VAGON BİLGİSİ

DERS NOTU

İrfan KALINBACAK

Şubat, 2011
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER …………………………………………………………………………….. ii

BÖLÜM I – VAGON ANA PARÇALARI VE İŞLETME SINIR ÖLÇÜLERİ……………. 1

1.1 Tekerlek Takımı ……………………………………………………………………. 1

1.2 Tekerlek Düzeni ……………………………………………………………………. 5
1.3 Şasi ………………………………………………………………………………… 10
1.4 Kasa (sandık) ……………………………………………………………………… 11
1.5 Tamponlar …………………………………………………………………………. 12
1.6 Cer Tertibatları …………………………………………………………………….. 14
1.7 Fren Tertibatları İçin İşletme Sınırları …………………………………………….. 16

BÖLÜM II – VAGON TİPLERİ ………………………………………………………….. 17

2.1 Vagonların Sınıflandırılması ……………………………………………………… 17
2.2 Yolcu Vagonu Tipleri ve Sayıları …………………………………………………. 17
2.3 Yük Vagonu Tipleri ve Sayıları …………………………………………………… 17

BÖLÜM III – VAGONLARIN NUMARALANDIRILMASI …………………………….. 22

3.1 Yük Vagonlarının Numaralandırılması ……………………………………………. 22
3.2 Yolcu Vagonlarının Numaralandırılması …………………………………………. 26

BÖLÜM IV – VAGONLAR ÜZERİNDEKİ YAZI VE İŞARETLER ………………….... 30

BÖLÜM V – VAGONLARIN İŞLETİLMESİ …………………………………………….. 35

5.1 Uluslararası Anlaşmalar …………………………………………………………… 35
5.2 Yükleme …………………………………………………………………………… 35
5.3 Trenlerin Muayenesi ………………………………………………………………. 37
5.4 Tamir Etiketleri ……………………………………………………………………. 38
5.5 Deray ……………………………………………………………………………… 41

ii
 BÖLÜM I
VAGON ANA PARÇALARI VE İŞLETME SINIR ÖLÇÜLERİ

Demiryolu teknik standartlarına göre üretilen ve bakım onarımı yapılan, yolcu ve yük
taşımaya yarayan çekilen araçlara VAGON denir.

1.1 Tekerlek Takımı

Belirli bir açısal hızla ray üzerinde yuvarlanarak kitleleri taşır. Bir tekerlek takımı, bir dingil
ve iki adet tekerlek gövdesinden oluşur. TVS 2000 tipi vagonların tekerlek takımlarında fren
diskleri de bulunur. Bir tekerlek takımı, aşağıdaki işlemlere tabi tutularak oluşturulur:
- Dingil, uygun ölçülerde hazırlanır.
- Tekerlek gövdeleri 0.25-0.40 mm. sıkılıkta, pres gücüyle dingile geçirilir.
- Dingil yatakları (rulmanlar), ısıtılarak dingil başlarına geçirilir.
- Dingil kutuları (buategresler), rulmanların üzerini kapatması için monte edilir.
- Tekerlek çap farklılıkları ve salgılar torna edilerek ortadan kaldırılır.

Resim 1.1 TVS 2000 tipi vagon tekerlek takımı

Tekerlek gövdeleri monoblok (yekpare) olarak üretilir ve işletme sınır çizgisine kadar
kullanılır. İşletme sınır çizgisine kadar çapı düşen tekerlekler dingillerinden çıkarılarak
yenisiyle değiştirilir. Dingiller ise, kullanılmasını engelleyen bir arızası yoksa birçok defa
kullanılabilir. Eskiden tekerlek gövdelerini uzun süre kullanabilmek amacıyla, tekerleklere
(ispite) bandaj geçirilme işlemi yapılmaktaydı. Günümüzde bandaj geçirme işlemi
uygulanmamaktadır. Bandaj geçirme işleminde: Sıcak haddeleme ile şekillendirilen bandaj, iç
çapı geçme sıcaklığı toleransına göre işlenerek hazırlanır ve 200-250 0C sıcaklıkta ısıtılarak

1
tekerlek gövdesi (ispit) üzerine geçirilir, tespit (emniyet) çemberi bandajın ispitten çıkmasını
önlemesi için takılır ve yuvarlanma profili tornada işlenerek hazırlanır.

1.1.1 Dingil yatağı

Dingil yatakları, vagonun ağırlığını üzerine alır ve bu ağırlığı dingil başlarına (turyonlara)
aktarır. Eskiden kaymalı yataklar kullanılmaktaydı, fakat günümüzde rulmanlı yataklar
kullanılmaktadır.

Resim 1.2 Dingil yatağı

1.1.2 Dingil kutusu

Yatakların üzerinde bulunan dingil kutusu (buategres), yataklara ve dingil yatağı yağına
depoluk yapar ve onları dış etkilerden korur.

Resim 1.3 Dingil kutusu (kapağı sökülmüş)

2
1.1.3 Tekerlek takımı işletme sınırları

1. Bir dingil kutusu:

- Dönmüş,
- Kulakları kırılmış veya aşınmış,
- İçinde yağ tutamayacak veya içine toz ve su girebilecek kadar hasarlı,
- Elin tersiyle dokunulamayacak derecede ısınmış olmamalıdır.
Elin tersiyle dokunulamayacak şekilde ısınmış olması rulman arızasını gösterir. Bu
durumda vagonun devamına izin verilmez.
2. Bir dingilde:
- Çatlak veya kaynakla tamir edilmiş bir kusur,
- Eğrilik,
- Sürtünme nedeniyle oluşmuş keskin köşeli aşınmış kısımlar,
- Derinliği 1 mm. den fazla olan aşınmış kısımlar bulunmamalıdır.
3. Tekerlekler, dingil üzerinde hiçbir şekilde oynamış ve kaymış olmamalıdır.
4. Tekerlek üzerinde (gövde, göbek, boden, bandaj), herhangi bir çatlak veya kırıklık
olmamalı, varsa da kaynakla tamir edilmiş olmamalıdır.
5. Bandaj geçirilmiş bir tekerlekte, bandaj laçkalığını gösteren bir emare olmamalıdır.
[kontrol işaretinin kayması, tespit çemberi arızası (laçkalık, kırıklık, noksanlık), çekiçle
vurulduğunda net bir ses vermemesi, birleşme yerinde çevrenin üçte birinden fazla pas
görülmesi]

Şekil 1.1 Tekerlek ölçüleri

3
6. Boden kalınlığı, en az 22 mm. boden yüksekliği en fazla 36 mm. olmalıdır. (Boden
kalınlığı, 22-19 mm arasında ise, vagon düşük hızla, yük treni arkasında en yakın
atölyeye kadar sevk edilebilir, 19 mm. den az ise sevk edilmez.)
7. Bandaj genişliği, en fazla 140 mm., en az 133 mm. olmalıdır.
8. Bandaj kalınlığı; yolcu ve 120 km/h hızla işletmeye kabul edilen yük vagonlarında (ss
işaretli) en az 35 mm., diğer yük vagonlarında ise en az 30 mm. olmalıdır.
9. Monoblok tekerleklerde bandajlar, işletme sınır çizgisine kadar kullanılır. İşletme sınır
çizgisinin (yivin), tamamının gözle görülmesi gerekir.
10. Frenleme sırasında meydana gelen ısınma nedeniyle, tekerleğin gövde kısmının yan
yüzeylerindeki boyada meydana gelmiş yeni bozulmaların (yanmaların) boyu 50 mm. den
fazla olmamalıdır.
11. Bodenlerin dış kısımları arasındaki ölçü, en az 1410 mm., en fazla 1426 mm. olmalıdır.
12. Bandajların iç yüzeyleri arasındaki mesafe, en az 1357 mm., en fazla 1363 mm. olmalıdır.
Draylardan sonra, dingilde eğrilik olup olmadığı için, birbiri ile 120 derecelik açı yapan
en az 3 farklı noktadan ölçü alınır. Bu ölçülerin bu değerleri gösterse bile aralarındaki
farkın 2 mm. den fazla olmaması gerekir, eğer varsa dingil eğri olarak kabul edilir.

