İşletme Matematiği

09.03.2021 İşletme Matematiği 09.03.
2021 İşletme Matematiği
İçindekiler
İŞLETME MATEMATİĞİ 1. Çok Değ şkenl Fonks yonlar
Grş
1.1. İk Değ şkenl Fonks yonlar
1.2. Üç Boyutlu Koord nat S stem (üç Boyutlu Uzay)
1.3. Üç Boyutlu Uzayda İk Değ şkenl Fonks yon
1.4. Üç Değ şkenl Fonks yonlar
1.5. Çok Değ şkenl Fonks yonlar
Bölüm Özet
Ün te Soruları
2. Çok Değ şkenl Fonks yonlarda Ekstremum
Grş
2.1. Çok Değ şkenl Fonks yonlarda L m t
2.2. Çok Değ şkenl Fonks yonlarda Sürekl l k
2.3. Çok Değ şkenl Fonks yonlarda Kısm Türevler
2.4. Çok Değ şkenl Fonks yonlarda İk nc Dereceden Kısm Türevler
2.5. Yerel Maks mum Ve Yerel M n mum
2.6. İk Değ şkenl Fonks yonlarda Ekstremum Noktaları
2.7. İkame Ve Tamamlayıcı Ürünler
Bölüm Özet
PROF. DR. ERGÜN EROĞLU
Ün te Soruları
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

3. Matr s Ve Vektörler
Grş
3.1. Matr s Göster m
3.2. Vektörler
3.3. Matr s Tanımları
https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 1/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 2/266

09.03.2021 İşletme Matematiği 09.03.2021 İşletme Matematiği
3.4. Matr slerde Matemat ksel İşlemler Grş

Bölüm Özet 7.1. Ters Matr s Yöntem İle Denklem Çözümü
Ün te Soruları 7.2. Cramer Yöntem
Bölüm Özet
Ün te Soruları
4. Determ nant Ve Ters Matr s
Grş
8. G rd Çıktı ( Input-Output ) Anal z
4.1. B r Matr s n Determ nantı
4.2. M nör Ve Kofaktör Grş
4.3. B r Matr s n Rankı 8.1. G rd – Çıktı Anal z
4.4. B r Matr s n Ters 8.2. G rd -Çıktı Anal z n n Varsayımları
Bölüm Özet Bölüm Özet
Ün te Soruları Ün te Soruları
5. Doğrusal Denklem S stemler Ve Çözümler 9. Doğrusal Programlama Ve Graf k Yöntem
Grş Grş
5.1. Doğrusal Denklem S stem 9.1. Doğrusal Programlama Tekn ğ Varsayımları
5.2. Matr s n Rankı 9.2. Doğrusal Programlama Problem n n Matemat ksel Model
5.3. Doğrusal Denklem S stemler n n Çözümler 9.3. Doğrusal Programlama Problem n n Graf k Yöntemle Çözümü
5.4. Homojen Denklem S stemler Bölüm Özet
Bölüm Özet Ün te Soruları
Ün te Soruları
10. S mpleks Yöntem ( Maks m zasyon Problem )

6. Doğrusal Denklem Çözüm Yöntemler (gauss Ve Gauss-Jordan El m nasyonu)
Grş
Grş 10.1. S mpleks Yöntem
6.1. Gauss El m nasyonu Yöntem 10.2. S mpleks Yöntemle Çözüm Aşamaları
6.2. Gauss - Jordan El m nasyonu Yöntem Bölüm Özet
Bölüm Özet Ün te Soruları
Ün te Soruları
11. S mpleks Yöntem ( M n m zasyon Problem )

7. Ters Matr s Ve Cramer Yöntemler İle Doğrusal Denklem S stem n n Çözümü
Grş

11.1. M n m zasyon Problem n n S mpleks Yöntemle Çözümü Ün te Soruları

Bölüm Özet
Ün te Soruları
12. Dual te Ve Duyarlılık Anal z
Grş
12.1. Dual te ( k l k Veya İk nc l Problem)
12.2. Duyarlılık Anal z
12.3. Amaçfonks yonu Katsayılarındak Değ ş m
12.4. Sağ Taraf Sab tler ndek () Değ ş m
Bölüm Özet
Ün te Soruları
13. Transport Problemler nde Atama
Grş
13.1. Transport Problem n n Doğrusal Programlama İle Modellenmes
13.2. Ulaştırma Algor tması
13.3. Kuzeybatı Köşe Yöntem
13.4. M n mum Mal yetl Atama (kest rme Dağıtım)
13.5. Russel Yaklaşım Yöntem
13.6. Vogel Yaklaşım Yöntem (metodu) (vam)
Bölüm Özet
Ün te Soruları
14. Transport Problem nde Opt mall k Testler
Grş
14.1. Atlama Taşı (boş Hücre Çevr mler )
14.2. Mo-D (mod f ed D str but on) Yöntem
14.3. Ulaştırma Problemler nde Dejenerasyon
14.4. Yasaklanmış Yol Problem
Bölüm Özet

ve sandalye üret m nden (satışından) b r dönemde elde edeceğ gel r;

1. ÇOK DEĞİŞKENLİ FONKSİYONLAR
fonks yonu le hesaplanır. Burada (toplam gel r) bağımlı; ve değ şkenler bağımsız değ şkenlerd r. ve
üret m (satış) m ktarlarındak değ ş m, bağımsız değ şken olan ’y değ şt rmekted r.
Giriş Genel olarak k değ şkenl fonks yon veya b ç m nde göster l r. Burada ve
bağımsız değ şken, se bağımlı değ şkend r. Boyutları ve olan d kdörtgen n alanı,
Bu bölümde gerçek hayattak şletme, ekonom ve sosyal b l mlere a t problemler n matemat ksel olarak
modellenmes nde sıkça kullanılan çok değ şkenl fonks yonlar ele alınmaktadır.
B r durumdan d ğer ne, gözlemden gözleme farklılık gösteren özell klere “değ şken” adı ver l r. Değ şken n çevres n n uzunluğu,
bell özell kler ne karşı get r len sayı ve sembollere se “değ şken n değer ” adı ver lmekted r. Değ şken adı
ver len k ter m n arasındak matemat ksel l şk ye fonks yon adı ver l r. Matemat kte değ şkenler küçük tal k
d r. Burada d kdörtgen n alanı ve çevre uzunluğu kenar uzunluklarının k değ şkenl fonks yonlarıdır.
harflerle göster l r. , , değ şkenler göstermek ç n en sık kullanılan harflaerd r.
Çoğu zaman, eğer bağımsız değ şken sayısı 2 se, bağımsız değ şkenler x, y ve bağımlı değ şken z le; bağımsız
Örneğ n değ şkenler ve olsun. Eğer ç n her değer ç n sadece tek b r değer le l şk l yse, değ şken ''
değ şken sayısı 3 se, bağımsız değ şkenler x, y, z ve bağımlı değ şken w le göster l r.
değ şken n n fonks yonudur” den l r. Bu fonks yondak “bağımsız değ şken” ve se “bağımlı
değ şkend r”, çünkü ’n n değer ’ n değer ne bağlıdır. Bağımsız değ şken fonks yonun g rd ler nden Çok değ şkenl fonks yonlar günlük yaşamın pek çok alanında karşımıza çıkar ve pek çok problem n
herhang b r s d r. Bağımlı değ şken se fonks yonun çıktısıdır. Kısacası, “eğer ver lm şse, o zaman matemat ksel model n n kurulmasında ve çözülmes nde kolaylık sağlar.
bulunur” fades nde bağımsız değ şken , se bağımlı değ şken s mgelemekted r.
Örnek:
Temel Matemat k ders çer ğ nden de hatırlanacağı g b , b r tane bağımsız değ şkene sah p olan
ve g b k tür ürün üreten b r şletmen n ha alık sab t g derler toplamı , ürün başına
fonks yonlara tek değ şkenl fonks yon denmekted r. Tek değ şkenl fonks yonda bağımlı değ şken, se
hammadde mal yet A ürünü ç n 200 TL, B ürünü ç n 400 TL’d r. Bu şletmen n ha ada adet A ürünü ve
bağımsız değ şken olup; tek değ şkenl fonks yon;
adet B ürünü üret lmes durumunda ha alık toplam mal yet;
ürününün üret m (satış) m ktarı

b ç m nde göster l r.
ürününün üret m (satış) m ktarı
Tek değ şkenl fonks yonlar, gerek teor de gerekse uygulamada karşılaşılan problemler n matemat ksel
ürününün b r m mal yet
olarak modellenmes nde çoğunlukla yeters z kalırlar. Bu nedenle pek çok problem b rden fazla değ şken n
kontrol ed lmes n gerekt r r. Bu sebeplerden dolayı, değ şken sayısı b rden fazla olan fonks yonları anal z ürününün b r m mal yet
edeb lmek ç n çok değ şkenl fonks yonların ayrıntılı ncelenmes gerek r. Bu bölümde k değ şkenl Toplam mal yet fonks yonu;
fonks yonlar ağırlıklı olmak üzere çok değ şkenl fonks yonlar üzer nde durulmaktadır.
1.1. İki Değişkenli Fonksiyonlar
Bas t anlatımla k g rd s tek çıktısı olan fonks yona k değ şkenl fonks yon den r. B r d ğer fade le k
olur k , bu, k değ şkenl b r fonks yon tanımlar. Burada ve bağımsız değ şkenler, toplam mal yet
bağımsız değ şken olan fonks yonlara “ k değ şkenl fonks yonlar” den r.
se bağımlı değ şken olur. Bu şletme, ha ada 20 adet A ürünü ve 30 adet B ürünü üret l rse, ha alık toplam
B r marangoz atölyes nde üret len (satılan) tahta masa ve tahta sandalyelerden elde ed lecek gel r, k g der, yukarıdak fadede yer ne 20 ve yer ne 30 yerleşt r lerek;
değ şkenl fonks yonlara b r örnekt r. ve , b r dönemdek sırasıyla masa ve sandalye üret m m ktarlarını
göstermek üzere, b r m satış f yatları masa ç n 400 TL ve sandalye ç m 100 TL se, bu atölyen n tahta masa

olarak toplam mal yet hesaplanır. Örnek:
Örnek: , , kümeler ver ls n. O zaman, kartezyen çarpımı;
olur. kuralını aşağıdak g b tanımlayalım.
Bu şek lde tanımlanmış , ’den ye b r k değ şkenl fonks yondur.
Örnek:
, k değ şkenl fonks yonu ç n , ve olmak üzere,

yı hesaplayınız.
Çözüm:
Tanım: Boş küme olmayan herhang , ve kümeler ver ls n ve sembolü ve kümeler n n

kartezyen çarpımını gösters n:
Örnek:
tanımlı, k değ şkenl fonks yonu ç n, , ,

Eğer kümes nden alınmış her ç n kümes nden tek b r elemanı le eşleyen b r kuralı fonks yon değerler n hesaplayınız.
ver lm şse bu kuralına kümes nden kümes ne k değ şkenl fonks yon den r ve sembol k olarak,
Çözüm:
b ç m nde göster l r. ’ye fonks yonun tanım kümes veya tanım bölges , ye se fonks yonun değer
kümes den r.
D ğer b r dey şle, bölges n n her sayı ç ne b r ve yalnız b r gerçel sayısını karşılık
Örnek:
get ren b r bağıntısına ’den ’ye k değ şkenl fonks yon den r. ’ye fonks yonun tanım kümes ,
’ye fonks yonun değer kümes adı ver l r.
k değ şkenl fonks yonu ç n, değer n hesaplayınız.

Çözüm:
1.2. Üç Boyutlu Koordinat Sistemi (Üç Boyutlu Uzay)
B r kâğıdın yüzey veya b r tahta düzlem düşünülürse, bunların k boyutları bulunmaktadır. Tahta yüzey n n
en ve boyu g b . Bu k boyutlu düzlem, -kartezyen koord nat s stem olarak adlandırılır. Kartezyen
koord nat s stem nde bulunan noktaların ve olarak k b leşen bulunur. Or j n noktası olarak adlandırılan
noktası, ve eksenler n n kes ş m noktasıdır. B r nc bölgede bulunan noktaların her k b leşen de
poz t f, k nc bölgede bulunan noktaların, değer negat f, değer poz t f; üçüncü bölgede bulunan
noktaların, her k b leşen de negat f, dördüncü bölgede bulunan noktaların, değer poz t f, değer se
negat f olur. Örneğ n noktası 1. bölgede, noktası k nc bölgede, noktası üçüncü
bölgede ve noktası da dördüncü bölgede bulunur.
Şek l 2: Üç boyutlu d kdörtgensel koord nat s tem
Aşağıdak şek llerde eksenler nden oluşan b r üç boyutlu uzayda noktası graf k üzer nde
göster lmekted r. İk nc şek lde se üç boyutlu uzayda b r örnek nokta bel rt lm şt r.
Şek l 1: İk boyutlu düzlem ( - kartezyen koord nat s stem )
Bağımsız değ şken eksen nde, bağımlı değ şken eksen nde olmak üzere, tek değ şkenl b r fonks yon k
boyutlu kartezyen koord nat s stem nde göster l rken, k değ şkenl b r fonks yon se ancak üç boyutlu
d kdörtgensel koord nat s stem nde (üç boyutlu uzayda) göster leb l r.
Üç tane b rb r ne d k d kdörtgensel yüzeyler n oluşturduğu eksen takımına üç boyutlu uzay denmekted r. Üç

boyutlu d kdörtgensel koord nat s stem nde 8 bölge bulunmaktadır. Şek l 3: Üç boyutlu uzayda b r noktanın göster m

(tek değ şkenl fonks yon) koşulunu sağlayan değerler k boyutlu düzlemde ( -kartezyen
koord nat s stem nde) b r doğru veya eğr y oluştururken, b r ( k değ şkenl fonks yon) koşulunu
sağlayan noktaları üç boyutlu uzayda b r yüzey oluştururlar. Bu yüzeye, fonks yonunun
graf ğ den r. Aşağıda k değ şkenl b r fonks yonun üç boyutlu uzayda (koord nat s stem ndek ) graf ğ örnek
olarak ver lmekted r.
Şek l 6: İk değ şkenl b r fonks yonun graf ğ
Şek l 4: Üç boyutlu uzayda noktanın b leşenler Tek değ şkenl fonks yonların tanım kümes bulunurken yer ne konab lecek sayılar kümes bel rt l r.
Örneğ n, fonks yonunun tanım kümes olur. Yan tanımlı olan eksen üzer ndek noktalar
fade ed lmekte ken, k değ şkenl fonks yonların tanım kümes de koord nat s stem nde
göster lmekted r. Buradan da anlaşılması gerek r k , bu noktalar b r düzlem üzer nde bulunur. -düzlem
üzer nde tanımlı noktalar k değ şkenl fonks yonda yer ne konduğunda, fonks yonun aldığı
değerler bulunarak, bu değerler de eksen boyunca negat f veya poz t f yönde lerlenerek konumlanır.
Konumlanan bu noktalar üç boyutlu uzayda doğrusal veya eğr sel yüzeyler oluşturur.
Örmek:
Aşağıda ver len k değ şkenl fonks yonun tanım kümes n bulunuz.
Çözüm:
Ver len fonks yonda payda karekök fades çerd ğ nden, negat f sayıların karekökü alınamadığından, kök
çer s ndek fade olmalıdır. Ayrıca fonks yon kes rl olduğu ç n paydanın sıfır olmaması gerek r. Bu
nedenle ver len fonks yonun tanım kümes ;
Şek l 5: Üç boyutlu uzayda (-2, 4, 2) noktasının göster m
Şek l 5 d kkatle ncelen rse, Üç boyutlu uzayda b r noktanın , ve g b üç b leşen bulunduğu görülür.
Örneğ n (-2, 4, 2) noktası bu uzayda konumlandırab lmek ç n, eksen boyunca negat f yönde 2 b r m,
eksen boyunca poz t f yönde 4 b r m, eksen boyunca poz t f yönde 2 b r m lerlen r.
olur.
1.3. Üç Boyutlu Uzayda İki Değişkenli Fonksiyon

Şek l 7: Örnekte ver len fonks yonun tanım kümes

Şek l 8: Örnekte ver len fonks yonun tanım kümes
Bu eş ts zl ğ n kartezyen koord nat s stem ndek graf ğ , yukarıdak g b olacaktır k , bu eş ts zl k koord nat
s stem nde yarıçapı olan b r da ren n dış tarafı anlamına gel r. Eş tl k olmadığı ç n de da re etrafı yan Örnek:
çember bu alana yan tanımlı alana dah l değ ld r. Tepeden bakıldığında düzlem nde b r da ren n dışında Aşağıda ver len k değ şkenl fonks yonun tanım kümes n bulunuz.
kalan alan olarak görünmekted r. Şek lden de anlaşılacağı g b ver len fonks yonda ve yer ne -2 den
küçük ve 2 den büyük sayılar konduğunda fonks yon tanımlı olur. [-2, 2] aralığında sayılar konursa, ver len k
değ şkenl fonks yon tanımsız olur.
Çözüm:
Öncek örnekte olduğu g b , ver len fonks yonda payda karekök fades çerd ğ nden, negat f sayıların
karekökü alınamadığından, kök çer s ndek fade olmalıdır.
Bu eş ts zl k kartezyen koord nat s stem nde aşağıdak g b göster l r. Taralı alanda bulunan noktaların
aps sler n n kares ord natlarının kares nden büyüktür.

fades , merkez , yarıçapı 1 olan küren n dış tarafını fade etmekted r. Dolayısıyla ver len
fonks yonun tanım kümes , küren n dışında kalan üç boyutlu uzaydak b r hac mden barett r.
Örnek:
fonks yonunun tanım kümes n bulunuz.
Çözüm:
Logar tma (veya ) fonks yonu poz t f sayılarda tanımlı olduğu ç n, fonks yonunun sağında bulunan
Şek l 9: Örnekte ver len fonks yonun tanım kümes parantez n ç poz t f olmalıdır, yan sıfırdan büyük olmalıdır.
1.4. Üç Değişkenli Fonksiyonlar
Örneğ n b r yatırımcının fa z oranı le bankaya yatırmış olduğu m ktarındak anaparanın dönem sonrak
değer ;
fades , merkez , yarıçapı olan küren n ç tarafını fade etmekted r. Dolayısıyla ver len fonks yonun
le hesaplanır. Yan paranın gelecektek değer , anaparanın m ktarına ( ), fa z oranına ( ) ve dönem sayısına ( tanım kümes , küren n ç nde kalan üç boyutlu uzaydak b r hac mden oluşur.
) bağlıdır. Paranın gelecektek bağımlı değ şken n değer ; anapara, fa z oranı ve dönem sayısına yan üç
1.5. Çok Değişkenli Fonksiyonlar
bağımsız değ şkene bağlıdır. Bu örnekten de anlaşılacağı g b , bu fonks yonda; üç bağımsız değ şken, b r
Tanım: Boş küme olmayan herhang kümeler ver ls n ve sembolü
bağımlı değ şken bulunmaktadır.
kümen n kartezyen çarpımını gösters n:
veya b ç m nde olan yan üç bağımsız değ şken bulunan fonks yonlara üç
değ şkenl fonks yonlar den r. Örneğ n;
Eğer kümes nden alınmış her nokta kümes nden tek b r elemanı le
eşleyen b r kuralı ver lm şse bu kuralına kümes nden kümes ne değ şkenl
fonks yonu üç değ şkenl b r fonks yondur.
fonks yon den r ve sembol k olarak,
Üç değ şkenl fonks yonların tanım kümes üç boyutlu uzayda b r hac m oluşturur. Ancak üç ve üçten fazla
değ şken bulunan fonks yonların graf kler b r anlam taşımaz ve üç boyutlu uzayda graf kler ç z lemez.
b ç m nde göster l r. ’e fonks yonun tanım kümes veya tanım bölges , ye se değer
Örnek:
kümes den r. D ğer b r dey şle, bölges n n her noktasına b r ve yalnız b r
gerçel sayısını karşılık get ren b r bağıntısına ’den ’ye değ şkenl (çok
değ şkenl ) fonks yon den r. ’ye fonks yonun tanım kümes , ’ye fonks yonun değer kümes adı ver l r.
fonks yonunun tanım kümes n bulunuz.
b ç m nde olan fonks yonlarda bağımsız değ şkenler, se bağımlı
Çözüm: değ şkend r.
Logar tma (veya ) fonks yonu poz t f sayılarda tanımlı olduğu ç n, fonks yonunun sağında bulunan Örnek:
parantez n ç poz t f olmalıdır, yan sıfırdan büyük olmalıdır.
Aşağıdak fonks yonların kaş değ şkenl fonks yon olduklarını bel rley n z.
Çözüm:
Çok değ şkenl b r fonks yonun kaç değ şkenl olduğu bel rlen rken, fonks yonun bağımsız değ şken
sayılarının kaç olduğuna bakılır.
(Üç değ şkenl fonks yon, bağımsız değ şkenler)

Şek l 11: fonks yonunun graf ğ
2) Araba k ralayan b r f rma b rb r n n benzer arabaları günlük 50 TL’ye k raya vermekted r. Bunun yanında
(dört değ şkenl fonks yon) k lometre başına 2 TL ücret stemekted r. Bu f rmadan b r adet araba k ralayan b r şahsın katlanacağı
mal yet n fonks yonunu oluşturunuz. 3 gün arabayı k ralayan ve 350 km yol yapan b r k ş ne kadar mal yete
katlanmak zorundadır.
(5 değ şkenl fonks yon) Çözüm:
Uygulamalar : gün sayısı,
1. Fonks yonunun tanım aralığını bulunuz. : arabanın katett ğ mesafe (km)
Çözüm: Olmak üzere, arabanın b rkaç gün kullanılması durumunda oluşacak mal yet;
Logar tma fonks yonu poz t f reel sayılar ç n tanımlıdır.
Dolayısıyla, olmalıdır. kadar olacaktır. ve olduğundan,
ödeme yapması gerek r.
3)
Fonks yonu ç n,
Şek l 10: fonks yonunun tanım kümes

Çözüm:
Uygulama Soruları
1) Fonks yonunun graf ğ n ç z n z.
Çözüm:
Bu fonks yonun graf ğ ancak, b lg sayar paket programları yardımı le ç z leb l r. Bu örnekten anlaşılmalıdır
4) Fonks yonu ç n
k , ver len fonks yon k değ şkenl b r fonks yondur. İk değ şkenl fonks yonların graf kler de üç boyutlu
uzayda b r yüzey oluşturur. Bu fonks yon graf ğ de üç boyutlu uzayda uçan halıya benzer b r yüzey oluşur. Çözüm:

Ünite Soruları
5) Üç boyutlu uzayda, ve noktaları arasındak uzaklığı bulunuz.
Çözüm:
Üç boyutlu uzayda, ve noktaları arasındak uzaklık; 1. Aşağıda ver len fonks yon ç n
formülü le bulunur.
Ver len k noktanın koord natları formülde yer ne konulursa;

değer aşağıdak lerden hang s d r?
olarak uzaklık hesap ed l r.

A) 1
Bölüm Özeti
Bu bölümde çok değ şkenl fonks yonlara b r g r ş yapılmıştır. Üç boyutlu uzay tanımı ver ld kten sonra k
B) 3/4
değ şkenl fonks yonlar ve üç değ şkenl fonks yonlar anlatılmıştır. Son bölümde se çok değ şkenl fonks yon
tanımı ver lm şt r.
C) 3/5
D) 1/4
E) 3/13
2. Aşağıda ver len fonks yon kaç değ şkenl b r fonks yondur?
A) 1

B) 2 C) -3
C) 3 D) -2
D) 4 E) -1
E) 5 5. Aşağıda k değ şkenl fonks yonunun tanım kümes aşağıdak lerden hang s d r?
3. K,L ve M ürünler n n üret m ç n kullanılan hammadde m ktarları sırası le 2, 4 ve 5 ton se,

stokta bulunan hammadde m ktarı 160 ton olduğuna göre ve ürünler n n üret lmemes , sadece
L ürünü üret lmes durumunda, en fazla kaç tane L ürünü üret leb l r?
A)
A) 32
B)
B) 40
C) 80 C)
D) 160
D)
E) 320
E)
4.
se, 6. Aşağıda ver len çok değ şkenl fonks yonunun tanım kümes aşağıdak lerden hang s d r?
A) 0
A) Merkez (0,0,0) yarıçapı 4 olan küren n yüzey
B) -4
B) Merkez (0,0,0) yarıçapı 4 olan küren n dış tarafı
C) Merkez (0,0,0) yarıçapı 4 olan küren n ç tarafı E) 13
D) Merkez (0,0,0) yarıçapı 4 olan küren n yüzey dâh l olmak üzere dış tarafı 9.
E) Merkez (0,0,0) yarıçapı 4 olan küren n yüzey dah l olmak üzere ç tarafı Fonks yonunun tanım kümes aşağıdak lerden hang s d r?
7. Aşağıda ver len fadelerden hang s yanlıştır? A)
A) Tek değ şkenl fonks yonlar graf k düzlemde b r doğru veya eğr oluşturur.
B)
B) İk değ şkenl fonks yonlar üç boyutlu uzayda b r yüzey oluşturur.

C)
C) İk değ şkenl fonks yonların tanım kümes kartezyen koord nat s stem nde göster leb l r.
D)
D) Üç veya daha fazla değ şken n üç boyutlu uzayda graf ğ göster lemez.
E) İk değ şkenl b r fonks yonda b r tane bağımlı b r tane bağımsız değ şken bulunur. E)
8.
10.
k değ şkenl fonks yonu ç n,

eş ts zl ğ kartezyen koord nat s stem nde aşağıdak bölgelerden hang s n göster r?
A) Merkez (0,0) yarıçapı 1 olan da ren n dışı
A) 1 B) Merkez (0,0) yarıçapı 1 olan da ren n ç
B) 5 C) Merkez (1,1) yarıçapı 1 olan da ren n dışı
C) 7 D) Merkez (1,1) yarıçapı 1 olan da ren n ç
D) 11 E) Merkez (0,0) yarıçapı 1 olan çember n kend s

CEVAP ANAHTARI 2. ÇOK DEĞİŞKENLİ FONKSİYONLARDA EKSTREMUM

1. e 2. c 3. b 4. a 5. d 6. b 7. e 8. a 9. c 10. b
Giriş
Tek değ şkenl fonks yonlar konusu hatırlanır se, b r fonks yonun ekstremum noktasını bulab lmek ç n
b r nc türevden yararlanılmaktaydı. Bu bölümde k veya daha fazla değ şken n bulunduğu fonks yonlar
anlatıldığından kısm türev kavramı devreye g rmekted r. Önces nde de l m t tanımı yapmamız gerek r.
2.1. Çok Değişkenli Fonksiyonlarda Limit
Tek değ şkenl fonks yonlarda, “ fonks yonu, noktasında tanımlı olsun ya da olmasın, , ’a
sten ld ğ kadar yaklaşırken, fonks yon bel rl b r reel sayıya gerekt ğ kadar yaklaşıyorsa, fonks yonun , ’a
yaklaşırken l m t ’d r” olarak tanımlanır ve aşağıdak g b göster l r.
İk değ şkenl fonks yonlar ç n, “ fonks yonu, noktasında tanımlı olsun ya da olmasın, ,
’a sten ld ğ kadar yaklaşırken, fonks yon bel rl b r reel sayıya ( ) gerekt ğ kadar
yaklaşıyorsa, fonks yonun , ’a yaklaşırken l m t ’d r” den r ve aşağıdak g b göster l r.
Benzer şek lde çok değ şkenl fonks yonlarda, “ fonks yonu noktasında
tanımlı olsun ya da olmasın, , ’a sten ld ğ kadar yaklaşırken, fonks yon bel rl
b r reel sayıya ( ) gerekt ğ kadar yaklaşıyorsa, fonks yonun , ’a yaklaşırken
lmt ’d r” den r ve aşağıdak g b göster l r.
Örneğ n, k değ şkenl b r fonks yon ç n l m t kavramı;
Örnek:
2.2. Çok Değişkenli Fonksiyonlarda Süreklilik
fonks yonu noktasında aşağıdak şartları sağladığı takd rde sürekl olur.

var se; yan fonks yon noktasında tanımlı se, İk den fazla değ şkenl fonks yonlarda da benzer şek lde kaç değ şken var se her b r değ şkene göre kısm
türevler bulunab l r. Örneğ n üç değ şkenl fonks yonun b r nc dereceden üç farklı kısm türev
noktası ç n fonks yon g b b r l m te sah p se,
alınab l r.
’e göre kısm türev:
noktasında fonks yonun aldığı değer, l m t değer ne eş t se,
’ye göre kısm türev:
Üç ve daha çok değ şkenl fonks yonların l m t ve sürekl l ğ de benzer yolla tanımlanab l r.
2.3. Çok Değişkenli Fonksiyonlarda Kısmi Türevler

’ye göre kısm türev:
Tek değ şkenl fonks yonlarda fonks yonun türev , bağımsız değ şken kadar arttırıldığında, fonks yonun
artmasının ’e oranı bulunup, sonra bu artışı sıfıra götürülerek l m t n n
alınmasıyla elde ed l r.
2.4. Çok Değişkenli Fonksiyonlarda İkinci Dereceden Kısmi Türevler
k değ şkenl fonks yonunun k defa ’e göre veya k defa ’ye göre veya da önce ’e göre sonra
da ’ye göre türevler alınırsa, k nc dereceden kısm türevler bulunmuş olur.
k değ şkenl fonks yonu ver ld ğ nde bağımsız değ şkenlere ve artmaları ver ld ğ nde
fonks yon artması olur. Bu artmanın bağımsız değ şkenler artması olan
k l s ne oranı anlamlı değ ld r. Bağımsız değ şkenlerden b r s sab t tutulursa fonks yon tek
değ şkenl fonks yona dönüşür ve artık yen fonks yonun türev nden söz ed leb l r.
Dolayısıyla k değ şkenl fonks yonlarda kısm türev tanımından bahsed l r. B r nc dereceden kısm türevler
ç n oluşan l m t tanımları aşağıda ver lmekted r.
İk nc dereceden kısm türevler aşağıdak g b göster l r.
İk değ şkenl b r fonks yonunda, eğer sab t tutulursa; fonks yonunun ’e göre
türev varsa, bu türeve ’e göre kısm türev; eğer sab t tutulursa; fonks yonunun ’ye göre
türev varsa, bu türeve se ’ye göre kısm türev den r. B r nc dereceden kısm türevler aşağıdak g b
göster l r.
Örnek:
Aşağıda ver len fonks yonun b r nc dereceden kısm türevler n bulunuz.

