Ε.3.

Η λειτουργία του πολιτεύματος - Οι λειτουργίες

Ως το 462 π.Χ., όταν έπεσε ο Κίμων και ανέβηκε στην εξουσία ο Περικλής, το πολίτευμα
λειτουργούσε όπως στα χρόνια του Κλεισθένη το 500 π.Χ.  (10 φυλές, Βουλή των 500, 10
στρατηγοί, Εκκλησία του Δήμου κλπ.) Λίγο πριν τον Περικλή, ο αρχηγός του δημοκρατικού
κόμματος, ο Εφιάλτης έκανε κάποιες αλλαγές στο πολίτευμα καθιστώντας το πιο
δημοκρατικό.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

 Το πιο σημαντικό σώμα ήταν η Εκκλησία του Δήμου. Όλοι οι ελεύθεροι Αθηναίοι
πολίτες από 20 χρονών και πάνω ήταν μέλη της. Ο καθένας μπορούσε να μιλήσει σε
αυτή τη συνέλευση, που αποφάσιζε για όλα τα σημαντικά θέματα της πόλης.
 Η Βουλή των Πεντακοσίων είχε μέλη με θητεία ενός έτους, που εκλέγονταν από την
Εκκλησία του Δήμου. Προετοίμαζε τα κείμενα των νόμων (προβούλευμα), τους
οποίους ψήφιζε ή απέρριπτε η Εκκλησία του Δήμου.
 Οι Δέκα Στρατηγοί ήταν οι ανώτατοι άρχοντες. Φρόντιζαν για την εσωτερική
ασφάλεια της πόλης, την εξωτερική πολιτική και τη διοίκηση του στρατού και του
στόλου.
 Η Ηλιαία ήταν το πιο σημαντικό δικαστήριο με 6.000 δικαστές που είχαν θητεία ενός
έτους και εκλέγονταν από την Εκκλησία του Δήμου. Η Ηλιαία χωριζόταν σε 10
τμήματα και το κάθε τμήμα είχε διαφορετικές αρμοδιότητες αντιπροσωπεύοντας την
καθεμιά από τις 10 φυλές.
 Οι Εννέα Άρχοντες ήταν καθαρά διακοσμητικό αξίωμα μετά από κλήρωση που
γινόταν.
 Ο Άρειος Πάγος, που παλαιότερα ήταν το πιο σημαντικό δικαστήριο, πλέον έχασε
πολλές από τις αρμοδιότητές του, δικάζοντας μόνο υποθέσεις εμπρησμών και φόνων
εκ προμελέτης.

ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
Ο θεσμός των λειτουργιών -που αποτελούσε ένα είδος άμεσης φορολόγησης- ήταν
η υποχρέωση που αναλάμβαναν οι ισχυρότεροι οικονομικά Αθηναίοι και μέτοικοι
να καλύψουν με δικά τους έξοδα ορισμένες δαπάνες που στην ουσία αφορούσαν
το σύνολο των πολιτών. Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. ο θεσμός των λειτουργιών
προκαλούσε τον ανταγωνισμό μεταξύ των πλούσιων ιδιωτών
Υπήρχαν οι πιο κάτω λειτουργίες :
1. Τριηραρχία = αναλάμβαναν τα έξοδα για τη συντήρηση ενός πλοίου
2. Χορηγία = αναλάμβαναν τα έξοδα για το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης.
3. Γυμνασιαρχία = αναλάμβαναν τα έξοδα για το φαγητό και τις προπονήσεις αθλητών.
4. Εστίαση = αναλάμβαναν τα έξοδα για το δημόσιο γεύμα προς τα μέλη της φυλής
τους σε περίοδο γιορτών ή αγώνων.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις (σελ. 74)

1. Σε τι συνίσταται η αθηναϊκή δημοκρατία; Ποιοι είναι οι κυριότεροι θεσμοί της;

Η αθηναϊκή δημοκρατία συνίσταται στην άσκηση του συνόλου της εξουσίας από το δήμο.
Τα οργανικά συστατικά της είναι η Εκκλησία του Δήμου, η Βουλή των Πεντακοσίων και η
Ηλιαία.

