan] :yflgo hgtfsf] cfly{s tyf z}lIfs
If]qdf kf/]sf] k|efjsf] af/]df cWoog s]lGb|t ul/g] 5 . gd'gf 5gf]6,
cGt{jftf{ / k|ZgfjnLsf] dfWodaf6 tYofÍ ;+sng u/L cWoognfO{ e/kbf]
{ agfO{g] 5 .

#=@ tYofÍsf ;|f]tx¿(Sources of Data)


o; cWoogdf tYofÍ ;+sngsf] nflu k|fylds tYofÍsf ;+sngsf ;|f]tx¿ / ljleGg
;flxTosf] k'g/fcjnf]sg ug{ l4lto tYofÍsf ;|f]tx¿ k|of]u ul/g] 5 . %% j6f
3/w'l/sf k|To]s Ps JolQmx?nfO{ cGt{jftf{ / k|ZgfjnL ljt/0f ul/ k|fKt
tYofÍsf] cfwf/df cg'zGwfg tof/ ul/g] 5 . k|fylds tyf l4lto tYofÍsf ;|f]tx? o;
k|sf/ /xg] 5g\ M
s_ k|fylds ;|f]t cGt{ut cg';Gwfgstf{ k|ToIf ¿kdf If]qdf uP/ tYofÍ ;
+sng ul/g] 5 . h:t}M k|ZgfjnL / cGt{jftf{ .

v_ l4lto tYofÍsf] ¿kdf ljleGg ;f]w kq, kqklqsf, lstfax¿, ;+3 ;+:yfsf
a'n]l6gx¿, ljleGg cgnfO{g hg{n Pjd\ hfgsf/L cflb k|of]u ul/g] 5 .
#=# hg;+Vof / gd'gf (Population and Sample)
cWoogdf ?kGb]xL lhNnfsf] sf]6lxdfO{ ufFpkflnsf j8f g+= % demufjf
If]qsf !%# 3/w'/L dWo] ;dfg ;Defjgfo'Qm gd'gf 5gf]6 cGtu{t lr¶f ljlwsf]
dfWodaf6 %% j6f 3/w'l/nfO{ gd'gfsf] ?kdf lnO{ cWoog ul/g] 5 . gd'gf
5gf]6df k/]sf k|To]s 3/af6 Ps Ps hgf ;b:onfO{ 5gf]6 ul/g] 5 .

#=$ tYofÍs ;+sng k|lqmof(Data Collection Procedures)


;a{k|yd cg';Gwfgsf] nflu cfjZos kg]{ tYofª\s ;ª\sng ug{ cg';Gwfgstf{
:jod cWoog If]qsf] JolQmx?;Fu ;DjlGwt 7fFpsf] j:t'cj:yf a'lem ;f]xL
cg';f/ cGt{jftf{ lnO{g]5 / lgdf0f{ ul/Psf k|Zg kqx¿ eg{ nufO{ lgdf{0f
ul/Psf ;fwgsf] k|of]u u/L gd'gfsf] ?kdf 5gf]6 ePsf pQ/bftfjf6 cfjZos tYofÍ
cfwf/df tYofÍsf] ;+sng ul/g] 5 . tYofÍnfO{ a9L /f]rs / :k:6 agfpg tflnsf, u|
fkm / j[Qlrq cflbsf] k|of]u ul/g] 5 .

#=% tYofÍ ;+sngsf cf}hf/x¿(Data Collection Tools)


cWoognfO{ k|efjsf/L agfpg k|ZgfjnL / cGt{jft{nfO{ d'Vo cf}hf/sf ¿kdf
k|of]u ul/g]] 5 .
s_ k|ZgfjnL(Questioniare)
k|ZgjfnLsf] lgdf{0f u/L pQm If]qsf 3/kl/jf/sf JolQmsf] pQ/sf]
cfwf/df cWoognfO{ k|:t't ul/g] 5 .

v_ 5nkmn lgb]{lzsf(Discussion Directory)


cWoognfO{ k|efjsf/L Pjd\ u'0ffTds agfpg ;DalGwt If]qdf g}
uO{ pQ/bftfx?;Fu ljleGg 5nkmn ul/g]] 5 .
u_ cjnf]sg lgb]{lzsf (ObservationDirectory)

cWoognfO{ ljZj;lgo agfpgsf] nflu cWoog If]qsf] ul/lj / lzIffsf


ljleGg lgb{]lzsfx?sf] k|of]u ul/g] 5 .
#=^ tYofÍ ;+sng tl/sf(Data collection Technique)
cjnf]sg, 5nkmn, k|ToIf ;xefuL cjnf]sg, k|ZgfjnL / cGt{jftf{nfO{ cfwf/
dfg]/ cWoog ul/g] 5 5 . tYofÍ ;+sngsf] nflu lgDg tl/sfx? ckgfO{g] 5 .

s_ cGt{jftf{(Interview)
pQ/bftfx¿;Fu ljleGg ljifosf] af/]df cGt{jftf{ Pjd\ ;f]wk'5 ul/
cg';Gwfg sfo{ ul/g] 5 .

v_ nlIft ;d"x 5nkmn(Amied Group Discussion)

sf]6lxdfO{ ufFpkflnsf j8f g+= % demufjf sf %% 3/w'l/sf JolQmx?