Şekil 1.2 Tekerlek ölçüleri

13. Bir tekerleğin yuvarlanma yüzeyinde:

- Yer yer eziklik,
- 60 mm. den fazla uzunlukta veya 1 mm. den fazla derinlikte, apletilik (düzleşme),
- 60 mm. den fazla uzunlukta veya 1 mm. den fazla kalınlıkta, metal yığıntılar,
- Yuvarlanma yüzeyinin kenar kısımlarında çatlaklar,
- Yuvarlanma yüzeyi üzerinde, 60 mm. den fazla uzunlukta çatlama, çukurluk,
pullanma gibi kusurlar olmamalıdır.

4
Apleti: Tekerleğin, ray üzerinde kızak yapması neticesi, bir veya birkaç yerinden aşınmasına
apleti denir. Her hangi bir aşınmanın apleti olarak kabul edilebilmesi için, aşıntı boyunun 60
mm. den veya derinliğinin 1 mm. den büyük olması gerekir. Apleti olduğu görülen vagonla
yola devam edilmez ve bu şekilde geçilen yolun kontrol edilmesi gerekir. Kontrolde, bir ray
kırılması yoksa yol trafiğe açılır, aksi halde kapalı tutulmalıdır. Apletili vagonlar için en
uygun olanı, tekerlek değiştirilmesidir. Bu mümkün değilse, revizör kontrolü ve izniyle atölye
ve fabrikalara, hız sınırlaması (15 km/h) konulmak suretiyle sevk edilir. Her türlü vagon
arızasında olduğu gibi apleti arızasında da, istasyon ve tren personeli vagonun seyre elverişli
olup olmadığında tereddüde düşerse ve bir vagon teknisyeni bulunamazsa, makinistin kararı
alınır.

Resim 1.4 Apleti

1.2 Tekerlek Düzeni

Tekerlek düzenlerine göre vagonlar dingilli ve bojili olmak üzere iki farklı şekilde
üretilmektedir. Yolcu vagonları ve ağır yük taşımaya mahsus vagonlar bojili olarak, hafif yük
taşımaya mahsus vagonlar ise dingilli olarak üretilmektedir.

1.2.1 Dingilli vagonlar

Genelde iki dingilli ve yaprak sustalı olarak üretilmektedir. Dingiller vagon şasisine doğrudan
süspansiyon sistemi ile bağlanmaktadır. Süspansiyon sisteminin temel elemanı yaprak
sustalardır.

5
 Şekil 1.3 Dingilli bir vagonun tekerlek bağlantıları

Dingilli vagonlarda hareketten kaynaklanan titreşimler; şasiden askı sportlarına, askı

sportlarından bağlantı elemanlarına ve sustalara, susta kasasından dingil kutusuna ve dingil
yatağına, dingil yatağından dingil başına ve dingile, dingilden tekerleklere ve raya iletilir.
Raylardan gelen vuruntuların ve titreşimlerin vagon kasasına ve yüke aktarımı yukarıdaki
işlemin tersi olacak şekilde gerçekleşir.

Resim 1.5 Dingilli bir vagonun bağlantıları

Dingil çatalı (plakdögard): Şasi ile tekerlek takımının irtibatını sağlar. Dingil kutusunun
hareketlerine (yukarı-aşağı veya iç-dış) kızaklık eder. Şasiye kaynakla veya perçinle bağlanır.

Dingil çatalı köprüsü (braga): Dingil çatalını dingil kutusu altından birbirine bağlar.
Kalkışlarda, duruşlarda ve kurplarda meydana gelen kuvvetler nedeni ile dingil çatalının
açmasını ve kırılmasını önler.

6
Aşınma plakası (paten): Dingil çatalının iç kısımlarına perçin, cıvata veya kaynakla bağlanır.
Dingil kutusunun hareketi ile dingil çatallarının aşınmasını engellemek maksadıyla kullanılır.

Askı (susta) sportu: Vagonun şasisine perçin yada kaynakla birleştirilir. Yaprak sustanın
bağlantı elemanları ile vagona bağlanmasını sağlar.

Bağlantı elemanları: Askı sportunun ve yaprak sustanın gözlerine pernolar takılır, pernoların
uçlarına lokmalar takılır, lokmalar da menotlarla birbirine bağlanır. Çift menot kullanılırsa iki
menot arasına da bağlayıcı ara parçalar konulur.

Yaprak sustalar: Sustalar vagonlarda dikine gelen kuvvetlerin ve sarsıntıların bir kısmını
yutar. Dingilli vagonlarda ve bazı tip bojilerde kullanılmaktadır. Yaprak sustalar üç kısımdan
oluşur.
a) Yapraklar: Susta yapraklarının birisi ana yaprak olup diğerleri yardımcı yapraklardır.
Susta tiplerine göre yaprak adetleri azalır veya çoğalır. Yaprakların ortasında
genellikle kanal vardır. Bu kanallar, yaprakların genişliğine dağılmasını önler. Ana
yaprakta susta gözü denilen perno yuvaları bulunur. Susta buradan pernolar ve
menotlar vasıtasıyla susta sportuna ve dolayısıyla vagona bağlanır.
b) Susta kasası: Susta yapraklarının dağılmasını önler. Susta kasası altında bulunan
meme, dingil kutusu üzerindeki yuvaya oturarak sustanın sağa sola oynamasını önler.
c) Susta kaması: Susta içindeki yaprakları sıkıştırmaya yarar.

Şekil 1.4 Yaprak susta

Susta kırılma nedenleri:

- Belirli bir çalışma sonucu oluşan doku yorgunluğu,
- Herhangi bir nedenle yapraklarda oluşabilecek bir çatlaklık,
- Aşırı yükleme,
- Paslanma,

7
 - Susta aralarının yağsız kalması (yağsız kaldığında ana yaprağa gelen kuvvet alt
yapraklara intikal edemez),
- Susta kasasının laçkalığı nedeni ile yaprakların kayması.

Dingilli vagonlarda işletme sınırları

1. Dingil çatalları kırık, eğrilmiş, çatlamış, kaynak yeri açılmış ve laçka durumda
olmamalıdır.
2. Dingil çatalı köprüsü (braga) kırık, çatlak, eğri veya noksan olmamalıdır.
3. Aşınma plakası (paten), noksan olmamalıdır.
4. Askı (susta) sportu çatlak veya kırık olmamalıdır.
5. Susta bağlantı elemanlarının (menot, perno, lokma, vb.) hiç biri noksan, kırık, çatlak veya
yerinden çıkmış olmamalıdır.
6. Bir sustanın:
- Hiçbir yaprağı noksan, kırık ya da çatlak,
- Yapraklar kasa içinde gevşek,
- Yaprakları, kasasına göre uzunlamasına 10 mm. den fazla kaymış olmamalıdır.
7. Susta memesi, dingil kutusu üzerindeki yuvasından çıkmış (veya bükülmüş) olmamalıdır.
8. Susta kasası ile buna temas edebilecek olan vagon kasasının/şasisinin kısımları arasındaki
mesafe, 15 mm. den az olmamalıdır.
9. Susta ile vagonun, bojinin veya tekerleklerin arasında temas olduğunu gösteren yeni izler
olmamalıdır.