2.5. Yerel Maksimum ve Yerel Minimum
denklem le tanımlanan k değ şkenl b r fonks yonu ve bu fonks yonun tanım kümes ç nde
ver lm ş olsun. Eğer y merkez kabul eden b r da resel bölgedek her çn
se, bu takd rde ye ’nun b r yerel maks mum değer den r. değer ’nun
Örnek:
b r yerel maks mum değer se, ’nun c varındak graf ğ aşağıda görüldüğü g b olacaktır.
Örnek:
Ver len fonks yon, üç değ şkenl b r fonks yon olduğu ç n, ’e göre, ’ye göre ve ’ye göre olmak üzere üç
tane kısm türev vardır. Şek l 12: Yerel maks mumun göster m
Eğer y merkez kabul eden b r da resel bölgedek her çn se, bu takd rde
ye ’nun b r yerel m n mum değer den r. değer ’nun b r yerel m n mum değer se, ’nun
c varındak graf ğ aşağıda görüldüğü g b olacaktır.
Örnek:
Aşağıda ver len fonks yonun k nc dereceden kısm türevler n bulunuz.
B r nc dereceden kısm türevler:
İk nc dereceden kısm türevler:
Şek l 13: Yerel m n mumun göster m

3. Bulunan k nc dereceden kısm türevlerde bütün kr t k noktalar yer ne konur.
4. Kr t k noktaların maks mum veya m n mum noktaları olup olmadığına karar ver l r.
B r d ğer göster m de aşağıdak g b d r.
olduğu ç n;
Şek l 14: Yerel maks mum m n mum ve eyer noktası Durum 1. Eğer ve se b r yerel maks mumdur.
2.6. İki Değişkenli Fonksiyonlarda Ekstremum Noktaları Durum 2. Eğer ve se b r yerel m n mumdur.
Nasıl k tek değ şkenl b r fonks yonun tepe noktalarını bulmak ç n türev alınmakta se, Çok değ şkenl Durum 3. Eğer se b r eğer (semer) noktasıdır.
fonks yonlarda da aynı uygulama yapılır. Ancak b rden fazla bağımsız değ şken olduğu ç n, türev alınırken Durum 4. se, bu test noktanın maks mum veya m n mum olup olmadığı le lg l b r şey söylemez.
her b r bağımsız değ şken n değ ş m nden fonks yonun değ ş m n bel rleyeb lmek ç n kısm türevler alınır.
5. Bulunan kr t k noktalar ç n fonks yonun aldığı değerler bulunur,
Kısm türev çok değ şkenl b r fonks yonun, sadece lg l değ şken sab t değ lken alınan türevd r. Çok
değ şkenl fonks yonlarda ekstremum noktalarını bulmak ç n b r nc dereceden kısm türevler alınır. Örnek :
Ver len b r fonks yonu ç n,
1. Kr t k noktalar bulunur. fonks yonunun ekstremum noktalarını bulunuz.
1. Fonks yonun ’e gore türev , alınır. bulunur. Çözüm:
2. Fonks yonun ’e gore türev alınır. bulunur. İlk olarak ver len fonks yonun b r nc türev alınır. Fonks yonda ve gb k bağımsız değ şken
3. Bulunan kısm türevler 0’a eş tlenerek kr t k noktalar bulunur. bulunduğundan ve ’ye göre b r nc dereceden kısm türevler bulunur.
’e göre kısm türev:

2. İk nc dereceden kısm türevler,
bulunur. ’e göre kısm türev:

Elde ed len kısm türevler sıfıra eş tlen r.
Elde ed len çözüm noktası olur. Bu nokta b r nc türevler sıfır yaptığından b r ekstremum
noktadır. Ş md bu noktanın maks mum veya m n mum olduğunu bulalım.
İk nc dereceden kısm türevler alınır.

olduğu ç n noktası b r m n mum noktadır.
M n mum mal yet;
Örnek:
Aşağıdak fonks yonun tepe noktalarını bulunuz.
Çözüm:
çıktığından dolayı öncek bulunan (1,2) noktası b r semer noktasıdır.
İlk olarak b r nc dereceden kısm türevler bulunur.
Örnek 2: Telev zyon üret m yapan b r f rmanın yıllık şç l k ve malzeme mal yet aşağıdak fonks yonla
ver lm şt r.
Bulunanlar kısm türevler 0’a eş tlen r:
burada yılda harcanan şç l k m ktarını, se yılda harcanan malzeme m ktarını göstermekted r. Toplam ve
mal yet en küçükleyeb lmek ç n şç l k ve malzeme m ktarını bulunuz. M n mum mal yet hesaplayınız.
ve
Çözüm:
Bulunan kr t k noktalar;
Bu noktaların maks mum veya m n mum nokta olup olmadıkları ncelen r.
Ver len fonks yon ç n k nc dereceden kısm türevler alınır.

B rb r le l şk l k mal göz önüne alalım. B r nc ürünün f yatı ve talep m ktarı , k nc ürünün f yatı ve
talep m ktarı da olsun. Bu ürünler n talep m ktarlarının, ürünün kend f yatı le d ğer ürünün f yatına bağlı
olduğu varsayılırsa,
Determ nant matr s oluşturulur.

olarak fade ed l r. Eğer k bağımsız değ şkenl talep fonks yonu sürekl se, üç boyutlu uzayda b r yüzeyle
göster leb l r. Bu yüzeye talep yüzey den r. Talep fonks yonu , k ürünün f yatları le
l şk l d r.
Burada her b r noktanın değerler yer ne konur.
İl şk l k malın talep fonks yonları;
ç n:
olduklarına göre, bu fonks yonların aşağıdak kısm türevler ne marj nal talep fonks yonu den r.
olduğu ç n m n mum veya maks mum olab l r. İk nc türev şaret ncelemes yapılır.
: ’e göre ’ n marj nal taleb ,
olduğundan; b r yerel m n mum noktasıdır.
B r nc ürünün kend f yatına göre oluşan marj nal talep
ç n:
: ’ye göre ’ n marj nal taleb ,
İk nc ürünün f yatına göre b r nc ürünün marj nal talep

olduğu ç n noktasında maks mum veya m n mum nokta yoktur.
: ’e göre ’ n marj nal taleb ,
ç n:
B r nc ürünün f yatına göre k nc ürüne olan marj nal talep
: ’ye göre ’ n marj nal taleb ,

olduğu ç n noktasında maks mum veya m n mum nokta yoktur.
İk nc ürünün kend f yatına göre oluşan marj nal talep
ç n:
Genel olarak sab t ken azalırsa, m ktarı artar ve sab t ken f yatı azalırsa m ktarı artar.
Örneğ n yazıcı veya kartuş f yatlarının k s nden b r n n f yatındak azalış her k s n n de taleb nde artışa
olduğu ç n m n mum veya maks mum olab l r. İk nc türev şaret ncelemes yapılır.
sebep olur. Dolayısıyla,
olduğundan; b r yerel maks mum noktasıdır.
Son adım olarak da, fonks yonun m n mum ve maks mum olarak aldığı değerler elde ed l r.
olur.
Bel rl b r f yat ç ç n her k ürünün marj nal talep fonks yonları;
2.7. İkame ve Tamamlayıcı Ürünler
se bu k ürüne “tamamlayıcı ürünler” den r.

Çünkü k s nden b r n n f yatındak azalışa karşılık her k s n n talep m ktarı artmaktadır.
Örneğ n, yazıcı satışları le kartuş satışları g b . Kr t k noktalar:
Benzer şek lde, bell b r ç ç n her k ürün ç n oluşan marj nal talep fonks yonu,
se bu k ürüne “ kame ürünler” den r. Çünkü k s nden b r n n f yatındak azalışa karşılık talep m ktarının
b r nde artış, d ğer nde se azalış olur.
Örnek olarak, margar n ve tereyağı taleb nde olduğu g b . Margar n n f yatı artış gösterd ğ nde tereyağı f yatı
değ şmez se tereyağa olan talep artar. noktası ç n;
Örnek:
B rb r le l şk l k ürünün talep fonks yonları; olduğu ç n noktası b r ekstremum olmayıp fonks yonunun b r eyer noktasıdır.
B r nc ürünün taleb n n, kend f yatı le d ğer ürünün f yatına göre göre fonks yonu; noktası ç n;
İk nc ürünün taleb n n, kend f yatı le d ğer ürünün f yatına göre göre fonks yonu;
olduğu ç n noktasında b r yerel m n mum vardır. Bu yerel m n mum noktada fonks yonun değer ;
olarak ver ld ğ ne göre, marj nal talep fonks yonlarını bulunuz. Bu k ürünün tamamlayıcı ürünler m yoksa
kame ürünler m olduklarını bel rley n z.
olup bu noktanın koord natları olur.
Çözüm:
Uygulama Soruları
Ürünlere l şk n marj nal talep fonks yonları;
1) Aşağıda ver len fonks yonunun ekstremum noktalarını araştırınız.
olduğuna göre, Çözüm:
olduklarına göre, bu k ürün kame ürünlerd r.
Uygulamalar
1) Aşağıda ver len fonks yonunun ekstremum noktalarını araştırınız.
Kr t k noktalar: ve
Çözüm:

Bu yerel m n mum noktada fonks yonun değer olup bu noktanın koord natları
tür.
noktası ç n;
noktası ç n;
olduğu ç n noktası b r ekstremum olmayıp fonks yonunun b r eyer noktasıdır.

olduğu ç n noktası fonks yonunun b r yerel maks mum noktasıdır.
(3, 4) noktası ç n;
Bu yerel maks mum noktada fonks yonun değer olup bu noktanın koord natları
d r.
olduğu ç n (3, 4) noktasında b r yerel m n mum vardır. Bu yerel m n mum noktada fonks yonun değer
noktası ç n;
olup bu noktanın koord natları d r.
2) Aşağıda ver len k değ şkenl fonks yonunun ekstremum noktalarını araştırın.
olduğu ç n noktası b r ekstremum olmayıp fonks yonunun b r eyer (semer) noktasıdır.
3) Aşağıdak fonks yonunun noktasında sürekl olduğunu göster n z.

Çözüm:
Çözüm:
Kr t k noktalar: , , ve
olduğu ç n noktası sürekl d r.
4) Aşağıda ver len fonks yonunun ekstremum noktalarını bulunuz ve karakterler n bel rley n z.
Çözüm:
noktası ç n;
olduğu ç n noktası b r ekstremum olmayıp fonks yonunun b r eyer noktasıdır.

Burada elde ed len fonks yonlar sıfıra eş tlen rse;
noktası ç n;
çıkar. noktası kr t k noktadır. Ş md bu noktanın karakter n bel rleyel m.

olduğu ç n noktası fonks yonunun b r yerel m n mum noktasıdır.

D skr m nant değer poz t f çıktığı ç n, fonks yonun maks mum veya m n mum noktası var demekt r.
B r nc denklemden bulunur ve k nc denklemde yer ne konursa,
olduğu ç n noktası b r yerel m n mum noktasıdır.
5) Aşağıda ver len fonks yonunun ekstremum noktalarını bulunuz ve karakterler n bel rley n z. ve noktaları bulunur.
ve noktaları kr t k noktadır. Ş md bu noktanın karakter n bel rleyel m.
Çözüm: A noktası ç n;
Çözüm:
çıkar. noktası kr t k noktadır. Ş md bu noktanın karakter n bel rleyel m.
noktası ç n d skr m nant değer negat f çıktığı ç n, bu nokta b r eyer (semer) noktasıdır. noktası ç n
fonks yonun maks mum veya m n mum noktası var demekt r.
D skr m nant değer poz t f çıktığı ç n, fonks yonun maks mum veya m n mum noktası var demekt r.
ve
olduğu ç n noktası b r yerel maks mum noktasıdır.

olduğu ç n noktası b r yerel m n mum noktasıdır.
6) Aşağıda ver len k değ şkenl fonks yonunun ekstremum noktalarını bulunuz ve karakterler n bel rley n z.
Bölüm Özeti
Çözüm:

Bu bölümde çok değ şkenl fonks yonlarda l m t alınması, noktaların sürekl olup olmadığının bel rlenmes ,
çok değ şkenl fonks yonlarda kısm türevler n elde ed lmes ve ekstremum noktaların bulunması Ünite Soruları
ncelenm şt r. Son kısımda se k ürüne l şk n talep fonks yonları ver ld ğ nde bu k ürünün tamamlayıcı
ürün veya kame ürün olup olmadıkları bel rlenm şt r.
1.
fonks yonu ç n
A)
B)
C)
D)
E)
2.
fonks yonunun m n mum noktasının x b leşen aşağıdak lerden hang s d r?

A) -1/6 B) 3
B) 2/3 C) 0
C) -1/3 D) -5
D) 0 E) -9
E) 1/3 5.
3. fonks yonunun ekstremum noktalarından b r s
fonks yonunun m n mum noktasının b leşen y aşağıdak lerden hang s d r?
A) -1/6
noktası olduğuna göre, noktasının karakter n bel rley n z.
B) 2/3
A) A Noktası b r yerel m n mumdur.
C) -1/3
B) A Noktası b r yerel maks mumdur.
D) 0
C) A Noktası b r eyer (semer) noktadır.
E) 1/3
D) A Noktası hakkında b r şey söylenemez.
4. E) A Noktası kr t k noktalardan b r değ ld r.
fonks yonu ç n;
6.
fonks yonunun ekstremum noktası olan B’n n karakter n bel rley n z.
A) 5 A) B Noktası b r yerel m n mumdur.

B) B Noktası b r yerel maks mumdur. D) A Noktası hakkında b r şey söylenemez.
C) B Noktası b r eyer (semer) noktadır. E) A Noktası kr t k noktalardan b r değ ld r.
D) B Noktası hakkında b r şey söylenemez. 9. Bel rl b r f yat (p1,p2) ç ç n her k ürünün marj nal talep fonks yonları;
E) B Noktası kr t k noktalardan b r değ ld r.
7.
fonks yonunun ekstremum noktası aşağıdak lerden hang s d r? se bu k ürün ç n ne söyleneb l r?
A) (0, 0) A) Bu k ürün kame ürünlerd r.
B) (4, 8) B) Bu k ürün tamamlayıcı ürünlerd r.
C) (-1, 3) C) Bu k ürün l şk s z ürünlerd r.
D) (2, -2) D) Bu k ürün hakkında b r şey söylenemez.
E) (3, -1) E) B lg yeters zd r.
8. 10. B rb r le l şk l k ürünün talep fonks yonları aşağıdak g b bel rlenm şt r.
fonks yonunun ekstremum noktası A(4, 8) noktası olduğuna göre, A noktasının karakter n
bel rley n z?
A) A Noktası b r yerel m n mumdur.
Bu b lg lere göre aşağıdak lerden hang s doğrudur?

B) A Noktası b r yerel maks mumdur.
A) B r nc ürününü f yatı k nc ürünün taleb n etk lemez.

C) A Noktası b r eyer (semer) noktadır.

B) İk nc ürünün f yatı b r nc ürünün taleb n etk lemez.

3. MATRİS VE VEKTÖRLER
C) Ver len b lg yeterl değ ld r.
D) Bu k ürün b rb r n n tamamlayıcısıdır.
Giriş
İşletme, ekonom , mühend sl k g b b rçok alandak problemler n modellenmes nde matr slerden sıkça
E) Bu k ürün b rb r n n kames d r.
yararlanılır. Bu nedenle matr sler; özell kle şletme matemat ğ ve sayısal karar verme tekn kler alanına
temel teşk l eden b r konudur.
CEVAP ANAHTARI
Matemat kte matris veya dizey, d kdörtgen b r sayılar tablosu veya daha genel b r açıklamayla, toplanab l r
1. a 2. c 3. b 4. d 5. c 6. a 7. b 8. b 9. b 10. e
veya çarpılab l r soyut m ktarlar tablosudur. B r başka fade le satır ve sütunlardan oluşan tablo b ç m nde
ver lm ş ver ler d z s ne matr s den r. Matr sler daha çok doğrusal denklemler tanımlamak, doğrusal
dönüşümlerde (l neer transformasyon) çarpanların tak b ve k parametreye bağlı ver ler n kayded lmes
amacıyla kullanılırlar. D zeyler n toplanab l r, çıkartılab l r, çarpılab l r, bölüneb l r ve ayrıştırılab l r olmaları,
doğrusal ceb r ve d zey kuramının temel kavramı olmalarını sağlamıştır.
3.1. Matris Gösterimi
Genel olarak b r matr s aşağıdak g b göster l r. Matr s n sağ alt köşes ne sten rse boyutları yazılır. Matr stek
ter mler , matr s n n elemanları olarak adlandırılır. , matr s n satır sayısını; se matr s n sütun
sayısını bel rt r. elemanında nd s elemanın bulunduğu satır numarasını, se elemanın bulunduğu
sütun numarasını göster r.
Yatay ç zg ler üzer nde yer alan matr s elemanlarına matr s n satırları, düşey ç zg ler üzer nde yer alan
matr s elemanlara matr s n sütunları den r. Matr sler [ ] veya ( ) parantezler le göster l rler. Genel olarak
büyük harfle s mlend r l rler. Aşağıda b r f rmanın yıllara göre mevs msel satışları 4 satırı ve 3
sütunu bulunan b r matr s le göster lmekted r.
Ekonom k anal zler n çoğunda doğrusal eş tl k veya eş ts zl kler n oluşturduğu b r set söz konusudur. Bu tür
problemler n çözümünde matr s öneml b r konuma sah pt r.

Aşağıda örnek olarak b rkaç matr s göster lmekted r.
Burada matr s n n esas köşegen ögeler 7, 1, 22’d r
Burada , boyutlu b r matr s göster r. 1.1.2. Birim Matris
Kare matr sler n yaygın b r örneğ se, esas köşegen n üzer ndek öğeler n n ger kalan öğeler n olduğu
b r m matr st r. B r m matr s genell kle harf le göster l r.
matr s nde, ve ’d r.
3.2. Vektörler
İk , Üç ve Dört boyutlu b r m matr sler aşağıda göster lmekted r.
Satır veya sütun sayısı b r olan matr slere vektör den r. Satır veya sütun sayısı b r olduğundan d ğer boyutu
le söylen r.
3 boyutlu satır vektörü;
2 boyutlu sütun vektörü;
1.1.3. Sıfır Matrisi
b ç m nde göster l r. Tüm elemanları sıfır olan matr slere sıfır matr s den r. Aşağıda ver len matr s , ve boyutlarında
b r sıfır matr st rler.
Vektör aslında tek satırlı veya tek sütunlu matr s olduğu ç n matr sle lg l söyleneb lecek ne var se vektör
ç n de söylen r. Örnek olarak k vektörün toplamı veya çıkarılmasında boyutların aynı olması gerek r.
B r satır vektörü le sütun vektörü çarpılab l r. Yan vektörü ’nın transpozes le çarpılab l r.
3.3. Matris Tanımları
1.1.1. Kare Matris ve Esas Köşegen 1.1.4. Satır veya Sütun Matris (Vektör)
Satır ve sütun sayısı eş t olan matr slere kare matr s den r. B r kare matr stek elemanların nd sler n n eş t Sadece b r satırdan oluşan matr slere satır matr s veya satır vektörü, sadece b r sütundan oluşan matr slere
olduğu ( i = j ) elemanlar matr s n esas köşegen n oluşturur. kare matr s n n esas köşegen elemanları; se sütun matr s veya sütun vektörü den r.
olur.

4.
1.1.6. Simetrik Matris
Esas köşegene göre s metr k elemanlara sah p olan matr se s metr k matr s den r. B r matr s le matr s n
Genell kle matr sler büyük harflerle (örneğ n ), vektörler küçük kalın harflerle (örneğ n ), ve skalerler se transpozes s metr k matr slerde aynıdır. A matr s s metr k matr s demekt r. B r matr s n devr ğ kend s ne
küçük harflerle (örneğ n g b ) göster l r. eş tse, yan se matr s S metr k Matr s adını alır.
1.1.5. Bir Matrisin Transpozesi – Devrik Matris
B r matr s n transpozes (devr k matr s) bulunurken satır ve sütunlar yer değ şt r rler. Boyutu olan b r
matr s n n satır ve sütunlarının yer değ şt r lmes le elde ed len ve boyutu olan matr se matr s n n
devr ğ (transpozu) den r ve veya le göster l r. Aşağıdak örnekte ver len matr s n n transpozes
matr s d r ve le göster l r. Aşağıda s metr k matr se örnekler ver lmekted r.
İse
Örnek:
Örnek:
matr s s metr k matr st r.
Örnek: Örnek:
matr s n n s metr k olab lmes ç n, elemanının değer 2 olduğuna göre, elemanının
değer de 2 olmalıdır. olmalıdır.
1.1.7. Üst Üçgen ve Alt Üçgen Matris
B r kare matr ste esas köşegen elemanlarının altında kalan bütün elemanlar sıfıra eş tse üst üçgen matr s ( )
Burada matr s n n Transpozes ; ve eğer esas köşegen elamanların üstünde kalan her eleman sıfıra eş tse buna da alt üçgen matr s ( ) den r.
Aşağıda üst üçgen ve alt üçgen matr s tanımına uyan örnekler ver lmekted r.
Üst üçgen matr s;

olur.
Transpozen n Özell kler
1. Üst üçgen matr s;
2.
3.
Alt Üçgen matr s;
gb.
Alt Üçgen matr s;
B r matr s g b b r sab t sayıyla çarpmak demek, tüm elemanlarını le çarpmak demekt r.
3.4. Matrislerde Matematiksel İşlemler ve
Matr sler n kend ler ne a t b r ceb rler vardır. Matr slerde aşağıda sıralanan şlemler öneml d r.
se, matr s n n katı, yan 3 katı;
Matr sler n Eş tl ğ
B r matr s n skalerle (sab tle) çarpımı
Matr sler n toplamı (farkı)

olarak bulunur. B r matr s, b r sayıyla çarpılırsa matr s s n her elemanı k sayısıyla çarpılır.
Matr sler n çarpımı
Örnek:
Matr s n Kuvvetler
Determ nant, M nör ve Kofaktör
Matr s n Ters
Örnek:
1.1.8. Matrislerin Eşitliği
Aynı t ptek k matr s n karşılıklı tüm elemanları b rb r ne eş t se bu k matr s eş tt r den r.

1.1.10. Matrislerin Toplamı veya Farkı
se; olur. İk matr s n toplanab lmes ç n satır ve sütün sayılarının eş t olması gerek r. ve matr sler aynı boyutta
olmak şartıyla, toplamlarını bulmak (veya farklarını almak) ç n matr s elemanları karşılıklı olarak toplanırlar
Örnek:
(çıkarılır).
Toplam veya fark matr s n n elemanları, toplanan veya çıkarılan matr sler n karşılıklı elemanlarının
se ve değerler n bulunuz. toplamları veya farkları olarak elde ed l r.
Toplanacak boyutlu matr sler;
1.1.9. Matrisin Skalerle Çarpımı

se;
Her hang b r matr s, b r skaler le çapılab l r. Sonuçta, matr s ,
İşlem ;
olarak tanımlanır. Örneğ n,

İk matr s n çarpılab lmes ç n, matr s n n (b r nc matr s n) sütun sayısının matr s n n ( k nc matr s n)

satır sayısına eş t olması gerek r. Bundan dolay matr s çarpma şlemler nde yer değ şt rme özell ğ yoktur.
Fakat matr s çarpımının dağılma özell ğ vardır. Matr s çarpım ç n aşağıdak özell kler yazılab l r. B r çarpımın
tanımlı olup olmadığını anlamak ç n en kolay yöntem, aşağıdak şek lde olduğu g b matr sler boyutlarıyla
b rl kte yazarak ç kısımdak sayıların b r b r ne eş t olup olmadığını kontrol etmek olab l r. İçtek sayılar
Örnek: eş tse çarpım tanımlı olup, sonuçta elde ed len matr s n boyutları se dış kısımdak sayıların b r araya
get r lmes yle elde ed l r.
Örnek:
Örnek:
Çarpım yapılırken, b r nc matr s satırlarının elemanları le k nc matr s n sütunlarının elemanları karşılıklı

çarpılır ve toplanır.
Örnek:
Sıfır matr s , toplamada (fark almada) etk s z elemandır. Yan ,
Matr s toplama ve skalerle yapılan şlemlerde özell kler:

Örneğ n;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
1.1.11. Matrislerin Çarpımı

elemanı ç n karşılıklı olarak çarpılacak satır ve sütun;

Bu çarpımda, matr s n n elemanlarının nd s ne d kkat ed l rse çarpma şlem n n nasıl yapıldığı hakkında
daha fazla b lg elde ed leb l r. Mesela ter mler n n, matr s n n satırıyla matr s n n sütununun
elemanlarının karşılıklı çarpılıp bu çarpımların toplandığı kolayca görüleb l r. elemanı ç n karşılıklı olarak çarpılacak satır ve sütun;
İk tane matr s n çarpımı:
Örnek:
İk tane matr s n çarpımı:
Örnek:
Çarpım matr s n n ( 1, ) elemanı ç n, b r nc matr s n b r nc satırı le k nc matr s n b r nc

sütunu karşılıklı olarak çarpılır ve toplamı alınır. Örnek:
Örnek:

Örnek:
elemanı ç n karşılıklı olarak çarpılacak satır ve sütun; Örnek:

Çarpımın Özell kler : Örnek:
1.
2.
3. 1.1.12. Matrisin Kuvvetleri

4. Br matr s n n kuvvetler , çarpma şlem yardımı le bulunur. Sadece kare matr sler n kuvvetler alınab l r.
5. , kare matr sler ç n. Kare olmayan matr sler n yan yana çarpımları yapılamaz.
6. , : matr s n n ters , : B r m matr s.
7.
Çarpma şlem n örneklerle daha açık olarak görel m.
Örnek:
se,
matr sler ver lm ş olsun;
ve matr sler n oluşturunuz.
matr s n bulalım.
Çözüm:
olarak elde ed l r. matr s n bulalım. Not: Matr s n kuvvetler alınırken kes nl kle matr sler yan yana çarpımı yapılarak şlem yapılır. Matr s n
çer s ndek her b r elemanın kares alınarak kuvvet alma şlem yapılmaz.
Uygulamalar
2. Aşağıda ver len matr sler n çarpımlarını bulunuz.

olarak elde ed l r. Bu örnekten de görüldüğü g b le çarpımı yapılab lse de çıkan matr sler boyutlar
t barı le farklıdır. Dolayısıyla sağdan veya soldan çarpım bazen yapılamayab l r. Yapılsa dah b rb r ne eş t
matr sler çıkmaz.
matr sler n n çarpımlarının transpozes n bulunuz.
olarak elde ed l r. 2)
Yukarıda ver len matr s le transpozes n n toplamını ve farkını alınız.

Bu k matr s boyutlar çarpıma uygun olmadığı ç n çarpılamazlar. matr s n n sütun sayısı le matr s n n
satır sayısı eş t değ l, çarpım yapılamıyor.

olur.
olur.
4. B r f rma k farklı fabr kasında ve ürünler nden 400 ve 210 adet üretmekted r. Ürünler n b r m satış
f yatları; olduğuna göre f rmanın toplam gel r n hesaplayınız.
Uygulama Soruları
1. Aşağıda ver len matr sler n n çarpımını bulunuz. Burada ve matr s olarak yazılır ve çarpımı yapılırsa,
Çözüm:
olarak gel r değer skaler sayı olarak bulunur.
Bölüm Özeti
Bu bölümde matr s ve vektör kavramları, matr s tanımları, matr s şlemler anlatılmıştır. Matr slerde toplama,
çıkarma ve çarpma şlemler üzer nde ayrıntılı olarak durulmuştur.
2. Matr s n n 4. kuvvet (üs) matr s n bulunuz.
3. Ve
se; değer n bulunuz.
Çözüm değerler
İfades nde yer ne konursa;

C) 5
Ünite Soruları
D) 6
E) 9
1.
3.
matr s n n boyutu aşağıdak lerden hang s d r?

matr sler ver ld ğ ne ve
A) 3
B) 2x3
olduğuna göre
C) 3x2
D) 6
E) 3x3 A) -15
2. B) 25
C) 20
matr sler b rb r ne eş t matr sler se,

D) -12
E) 15
A) -6 4.
B) 4
matr sler ver ld ğ ne göre

6.
A) 22
se
B)
C)
aşağıdak lerden hang s d r?
D) A) 7
B) 2
E)
C) 0
D) 11
5.
E) 5
vektörü kaç boyutlu b r vektördür?
7. B r ev hanımı pazardan 2 kg elma, 3 kg portakal almıştır. Elmanın k losu 5 TL, portakalın

A) 5 k losu 4 TL olduğuna göre, meyveler ç n ödenen toplam paranın hesaplanışı vektörler n çarpımı
yardımı le nasıl göster l r?
B) 4
A)
C) 3
D) 2
B)
E) 1
C)
A)
D)
B)
E)
C)
8.
D)
olduğuna göre,
E)
A) -5 10. 3 boyutlu b r satır vektörü le 3 boyutlu b r sütun vektörünün çarpımı ne olur?
B) -2
A) 3 boyutlu b r satır vektörü
C) 16
B) 3 boyutlu b r sütun vektörü
D) 8
C) 3x3 Bbyutlu b r matr s
E) 7
D) Skaler sayı
9. E) 3x1 boyutlu b r matr s
CEVAP ANAHTARI
se
1. c 2. d 3. e 4. b 5. c 6. b 7. a 8. d 9. b 10. d

Örneğ n aşağıdak matr s n determ nantı,

4. DETERMİNANT VE TERS MATRİS se çıkar.
Örnek:
Giriş
Örnek:
Determ nantlar kare matr sler ç n geçerl d r ve özel b r şek lde hesaplanır. Determ nant, kare matr sler b r
reel sayıya eşleyen fonks yondur. Determ nant fonks yonun kare matr s eşled ğ o sayıya matr s n
determ nantı den r. matr s n n determ nantı ya da şekl nde göster l r. Mutlak değer le
karıştırılmamalıdır. Elemanları reel sayılar olan t p ndek kare matr sler n kümes nden, reel sayılar 1.1.2. Üç Boyutlu Matrislerin Determinantı
kümes ne tanımlanan fonks yona determ nant fonks yonu den r. Üç boyutlu matr sler n determ nantı farklı yöntemler kullanılarak bulunab l r. Sadece üç boyutlu matr sler n
4.1. Bir matrisin determinantı determ nantı ç n gel şt r len Sarrus kuralı le determ nant bulma yöntem sıkça kullanılmaktadır. Bunun
dışında m nör (kofaktör) yardımı le determ nant hesabı, Elementer satır şlemler kullanarak, matr s
Determ nant denklem s stemler n n matr sler yardımıyla çözümünde b r araç olarak kullanılırken, matr slere
nd rgenm ş matr s (üst üçgen matr se benzetme) kullanarak determ nant hesabı g b determ nant alma
l şk n b rçok özell ğ n saptanmasında da kullanılmaktadır. Matr s n elemanları herhang b r denklem
yöntemler bulunmaktadır.
s stem n n katsayılarını tems l ed yor ken denklemler n katsayılarına bağlı olarak çözümünün
araştırılmasına araç olacaktır. Sarrus kuralı
Öyleyse b r kare matr s n determ nantının nasıl hesaplandığını görel m. Determ nant hesabı ç n farklı yollar boyutundak matr sler n determ nantını bulmak ç n kullanılır.
vardır. Boyutu kaç olursa olsun, b r m matr s n ( ) determ nantı (b r) 1’d r.

bu matr s n determ nantı şöyle bulunur;
1.1.1. Bir ve İki Boyutlu Matrislerin Determinantı
Eğer matr s m z b r satır ve b r sütunluk b r matr s se determ nant ç ndek sayıya eş tt r. Matr s n olması durumunda kullanılab l r. İlk k satır 4. ve 5. satırmış g b yerleşt r l p esas köşegene
paralel 3 çarpım yapılır, toplanır. Daha sonra d ğer olarak ç z l p toplanma esasına dayanır.
Örneğ n, matr s n n determ nantı 4 olur.
İlk k satır sırasıyla alta b rer defa daha yazılır. Esas köşegen ve ona paralel üç çarpım yapılır. Esas köşegen
oluşturan , , çarpılır; çarpım sağa yazılır. Köşegen n hemen altındak , , çarpılır; çarpım
Eğer matr s m z k satır ve k sütundan oluşan, yan boyutu matr s se; esas köşegen elemanları sağa yazılır. Aynı yaklaşımla , , çarpılır; çarpım sağa yazılır. Sağa yazılan üç çarpımın toplamı
çarpımından d ğer köşegen elemanlarının çarpımı çıkarılarak bulunur. olsun.
matr s n n determ nantı; Esas köşegen ve ona paralel üç çarpım yapılır. D ğer köşegen oluşturan , , çarpılır; çarpım sola
yazılır. D ğer köşegen n hemen altındak , , çarpılır; çarpım sola yazılır. Aynı yaklaşımla , ,
çarpılır; çarpım sola yazılır. Sola yazılan üç çarpımın toplamı olsun.
şekl nde önce asal köşegendek elemanların daha sonra da ters köşegendek elemanların çarpımının farkı
alınarak hesaplanır. D ğer b r göster mle;
matr s n n determ nantı, matr s n n determ nantı:
olur.

matr s sab t sayısıyla matr s n n b r satırının çarpılmasıyla matr s nden elde ed len b r matr s
se ’dır.
B r matr s n herhang b r satırını le çarpıp d ğer b r satıra ekley nce veya herhang b r sütunu le
çarpıp d ğer b r sütuna ekley nce determ nantın değer değ şmez.
Br matr s n n k satırı veya k sutunu eş tse o zaman ’dır.

farkı le bulunur. Üç boyutlu matr s n determ nantı, b r d ğer fade le; Sarrus Yöntem kullanılarak aşağıdak
Eğer b r matr s n b r sütunu veya satırı 0 se determ nantı da 0 olur.
g b alınır.
B r köşegen, alt üçgen ya da üst üçgen matr s n determ nantı köşegen elemanlarının b rb rler le
matr s n n determ nantı, çarpımına eş tt r.
4.2. Minör ve Kofaktör
M nör ve kofaktör tanımı bütün t p ndek matr sler ç n geçerl d r. Yan kare matr sler ç n hesaplanır.
4 veya daha fazla boyuta sah p kare matr sler n determ nantı alınırken, Sarrus kuralı kullanılamaz. elemanına a t m nör b r determ nanttır. elemanına a t m nör, elemanının bulunduğu satır ve sütun
s l nd ğ nde, ger ye kalan matr s n determ nantıdır. elemanına a t m nör ve matr s ne
Örnek:
l şk n m nör matr s de olarak göster l r.
matr s n n determ nantını hesaplamak ç n, Önce, matr s n n 1. ve 2. satırlarını sırasıyla 4. Örneğ n matr s ndek bütün elemanlar ç n m nörler bulalım ve m nör matr s n
ve 5. satır olarak yazılır: oluşturalım.
elemanı ç n m nör, 5’ n bulunduğu 1. satır ve 1. sütun kapatıldığında ger ye kalan elemana eş t olup
. 3’tür. ( )
elemanı ç n m nör, 2’n n bulunduğu 1. satır ve 2. sütun kapatıldığında ger ye kalan elemana eş t
olup -1’d r. ( )
olarak hesaplanır. elemanı ç n m nör, (-1)’n n bulunduğu 2. satır ve 1. sütun kapatıldığında ger ye kalan elemana eş t
olup 2’d r. ( )
Aynı matr s n determ nantı, sütunların sağa yazılması le de bulunab l r. Bunun ç n önce 1. ve 2. sütunları,
sırasıyla 4. ve 5. sütun olarak yazılır: Esas köşegene paralel üç çarpım yapılır, sonra d ğer köşegene paralel üç elemanı ç n m nör, 3’ün bulunduğu 2. satır ve 2. sütun kapatıldığında ger ye kalan elemana eş t
çarpım yapılır ve toplanır. Daha sonra lk toplamdan k nc toplam çıkarılır ve determ nant bulunur. olup 5’d r. ( ). Dolayısıyla m nör matr s ;
olarak elde ed l r.
Kofaktör se, m nör matr s n n şaretlenm ş hal d r. elemanının kofaktörü;

bulunur.
Determ nant Özell kler

formülü kullanılarak bulunur. elemanına a t kofaktör hesaplarken, önce elemanına a t m nör bulunur.
matr s matr s n n satırlarının yer değ şt rmes le ’dan elde ed len b r matr s se elemanının ve nd sler elamanın bulunduğu satır ve sütunu fade etmekted r. Bu nd sler n toplamı ç
’dır.
olur se kofaktör m nöre eş t, tek olduğunda se m nörün ters şaretl s olacaktır.