2. Ποιος ο αντίστοιχος με την Εκκλησία του Δήμου θεσμός στη σύγχρονη δημοκρατία;
Ποια διαφορά υπάρχει στον τρόπο συμμετοχής;
α) Σήμερα στη θέση της Εκκλησίας του Δήμου υπάρχει ο θεσμός της Βουλής.
β) Κατά την αρχαιότητα υπήρχε άμεση συμμετοχή του λαού στα κοινά. Ο πληθυσμός ήταν
πολύ μικρότερος εκείνη την εποχή. Σήμερα δεν είναι δυνατό, λόγω έκτασης και πληθυσμού,
να λειτουργήσει αντίστοιχο σύστημα ελέγχου της εξουσίας και αποφάσεων. Γι' αυτό έχει
εισαχθεί το αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό σύστημα. Κάθε νομός εκλέγει
αντιπροσώπους (Βουλευτές) οι οποίοι συγκροτούν τη Βουλή, κύριο σώμα που αποφασίζει
για τα κοινά.

3. Ποιο σκοπό εξυπηρετούσε ο θεσμός των λειτουργιών στην αρχαία Αθήνα;

Ο θεσμός των λειτουργιών στην αρχαία Αθήνα αποσκοπούσε στο να εξασφαλίσει το κράτος
τα χρήματα για να καλύψει το μεγάλο όγκο των δαπανών του.

4. Αφού επιστρέψετε στο προηγούμενο κεφάλαιο (Ενότητα 5), και με τη βοήθεια των
παραθεμάτων, να συμπληρώσετε τον πίνακα που ακολουθεί με τα σημαντικότερα
πολιτικά μέτρα κάθε Αθηναίου πολιτικού. Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί στα χρόνια του
Περικλή η αθηναϊκή δημοκρατία έφτασε στο απόγειό της;

α)
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
ΣΟΛΩΝΑ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ ΕΦΙΑΛΤΗ / ΠΕΡΙΚΛΗ
1 Σεισάχθεια Αύξησε τον αριθμό των Οι Δέκα Στρατηγοί είναι οι
στρατηγών σε 10 ανώτατοι άρχοντες
2 Διάιρεση των πολιτών Διαίρεση των πολιτών σε 10 Διαίρεση των πολιτών σε 10
σε 4 τάξεις φυλές, των οποίων τα μέλη φυλές
με βάση το εισόδημα προέρχονταν από διαφορετικές
και όχι την καταγωγή περιοχές της Αττικής. Έπαψε
έτσι η συγγένεια και η
καταγωγή να παίζουν ρόλο
στην πολιτική ζωή της Αθήνας.
3 Η Εκκλησία του Δήμου Η Εκκλησία του Δήμου Το πιο σημαντικό σώμα ήταν
αποκτά πιο σημαντικό γίνεται το πιο σημαντικό η Εκκλησία του Δήμου
πολιτικό ρόλο σώμα
4 Βουλή των Τετρακοσίων Βουλή των Πεντακοσίων
5 Δημιουργήθηκε η Ηλιαία Νόμος του οστρακισμού Η Ηλιαία ήταν το πιο
σημαντικό δικαστήριο
6 Νόμος που αφαιρούσε Ο Άρειος Πάγος, που
τα πολιτικά δικαιώματα παλαιότερα ήταν το πιο
σε όσους δεν έπαιρναν σημαντικό δικαστήριο, πλέον
θέση πάνω στα ζητήματα χάνει πολλές από τις
της πόλης αρμοδιότητές του
7 Οι Εννέα Άρχοντες ήταν
καθαρά διακοσμητικό αξίωμα
8 Καθολική συμμετοχή των
πολιτών στα αξιώματα
9 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

β) Το αθηναϊκό πολίτευμα, οδηγήθηκε σταδιακά σε πιο δημοκρατικές μορφές. Ο

συνδυασμός αυτού του σταδιακού εκδημοκρατισμού και της βαθμιαίας ισχυροποίησης της
αθηναϊκής δύναμης, που κατέληξε στην αθηναϊκή ηγεμονία και τη συγκέντρωση πλούτου
στην πόλη, είχε ως αποτέλεσμα να φτάσει η δημοκρατία στο απόγειό της την εποχή του
Περικλή.