1.2.2 Bojili vagonlar

En az iki tekerlek takımı ve bir şasi ile oluşturulmuş taşıma grubuna boji (araba) denir.
Vagonun şasisi küresel oynak boji göbeğine oturtulur ve perno adı verilen bir mille bağlantı
sağlanır (pivot bağlantı). Bu küresel oynaklık bojinin şasi altında rahatça hareket etmesini
sağlar. Boji şasisi, kaynak konstrüksiyon veya çelik dökümden imal edilir. Bojiler, bir araçta:
- Süspansiyonu iyileştirir, ses izolasyonu ve konfor sağlar,
- Yüksek hızlara uygun hale getirir,
- Dingil sayısını arttırır, dingil basıncını düşürür,
- Boyunun uzatılmasını olanaklı hale getirir,
- Yükleme tonajını arttırır,

8
Bojilerde titreşimleri azaltmak ve süspansiyonu sağlamak amacıyla yaprak sustalar, helezon
sustalar ve amortisörler kullanılır. Yolcu vagonlarında “Schlieren” ve “Y32” tip, yük
vagonlarında “Y25” ve “UIC” tip bojiler kullanılır.

Şekil 1.5 Boji tipleri

9
Bojili vagonlarda işletme sınırları

1. Y 25 boji veya türevleri:

- Bojideki hiçbir süspansiyon yayı (dara veya yük yayı) çatlak, kırık veya eksik
olmamalıdır.
- Bojinin tüm dara yayları, aynı sarılma yönüne sahip olmalıdır.
- Bojinin helis biçimindeki tüm yay çiftleri, zıt sarılma yönüne sahip olmalıdır.
- Hiçbir iç veya dış amortisör halkası eksik, kırık veya gevşek olmamalıdır.
- Hiçbir amortisör şapkası, boji şasisi ile temas etmemelidir.
- Hiçbir kaldırma “T” si, eksik ya da gevşek olmamalıdır.

Şekil 1.6 “Y25” tipi boji

2. Bojilerin, şasi putrellerinin şasi traverslerine kaynakla birleştirildiği kısımlarında, hiçbir

çatlak olmamalıdır.
3. Boji üzerindeki hiçbir kızak veya kızak yayı ya da kızağın hiçbir kısmı, eksik ya da
kopmuş olmamalıdır.
4. Boji, şasiye oranla anormal pozisyonda görünmemelidir.
5. Boji yatağı kırık veya gevşek olmamalıdır.
6. Boji yatağının pernosu, eksik, kırık ya da gevşek olmamalıdır.
7. Hiçbir aşınma pateni (sürgü) eksik olmamalıdır.

1.3 Şasi

Vagonun iskeletini oluşturan şasi, hareketli ve hareketsiz vagon parçalarının arasında

kaldığından gerek yoldan gerekse diğer araçlardan etkilenmektedir. Bu nedenle şasiler yüksek
mukavemetli ‘U’ veya ‘H’ putrellerinden yapılır. Putreller birbirlerine kaynak, perçin yada

10
cıvatalar ile bağlanır. Şasi başındaki traverslerin her birinin altına, manevracılar için iki
korkuluk yerleştirilir ve bu korkuluklar, basamak ve tutamaklardan oluşur.

1.3.1 Şasiler için işletme sınırları

1. Vagon şasisi ile askı sportları veya boji göbekleri, aynı düzlem ve ölçü içinde gönyede
olmalıdır.
2. Şaside, gözle görünür şekil değişikliği (düşey ya da yatay yönde eğilme, bükülme,
burulma vs.) bulunmamalıdır.
3. Vagon şasisinde eğik, kırık, çatlak ve burulmalar, talimatlarda verilen toleranslardan fazla
olmamalıdır.
4. Şasinin, susta askı tertibat bölgesinde, kesinlikle çatlak bulunmamalıdır.
5. Koşum takımının irtibatlandırıldığı şasi putrellerinin, baş traverslerin ve ara traverslerin
kanatlarında enine çatlaklar bulunmamalıdır.
6. Dış boy kirişler ile çapraz kirişler arasındaki irtibat parçalarının kaynak dikişleri, çatlak
olmamalıdır.

1.4 Kasa (sandık)

Kasalar taşınacak yükün özelliğine göre; açık, kapalı, platform, sarnıç gibi farklı şekillerde
üretilir. Kasa, iskelet, taban döşemeleri, yan duvar dikmeleri ve dikme destekleri, kapı ve
pencereler, boşaltma düzeneği, paratör, merdivenler, korkuluklar gibi parçalardan meydana
gelir. Yan duvarlarda sol alt köşede etiket koyma yeri bulunur.

1.4.1 Kasalar için işletme sınırları

1. Vagonun kasasında, üst yapılarda ve ilave tertibatların tümünde:

- Yüklemenin bozulmasına veya kaybına neden olabilecek,
- Tren güvenliğini tehlikeye sokabilecek,
- Şahısları tehlikeye düşürebilecek ve
- Çevreyi tehlikeye düşürebilecek hasar olmamalıdır.
2. Vagonun kasası ve kısımları yük gabarisini geçmemelidir.
3. Sofaj veya diğer aküplemanların (bağlı veya çözülmüş) hiçbir kısmı, ray üst seviyesinden
140 mm. altına düşmemelidir.

11
4. Hiçbir duvar veya taban levhası, yükün kaybına veya nemden dolayı bozulmasına sebep
olabilecek derecede hasarlı, kırık, yarık veya eksik olmamalıdır.
5. Sürgülü kapılar ve duvarlar, tamamen kapanabilmeli ve sürgülenmelidir. Bunlar noksan
olmamalı ya da kılavuzlarından çıkmamalıdır.
6. Kılavuz ve kilitleme organları (kapı pervazları, menteşeler, kilitler, kapatma kancaları,
kollar) eksik, yerinden çıkmış, kırık ya da deforme olmamalıdır.
7. Çatı örtüsü ve su kanalı, yukarı kalkmış ve deforme olmamalıdır.
8. Yüksek kenarlı açık vagonların yan kapıları kapatılabilmeli ve zamansız açılmamaları
için kilitlenebilmelidir.
9. Platform vagonlarında, çıkarılabilir veya gizlenebilir dikmeler eksik, kırık veya çatlak
olmamalı, gabariyi aşacak şekilde bulunmamalıdır.

1.5 Tamponlar

Tamponlar, vagonun alınlarına ray doğrultusunda gelen kuvvetleri sönümlemek ve şasiye

yumuşak bir şekilde iletmek amacıyla kullanılır. Tampon travestine tampon gövdesi alt
plakalarından dörder cıvata ile tespit edilir. Tamponların gövdesini meydana getiren kısımları
dövme veya dökme çelikten, içindeki sarma sustaları veya bilezikleri ise yay çeliğindendir.
Tamponlarda genellikle, konik sarmalı, helezon veya bilezik sustalar kullanılır.

Şekil 1.7 Tampon tipleri

1.5.1 Tamponlar için işletme sınırları

1. Hiç bir tampon ve hiç bir tampon tespit cıvatası noksan olmamalıdır. Tüm tespit cıvataları
sıkılmış olmalıdır.
2. Tampon yayı ve tamponun diğer parçalarında, tamponu işlemez hale getirebilecek kırıklık
ya da hasar olmamalıdır.

12
3. Tampon eksenlerinin raydan yüksekliği, vagon dururken ve ray üstü seviyesinden dikine
ölçmek suretiyle aşağıdaki çizelgede gösterildiği gibi olmalıdır.

En fazla 1065 mm. olmalıdır.

En az ölçü
Boş vagonlarda Dolu vagonlarda
Yolcu Yük Yolcu Yük
1040 mm 1025 mm 980 mm 940 mm

Şekil 1.8 Tampon eksenlerinin raydan yüksekliği

4. Tampon aynalarında, kırıklık ve noksanlık olmamalıdır.

5. Her uçtaki yalnız bir tamponun, el ile, en fazla 15 mm. ittirilmesine izin verilir.
6. Karşılıklı vagonlar arasındaki tampon merkezlerinin seviye farkı, 85 mm. yi aşmamalıdır.