Daha önce m nör matr s n elde ett ğ m z A matr s ne l şk n kofaktör matr s n oluşturmak stersek;
olarak elde ed l r.
elemanı ç n kofaktör,
1.1.4. Minör Yardımı (Kofaktör Yardımı) İle Determinant Hesabı
Minör açılımı le determ nant hesabı matr s n n herhang b r satır veya sütunundak elemanların
kofaktörler yle çarpımlarının toplamına eş tt r.
Öncek örnekte ver len matr s n n determ nantının, m nör (kofaktör) yardımı le yapılması sten rse;
çıkar, dolayısıyla kofaktör matr s ;
1.1.3. Üç Boyutlu Kare Matrislerde Minör Ve Kofaktör Bulma
matr s ne l şk n m nör ve kofaktörler bulalım.
elemanına a t m nör; 2’n n bulunduğu satır ve sütun s l nd ğ nde ger ye kalan matr s n determ nantı
alınır.
elemanına a t m nör; 1’ n bulunduğu satır ve sütun s l nd ğ nde ger ye kalan matr s n determ nantı
alınır.
elemanına a t m nör; 3’ün bulunduğu satır ve sütun s l nd ğ nde ger ye kalan matr s n determ nantı
alınır. 4 ve daha fazla boyutlu matr sler n determ nantları da m nör (kofaktör) yardımıyla yan alt determ nantlara
geç lerek hesaplanab l r. Fakat oldukça fazla şlem gerekt rmekted r. Burada m nör açılımı le 4 boyutlu
matr s n determ nantını hesaplamak yer ne, matr s n satır ve sütunları arasında yapılan elementer satır ve
D ğer elemanlar ç n benzer şlemler yapılarak m nör matr s aşağıdak g b oluşturulur. sütun şlemler (el m nasyon) le elde ed len üst üçgen matr s n determ nantı hesaplamak genell kle daha az
şlem gerekt r r.
4.3. Bir Matrisin Rankı

Kofaktör matr s n n oluşturulması sten rse; bulunan m nör matr se şaretler konularak elde ed l r. Her hang Br matr s n n karesel alt matr sler arasında, determ nantı sıfırdan farklı olanların
b r eleman ç n kofaktör, elemanının bulunduğu satır ve sütun sayısı toplamı ç ken m nöre, tek se mertebes en büyük olana matr s n n rankı den r ve veya le göster l r. B r matr stek
m nörün ters şaretl s ne eş tt r. D kkat ed lecek olursa 3 boyutlu matr slerde kofaktör hesaplanırken 1. doğrusal bağımsız vektör sayısıdır. Bu konu b r sonrak bölümde ayrıntılı olarak anlatılacaktır.
satırdak m nörler sırasıyla +1, – 1, +1 ve 2. sütundak m nörler –1 , +1, –1 le y ne 3. sütundak m nörler
Örneğ n matr s n n rankının bulunması sten rse;
sırasıyla +1, – 1, +1 le çarpılmaktadır. B r elemanın kofaktörü onun şaretl m nör elemanına eş tt r.
Dolayısıyla ver len matr se l şk n kofaktör matr s ;

A matr s nde k satır vektörü üç tane sütun vektörü bulunmaktadır. Rank en fazla ver len matr s n satır veya Burada; katsayılar matr s ; , b l nmeyenler matr s ve , sağ taraf sab tler matr s olur.
sütun vektör sayılarının küçüğüne eş t olab l r. Dolayısıyla A matr s n n rankı en fazla 2 olab l r. Ancak,
matr s n n k satır vektörü arasında matemat ksel b r l şk vardır. İk nc satır b r nc satırın 2 katıdır.
Dolayısıyla bu matr ste bulunan vektörler n b r tanes doğrusal bağımsızdır. O nedenle matr s n n rankı
2’d r. A matr s kare matr s olmadığı ç n determ nantı alınamaz. Ancak A matr s çer s nden 3 farklı alt
çözüm vektörünü bulmak ç n (matr slerde bölme olmadığı ç n) her k taraf matr s n n ters le
matr s oluşturulab l r.
çarpılır. Matr slerde ters matr s n bölme şlev n görür.
Bu k boyutlu kare matr sler n determ nantı alınırsa, heps n n determ nantı sıfır çıktığı, yan k boyutlu ve olduğu ç n,
oluşturulan kare matr sler n determ nantlarının heps sıfır olduğu ç n, matr s n rankı 2 olamaz, 2 den küçük
olur.
formülü le artık b l nmeyenler bel rlen r. Yan matr s n n ters le sağ taraf sab tler (
A matr s n n herhang b r elemanı sıfırdan farklı olduğu ç n, rankı b rd r.
)çarpılarak b l nmeyenler bulunur.
Örnek:
İşte burada gördüğümüz matr s , katsayılar matr s n n ters d r ( nvers ). Dolayısıyla b r matr s n
se kaça eş tt r? ters n n nasıl bulunacağı b l nmel d r.
Sadece kare matr sler n ters nden bahsed l r. B r matr s kare matr s değ l se, ters alınamaz. Matr s n ters n
bulmada b rkaç yöntem bulunmaktadır. Genel olarak b r matr s n ters aşağıdak formülle ver l r.
olur.
Bu formülden de anlaşılacağı üzere, matr s n n determ nantı sıfır çıkar se, tanımsız olacağından,
4.4. Bir Matrisin Tersi
matr s n n ters yoktur. Bu formülde yazan ek matr s ( ), katsayılar matr s ne a t kofaktör matr s n n
karesel b r matr s olmak üzere, olacak sek lde b r matr s varsa, ’ye ’nın çarpmaya
transpozes ne eş tt r. , b r kare matr s n şaretl m nör matr s n n (kofaktörünün) transpozes ne eş tt r.
göre ters den r ve le göster l r. Karesel olmayan matr sler n çarpmaya göre ters nden söz ed lemez.
Gerçel sayılarda denklem çözerken; bölme şlem yardımı le b l nmeyenler yalnız bırakılıp çözüleb l r.
1.1.5. Ek Matris Yardımıyla Ters Matrisin Bulunması
se
B r matr s n ters n n bulunab lmes ç n aşağıdak adımlar uygulanır.
Ancak matr s şlemler arasında bölme şlem yoktur. Dolayısıyla b rden fazla denklemden oluşan doğrusal
denklem s stemler n n çözümünde, b l nmeyenler bulab lmek ç n; matr s n ters n bulmaya ht yacımız 1. Adım: matr s n n determ nantı alınır, bulunur.
vardır. 2. Adım: A matr s ne l şk n m nör matr s oluşturulur ( ).
Aşağıda b r doğrusal denklem takımı ver lmekted r. Bu denklem takımındak b l nmeyenler n n 3. Adım: Daha sonra kofaktör matr s oluşturulur .
bulunması sten rse,
4. Adım: Ek matr s bulunur .
5. Adım: Ek matr s, buluna determ nant değer n n ters le çarpılarak ters matr s elde ed l r.
Önce ver len denklem takımını matr slerle fade edel m; Örnek:
se matr s n n ters n matr s n bulunuz.

Çözüm: Sonra elementer satır şlemler yardımı le matr s b r m matr s ne benzet lmeye çalışılır. Bu sırada ’ya
yapılan tüm elementer satır şlemler b r m matr se de uygulanır. matr s b r m matr s durumuna
Önce matr s n n determ nantı bulunur.
geld ğ nde, sağda oluşan matr s matr s n n ters olur.
Determ nant sıfır çıkmadığına göre A matr s n n ters vardır. Ters matr s bulab lmek ç n Ek matr s n Örnek:
bulunması gerek r.
matr s n n ters n elementer satır şlemler yardımı le bulunuz.
olur, bu durumda;
Çözüm:
bulunur.
Örnek:
matr s n n ters n bulunuz.
Çözüm:
çıktığı ç n matr s n ters alınab l r.
boyutlu kare matr slerde ek matr s şu şek lde oluşturulur. M nör ve kofaktör ve son olarak ek matr s
oluşturma adımlarının sonucunda, esas köşegen üzer ndek elemanlar yer değ şt r r, d ğer köşegendek olarak elde ed l r.
elemanlar se şaret değ şt r r. Burada da yukarıdak le aynı sonuç elde ed lm şt r.
Bulduğumuz ters matr s n doğru olduğunu sınamak ç n matr s le ters n yan matr s n çarptığımızda
b r m matr s elde ed lmel d r. Elde ed lemem şse, matr s n ters alınırken şlem hatası yapılmıştır.
Uygulama Soruları
olarak elde ed l r. 1. matr s n n determ nantını bulunuz.

1.1.6. Elementer Satır İşlemleri Yardımıyla Ters Matrisin Bulunuşu
se;
Elementer satır şlemler yardımı le matr s n ters alınırken, ver len matr sle aynı boyutta b r m matr s yan
yana yazılır.
2. matr s ne a t m nörler bulunuz ve m nör matr s oluşturunuz.
se; m nörler , , , ,

Bu bölümde lk kısmında b r matr s n determ nantının bulunması, matr s n rankının bel rlenmes , m nör ve
kofaktör kavramları anlatılmıştır. Son kısımda se b r matr s n ters n n nasıl alınacağı konusu üzer nde
3. matr s ne a t kofaktörler bulunuz ve kofaktör matr s n oluşturunuz. durulmuştur.
4. matr s ne a t matr s n bulunuz.
5. matr s n n ters n bulunuz.
6. matr s n n determ nantını, rankını bulunuz ve ters n alınız.
Determ nant sıfırdan farklı olduğu ç n ’tür.
Bölüm Özeti

C) 5
Ünite Soruları
D) 60
E) -5
1.
3.
matr s n n determ nantı
denklem s stem ne l şk n katsayılar matr s aşağıdak lerden hang s d r?
A)
kaçtır?
A) -1 B)
B) 2
C)
C) 11
D) 5
D)
E) -11
E)
2.
şlem n n sonucu aşağıdak lerden hang s d r? 4.
A) 11
matr s ç n
B) 7

B) 8
aşağıdak lerden hang s ne eş tt r?

C) 0
A)
D) -8
E) -12
B)
6.
C) 0
matr s nde
D)
elemanına a t m nör aşağıdak lerden hang s d r?

E)
A) -9
B) -7
5.
C) 5
D) 7
olması ç n
E) 10
’nın değer kaç olmalıdır?

7.
A) 12

matr s nde
9.
se
elemanına a t kofaktör aşağıdak lerden hang s d r?
A) 11
şlem n n sonucu aşağıdak lerden hang s d r?

B) 7
A)
C) 6
D) -22
B)
8. Doğrusal denklem s stemler ç n, aşağıdak lerden hang s yanlıştır?
C)
A)
se denklem s stem n n sonsuz çözümü vardır.

D)
B)
se denklem s stem n n tek çözümü vardır. E)
C)
se denklem s stem n n çözümü yoktur.
10.
D) B l nmeyen sayısı denklem sayısına eş t se tek çözüm vardır.
E) Homojen denklem s stemler n n çözümü her durumda vardır. matr s n n ters aşağıdak lerden hang s d r?
A)
5. DOĞRUSAL DENKLEM SİSTEMLERİ ve ÇÖZÜMLERİ

B)
Giriş
C) , , …, olmak üzere,
b ç m nde olan denklemlere doğrusal denklem den r. İşletme, ekonom problemler n n çoğunda, anlaşılması
D)
ve yorumlanması kolay olduğu ç n, doğrusal olmayan modeller b le yapılan hataların az olacağı tahm n
ed leb ld ğ nde doğrusal denklemlere dönüştürülür.
Örneğ n, denklem b r doğrusal denklemd r. Bu denklemde k b l nmeyen bulunmaktadır.

E) de y ne b r doğrusal denklemd r ve üç b l nmeyen bulunmaktadır. Nasıl k , k değ şkenl
b r doğrusal denklem ( g b ), kartezyen koord nat s stem nde b r doğru meydana get r yor se,
üç değ şkenl b r doğrusal denklem de ( üç boyutlu uzayda b r düzlem fade eder.
CEVAP ANAHTARI 5.1. Doğrusal Denklem Sistemi
1. c 2. b 3. a 4. e 5. e 6. d 7. a 8. d 9. c 10. a Genel olarak b l nmeyenl doğrusal denklem;
B rden fazla doğrusal denklem n b r arada ver lmes durumunda, doğrusal denklem takımları veya doğrusal
denklem s stemler oluşur.
n b l nmeyenl m denklemden oluşan doğrusal denklem s stem aşağıdak g b yazılır.
Yukarıda ver lm ş olan; n b l nmeyenl m denklemden oluşan doğrusal denklem s stem n n matr sle
göster m ;

b ç m nded r. Denklem s stem ne a t katsayılar matr s le, Bulunan noktası denklem s stem n n çözüm noktasını oluşturur.
b l nmeyenler vektörü le ve sağ taraf sab tler n Örnek: Aşağıda ver len denklem s stem ne l şk n katsayılar, b l nmeyenler ve sağ taraf sab tler matr s n
yazınız.
le göster l rse; yukarıdak eş tl k özetle;
b ç m nde yazılır.
,
Değ şkenlere a t katsayılar matr s
Değ şkenler (B l nmeyenler) Matr s 5.2. Matrisin Rankı
Br matr s ver ls n. matr s n n basamak b ç me dönüştürülmüşü olan nd rgenm ş matr s n, ( nd rgenm ş

matr s; üst üçgen matr se benzet lm ş matr s) sıfırdan farklı satır sayısına matr s n n rankı den r ve le
Sağ taraf sab tler göster l r. İnd rgenm ş matr s oluşturulurken elementer satır (veya sütun) şlemler kullanılır. B r d ğer
tanımla, b r matr s n ç nden oluşturulab len ve determ nant değer sıfır olmayan en yüksek boyutlu karesel
matr s ve alt matr sler n n boyutuna matr s n rankı den r.
Örnek:
Kare matr sler ç n bu tanım özel b r önem taşır. Çünkü b r kare matr sten çıkartılab lecek en yüksek boyutlu
Doğrusal denklem s stem n n çözümünü bulunuz.
(mertebel ) determ nantın boyutu - eğer determ nant sıfır değ lse - matr s n boyutuna eş tt r. Yan , genelde,
Cevap:
kare matr sler n determ nantın sıfır olmaması durumunda boyutu le rankı eş tt r. D ğer sözlerle
matr s n n determ nantı ç n yazdığımız,
se matr s n n rankı ’d r.
Eğer b r kare matr s n rankı boyutundan küçükse, yan matr s n determ nantı sıfır çıkıyor se, böyle
matr slere tek l matr s adı ver l r. Yukarıdak determ nant özell kler ne b r göz atıldığında b r matr s n tek l
olması ç n yeter ve gerek şartın ‘herhang k satırının (sütununun) l neer bağımlılığı’ olduğu hemen
görülecekt r.
bulunur. Bulunan bu değer denklemlerden b r nde yer ne konursa, Tek l olmayan b r kare matr s n rankı, matr stek elemanların yer değ şt r lmeden yazılan determ nantının
boyutuna ya da satır (sütun) sayısına eş tt r.
B r matr s n bazı satır ve sütunlarını s lmek suret yle elde ed len boyutlu kare matr slerden h ç olmazsa
b r n n determ nantı sıfırdan farklı, fakat ’den daha yüksek boyutlu kare matr slerden her b r n n
determ nantı sıfır se sayısına matr s n n rankı den r.
olarak bulunur.

B r matr s n rankı, en fazla matr s n boyutlarının küçüğü kadar olab l r. Örneğ n boyutlu matr s n rankı A matr sler nden oluşturab len determ nantı sıfırdan farklı olan b r kare matr s bulalım.
en fazla 2 olab l r.
matr s n n determ nantı, olduğu ç n, A matr s n n rankı 2 olur.

Örnek:
Örnek:
matr s n n rankını bulunuz.
Çözüm:
matr s b r kare matr s olduğu ç n, doğrudan matr s n n determ nantı alınır. olduğundan matr s n n rankını bulunuz.
dolayı, k boyutlu kare matr s n determ nantının sıfır olup olmadığı ncelend ğ nden ver len matr s n rankı 2
Çözüm:
olur.
Matr s n boyutu olduğuna göre, matr s n rankı en fazla boyutlarından küçüğü olan 3 olab l r.
Örnek:
, . Önce ver len matr s n n 1. satırını -2 le çarpıp 2. satırına ve y ne 1. satırını 4
matr s n n rankını bulunuz. le çarpıp 3. satırına ekleyel m;
Çözüm:
matr s b r kare matr s olduğu ç n, doğrudan matr s n n determ nantı alınır. olduğundan dolayı,
rank 2 de olamaz, 2’den küçük olur. Matr s n elemanlarından herhang b r sıfırdan farklı se rank 1 olur. Bu matr ste 2. satırı 3 le çarpıp 3. satıra ekleyel m;
Örnek:

Böylece ver len A matr s nd rgenm ş matr s durumuna gelm şt r. İnd rgenm ş matr ste sıfırdan farklı en az
b r eleman çeren satır sayısı 3 olduğundan (üç tane doğrusal bağımsız satır vektörü bulunduğundan)
Çözüm:
olur.
matr s b r kare matr s olduğu ç n, doğrudan matr s n n determ nantı alınır. olduğundan
Örnek:
dolayı, matr s n rankı 3 olur.
Örnek: matr s n n rankını bulunuz.
A matr s n n boyutu 3 olduğu ç n önce 3 boyutlu matr s n n determ nantını bulalım.

olduğundan matr s n n rankı 3’ten küçüktür.
Çözüm:
Bu durumda matr s nden elde ed lecek kare alt matr sler n determ nantlarını ncelemem z gerek r.
Matr s üç boyutlu kare matr s olduğu ç n, rankı en fazla 3 olab l r. matr s üç boyutlu kare matr s olduğu
Bunlardan herhang b r n n determ nantı sıfırdan farklı se d ğer boyutlu kare matr sler n
ç n, doğrudan matr s n n determ nantı alınır. çıktığından dolayı, matr s n rankı üç olamaz. Acaba 2
determ nantlarını bulmamıza gerek kalmaz.
m yoksa 1 m d ye ncelen r. Dolayısıyla matr s nden oluşturulab lecek k boyutlu karesel alt matr sler n
determ nantları ncelen r. Bunlardan herhang b r tanes n n determ nantı sıfırdan farklı çıkar se, kare alt matr slerden b r olan;
matr s n n rankı 2 olur.
matr s n n determ nantı, olduğundan, matr s n n rankı 2’d r.
olur.
5.3. Doğrusal Denklem Sistemlerinin Çözümleri
B r denklem s stem n n çözümü olup olmadığı katsayılar ve gen şlet lm ş (arttırılmış) matr s n rankları
ncelenerek bel rlen r. Aşağıda 3 farklı denklem takımı ver lmekted r. Her denklemde 2 b l nmeyen
bulunmaktadır ( ).
matr s n n determ nantı, olduğundan, , matr s n n boyutu
1. Denklem S stem 2. Denklem S stem 3. Denklem S stem olduğundan, gen şlet lm ş matr s n rankı en fazla boyutlarından küçüğü olan 2’ye eş t olab l r. Bu matr sten
oluşturulacak olan 2 boyutlu kare matr sler n determ nantlarından en az b r sıfırdan farklı olduğunu bel rler
sek, gen şlet lm ş matr s n rankı 2 olur. matr s n n rankı da y ne 2 d r. Çünkü gen şlet lm ş matr s
, , , çer s nden oluşturulab lecek determ nantı sıfır olmayan k boyutlu b r matr s oluşturulmak sten rse, zaten
matr s n n determ nantı sıfırdan farklı olduğu ç n matr s seç leb l r.
Dolayısıyla olduğundan, denklem s stem n n tek çözümü vardır.
Tek Çözüm Sonsuz Çözüm Çözüm Yok

ve
Öyleyse denklem s stemler şekl nde ver len b r problem n matr s formunda nasıl yazıldığını görel m.
B r denklem s stem nde,
Ürünler n mak nelerde b r m şlenme süreler
1. se denklem s stem n n tek çözümü vardır.
Mak ne 1 Mak ne 2 Mak ne 3
2. se denklem s stem n n sonsuz çözümü vardır.
Ürün 1 ( adet) 3 5 2
3. se denklem s stem n n çözümü yoktur.
Örnek:
Kapas te (Saat) 30 40 35
denklem s stem n n çözümü olup olmadığını nceley n z, varsa çözümünü bulunuz.
Çözüm:
Kapas te bel rl olduğuna göre tüm kapas tey kullanarak üç üründen ne kadar üret leb l r?
Mak ne 1, 2 ve 3 ç n kapas te kullanımını fade eden denklemler,

göster m nde, katsayılar matr s
ve gen şlet lm ş matr s
Öyleyse
olduğundan,
çözüm vektörü
katsayılar matr s olacağına göre,
Sağ taraf sab tler (kapas teler) olduğundan, tek çözüm var.
O çözümde, ’dır.
olmak üzere yukarıda yazdığımız denklem n şekl nde matr s formunda aşağıdak g b fade ed l r.
Uygulama Soruları
1) 2 kg elma le 3 kg portakal ç n ödenen m ktar 16 TL, 1 kg elam le 3 kg portakala ödenen m ktar 11 TL

se, elma ve portakalın kg f yatlarını bulmak ç n b r denklem takımı oluşturunuz.
Bu denklem s stem çözülecek, hang üründen ne kadar üret leb leceğ bulunur.
Çözüm:
5.4. Homojen Denklem Sistemleri
Sağ taraf sab tler sıfır değerler nden oluşuyor se bu şek ldek denklem s stemler ne homojen denklem
s stem den r. Homojen denklem s stem nde her zaman en az b r çözüm vardır. noktası her zaman
bu denklem s stem n sağlar. 1. 1. soruda oluşturulan model matr s b ç m nde göster n z.
Çözüm:
2. İlk soruda oluşturulan doğrusal denklem s stem n n çözümünü bulunuz.
Çözüm:
Homojen denklem s stemler nde sağ taraf sab tler sıfır değerler nden oluştuğu ç n, gen şlet lm ş matr s n
rankı her zaman katsayılar matr s n n rankına eş t olacaktır. Bu nedenle, Elmanın kg’ı : 5 TL,
olduğu ç n, her zaman çözüm var demekt r. Portakalın kg’ı: 2 TL
Dolayısıyla sadece rank değer , denklem s stem ndek b l nmeyen sayısı le kıyaslanır. le b rb r ne eş t 3. matr s n n rankını bulunuz.
se tek çözüm vardır, k bu çözüm sıfır çözümüdür. se sonsuz çözüm vardır.
Örnek: Çözüm:
Aşağıda ver len homojen denklem s stem n n çözümü olup olmadığını nceley n z matr s n n boyutu olduğuna göre rankı en fazla boyutlarından küçüğüne eş t olacağından, en
fazla 2 olacaktır. olab l r.
matr s kare matr s değ ld r, bu nedenle determ nant hesaplanmaz. Ancak, matr s çer s nden
oluşturulacak en büyük boyutlu kare matr sler 2 boyutlu olacaktır.

Bu oluşturulan 2 boyutlu kare matr slerden her hang b r n n determ nantı sıfırdan farklı çıkar se, şlem
tamamlanmış olur ve rank 2’d r den r.
Bu matr sler matr s n n 2 boyutlu alt matr sler d r.
Bu alt matr sler n determ nantları bulunursa;
Bu matr sler A matr s n n 2 boyutlu alt matr sler d r.
Bunlardan sadece b r n n determ nantına bakılırsa;
Çıktığı ç n, matr s n n rankı olur.

Bu nedenle matr s n n rankı olur.
Acaba rank 1 m d ye ncelersek;
4. matr s n n rankını bulunuz. matr s n n elemanlarından herhang b r sıfırdan farklı se rank 1 olur.
Dolayısıyla bu matr s n rankı da 1’d r. .

Çözüm:
matr s d kkatle ncelen rse, 2. satır, 1. satırın 2 katı; 3. satır, 1. satırın 3 katıdır. Yan aslında b r tane
matr s n n boyutu olduğuna göre rankı en fazla boyutlarından küçüğüne eş t olacağından, en
doğrusal bağımsız satır (vektör) vardır.
Bu nedenle olur.
Bu oluşturulan boyutlu kare matr slerden her hang b r n n determ nantı sıfırdan farklı çıkar se, şlem Bölüm Özeti
tamamlanmış olur ve rank 2’d r den r. Bu bölümde doğrusal denklem s stemler tanıtılmıştır. Doğrusal denklem s stem n n çözümü olup olmadığını
nceleyeb lmek ç n matr s rankı tanımlanmıştır. Daha sonra denklem s stem çözüm yöntemler nde
5. matr s n n rankını bulunuz.
bahsed lm ş ve ardından homojen denklem s stemler anlatılmıştır.
Çözüm:
matr s n n boyutu olduğuna göre rankı en fazla boyutlarından küçüğüne eş t olacağından, en

Bu oluşturulan 2 boyutlu kare matr slerden her hang b r n n determ nantı sıfırdan farklı çıkar se, şlem
tamamlanmış olur ve rank 2’d r den r.

A) Rankı bulunamaz
Ünite Soruları
B) 3
C) 2
1. 2 bardak çay le 4 kutu kolanın toplam tutarı 22 TL, 3 bardak çay le 1 kutu kolanın toplam
tutarı 13 TL olduğuna göre, çay ve kutu kolanın f yatlarını bulmak ç n oluşturulacak denklem
D) 1
takımı aşağıdak lerden hang s d r?
E) 0
A)
3.
B)
denklem s stem n n çözümü hakkında aşağıdak lerden hang s söylen r?
A) Sonsuz çözümü vardır

C)
B) Tek Çözümü vardır
D)
C) Çözüm yoktur
D) İk çözümü vardır
E)
E) Çözüm hakkında b r şey söylenemez
2. 4.
Yukarıda ver len doğrusal denklem s stem n n sonsuz çözümü olduğuna göre
A) 3
matr s n n rankı kaçtır? B) 6

C) 12
C)
D) 15 se denklem s stem n n çözümü yoktur.
E) 18 D) B l nmeyen sayısı denklem sayısından fazla se denklem s stem n n çözümü yoktur.
E) Homojen denklem s stemler n n çözümü kes nl kle vardır.

5.
7.
Yukarıda ver len denklem s stem n n çözüm değerler n n toplamı
denklem s stem n n çözümü aşağıdak lerden hang s d r?
A) Çözüm yoktur
kaçtır?
B) Sonsuz çözümü vardır
A) 1
C) Tek çözümü vardır
B) 0
D) İk çözümü vardır
C) 3
E) Çözüm hakkında b r şey söylenemez
D) 2/3
8.
6. Aşağıdak fadelerden hang s yanlıştır?
Yukarıda ver len denklem s stem ne l şk n katsayılar matr s aşağıdak lerden hang s d r?
A)
se denklem s stem n n tek çözümü vardır. A)
B)
B)
se denklem s stem n n sonsuz çözümü vardır.
C) matr s n n rankını ned r?
A) Rankı hesaplanamaz
D)
B) 3
C) 2
E)
D) 1
9. E) 0
Yukarıda ver len denklem s stem n n çözümü aşağıdak lerden hang s d r? CEVAP ANAHTARI
1. b 2. c 3. a 4. d 5. c 6. d 7. b 8. a 9. e 10. c
A) (2, 0)
B) (0, 2)
C) (2, 2)
D) (1, 1)
E) (0, 0)
10.
Yukarıda ver len

Örnek olarak, b r süpermarketten 2 kg muz, 2 kg elma alan b r müşter 16 TL, 4 kg muz, 5 kg elma alan d ğer
6. DOĞRUSAL DENKLEM ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ (GAUSS müşter se 35 TL öded ğ ne göre muz ve elmanın b r m satış f yatlarını bulmak ç n denklem takımını
VE GAUSS-JORDAN ELİMİNASYONU) oluşturalım:
Muzun b r m f yatı le elmanın f yatı se le göster l rse;
Giriş Oluşan bu denklem s stem n Gauss El m nasyonu Yöntem le çözmek stersek;
Yok etme yöntem olarak da geçen Gauss El m nasyonu yöntem , denklem s stem ndek b l nmeyenler n tek Denklem S stem
b r kalıncaya kadar, elementer satır (sütun) şlemler le yok ed lmes (katsayısının sıfırlanması) ve son
denklemden bulduğumuz b l nmeyen n değer ger ye doğru yer ne koyarak bütün b l nmeyenler n
hesaplanmasına dayanır. Matr s Göster m
6.1. Gauss Eliminasyonu Yöntemi
Anlaşılırlığı kolaylaştırmak açısından b l nmeyen sayısını üç alarak b r doğrusal denklem s stem n yen den (1.satır 2 ye bölünür)
yazalım.
Bu denklemlerden b r nc y le bölsek ve böylece elde ett ğ m z denklem sırayla , le çarparak

(1.satır -4 le çarpılır ve 2. satırla toplanarak, 2.satır olarak yazılır.)
sırasıyla 2. , 3. denklemlerden çıkartsak n katsayısı lk denklemde 1 olurken d ğer bütün denklemlerde
sıfırlanacaktır. Yan s stem m z n yen b ç m şöyle olacaktır. Bu şlemler yapılırken ve ’ün katsayıları da
değ şecekt r.
Görüldüğü g b hesaplanmıştır. Değer n bulmak ç n değer n öncek denklemde yer ne koymak Bulunan değer b r üst denklemde yer ne konursa,
yeterl d r. Benzer şek lde ger doğru g derek bütün değerler hesaplanab l r. se ve olarak bulunur. Buna göre Muzun kg f yatı 5 TL, Elmanın k se 3 TL olarak
Gauss Yöntem le ver len denklem s stem aşağıdak yapıya benzer b r duruma gelm ş olur. bulunur.
Aynı şlemler Gauss Yöntem le yapmak stersek;
Bu şek lde matr slerle göster len denklem s stem ç n Gen şlet lm ş matr s oluşturalım:

B r nc satır 2 ye bölünür ve b r nc satırı -2 le çarpıp k nc satırla toplayıp k nc satırla toplanıp k nc satır Çözüm:
olarak yazılacak olursa;
Önce gen şlet lm ş matr s yazılır.
Olarak bulunur. Bulunan değer 1. Denklemde yer ne konursa; elde ed l r.