;Fu 5nkmn ul/ cg';Gwfg sfo{ ul/g] 5 .

u_ k|ToIf ;xefuL cjnf]sg(Direct Participant Observation)

3/kl/jf/sf ;b:ox?;Fu k|ToIf ?kdf ;xefuL eO{ 3/sf] cfly{s cj:yf / z}lIfs
If]qsf] af/]df cjnf]sg ul/g] 5 . ul/lasf] /]vf d'lg 5g\ ls 5}gg\ eGg]
ljleGg ul/lasf ;'rsx?sf] k|ToIf cjnf]sg ul/ ;f]lx cg';f/ tYof+s ;+sng
ul/g] 5 .

3_ ;f]wk'5(Inquiry)
pQ/bfQfx?nfO{ plgx?sf] cfly{s / z}lIfs cj:yfsf ljleGg kIfx?;Fu
;f]wk'5 ul/ cWoognfO{ cufl8 a9fO{g] 5 .
#=& tYofÍsf] ljZn]if0f / ljj]rgf (Data Analysis and Interpretation)
k|fKt tYofÍx¿nfO{ ;+sng ul/ ltlgx¿sf] ljz]iftf cg';f/ 6]jnLs/0f ul/g] 5 .
tYofÍsnfO{ k|ltztdf k|:t't ul/ ;f]xL cfwf/df ljZn]if0f / ljj]rgf ul/g] 5 . ;fy}
ljleGg tYofÍzfl:qo cf}hf/sf] k|of]u ul/g] 5 . ;a}nfO{ a'‰g ;xh xf]; elg j[Q
lrq Pjd\ :tDe lrqdf tYofÍsnfO{ b]vfOg] 5 .
;Gbe{u|Gy ;"rL(References)
clwsf/L, afns[i0f -@)&%_, lzIff / ljsf;,sf7df8f}+ M s?w/f klAns];g k|
f=nL= .
cfrfo{, an/fd -@)^!_, ;fdflhs ljZn]if0fsf] ;}åflGts 9fFrf, sf7df8f}+ M :
6'8]G6\;a'S; klAnz;{ P08 l8li6«Ao'6;{ .
Pl;og ljsf; a}+s, -@))@_, g]kfndf ul/la lgjf/0f M d'4f, pknlAw /
cjwf/0fx? .
v/]n, dx]z -@))(_, z}lIfs tyf cfly{s ljsf;df ul/aLsf] k|efj, ul/la, lzIff / g]kfn,
ck|sflzt zf]wkq, ;fdflhs cWoog tyf cy{zf:q lzIff ljefu, dx]Gb|/Tg
SofDk; M lqe'jg ljZjljBfno .
vgfn, pdf/fd -@)^!_, …g]kfndf u|fld0f ul/aLsf] cj:yf, afuL uf=
lj=;Úc3f{vfFrL lhNnfsf] Ps cWoog, lzIff zf:q s]lGb|o ljefu, cy{zf:q
s]lGb|o ljefu, lq=lj= sLlt{k'/ .
ul/la lgjf/0f lglt-@)&^_, g]kfn ;/sf/ e"ld Joj:yf, ;xsf/L tyf ul/la
lgjf/0f dGqfno, l;+xb/af/, sf7df8f}+ .
ufpF ljsf; of]hgf, -@)&^_, sf]6xLdfO{ ufpFkflnsf, ?kGb]xL .
uf}td, xl/ -@)&%_,u|fld0f ul/lan] ubf{ lzIffdf k/]sf] k|efj ;DalGw Ps
cWoog, ck|sflzt zf]wkq, ;fdflhs cWoog tyf cy{zf:q lzIff ljefu,
dx]Gb|/Tg SofDk; M lqe'jg ljZjljBfno .
uf}td, dx]z -@)&#_, ul/lan] lzIffdf af/]sf] k|efj af/] Ps cg'zGwfgfTds
cWoog, /Tg k':ts e08f/ M sf7df8f}+ .
ul/aL / ul/aL lgjf/0f, ;Dkfblso, uf]/vf kq /fli6«o b}lgs .
9sfn, efg'EfQm -@)!!_, ul/aLsf] /fli6«o cy{tGqdf k|efj, ck|sflzt zf]wkq,
cy{zf:q s]lGb|o ljefu, lqe'jg ljZjljBfno, sf7df8f}+ .
emf= pd]z= -@)&%_,u|fld0f t/fO{ If]q /tgk'/sf] cfly{s / z}lIfs cWoog,
s]lGb|o ;fdflhs cWoog tyf cy{zf:q lzIff ljefu,lqe'jg ljZjljBfno,
sf7df8f}+ .
yfkf, df]xg -@)^%_, ljsfzf]Gd'v b]zx?df ul/lan] cfwf/e't cfjZostf
pknAwtfdf kf/]sf] k|efj , /Tg k':ts e08f/ M sf7df8f}+ .
kf}8]n, cf]dsf/ -@)&#_,ul/la, lzIff / g]kfn,ck|sflzt zf]wkq, ;fdflhs cWoog
tyf cy{zf:q lzIff ljefu, dx]Gb|/Tg SofDk; M lqe'jg ljZjljBfno .
kf}8]n, z+s/ -!(((_, g]kfndf ul/aL / lzIff, ul/la, lzIff / g]kfn,ck|sflzt
zf]wkq, ;fdflhs cWoog tyf cy{zf:q lzIff s]lGb|o ljefu, lqe'jg
ljZjljBfno M sf7df8f}+ .