Şekil 1.9 Tampon merkezlerinin seviye farkı

7. Tamponun silindir kısmının tabanında ve tampon planjöründe, çevrelerinin 1/4 ünü aşan
çatlaklar bulunmamalıdır.
8. Tampon tablalarında hiçbir perçin veya tespit cıvatası eksik veya gevşemiş olmamalıdır.
9. Bir tampon merkezinin diğer tampon merkezine olan mesafesi (açıklık), en fazla 1760
mm., en az 1740 mm. olmalıdır.

Şekil 1.10 Tampon açıklığı

13
1.6 Cer Tertibatları

Vagonlarda kanca kavramalı ve yarı otomatik kavramalı olmak üzere iki çeşit cer tertibatı
kullanılır.

1.6.1 Kanca kavramalı cer tertibatı

Kanca kavramalı cer tertibatını; cer kancası, cer çubuğu, cer sustası, koşum biyeli, koşum
mili, koşum somunu, koşum üzengisi oluşturur. Cer susta paketinde kullanılan sustalar konik
sarma yaylı ve bilezik yaylı olarak iki çeşittir. 100 ton çekme mukavemetine sahip olarak
üretilmektedir.

Şekil 1.11 Kanca kavramalı cer tertibatı

1.6.2 Yarı otomatik kavramalı cer tertibatı

Yarı otomatik kavramalı cer tertibatları, hem tampon hem de cer kancası görevini üstlenirler.
Bağlama hafif bir tamponla otomatik olarak, çözme bir kol vasıtasıyla manuel olarak
gerçekleşir. Ayrıca üzerinde bulunan koşum takımı, kanca kavramalı bir vagona bağlantıya
olanak verir. 350 ton çekme mukavemetine sahip olarak üretilmektedir.

14
 Şekil 1.12 Yarı otomatik kavramalı cer tertibatı

Bağlanması: Tamponlama hızı 2-7 km/h arasında olmalıdır. Tamponlama yapmak için koşum
takımı kafaları ‘kavrama hazır pozisyonuna’ alınır. Bunun için:
- Çözme kolu raya dik durumuna alınır,
- Vagon düz yolda ise koşum takımı kafaları vagon eksenine alınır,
- Vagon kurpta ise koşum takımı kafalarının eksenleri kavrama pozisyonuna alınır.

Çözülmesi: Araçlardan herhangi birine ait çözme kolu raya

paralel olacak şekilde yukarıya kaldırılır ve lokomotif çekilir.
Eğer kol kaldırılamıyorsa kavrama dilleri çekmeye karşı yüklü
durumdadır. Bu durumda ileri geri yapılarak yük kaldırılır.

Kavrama imkansız pozisyonu: Çözme kolunun yukarı doğru

kaldırılıp raya paralel duruma getirildikten sonra koşum takımı
kafasına doğru itilerek sport üzerinde bulunan yuvaya
yerleştirilmesi ‘kavrama imkansız’ durumudur. Bu durumda
tamponlama yapılmış olsa bile kavrama olmayacaktır.

15
1.6.3 Cer tertibatları için işletme sınırları

1. Cer tertibatlarında kaynakla tamir edilmiş bir kusur bulunmamalıdır.

2. Cer kancası çatlak, deliği kırık veya dönmüş olmamalıdır.
3. Cer kancasının kolu ve yuvası, cer kancası içinde dönebilecek kadar aşınmış olmamalıdır
4. Cer kanca ekseni, raydan 945-1045 mm. yükseklikte olmalıdır.
5. Cer kancası perno çapı, en az 50 mm. olmalıdır.
6. Koşum takımında kırıklık ve çatlaklık bulunmamalıdır.
7. Cer çubuğu kırık veya çatlak olmamalıdır. Manşon, cıvata, kama (kupilya) kırık, çatlak ya
da eksik olmamalıdır.
8. Koşum takımının uzunluğu, en azından tamponların temasını sağlayacak kadar olmalıdır.
9. Sustalar (cer paketleri) görev yapamaz halde olmamalıdır.
10. Sarkıtılmış vaziyette olan koşum takımı, ray üst seviyesinden itibaren 140 mm. nin altına
düşmemelidir.

1.7 Fren Tertibatları İçin İşletme Sınırları

1. Hiçbir sabo, noksan olmamalıdır.

2. Sabolar dışarıya doğru taşmış olmamalıdır. Bir sabonun dış yüzü, bandajın dış yüzüne
ulaşıp geçtiyse, taşmış kabul edilir.
3. Aşınmış veya kırık sabo bulunmamalıdır. Dışardan görülen en alçak yerinden alınan
ölçüye göre sabo kalınlığı en az 10 mm. olmalıdır.
4. Trangala (fren üçgeni) emniyet çemberi kırık ya da eksik olmamalıdır.
5. Fren ana borusu (kondüvit) kullanılabilir durumda olmalıdır.
6. Fren hortumlarının hiçbir kısmı (bağlı olsun olmasın) ray üstünden 140 mm. aşağıda
olmamalıdır.
7. Fren açık-kapalı kolu görev yapamaz halde bulunmamalıdır.
8. Dolu-boş ve G-P değiştirme sistemi kullanılamaz durumda olmamalıdır.

16
 BÖLÜM II
VAGON TİPLERİ

2.1 Vagonların Sınıflandırılması

1) Yapısal bakımdan 2) İşletmecilik bakımından

a) Yük a) Ticari
b) Yolcu b) İdari
c) Şahıs

2.2 Yolcu Vagonu Tipleri ve Sayıları

- Yataklı …………….. 103

- Kuşetli …………….. 121
- Pulman ……………. 411
- Yemekli …………… 78
- Kompartımanlı …..... 139
- Banliyö ……………. 138
TOPLAM …….. 990 adet (2009 yılı istatistiklerine göre)

2.3 Yük Vagonu Tipleri ve Sayıları

Yük vagonlarının; kapalı, platform, yüksek kenarlı açık, sarnıçlı, tahıl, ağır yük, balast gibi
tipleri bulunur. 2009 yılı istatistiklerine göre sayıları aşağıda gösterilmiştir:

a) İdari vagonlar …….. 1908

b) Şahıs vagonları …… 2453
c) Ticari vagonlar ….. 17607
- Kapalı vagonlar 5487
- Açık vagonlar 6265
- Platform vagonlar 5180
- Sarnıçlı vagonlar 675

17
 Şekil 2.1 Normal tip kapalı vagon örnekleri (100 0 - 199 9)

Şekil 2.2 Özel tip kapalı vagon (kayar duvarlı) (200 0 - 299 9)

Şekil 2.3 Normal tip 2 dingilli platform vagonu (300 0 - 349 9)

18
Şekil 2.4 Normal tip bojili platform vagonu (350 0 - 369 9, 380 0 - 399 9 )

Şekil 2.5 Özel tip bojili platform vagonu örnekleri (450 0 - 499 9)

Şekil 2.6 Normal tip yüksek kenarlı açık vagon örnekleri (500 0 - 599 9)

19
 Şekil 2.7 Özel tip yüksek kenarlı açık vagon (600 0 - 699 9)

Şekil 2.8 Sarnıçlı vagon (700 0 - 799 9)

Şekil 2.9 Özel vagonlar (tahıl vagonu) (900 0 - 939 9, 960 0 - 969 9, 990 0 - 999 9)

20
Şekil 2.10 Yük furgonu

Şekil 2.11 Balast vagonu

21
 BÖLÜM III
VAGONLARIN NUMARALANDIRILMASI

3.1 Yük Vagonlarının Numaralandırılması

Vagon numarası 12 rakamdan oluşur. Örnek: 21 75 513 3 209-1

Çizelge 3.1 Vagon numaralarının vagon kasasına yazılışından örnekler.