Katsayılar matr s b r m matr se benzet lmeye çalışılır. Benzetme sırasında elementer satır (sütun)
Örnek: şlemler nden faydalanılır.
olarak bulunur. 1.denklemde yer ne konarak elde ed l r.
İlk durumdak gen şlet lm ş matr s
Elementer satır şlemler uygulanmaya başlanır;

6.2. Gauss - Jordan Eliminasyonu Yöntemi
elemanı 1’e eş t olduğu ç n; 1. Satır değ şt r lmez Gauss Jordan El m nasyonu Yöntem , Gauss El m nasyon Yöntem le nd rgenm ş b r m oluşana kadar bütün
şlemler benzerd r. İnd rgenm ş matr s elde ed ld kten sonra elementer satır şlemler sürdürülerek katsayılar
matr s b r m matr s durumuna get r l r. B r m matr s elde ed ld kten sonra denklem s stem ndek bütün
b l nmeyenler bulunmuş olur.
İnd rgenm ş Matr s oluşturuldu: Elementer satır şlemler sonucu herhang b r satırda aşağıdak g b b r durum oluşursa, tek çözüm olmaz.
Sonsuz çözüm veya çözümsüzlük durumu le karşılaşılır.
çıkar se denklem s stem n n çözümü yoktur.
çıkar se denklem s stem n n sonsuz çözümü vardır.
Örnek:
Örnek: Gauss-Jordan El m nasyonu Yöntem le aşağıdak doğrusal denklem s stem n n çözümünü bulunuz.
Aşağıdak denklem s stem n Gauss Yöntem le çözünüz.

Çözüm: Bu şlemler sonucu gen şlet lm ş matr s aşağıdak g b olur.
Sonra aşağıdak elementer satır şlemler yapılır.
Katsayılar matr s ;
Bu şlemler sonucu gen şlet lm ş matr s aşağıdak g b olur.
Gauss-Jordan yöntem nde amaç Gen şlet lm ş matr ste katsayılar matr s n elementer satır şlemler yardımı
le b r m matr se benzetmek. Bu süreçte yapılacak elementer satır şlemler n n aynısı sağ taraf sab tler ne de
uygulanır.
Aslında şu anda b l nmeyen bulunmuş oldu. Ancak Jordan yöntem nde tam b r m matr s elde ed l r. Bu
nedenle soldak matr s b r m matr s formuna get rene kadar elementer satır şlemler ne devam ed l r.
Aşağıdak elementer satır şlemler yapılır.
Gauss-Jordanda şlem sırası:
Matr s formda gen şlet lm ş matr s yazılırsa;

Şu anda b l nmeyen bulunmuş oldu. Ancak şlemlere devam ed l r.

elemanı 1 olduğu ç n lk satır aynı kalır. İlk elemanın 1 olmaması durumunda satır yer değ ş m veya lk
satırın b r sab tle çarpılarak 1 yapılması (elementer satır şlemler yardımı le) gerek rd . Sonra aşağıdak
elementer satır şlemler yapılır.
Katsayılar matr s b r m matr s durumuna get r lm ş oldu artık x b l nmeyen de bulunmuş oldu.
Bu şlemler sonucu gen şlet lm ş matr s aşağıdak g b olur. Bu sonuca göre doğrusal denklem s stem n n çözümü;
g b olur. Bu değerlerden başka h çb r değer kümes bu doğrusal denklem takımının üç denklem n de

Sonra aşağıdak elementer satır şlemler yapılır. sağlamaz.
Uygulamalar
1. Aşağıda ver len denklem s stem n Gauss El m nasyon yöntem kullanarak çözünüz.
değer b r üst denklemde yer ne konursa;
Çözüm: İlk olarak denklem s stem ne l şk n katsayılar matr s ve sağ taraf sab tler n n b r araya get r lmes le
gen şlet lm ş matr s oluşturulur.
Bulunur, ve değerler lk denklemde yer ne konursa;

Daha sonra elementer satır şlemler yardımı le Gen şlet lm ş matr s çer s ndek katsayılar matr s üst üçgen
matr s hal ne get r lmeye çalışılır.
1.Adım: elemanı b r m matr ste 1 olduğu ç n, el m zdek gen şlet lm ş matr ste de 1 olduğu ç n lk satıra
şlem yapılmaz. 1.satır -3 le çarpılarak 2. satırla ve 1.satır -2 le çarpılarak 3. satırla toplanır.
Şu halde b l nmeyenler bulunmuş durumdadır. Çözüm değerler aşağıdadır.
2.Adım: elemanı 1 olmalıdır. Bu sebeple bu satır le çarpılır.

Uygulama Soruları
2. Aşağıda ver len denklem s stem n Gauss-Jordan El m nasyon yöntem kullanarak çözünüz.
3.Adım: elemanı altında bulunan değer sıfır olmalıdır. Bu sebeple 2. satır -8 le çarpılır 3. satırla toplanır.
4.Adım: Bu durumda katsayılar matr s üst üçgen durumuna gelm şt r. elemanını 1 yapab lmek ç n 3. Çözüm: İlk olarak denklem s stem ne l şk n katsayılar matr s ve sağ taraf sab tler n n b r araya get r lmes le
satır (5/53) le çarpılır. gen şlet lm ş matr s oluşturulur.
Gauss el m nasyonu yöntem bu şlemle b l nmeyenlerden b r n bulmuştur. Daha sonra elementer satır şlemler yardımı le gen şlet lm ş matr s çer s ndek katsayılar matr s b r m
matr s hal ne get r lmeye çalışılır.
Bu gen şlet lm ş matr s ç n denklemler yen den yazılırsa;
1.Adım: elemanı b r m matr ste 1 olduğu ç n, gen şlet lm ş matr ste bulunan 1. satır le 2. satır yer
değ şt r l r.
2.Adım: elemanı altında bulunan değerler sıfır yapab lmek ç n, 1.satır -2 le çarpılarak 2. satırla toplanır.

Ünite Soruları
3.Adım: elemanı 1 olmalıdır. Bu sebeple bu satır le çarpılır.
1. 2 kg elma le 3 kg portakala 16 TL, 1 kg elma le 3 kg portakala 11 TL ödenm ş se, elma ve

4.Adım: elemanı altında bulunan değer sıfır olmalıdır. Bu sebeple 2. satır -2 le çarpılır 3. satırla toplanır. portakalın b r m f yatlarını bulmak ç n oluşturulacak denklem takımı aşağıdak lerden
hang s d r?
5.Adım: Bu durumda katsayılar matr s üst üçgen durumuna gelm şt r. elemanını 1 yapab lmek ç n 3. A)
satır (-7/15) le çarpılır.
B)
6.Adım: Bundan sonrak adım esas köşegen üstündek elemanları da sıfırlamaktır. Bu nedenle 3. satır (-4/7)
le çarpılır, 2. satırla toplanır. Aynı şek lde 3. satır -2 le çarpılır 1. satır le toplanır.
C)
7.Adım: elemanını sıfırlamak ç n, 2. satır -3 le çarpılır 1. satırla toplanır.
D)
Elde ed len çözüm değerler :
E)
Bölüm Özeti
Bu bölümde model oluşturulan b r denklem s stem n n Gauss El m nasyonu Yöntem le çözümünü

bulunması şlenm şt r. İk nc kışında se Gauss – Jordan El m nasyonu Yöntem tanıtılmış, Gauss
2.
El m nasyonu Yöntem nden farklılığı ortaya konmuş, Gauss – Jordan El m nasyonu Yöntem kullanarak örnek
b r denklem s stem n n çözümü elde ed lm şt r.
Yukarıda ver len gen şlet lm ş matr ste

elemanını sıfırlamak ç n hang elementer satır şlem yapılmalıdır? Yukarıda ver len denklem s stem n n çözümü ç n Gauss El m nasyonu uygulanırsa, y’n n alacağı
değer kaç olur?
A) İk nc satırdan 2 sayısı çıkartılır.

A) 1
B) B r nc satır (-2) le çarpılır, k nc satırla toplanır.

B) 2
C) İk nc satır 0 le çarpılır.
C) 3
D) Üçüncü satırla k nc satır çarpılır.

D) -1
E) B r nc satır 2 le çarpılır, k nc satırla toplanır.

E) -2
3.
5.
Yukarıda ver len katsayılar matr s n b r m matr se benzeteb lmek ç n (a11 =1 yapab lmek ç n)
Matr s nde a33 elemanını 1 yapab lmek ç n 3.satır hang sayı le çarpılmalıdır?
hang şlem yapılmalıdır?
A) -5/4
A) B r nc satır (-1/4) le çarpılır.
B) 4/5
B) B r nc satır 2 le çarpılır.
C) 5/4
C) B r nc satır 4 le çarpılır
D) -4/5
D) B r nc satır (1/4) le çarpılır
E) 1
E) B r nc satır -1/2 le çarpılır ve ardından k nc satırla toplanır.
6.
4.

Denklem s stem ne Gauss-Jordan El m nasyonu Yöntem uygulanırsa, en son adımda (çözümün

b tt ğ adım) gen şlet lm ş matr s aşağıdak lerden hang s olur? E) (1, 3)
A) 8. Aşağıdak lerden hang s denklem s stem çözüm yöntemler nden değ ld r?
A) Gauss El m nasyonu Yöntem
B)
B) Gauss-Jordan El m nasyon Yöntem
C) Ters Matr s Yardımı le Denklem S stem Çözümü

C)
D) Cramer Yöntem
D) E) Matr s Çarpımı Yöntem
9.
E)
Yukarıda ver len denklem s stem n n Gauss-Jordan El m nasyonu Yöntem le çözülmes

stend ğ nde lk adım ne olur?
7.
A) B r nc satır (-1/5) le çarpılır.
Yukarıda ver len denklem s stem ne Gauss-Jordan El m nasyonu Yöntem uygulanması sonucu
elde ed len çözüm aşağıdak lerden hang s d r? B) B r nc satır 5 le çarpılır
A) (0, 5) C) B r nc satır (3/5) le çarpılır.
B) (2, -1) D) B r nc satır (1/5) le çarpılır
C) (2, 1) E) B r nc satır (-3/5) le çarpılır ve ardından k nc satırla toplanır.
D) (-2, 1) 10.
7. TERS MATRİS VE CRAMER YÖNTEMLERİ İLE

Yukarıda ver len denklem s stem Gauss-Jordan El m nasyon Yöntem le çözüldüğünde, çözüm DOĞRUSAL DENKLEM SİSTEMİNİN ÇÖZÜMÜ
aşamaları tamamlandığında gen şlet lm ş matr s n 3. satırı aşağıdak lerden hang s d r?
A)
Giriş
Doğrusal Denklem S stemler n n çözümünde çok sayıda yöntem bulunmaktadır. Bunlardan Gauss
El m nasyonu (Yok etme) ve Gauss-Jordan El m nasyonu Yöntemler öncek bölümde anlatılmıştır. Bu
B)
bölümde se ters matr s n bulunması yardımı le denklem s stemler n n çözümü ve Cramer yöntem le
denklem s stem n n çözümü anlatılmaktadır.
C) 7.1. Ters Matris Yöntemi ile Denklem Çözümü
Ters matr s yardımı le çözüm en sık kullanılan yöntemler n başında gelmekted r. Neden se zaten denklem
s stemler n n çözümü olup olmadığının araştırılmasında katsayılar matr s n n bulunması gereğ nden,
D) determ nant değer elde ed lm ş olur. Bu adımdan sonra ek matr s n de bulunarak matr s n ters alınması
kolaylaşmış olmaktadır.
B r denklem s stem nde katsayılar matr s se;

E)
Denklem s stem
CEVAP ANAHTARI
b ç m nde ver lmekted r.
1. b 2. b 3. d 4. b 5. d 6. e 7. c 8. e 9. d 10. c
Bu faden n her k tarafı A matr s n n ters le çarpılırsa;
olur. Bu durumda sol tara a A matr s n n ters le çarpılması sonucu b r m matr s elde ed l r. Dolayısıyla
b l nmeyenler matr s ; matr s n n ters le sağ taraf sab tler le çarpılması sonucu elde ed ld ğ görülür.

Bu formülden de anlaşılacağı üzere, b r denklem s stem n n katsayılar matr s n n ters mevcut se 6. Adım: Ters matr s bulunur
çözüm elde ed l r. Katsayılar matr s n n ters determ nantın sıfır çıkmması durumunda bulunur. Örnek
7. Adım: sonucu b l nmeyen ’ler bulunur.
olarak;
Örnek:
olarak ver len b r denklem s tem ç n katsayılar matr s ;

denklem s stem n n çözümünü, ters matr s yöntem kullanarak bulunuz.
Çözüm:
olur. Bu katsayılar matr s n n ters se; Denklem S stem n matr slerle fade etmek stersek;
Olarak bulunur.
Denklem s stem ne l şk n, katsayılar matr s , B l nmeyenler matr s ve Sağ taraf sab tler ;
Bulunan bu matr s sağ taraf sab tler olan matr s le çarpılırsa;
olarak bel rlen r.
b l nmeyenler matr s n bulab lmek ç n matr s n n ters n alıp sağ taraf sab tler le çarpılması gerek r.
Katsayılar matr s n n ters n bulab lmek ç n lk adım; katsayılar matr s n n determ nantını bulmaktır.
B l nmeyenler yan x matr s bulunmuş olur. ve çözümüne ulaşılır.

M nör matr s oluşturulur.
7.1.1. Ters Matris Yöntemi İle Denklem Sistemi Çözümünün Adımları
Ters matr s yöntem kullanılarak denklem s stemler n n çözümü aşağıdak adımlar uygulanarak yapılır.
Kofaktör matr s oluşturulmalıdır.
1. Adım: Denklem s stem ne l şk n katsayılar matr s , b l nmeyenler matr s ve sağ taraf sab tler matr s
yazılır.
2. Adım: Katsayılar matr s n n determ nantını alınır bulunur

Ek matr s bulunmalıdır.
3. Adım: M nör matr s oluşturulur ( )
4. Adım: Kofaktör matr s oluşturulur
5. Adım: Ek matr s bulunur

matr s n n ters artık yazılab l r.
benzer sonucunu elde eder z. Bu fadeler n sol tarafları aynıdır ve denklem n katsayılar determ nantıdır. Bu
determ nantın değer n le ve sağ tara ak determ nantların değerler n de, sırasıyla, ( ) ve ( )
le göster rsek bu bas t s stem m z n çözümünü:
olduğu durumda;
Çarpım sonucu, çözüm değerler ;
b ç m ne get reb l r z. Böylece denklem s stem ndek b l nmeyenler Cramer Yöntem kullanarak
bulmuş oluruz.
Örnek:
denklem n n çözümünü Cramer Yöntem le bulunuz.
Çözüm:
olarak bulunur. Yukarıda tanımladığımız determ nantları kurup hesaplarsak:
7.2. Cramer Yöntemi
Cramer Yöntem se, denklem s stemler n n çözümünde öğrenc ler n determ nantı b lmeler durumunda en
çok terc h ett kler yöntemlerden b r d r. Cramer Yöntem , kolay b r matemat ğe sah pt r.
İk b l nmeyenl b r doğrusal denklem s stem üzer nde açıklamasını yaparak Cramer yöntem le denklem
çözülecekt r. Çözeceğ m z s stem şöyle olsun.
Bu k denklemden esk den ber b ld ğ m z yok etme yöntem yle, örneğ n ’ yok edel m ve ’y
hesaplayalım. Bu amaçla lk denklem ve k nc denklem le çarpıp k denklem n toplamını bulunur.
alacağız.
Bu sayı ç nden başka h çb r nokta bu denklem s stem n sağlamaz.
Örnek:
Bu fadey b r determ nant açınımının sonucu olarak yorumlarsak, hemen:
denklem takımındak b l nmeyenler Cramer Yöntem le bulunuz.

sonucuna ulaşırız. Görüldüğü g b ’n n katsayısı doğrusal denklem s stem n n katsayılar matr s n n Çözüm:
determ nantıdır. Sağ tara ak determ nant se ‘katsayılar determ nantında ’n n katsayılarının bulunduğu
Yukarıda tanımladığımız determ nantları kurup hesaplarsak:
sütuna değerler yerleşt r lerek’ elde ed lm şt r. Benzer şlemler ç n yapsak bu defa,

noktası bu denklem s stem ndek bütün eş tl kler sağlayan tek noktadır.
Örnek:
Yukarıda ver len denklem s stem n n çözümünü Cramer Yöntem yardımı le bulunuz.
Çözüm:
bulunur. Bu sayı ç nden başka h çb r nokta bu denklem s stem n sağlamaz.
Örnek:
Yukarıda ver len denklem s stem n n çözümünü Cramer Yöntem yardımı le bulunuz.
’ bulab lmek ç n;
Çözüm:
’y bulab lmek ç n;
’y bulab lmek ç n;
Uygulama Soruları
1. Aşağıdak denklem s stem n ters matr s yöntem le çözünüz.

Çözüm:
Önce ver len denklem s tem matr sle fade ed l r ve ardından katsayılar matr s yazılır;
Katsayılar matr s n n determ nantı alınır.
, dolayısıyla katsayılar matr s n n ters alınab l r.
Daha sonra m nör, kofaktör ve ek matr s adımları uygulanarak Ek matr s ve ardından bulunur.
Son adımda da bulunan ters matr s sağ taraf sab tler le çarpılır ve b l nmeyenler elde ed l r. Çözüm
vektörü oluşturulur.
noktası bu denklem s stem ndek bütün eş tl kler sağlayan tek noktadır.
3. Aşağıdak doğrusal denklem s stem n ters matr s yöntem le çözünüz.
Çözüm:
2. Aşağıdak denklem s stem n n çözümünü Cramer yöntem le bulunuz.

Önce katsayılar matr s n n determ nantı alınır.
çıktığı ç n matr s n ters alınab l r.
Çözüm:
Cramer Yöntem nde, ver len denklem s tem 3 boyutlu olduğundan, katsayılar matr s n n ve
b l nmeyenler n hesaplayab lmek ç n 3 farklı determ nant hesaplanması gerek r. Son adımda da sağ taraf sab tler le çarpım yapılır.

Ver len denklem s stem ncelen rse, eğer se, olamaz, y ne benzer şek lde
se olamaz. Çözümün olmadığı bas t denklem s stemler nde doğrudan anlaşılab l r. Ancak çok
sayıda b l nmeyen olan doğrusal denklem s stemler n n çözümünün olup olmadığı katsayılar ve
bulunur. gen şlet lm ş matr sler n ranklarına (doğrusal bağımsız satır (vektör) sayısı) bakılarak karar ver l r.
4. Aşağıdak doğrusal denklem s stem n n çözümü olup olmadığını nceley n z. 6) Aşağıda ver len denklem s stem n n çözümünü Cramer Yöntem le bulunuz.
Çözüm:
Çözüm:
çıktığı ç n matr s n ters alınamaz. Ranklar ncelenmel d r.

Önce , ve bulunur.
; olduğu ç n çözüm vardır.
, sonsuz çözüm vardır.
5. Aşağıdak doğrusal denklem s stem n n çözümü olup olmadığını nceley n z.
Cramer kuralı kullanılarak;
Çözüm:
elde ed l r.
çıktığı ç n olur.
Gen şlet lm ş matr s n rankı ncelen r. Bölüm Özeti
Bu bölümde model oluşturulan b r denklem s stem n n ters matr s yöntem le çözümünü bulunması
şlenm şt r. İk nc kışında se Cramer yöntem tanıtılmış, Cramer yöntem kullanarak örnek b r denklem
Gen şlet lm ş matr s çer s nden determ nantı sıfır olmayacağı görülen b r alt matr s oluşturulur. (2. ve 3 s stem n n çözümü elde ed lm şt r.
sütun elemanlarından oluşturuldu)
olduğundan gen şlet lm ş matr s n rankı 2 çıkar.
olduğundan dolayı denklem s stem n n çözümü yoktur.


Ünite Soruları
A) (-3, -2)
1. B) (-3, 2)
C) -3
Yukarıda ver len denklem s tem n n Cramer Yöntem le çözülmes sten rse; y’ n bulunab lmes
ç n D) 2
E) (2, -3)
determ nantları kaç olur? 3. Aşağıdak fadelerden hang s yanlıştır?
A) A) Determ nantı sıfırdan farklı olan kare matr sler n ters vardır.
B) Determ nant sadece kare matr sler ç n geçerl d r.

B)
C) B r matr sle ters n n çarpımı b r m matr s olur.
C)
D) B r m matr sle b r matr s n çarpımı o matr s değ şt rmez.
D)
E) Her matr s n mutlak b r de ters vardır.
E) 4.
Yukarıda ver len denklem s stem n n çözümü aşağıdak lerden hang s d r?

2.
A) (2, 0)
olduğuna göre
B) (0, 2)
E) Bulunan ters matr s le sağ taraf sab tler çarpılır.

C) Çözüm yok
7.
D) (2, 2)
doğrularının kes ş m noktası aşağıdak lerden hang s d r?
E) (1, 1)
A) (0, 1)
5. Aşağıdak fadelerden hang s yanlıştır?

B) (-1, 1)
A)
C) (1, 1)
B)
D) (1, 1/2)
C) E) (1, 2)
8.
D)
Yukarıda ver len denklem s stem n n çözümünü bulab lmek ç n Cramer Yöntem kullanılacak
E)
olursa
6. Ters matr s yöntem le denklem s stem çözülürken aşağıdak şlemlerden hang s ne gerek
duyulmaz?
değer n n değer aşağıdak şlemler n hang s le bulunur?

A) Önce katsayılar matr s n n determ nantı bulunur.
A)
B) Katsayılar matr s ne l şk n ek matr s bulunur.
C) (1/ Det A) le ek matr s çarpılır ve katsayılar matr s n n ters bulunur.

B)
D) Katsayılar matr s le sağ taraf sab tler çarpılır.

C) denklemler le ver len b r malın pazar denge noktası (q, p) ç aşağıdak lerden hang s d r?
A)
D)
B)
E)
C)
D)
9.
E)
Yukarıda ver len denklem s stem n n çözümünü bulab lmek ç n Cramer Yöntem kullanılacak
olursa
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. b 3. e 4. c 5. e 6. d 7. e 8. b 9. a 10. e
değer n n değer kaç olur?
A) -1
B) 1
C) 2
D) -2
E) 3
10. Arz ve talep fonks yonları sırasıyla

Analys s-1936) adlı eser yle başlamıştır.

8. GİRDİ ÇIKTI ( INPUT-OUTPUT ) ANALİZİ Wass ly W. Leont ef tarafından ortaya konulan g rd -çıktı model , n ha taleb n karşılanab lmes ç n b r
ekonom de yer alan tane sektörün her b r n n ne kadar üret m yapması gerekt ğ n bel rlemek ç n
kullanılmaktadır. Sektörler n bazıları, kend aralarında g rd alışver ş yaparlar. Örneğ n tekst l sektörü
mob lya, otomob l, g y m, hazır g y m vs. g b çok sayıda sektöre (endüstr ye) g rd sağlar. Aşağıda matr s
Giriş şlemler n kullanarak bu g rd çıktı model anlatılmaktadır.
Doğrusal denklem s stemler sosyal b l mlerle lg l b rçok problem n matemat ksel modellenmes nde B r sektörün çıktısı, d ğer sektörlere ara g rd olarak ver len veya son kullanıcıya sunulan üret mler n toplamı,
kullanılab lmekted r. En öneml ekonom problemler nden b r tanes g rd çıktı anal z d r. G rd çıktı anal z g rd s se d ğer sektörlerden aldığı ara ürünler, şgücü, sermaye ve doğal kaynaklar g b temel faktörler n
doğrusal denklem s stemler n n öneml b r uygulamasıdır. G rd -çıktı anal z , ekonom n n sektörler ya da toplamı olarak algılanmaktadır. Leont ef g rd -çıktı model ekonom dek tüm üret m ve talep l şk ler n
endüstr ler arasındak üret m l şk ler n nceleyen vebu l şk ler ç tutarlılığı olan b r çerçevede sunan sayısal olarak, makroekonom k düzeyde yansıtmaktadır.
deneysel b r anal z yöntem d r. G rd -Çıktı Anal z , b r ekonom dek endüstr ler n dış taleplerle b rl kte
G rd -çıktı anal z , b r ekonom dek endüstr ler n son (dış) taleplerle b rl kte b rb rler n n ( ç) talepler n de
b rb rler n n ç talepler n de karşılayacak kadar üret m yapmalarını sağlayacak denge koşullarını bel rlemek
karşılayacak kadar üret m yapmalarını sağlayacak denge koşullarını bel rlemek ç n yapılır.
ç n yapılır.
8.2. Girdi-Çıktı Analizinin Varsayımları
8.1. Girdi – Çıktı Analizi
1. Her b r sektör yalnızca b r tür mal üretmekted r.
Endüstr kuruluşları üret mler n gerçekleşt reb lmek ç n kend endüstr s nden ve d ğer endüstr lerden
b rtakım g rd lere gereks n m duyarlar. Bu g rd ler hammaddeler, mamuller, yarı mamul, malzeme, araç, 2. Her b r sektörün çıktısını elde edeb lmek ç n, g rd ler sab t b r oranda kullanılmaktadır.
gereç ve donanım c ns nden olab l r. B r endüstr kend s nden ve d ğer endüstr lerden sağladığı bu g rd ler 3. Her b r sektör ölçeğe göre sab t get r yle çalışmaktadır.
çıktı olarak üret p, kend s de dah l olmak üzere başka endüstr ler n g rd s olarak satarlar. Örneğ n enerj
8.2.1. Girdi Katsayıları Matrisi
sektörü, enerj üreteb lmek ç n mak ne metal sanay nden b r m ktar g rd kullanmaktadır. Daha fazla enerj
üreteb lmek ç n mak ne metal sanay nden sağlayacağı g rd m ktarı bel rl b r dönemde artacaktır. G rd katsayıları matr s , bel rl b r ürünün b r b r ml k üret m ç n, d ğer sektörlerden ne kadar g rd alması
gerekt ğ n tanımlar.
; . sektörde b r b r m çıktı üreteb lmek ç n gerekl olan . g rd m ktarını göstermekted r.
G rd -çıktı matr s n n her sütunu, bel rl b r sektörün b r b r m üret m ç n ne kadar g rd lere gereks n m
olduğunu göster r.
Örneğ n ; üçüncü sektörün b r b r m üret m yapab lmek ç n k nc sektörden ne kadar g rd alacağını

göster r.
Ş md her b r sektör ç n toplam arz ve toplam taleb eş tleyerek denklem s stem m z oluşturalım.
Tekst l sektörünü düşünürsek, kend çer s nden ve d ğer b rçok sektörden mamul, yarı mamul malzeme ve
teçh zatı g rd olarak satın alıp çıktılar üret r. Tekst l sektöründek gen şleme veya daralma, g rd s olan d ğer
bütün sektörler sağladığı g rd oranlarında etk leyecekt r. Tekst l sektöründe ortaya çıkan b r kr z, örneğ n
pl k, aksesuar ve g y m vs. sektörler n sağladıkları g rd oranında etk leyecekt r.
Bu açıdan ekonom n n değ ş k sektörler ya da endüstr ler arasındak karşılıklı bağımlılık l şk ler n n
ncelenmes ve bunların tutarlı b r çerçeve ç nde sunulması zorunlu hale gelmekted r. Sektörler arası
l şk ler n deneysel olarak ncelenmes lkkez Wass ly W. Leont ef’ n G rd -Çıktı Anal z (Input - Output

olur. Burada tane sektör b rb rler n n çıktılarını g rd olarak kullanmaktadırlar. Ayrıca b r sektör kend
çıktısını da y ne g rd olarak kullanab lmekted r. ’ ler se sektör dışı n ha taleb (bağımsız talep) göster r.
D ğer b r fade le; yukarıda tanımlanan katsayılar matr s ne teknoloj matr s , matr s ne çıktı matr s ve
matr s ne de dış talep (bağımsız talep) matr s den r. matr s denklem ne g rd -çıktı matr s
denklem ya da kısaca g rd -çıktı denklem den r.
elde ed l r. Bu sayede çıktı matr s sektörlere olan toplam talep (toplam g rd veya toplam çıktı m ktarı)
Bu denklem s stem nden aşağıdak matr sler yazab l r z. bulunur.
Bu denklem n anlamı şudur. Büyük ekonom lerde matr s bel rl b r dönemde örneğ n 5 yıllık planlama
Çıktı Matr s ; ,
dönemler nde sab t kalır. Dolayısıyla b r anlamda matr s sab tt r. Öyleyse dış talepte (bağımsız
talepte) gerçekleşen b r değ ş m, toplam g rd veya çıktı m ktarlarını değ şt recekt r.
Teknoloj Matr s ; ,
Dış Talep Matr s ; .
Bu teknoloj matr s ndek ’ nc sütun, ’ nc sektörün çıktısından d ğer sektörler n ne kadar kullandıklarını Örneğ n, k sektörlü b r ekonom s stem nde üret m tutarları aşağıdak g b olsun;
göster r. Bu nedenle herhang b r sütundak katsayıların toplamı ’ den büyük olamaz. Üret c Bağımsız Talep Toplam Üret m
Yukarıdak denklem s stem n matr s b ç m nde yen den yazılırsa;
160 180 60 400
200 90 70 360
Yukarıdak denklem s stem d kkatle ncelen rse; yen durumda;
b ç m ne gel r. Sol taraf b r m matr sle çarpılırsa herhang b r değ ş m olmaz ve denklem matr s göster m le
aşağıdak hal alır.
G rd katsayılar matr s ;
Bu matr s göster m nde y ne denklem göster m ne dönülürse;
yazılab l r. Eş tl ğ n her k tarafını matr s n n ters le çarpıldığında;

Örnek:
Bağımsız talep, 60 ve 70 olduğuna göre; sektörlere olan toplam talep; , ve g b üç sektöre sah p b r s stemde, üret m tutarları aşağıdak tabloda ver lmekted r.
Tüket c Bağımsız Talep Toplam Üret m
Üret c
Bağımsız talep yen durumda 70 ve 50 olmuş se; bu durumda sektörlere olan toplam talep; 90 150 225 75 540
135 150 300 15 600
270 200 300 130 900

Sektörlere olan toplam talep azalmıştır. Bu b r anlamda sektörler n daraldığını göster r.
G rd Matr s :
Benzer sonuç aşağıdak g b elde ed leb l r.
Burada d kkat ed lmes gereken husus, sektörler arası b r m farklılıklarını ortadan kaldırmak ve benzer hale
get rmek ç n, g rd ve çıktı m ktarları parasal c nsten fade ed l r. Örneğ n k m sektör boru üret r, metre le
satar, k m sektör boru üret r, kg bazında satar. Dolayısıyla bu üret mler veya bu üret mler üreteb lmek ç n
sağladıkları g rd ler parasal c nsten göstermek g rd çıktı anal z nde önem arz etmekted r.
ve g b k endüstr kolundan oluşan b r ekonom model ç n g rd -çıktı matr s n n neler fade ett ğ
aşağıdak şek lde açık olarak görülmekted r.

