3.2.

Aw, ay, uy qatikuna qillqay

Papa muruy

Markanchikchawqa llapan runakunami papa muruyta yachayan, imayka

rikuq papa muruytami musyayan.

Papa muruypaqqa mama killataran, imanaw kashqantapis rikanchik.

Papataqa tinkuq killachawshi murukunchik, wakinnami hatun killachaw
millqay-millqay wachananpaq murukunchik niyan. Llullu killachaw
muruyqa rapranllashi wiñan, allashqapis sapilla puqukurkun. Michka
muruytaqa tsaki patsachawmi muruyan.

Manaraq murupakur, llapan qurankunatami ashmankunata michipakuyan.

Chayta ushapakurirnami tsaki achukunatapis kayapakuyan, chakra
kuchunmanmi qutupakuyan, chaychaw ismur patsata wanuchayaananpaq.
Chipyaqta haqiriykurnami parquyan kuchupita kuchuyaq chakrata alliq

62
alliq uquchiyashqanyaq. Chaypita kimsa chusku hunaqran tsakichiyan,
niykur kuchunpaayan, chakmar qallaykuyaananpaq.

Chay chakmayman llapan runakunami aywayan, alli yapyaq kaq takllata

charin, huk ullqu wamrami pushapan, wakinqa kurpata wirupaayan,
warmikunanami huk kuchunchaw mikuyta yanukuyan. Ishkay kutimi
chakrata yapyayan, patsa ñutquyashqanyaq, chayranmi rawaykunata
chutar qallaykuyan. Kay rawaykunataqa makar-makartanaw,
parqashtanaw, matatanawpis rurayan, yaku aywananmannaw.

Murukuy hunaqqa minkakuyan runakunata, awkinkunata, warmikunata,

wamrakunatapis, llapanmi yanapanakuyan, manaraq inti rataptin murur
qallaykuyan.

Papa muruychawqa warmimi muruta hitan, ullqukaqnami chapayan. Awkin

runakunanami kuchunpaayan, kurpakunatapis wirupaayan,
rawaykunatapis allichapaayan.

Papata pamparir qamlaq apiwanmi llapan pukllayan chay chakra papa

muruyashqanchaw. Ari chayta mana rurayaptinqa manashi alli aylluytatsu
tariyan.

63
 Kanan urachaw rimashun imanawmi wakin markakuna aw, ay, uy
qatikuna rimakan

Kay paki qillqashqachaw

aw
aw [oo] → <aw> aw niraqta rikashqanchik
wakin markakunachaw, oo
unay waqaq hanllatanawmi
rimayan, ichaqa kayqa
Papataqa tinkuq killachawshi rimayllachawmi alli,
murukunchik, wakinnami hatunkillachaw. qillqaptinchikqa <aw>
niraqtawanmi qillqashun.

Kay ay niraqtaqa ee
w
aw [ee] → <ay> unay waqaq
hanllanawmi rimakan
wakin markakunachaw.
Ichaqa llapanchikmi
Chay chakmayman llapan runakunami <ay>niraqtata
aywayan, alli yapyaq kaq takllata charin. qillqananchik.

Kay uy niraqpis huk unay

waqaq hanllanawllami
w
aw [ii] → <uy> ii rimakan wakin
markakunachaw.
Wakinninchikkunaqa
qillqashqanchiknawllami
Michka muruytaqa tsaki patsachawni rimanchik, ichaqa
muruyan. llapanchik <uy>
niraqtawan qillqashun.

64
Kay rimaykunachaw ashwanta rikashun imanaw ay, aw, uy qatikuna
qillqakashqanta

Markanchikchawqa llapan runakunami papa muruyta yachayan, imayka

rikuq papa muruytami musyayan.

Wakin markakunachawpis, ichaqa ashwan Huaylas raqrachaw,

hanachaw nishqanchiknaw, /ay/, /aw/, /uy/ niraqkunata huk unay
waqaq hanllakunatanawmi rimayan, [ee], [oo], [ii], nirmi rimayan.
Ichaqa chaynaw rimarpis kaynawmi llapanchik qillqashun: ‹ay›,
‹aw›, ‹uy›.

Shuqankuna

Urachaw shimikuna imanaw qillqashqanchikta rimashqanchiktapis

rikashun.

/aw/ > [oo] /ay/ > [ee]

/chawpi/ > [choopi] /chay/ > [chee]

/ñawpa/ > [ñoopa] /imayka/ > [imeeka]

/chawma/ > [chooma] /pay/ > [pee]

/uy/ > [ii]

/muruy/ > [murii]

/mikuy/ > [mikii]

/chakmakuy/ > [chakmakii]

65
1. Kay shimikunata uraman aparkur maychaw kashqanman
ñiqichar qillqay.

kuchunchoo - chee
killachoo - chakmakiita
muriiqa - rureekan
mikiita - parqashtanoo
kee - qalleekuyan
imeeka - muriita
pukllakiikuyan - tumaqchoo
muriitami - makartanoo
killachooshi - eewayan

aw ay uy

kuchunchaw

666
6
2. Papa muruypita qillqashqata rikarkur kay raki qillqashqakunata
huntapay:

aw ay uy

Markanchikchawqa llapan runakunami papa mur ta yachayan, im

ka rikuq papa mur tami musyayan.

Ch chakm man llapan runakunami wayan, alli yapyaq kaq

takllata charin, huk ullqu wamrami pushapan, wakinqa kurpata wirupaayan,
warmikunanami huk kuchunch mik ta yanukuyan.

Ishk kutimi chakrata yapyayan, patsa ñutquyashqanyaq, ch

ran raw kunata sutar qall kuyan. K raw kunataqa
makar makartan , parqashtan , matatan pis rurayan, yaku
aywananman .

Yarpashun Ama qunqaytsu, wakin markakunachaw,

ay, aw, uy niraqkunataqa manami
rimayashqannawtsu qillqakanqa. ee,
oo, ii unay waqaq hanllakunatanaw kay
markunachaw rimayaptinpis, llapanchik
ay, aw, uy niraqkunawan qillqananchik.

6767