31 RIV 21 RIV 81 41
75 TCDD 81 A-ÖBB 75 TCDD 75 TCDD
354 6 002-4 247 1 060-7 686 3 217-5 336 0 302-9
Rilnss Hbbills Fad-wu Kls-w

İşletme numarası (1. ve 2. rakamlar): 1. ve 2. rakam, işletme numarasını oluşturmaktadır.

Vagonun; yük ya da yolcu, RIV şartlarına haiz ya da değil, dingilli ya da bojili, demiryolu
idaresine ait ya da 3. şahsa ait olup olmadığı hakkında bilgiler verir.

Çizelge 3.2 En çok kullanılan işletme numaraları ve açıklamaları

21 RIV şartlarına haiz, dingilli, demiryolu idaresine ait

23 RIV şartlarına haiz, dingilli, şahıs vagonu
31 RIV şartlarına haiz, bojili, demiryolu idaresine ait
33 RIV şartlarına haiz, bojili, şahıs vagonu
41 RIV şartlarına haiz değil, dingilli, demiryolu idaresine ait
43 RIV şartlarına haiz değil, dingilli, şahıs vagonu
81 RIV şartlarına haiz değil, bojili, demiryolu idaresine ait
83 RIV şartlarına haiz değil, bojili, şahıs vagonu

22
Sahip idarenin veya vagonu tescil eden idarenin UIC kod numarası (3. ve 4. rakamlar):
“UIC - Uluslararası Demiryolları Birliği”ne üye her demiryolu kuruluşu için verilen kod
numarası. Bu kod numarası TCDD için ‘75’ dir.

Vagon evsaf (özellikler) numarası (5. 6. 7. ve 8. rakamlar): Vagon numarasının başındaki

tanıtım harfleri ile birlikte vagonun tipini ve işletme ile ilgili teknik özelliklerini belirtir.

Çizelge 3.3 Vagon evsaf numaraları ve açıklamaları

Vagon tipi Evsaf numarası Özellikleri

T 000 - 099 Tavanı açılabilen vagon

G 100 0 – 199 9 Normal tip kapalı vagon
H 200 0 – 299 9 Özel tip kapalı vagon (kayar duvarlı)
K 300 0 – 349 9 Normal tip 2 dingilli platform vagonu
350 0 – 369 9
R Normal tip bojili platform vagonu
380 0 – 399 9
O 370 0 – 379 9 Normal tip yüksek kenarlı açık/platform vagonu
L 400 0 – 449 9 Özel tip 2 dingilli platform vagonu
S 450 0 – 499 9 Özel tip bojili platform vagonu
E 500 0 – 599 9 Normal tip yüksek kenarlı açık vagon
F 600 0 – 699 9 Özel tip yüksek kenarlı açık vagon
Z 700 0 – 799 9 Sarnıçlı vagon
I 800 0 – 899 9 Soğutuculu, soğuk havalı vagon
900 0 – 939 9
F, H, L, S tipi özel vagonların dışında kalan özel
U 960 0 – 969 9
vagonlar
990 0 – 999 9
940 0 – 959 9
D Servis vagonları ve furgonlar
970 0 – 989 9

Tip harfinin yanındaki küçük harfler, yükün cinsine ve özelliğine göre tasarlanmış vagonların
niteliklerini belirtir. Vagon tiplerine göre küçük harfler, farklı anlam taşıyabilir.

İmalat sıra numarası (9. 10. ve 11. rakamlar): Vagonun ait olduğu tipten kaçıncı sırada
üretildiğini veya üretim sıra numarasını gösterir.

23
Kontrol rakamı (12. rakam): Vagon numarasının kaydı yapılırken rakamların yanlış
girilmesini önlemek amacıyla tasarlanmıştır. Kontrol rakamı: 12 haneli vagon numarasının,
kontrol rakamı hariç diğerlerinin altına 2 den başlayarak 2, 1 şeklinde rakamlar yazılır ve bu
rakamlarla tek tek çarpılır; çıkan rakamların sayı değerleri toplanır; toplam, bir üst onluktan
çıkarılarak bulunur.

Örnek : 21 75 151 2 789 - ..... numaralı vagonun kontrol rakamını bulalım

2 1 7 5 1 5 1 2 7 8 9
X 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
4 1 14 5 2 5 2 2 14 8 18

4+1+1+4+5+2+5+2+2+1+4+8+1+8 = 48 olur.
Bir üst onluktan çıkarılarak kontrol rakamı 50 – 48 = 2 olarak bulunur.

Örnek açıklama:
31 RIV
75 TCDD
285 1 181-7
Habis-w

31 : İşletme numarası olup, RIV şartlarına haiz, bojili ve demiryolu idaresine ait olduğunu,
RIV : Vagonun RIV şartlarına haiz olduğunu,
75 : Sahip idarenin TCDD olduğunu,
285 1: Evsaf numarasını,
181 : İmalat sıra numarasını,
7 : Kontrol rakamını,
H : Özel tip kapalı vagon (kayar duvarlı) olduğunu,
a : İkişer dingili olan iki bojiye (toplam 4 dingil) sahip olduğunu,
b : 18 m < yükleme boyu < 22 m olduğunu,
i : Açılabilir duvarları olduğunu,
s : Azami 100 km/h hız yapabildiğini,
w : Basınçlı hava frenli olduğunu gösterir.

24
 Çizelge 3.4 Yük vagonu küçük tanıtım harflerinden örnekler

G, E, F, I, H, U, T, Z: İkişer dingilli, iki bojili

a S: Altı dingilli, iki bojili
O: Üç dingilli
G, E, F, H, T, U, Z: Altı veya çok dingilli
aa
S: Sekiz veya çok dingilli
L,S: Bağlama tertibatlı
K: Uzun dikmeli
F: Hacim 45 m3 den büyük
H: İki dingilliyse 12 < y.b. < 14 m, hacmi  70 m, bojiliyse 18 m<y.b.<22 m
b
G: İki dingilliyse y.b. 12 m, hacmi  70 m, bojiliyse y.b. > 18 m
T: İki dingilli y.b.>12 m, bojili y.b.>18 m
I: Taban alanı 22 m2<T.A<27 m2
R: Yükleme boyu en az 22 m
L, S: Döner köprülü
H,T: Alın kapılı
I: Et taşımaya uygun kancalı
c
U, Z: Basınçlı boşaltmalı
E: Taban kapaklı
F: Yanlara alçaktan, kontrollü, seçmeli boşaltma
H: Alın kapılı, oto taşır
cc
F: Yanlara alçaktan, kontrollü, sırasıyla boşaltma
L, S: Tek katlı motorlu taşıt taşır
H: Tabanda yük bağlama tertibatlı
d U: Yanlara yukarıdan kontrollü ve seçmeli boşaltma
T: Yanlara yüksekten kontrollü ve seçmeli boşaltma
I: Balık taşır
L, S: Çok katlı oto taşır
H: İki katlı
R: Yan duvar hareketli
e
T: Kapı yüksekliği > 1.9 m
I: Elektrikli havalandırma
Z: ısıtmalı
H, U, G, T: Tahıl taşır
S: En çok 60’lık konteynır taşır
g Z: Basınç altında sıvılaştırılmış gaz veya çözülmüş petrol ürünü taşır
K, L, R: Konteynır taşımaya uygun
I: Mekanik soğutuculu
H, T: Duvarlar açılabilir
U: Havaleli yük taşır
i L, K, R, S: Sabit alın duvarlı, hareketli kapak
I: Mekanik soğutuculu
Z: Tank metal değil
U, F, T: Yanlara aynı anda yüksekten kontrolsüz boşaltma
H: Seyyar bölmeli
L, S, K, O, R: Dikmesiz
l
I: İzoleli, buzsuz
G: Havalandırma penceresi sekiz adetten az
E: Sabit yan kenarlı
K, L, S: Kenarsız
T, F, U: Yol içine kontrollü boşaltma
p
R: Sabit alın duvarlı
I: Izgarasız
s Azami 100 km/h hız yapar
ss Azami 120 km/h hız yapar
u El freni sahanlıkta Bütün vagon tipleri için aynı anlamı taşır
w Basınçlı hava frenli
z El freni kulübede

25
3.2 Yolcu Vagonlarının Numaralandırılması

Yolcu vagonları da yük vagonları gibi 12 rakamdan oluşur.