; Çıktı matr s
; Teknoloj matr s
; N ha talep, Bağımsız talep veya Dış talep matr s
Toplam Çıktı (=Toplam G rd , Üret me olan toplam talep) m ktarları elde ed lm ş olur.
Örnek: Elektr k üret m n n olan toplam talep (toplam g rd veya çıktı m ktarı)
Bas t olarak elektr k ve su endüstr ler nden oluşan k endüstr s olan b r ekonom düşünel m. Çıktı b r m n Su üret m n n olan toplam talep (toplam g rd veya çıktı m ktarı)
olarak alalım. Elektr k ş rket , su ve elektr k kullanarak elektr k; su ş rket de y ne su ve elektr k kullanarak
Uygulamalar
su üret yor olsun,
Elektr k ş rket 1 ’ l k elektr k üretmek ç n 0,30 ’ l k elektr k ve 0,10 ’ l k su,
Su ş rket 1 ’ l k su üretmek ç n 0,20 ’ l k elektr k ve 0,40 ’ l k su,
Dış talep, 12.000 ’ l k elektr k, 8.000 ’ l k su olsun.
Elektr k ş rket n n ç ve dış taleb karşılayab lmes ç n üretmes gereken elektr k m ktarı , su ş rket n n ç
ve dış taleb karşılayab lmes ç n üretmes gereken su m ktarı olsun. Buna göre denge koşullarını
bel rleyen denklem s stem yazab l r z.

1 TL’l k malat ç n 0,1 ’ l k tarım, 0,1 ’l k enerj ve 0,3 ’l k malat g rd s gerekmekted r. Dış talep,
G rd Çıktı matr s ’nın nasıl bulunduğu:
tarım ç n 20.000 ’l k, enerj ç n 10.000 ’l k ve malat ç n 30.000 ’l kt r. Her sektörün
gerçekleşt rmes gereken çıktı ne olmalıdır?
Çözüm:
; tarım sektörü çıktısı,
; enerj sektörü çıktısı,
; malat sektörü çıktısı.
tarım üret m ç n tarım, enerj üret m ç n tarım, malat ç n tarım
tarım üret m ç n enerj , enerj üret m ç n enerj , malat ç n enerj
tarım üret m ç n malat, enerj üret m ç n malat, malat ç n malat.
G rd -çıktı matr s denklem :
; teknoloj matr s ,
; çıktı matr s ,
; dış talep matr s .
Uygulama Soruları
1) Tarım (T) , Enerj (E) ve İmalat (İ) g b üç sektörler nden oluşan b r ekonom de,
1 ’l k tarımsal üret m ç n 0,2 ’l k tarım, 0,4 ’l k enerj g rd s ;
1 ’l k enerj üret m ç n 0,2 ’l k enerj , 0,4 ’l k malat g rd s ;

Benzer sonuçlar Cramer Yöntem yardımı le de bulunab l r.
Toplam Çıktılar, sektörlere Göre:
Bölüm Özeti
2) Aşağıda ver len g rd çıktı matr s ne göre ve sektörler ne l şk n toplam çıktıyı bel rley n z. Bu bölümde büyük ekonom lerde sektörler arası l şk ler n modellemes n n yapıldığı G rd – Çıktı anal z
gerçekleşt r lm şt r. G rd çıktı anal z n n varsayımları ve G rd Çıktı Anal z Uygulama aşamaları ayrıntılı
Çözüm:
olarak anlatılmıştır.
3) İk -endüstr l b r ekonom de, aşağıda ver len ve çn bulunuz.
Çözüm:

B)
Ünite Soruları
C)
1. W. Leont ef’ n gel şt rm ş olduğu modelde aij ; j. sektörde b r b r m çıktı üreteb lmek ç n
gerekl olan i. g rd m ktarını göstermekted r. aij ’n n hesaplanmasında hang formül kullanılır?
D)
A)
E)
B)
3. A ve B g b k sektörlü b r ekonom s stem nde parasal c nsten g rd tutarları aşağıdak g b

C) se; A sektörüne olan toplam talep ne kadardır? (XA=? )
D)
A) 340
E)
B) 290
C) 500
2. 2. Sektörde 500 TL tutarında çıktı üreteb lmek ç n . Sektörden kullanılan g rd m ktarı 200 TL
se a23 değer ned r?
D) 360
A)
E) 760

E) 1/2
4. A ve B g b k sektörlü b r ekonom s stem nde parasal c nsten g rd tutarları aşağıdak g b
se; B sektörüne olan toplam talep ne kadardır? (XB =? )
6. 1 gr maya üretmek ç n 0,1 gr mayaya ve 0,01 gr as te, 1 gr as t üretmek ç n 0,05 gr mayaya ve
0,02 gr as de gereks n m vardır. 34,5 gr maya ve 56,8 gr as t dış taleb olduğuna göre ç ve dış
taleb n tam olarak karşılanması ç n yaklaşık olarak ne kadar maya ve as t üret lmel d r?
A)
A) 340
B)
B) 400
C) 450
C)
D) 500
E) 900 D)
5. A ve B g b k sektörü bulunan b r ekonom s stem nde g rd tutarları ve bağımsız talep

tutarları aşağıdak g b se; X12 =? E)
7. Varsayalım k bel rl b r ekonom ç n g rd -çıktı matr s (teknoloj k matr s) (A) le n ha mal

tüket m (dış talep) vektörü (d) aşağıdak şek lde tanımlanmış olursa, bu ülkede her b r sektörün
üretmes gereken mal m ktarı şıklardan hang s nde ver lmekted r?
A) 3/80
B) 2/5
C) 1 A)
D) 1/4

B) D) 40
E) 50
C)
9. İk sektörlü b r ekonom ç n hesaplanan (I-A)-1 matr s ve sektörlere olan bağımsız (dış)

talepler aşağıda ver lmekted r.
D)
E)
Sektörler n toplam çıktıları aşağıdak şıklardan hang s nde ver lmekted r?
8. ve g b k endüstr s bulunan b r ekonom ç n hesaplanan g rd çıktı matr s (teknoloj k A)

matr s) ve
B)
endüstr lere olan toplam talepler

C)
D)
olduğuna göre, X11=?
A) 10
E)
B) 20
C) 30
10. İk endüstr l b r s stemde bağımsız talep (dış talep)

9. DOĞRUSAL PROGRAMLAMA VE GRAFİK YÖNTEM
ken sonrak
Giriş
Doğrusal Programlama (DP) L neer Programlama (LP) adı le de anılır. Doğrusal Programlama problem ,
doğrusal sınırlayıcı koşullar (kısıtlar) adı ver len eş tl k ve eş ts zl kler grubu le b rl kte amaç denklem adı
ver len b r doğrusal fonks yonun değer n opt m ze etmey (en y leme) (maks m ze ya da m n m ze etme)
durumda olmuş se gerekt ren matemat ksel modeld r. Doğrusal Programlama bell b r amacı gerçekleşt rmek ç n sınırlı
kaynakların etk n kullanımını ve çeş tl seçenekler arasında en uygun dağılımını sağlayan matemat ksel b r
tekn kt r. Daha bas t b r anlatım le Doğrusal Programlama Model , eldek kaynaklar doğrultusunda
şletmen n karını maks mum yapacak üret m değerler n n elde ed lmes n veya şletme mal yetler n
m n mum yapacak üret m değerler n n elde ed lmes n sağlayan model n oluşturulması, çözümü ve elde
ed len sonuçlarla şletme ç kararların alınab lmes n sağlamaktadır.
olduğuna göre, endüstr ler n toplam üret mler (toplam çıktıları) nasıl değ ş r?
DP determ n st k b r araçtır, yan model parametreler bel rg n olarak kabul ed l r. Bu tekn k, model n
parametreler ndek kes kl ya eda sürekl değ ş mler n “durağan” (stat k) opt mum çözümünün duyarlılığını
A) X1 ve X2 değ şmez
test etmede karar ver c ye mkan veren, ler opt mal ve parametr k anal zler sağlayarak eks kl kler g der r.
B r şletmen n en büyük sorunu, el nde kaynak (kısıt) ve mkânları, çeş tl amaç ve kullanımlara en uygun
B) X1ve X2 azalır
olab lecek şek lde tüketeb lmekt r. İşletmedek çalışan personel ve uzmanlar, kullanılan mak nalar,
malzeme, hammadde, yer, zaman vb. kr terler n her b r şletmen n el nde bulundurduğu kaynak ve
C) X1artar ve X2 azalır mkânları sembol ze edeb lmekted r. İşletmeler n bu kaynakları kullanırken en büyük amaçları; kaynakların
mümkün olan en y şek lde dağılımını sağlayarak karlılığı maks mum sev yeye çekeb lmekt r. İşletmeler bu
D) X1azalır ve X2 artar kar maks m zasyonunu, elde bulunan mkân ve kısıtlar le üret lecek ürün türler n n bel rlenmes ; bu
ürünlerden ne kadar üret leceğ b lg s n n doğru hesaplanarak; kısıt ve mkânların mümkün olan en az
mal yetl şek lde dağıtımı gerçekleşt r lmes le sağlanmaktadır.
E) X1ve X2 artar
Doğrusal Programlama kavramında bulunan “Doğrusal” kel mes le anlatılmak stenen düşünce, g rd y
oluşturan değ şkenler le çıktı değer arasında doğrusal b r l şk olmasıdır. Programlama sözcüğü le
CEVAP ANAHTARI anlatılmak stenen se elde bulunan kısıt ve mkânlar le mümkün olan en uygun dağılım sonucu en yüksek
1. a 2. b 3. e 4. c 5. e 6. d 7. e 8. b 9. a 10. e karı elde ed len durumu bulmaya çalışmaktır.
9.1. Doğrusal programlama Tekniği Varsayımları
Amaç fonks yonu ve kısıtlayıcı şartlar doğru tanımlanmalıdır. Amacın kâr Maks m zasyonu mu yoksa
mal yet m n m zasyonu mu olduğu açıkça bel rt lmel d r.

Değ şkenler kant tat f olmalıdır. Doğrusal programlama kal tat f (rakamla fade ed lemeyen) Örnek olarak ve g b k ürünün b r m karları sırası le 3 ve 2 TL se; bu k ürünün üret l p satılması
değ şkenler ç n kullanılmaz. sonucu, kadar kar elde ed l r. Bu amaç fonks yonunu büyüteb lmek ç n, fonks yonda
Değ şkenler kend aralarında l şk l olmalıdır. bulunan ve değ şkenler n n değerler n büyütmek gerek r. Yan b r anlamda üret m arttırmak gerek r.
Kullanılacak kaynaklar sınırlı olmalıdır. Ancak, üret m sonsuza kadar artmaz. İşletmen n her kaynak ç n kapas teler yan şletmen n çeş tl sınırlayıcı
koşulları (kısıtları) bulunmaktadır. B r şletmen n; sah p olduğu alan, şgücü, mak ne sayısı, hammadde…
Değ şkenler arasında kurulan bağıntılar doğrusal olmalıdır.
g b b rçok kısıtı vardır. Bu kısıtlar altında, değer n (amaç fonks yonunu) en y düzeye ulaştırmaktır.
Değ şkenler arasında alternat f seç m olanağı olmalıdır.
9.2.2. Kısıtlar(Koşullar)
Doğrusal programlamanın uygulanacağı şletme problem kısa döneml olmalıdır.
Model oluşturulan şletmen n el ndek kısıtların bel rl b r sınırı olduğunu (kapas te), bu sınırın el ndek kısıt
Bağımlı değ şkenler n sıfır ya da poz t f olması gerek r.
m ktarlarına a t maks mum stok olarak düşünüldüğü sınırlayıcı n tel ğe sah p faded r.
Doğrusal programlamanın teor k yapısında üç etken göz önüne almamız gerek r. Bunlar; amaç fonks yonu,
;
kısıtlayıcı koşullar ve poz t fl k koşuludur.
9.2. Doğrusal Programlama Probleminin Matematiksel Modeli
Doğru matemat ksel model n kurulması (formülasyonu), lg l karar problem n n çözümündek en öneml
aşamalardan b r d r ve b r anlamda "sanat" olarak da görüleb l r. Şek l 1 model kurulma sürec n b r akış Şekl ndek koşullandırmalar doğrultusunda matemat ksel göster m aşağıdak şek lded r:
şeması hal nde fade etmekted r. İlk aşamada lg l karar ortamının çok y anlaşılması, bu ortamı etk leyecek
tüm faktörler n bel rlenmes gerek r. İk nc aşamada, karar değ şkenler n n açıkça tanımlanması le
kasted len her kararın ayrı ayrı ölçüleb l r (sayısallaştırılmış) b r şek lde fades ve bunlara açık b r mler
ver lmes d r. En son aşamada karar değ şkenler le kısıtlar ve amaç arasındak l şk ler n matemat ksel olarak ………
fadeler yapılmalıdır. Doğrusal Programlama Problem (DPP) matemat ksel olarak modellen rken, üç öneml
kısma sah pt r.
Yukarıdak matemat ksel göster m de “ ” le göster len değerler doğrusal programlama model n n
Amaç fonks yonu oluşturulduğu şletmen n kısıtlarına a t maks mum stok oranını göstermekted r. “ ” le fade ed len
Kısıtlar (koşullar) değerler n se alternat f üret m tekn kler olduğu varsayılmaktadır. Daha da açık b r anlatım le “ ”br brm
Negat f olmama koşulu ürünü üreteb lmek ç n kısıtlardan gerekl olan m ktarları göstermekted r. Aşağıda eş tl k ve eş ts zl k
kısıtlarına örnekler ver lmekted r.
9.2.1. Amaç Fonksiyonu Öncek örneğe kısıtlar ç n de gen şletecek olur sek;
Amaç fonks yonu, doğrusal programlama kapsamına g ren problemdek kısıtların kullanılmasıyla oluşan ve ürünler n n üret ld ğ b r atölyede, 1 b r m ürünü üreteb lmek ç n 4 şç l k saat , 1 b r m ürünü
faydanın maks m ze ed lmes veya y ne kısıtların kullanılmasıyla oluşan zararın m n m ze ed lmes olarak üreteb lmek ç n 5 şç l k saat harcanıyor olsun. Eğer bu atölyen n şç l k kapas tes ha alık 96 saat se, b r nc
tanımlanab l r. Matemat ksel fades le aşağıdak şek lded r: kısıtımız;
Benzer şek lde; A ve B ürünler ç n harcanan hammadde m ktarları sırası le 20 kg ve 10 kg ve atölyede

= Maks mum düzeyde karlılığı veya m n mum düzeyde zararı/mal yet sembol ze eder. toplam ha alık 500 kg hammaddes bulunmakta se, k nc kısıtımız;
; Karar değ şkenler ,
; B r m kar veya b r m mal yelerd r. Doğrusal Programlama model n n kısıtları aşağıdak g b oluşmuştur.
A ürününün üret m m ktarı: x
B ürününün üret m m ktarı: y
İle göster l rse kısıtlar;
b ç m nde yazılır.
Örnek:
Örnek:
kısıtı graf k düzlemde nasıl göster l r?
Cevap:
Cevap:
Doğrusal denklem s stemler nden hatırlandığı g b , denklem k boyutlu kartezyen koord nat
s stem nde b r doğruyu göster r. eş ts zl ğ n sağlayan noktalar, k boyutlu kartezyen koord nat s stem nde b r doğrunun alt
tarafında kalan noktaların kümes olup, bu bölge aşağıdak g b göster l r. Eş tl k de sağlayacağı ç n doğru da
Doğrunun graf ğ aşağıdak g b d r.
bu çözüm alanına dah ld r.
Örnek:
9.2.3. Negatif Olmama Koşulu
Bu fade, doğrusal programlama varsayımlarında da geçen “karar değişkenlerinin sıfır ya da pozitif olması
Cevap: gerekir” fades n n matemat ksel göster m d r. “ ” şekl nde fade ed len tüm b r mler n karar değ şken
eş ts zl ğ n sağlayan noktalar, k boyutlu kartezyen koord nat s stem nde b r doğrunun üst olarak ele alındığı b r doğrusal programlama model nde poz t fl k koşulu aşağıdak şek lde fade ed lecekt r:
tarafında kalan noktaların kümes olup, bu bölge aşağıdak g b göster l r. Eş tl k de sağlayacağı ç n doğru da
bu çözüm alanına dah ld r.
ve g b faklı k ürünün üret mler n n ne kadar olması gerekt ğ n bel rlemek steyen b r atölye düşünel m.
ve ürünler n n b r m karları sırasıyla 2 ve 5 TL dır. ürününün her b r m ç n 3 saat şç l k ve 4 ton
hammadde, ürününün her b r m ç n 5 saat şç l k ve 7 ton hammadde kullanılmaktadır. Atölyen n ha alık
şç l k kapas tes 300 saat, o ha a ç n deposunda tuttuğu hammadde stoku 350 ton olduğuna göre, o ha a
bu k ürünün üret mler nden (k bu ürünler n heps n n satıldığı varsayılıyor) elde edeceğ karı maks m ze
etmek (en büyüklemek) ç n hang üründen ne kadar üret m yapmalıdır.
; Amaç Fonks yonu
; üret m m ktarları
; b r m karlar
; kapas teler 9.3. Doğrusal Programlama Probleminin Grafik Yöntemle Çözümü
Amaç Fonks yonu, Doğrusal programlama problemler n n çözümünde kullanılan çok sayıda yöntem bulunmaktadır. Ancak bu
yöntemler matemat ksel modelde bulunan değ şken ve kısıt sayısına göre değ şkenl k göster r. İk veya üç
(İşç l k kısıtı)
değ şken n bulunması durumunda graf k yöntemle doğrusal programlama problem n n çözümü, kolay ve
(Hammadde kısıtı) anlaşılır olduğu ç n sıkça kullanılmaktadır.
(Üret m n negat f olamayacağı koşulu) Graf k Yöntem, oluşturulan doğrusal programlama model n n çerd ğ sınırlayıcı denklemler n koord nat
Yukarıda ver len kısıtlar doğrultusunda uygun çözüm bölges bulunursa; düzlem üzer nde graf kler n n ç z lmes ve kısıtların maks mum değerler doğrultusunda ortak b r çözüm
noktası bulunmasını çer r. Yöntem üç ve daha az değ şkenden oluşan doğrusal programlama modeller ç n
uygundur. Temelde k öneml aşaması söz konusudur:
Model çer s nde fade ed len kısıtların sağlandığı uygun çözüm alanının bulunması;
Çözüm alanı çer s ndek bütün noktalardan en deal olanının bel rlenmes .
Örnek:
Kısıtlar aşağıdak g b olursa; Doğrusal programlama model n n graf k yöntem le çözümü aşağıdak şek lde olacaktır:
yatay eksende, se düşey eksende göster lmekted r. , negat f olmama kısıtları uyarınca
çözüm alanı koord nat s stem n n 1. bölges nde olmaktadır. Kalan k kısıtı bu koord nat s stem nde
göstermen n yolu, eş ts zl kler eş tl km ş g b düşünerek bunların doğrularını ç zmekt r. Daha sonra her

eş ts zl ğe a t doğruların altında ya da üstünde kalan bölge söz konusu eş ts zl ğ n şaret ne göre

seç lmekted r. Buna göre örnek model n graf ğ aşağıdak şek lde olacaktır.
Örnek:
Şek l 12 Örnek 1'e A t Graf k Çözüm
Taralı alanının sınırları üzer ndek herhang b r nokta tüm kısıtları sağlayan çözüm noktasıdır. Opt mum
çözümün bel rlenmes ç n,
b ç m ndek kâr fonks yonunun artış yönünün bulunması gerekmekted r. Prat kte ye
rastgele k rakam ver lerek (10 ve 15) ’ n artış yönü bel rlenmekted r. Yukarıda ver lmekte olan doğrusal programlama problem n n (maks m zasyon problem ) graf k yöntemle
Önce sonra doğruları ç z l r. opt mum çözümü bulunmuştur.
Şek l ncelend ğ nde, b r nc kısıtla lg l olarak ç z len 1 doğrusunun eğ m , k nc kısıtla lg l
; doğrularının kes ş m noktası olduğundan k denklem n çözülmes yle olarak ç z len 2 doğrusunun eğ m , üçüncü kısıtla lg l olarak ç z len 3 doğrusunun eğ m se
ve bulunur. d r. Amaç fonks yonunun eğ m se ’ye eş tt r. Dolayısıyla eğ mler mutlak
Amaç fonks yonu se olarak hesaplanır. değer olarak düşündüğümüzde, amaç fonks yonunun eğ m , 1 ve 2 doğrularının eğ m nden büyük, 3
doğrusunun eğ m nden küçüktür. Dolayısıyla kar doğrusu noktasından uygun bölgey terk edecekt r.
Böylece noktasında karar değ şkenler n n aldığı değerler fonks yonunu maks mum kılar. Karar
değ şkenler n n noktasındak değerler 2 ve 3 doğruları kes şt r lerek bulunab l r.
( noktası)
değerler çıkmakta ve kârımız;

olmaktadır. Kısıtlar:
1. Kısıt depolama alanı
2. Kısıt elma stoğuna l şk n kısıt
3. Kısıt armut stoğuna l şk n kısıt
Negat f olmama koşulu
Örnek:
Doğrusal programlama model n n graf k yöntem le çözümü aşağıdak şek lde olacaktır:
Şek l 13. Örnek Model n Graf k Çözümü
Örnek:
MEYVEPAZARI Meyvec l k A.Ş. Avrupa ülkeler ne elma ve armut hraç etmekted r. Kasalarda stoklanan bu
ürünler n b r m stoklama mal yetler sırasıyla 7 TL ve 9 TL’d r. B r kasa elma 5m2 ve b r kasa armut da 10m2
alan kaplamaktadır. F rmanın depolama kapas tes se 1000m2’d r. Elma ve armuda olan talep
değ şkenl ğ nden dolayı f rma bu k meyven n her b r nden en az 50’şer kasa güven stoku bulundurmak
Olursuz Problem: Tüm kısıtları sağlayan b r karar değ şken kümes n n bulunamaması durumudur. Gereks z
zorundadır. F rmanın toplam stoklama mal yet n m n m ze eden doğrusal programlama model n kurunuz.
kısıtlar tanımlanması veya kısıtların parametreler n n yanlış hesaplanması, g r lmes kolaylıkla bu duruma
Karar değ şkenler : yol açab l r.
; elma stoğu Uygulama Soruları
; armut stoğu 1) B r ş rket A, B ve C ürünler n üreterek, üreteb ld ğ m ktarlarda da satmaktadır. Ş rket A ürününü 10
Amaç fonks yonu: TL’ye, B ürününü 13 TL’ye ve C ürününü de 20 TL’ye satmaktadır. A ürününün b r b r m n n üret lmes ç n 1
saatl k şç l ğe, B ürününün b r b r m n n üret lmes ç n se, 2 saatl k şç l ğe ve b r b r m C’n n üret lmes
; Toplam stoklama mal yet
ç n se 3 saatl k şç l k gereks n m vardır. Bu şlemler ç n kullanılab l r toplam şç l k süres 70 saatt r. Bu
ş rket n gel r n maks m ze edecek olan l neer programlama model n kurunuz.

Çözüm:
Amaç fonks yonu:
Kısıtlar:
Negat f olmama koşulu:
2) Aşağıda ver len doğrusal programlama problem n n graf k çözüm alanını ve opt mum sonucunu
bulunuz.
Çözüm:
Opt mum Çözüm: Bölüm Özeti
Bu bölümde Doğrusal Programlama kullanarak şletme problemler n n modellenmes , model n kısımları,

(B r nc kısıtın kullanılmayan kısmı), varsayımları anlatılmıştır. Ardından Doğrusal Programlama Matemat ksel Model n n Graf k Yöntemle çözümü
açıklanmıştır.
(İk nc kısıtın kullanılmayan kısmı) ,
(Üçüncü kısıtın kullanılmayan kısmı)
Uygun Çözüm Bölges (Graf k Çözümü)
Opt mum Çözüm Değerler
3)Aşağıdak problem n graf k yöntem çözümü ned r?

Ünite Soruları
B)
1. B r doğrusal programlama problem n n matemat ksel model nde aşağıdak lerden hang s
bulunmaz? C)
A) Amaç fonks yonu
D)
B) Kısıtlar
C) Negat f olmama koşulu

E)
D) Sağ taraf Sab tler
E) Maks mum kar 3. Aşağıdak graf kte göster lm ş olan taralı alan hang eş ts zl k s stem ne a tt r?
2. Aşağıdak graf kte göster lm ş olan taralı alan hang eş ts zl k s stem ne a tt r?
A)
A)
B)

C)
D)
A) O noktası
E)
B) A noktası
4. Aşağıdak lerden hang s doğrusal programlamanın varsayımlarından b r s değ ld r? C) B noktası
A) Değ şkenler kant tat f olmalıdır. D) C noktası
B) Değ şkenler kend aralarında l şk l olmalıdır. E) B ve C Noktaları
C) Değ şkenler arasında kurulan bağıntılar doğrusal olmalıdır. 6. Aşağıdak Graf k Yöntemle bulunan opt mal çözüm olan noktasının koord natları
D) Bağımlı değ şkenler negat f veya 0 olab l r.
E) Kullanılacak kaynaklar sınırlı olmalıdır.
5. Aşağıda b r maks m zasyon doğrusal programlama problem n n graf k çözümü

görülmekted r. Z amaç fonks yonuna l şk n eş kar doğrusu kes kl ç z lm şt r. Bu graf ğe göre
opt mal çözüm hang noktadır?
A) (0, 7)
B) (7, 0)

C) (8, 0)
D) (0, 8)
E) (7, 7)
7. B r nc kısıta l şk n doğrunun ( I ) eğ m kaçtır?
A) Opt mal çözüm bölges
B) Uygun olmayan çözüm bölges
C) Sonsuz çözüm bölges
D) Kes n çözüm bölges
E) Uygun çözüm bölges

A) -4/5
B) 5/4
9. Aşağıda ver len graf kte gr alan b r doğrusal programlama problem n n uygun çözüm
bölges n gösterd ğ ne göre,
C) -5/4
D) 4/5
amaç fonks yonu B noktası ç n hang değer alır?
E) -7/11
8. Aşağıda ver len graf kte koyu şaretl OABC bölges doğrusal programlamada hang s mle
adlandırılır?

A) 35
E) 40
B) 38
CEVAP ANAHTARI
C) 42 1. e 2. c 3. d 4. d 5. b 6. a 7. c 8. e 9. b 10. c
D) 51
E) 60
10. Aşağıda ver len graf kte gr alan b r doğrusal programlama problem n n uygun çözüm
bölges n gösterd ğ ne göre,
amaç fonks yonu A noktası ç n hang değer alır?
A) 21
B) 24
C) 28
D) 35
Eğer ver len kısıt eş tl k şekl nde se, bu durumda S mpleks yöntem algor tmasının b r gereğ olan temel
10. SİMPLEKS YÖNTEM ( MAKSİMİZASYON PROBLEMİ ) çözüm oluşturab lmek ç n b r g b yapay değ şken eklen r. Yapay değ şken n üret mde b r anlamı
yoktur. Sadece S mpleks algor tmanın yürütüleb lmes amacı le matemat ksel olarak gerekl olan b r
değ şken olarak kabul ed l r.
Aşağıda ver len doğrusal programlama problem n S mpleks yöntemle bulmak stersek;
Giriş
Büyük Metodu (B g ) olarak da b l nen S mpleks Yöntem, George Bernard Dantz g tarafından 1947
yılında gel şt r len S mpleks Yöntem Doğrusal Programlama problem n n opt mum çözümünü bulmak ç n
uygulanması gereken kural ya da zlenmes gereken s stemat k süreçt r. S mpleks b r y nelemel hesaplama
yöntem d r. S mpleks Yöntemde, doğrusal denklemler s stem ç n mümkün (olanaklı) temel çözümler
aramaktadır, çözümler n en uygun çözümler olup olmadığını test etmekted r.
Bu problemde k tane kısıt bulunmaktadır. Bu kısıtların k s de b ç m nde ver lm şt r. Sol taraf sağ taraf
S mpleks tek b r noktada en y çözüm, b rden fazla uç noktada en y çözüm, sınırsız çözüm ve uygun çözüm kıyasla ya küçük ya da en fazla eş tt r. Eş tl ğ sağlamak amacı le her k kısıta gerekl aylak değ şkenler
alanı boş g b karşılaştırılab l r tüm durumlara da cevap vermekted r. eklenerek, kısıtlar eş tl k hal ne get r l r.
Graf k yöntemden de hatırlanacağı üzere, S mpleks uygun bölgen n sınırları üzer nde uç noktaları z yaret (
ederek hang noktada en uygun çözümün olduğunu araştırmaktadır. S mpleks metot bu uç noktasından
(
başlayarak opt muma daha yakın b r k nc s ne, oradan b r üçüncüsüne atlayarak uygun değer uç noktasına
ulaşılmasını sağlamaktadır. Her atlayışta amaç fonks yonu opt muma b raz daha yaklaşmakta veya değer n Kısıtların Matr sle göster m b ç m aşağıdak g b d r.
muhafaza etmekted r. S mpleks uygun b r başlangıç noktası alarak amaç fonks yonunu y leşt ren yönde
uygun bölgen n köşe noktalarını kontrol ederek en y çözümü veren noktayı bulmaya çalışmaktadır.
S mpleks metodu uygun değer sonuca ulaşılana kadar veya en uygun değer n bağımsız olduğundan em n
olana kadar çözümler gel şt rmek ç n kullanılmaktadır.
Ver len doğrusal programlama model nde buluna kısıtlar, eş tl k hal ne get r ld ğ zaman dört değ şkenl k
10.1. Simpleks Yöntem
denklemden oluşan b r denklem s stem elde ed l r. Bu denklem s tem n n çözümü araştırılırsa,
S mpleks yöntem n lk adımı olarak yapılması gereken ş, ver len kısıtları eş tl k hal ne dönüştürmekt r. Bu
dönüştürme sırasında ver len kısıt b ç m nde se, yan eş ts zl k se, bu durumda sol taraf daha
küçük veya en fazla eş t olduğu ç n g b b r değ şken eklen r. Bu değ şken eklenerek eş ts zl k eş tl k
durumuna get r lm ş olur. Eklenen bu değ şkene aylak (slack var able) değ şken den r. Üret mde aylak
değ şken atıl (kullanılmayan) kapas tey göster r. B r kısıtın sağ tarafı kapas tey göster r. Eğer kapas te tam
kullanılmış se, eklenen aylak değ şken n değer sıfır demekt r. Ancak kapas te tam kullanılmamış se eklenen
aylak değ şken n değer sıfırdan büyük olur.
ve eş t olduklarından ve değ şken sayısı da 4 olduğundan, s stem n sonsuz
Eğer ver len kısıt b ç m nde b r eş ts zl k se bu defa eş tl ğ sağlamak amacı le sol tara an b r çözümü olur. Eğer değ şkenlerden k tanes ne sıfır değer ver l rse, ger ye kalan değ şkenler n değerler
g b b r değ şken çıkarılır. Bu değ şkene artık değ şken den r. Artık değ şken de aylak değ şken g b sol bulunab l r. İşte b r denklem s stem nde tane değ şkene sıfır değer n n atanması le bulunan
taraf sağ tarafa eş t olduğunda sıfır, sol taraf sağ tara an büyük olduğunda se sıfırdan büyük (poz t f) olur. çözümlere temel çözüm (bas c solut ons) den r. Sıfır değer n n atandığı değ şkenler temelde olmayan
Eş tl k bu şek lde sağlanmış olur. değ şkenler, d ğer değ şkenlere se temel değ şken den r.