/fgfdu/ pbo, k|= lh=c= ab{3f6,;':tf klZrd If]q gjnk/f;Lsf .

UNDP (2015), ul/la lgjf/0f sfo{qmd, g]kfn .


---. (2015). Nepal Living Standard Survey, 2. Kathmandu: CBS.

---. (2016). Nepal Living Standard Survey, 1. Kathmandu: CBS.

Adhikari, J. (2008). Land Reform in Nepal: Problems and Prospects. Kathmandu: Nepal Institute
of Development Studies and Action Aid.

Anand, S. (1983). Inequality and Poverty in Malaysia. London : Oxford University Press.

Asian Development Bank. (2003). Infrastructure and Poverty Reduction: What is the
Connection?.Manila: ADB.

Atkinson, A.B. (1970). “On the Measurement of Inequality.” Journal of Economic


Theory, 2, 244-263.
Bajracharaya, P., and Bajracharya, S. (2005). “A Study on Poverty, Income, Employment
and Urban Facilities in Kathmandu Metropolitan City.” A Research Report Submitted to
Lumanti.

Balla N. & Azlinda Azman. (2014) Politic, Policy and Poverty in Nepal: International Journal
of Social Work and Human Services Practice, Social Work Programme, School of Social
Sciences, Universiti Sains Malaysia, 11800 Penang, Maaysia, Horizon Research
Publishing.
Bhatty, I.Z. (1974). “Inequality and Poverty in Rural India.” (eds.). Shrinivasan T.N. and
Bardhan, P. K. Poverty and Income Distribution in India. Calcutta : Statistical
Publishing Society.

Bhattia, H.L. (1996). Public Finance. India: Vikash Publishing House.

Central Bureau of Statistics. (1967). Results of the 1961 National Census. Kathmandu: CBS.

Chaudhary, M.K., (2018)Economic Planning And Poverty Alleviation Strategies In Nepal:


Research Nepal Journal of Development Studies.
Dahal, D. (1983). “Poverty to Plenty Innovative Responses to Population Possessing in Eastern
Nepalese Hill Community.” USA: Unpublished Ph.D. Dissertation in Anthropology,
University of Hawaii.

Dahal, M.K. (ed.). (1993). Future of Nepalese Economy. Kathmandu: Nepal Foundation for
Advanced Studies (NEFAS) and Friedirch Ebert Stiftung (FES).

Gnawali, G. (1994). Poverty Alleviation Measure in Nepal. Commitiment and Economics


Review. Kathmandu: Nepal Rastra Bank.
Human Development Index/N, (2006). Human Development Index, Kathmandu: UNDP/
Nepal.
Ministry of Finance (2006). Economic Survey: Poverty Alleviation and Employment,
Kathmandu: Government of Nepal.
Pokhrel, T., (2015). Poverty in Nepal: Characteristics and Challenges: Journal of
Poverty, Investment and Development, An International Peer-reviewed Journal, Nepal
Administrative Staff College, Jawalakhel, Lalitpur, Nepal.

Poverty Alleviation Programme (PAF)


Sharma, A. (1995). Concept and Measurement of Poverty. New Delhi : Anmol Publication.

Sharma, S., and Thakurathi, M. (2004). Land Entitlement Patterns by Gender in Nepal.
Kathmandu: A Report Prepared by National Labour Academy-Nepal for ILO.
Subedi, B., (2011).Poverty In Nepal A Rural-Urban Perspective of Rupandehi District,
Submitted to the Faculty of Humanities and Social Sciences, Doctor of Philosophy
in Economics, Tribhuvan University, Kathmandu.

Prest, A.R. (1972). Public finance in Underdevelopment Country. New Dellhi: Vikash
Publishing House.

Thapa, S.B. (2013) Relationship Between Education And Poverty In Nepal: Economic
Journal of Development Issues, combined issue, Relation between Education.

Todaro, M. P. (2001). Economic development. Delhi (Indian branch): Addison Wesley


Longman Pvt. Ltd.

You might also like