Çizelge 3.5 Vagon numaralarının vagon kasasına yazılışından örnekler.

TCDD TCDD TCDD

61 75 10-73 161-6 61 75 88-73 009-4 50 75 18-11 073-3
WSPlm WRLm A

İşletme numarası (1. ve 2. rakamlar): Vagon numarasının 1. ve 2. rakamı işletme

numarasını oluşturmaktadır. Vagonun; RIC şartlarına uygunluğu, ne şekilde kullanıldığı,
klima durumu ve bazı özellikleri hakkında bilgiler verir.

Çizelge 3.6 Kullanılan işletme numaralarının anlamları

50 RIC şartlarına haiz değil, klimasız

51 RIC şartlarına haiz, klimasız
61 RIC şartlarına haiz, klimalı

Sahip idarenin veya vagonu tescil eden idarenin UIC kod numarası (3. ve 4. rakamlar):
“UIC Uluslararası Demiryolları Birliği”ne üye her demiryolu kuruluşu için verilen kod
numarası. Bu kod numarası TCDD için ‘75’ dir

Vagon evsaf (özellikler) numarası (5. 6. 7. 8. rakamlar): Vagon numarasının başındaki

tanıtım harfleri ile birlikte vagonun tipini ve işletme ile ilgili teknik özelliklerini belirtir.

26
5. rakam ;
0 ise özel vagon (posta, kargo (K), yataklı, dinlenme, salon, toplantı, pulman)
1 ise birinci mevki kompartımanlı veya pulman vagon (A, WSP, A-Kom)
2 ise ikinci mevki kompartımanlı veya pulman vagon (B, WSP, TVS Bm)
3 ise birinci ve ikinci mevki kompartımanlı veya pulman vagon (AB)
4 ise birinci veya birinci ve ikinci mevki kuşetli vagon (Ac, AcBc)
5 ise ikinci mevki kuşetli vagon (Bc)
6 ise yataklı vagon (WLA)
7 ise yataklı vagon (WLAB)
8 ise özel dizaynlı vagon (AD, BD, AR, WR, WSPD, WSP, WLBR, WSPR, S)
9 ise özel dizaynlı vagon (DU, D, DD)

6. rakam, yer durumu hakkında bilgi verir. (Aşağıdaki örnekler bütün durumları kapsamaz,
yanındaki 5. rakama göre başka anlamlar içerebilir.)
1 ise 10 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli
2 ise 11 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli
3 ise 12 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli
4 ise kuşetli vagonlarda 1.sınıf kompartıman sayısını gösterir
5 ise kuşetli vagonlarda 1.sınıf kompartıman sayısını gösterir
6 ise kuşetli vagonlarda 1.sınıf kompartıman sayısını gösterir
7 ise 7 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli
8 ise 8 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli
9 ise 9 kompartımanlı veya buna denk gelen sayıda koltuk kapasiteli

7. rakam, vagonun hız durumunu belirtir

0,1,2 ise vagon 120 km/h hız yapabilir
3,4,5,6 ise vagon 140 km/h hız yapabilir
7,8 ise vagon 160 km/h hız yapabilir
9 ise vagon 160 km/h den fazla hız yapabilir

8. rakam, vagonun ısıtma sistemini belirtir.

elektrik ısıtmalı (voltaj, frekans), buhar ve elektrik ısıtmalı, sadece buhar ısıtmalı,
klimalı veya özel ısıtmalı gibi durumları ifade eder.

27
İmalat sıra numarası (9. 10. ve 11. rakamlar): Vagonun ait olduğu tipten kaçıncı sırada
üretildiğini veya üretim sıra numarasını gösterir.

Kontrol rakamı (12. rakam): Vagon numarasının kaydı yapılırken rakamların yanlış
girilmesini önlemek amacıyla tasarlanmıştır.

Örnek açıklama:
TCDD
61 75 10-73 154-1
WSPlm

WSP : Pulman vagonu olduğunu,

l : Hoparlör tesisatlı olduğunu,
m : Uzunluğunun 24,5 m. den fazla olduğunu,
61 : İşletme numarası. Vagonun RIC şartlarına haiz ve klimalı olduğunu,
75 : Sahip idarenin TCDD olduğunu,
1 : Birinci mevki pulman vagonu olduğunu,
0 : 60 kişilik koltuk bulunduğunu,
7 : 160 km/h hız yapabildiğini,
3 : Isıtma sistemini,
154 : İmalat sıra numarasını,
1 : Kontrol rakamını gösterir.

Çizelge 3.7 Yolcu vagonları seri harfleri

A 1.sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon

B 2.sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon
AB 1. ve 2. sınıf kompartımanlı (oturma yerli) vagon
Yataklı vagon. Sunulan hizmet tipine bağlı olarak yanında A, B, veya AB seri harfi
WL bulunur. Özel kompartımanlı yataklı vagonlar için seri harfinin yanına ‘S’ harfi
ilave edilir.
WR Yemekli vagon
D Bagaj furgonu
DD Otomobil taşımasına mahsus 2 katlı açık vagon
Post Posta vagonu
SR, WG, AS Bar-dansing vagonu
WSP Pulman vagonu

28
Seri harfler karışık halde görülebilir. Ayrıca, seri harf “R”, yemekli vagon, büfe veya bar
kompartımanlı vagonları ifade etmek için kullanılmaktadır.

Çizelge 3.8 Yolcu vagonları tanıtma harfleri

b, h Özürlü yolcuları taşımak için donatılmış vagon

c Kuşetli kompartımanlar (Ac, Bc, AcBc)
d, v Bisiklet taşımaya uygun vagon
ee, v Merkezi güç kaynaklı vagon
f Makinist bölmesi bulunan vagon
p, t Ortadan geçitli kompartımanlı vagon
m 24,5 m. den daha fazla uzunluğu olan vagon
s Bagaj furgonlarında ve bagaj kompartımanlı vagonlarda orta geçit (örneğin: Ds)
l Hoparlör tesisatlı vagon

29
 BÖLÜM IV
VAGONLAR ÜZERİNDEKİ YAZI VE İŞARETLER

Şekil 4.1 Yük vagonu üzerindeki yazı ve işaretler

Kapalı vagonlarda ve dökme yük taşımaya Sarnıçlı vagonlarda litre (m3, hl)
mahsus vagonlarda m3 cinsinden kapasite cinsinden kapasite

Taban alanı Yükleme uzunluğu (ara bölmelerin

kalınlığı hariç, yararlı uzunluk)

30
 Tampondan tampona uzunluk Dara

Feribotla taşımaya uygun Vagonun darası (üstte) ve platformdan

çalıştırılabilen el frenin fren ağırlığı (altta).
El freni zeminden çalıştırılıyorsa el fren
ağırlığı kırmızı çerçeve içine alınır.