Örneğ n b ç m nde b r denklemde üç değ şken bulunmaktadır. Üç b l nmeyenl b r

denklem sonsuz çözüme sah p demekt r. Örneğ n ve değ şkenler 1 olur se çıkar. Benzer
şek lde ve olduğunda, çıkar. İşte bu örnekten de anlaşıldığı g b ve ’ye sonsuz
tane farklı değer atanab l r, dolayısıyla denklem n sonsuz çözümü olur. İşte bu örnektek üç değ şkenden k
tanes ne sıfır değer atanırsa, yan ve sıfır değer ne eş tse (yan A ve B ürününden henüz üret lmed se),
olur. Zaten henüz üret m başlamadığında, kapas teler kullanılmadığından o kısıta a t toplam
10.2. Simpleks Yöntemle Çözüm Aşamaları
kapas tey göster r.
Yukarıda matemat ksel model ver lm ş olan doğrusal programlama problem n S mpleks Yöntem le
10.1.1. Temel Çözümler (Basic Solutions)
çözümleyel m.
Benzer şek lde, ve olur se, ; ve olur se, olur. Buradan da
anlaşıldığı g b bu eş tl k ç n 3 tane temel çözüm bulunmaktadır.
1. Çözüm ( ve olsun)
10.2.1. Modelin Standart Hale Getirilmesi ve Temel Değişkenlerin Belirlenmesi
değ şkenl tane eş tl k ç n, temel çözüm sayısı;
Çözümün b r nc adımında model öncel kle standart hale get r l r. Bu amaç fonks yonuna her b r kısıt
denklem ç n b r tane olmak üzere 0 katsayılı “ ” aylak değ şkenler eklen r. Bu değerlerden her b r kısıt
denklemler ne de eklen r. Kısıt denklemler eş ts zl k yer ne eş tt r olarak ele alınır.
formülü le hesaplanır. Örneğ n 4 değ şkenl (b l nmeyenl ) 2 denklem ver lm şse;
Tablonun hazırlanmasına geçmeden önce temel değ şkenler seç lmel d r. Her eş tl kte b r aylak değ şken
olması ve eş tl kler n sağ taraflarının poz t f olması bulanacak temel çözümün uygun (feas ble) olacağını
tane temel çözüm bulunur. Ş md k denklem b rl kte düşünel m: bel rt r. Değ şken sayısı 4, eş tl k sayısı 2 olduğundan 2 tane değ şken temel olmayan değ şken olarak seç p
onlara sıfır değer atanır. Temel değ şkenler seçerken eş tl klerde katsayısı 1 olanları seçmek kolaylık
sağlayacaktır. Bu durumda ve sıfır kabul ed lerek temel çözüm oluşturulur. Ver len doğrusal
programlama model nde bulunan kısıtlar eş tl k durumuna get r ld ğ nde problem n standart hal aşağıdak
g b olur. Standart form oluşturulduğunda, S mpleks Yöntem n lk tablosu oluşmuş olur.
Temel değ şkenler (Bas c); ve
Temel olmayan değ şkenler (Nonbas c); ve
, ve
Bu durumda 4’ün 2’l komb nasyonu kadar temel çözüm elde ed l r. Değ şkenlerden k s ne sıfır değer
S mpleks metodu her adımda en çok kazanç sağlayacak değ şken n temel değ şkenler grubuna katılmasını
atanarak d ğer değ şkenler n aldığı değerler bulunur. Aşağıda 6 farklı temel çözümün ne olduğu
ve en az get r sağlayanın temel değ şken grubundan ayrılması esasına göre çalışmaktadır.
göster lmekted r.
Tablo 10.1 B r nc S mpleks Tablo
Temel Değ şken 3 2 0 0

temel olmayan değ şkenler n katsayıları bulunur.

Çözüm Oran
Anahtar sütun seç m le temele sokulacak değ şken bel rlen p, anahtar satır seç m le temelden çıkacak
0 30 2 3 1 0 30/2=15
olan değ şken bel rlend kten sonra sonrak tabloda y ne yen temel değ şkenler n sağında ve y ne aynı
0 18 2 1 0 1 18/2=9 değ şkenler n altında b r m matr s oluşumunu sağlamak amacı le aşağıdak elementer satır şlemler
yapılarak b r sonrak tablo oluşturulur. Bu aşamada temele g rer, temel değ şkenler arasından çıkarılır.
0 0 0 0 0
Anahtar satır le anahtar sütunun kes ş m nde bulunan sayıya anahtar sayı den r. Anahtar sayı b r sonrak
-3 -2 0 0 S mpleks Tablonun oluşturulmasında öneml d r. Temele g ren yen oluşacak tabloda temel değ şkenler
arasında, se temel olmaktan çıkarılır. Yen temel değ şkenler n katsayıları b r m matr s
oluşturmamaktadır. Temel değ şkenler n katsayılarını b r m matr s yapmak amacı le; Seç len anahtar satır
anahtar sayıya bölünür. Böylece anahtar sayının bulunduğu hücredek sayı sonrak tabloda 1 olur. Aynı
Bu tabloda amaç fonks yonunda bulunan temel değ şkenler n katsayılarını, amaç fonks yonu sütunda bulunan d ğer elemanlar se sıfırlanır. Bu şlem ç n elementer satır şlemler nden yararlanılır. 2.
katsayılarını, Çözüm se sağ lk tabloda sağ taraf sab tler n , opt mal tabloda problem n çözümünü, ve ’ler Denklemde zaten ’n n katsayısı 1 olduğundan, satır doğrudan yazılır. İk nc satır bel rlenm ş olur. İlk satır
se problem n değ şkenler n , Z amaç fonks yonunun her aşamada aldığı değer , se ndeks satırını ç n aşağıdak elementer satır şlem yapılır.
oluşturur. Tablo oluşturulduktan sonra sıra temel değ şkenlere g rmes gereken değ şken seçmeye
gelmekted r. Bu şlem yaparken amaç fonks yonundak katsayısı en büyük olan değ şken temel değ şken
(İk nc satır yazıldı)
gurubuna almak amaçlanır. Bunun ç n tabloda satırına bakılarak katsayısı negat f olan b r değ şken
aranır. Eğer b rden çok negat f katsayılı değ şken varsa çler nden en küçük katsayılı olanı g r ş değ şken
olarak seç l r.
Temele g recek değ şken bel rlend kten sonra, sıra temel değ şkenlerden çıkacak değ şken bel rlemeye gel r.
(İk nc satır -2 le çarpılıp b r nc satır le toplandı, b r nc satır olarak yazıldı)
Bunu yapmak ç n de ayrıldığında en az değer azalışına sebep olacak değ şken aranır. Tabloyu kullanarak
bunu yapmak ç n çözüm sütunundak değerler , g ren değ şken sütunundak değerlere bölerek, negat f Oluşan yen S mpleks Tablo aşağıdak g b olur.
olmayanlar arasından en küçük olanı seç l r. Bu bölme şlem nde g ren değ şken n sütunundak negat f ve Tablo 10.2 İk nc S mpleks Tablo
sıfır değerler şleme katılmaz.
10.2.2. Anahtar Sütun Seçimi
Çözüm Oran
Maks m zasyon problem nde, satırındak negat f sayıların en küçüğünün bulunduğu sütun anahtar
sütundur. Anahtar sütun seç m le temele sokulacak olan değ şken bel rlen r. B r başka fade le karı en 0 12 0 2 1 -1 12/2=6
yüksek olan ürün üret me sokulur. Benzer şek lde, m n m zasyon problemler nde satırında bulunan
3 9 1 0,5 0 0,5 9/0,5=18
poz t f sayıların en büyüğünün bulunduğu sütun anahtar sütun olarak seç l r.
27 3 1,5 0 1,5
10.2.3. Anahtar Satır Seçimi
Anahtar satır bel rlen rken, çözüm değerler seç len anahtar satır değerler ne karşılıklı olarak bölünür. Çıkan 0 -0,5 0 1,5
sayılardan negat f olmayanlar arasından en küçük olanının bulunduğu satır anahtar satır olarak bel rlen r.
S mpleks algor tması gereğ temele yazılan değ şkenler n sağında ve temel değ şkenler n altında 1, d ğer
hücre değerler 0 olur. Yan b r m matr s oluşur. Tablo 10.1 ncelen rse, görülür k , ve temel
değ şkenler n sağında ve y ne aynı değ şkenler n altında b r m matr s oluşmuştur. D ğer hücrelerde se ve

2. tabloda satırı ncelend ğ nde, henüz negat f sayı bulunan hücre olduğundan, benzer şlemler b r
kez daha yapılır. Yan anahtar sütun ve anahtar satır şlemler tekrarlanır. B r sonrak tabloda, temele
Tablo 10.4 Başlangıç S mpleks Tablo
g recek, değ şken temel olmaktan çıkacaktır. Anahtar sayı se seç len yen anahtar sütun le yen anahtar
satır kes ş m nde bulunan 2 olacaktır.
Tekrar anahtar sayının bulunduğu satır, anahtar sayıya bölünür. Bu şek lde, temele yen g ren ’n n sağında Çözüm Oran
ve aynı değ şken n altında 1 oluşur. Sonrak tablonun lk satırı bel rlenm ş olur. ’n n altında bulunan d ğer
0 32 1 2 1 0 32/2=16
katsayının sıfırlanması ç n, b r nc satır (-1/4) le çarpılır, k nc satırla toplanır ve k nc satıra yazılır. Bu
şlemlerle yen temel değ şkenler n altında b r m matr s sağlanmış olur. 0 84 3 4 0 1 84/4=21
Tablo 10.3 Opt mal S mpleks Tablo

0 0 0 0 0
-50 -80 0 0
Çözüm
2 6 0 1 0,5 -0,5
3 6 1 0 -0,25 0,75 Tablo 10.5 İk nc S mpleks Tablo

30 3 2 0,25 1,25
Çözüm Oran
0 0 0,25 1,25
80 16 1/2 1 1/2 0 16/0,5=32
Yukarıdak tabloda görüldüğü g b , satırında negat f sayı bulunan hücre kalmadığından, şlemlere son 0 20 1 0 -2 1 20/1=20
ver l r. Opt mal çözüm elde ed lm ş olur.

1280 40 80 40 0
( ürününden 6 tane üret lecek)
-10 0 40 0
( ürününden 6 tane üret lecek)
(B r nc kapas te tam kullanılmış olacaktır, atıl kapas te sıfır)
(İk nc kapas te tam kullanılmış olacaktır, atıl kapas te sıfır)

Tablo 10.6 Opt mal S mpleks Tablo
Bu durumda, atölyede üret mden (satıştan) elde ed len kar maks mum olacaktır.
Çözüm
Örnek:
80 6 0 1 3/2 -1/2
50 20 1 0 -2 1
1480 50 80 20 10

0 0 20 10
Ver len kısıtlar ç n graf k yöntemle bulunan köşe nokta çözümler se benzer şek lde aşağıdak g b olur. Çözüm:
, Çözümün b r nc adımında soru öncel kle standart hale get r l r. Bu Amaç Fonks yonuna her b r kısıt
denklem ç n b r tane olmak üzere 0 katsayılı “ ” aylak değ şkenler eklen r. Bu değerlerden her b r kısıt
,
denklemler ne de eklen r. Kısıt denklemler eş ts zl k yer ne eş tt r olarak ele alınır.
,
Uygulama Soruları
1) Aşağıda ver len doğrusal problem n n opt mum tablosunu s mpleks yöntemle elde ed n z. Sadece
opt mal tabloyu yazınız.
Tablo 10.7 Örnek problem n başlangıç tablosu
Amaç Temel 4 1 3 5 0 0 0
Katsayısı Çözüm
0 20* 3 1 1 6** 1 0 0
Çözüm: 0 12 1 1 1 1 0 1 0
6 8 0 0
0 30 2 1 4 8 0 0 1
Cj Temel Değ şken Değer X1 X2 S1 S2

0 0 0 0 0 0 0 0
6 X1 4/5 1 0 2/5 -1/5

-4 -1 -3 -5* 0 0 0
8 X2 8/5 0 1 -1/5 3/5
satırına yazılan değerler amaç fonks yonuna bağlı değ şkenler n katsayıları ken; , ve bulunduğu
Zj 88/5 6 8 4/5 18/5
satırlarda yer alan sayılar se her b r aylak değ şken n, yer aldığı denklemdek kısıtların katsayılarını
Cj-Zj 0 0 -4/5 -18/5 çermekted r. satırın, henüz sorunun lk S mpleks tablosu olduğu ve üret me başlanmadığı ve
kapas teler n boş kabul ed ld ğ n fade etmekted r. Tablo oluşturulup satırı hesaplandıktan sonra
anahtar sütun tesp t yapılır. Bu satırdak sonuçlar ç nde en küçük negat f değer 5’t r. Bu değer n
2) Doğrusal Programlama model n S mpleks Yöntem le çözümleyel m.
bulunduğu sütun anahtar sütun olarak alınır. Soru maks m zasyon sorusu olduğu ç n en büyük poz t f
değer alınmıştır. Eğer m n m zasyon sorusu söz konusu olsaydı sonuçlar çer s ndek en büyük poz t f

değer n bulunduğu sütun anahtar sütun olarak tanımlanacaktır. Anahtar sütun üzer ndek “ ” Katsayısı
Çözüm
değer (5) sütunda, kısıt denklemler ne a t katsayıların tümüne bölünür ve en küçük değer n bulunduğu
hücredek eleman (6) anahtar eleman; bulunduğu satır da anahtar satır seç l r. 4 5 1 3/10 0 8/5 2/5 0 0 -1/10
İk nc aşamanın lk adımında, oluşturulacak tabloda anahtar satır olarak tesp t ed len “Temel” 0 2 0 3/5 0 -9/5 -1/5 1 0 -1/5
sütunundak yer ne; anahtar sütun olarak tesp t ed len “ ” yazılır. İlk tabloda anahtar satır üzer ndek
tüm değerler, anahtar elemana bölünür; elde ed len sonuçlar k nc tabloda satırındak değerler olarak 3 5 0 5/10 1 12/10 -2/10 0 1 3/10
yazılır.
35 5 3/2 3 10 1 0 1/2
Tablo 10.8 Örnek problem n k nc tablosu
0 1 1/2 0 5 1 0 1/2
Amaç Temel 4 1 3 5 0 0 0
Katsayısı
Buna göre; , , b r m üret lerek amaç fonks yonu ( ) en büyük değer olan 35
b r me ulaşacaktır.
5 20/6 1/2 1/6 1/6 1 1/6 0 0
0 26/3 1/2 5/6 5/6 0 -1/6 1 0

Bölüm Özeti
0 10/3* -2 -1/3 8/3** 0 -4/3 0 1
Bu bölümde, Doğrusal Programlama model n n S mpleks Yöntemle Çözümü, varsayımları, çözüm aşamaları
50/3 5/2 5/6 5/6 5 5/6 0 0 göster lm şt r. Örnek olarak b r model maks m zasyon problem S mpleks Yöntem aşamaları kullanılarak
çözülmüştür.
-3/2 -1/6 -13/6* 0 5/6 0 0
İk nc aşamanın lk adımı le sarı le göster len satır yazılmıştır. ve satırlarına a t kısıtlarının

katsayıları; b r nc tabloda bu satırlarda bulunan katsayı değerler n n, k nc tablonun lk adımında (sarı
renkl satır) bel rlenen katsayılardan aynı h zadak ler n b rb rler nden çıkarılması le elde ed lm şt r. Her
“Temel” satır ç n katsayılar bel rlend ğ nde satırı ve satırı tekrar hesaplanarak, b r nc tabloda
olduğu g b sırasıyla anahtar sütun; anahtar eleman ve satır bel rlen r. Öncek adımlarda yapılan tüm
şlemler opt mum S mpleks tablo elde ed l nceye (opt mum çözüm bulununcaya) kadar sürdürülür.
Bu süreç satırındak tüm değerler 0 veya poz t f olana kadar devam ed l r. Bu koşul maks m zasyon
problem ç n geçerl d r. M n m zasyon problemler nde se satırı 0 ve negat f değerler elde ed lene
kadar S mpleks tablosu oluşturulmaya devam ed l r. Bazı kaynaklarda yer ne b ç m nde
görüleb l r.
Örnek soru 4. S mpleks Tablosu (aşağıda) yapıldığında satır değerler 0 ve daha küçük olduğu ç n
çözüme ulaşıldığı kabul ed l r.
Tablo 10.7 Örnek problem n opt mum tablosu
Amaç Temel 4 1 3 5 0 0 0 0

Ünite Soruları
B)
1. Sandalye ve koltuk malatı yapan b r mob lyacı üret m ç n tahta ve boya kullanmaktadır. B r
sandalye üret m ç n 3 m3 tahta ve 1 kg boya kullanılırken, 1 koltuk ç n se 4 m3 tahta ve 1 kg
boya gerekmekted r. Çeş tl nedenlerden dolayı mob lyacının sağlayab ld ğ tahta m ktarı günlük
92 m3 ve boya m ktarı da 20 kg le sınırlıdır. Ürett ğ sandalyeler n her b r mob lyacıya 300 TL,
koltukların her b r se 400 TL kar bırakmaktadır. Bu b lg ler ışığında mob lyacının amacı
mümkün olan en yüksek karı sağlayacak üret m b leş m n seçmekt r. Buna göre soruya a t C)
doğrusal programlama model n n amaç fonks yonu hang s d r?
A)
D)
B)
C)
E)
D)
E)
3. Maks m zasyon problem ç n opt mall k koşulu ne zaman gerçekleş r?
2. SUHA şletmes ve markalarında k t p buzdolabı üretmekted r. Her b r marka buzdolabının A)

üret m ç n entegre ve d j tal ekran ve marka buzdolabı ç n de entegre ve d j tal ekran
olduğunda
kullanılmaktadır. Kullanılab l r entegre m ktarı 1200 adet ve d j tal ekran se 800 adett r.
Üret lecek olan her b r buzdolabının net karı 500 TL ve her b r buzdolabının net karı 300 TL’d r.
Buna göre kar maks m zasyonu problem ne l şk n doğrusal programlama model B)
olduğunda
A)

C) ver len b r kısıtı eş tl k b ç m ne dönüştürmede b r değ şken çıkarılır. Bu değ şkene hang ad
ver l r?
olduğunda
A) Yapay değ şken

D)
B) Aylak değ şken

olduğunda
C) Artık değ şken

E)
olduğunda D) Eş tl k değ şken
4. Küçük eş tt r E) Sanal Değ şken
6. Eş tl k b ç m nde
b ç m nde ver len b r kısıtı eş tl k durumuna get rmek ç n eklenen değ şkene ne ad ver l r?
A) Artık değ şken ver len b r kısıtı kanon k formdan standart forma geç r rken S mpleks algor tmasını
yürüteb lmek amacı le +1 katsayılı b r değ şken eklen r. Bu değ şken n adı ned r?
B) Aylak değ şken

A) Yapay değ şken
C) Yapay değ şken

B) Aylak değ şken
D) Eş tl k değ şken
C) Artık değ şken
E) Sanal Değ şken

D) Eş tl k değ şken
5. Büyük eş tt r b ç m nde
E) Sanal Değ şken
7.

şekl nde ver len b r kısıtı eş tl k hal ne get rmek ç n aşağıdak lerden hang s yapılmalıdır? A)
satırında bulunan negat f elamanlardan mutlak değerce en büyük değer n bulunduğu sütundak
A) Eş ts zl ğ n sol tarafına yapay değ şken (un+1) eklen r.
değ şken seç l r.
B) Eş ts zl ğ n sol tarafına dual değ şken (yn+1) eklen r.

B)
C) Eş ts zl ğ n sol tarafından yapay değ şken (un+1)çıkarılır. satırında bulunan poz t f değerlerden en büyük değer n bulunduğu sütundak değ şken seç l r.
D) Eş ts zl ğ n sol tarafından artık değ şken (sn+1) çıkarılır. C)
E) Eş ts zl ğ n sol tarafına aylak değ şken (sn+1) eklen r. satırında bulunan poz t f değerlerden en küçük değer n bulunduğu sütundak değ şken seç l r
D)
8.
satırında bulunan negat f olan değerlerden mutlak değerce en küçük değer n bulunduğu
kısıtı hang s nde doğru değ şken eklenerek veya çıkarılarak s mpleks algor tmasına uygun eş tl k sütundak değ şken seç l r.
hal ne get r lm şt r?
E) Hang değ şken n seç leceğ b l nmez.

A)
10. Aşağıda ver len doğrusal programlama model n n başlangıç uygun çözümünde bulunan
B) temel (bas c) değ şken k l s hang s nde doğru ver lm şt r?
C)
D)
A)
E)
B)
9. En büyükleme (Maks m zasyon) amaçlı b r doğrusal programlama problem nde temele
g recek (çözüme g recek) değ şken nasıl bel rlen r?

C)
11. SİMPLEKS YÖNTEM ( MİNİMİZASYON PROBLEMİ )
D)
Giriş
E)
Doğrusal Programlama model nde bulunan kısıtlar “ ” yer ne “ ” olduğunda, standart formata
geç r ld ğ nde, kısıtlara eklenecek değ şkenler n katsayıları “ ” olur ve eş tl kler n sağ tarafının poz t f
olması şartı sebeb yle temel değ şkenler n seç m nde eklenen değ şkenler kullanılamaz. Bu durumda bu
CEVAP ANAHTARI problem n S mpleks Yöntemle çözümü, s steme yen yapay değ şkenler eklenerek oluşturulab l r. Yapay
değ şkenler n çözüme etk etmemes ç n, çözümde bu değ şkenler n olmasının sağlanması gerekmekted r.
1. c 2. a 3. d 4. b 5. c 6. a 7. e 8. c 9. a 10. e
Bunu yapmak ç n amaç fonks yonuna “ ” olarak göstereceğ m z çok büyük b r katsayı le eklen r ve
opt mum çözümde s stem n bu değ şkenler yapması sağlanır.
11.1. Minimizasyon Probleminin Simpleks Yöntemle Çözümü
Doğrusal Programlama model nde bulunan kısıtlar “ ” yer ne “ ” olduğunda, standart formata
geç r ld ğ nde, kısıtlara eklenecek değ şkenler n katsayıları “ ” olur ve eş tl kler n sağ tarafının poz t f
olması şartı sebeb yle temel değ şkenler n seç m nde eklenen değ şkenler kullanılamaz. Bu durumda bu
problem n S mpleks Yöntemle çözümü, s steme yen yapay değ şkenler eklenerek oluşturulab l r. Yapay
değ şkenler n çözüme etk etmemes ç n, çözümde bu değ şkenler n olmasının sağlanması gerekmekted r.
Bunu yapmak ç n amaç fonks yonuna “ ” olarak göstereceğ m z çok büyük b r katsayı le eklen r ve
opt mum çözümde s stem n bu değ şkenler yapması sağlanır. Aşağıdak örnek üzer nde bütün adımlar
anlatılacaktır.
11.1.1. Doğrusal Programlama Modelinin Kanonik Formdan Standart Forma Dönüşümü
1. “ ” b ç m nde ver lm ş se; model standart forma geç r l rken, ver len kısıtın sol tarafına gb br
aylak değ şken (slack var able) eklen r. Bu eklenen değ şken ver len kısıt ç n kullanılmayan atıl
kapas tey göstermekted r.
Örnek: Kanon k b ç mde ver lm ş olan doğrusal programlama model n n herhang b r kısıtı aşağıdak g b “
” b ç m nde ver lm ş se; bu kısıtı eş tl k hal nde yazab lmek ç n (standart formda yazma) ver len kısıta b r
aylak değ şken ( ) eklen r.
(Kanon k form) (Hammadde kısıtı)
(Standart form) (Hammadde kısıtı)
: Aylak değ şken, kullanılmayan (atıl) hammadde m ktarını göster r.

2. “ ” b ç m nde ver lm ş se; model standart forma geç r l rken, ver len kısıtın sol tarafına Çözüm:
g b b r aylak değ şken çıkarılır, g b b r yapay değ şken eklen r. Bu eklenen değ şken n
Amaç Fonks yonu,
b r nc s büyük olan kısmı azaltıp eş tl k hal ne get rmek ç n, k nc eklenen yapay değ şken se
S mpleks altyapısı algor tmayı yürüteb lmek ç nd r.
Örnek: Kanon k b ç mde ver lm ş olan doğrusal programlama model n n herhang b r kısıtı aşağıdak g b “ Kısıtlamalar:
” b ç m nde ver lm ş se; bu kısıtı eş tl k hal nde yazab lmek ç n (standart formda yazma) ver len kısıttan ( (“ ” kısıtı olduğu ç n yapay değ şken eklen r.)
) g b b r artık değ şken çıkarılarak eş tl k hal ne get r lm ş olur. Ancak eklenen değ şken n katsayısı
(“ ” durumunda, artık değ şken çıkarıldı, yapay değ şken eklen r)
olduğundan (S mpleks yöntem gereğ eklenen değ şkenler n +1 katsayılı olması gereğ nden) k nc b r
değ şken daha eklen r. Bu da üret mde anlamı olmayan yapay b r değ şkend r. ( ) (“ ” kısıtı olduğu ç n sadece aylak değ şken eklen r)
(Kanon k form)
(Standart form) Kanon k formda ver lm ş olan problem lk olarak standart formda (eş tl k kısıtları) yazılır. Eş tl k hal ne
get reb lmek ç n öncek bölümde de anlatıldığı g b yapılır. Bu dönüştürme sırasında ver len kısıt
: Artık değ şken, eş tl ğ sağlamak amacı le çıkarıldı, yan ( ) katsayı le standart forma get r ld .
b ç m nde se, yan eş ts zl k se, bu durumda sol taraf daha küçük veya en fazla eş t olduğu ç n gb
değ şken se yapay b r değ şken olarak eklend .
b r değ şken eklen r. Eğer ver len kısıt b ç m nde b r eş ts zl k se bu defa eş tl ğ sağlamak amacı le
3. “ ” b ç m nde ver lm ş se; model standart forma geç r l rken, ver len kısıtın sol tarafına
sol tara an b r g b b r değ şken çıkarılır. +1 katsayılı değ şken bulunmayacağından, eş tl k hal nde
g b b r yapay değ şken eklen r. Bu değ şken S mpleks yöntem gereğ eklenen (b r m matr s
ver lm ş olan denklemlere de yapay değ şken eklen r. Eklenen değ şken n üret mde b r anlamı yoktur.
oluşturab lmek ç n, değ şkenler n katsayılı olması gereğ nden) eklen r. Bu da üret mde anlamı
O nedenle opt mum çözümde, bu eklenen yapay değ şkenler n temel değ şken l stes nden çıkmış olması
olmayan yapay b r değ şkend r.
gerek r. Bunu yapab lmek ç n düşünüleb len en büyük poz t f b r sayı olan le çarpılarak amaç
Örnek: Kanon k b ç mde ver lm ş olan doğrusal programlama model n n herhang b r kısıtı aşağıdak g b “ fonks yonuna konur. Bu sayede, amaç fonks yonu değ şkenler n n sıfır olmaması durumunda çok
” b ç m nde ver lm ş se; bu kısıtı doğrudan eş tl k olduğu ç n sadece (S mpleks yöntem gereğ eklenen büyüyecekt r. Ancak S mpleks Yöntem algor tması, problem n opt mum çözümü var se, bu yapay
değ şkenler n katsayılı olması gereğ nden) b r değ şken daha eklen r. Bu da üret mde anlamı olmayan değ şkenler temel olmaktan çıkaracak ve sıfır değer atanan temel olmayan değ şkenler arasına sokacaktır.
yapay b r değ şkend r. ( ) (Maks m zasyon problemler nde se katsayıları le çarpılarak amaç fonks yonuna konur.) Problem
standart forma get r ld ğ nde aşağıdak g b olur.
(Kanon k form)
Amaç Fonks yonu:
(Standart form)
: Eklenen bu değ şken se yapay b r değ şkend r. Sadece S mpleks algor tmasını matemat ksel olarak
yürüteb lmek ç n eklen r. Kısıtlar:
Örnek: Aşağıda ver len doğrusal programlama m n m zasyon problem n S mpleks Yöntem kullanarak
çözünüz.
Standart formun doğru oluşturulmasıyla, başlangıç S mpleks Tablo oluşmuş olur.
Tablo 11.1 Başlangıç S mpleks Tablo

Temel 2 1 0 0
Oran
3 3 1 0 0 1 0 3/3 ed lmes gereken b r d ğer olay da problem n en küçükleme problem olduğudur. Bu durumda anahtar sütun
seç m yapılırken, poz t fler arasında en büyük sayının bulunduğu sütun g r ş değ şken seç l rken en küçük
6 4 3 -1 0 0 1 6/4 olan değ l, en büyük katsayısı olan seç lecekt r. Problem satırında h ç poz t f katsayı kalmayınca
duracaktır.
0 4 1 1 0 1 0 0 4/1
Benzer adımlar k nc tablo sonrasında da yapılırsa, b r sonrak tabloda opt mum çözüme ulaştığı görülür. Bu
0
şek lde M metodunu kullanarak problem çözülmüş olur.
0 0 0 Tablo 11.2 Opt mal S mpleks Tablo
Temel 2 1 0 0
Anahtar sütun seç l rken satırında, en büyük sayının olduğu ( ) sütun, anahtar satır se en
0,6 1 0 0,2 0 0,6 -0,2
küçük negat f olmayan oran sah p (3/3) satırı anahtar satır olarak seç l r. Dolayısıyla temel değ şken
olacak, , temel değ şken l stes nden çıkacaktır. Anahtar sütun le anahtar satır kes ş m nde bulunan 3 1,2 0 1 0 0,6
sayısı anahtar sayıdır.
0 2,2 0 0 0,4 1 0,2
Temelde bulunan , yer ne yazılır. Anahtar satır anahtar sayı olan 3’e bölünür. İk nc satır yazılır. Anahtar
sayının bulunduğu hücre yen oluşturulan tabloda 1 olur. Anahtar sayının altında ve üstünde kalan 1 ve 3 2,4 2 1 0 0,4 0,2
sayılarını, b r m matr se benzetme adına sıfır yapmak amacı le elementer satır şlemler uygulanır. S mpleks
0
Yöntem adımları uygulandığında, elementer satır şlemler sonucunda k nc S mpleks tablo aşağıdak g b
olur.
Tablo 11.2 İk nc S mpleks Tablo Opt mum S mpleks Tablodan, Çözüm değerler okunur.
Temel 2 1 0 0 Temel Değ şkenler,
Oran
1 1 1/3 0 0 1/3 0 3
2 0 5/3 -1 0 -4/3 1 6/5

Temel olmayan değ şkenler zaten sıfır d . (S mpleks Yöntem Algor tmasının altyapısında bulunan temel
0 3 0 2/3 0 1 -1/3 0 9/2 çözüm mantığı gereğ )
0 0

Bu durumda m n mum mal yet

Temel Değ şken 0 0
Çözüm
olur. Çözüm değerler ncelen rse, ve yapay değ şkenler konu çer s nde de anlatıldığı g b
üret mce anlamı olmayan değ şkenlerd . Sıfır çıkmaları durumunda ancak problem n çözümüne 5/3 0 4/3 -1 -2/3 1 -2/3
ulaşılab l yordu. İşte bu problem n opt mum çözümünde bu değ şkenler sıfırlanmış oldu ve değerler nden
2/3 1 1/3 0 -1/3 0 1/3
opt mum tabloda (son tabloda) kurtulmuş olundu.
M n m zasyon problemler n b r d ğer şek lde, maks m zasyon problem ne benzeterek çözmekt r. Ver len
m n m zasyon problem nde amaç fonks yon katsayılarını -1 le çarparak, bütün adımlarda maks m zasyon
problem adımları uygulanır ve son tablodan problem çözüm değerler okunur
Uygulamalar
1) Aşağıda ver len problem S mpleks Yöntem kullanarak çözünüz

Opt mum s mpleks tablo
Çözüm Oran
3 2 2 -1 0 1 0 3/2
Ver len doğrusal programlama model nde bulunan kısıtlar eş tl k durumuna get r ld ğ nde; 2 3 1 0 -1 0 1 2/3

2) Aşağıda ver len doğrusal programlama model n n standart forma get r n z. Başlangıç S mpleks tabloyu
Çözüm Oran oluşturunuz. Anahtar sütunu ve anahtar satırı bel rley n z. Anahtar elemanı bulunuz.
Çözüm:
3 2 2 -1 0 1 0 3/2
a) fonks yonunu
2 3 1 0 -1 0 1 2/3
Kısıtları doğrultusunda minimize ed n z.
Çözüm:
Önce kısıtları eş tl k durumuna get rel m: Çözüm:
Önce kısıtları eş tl k durumuna get rel m:
İlk kısıt zaten eş tl k olduğu ç n sadece yapay değ şken eklen r. İk nc kısıt büyük eş t olduğundan b r
artık değ şken çıkarılır ve b r de yapay değ şken eklen r.
Eklenen değ şkenlerle b rl kte amaç fonks yonu aşağıdak g b olur.
Eklenen değ şkenlerle b rl kte negat f olmama koşulu:

Eklenen değ şkenlerle b rl kte amaç fonks yonu aşağıdak g b olur.
Başlangıç s mpleks tablo:

Eklenen değ şkenlerle b rl kte negat f olmama koşulu:
Çözüm Oran
Başlangıç s mpleks tablo:
8 1 1 1 0 0 8/1
Temel Değ şken 0
30 5 3 0 -1 1 30/5
Çözüm Oran
12 3 1 1 0 0 12/3
30 4 3 0 -1 1 30/4
a
Anahtar satır Oran sütununda (30/5)’ n bulunduğu satır.
Anahtar sütun satırında en büyük poz t f sayının bulunduğu sütun anahtar sütundur. a
( )
Anahtar satır; Oran sütununda (12/3)’ n bulunduğu satır. Negat f olmayan oranların en küçüğünün
Anahtar eleman se, anahtar sütun le anahtar satırın kes ş m ndek eleman (5) değer n n bulunduğu hücre.
bulunduğu satır.
Çözüm:
Anahtar sütun satırında en büyük poz t f sayının bulunduğu sütun anahtar sütundur.
a) fonks yonunu
( )
Anahtar eleman se, anahtar sütun le anahtar satırın kes ş m ndek eleman (3) değer n n bulunduğu hücre.
Uygulama Soruları
Kısıtları doğrultusunda minimize ed n z.