Alınabilir parça (örnek, platform Standart otomatik koşum takımı ile teçhiz
vagonlarda alınabilir iki yan kenarı edilmiş
belirtir )

Bakım kutusu Çeşitli dayanma uzunluklarına dağıtılmış

1- Bakım geçerlilik süresi (5 yıl)
2- Bakımı yapan atölyenin işareti
3- Bakımın yapıldığı tarih
4- Bakım geçerlilik süresi 3 ay artırılabilir.
konsantre ağırlıkları belirten işaret
1- Dayanma veya destekler arası uzunluk
2- Uzunluk işaretleri arasındaki mesafe (m)
3- Konsantre yüklerin en büyük ağırlığı (ton)
4- İki desteğe dayanan yüklerin en büyük
ağırlığı (ton)

31
Bu işaret vagon kasasında ise;
- bojili vagonların eksenleri arasındaki
- bojili olmayan vagonların dingilleri
arasındaki mesafeyi gösterir.
Boji üzerinde ise, bojilerin baş dingilleri
arasındaki mesafeyi gösterir.
Geçilebilecek en küçük kurp yarı çapı
Tek bir sınıfa sahip yolcu vagonları için;
- darayı (solda),
- toplam ağırlığı (sağda),
- oturma yeri sayısını belirtir (altta).
Furgonlar ve posta vagonları için;
- darayı (solda),
- toplam ağırlığı (sağda),
- yük limitini belirtir (altta).
32
Taşıma kapasitesi için işaret
Yazılan en yüksek yükleme limit ağırlığından
daha büyük bir ağırlığı kabul eden vagonlar
için ve hiçbir yükleme limit ağırlığı yazısı
taşımayan vagonlar için işaret
Uluslararası standardizasyon talimatlarına
uygun
İki sınıflı yolcu vagonları için;
- darayı (solda),
- toplam ağırlığı (sağda),
- oturma yeri sayısını belirtir (soldaki
rakam A sınıfı yerlerle ilgilidir).
Bagaj bölmeli vagonlar için;
- darayı (solda),
- toplam ağırlığı (sağda),
- oturma yeri sayısını (sol altta),
- yük limitini belirtir (sol altta).
 Yüksek gerilime karşı dikkat. El freni işareti (El freni yerleştirilmiş
giriş kısmında her iki taraf giriş
kapılarının yanına konulur).

Kaldırma noktası işareti Yükleme tablosu (Sgss 31 75 456 8

001/350 seri numaralı vagonlar için)

Kompozit fren papuçlu Yüksek güçlü fren (rapit)

Şahıs vagonu Diskli fren

Kıvılcım tutucu saç bulunmaktadır Feribot rampa açısı işareti

Feribota geçişte ancak 2o30’ dan daha
küçük bir kırılma açısından geçen bojili
vagonlara yazılıdır. Yazı, azami kırılma
açısını belirtir.

33
Triyaj sırtlarının tümünden geçmeyen
vagonlar için işaret
250 m.lik kurp yarıçapına sahip triyaj
sırtlarından geçemeyen vagonlar üzerine
yazılır. Rakam geçilebilir en düşük kurp
yarıçapını gösterir.
Kaydırma ve atma usülü manevra
yapılması yasak olduğunu gösterir
34
İç dingilleri arasındaki mesafesi 14,0 m den
büyük olduğu halde triyaj sırtlarından
geçebilen bojili vagonlar üzerine yazılır.
Burada iç dingiller arasındaki en büyük
mesafe yazılır.
Bir yayın hasarlanmasında, 2 yayın da
değiştirilmesi gerektiğini ifade eder.
 BÖLÜM V
VAGONLARIN İŞLETİLMESİ

5.1 Uluslararası Anlaşmalar

5.1.1 ‘UIC’ Uluslararası Demiryolları Birliği

UIC (Union Internationale des Chemins de fer), demiryolu idarelerinin kurulması ve çalışması
için üniform olan şartları yaratmak amacıyla 1922 yılında kurulmuştur. Bugün, demiryolu
şirketleri (kuruluşları) arasında işbirliğini sağlayan dünya çapında bir organizasyondur ve
demiryolu taşımacılığının gelişmesiyle ilgili bütün alanlarda faaliyet göstermektedir. 1999
yılının başında, beş kıtadan olmak üzere üye sayısı toplam 142 olmuştur. Demiryolu İdareleri
demiryolu araçlarının imalatı, işletilmesi, demiryollarının inşası, elektrifikasyon,
sinyalizasyon, telekomünikasyon, taşımacılık planları, finansman, hesap ve istatistik gibi
günlük idari işlemlerini UIC standartlarına göre düzenler. Bu maksatla UIC tarafından
yayınlanan fişlerde belirtilen kriterler baz alınır.

5.1.2 RIV Anlaşması

Demiryolu Kuruluşları arasında yük vagonlarının değişimi ve kullanılmasına ilişkin

hükümleri düzenleyen uluslararası bir anlaşmadır. Son olarak 2000 yılında yenilenmiş ancak
30 haziran 2006 tarihinde UIC tarafından yürürlükten kaldırılmıştır. Fakat yükleme ile ilgili
talimatnamesi (Ek:2) halen yürürlüktedir.

5.1.3 Vagonların Tek Tip Kullanım Sözleşmesi (CUU)

UIC üyesi olan demiryolu idareleri ve şahıs yük vagonlarının uluslararası işletme koşulları ile
ilgili kural ve kavramları belirler. 01/07/2006 tarihinde yürürlüğe girerek RIV 2000
anlaşmasının yerini almıştır.

35
5.1.4 RIC Anlaşması

Bu anlaşma UIC (Uluslararası Demiryolları Birliği) üyesi şebekeler arasında; yataklı

vagonlar, kuşetli vagonlar ve yemekli vagonlar dahil olmak üzere yolcu vagonlarının, bagaj
furgonları ve posta vagonlarının, otomobil taşımasına mahsus vagonların karşılıklı
kullanımını düzenler.

5.2 Yükleme

Vagonların yükleme ve boşaltılmalarında RIV, Ek:II hükümleri uygulanır.

5.2.1 Yüklemede dikkat edilecek hususlar

1. Yükün ağırlığı, tekerleklerin her birine eşit şekilde dağıtılmalıdır.

2. Yük tabana oturmalı, çarpma veya sarsılmalardan etkilenmeyecek şekilde emniyete
alınmalıdır.
3. Açık vagonlardaki yükün yüksekliği ve genişliği, geçeği yolların gabari ölçüsüne uygun
olmalıdır.
4. Kolaylıkla yanabilen (kuru ot vs. gibi) yükler gerektiğinde yangından korunması için
muşamba ile örtülmelidir.
5. Ağır yükler daha ağır yüklerin üstüne istif edilmelidir.
6. Yüklerin istifi düzgün olmalıdır. Şayet şekillerinden dolayı bunun temini mümkün
olmazsa halat ve zincirle bağlanmalı veya ağaç desteklerle tespit edilmelidir.
7. Vagonların kapı, kapak ve pencereleri yüklendikten sonra iyice kapatılmalıdır.
8. Parlayıcı ve yanıcı maddelerin bulunduğu yerlerde ve civarında ateş yakılmamalı ve sigara
içilmemelidir.
9. Yurt dışına gidecek vagonlar RIV şartlarına haiz bulunmalıdır.
10. Vagon, geçeceği yol sınıfına göre yüklenmelidir. (A=16 t, B=18 t, C=20 t, D=22,5 t)
11. Yükün ağırlığı yükleme sınırını geçmemelidir.
12. Vagon yüklü iken şasiye ait susta sınır plakası ile susta kasası arasındaki mesafe 15
mm’den az olmamalıdır.
13. Vagon ortasına konan yükün ağırlığı, vagon üzerinde yazılı şasi taşıma değerini
aşmamalıdır.

36
14. Vagonun boyunu aşan uzun yüklerin yüklenmesinde manevracı sınır ölçüsü dikkate
alınmalıdır.
15. Silindir şeklindeki parçalar; takoz, destek, kamalarla tespit etmek veya sehpalara
yerleştirilmek suretiyle emniyet altına alınmalıdır.
16. Borular yüksek kenarlı veya dikmeli vagonlara yüklenmeli ve emniyete alınmalıdır.
17. Tekerlek takımları, buategresleri üzerinde olanlar bir sıra halinde ve takozlarla emniyet
altına almak suretiyle yüklenmelidir.
18. Taşıma araçları tercihen vagonun boyu yönünde yüklenmelidir ve frenleri sıkılmalıdır.
Bütün tekerlekleri ikişer takozla tespit edilmelidir.