Anahtar sütun hang durumda hang s olur.

Ünite Soruları
Anahtar satır nasıl bulunur.
Anahtar eleman ne şe yarar
1. En küçükleme (M n m zasyon) amaçlı b r doğrusal programlama problem nde temele g recek

Bölüm Özeti
(çözüme g recek) değ şken nasıl bel rlen r?
Bu bölümde, Doğrusal Programlama model n n S mpleks Yöntemle Çözümü, varsayımları, çözüm aşamaları
göster lm şt r. S mpleks Yöntem yardımı le m n m zasyon problem n n çözümü anlatılmıştır.
A)
satırında bulunan negat f değerlerden mutlak değerce en büyük değer n bulunduğu sütundak
değ şken seç l r.
B)
satırında bulunan poz t f değerlerden en büyük değer n bulunduğu sütundak değ şken seç l r.
C)
satırında bulunan poz t f değerlerden en küçük değer n bulunduğu sütundak değ şken seç l r
D)
satırında bulunan negat f olan değerlerden mutlak değerce en küçük değer n bulunduğu
sütundak değ şken seç l r.
E) Hang değ şken n seç leceğ b l nmez.
2. Doğrusal programlama problem n n S mpleks Yöntemle çözümü yapılırken temelden çıkacak

değ şken (nonbas c var able) nasıl bel rlen r?
A)
değerler seç len anahtar sütundak değerlere karşılıklı bölünür. Bu değerler arasından negat f
olmayan en büyük elemanın bulunduğu satırdak değ şken temelden çıkarılır.
B)
B)
satırında bulunan poz t f değerlerden en büyük değer n bulunduğu sütundak değ şken seç l r.
C) C)
değerler seç len anahtar sütundak değerlere karşılıklı bölünür. Bu değerler arasından negat f
olmayan en küçük elemanın bulunduğu satırdak değ şken temelden çıkarılır. D)
D) Temelden çıkacak değ şken rasgele seç l r.

E)
E) Hang değ şken n temel değ şken olacağı b l nmez.
4.
3.
Ver len problem n amaç fonks yonunda artık ve yapay değ şkenler n alması gereken katsayılar ,
Ver len problem n başlangıç tablosunda yer alacak temel değ şkenler ve çözüm değerler
aşağıdak şıklardan hang s nde doğru ver lmekted r?
A)
sırasıyla aşağıdak şıklardan hang s nde doğru ver lmekted r? B) b) 810
A) 0, 0 ve -M C) c)42
B) 0, 0 ve M D) d)24
C) 1, -1 ve M E) e)18
D) 1, 1 ve M 6.
E) M, -M ve M
5.
Opt mal tabloya göre, probleme a t çözüm takımı aşağıdak şıklardan hang s nde doğru olarak
ver lmekted r?
A) X1= 24, X2= 45
B) X1= 24, X2= 18
A le göster len opt mal Zm n değer aşağıdak şıklardan hang s nde doğru olarak ver lmekted r? C) X1= 0, X2= 24
A) a) 834 D) X1= 0, X2= 18

E) X1= 18, X2= 18

B) Y1= 10 ve Y2=5
7.
C) Y1= 24 ve Y2=18
D) Y1= 0 ve Y2=5
E) Y1= 5 ve Y2=0
9. B r doğrusal programlama problem n n opt mal çözümünde, herhang b r kısıta l şk n aylak

değ şken sıfırdan büyük b r değer almış se, bu kapas te;
A) Tam kullanılmıştır.
B) Böyle b r durumla karşılaşılmaz.
Opt mal tabloda yer alan S1 değ şken n n aldığı değer ve bu değer n yorumu aşağıdak şıklardan
hang s nde doğru ver lmekted r? C) Tam kullanılmamıştır, atıl kapas te bulunmaktadır.
A) S1= 24, 1. kısıta l şk n kullanılmayan kapas te 24 b r md r. D) Başka çözümler aranır.
B) S1= 24, 1. kısıta a t kullanılmayan m ktar 18 b r md r. E) Bu çözüm opt mal olmaz.
C) S1= 24, 1. kısıtın yalnızca 24 b r m kullanılmıştır. 10. Aşağıda ver len doğrusal programlama model n n dual problem nde kaç kısıt
bulunmaktadır?
D) S1= 24, 1. kısıtın yalnızca 24 b r m kullanılmıştır.
E) S1= 24, 1. kısıt kullanılmamıştır.
8. Ver len pr mal probleme a t dual model n çözüm değerler (gölge f yatlar) aşağıdak şıklardan
hang s nde doğru olarak ver lmekted r? A) -1
A) Y1= 0 ve Y2=-5 B) 0
C) 1 12. DUALİTE VE DUYARLILIK ANALİZİ
D) 2
Giriş
E) 3
Öncek bölümlerde kurulan doğrusal programlama problemler pr mal halde ver lm şt . Pr mal modelden
Graf k yöntem, S mpleks yöntem veya d ğer yöntemlerle çözüm elde ed lmes ş n kolay b r aşaması olup,
CEVAP ANAHTARI
n speten zor olan bölüm opt mal çözüm elde ed ld kten sonra yapılan anal zlerd r.
1. b 2. c 3. d 4. b 5. b 6. d 7. a 8. d 9. c 10. e
Duyarlılık anal z adı ver len bu süreç, model parametreler ndek olası değ ş kl kler (örneğ n herhang b r
ürünün b r m karının ya da bel rl b r kısıta a t eldek kapas ten n değ şmes ) sonucunda opt mal çözümün
nasıl b r davranış göstereceğ n n ncelenmes n kapsar.
12.1. Dualite (İkilik veya İkincil Problem)
Doğrusal programlama problem n n s mpleks yöntemle çözümünde zorluklar yaşanab l r. Bazen pr mal
problem n dual alınarak belk b r nebze kolaylaştırılab l r. Dual model s mpleks model n değ ş k b r b ç mde
yazılışıdır. Eğer s mpleks yöntemde karar değ şkenler fazla kısıtlayıcı sayısı az olursa, bu model n dual
alınarak çözüme ulaşmakta kolaylık sağlanır.
Doğrusal programlamada her maks m zasyon problem n n m n m zasyonu veya her m n m zasyon
problem n n b r maks m zasyonu vardır. B r problem n dual n n dual alınırsa problem n kend s ne eş t olur.
B r problem n dual n n alınması ç n kanon k formda olması gerekmekted r. Eğer kanon k formda değ lse bu
hale dönüştürülür. Problem maks m zasyon amaçlıysa eş ts zl kler n yönü “ ” şekl nde, problem
m n m zasyon amaçlıysa eş ts zl kler n yönü “ ” şekl nde olmalıdır. Problem n bu halde olması onunkanon k
formdaolduğunu göster r.
Problem n opt mal çözümü hem pr mal hem de dual modelde aynı değer vermekted r. Eğer pr mal modelde
çözüm sınırsız olursa, dual modelde problem n uygun çözümü yoktur. Bunun ters de doğrudur.
12.1.1. Dual Modelin Yazılması
Pr mal modelden dual modele geçerken şu kurallara uyulması gerekmekted r.
1.Pr mal modelde amaç fonks yonu maks m zasyon amaçlıysa dual modelde bu m n m zasyon hal n alır.
Eğer pr mal modelde amaç fonks yonu m n m zasyon amaçlıysa bunun dual maks m zasyon hal n alır.
2. Pr mal modeldek maks m zasyon amaçlı problem n kanon k formdak kısıtlayıcılarının yönü şekl nde
ken, dual modelde bunların yönü değ şerek hal n alır. Bunun ters de doğrudur.
3. Hem pr mal hem de dual modeldek değ şkenler n tümü poz t fl k koşuluna uygunolmalı, negat f
olmamalıdır.
4. Pr mal modeldek kısıtlayıcılar dual modelde karar değ şken olmaktadır. Pr mal modeldek karar
değ şkenler de dual modelde kısıtlayıcı hal ne dönüşmekted rler. Pr mal modelde tane kısıt tane karar
Çözüm:
değ şken varsa, problem n dual model nde n tane kısıt m tane karar değ şken vardır.
Dual Model:
5. Pr mal modeldek amaç fonks yonunun katsayı değerler dual modelde ht yaç vektörü değerler ne
dönüşürken, ht yaç vektöründek değerler de amaç fonks yonunun katsayı değerler hal ne dönüşmekted r.
6. Pr mal modeldek kısıtlayıcıların katsayı matr sler n n transpozes dual modeldek kısıtlayıcıların katsayı
değerler n oluşturmaktadır.
7. Pr mal modeldek b r serbest değ şken n şaret sınırlandırılmamışsa, dual modelde buna karşılık gelen
kısıtlayıcı denklem eş tl k hal nde yazılır. Bunun ters de doğrudur. Pr mal modeldek problem n dual
alındıktan sonra kısıtların kanon k formda olmasına d kkat ed lerek pr mal modelde olduğu g b s mpleks
yöntem uygulanır. Örnek:
Örnek: Aşağıda ver len pr mal programlama model n n dual n yazınız.
Pr mal Model Dual Model Pr mal Model:
Çözüm:
Pr mal modelle dualmodel n sonuçlarını karşılaştırırsak; dual modeldek opt mal çözüm pr malmodeldek Dual Model:
opt mal çözüme eş tt r. Pr mal problem n opt mal tablosundan dual değ şkenler n aldığı değerler okunab l r.
Dual modeldek temel olmayan değ şkenler n sırasındak çözüm değerler , pr mal modelde
budeğ şkenlere karşı gelen temel değ şkenler n opt mal çözüm değer n vermekted r. Ayrıca dual modeldek
temel değ şkenler n sıra elemanlarındak çözüm değerler , pr mal modeldek temel olmayan
değ şkenler n opt mal çözüm değer n vermekted r.
Örnek:
Aşağıda ver len pr mal programlama model n n dual n yazınız.

D kkat ed l rse, ver len pr mal problem maks m zasyon se, dual m n m zasyon problem olur.
Pr mal Model:
Pr mal model n amaç fonks yonu katsayıları dual modelde sağ taraf sab tler durumuna gel r.
Örnek olarak, Pr mal modelde 3 değ şken k kısıt var se, dual modelde k değ şken 3 kısıt oluşur.
Maks m zasyonda genell kle kısıtlar b ç m nde bulunurken, m n m zasyonda olması beklen r.
Pr malden duale geç şte, teknoloj k katsayılar matr s transpozes alınarak yazılır.
Pr mal n opt mum çözümü var se dual n de opt mum çözümü vardır. gölge f yatları veya fırsat mal yetler n göstermekted r. Eğer kaynaklarda b r b r m değ ş kl k yapılırsa, bu
değ ş m n amaç fonks yonu değer ne olan b r m etk s gölge f yatlar kadar olacaktır. Yan , amaç
12.2. Duyarlılık Analizi fonks yonunun değer gölge f yat kadar değ şecekt r. Bu konuyu aşağıdak örnekle açıklamaya çalışalım:
Duyarlılık anal z , b r doğrusal programlama problem nde bel rlenen katsayı değerler n n değ şmes n n Dual problem, ver len b r pr mal DP problem nden matemat ksel şlemle türet len yen b r DP problem d r.
problem n opt mal çözümü üzer ne etk s n ncelemekted r. Oluşturulan modeldek katsayıların kes n Dual ve pr mal problemler b rb r yle çok yakın l şk l olup, öyle k “herhang b r s n n s mpleks opt mum
olmadığı ve daha sonrak dönemlerde değ ş me uğrayarak opt mal çözümü ne derece etk leyeceğ ncelen r. çözümü doğrudan d ğer n n opt mum çözümünü ver r.”
Bu değ ş kl k sonucunda opt mal çözümde b r farklılık olacağı gözlen yorsa, problem n yen den çözülmes
Çoğu DP problemler nde, dual problem kısıtların t p ne, değ şkenler n şaret ne ve opt m zasyonun anlamına
gerekmekted r. Duyarlılık anal z nde amaç fonks yonu ve kısıtlayıcı koşulların katsayılarındak ve b r de sağ
bağlı olarak pr mal problem n çeş tl formları ç n tanımlanır. Bu tanımlar s mpleks tablodak değerler n
taraf sab tler ndek (kapas te vektörü) değer değ ş kl kler le yen b r değ şken ve yen b r kısıt eklenmes
yorumlanmasında zorluğa neden olab l rse de, bunu da özell kle dual değ şkenler n şaretler öneml
hal nde opt mal çözümdek değ ş kl k ncelen r. Bu bölümde b z Amaç Fonks yonu katsayılarındak değ ş m
olacaktır.
le Sağ Taraf Sab tler ndek değ ş m nceleyeceğ z.
Ş md pr mal formların tamamını da kapsayan b r tanımı dual s mpleks ç n yapacağız. Buna göre problem
Kaynaklarda veya kısıtlardak herhang b r değ ş kl ğ n etk ler n , doğrusal programlama model n yen den
pr mal veya dual s mpleks metotlarından b r s yle çözmeden önce DP problem standart form şekl ne
çözerek bulmak mümkündür. Ancak, bu şek lde yen den çözüm genell kle gereks zd r. Çünkü aynı temel
get r lmel d r.
değ şkenl farklı b r opt mal çözüme ulaşmak mümkündür. İşte duyarlılık anal z yen den çözüme g tmeden
bu g b değ ş kl ğ n etk s n opt mal çözüm tablosundan bel rlemeye çalışır. Dual problem standart formla tanımlayarak s mpleks tabloya uygunluk da sağlanmış olmaktadır. Buna göre
pr mal problem n genel standart formu;
12.3. AmaçFonksiyonu Katsayılarındaki Değişim
Amaç fonks yonu:
Amaç fonks yonundak katsayı değerler ndek değ ş m n o katsayıyı taşıyan değ şken n opt mal çözümde
olup olmadığına bağlıdır. Eğer değ ş me uğrayan değ şken opt mal çözümde değ lse, bu değ şken n
katsayısının yeterl büyüklükte olmamasından kaynaklanmaktadır. Eğer bu katsayı değer büyütülüp
satırındak değer sıfırdan küçük olacak değere gel rse, bu değ şken n opt mal çözüme g rmes Kısıtlar:
gerekmekted r. Bu durumda opt mal çözüm de değ şecekt r. Ancak bu katsayı değer büyürse, bunun opt mal
çözüm üzer nde b r değ ş kl ğe yol açmayacağı açıktır. M n m zasyon problem ç n ters durum geçerl d r.
Eğer değ ş me uğrayan değ şken opt mal çözüm çer s ndeyse, bu değ şken n katsayısındak b r artış opt mal
çözüm üzer nde herhang b r değ ş kl ğe yol açmayacaktır. Eğer bu değerde b r azalma sonucu değ şken Negat f olmama koşulu:
opt mal çözümden çıkıp yer ne başka b r değ şken çözüme g recek şek lde b r değ ş kl k olursa, opt mal
çözümde b r değ ş kl k olacaktır. M n m zasyon problem ç n ters durum geçerl d r.
şekl nde tanımlanır. Burada adet değ şken gösteren ’ler artık, aylak gerçek değ şkenlerde dah l tüm
12.3.1. Gölge Fiyat değ şkenler tems l etmekted r. Ş md dual problem oluşturmak amacıyla pr mal n katsayılarını şemat k
B r doğrusal programlama model ndek kısıtlayıcı denklemler n sağ taraf değerler ndek herhang b r olarak tabloya yazmamız gerek r.
değ ş kl ğ n amaç fonks yonu ve çözüm komb nasyonuna olan etk s n n bel rlenmes şlem d r. S mpleks Bu tablo aşağıdak kurallara göre dual n pr malden s metr k olarak elde ed leb leceğ n göster r:
yöntem sonucunda elde ed len opt mal çözüm tablosundak her b r değer n b r anlamı bulunmaktadır.
; B r m kar veya b r m mal yetler
Özell kle ndeks satırındak değerler çok öneml d r.
; Değ şkenler
Örneğ n yapısal değ şkenler n ndeks satırındak değerler nd rgenm ş mal yet olarak b l n r. Bu değerler,
çözüme g rmeyen karar değ şkenler n n çözüme g reb lmes ç n katsayılarında yapılması gereken m n mum
değ ş kl ğ göstermekted r. Aylak ve yapay değ şkenler n ndeks satırındak değerler , ekonom k anlamda

100 10 1000 0 Temel 5 M

; Teknoloj k Matr s
1001
Sol Yön Sağ Aylak Artık Gölge Mn Maks

; Sağ taraf sab tler
Taraf Taraf F yat
100 100 0 10 0 M
Örnek:
Aşağıda b r maks m zasyonu problem ne l şk n model ve opt mum çözüm tablosu ver lmekted r. Bu 1 1 0 1 0 M
opt mum sonuçlara göre W nQSB programı veya MS Excel Çözücü (solver) kullanılarak duyarlılık tablosu
oluşturulmuştur. Bu duyarlılık tablosu s ze problemle b rl kte ver lecekt r. Bu tablonun nasıl okunacağı öneml d r.
İndeks satırında temel değ şken altında yer alan 5 değer nd rgenm ş mal yet değer n göstermekted r.
Yan değer nden 1 b r ml k üret m yapılması durumunda amaç fonks yonunda meydana gelecek değ ş m 5
b r m olacaktır. Şöyle k ;
, ve
Bu durumda;
12.3.2. Optimum Simpleks Tablo
Temel Değ şken 5 1 10 0 0

1brm üret lmes yan ’ n çözüme g rmes durumunda , azalır.
Çözüm (Yen değer )
10 100 1 0 1 1 0 Pek bu nasıl hesaplanır:
1 1 0 1 0 0 1 Çözüme g rmeyen değ şken olan sütununda değ şken karşısında yer alan 1 değer , ’ n çözüme
g rmes durumunda değ şken nde meydana gelecek azalmayı göster r.
1001 10 1 10 10 1
Yan d . Yen
5 0 0 10 1
12.4. Sağ Taraf Sabitlerindeki ( ) Değişim
12.3.3. Duyarlılık Tablosu Kapas te vektöründek değ ş m n opt mal çözüm üzer ndek etk s ne bakarken gölge f yatlarına bakmamız
gerek r. Eğer kaynaklarda (kapas telerde yan sağ taraf sab tler nde) 1 b r ml k b r değ ş m meydana gel rse,
Karar Çözüm Brm Toplam İnd rgenm ş Temel M n mum Maks mum bu değ ş m n amaç fonks yonu değer ne olan b r m etk s gölge f yatlar kadar olacaktır. Yan amaç
Değ şken Değer kar/mal yet Katkı Mal yet veya Değ l Sınır Sınır fonks yonunun değer gölge f yat kadar artacak ya da azalacaktır. Bu etk n n m ktarı, yönü ve sınırları
bel rlen r. Çünkü gölge f yatları değerler ne bağlı olarak farklılık göstermekted r. Bunun ç n çözümde
0 5 0 5 Sınırda -M 10
1 1 1 0 Temel 0 M

temel olmayandeğ şken olup olmadığına bakılır. Eğer temel olmayan değ şken çözümde yer alıyorsa,
Gölge f yat ned r? (Shadow Pr ce)
bulunduğu denklemde o m ktarda fazlalık olduğunu göstermekted r. Eğer değ ş m m ktarı bu değerden az
olursa opt mal çözümde değ ş kl k beklenmez. İnd rgenm ş mal yet ned r? (Reduced Cost)
Çözümde bulunan değer kadar yada daha fazla m ktarda azalma olursa opt mal çözümde değ ş kl k
kaçınılmazdır. Eğer çözümde temel değ şken varsa, o zaman durum b raz farklılık göstermekted r. Opt mal Uygulama Soruları
çözüm tablosunda bulunan çözüm değerler n n, değer değ şerek şleme g recek olan değ şken n 1) Aşağıda modelde pr mal ve dual modeller doğrudan görüleb lmekted r.
bulunduğu sütun değerler ne bölünerek değer ndek değ ş m n alttan ve üstten sınırları bel rlen r. Eğer
Soldan sağa ve yukarıdan aşağıya b ç m nde;
değer ndek değ ş m, bu aralığın dışına çıkacaksev yede b r değ ş mseopt mal çözüm değ şecekt r. Aks halde
opt mal çözüm değer nde b r değ ş kl k kes nl kle olmaz.
Gölge F yatın bulunması X1 ≥ 0X2 ≥ 0X3 ≥ 0
ve
X1X2X3
y1 ≥ 0y1861≤ 48
y2 ≥ 0y2421.5≤ 20
y3 ≥ 0y321.50.5≤ 8
≥ 60 ≥ 30 ≥ 20
Kısıtın, ve olması durumunda;
2) Aşağıda pr mal dual l şk ler ver lmekted r.
Sağ taraf Sab t 1 b r m artarsa, değer gölge değer kadar artar.
Pr mal DP (Maks) Dual DP (M n)
Sağ taraf Sab t 1 b r m azalırsa, değer gölge değer kadar azalır.

Kısıtlar Değ şkenler
Kısıtın, olması durumunda;

0
Sağ taraf Sab t 1 b r m azalırsa, değer gölge değer kadar azalır.
0
Sağ taraf Sab t 1 b r m artarsa, değer gölge değer kadar artar.
= İşaretçe sınırsız
12.4.1. İndirgenmiş Maliyet Değ şkenler Kısıtlar

Herhang b r temel olmayan değ şken n nd rgenm ş mal yet (reduced cost), değ şken n temel değ şken
0
olması (doğrusal programlama problem n n en y çözümüne g rmes ) ç n amaç fonks yon katsayısında
yapılacak y leşt rme m ktarıdır. Eğer b r temel olmayan değ şken n n amaç fonks yon katsayısı 0
nd rgenm ş mal yet kadar y leşt r l rse, doğrusal programlama problem n n b r tek en y çözümü olmaz.
Alternat f çözümler vardır. , söz konusu çözümlerden en az b r nde temel değ şken; en az b r nde se temel İşaretçe sınırsız =
olmayan değ şken konumundadır.
Uygulamalar 3) Aşağıda b r DP problem n n matemat ksel model ve opt mal çözüm tablosu ver lmekted r.

Maks Z = 5x1 + 2x2 + x3
Kısıtlar
x1 + 3x2 - x3 + x4 = 6,
x2 + x3 + x5 = 4,
3x1 + x2 + x6 = 7,
x1, x2, x3, x4, x5, x6 ≥ 0
Opt mal S mpleks Tablo
cB Temel cj Sağ taraf
5 2 1 0 0 0
x1 x2 x3 x4 x5 x6
0 x4 0 11/3 0 1 1 -1/3 23/3
1 x3 0 1 1 0 1 0 4
5 x1 1 1/3 0 0 0 1/3 7/3
0 -2/3 0 0 -1 -5/3 Z = 47/3
Bölüm Özeti
Bu bölümde Duyarlılık Anal z ayrıntılı olarak şlenm şt r. Amaç fonks yonu katsayılarının duyarlılığı, sağ taraf
sab tler n n duyarlılığı, gölge f yat ve nd rgenm ş mal yet tablosu üzer nde gerekl yorumlar yapılmıştır.

A)
Ünite Soruları
B)
1. Sağ taraf sab tler n n b r b r m arttırılmasıyla oluşan kardak artışa ne den r?

C)
A) B r m f yat
D)
B) B r m mal yet
E)
C) Gölge f yat
D) İnd rgenm ş mal yet

3.
E) Duyarlılık
2.
İlk kısıt
şekl nde değ şt r l rse, aşağıdak lerden hang s gerçekleş r?
X1 değ şken n n amaç fonks yonundak katsayısı ( C1 = 320) ç n değ ş m aralığı aşağıdak lerden
A) Z değer 40,16 azalır.
hang s d r?
B) Z değer 40,16 artar.

C) Z değer değ şmez. D) 3
D) Z değer 320 azalır. E) 4
E) Z değer 320 artar. 6. Aşağıda ver len pr mal maks m zasyon problem n n dual alındığında amaç fonks yonu hang
şıkta doğru b ç mde ver lmekted r?
4. B r doğrusal programlama problem n n pr mal maks m zasyon se dual ne olur?
A) Maks m zasyon problem
B) Hang tür problem olacağı b l nmez.
C) M n m zasyon problem
A)
D) Problem n opt mum çözümüne göre değ ş r.
B)
E) Dual problem pr malden bağımsız olarak her zaman maks m zasyon problem olur.
C)
5. Aşağıda ver len pr mal maks m zasyon problem n n dual alınırsa kaç kısıt elde ed l r?
D)
E)
7. B r doğrusal programlama problem n n opt mal çözümünde b r kısıta l şk n gölge f yatın 5

A) 0
çıkması, o kısıtın 1 b r m arttırılması durumunda karın ne kadar artacağını bel rt r?
B) 1
A) -5
C) 2
B) -1
10. Aşağıda ver len pr mal doğrusal programlama problem n n dual hang şıkta doğru
C) 0
yazılmıştır?
D) 5
E) 10
8. B r doğrusal programlama pr mal maks m zasyon problem n n dual alındığında kısıtlar hang
tür eş ts zl ğe sah p olur?
A)
A) Küçüktür
B) Küçük eş t
B)
C) Büyüktür
D) Büyük eş t
E) Eş tt r
C)
9. B r doğrusal programlama pr mal m n m zasyon problem n n dual alındığında kısıtlar hang

tür eş ts zl ğe sah p olur?
A) Eş tt r D)
B) Küçüktür
C) Küçük eş t
E)
D) Büyüktür
E) Büyük eş t

CEVAP ANAHTARI
13. TRANSPORT PROBLEMLERİNDE ATAMA
1. c 2. d 3. b 4. c 5. c 6. e 7. d 8. c 9. c 10. d
Giriş
Transport Problem , Doğrusal Programlama problem n n özel b r şekl d r. Transport problemler doğrusal
programlama model kullanılarak modelleneb l r. Bu modelde ürünler n kaynaklardan (fabr ka, depo g b )
hedeflere (depo, pazar g b ) taşınmasıyla lg len l r. Buradak amaç hedef n talep gereks n mler ve
kaynakların arz m ktarlarında denge sağlarken, d ğer tara an da her b r kaynaktan her b r hedefe yapılan
taşımaların toplam mal yet n m n mum kılacak taşıma m ktarını bel rlemekt r.
13.1. Transport Probleminin Doğrusal Programlama ile Modellenmesi
Taşıma şlem n n çeş tl depolar ve pazarlar arasında yapıldığını varsayarsak;
olarak göster leb l r. Bu model n amacı, tüm arz ve talep kısıtlarını sağlayan, ayrıca toplam taşıma
mal yetler n m n mum kılan b l nmeyen m ktarını bel rlemekt r.
Toplam taşıma mal yet ;
olarak yazılab l r.
Ayrıca her b r depodan gönder len ürünler n toplamının o deponun kapas tes ne ve her b r pazara ulaştırılan
toplam m ktarın da o pazarın taleb ne eş t olması kısıtları sağlanmalıdır. Buna göre depo kısıtları ç n;

15 25 10 5 15 15 15
Depolardan Pazarlara B r m Taşıma Mal yetler

yan ,
Pazar 1 Pazar 2 Pazar 3 Pazar 4
Depo 1 10 2 20 11
pazar kısıtları ç n de;
Depo 2 12 7 9 20
Depo 3 4 14 16 18
Problem n doğrusal programlama model se aşağıdak g b olur.
yan , Amaç fonks yonu;
denklemler yazılab l r. Böylece amaç denklem ve kısıtlar şu şek lde yazılab l r;

Arz kısıtları;
Talep kısıtları;
Örnek:
Güney Taşımacılık Ş rket üç depodan üç pazara kamyonlarla ürün taşımaktadır. Arz ve talep m ktarları
(kamyon sayısı c ns nden) eş t olup, farklı rotalardak kamyon başına ulaştırma mal yetler , depoların arzları
ve pazarların talepler aşağıda ver lm şt r. Depolarla pazarlar arasındak taşıma mal yetler n m n mum kılan
taşıma m ktarlarını bel rley n z.
Üç depodan yapılan arzın dört pazarın taleb ne eş t olması sebeb yle kısıtların tümü eş tl k hal nded r.
Depoların Arz M ktarları Satış Merkezler n n Talep M ktarları Toplam arzın toplam talebe eş t olmadığı durumda ulaştırma model "dengelenmem şt r". Dengelenmem ş
b r model "hayal " depolar ya da pazarlar eklenerek dengelenm ş hale get r lmel d r. Problem m z
Depo 1 Depo 2 Depo 3 Pazar 1 Pazar 2 Pazar 3 Pazar 4
dengelenm ş b r ulaştırma model d r.