5.2.2 Refakatle sevk

Arızalı veya arızası kısmen giderilen, gevşemesi ve kayması muhtemel veya gabari taşkın
yüklü, dolayısıyla seyir kısıtlaması ile sevki gereken vagonların trenlere verilmeleri halinde
vagona vagon teknisyeni veya işçi refakat ettirilir.

5.3 Trenlerin Muayenesi

Her yük ve yolcu treni teşkil edildiği istasyonda, yolda ve varış garında, mutlak surette
görevliler tarafından muayeneye tabi tutulur. Bu muayenelerde genel olarak aşağıdaki
hususlara dikkat edilir:
1. Trenin, yönetmelik ve ilgili emirler doğrultusunda teşkil edilmiş olduğunun kontrolü
yapılmalıdır.
2. Vagonlarda el ve hava frenleri çalışır durumda olmalıdır. Dolu/boş, yolcu/yük ve fren
iptal kolları, vagonun hamulesi, trenin cinsine göre tanzim edilmiş olmalıdır. Freni
çalışmayan vagonlar tren içinde dağıtılmış olmalıdır. Fren tecrübeleri gerektiği yer ve
zamanlarda mutlaka yapılmalıdır.
3. Tren personeli görevleri gereği vagonların seyre elverişli olup olmadığını kontrol
etmelidir.
4. Gerekli yerlerin yağlanmış, koşum takımlarının sıkıştırılmış, fren, sofaj ve elektrik
aküplemanlarının bağlantıları kontrol edilmelidir.
5. Saboların veya balatalarının tamam, tampon ve cer kancalarının muntazam, dingil ve
boji yaylarının tam ve sağlam bulunması kontrol edilir.

37
6. Yolcu vagonlarındaki pencere ve kapıların muntazam çalışmasına, camların kırık ve
çatlak olmamasına dikkat edilir lavabo ve WC’ lerin temiz ve su depolarının dolu olup
olmadığı kontrol edilir.
7. Vagon parçalarında (şasi, boji, sandık vs.) işletme emniyetini tehlikeye sokan arızalar
bulunmamalıdır.
8. İmdat fren klapeleri mühürlü olmalıdır.
9. Elektrikle ısıtılan vagonların akımı, enerji kaynağının akımına uygun olmalıdır.
10. Sofaj mevsiminde vagonlardaki ısıtma donanımı, tam ve muntazam çalışır durumda
olmalıdır.
11. Yolcu vagonlarında, aydınlatma donanımı tam ve çalışır durumda olmalıdır.
12. Kapı ve kapaklar noksan olmamalı ve yerine tam kapatılmış olmalıdır.
13. Trende lüzumlu demirbaşlar ve alınabilir parçalar ile arka işaret fenerleri yerlerinde.
muntazam ve tam olmalıdır.
14. Açık vagonlara yükletilmiş hacimli hamulenin yolda düşmeyecek şekilde bağlantılar
açısından emniyette olması, dökme hamulenin dışarı akmaması ve bir dingil üzerine
fazla yük konmuş olup olmadığı, tek taraflı ve dengesiz yüklenip yüklenmediği kontrol
edilir.

5.4 Tamir Etiketleri

Hasarlı ve kusurlu olan vagonlara, muayene eden vagon teknisyenlerince hasarın derecesini
belirten birer tamir etiketi (yafta) yapıştırılır. Tamir etiketleri, vagonların yan kirişleri üzerine
yapıştırılır. Hasar derecesinin ilk bakışta görülebilmesi için, hasar etiketleri üç ayrı renkte
basılmıştır.

Beyaz tamir etiketi (model: 2017): Yolcu ve yük vagonlarının envanter listesinde yazılı
alınabilir parçalar ile, hasarlanan veya çalınabilen; döşeme, kaplama, madeni parça, yazı
plaka1arı ve benzeri parçaların arızalı veya noksan olması halinde yapıştırılır. Beyaz etiket
bulunan dolu veya boş vagonların hasar durumu, seyrüsefer emniyetini tehlikeye
sokmayacağından seyirlerine izin verilir .

Mavi veya yeşil tamir etiketi (model: 2018): Vagonların arıza, tamir yada revizyon nedeniyle
atölyelere veya fabrikalara sevkinde kullanılır

38
Resim 5.1 2017 Model

Resim 5.2 2018 Model

39
 Resim 5.3 2019 Model

Kırmızı tamir etiketi (model: 2019): Seyrüsefer emniyetini tehlikeye sokacak derecede hasar
ve kusuru olan ve tamir edilmeden trene bağlanamayacak durumdaki vagonlara yapıştırılır.
Servis sonunda yapılan muayenede 2019 model yapıştırılan vagonlar trenden çıkarılır. Vagon
tamir edildikten sonra servise verilir veya tamir atölyelerine boş olarak gidebilecek şekilde
tamir edildikten sonra bulundukları yerden sevk edilebilir.

Fren bozuktur etiketi (model: 2020): Vagonunun frenleri giderilemeyen herhangi bir arıza
nedeniyle iptal edilirse Model 2020 etiketi vagon yan duvarları üzerine yapıştırılır. Bu etiket
yapıştırılmış vagonlar frenleri iptal olarak servislerini tamamlar.

Resim 5.4 2020 Model

40
5.5 Deray

Deray, demiryolu araçlarının hat harici olmasıdır. Başlıca deray sebepleri:

1. Susta arızaları (susta kırık, laçka, susta sehimi bozuk, susta bağlantı parçaları kırık)
2. Tekerlek arızaları (boden ince, boden kırık, aks kırık, yatak arızalı, tekerlek laçka, bandaj
laçka, tekerlek çapları farklı, vb.)
3. Boji, şasi arızaları (boji kırık, şasi kırık)
4. Plakdögart arızaları (eğri, çatlak, braga noksan)
5. Tampon arızaları (tampon seviyesi düşük veya yüksek, tampon kırık veya noksan)
6. Yol arızaları
7. Yükleme hataları (fazla ve dengesiz yükleme, gabari taşkınlığı)
8. Manevra hataları (şiddetli tampon, makas kilidinin yapılmaması, yarım makas )
9. Apletilik olayları
10. Yanlış dizi teşkili
11. Ray üzerine parça konulması
12. Aşırı hız
13. Karambol (çarpışma)
14. Vagon, tren kaçması

5.5.1 Deray eden vagona yapılacak işlemler

Deray eden vagonlar yola konulduğu zaman yapılan ilk muayenesinde, yürüyebileceği
kanaatini verse bile Vagon Bakım Onarım Atölyelerinde muayene edilmeden servise
verilmez. Yola konulduğu zaman yapılan ilk muayenede, dingillerin veya dingil başlarının
eğilmiş olup olmadığının tespiti yapılır. Bununla birlikte; şasi, boji, koşum takımları, cer
kancaları, tamponlar, plakdögartlar, dingil kutuları, sustalar, ve bağlantı tertibatına ait parçalar
muayene edilir. Muayene sonucunda kontrol için sevkinde bir engel görülmediği takdirde,
etiketlenir ve mümkünse trenin arkasına verilmek suretiyle en yakın Vagon Bakım Onarım
Atölyesine gönderilir. Vagon Atölyesi de kendisine gelen deraydan çıkmış bir vagonun, şasi
muayenesini ve ölçümlemesini, susta ve susta sportu muayenesini, dingil çatalı muayenesini,
cer tertibatı muayenesini, vagon sandığı muayenesini, fren aksamı muayenesini ve tekerlek
muayenelerini yapar ve bundan sonra servise verir.

41