Pazarlar
P1 P2 P3 P4 Depo Kapas teler
Depolar D1 10 2 20 11 15
D2 12 7 9 20 25
D3 4 14 16 18 10
Pazar Talepler 5 15 15 15 50
13.2. Ulaştırma Algoritması
Ulaştırma algor tması s mpleks yöntem n n adımlarını aynen tak p eder, fakat normal s mpleks tabloyu
Problem m z dengelenmem ş arz ve talep m ktarlarına göre olsaydı, örneğ n;
kullanmak yer ne, ulaştırma problem n n özel yapısının avantajını kullanarak algor tma daha uygun b r hale
Depo Kapas teler Pazar Talepler get r l r. Ulaştırma algor tmasının adımları s mpleks algor tmasıyla paraleld r, yan ;
D1 D2 D3 P1 P2 P3 P4 1. Adım : Başlangıç uygun çözümü bel rlen r.
15 25 30 5 15 15 15 2. Adım : Tüm temel dışı değ şkenler ç nden g ren değ şkenler n bel rlen r, bunun ç n opt mall k koşulları
sağlanmalıdır.
3. Adım : Mevcut tüm temel değ şkenler ç nden çıkan değ şkenler bel rlen r, bunun ç n uygunluk koşulu
şekl nde arzın talepten büyük olduğu dengelenmem ş b r problem dengelenm ş hale get rmek ç n
kullanılır ve yen temel çözüm bulunur, 2. Adıma dönülür.
ulaştırma mal yetler 0 olan hayal b r pazar eklen r.
Başlangıç Çözümünün Bel rlenmes
depolu ve pazarlı genel b r ulaştırma problem , her depo ç n b r tane ve her pazar ç n b r tane olmak
üzere sayıda kısıt denklem ne sah pt r. Bununla b rl kte ulaştırma model n n da ma dengelenm ş
olması neden yle bu denklemlerden b r fazla (hayal ) olab l r. Dolayısıyla model n tane
bağımsız kısıt denklem olacaktır. Bu da başlangıç kısıt denklem n n temel değ şkenden
oluşması demekt r.
Ulaştırma problem n n temel yapısı, yapay olmayan b r başlangıç temel çözümünü sağlayan üç yöntemden
Benzer şek lde taleb n arzdan büyük olduğu durumda se hayal b r depo ekleyerek problem dengelenm ş b r n kullanmamıza olanak sağlar. Bunlar;
hale get r yoruz: 1. Kuzeybatı köşes yöntem
Depo Kapas teler Pazar Talepler 2. En düşük mal yetler yöntem
D1 D2 D3 P1 P2 P3 P4 3. Russel yaklaşım yöntem
4. Vogel yaklaşım yöntem d r.

15 25 10 5 15 15 35
Bu dört yöntem arasında oluşturdukları başlangıç temel çözümün kal tes açısından farklılık vardır. Genelde,
en y başlangıç çözümünü Vogel Yaklaşım Yöntem , en kötü başlangıç çözümünü se Kuzeybatı Köşes
Yöntem vermekted r, buna karşılık en az hesaplama Kuzeybatı Köşes Yöntem nde yapılmaktadır.
3. Adım: İptal ed lmem ş hücreler ç nden en düşük mal yetl s bulunur ve süreç bu şek lde ptal ed lmeyen
13.3. Kuzeybatı Köşe Yöntemi
b r satır veya sütun kalıncaya kadar tekrarlanır.
Yöntem tablonun değ şken n n yer aldığı kuzeybatıdak (sol üst köşe) hücrede başlar.
Örneğ m z ç n En Düşük Mal yetler Yöntem n uygularsak şu çözüm elde ed l r:
1. Adım : Seç len kutuya mümkün olan en fazla atama yapılır ve ardından bu atanan m ktar arz ve talep
m ktarlarından çıkarılarak düzenleme yapılır.
2. Adım : İler de tekrar atama yapılmasını önlemek ç n çıkarma sonucu 0 arz veya talebe ulaşan satır veya
sütun ptal ed l r. Hem satır hem sütun 0 değer almışsa b r seç lerek ptal ed l r, ptal ed lmeyen 0 değerl
satır veya sütun d kkate alınmaz.
3. Adım : İptal ed lmeyen sadece b r satır veya sütun kaldığında adımlar durdurulur, aks halde b r öncek
şlemde sütun ptal ed lm şse sağ hücreye, satır ptal ed lm şse b r aşağıdak hücreye geç l r ve 1. Adıma
dönülür.
13.5. Russel Yaklaşım Yöntemi
Örneğ m z ç n Kuzeybatı Köşes Yöntem n uygularsak şu başlangıç çözümünü elde eder z:
Öncel kle satır ve sütunların maks mum değerler bulunur, ardından yen hücre değerler hesaplanır.
P1 P2 P3 P4 Depo Kapas teler
Yukarıda ver le örnek ç n Russel Yaklaşımı kullanılarak aşağıdak dağıtım tablosu oluşturulmuştur.
D1 10 2 20 11 15
5 → 10
D2 12 ↓ 7 9 20 25
5 → 15 → 5
D3 4 14 16 ↓ 18 10
10
Pazar Talepler 5 15 15 15 50 Yen hücre mal yet değer = Satırmaks + Sütunmaks - Asıl hücre mal yet değer
13.4. Minimum Maliyetli Atama (Kestirme Dağıtım)
Bu yöntem en ucuz mal yetl rota üzer ne yoğunlaştığından daha y b r başlangıç çözümü bulmaktadır.
1. Adım: En düşük b r m mal yetl hücreye mümkün olduğunca fazla atama yapılarak başlangıç çözümü
oluşturulmaya başlanır (mal yetler n eş t olmaları durumunda bu hücrelerden rastgele b r ne önce atama
yapılır).
2. Adım: Arz ve talep m ktarları düzenlen r ve yapacağı atama tamamlanan satır veya sütun ptal ed l r. Hem
satır hem sütun 0 değer almışsa b r seç lerek ptal ed l r, ptal ed lmeyen 0 değerl satır veya sütun d kkate
alınmaz. Yen tablodak en yüksek mal yetl hücreye mümkün olan en fazla atama yapılır:

Hücrelere atama yapıldıktan sonra elde ed len dağıtım tablosuna göre toplam mal yet:
0 değer n alan satır veya sütun ptal ed l r, satırmaks, sütunmaks ve yen hücre değerler yen den hesaplanır:
para b r m olur.
13.6. Vogel Yaklaşım Yöntemi (Metodu) (VAM)
Vogel Atama Yöntem , M n mum Mal yetl Atama Yöntem n n gel şt r lm ş hal olup, genelde en y başlangıç
çözümünü vermekted r.
1. Adım: Poz t f arzlı (talepl ) her satırdak (sütundak ) en küçük b r m mal yet aynı satırın (sütunun) k nc en
küçük b r m mal yet nden çıkararak farklar satırı ve farklar sütunu oluşturulur.
2. Adım: Satır ve sütun ayrımı yapmadan, farklar satırında ve sütununda bulunan sayılar büyükten küçüğe
doğru sıralanır (eş tl k hal nde b r seç l r). Daha sonra bu sıralamaya göre satır veya sütunlarda bulunan en
küçük mal yete sah p hücreye arz ve talep kısıtlarına göre atama yapılır. Bu satır veya sütundak en düşük
mal yetl hücreye yapılab lecek en fazla m ktarda atama yapılır. Kalan arz ve talepler hesaplanır ve sıfırlanan
satır veya sütun ptal ed l r (Aynı anda sıfırlanan satır ve sütun varsa sadece b r ptal ed l r, kalan satıra
(sütuna) sıfır m ktarda arz (talep) atanır.
3. Adım:
1. İptal ed lmem ş arz ya da talebe sah p tam b r satır (sütun) kalınca durulur.
2. İptal ed lmem ş poz t f arzlı (talepl ) b r satır (sütun) kalmışsa, en düşük mal yetler yöntem yle satırdak
(sütundak ) temel değ şkenler bel rlen r ve durulur.
3. İptal ed lmem ş satır ve sütunların tümü sıfır arz ve talebe sah pse, en düşük mal yetler yöntem yle sıfır
temel değ şkenler bel rlen r ve durulur.
4. Aks halde 1. adıma g d l r.
Örneğ m z ç n En Düşük Mal yetler Yöntem n uygularsak başlangıç çözümünü şu adımlarla elde eder z:
Bu adımlar sonunda aşağıdak dağıtım tablosu elde ed lm ş olur.
1. Adım:

En yüksek cezaya sah p 3. sütundak en düşük mal yetl hücres ne 15 b r m atama yapılır, böylece 3.
sütunun taleb sıfırlanırken 2. satırın arzı 10 b r m kalır ve bu sütun da s l n r:
1. Adım: 3. satır en büyük farka sah p olduğu ç n bu satırdak en düşük mal yetl sah p hücres ne 1.
sütunun taleb 5, 3. satırın arzı 10 olduğu ç n 5 b r m atanır. Arz ve taleplerde düzenleme yapılırsa 1. 3. Adım : İptal ed lmem ş olan 4. sütunda en düşük mal yetler yöntem ne göre kalan arz ve talebe göre
sütunun taleb 0, 3. satırın arzı 5 b r m olur. Bu durumda 1. sütun ptal ed l r ve cezalar yen den atama yapılır:
bel rlen r:
En yüksek ceza 1. satırda olduğu ç n en düşük mal yet olan x12'ye 15 b r m atanır, böylece arzı ve taleb aynı
anda sıfırlamış olur. Burada rastgele olarak satır veya sütundan b r ptal ed l r (1. satır ptal ed lm şt r) kalan Bölüm Özeti
sütuna 0 talep atanır ve cezalar yen den hesaplanır: Bu bölümde Ulaştırma problemler n n doğrusal olarak modellenmes , Ulaştırma modellemede Atama
Yöntemler anlatılmıştır. M n mum Mal yetl Atama Yöntem , Vogel Atama Yöntem , Russel Atama Yöntem
ayrıntılı olarak ncelenm şt r.

C) 500
Ünite Soruları
D) 600
E) 900
1. Aşağıda ver len transport problem ç n M n mum Mal yetl Hücre Yöntem (Kest rme Dağıtım
Yöntem ) kullanılarak atama yapılır se; hang hücreye lk atama yapılır?
3. Aşağıda ver len ulaştırma tablosunun Kuzey Batı Köşes Yöntem le bulunan Olurlu Başlangıç
Çözümü’ nün değer kaçtır?
A) D1-P1
A) 6355 TL
B) D1-P2
B) 11.500 TL
C) D2-P1
C) 5875 TL
D) D1-P3
D) 3450 TL
E) D2-P3
E) 5295 TL
2. Aşağıda yapılan dağıtım planına göre transport mal yet kaç olur?
4. Aşağıdak ulaştırma problemler n n matemat ksel olarak fade ed ld ğ semboller ve

A) 400
açıklamalarından hang s yanlıştır?
B) 460
A) : üret m (talep) merkez

B) j: tüket m (talep) merkez
C) S : . Üret m merkez n n kapas tes
D) Dj: j. Tüket m merkez n n taleb
E) c j: .Üret m merkez nden j. Tüket m Merkez ne 1 b r m ürün göndermen n mal yet
5. Aşağıdak yöntemlerden hang s ulaştırma problemler nde başlangıç çözümünü bulmak ç n

kullanılmaz?
A) 50 TL
A) Kuzey-Batı Köşe Yöntem

B) 60 TL
B) En Az Mal yetl Hücreler Yöntem

C) 70 TL
C) Sıra veya Sütun En Küçüğü Yöntem

D) 80 TL
D) Vogel Yaklaştırma Yöntem

E) 100 TL
E) Sıra veya Sütun En Büyüğü Yöntem

7. Kuzey-batı, Vogel, Russel ve M n mum Mal yetl Hücre Atama (Kest rme Dağıtım)
yöntemler nden hang s kullanılırsa genell kle opt mum çözüme daha geç ulaşılır?
6. Aşağıda ver len ulaştırma tablosunun En Az Mal yetl Hücreler Yöntem le bulunan Olurlu
Başlangıç Çözümünün değer kaçtır?
A) Vogel Atama Metodu
B) Russel Atama Metodu
C) Kest rme Dağıtım
D) M n mum Mal yetl Hücre
E) Kuzey Batı Köşe Yöntem

C) 40
8. Ulaştırma Problem n n çözümüne başlayab lmek ç n aşağıdak varsayımlardan hang s
geçers zd r?
D) 50
A) Her b r üret m merkez le her b r tüket m merkez arasında b r b r m malın kaça taşınacağı
E) 60
b l nmel
B) Her b r üret m merkez le her b r tüket m merkez ndek toplam m ktar tam olarak b l nmel . 10. Aşağıda ver len transport problem ç n Vogel Atama Metodu (VAM) kullanılarak atama
yapılır se; hang hücreye lk atama yapılır?
C) Modelde kullanılan tüm b lg ler ve probleme konu olan mal ve h zmetler, bütün üret m ve
tüket m merkezler ç n aynı b r m ve homojenl kte tanımlanmış olmalı.
D) Modelde kullanılan tüm b lg ler ve probleme konu olan mal ve h zmetler, bütün üret m ve
tüket m merkezler ç n ayrı b r m ve heterojenl kte tanımlanmış olmalı.
E) Üret m merkezler nden dağıtılacak toplam m ktar, tüket m merkezler nce stenen toplam
m ktara eş t olmalı.
9. Aşağıda ver len transport problem ç n Kuzey Batı Yöntem ne göre atama yapılır se; D1’den
P1’e kaç ürün gönder lm şt r?
A) D1-P1
B) D1-P2
C) D2-P1
D) D1-P3
E) D2-P3
CEVAP ANAHTARI
A) 20
1. c 2. b 3. e 4. a 5. e 6. d 7. e 8. d 9. b 10. d
B) 30

: +10 -4 +18 -20 +7 -2 = +9

14. TRANSPORT PROBLEMİNDE OPTİMALLİK TESTLERİ : +12 -4 +18 -20 = +6
: +14 -18 +20 -7 = +9
: +20 -2 +7 -9 = +16
Giriş : +16 -18 +20 -9 = +9
Transport problemler nde atama konusu öncek bölümde ncelenm şt . Bu bölümde se transport
problemler nde yapılan atamanın ne kadar y olduğunu, opt mum çözüm (en uygun değer) olup olmadığı
14.1.1. Daha Gelişmiş Çözümlerin Bulunması ve Optimallik
test ed lmekted r. Bu test ç n hang yöntemler kullanılır? Bu bölümde opt mall k testler detaylı olarak
ncelenmekted r. Boş hücrelerle lg l bütün değerler hesaplandığında, bu sonuçlara göre mal yettek en büyük azalmayı boş
hücre değerler nden en büyük negat f değere sah p olan hücre sağlar. Yan örneğ m ze bakacak olursak
14.1. Atlama Taşı (Boş Hücre Çevrimleri)
hücres negat f değer aldığı ç n ( burada tek negat f değer çıkmıştır, b rden fazla negat f değer çıksaydı
Başlangıç dağıtım planında atama yapılmış m ktarlarına "taş", atama yapılmamış yan taş bulunmayan mutlak değerce en büyük olan negat f değer seç lecekt ) mal yette b r azalma sağlar. O halde b r sonrak
hücrelere de "boş hücre" adı ver l r. Ulaştırma problemler n n herhang b r kademes nde opt mall k dağıtım planında bu boş hücreye atama yapılır:
kontrolüne boş hücrelerden başlanır. Bu amaçla, boş hücrelere yapılab lecek mümkün dağıtımlar ç n hesap
ed lecek mal yetlerle taş bulunan hücreler n gösterd ğ mal yetler kıyaslanır. Eğer boş hücrelerde daha düşük
değerl b r m mal yetler varsa ve bu hücre dağıtım yapab l yorsa, toplam mal yette düşüş sağlanab lecekt r.
Boş hücreye m ktarda b r m eklemek demek o hücren n bulunduğu satırdak arzda ve sütundak talepte
m ktarda b r m arttırmak demekt r. Fakat arz ve talep kısıtlarımızı sağlamak zorunda olduğumuz ç n
dengeleme yoluna g d l r ve boş hücre çevr m ndek taşların negat f olanlarından bu değer çıkarılırken
poz t f olanlarına değer eklen r.
Boş hücre çevr m ; çevr m ç z lecek boş hücreden başlanarak, aşağı, yukarı veya yanlara doğrusal
hareketlerle g d lerken, herhang b r taşa rastlandığında doksan derecel k dönüşler yapılarak aynı boş
hücreye dönülmes d r. Bu şlem yapılırken bazı taşlar atlanab l r veya oklar b rb r n keseb l r. Ayrıca boş B r hücrede negat f atama olamayacağı ç n W'n n alab leceğ en büyük değer 10 b r md r. Bu durumda yen
hücre olmak üzere çevr m üzer ndek taşlar olarak şaretlen r. atama tablosu;
Boş hücrelere a t değerler b r m taşıma mal yetler n n ver len şaretler de hesaba katılarak toplanmasıyla
elde ed l r. Örneğ m z ele alırsak;
Opt mall k kontrolü ç n boş hücre değerler kontrol ed l rse;
Boş hücrelere a t değerler hesaplayacak olursak;

Taş bulunan hücrelerde eş tl ğ kullanılırsa aşağıdak değerler elde ed l r. Bu denklem

s stem n n çözüleb lmes ç n değ şkenlerden b r ne herhang b r değer ver l r ve d ğer değ şkenler buna göre
hesaplanır. Genell kle olarak alınıp çözüme başlanır.
çn se 10 = 0 + 10 eş tl ğ nden
değerler n n heps poz t f olduğu ç n opt mum çözüm elde ed lm şt r. Yan opt mum mal yet;
olur.
çn çn se 20 = 5 + 15 eş tl ğ nden
14.2. MO-Dİ (Modified Distribution) Yöntemi
Atlama taşı yöntem ne benzer, ancak boş hücreler n değerlemes şlem burada daha etk n olarak
Düzelme ndeks değerler denklem le boş hücreler ç n hesaplanır;
yapılmaktadır. İk yöntem arasındak asıl farkı, atlama taşı yöntem nde boş hücre değerler hesaplamak ç n
çevr mlerden yararlanırken MO-DI yöntem nde bu şlem n bazı ndeksler yardımıyla yapılmasıdır. Yan bu
şlemde boş hücreler ç n çevr mler ç zmeye gerek yoktur.
Başlangıç tablosu kuzeybatı köşes yöntem yle oluşturulur. Satır değerler n , sütun değerler n
göstermek üzere;
(Taş bulunan hücreler ç n)
eş tl ğ nden yararlanılır. Boş hücrelere yapılacak dağıtımların toplam mal yette b r azalma sağlayıp
sağlamayacağı;
B r sonrak dağıtım planına geçerken yapılacak şlemler atlama taşındak g b d r. Yan boş hücrelerden
(Düzelme ndeks )
mutlak değerce en büyük negat f olan esas alınarak, bu boş hücren n çevr m üzer nde şlemler yapılır. Buna
fades le araştırılır. Bütün düzelme ndeksler poz t f veya 0 olunca opt mum çözüme ulaşılmış demekt r.
göre, MO-DI yöntem nde her çözüm kademes nde tek b r çevr me gerek olacaktır. değer ne sah p
Y ne örneğ m z ele alacak olursak;
hücres ne atama yapılırsa yen tablomuz;
Toplam mal yette para b r m azalma olmuştur. İk nc dağıtım planı yapılırsa yen
tablomuz;

Yen dağıtım planında hücres ne atama yapıldığında elde ed len yen tablo; değerler bulunacaktır. Düzelme ndeksler ç nde negat f değer kalmadığına göre bu dağıtım planı opt mum
çözümü göstermekted r.
14.3. Ulaştırma Problemlerinde Dejenerasyon
B r ulaştırma problem n n herhang b r dağıtım planında taş bulunuyorsa her boş hücre ç n
b r çevr m ç z leb l r veya bütün ve değerler hesaplanab l r. Bu kurala uymayan problemlere "dejenere
(bozulmuş)" den r.
Bu durum k şek lde olab l r:
1. Taş sayısının değer nden büyük olması durumuna sadece başlangıç çözümünde rastlanır.
Bunun sebeb başlangıç dağıtımının yanlış yapılmış olması ya da problem n yanlış formüle ed lm ş olmasıdır.
Yen çözüm para b r m azalma sağlamıştır. , ve değerler yen tablo ç n Bu durumda başlangıç dağıtımının yen den yapılması gerek r.
hesaplanırsa; 2. Taş sayısının değer nden küçük olması durumunda taş sayısı şlemler n uygulanab lmes
ç n yeters zd r. Bu tür dejenerasyona başlangıç dağıtım planında veya çözümün herhang b r aşamasında
rastlanab l r. Bu tür dejenerasyonun g der leb lmes ç n 0 değerl b r taş eklen r. Bu taşın ekleneceğ hücre se
taşların basamak oluşturacak şek lde sıralanmasına uygun hücre ya da en küçük mal yetl hücre olab l r.
Opt mum çözümde b le dejenerasyon bulunab l r.
14.4. Yasaklanmış Yol Problemi

Prat kte her zaman her b r depodan her b r pazara dağıtım yapılması mümkün değ ld r. Çünkü bazı Bu bölümde transport problemler n n ataması yapıldıktan sonra opt mall ğ n test edecek yöntemler
depolardan bazı pazarlara ulaşım mümkün değ ld r veya çok pahalıdır. Dolayısıyla bu depolar ve pazarlar üzer nde durulmuştur. Atlama Taşı Yöntem ve MO-Dİ Yöntem ayrıntılı olarak ncelenm şt r.
arasında taşıma yapma olanağı bulunmaz. Böylece, bu tür yasaklanmış yollar, ulaştırma problem ne yen
sınırlamalar get rmekted r. Örneğ n, . depo le . pazar arasındak taşıma = 0 olması sten r. Bülent Kobu, İşletme Matemat ğ , Altıncı Baskı, Avcıol Basım Yayın, İstanbul, 1997
Böyle b r ulaştırma problem nde S mpleks yöntem nde kullanılan değer le aynı manadak çok yüksek b r Denn s G. Z ll, Calculus, PWS Publ sh ng Company, Boston, 1993
mal yete sah p değer atama yapılması stenmeyen hücres ne b r m mal yet olarak yazılır. B r m Ergün Eroğlu, İşletme Matemat ğ Yayımlanmamış Ders Notları, İÜ İşletme Fakültes , İstanbul, 2012
ulaştırma mal yet olan b r hücreye yapılacak b r b r ml k dağıtım b le ulaştırma mal yet n aşırı derecede Ernest F. Haeussler, R chard S. Paul, Introductory Mathemat cal Analys s for Bus ness, Econom cs and the L fe
arttıracağından ulaştırma problemler n n çözüm yöntemler bu hücreler n boş kalmasını garant leyecekt r. and Soc al Sc ences, Tenth Ed t on, Prent ce Hall, USA, 2002
Howard Anton, Elementary L near Algebra, Fourth Ed t on, John W ley and sons, Canada, 1984
Uygulamalar
Jean E. Draper, Jane S. Kl ngman, Mathemat cal Analys s Bus ness and Econom c Appl cat ons, Harper and Row,
Üret c Kaynak Tüket c Talep Tokyo, 1967

Laurence D. Ho mann, Gerald L. Bradley:Calculus for Bus ness, Econom cs and the Soc al and L fe Sc ences,
1. Adana 150 Ankara 200 McGraw H ll, Fourth Ed t on, USA, 1989
M. Erdal Balaban, Temel Matemat k ve İşletme Uygulamaları, L teratür Yayınları, İstanbul, 2004
Mond A. Barnett, M chael R. Z egler, Karl E. Byleen, Calculus for Bus ness, Econom cs, L fe Sc ences and Soc al
2. Mers n 175 İzm r 100
Sc ences, 12. Basımdan Çev r , Nobel Yayınev , 2011
Orhan Özer, Yalçın Küçük, M. Üreyen, Nev n Orhun, Genel Matemat k, Anadolu Ün vers tes Yayını, 6. Baskı,
3. Antalya 275 İstanbul 300 Esk şeh r, 2006

Yılmaz Tulunay, İşletme Matemat ğ , Nobel Yayın Dağıtım, 4. Baskı, Ankara, 2006
KOBU, Bülent, İşletme Matemat ğ , 6. Baskı, İstanbul, Avcıol Basım Yayın, 1997.
ÖZTÜRK, Ahmet, ÖZTÜRK, Yöneylem Araştırması, 7. Baskı, Bursa, Ek n K tabev Yayınları, 2001.
Kaynak Tüket c
TÜTEK, Hülya H. ve GÜMÜŞOĞLU, Şevk naz, Sayısal Yöntemler, 3. Baskı, İstanbul, Beta Basım Yayın Dağıtım Yayın
Ankara İzm r İstanbul No: 1063, İşletme-Ekonom D z s :47, 2000.

ÜNSAL, Fahr M., RÜZGAR, Bahatt n, Sayısal Yöntemler, C lt 1, İstanbul, Türkmen K tabev , 2000.
Adana 6 8 10
Mers n 7 11 11
Antalya 4 5 12
Mn = $6x11 + 8x12 + 10x13 + 7x21 + 11x22 + 11x23 + 4x31 + 5x32 + 12x33
Uygulama Soruları
Doğrusal Programlama le transport problem modelleneb l r m ? düşünün…
Bölüm Özeti
Ünite Soruları B) Vogel Atama Metodu
C) Russel Atama Metodu
1. B r ç mento ş rket , ürett ğ ç mentoyu 3 farklı tes sten 3 farklı nşaat bölges ne ürün sevk D) Kest rme Dağıtım
etmekted r. Her üç tes se l şk n kapas te ver ler ve bu tes slerden sten len m ktarlar ve b r m
ulaştırma mal yetler (TL/ton) ver lmekted r. Vogel Yaklaşımı kullanılarak atama yapılır se, lk
E) M n mum Mal yetl Hücre
olarak hang hücreye atama yapılır?
3. Aşağıdak yöntemlerden hang s ulaştırma problemler nde başlangıç çözümünü bulmak ç n

kullanılmaz?
A) Kuzey-Batı Köşe Yöntem
B) En Düşük Mal yetl Hücreler Yöntem
A) C) Satır veya Sütun En Küçüğü Yöntem
D) Vogel Yaklaşım Yöntem

B)
E) Satır veya Sütun En Büyüğü Yöntem

C)
4. Aşağıda ver len ulaştırma tablosunun En Düşük Mal yetl Hücreler Yöntem le atama
yapıldığında lk atama hang hücreye gerçekleş r?
D)
E)
2. Aşağıdak yöntemlerden hang s ulaştırma problemler nde yapılan dağıtımın opt mal olup
olmadığını test eder?
A) MO-Dİ Yöntem
E) Sol – Üst köşeden
6. Vogel yaklaşım yöntem nde (VAM) lk aşama aşağıdak lerden hang s d r?
A) En küçük mal yetl hücreye atama yapılır.
B) Ver len problemde fark satırı ve fark sütun sütunu oluşturulur
C) En yüksek mal yetl hücreye atama yapılır

A)
D) Fark satırında ve sütununda bulunan değerler sıraya d z l r
B)
E) Sol üst köşeden başlanarak atama yapılır
C)
7. Aşağıdak lerden hang s ulaştırma problemler nde b r atama yöntem değ ld r?
D) A) Vogel Atama Metodu
B) Kuzey - Batı Köşe Yöntem

E)
C) MODİ
5. Ulaştırma problem n n çözümünde Kuzey-Batı yöntem kullanılacaksa atama yapmaya hang

hücreden başlanır? D) Russel Atama Yöntem
A) Sol – alt köşeden başlanır E) Düşük Mal yetl Hücre Atama Yöntem
B) Sağ – Üst köşeden 8. Aşağıdak lerden hang s ulaştırma problemler nde opt mall k test ç n kullanılan b r
yöntemd r?
C) En yüksek mal yete sah p hücreden

A) Vogel Atama Metodu
D) En düşük mal yete sah p hücreden
B) Kuzey - Batı Köşe Yöntem
C) Russel Atama Yöntem
D) Düşük Mal yetl Hücre Atama Yöntem
E) Atlama Taşı Yöntem (Boş Hücre Çevr mler n n Ç z lmes )
9. Aşağıda b r ulaştırma problem ver lmekted r. Dejenerasyon (bozulma) durumu yaşanmaması A) 4

ç n kaç dolu hücre olmalıdır?
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
A) 3
CEVAP ANAHTARI
B) 4 1. c 2. a 3. e 4. d 5. e 6. b 7. c 8. e 9. d 10. c
C) 5
D) 6
E) 7
10. Aşağıda b r ulaştırma problem ver lmekted r. Eğer dejenerasyon (bozulma = m+ n-1 dolu
hücre bulunmaması) durumu yaşanmadan 6 hücreye atama yapılmış se, opt mall k test ç n kaç
adet boş hücre çevr m ç z l r?

İşletme Matematiği

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İşletme Matematiği

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

09.03.2021 İşletme Matematiği 09.03.

2021 İşletme Matematiği

İŞLETME MATEMATİĞİ 1. Çok Değ şkenl Fonks yonlar

2. Çok Değ şkenl Fonks yonlarda Ekstremum

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 1/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 2/266

3.4. Matr slerde Matemat ksel İşlemler Grş

5. Doğrusal Denklem S stemler Ve Çözümler 9. Doğrusal Programlama Ve Graf k Yöntem

10. S mpleks Yöntem ( Maks m zasyon Problem )

11. S mpleks Yöntem ( M n m zasyon Problem )

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 3/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 4/266

11.1. M n m zasyon Problem n n S mpleks Yöntemle Çözümü Ün te Soruları

12. Dual te Ve Duyarlılık Anal z

13. Transport Problemler nde Atama

14. Transport Problem nde Opt mall k Testler

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 5/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 6/266

ve sandalye üret m nden (satışından) b r dönemde elde edeceğ gel r;

ürününün üret m (satış) m ktarı

1.1. İki Değişkenli Fonksiyonlar

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 7/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 8/266

olarak toplam mal yet hesaplanır. Örnek:

Örnek: , , kümeler ver ls n. O zaman, kartezyen çarpımı;

olur. kuralını aşağıdak g b tanımlayalım.

Bu şek lde tanımlanmış , ’den ye b r k değ şkenl fonks yondur.

, k değ şkenl fonks yonu ç n , ve olmak üzere,

Tanım: Boş küme olmayan herhang , ve kümeler ver ls n ve sembolü ve kümeler n n

tanımlı, k değ şkenl fonks yonu ç n, , ,

k değ şkenl fonks yonu ç n, değer n hesaplayınız.

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 9/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 10/266

1.2. Üç Boyutlu Koordinat Sistemi (Üç Boyutlu Uzay)

Şek l 2: Üç boyutlu d kdörtgensel koord nat s tem

Şek l 1: İk boyutlu düzlem ( - kartezyen koord nat s stem )

Üç tane b rb r ne d k d kdörtgensel yüzeyler n oluşturduğu eksen takımına üç boyutlu uzay denmekted r. Üç

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 11/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 12/266

Şek l 6: İk değ şkenl b r fonks yonun graf ğ

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 13/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 14/266

Şek l 7: Örnekte ver len fonks yonun tanım kümes

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 15/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 16/266

fonks yonunun tanım kümes n bulunuz.

1.4. Üç Değişkenli Fonksiyonlar

(Üç değ şkenl fonks yon, bağımsız değ şkenler)

Logar tma fonks yonu poz t f reel sayılar ç n tanımlıdır.

Dolayısıyla, olmalıdır. kadar olacaktır. ve olduğundan,

ödeme yapması gerek r.

Şek l 10: fonks yonunun tanım kümes

1) Fonks yonunun graf ğ n ç z n z.

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 19/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 20/266

Ver len k noktanın koord natları formülde yer ne konulursa;

olarak uzaklık hesap ed l r.

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 21/266 https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/isletme_matematigi/1/index.html 22/266

3. K,L ve M ürünler n n üret m ç n kullanılan hammadde m ktarları sırası le 2, 4 ve 5 ton se,

C) Merkez (0,0,0) yarıçapı 4 olan küren n ç tarafı E) 13

7. Aşağıda ver len fadelerden hang s yanlıştır? A)

B) İk değ şkenl fonks yonlar üç boyutlu uzayda b r yüzey oluşturur.

k değ şkenl fonks yonu ç n,

A) Merkez (0,0) yarıçapı 1 olan da ren n dışı

A) 1 B) Merkez (0,0) yarıçapı 1 olan da ren n ç

B) 5 C) Merkez (1,1) yarıçapı 1 olan da ren n dışı

C) 7 D) Merkez (1,1) yarıçapı 1 olan da ren n ç

D) 11 E) Merkez (0,0) yarıçapı 1 olan çember n kend s

CEVAP ANAHTARI 2. ÇOK DEĞİŞKENLİ FONKSİYONLARDA EKSTREMUM

2.1. Çok Değişkenli Fonksiyonlarda Limit

Örneğ n, k değ şkenl b r fonks yon ç n l m t kavramı;

2.2. Çok Değişkenli Fonksiyonlarda Süreklilik